งานวิจัยการสำรวจข้อมูลสุขภาวะผู้หญิงกลุ่มเฉพาะ

150 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- งิ กลมุ่ เฉพาะ: สาธารณสขุ ทไ่ี ดพ้ ยายามรวบรวมตวั เลขมาตง้ั แตป่ ี 2522 (ชาย และคณะ, 2537) ซ่ึงกำาหนดให้มีการสำารวจพร้อมกันทุกจังหวัดทัว่ ประเทศในช่วงเดือนมกราคม ของทกุ ป ี โดยเพม่ิ เตมิ ประเภทของแหลง่ บรกิ ารใหค้ รอบคลมุ ทกุ รปู แบบมากทส่ี ดุ ตัวเลขที่ได้จากการสำารวจเมื่อ พ.ศ. 2558 โดยกลุ่มบางรักโรคติดต่อทางเพศ- สมั พนั ธ1์ 7 สาำ นกั โรคเอดส ์ วณั โรค และโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ ์ กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ ระบวุ า่ มีแหล่งบรกิ ารทางเพศ 19,335 แหง่ ทวั่ ประเทศ และมพี นักงานบริการรวม 57,066 คน เปน็ ผ้หู ญงิ 46,502 คน และเปน็ ผู้ชาย 10,564 คน (ทาำ เนยี บ, 2558) อยา่ งไรกด็ ี การสาำ รวจแหลง่ หรอื สถานบรกิ ารเพอ่ื ระบจุ าำ นวนประชากรของ พนักงานบริการนี้ไม่อาจระบุตัวเลขได้ง่ายนัก เนื่องจากปัจจุบันได้มีช่องทางท่ี หลากหลายมากข้ึนมากในการติดต่อระหว่างผู้ให้บริการทางเพศกับผู้ใช้บริการ ทางเพศ นอกเหนอื จากการสงั กดั สถานบรกิ ารโดยตรง เช่น สถานบรกิ ารแฝง การใหบ้ รกิ ารแบบชว่ั คราว การตดิ ตอ่ ซอ้ื บรกิ ารทางโทรศพั ท ์ อนิ เทอรเ์ นต็ และ สื่อสังคมออนไลน์ เป็นต้น ทั้งนี้ จากการสำารวจแหล่งบริการและผู้ให้บริการ ทางเพศทั่วประเทศ ปี 2550-2558 ของกลุม่ บางรกั โรคตดิ ต่อทางเพศสมั พันธ์ พบวา่ จาำ นวนพนกั งานบรกิ ารสว่ นใหญย่ งั คงเปน็ ผหู้ ญงิ ดงั ตาราง 5.1 17 ชื่อเดมิ คือกลุ่มโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พันธ์ ตามคำาส่งั ท่ี สธ 0446.3/6586ลว ลงวนั ท่ี10 ตุลาคม 2559 AW_Woman5happy-edit4.indd 150 3/19/18 11:59

ผู้หญิงบรกิ าร 151 ตาราง 5.1 จาำ นวนแหลง่ บริการและผูใ้ ห้บรกิ ารทางเพศ ท่ีสาำ รวจพบทัว่ ประเทศ พ.ศ.2550-2558 พ.ศ. จำานวน หญิง ผู้ใหบ้ รกิ าร รวม แหล่งบรกิ าร รอ้ ยละ ชาย รอ้ ยละ 60,641 90.23 5,922 9.77 75,282 2550 13,954 54,719 89.56 7,858 10.44 73,917 90.87 6,746 9.13 82,568 2551 15,108 67,424 89.00 9,083 11.00 71,892 87.16 9,234 12.84 81,587 2552 16,270 67,171 82.06 14,638 17.94 39,616 87.34 5,014 12.66 50,699 2553 17,459 73,485 92.08 4,013 7.92 57,066 81.49 10,564 18.51 2554 15,061 62,658 2555 21,781 66,949 2556 22,737 34,602 2557 20,495 46,686 2558 19,355 46,502 ที่มา: มลู นิธิสร้างความเข้าใจเรอ่ื งสุขภาพผู้หญิง, 2560 (คาำ นวณจาก กลุ่มบางรักโรคตดิ ต่อทาง เพศสมั พนั ธ ์ สาำ นกั โรคเอดส ์ วณั โรค และโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ ์ กรมควบคมุ โรค กระทรวง สาธารณสุข, 2558) 2.2 การยบุ คลนิ กิ กามโรคทม่ี คี วามเขา้ ใจและละเอยี ดออ่ นตอ่ ปญั หาสขุ ภาพ ของผู้หญิงบริการ กลายเป็นข้อจำากัดในการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพ ของผู้หญิงกลุ่มนี้ ความเสย่ี งสาำ คญั ทางสขุ ภาพของกลมุ่ ผหู้ ญงิ บรกิ ารมหี ลายประการดว้ ยกนั หนง่ึ ในนน้ั คอื ความเสย่ี งทางดา้ นอนามยั การเจรญิ พนั ธ ์ุ อนั ไดแ้ ก ่ การมเี พศสมั พนั ธ์ ไม่ปลอดภัย ทั้งโอกาสเสี่ยงในการติดเชื้อโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์และเอดส ์ การตง้ั ครรภไ์ มพ่ รอ้ ม และการทาำ แทง้ ทไ่ี มป่ ลอดภยั โดยเฉพาะภายหลงั การปฏริ ปู AW_Woman5happy-edit4.indd 151 3/19/18 11:59

152 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- งิ กลุม่ เฉพาะ: ระบบราชการ ปี 2545 ที่ได้โอนภารกิจด้านป้องกันควบคุมการแพร่ระบาดและ การดูแลโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ของคลินิกกามโรค สำานักงานสาธารณสุข จังหวัดให้ไปอยู่ภายใต้การดูแลของโรงพยาบาลในพื้นที่ต่างๆ ส่งผลกระทบ อย่างมากต่อการดำาเนินงานด้านสุขภาพทางเพศในพื้นที่ และทำาให้กลุ่มผู้ขาย บรกิ ารเขา้ ถงึ บรกิ ารสขุ ภาพยากมากขน้ึ ขณะเดยี วกนั สถานบรกิ ารดา้ นสาธารณสขุ สำาหรบั พนักงานบริการกล็ ดจาำ นวนลงไม่ครอบคลมุ ทกุ พนื้ ท่ ี การจดั บรกิ ารด้าน สาธารณสุขสำาหรับดูแลสุขภาพของผูห้ ญงิ บริการจึงไม่ครอบคลมุ และเข้าถึงคน กลมุ่ นไ้ี ดอ้ ยา่ งทค่ี วรเปน็ (กองทนุ ประชากรแหง่ สหประชาชาต ิ สาำ นกั งานประจาำ ประเทศไทย, 2550; อมรรัตน,์ 2555) 3.�สำ�รวจหนว่ ยงานจัดเกบ็ ข้อมลู ผู้หญิงบรกิ าร จากการสาำ รวจเบอื้ งต้นพบว่าหน่วยงานทจี่ ัดเก็บข้อมูลผูห้ ญงิ บริการนั้น ประกอบด้วย 5 หน่วยงานสาำ คัญ แบง่ เปน็ หนว่ ยงานภาครฐั 3 แหง่ คอื กลุ่ม บางรักโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข, กองควบคุมโรคเอดส์ วัณโรคและโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ สำานักอนามัย กรุงเทพมหานคร และกรมคุ้มครองสวัสดิภาพผู้เสียหายจากการค้ามนุษย์ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ขณะที่เป็นหน่วยงาน ภาคเอกชนอกี 2 แหง่ คือ มูลนิธิสง่ เสรมิ โอกาสผูห้ ญงิ (EMPOWER) และมูลนิธิ เพอ่ื นพนกั งานบรกิ าร (SWING) ดงั ตาราง 5.2 ข้างล่างนี้ AW_Woman5happy-edit4.indd 152 3/19/18 11:59

ผู้หญิงบรกิ าร 153 ตาราง 5.2 หนว่ ยงานทีจ่ ัดเกบ็ ข้อมูลเก่ยี วกับผู้หญงิ บรกิ าร หนว่ ยงาน ข้อมลู ท่จี ดั ทาำ แหลง่ ขอ้ มลู ขอ้ สงั เกต ที่จดั เก็บ /จัดเกบ็ 1. กระทรวง  “รายงานแหลง่  กลมุ่ บางรกั โรค  เปน็ แหลง่ ขอ้ มลู สาธารณสุข บริการทางเพศ ตดิ ต่อทางเพศ- อา้ งองิ และสะทอ้ น และผใู้ ห้บรกิ าร สัมพันธ ์ สำานกั โรค สถานการณแ์ นว ทางเพศ” สำารวจ เอดส ์ วัณโรค และ โน้มพฤติกรรมโรค สถานบริการพรอ้ ม โรคตดิ ต่อทางเพศ ตดิ ตอ่ ทางเพศ กันทุกจงั หวัดใน สมั พนั ธ ์ กรมควบคมุ สัมพันธ์และ ชว่ งเดือนมกราคม โรค (เร่มิ ใช้ชอ่ื กล่มุ เอชไอวี/เอดส์ ของทกุ ป ี และจดั ทาำ บางรักป ี 2559) ให้  สำารวจเฉพาะสถาน รายงานเปน็ ประจำา บรกิ ารตรวจสขุ ภาพ บรกิ ารทมี่ ีหลัก อย่างตอ่ เน่ืองเพื่อ และคดั กรองโรค แหลง่ ชัดเจน ไม่ ตดิ ตามสถานการณ์ ตดิ ต่อทางเพศ แบง่ กลมุ่ อาย ุ และ แนวโนม้ และใช้ สมั พันธส์ ำาหรับ เชอื้ ชาติ วางแผนจัดบรกิ าร พนักงานบรกิ าร  เร่ิมมีการสำารวจ ควบคุมโรคติดต่อ ฟรีทุกเดอื น และ กลุ่มกะเทย สาว ทางเพศสัมพนั ธ์ ตรวจหาเช้ือ ประเภทสอง และ และโรคเอดส์ เอชไอว ี ซฟิ ลิ ิส ผหู้ ญงิ ขา้ มเพศ ฟรที ุก 3 เดอื น ครง้ั แรกใน พ.ศ.2560  ใชเ้ ปน็ ขอ้ มูลการ วางนโยบายด้าน สาธารณสขุ AW_Woman5happy-edit4.indd 153 3/19/18 11:59

154 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: หน่วยงาน ขอ้ มลู ท่จี ัดทำา แหล่งข้อมลู ขอ้ สังเกต ทจี่ ัดเกบ็ /จดั เก็บ  “มาตรฐานการ  เว็บไซต์ของสำานัก  รวบรวมขอ้ มลู สถิติ ดาำ เนินงานการ โรคเอดส ์ วัณโรค และงานศึกษาวิจยั ป้องกันการติดเชือ้ และโรคตดิ ตอ่ ท่เี ก่ยี วขอ้ ง เป็น เอชไอวี โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสัมพันธ์ เอกสารเผยแพร่ ทางเพศสัมพนั ธ์ กรมควบคมุ โรค สาธารณะทส่ี ามารถ และบริการดูแล ดาวนโ์ หลดได้ สขุ ภาวะทางเพศ และอนามยั เจริญพันธส์ุ ำาหรับ พนกั งานบรกิ ารหญงิ ” กันยายน 2556 2. กอง  “ผลการเฝา้ ระวัง  สถานพยาบาล  แหลง่ ขอ้ มลู อา้ งองิ ควบคุม การตดิ เชอื้ เอชไอวี สงั กัดกรงุ เทพ- และสะท้อนปญั หา โรคเอดส์ ในพืน้ ท่กี รงุ เทพ- มหานคร เกบ็ ขอ้ มูล แนวโน้มปัญหาโรค วณั โรคและ มหานคร ป ี 2558” ตามความสมคั รใจ ตดิ ตอ่ ทางเพศ- โรคตดิ ต่อ เรม่ิ ทาำ เป็นระบบ ของผเู้ ข้ารับการ สมั พนั ธแ์ ละ ทางเพศ- เมอ่ื ปี 2532 โดยมี ตรวจเลือดทงั้ ใน เอชไอว/ี เอดส์ของ สมั พันธ์ พนักงานบรกิ าร สถานบริการและ ประชากรกลุม่ สาำ นัก เปน็ หนึง่ ใน ทสี่ าธารณะ เชน่ ตา่ งๆ อนามยั ประชากรกล่มุ จำานวนผมู้ ารับ  เก็บขอ้ มลู เกยี่ วกบั กรุงเทพ- เป้าหมายของ บรกิ าร อายุ สัญชาตแิ ต่ไมม่ รี าย มหานคร การเฝ้าระวัง (เกบ็ สัญชาติ ประเภท ละเอยี ดนำาเสนอ ขอ้ มูลช่วงม.ิ ย.-ก.ค. สถานบรกิ าร  ยงั ไม่พบการ ทกุ ป ี รายงานล่าสดุ ประวตั ดิ ้านสขุ ภาพ วเิ คราะห์ พ.ศ.2558) เชน่ การกินยา ปจั จยั สภาพ ต้านไวรัส ประวัติ ทางสงั คม การตรวจเอชไอวี การต้งั ครรภ์ AW_Woman5happy-edit4.indd 154 3/19/18 11:59

ผู้หญิงบรกิ าร 155 หนว่ ยงาน ข้อมลู ท่ีจัดทำา แหล่งข้อมูล ข้อสงั เกต ท่ีจดั เก็บ /จดั เก็บ  เวบ็ ไซตข์ อ้ มลู หนว่ ย  เวบ็ ไซต์ของ  เปน็ แหล่งขอ้ มูล บรกิ ารตรวจโรค หนว่ ยงาน สถานให้บรกิ าร ตดิ ต่อทางเพศ ตรวจโรคในสงั กัด สัมพนั ธฯ์ สังกัด กรุงเทพฯ และ ก.ท.ม. บริการ สามารถดาวนโ์ หลด ขอ้ มลู ความรทู้ ่ี ความรู้เก่ียวกับโรค เกีย่ วขอ้ ง รวม ตดิ ตอ่ ทางเพศ ถึงกิจกรรมเพ่อื สมั พันธ์และ การดาำ เนินการ เอชไอวี/เอดส์ได้ เฝ้าระวงั การติด เชอื้ เอชไอว ี และ เพือ่ วางมาตรการ การป้องกนั และ แก้ไขปัญหาเอดส์ 3. กระทรวง  “รายงานผลการ  สาำ นกั งานเลขานกุ าร  เป็นแหลง่ ข้อมูล การพฒั นา ดำาเนนิ งานป้องกัน ป้องกันและปราบ ภาพรวม สงั คมและ และปราบปราม ปรามการคา้ มนุษย์ สถานการณแ์ ละ ความมน่ั คง การคา้ มนุษย์ ของ ขอ้ มลู บางสว่ นได้ การทาำ งานป้อง ของมนษุ ย์ ประเทศไทย จากสถานคมุ้ ครอง และปราบปราม ประจำาปี 2557” สวสั ดภิ าพผเู้ สยี หาย การค้ามนษุ ย์ของ แสดงสถานการณ์ จากการค้ามนุษย์ ประเทศไทย และจำานวนผถู้ ูก เช่น สถานคุ้มครอง แสวงหาประโยชน์ และพัฒนาอาชพี ทางเพศและบังคบั บ้านเกรด็ ตระการ ใช้แรงงานทั้ง จ.นนทบรุ ี สถาน ชาวไทยและต่าง คมุ้ ครองและพฒั นา ชาต ิ ตาม พ.ร.บ. อาชพี บา้ นนารสี วสั ด์ิ ป้องกนั และปราบ จ.นครราชสมี า ปรามการคา้ AW_Woman5happy-edit4.indd 155 3/19/18 11:59

156 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: หนว่ ยงาน ข้อมูลท่จี ัดทาำ แหล่งข้อมูล ข้อสังเกต ท่ีจดั เก็บ /จัดเกบ็ สถานคุ้มครองและ พัฒนาอาชพี มนษุ ย์ พ.ศ. 2551 บ้านสองแคว นอกจากนย้ี ังมี จ.พษิ ณุโลก นโยบายและ สถานค้มุ ครอง มาตรการเพอ่ื และพัฒนาอาชีพ แกไ้ ขปัญหา ภาคใต้ (บ้านศรีสุราษฎร์) จ.สรุ าษฎรธ์ านี เปน็ ตน้ 4. มูลนธิ ิ  เว็บไซตข์ ้อมลู เพอ่ื  หนว่ ยงานจดั ทำาเอง  เน้นการทาำ งาน ส่งเสรมิ พฒั นาศกั ยภาพ และเกบ็ ขอ้ มลู จาก และขอ้ มลู เพอ่ื เสรมิ โอกาส ผหู้ ญงิ บริการ ผ้มู ารบั บรกิ าร ศักยภาพผูบ้ รกิ าร ผหู้ ญงิ ทงั้ ด้านการศกึ ษา ใหส้ ามารถอยู่ใน (EMPOWER) และอาชพี ก่อต้งั สงั คมได้อย่าง และทำางานกบั ทดั เทยี มกบั คน ผหู้ ญงิ บริการกวา่ ทว่ั ไป 30,000 คน ตัง้ แต่ ปี 2528 นอกจาก นีย้ ังเผยแพร่ เอกสาร/บทความ ท่เี กีย่ วขอ้ ง AW_Woman5happy-edit4.indd 156 3/19/18 11:59

157 หนว่ ยงาน ข้อมลู ที่จดั ทำา แหล่งข้อมูล ขอ้ สังเกต ทจี่ ัดเกบ็ /จัดเก็บ 5. มลู นิธิ  เว็บไซตร์ วบรวม  หน่วยงานจดั ทำาเอง  กอ่ ตัง้ ปี 2547 เน้น เพือ่ น ขอ้ มูลด้านสขุ ภาพ โดยรวบรวมจาก การทาำ งานใหก้ ลุม่ พนกั งาน และสทิ ธดิ า้ นการ ประสบการณ์ พนักงานบรกิ ารได้ บรกิ าร รกั ษาทเี่ กยี่ วขอ้ ง ทำางานกบั ผู้หญิง เขา้ ถึงบรกิ ารด้าน (SWING) และเป็นประโยชน์ บริการ สาธารณสขุ ทรี่ ู้สึก ต่อพนักงานบริการ สะดวกใจและ ทง้ั ขอ้ มลู ดา้ น ปลอดภัย สุขภาพ สวสั ดิการ  ให้คาำ ปรกึ ษา และกฎหมายที่ บริการตรวจโรค เก่ียวขอ้ ง รวมถึง และบรกิ าร เอกสารงานศกึ ษา อุปกรณป์ อ้ งกัน วจิ ัยบางชิน้ ทีเ่ กี่ยวกบั อนามยั เจรญิ พนั ธข์ุ อง พนกั งานบรกิ าร จากตาราง 5.2 ข้างต้น แม้หน่วยงานต่างๆ จะจัดเก็บข้อมูลของผู้หญิง บริการอยา่ งจำากัด แต่กส็ ามารถสรปุ ประเดน็ สาำ คัญไดด้ ังตอ่ ไปน้ี (1) ผหู้ ญิงบริการกับขอ้ มลู สขุ ภาพทางเพศ จากการสำารวจพบว่าหนว่ ยงานทใี่ ห้บริการคำาปรึกษาและตรวจโรคเอดส์ และโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ ์ เชน่ คลนี คิ นริ นาม สภากาชาดไทย คลนิ กิ กามโรค และศนู ยบ์ รกิ ารสาธารณสขุ บางพน้ื ท ่ี โดยเฉพาะ 3 หนว่ ยงานในการศกึ ษาชน้ิ น้ี อนั ได้แก ่ (1) กลุ่มบางรักโรคตดิ ต่อทางเพศสมั พันธ์ กรมควบคมุ โรค (2) กอง ควบคมุ โรคเอดส ์ วณั โรค และโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ ์ สาำ นกั อนามยั กรงุ เทพ AW_Woman5happy-edit4.indd 157 3/19/18 11:59

158 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: มหานคร และ (3) มลู นธิ ิเพือ่ นพนกั งานบริการน้นั ส่วนใหญม่ ีการจัดเก็บข้อมูล ทง้ั ในดา้ นจาำ นวนผมู้ ารบั บรกิ ารและประวตั สิ ขุ ภาพของผมู้ ารบั บรกิ าร บางหนว่ ย งานมกี ารจดั ทาำ สถติ จิ าำ นวนผเู้ ขา้ รบั การตรวจโรคเพอ่ื วเิ คราะหส์ ถานการณแ์ นวโนม้ การระบาด เชน่ สาำ นกั โรคเอดส ์ วัณโรค และโรคตดิ ต่อทางเพศสมั พันธ์ กรม ควบคุมโรค เป็นตน้ ซึ่งอาจกล่าวไดว้ า่ ทงั้ หมดนอ้ี าจเปน็ การเกบ็ ข้อมูลเพอื่ การ ประเมินสถานการณ์ด้านโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์เป็นสำาคัญ ทั้งในด้านการ ระบาด และการควบคมุ โรค (2) สถานการณ์ด้านการบังคบั ค้าประเวณีในกลมุ่ ผหู้ ญิงบริการ รายงานสถานการณก์ ารคา้ มนษุ ย ์ (Trafficking in Persons Report: TIP Report) พ.ศ.2558 ขององคก์ ารสหประชาชาตวิ า่ ดว้ ยยาเสพตดิ และอาชญากรรม (United Nations on Drugs and Crime: UNODC) ระบวุ า่ ประเทศไทยถกู จบั ตามองเปน็ ระดบั Tier 3 ในฐานะทเ่ี ปน็ ทง้ั ประเทศตน้ ทาง ปลายทาง และทางผา่ น สำาหรบั ผู้ชาย ผู้หญงิ และเด็กทเ่ี ปน็ เป้าหมายของการบงั คบั ใช้แรงงาน รวมทง้ั การคา้ มนษุ ยเ์ พอ่ื การคา้ ประเวณ ี การปราบปรามการคา้ มนษุ ยจ์ งึ ถกู ใหค้ วามสาำ คญั เปน็ วาระแหง่ ชาต ิ โดยเฉพาะการค้ามนษุ ย์ในรูปแบบการแสวงหาผลประโยชน์ ทางเพศ (สาำ นกั ปลดั กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย,์ 2559) โดยมสี ถานคมุ้ ครองสวสั ดภิ าพผเู้ สยี หายจากการคา้ มนษุ ย ์ กระทรวงการพฒั นา สังคมและความมน่ั คงของมนษุ ย์ เป็นหน่วยงานดแู ลผทู้ ี่ไดร้ ับการช่วยเหลือจาก การถกู บงั คบั คา้ ประเวณ ี ทง้ั ชาวไทยและตา่ งชาต ิ มกี ารเกบ็ ขอ้ มลู เกย่ี วกบั จาำ นวน สัญชาติและข้อมูลรายบุคคลเพื่อติดตามการช่วยเหลือด้านสุขภาพ สิทธิและ สวัสดิการตามที่กฎหมายกาำ หนด AW_Woman5happy-edit4.indd 158 3/19/18 11:59

ผู้หญิงบริการ 159 (3) เขา้ ใจและเขา้ ถงึ ผใู้ หบ้ รกิ ารทางเพศผา่ นการสาำ รวจสถานบรกิ ารและ จัดทำาสถิติแหล่งบรกิ ารและผใู้ ห้บริการทางเพศ รวมทัง้ เก็บขอ้ มูลด้าน สขุ ภาพของผ้เู ข้ารับบรกิ าร กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสขุ เป็นหนว่ ยงานทม่ี ีการสำารวจข้อมูล จาำ นวนแหล่งบริการทางเพศและจำานวนผใู้ ห้บริการ โดยแยกเพศหญงิ -ชายเป็น ประจาำ ทกุ ป ี เพอ่ื เปน็ ขอ้ มลู เฝา้ ระวงั การแพรร่ ะบาดของโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ และเอชไอวี/เอดส์ นอกจากนี้หน่วยงานให้บริการ เช่น กองควบคุมโรคเอดส์ วัณโรคฯ ของกรุงเทพมหานคร หรือคลินิกบางรัก กลุ่มบางรักโรคติดต่อทาง เพศสัมพันธ์ นอกจากจะให้บริการตรวจสุขภาพทางเพศแล้ว ยังได้เก็บข้อมูล สว่ นตวั ของผมู้ ารบั บรกิ าร อนั ไดแ้ ก ่ ประวตั ดิ า้ นสขุ ภาพของผเู้ ขา้ รบั บรกิ ารตรวจ เลือดและโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธก์ ับทางคลนิ ิกอีกดว้ ย การเขา้ ถงึ ตวั ผใู้ หบ้ รกิ ารเหลา่ นย้ี งั มอี งคก์ รภาคประชาสงั คม เชน่ SWING ทาำ หนา้ ท่ีให้คำาปรกึ ษา บรกิ ารถุงยาง และตรวจโรคแก่พนกั งานบรกิ ารทีเ่ ปน็ หญงิ ชาย เกย ์ และสาวประเภทสอง มกี ารเผยแพรข่ อ้ มลู ทเ่ี ปน็ ประโยชนผ์ า่ นเวบ็ ไซต์ ประชาสมั พนั ธก์ ารใหบ้ รกิ าร รวมถงึ ขอ้ มลู ทเ่ี กย่ี วกบั สขุ ภาพ สทิ ธดิ า้ นสาธารณสขุ และสิทธิที่เป็นประโยชน์ต่อพนักงานบรกิ าร (4) การศึกษาสถานการณ์ชีวิตและปญั หาของผู้หญงิ บริการ ส่วนใหญ่เป็นการศึกษาวิจัยของหน่วยงานที่ทำางานด้านสิทธิ สถาบันการ ศกึ ษา และองคก์ ารระหวา่ งประเทศทท่ี าำ งานเกย่ี วขอ้ ง เชน่ มลู นธิ สิ ง่ เสรมิ โอกาส ผหู้ ญงิ (EMPOWER) และมลู นธิ เิ พอ่ื นพนกั งานบรกิ าร (SWING) เปน็ องคก์ รพฒั นา เอกชนท่ที ำางานเสริมศกั ยภาพหญิงบริการในดา้ นต่างๆ เช่น สขุ ภาพ การศกึ ษา และอาชีพ มีการจดั ทำาขอ้ มูลด้านการเสรมิ ศกั ยภาพผา่ นเว็บไซต ์ ขณะท่ีองคก์ ร ระหวา่ งประเทศ เชน่ UNFPA มกี ารจดั ทาำ รายงานสถานการณผ์ หู้ ญงิ บรกิ าร ซง่ึ เป็นข้อมูลเชิงสถานการณ์การระบาดของโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์และเอชไอวี ในธุรกิจบริการทางเพศ และนำาเสนอรูปแบบการค้าบริการที่เปลี่ยนแปลง AW_Woman5happy-edit4.indd 159 3/19/18 11:59

160 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- ิงกล่มุ เฉพาะ: ไปตามสถานการณ์ เป็นการศึกษาจากเอกสารงานวจิ ยั ท่ีมีการตพี มิ พท์ งั้ ในและ ต่างประเทศ ขอ้ มลู สถานการณ์ของผ้หู ญิงบริการเหล่านี้ส่วนใหญแ่ บง่ ได้เป็น 2 ลักษณะ ไดแ้ ก่ (ก) ขอ้ มลู เชงิ วเิ คราะหเ์ พอ่ื สะทอ้ นสถานการณแ์ นวโนม้ การระบาดของโรค ติดตอ่ ทางเพศสมั พันธแ์ ละเอชไอว ี ข้อมลู ลักษณะแรกนม้ี อี ยู่คอ่ นขา้ งมาก สว่ นใหญเ่ ปน็ ขอ้ มลู ภาพรวมทส่ี ะทอ้ นแนวโนม้ โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธแ์ ละ เอชไอว/ี เอดส์ มกั ใช้วิธกี ารศึกษาจากเอกสารตพี มิ พ์ ซง่ึ เปน็ ขอ้ มลู วิเคราะห์ เชิงระบาดวิทยา และใช้การอ้างถึงแหล่งข้อมูลของกระทรวงสาธารณสุข เป็นสว่ นใหญ่ (ข) ขอ้ มลู เชงิ คณุ ภาพทส่ี ะทอ้ นมติ ทิ างสงั คม วฒั นธรรมทส่ี ง่ ผลตอ่ คณุ ภาพ ชีวิตของผู้หญิงบริการ ส่วนใหญ่เป็นการศึกษาเชิงลึก ใช้การสังเกตและ สมั ภาษณพ์ ดู คยุ กบั ผหู้ ญงิ บรกิ ารโดยตรง เชน่ งานเรอ่ื ง “นางงามตกู้ ระจก: กระบวนการกลายเปน็ หมอนวดไทย” ของ ศลุ มี าน (2544) หรอื การศกึ ษา เพอ่ื สะทอ้ นสขุ ภาพและคณุ ภาพชวี ติ ของผหู้ ญงิ บรกิ าร “ประมวลสถานการณ์ ทางดา้ นสขุ ภาพอนามยั ของหญงิ บรกิ ารทางเพศ” ของ อไุ รวรรณ และสภุ าณี (2542) เปน็ ตน้ 4.� ผหู้ ญงิ บรกิ ารกบั ชอ่ งวา่ งในการจดั เกบ็ ขอ้ มลู กลมุ่ ประชากร กล่าวได้ว่าในปัจจุบันนีห้ น่วยงานที่เป็นแหล่งข้อมูลสาำ คัญในการจัดเก็บ จาำ นวนหญงิ บรกิ ารทเ่ี ปน็ ทางการทส่ี ดุ ในปจั จบุ นั คอื กรมควบคมุ โรค กระทรวง สาธารณสขุ ทม่ี หี นว่ ยใหบ้ รกิ ารทเ่ี ขา้ ถงึ กลมุ่ ผหู้ ญงิ บรกิ ารตามสถานบรกิ ารตา่ ง ๆ และวธิ กี ารจดั เกบ็ นน้ั เปน็ ตวั เลขจากพนกั งานบรกิ ารในสถานบรกิ าร/สถานบนั เทงิ จดั ทาำ การสาำ รวจทกุ ป ี ทำาใหม้ ีตวั เลขเปรยี บเทียบเพอื่ วิเคราะห์แนวโน้มจาำ นวน ผหู้ ญงิ บรกิ าร อยา่ งไรกด็ ี สถานการณก์ ารใหบ้ รกิ ารทางเพศนน้ั มกี ารเปลย่ี นแปลง มีลกั ษณะและรปู แบบทห่ี ลากหลายมากข้ึน ผใู้ ห้บรกิ ารบางส่วนทาำ อย่างอิสระ AW_Woman5happy-edit4.indd 160 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ บริการ 161 ไม่สังกัดสถานบริการ หรือบางส่วนใช้ช่องทางการติดต่อผ่านโทรศัพท์และสื่อ สมัยใหม่ในการติดต่อซื้อขาย ตวั เลขทจี่ ดั เกบ็ จากสถานบริการเพยี งอยา่ งเดียว จงึ ไม่อาจสะทอ้ นจำานวนประชากรทแี่ ท้จริงของคนกลุ่มนี้ได้ ขอ้ มลู จาำ นวนผหู้ ญงิ บรกิ ารทห่ี นว่ ยงานของรฐั จดั เกบ็ น ้ี สว่ นใหญเ่ ปน็ ขอ้ มลู ตง้ั ตน้ สาำ หรบั การวางแผนในการดาำ เนนิ นโยบายควบคมุ โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ เช่น กามโรค หรอื เอชไอวี/เอดส ์ เป็นตน้ เน่อื งจากมที ัศนคติวา่ อาชพี ใหบ้ ริการ ทางเพศนม้ี คี วามเสย่ี งสงู ทง้ั ในดา้ นการตดิ โรคและเปน็ แหลง่ แพรโ่ รคตดิ ตอ่ ทาง เพศสัมพันธ์ ข้อมลู ทจี่ ดั เก็บส่วนใหญ่จงึ เน้นการควบคุมและตดิ ตามเพือ่ ป้องกัน การแพรร่ ะบาดของโรคใหไ้ ดม้ ากทส่ี ดุ โดยมกี ารจดั เกบ็ ขอ้ มลู อยา่ งละเอยี ด มกี าร เกบ็ ตวั เลขจาำ นวนพนกั งานบรกิ ารในสถานบรกิ ารทง้ั หมด และแยกกลมุ่ เปน็ ผใู้ ห้ บรกิ ารทางเพศหรอื พนกั งานทว่ั ไป มกี ารทาำ ขอ้ มลู แยกเพศ แยกตามประเภทแหลง่ ใหบ้ ริการ มีจาำ นวนตัวเลขจดั ทำา รายจังหวดั และภาพรวมทัง้ ประเทศ ขณะทข่ี อ้ มลู ในเชิงสขุ ภาพและสถานการณ์ชีวิตของผู้หญงิ บริการนน้ั สว่ น ใหญ่อยู่ในรูปของงานวิจัยเชิงคุณภาพ ซึ่งมักมีการบรรยายให้เห็นสภาพชีวิต ความเปน็ อย ู่ และเงอ่ื นไขการทาำ งานทส่ี ง่ ผลตอ่ สขุ ภาพของผหู้ ญงิ โดยมลี กั ษณะ การศึกษาจากทั้งงานวิจัยก่อนหน้า ประมวลประเด็นสุขภาพต่าง ๆ และการ สมั ภาษณเ์ จาะลึกบางกลมุ่ เป็นกรณีตัวอยา่ ง จงึ อาจสรปุ เปน็ ภาพรวมไดว้ า่ การจดั เกบ็ ขอ้ มลู ปจั จยั สงั คมทส่ี ง่ ผลกระทบ ต่อสุขภาพผูห้ ญงิ อย่างเป็นระบบในเชิงการทาำ เปน็ ฐานข้อมูลนัน้ ยังไม่เห็นภาพ ชัดเจนนัก หน่วยบริการที่เข้าถึงผู้หญิงบริการส่วนใหญ่ยังคงให้ความสำาคัญไป ท่บี รกิ ารตรวจโรคและควบคุมโรคติดต่อทางเพศสมั พนั ธ์เปน็ หลกั การศกึ ษาถงึ ปัจจยั เง่ือนไขในการทาำ งานอื่น ๆ ทส่ี ง่ ผลกระทบต่อสขุ ภาพของหญงิ บรกิ ารนน้ั ยังเป็นเรื่องรอง การดำาเนินนโยบายหรือแนวปฏิบัติที่จะส่งผลต่อสุขภาวะของ ประชากรกลมุ่ นีอ้ าจทำาได้เพียงบางดา้ นเทา่ นั้น AW_Woman5happy-edit4.indd 161 3/19/18 11:59

162 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกล่มุ เฉพาะ: 5.�เมื่อเซ็กซ์แลกเงินเป็นเรื่องแปดเปื้อนของผู้หญิงที่รองรับ ประสบการณ์ทางเพศของผู้ชาย ในการศกึ ษานไ้ี ดว้ เิ คราะหเ์ พอ่ื ใหเ้ หน็ วา่ ปจั จยั สงั คมใดบา้ งทส่ี ง่ ผลตอ่ สขุ ภาพ ผหู้ ญงิ บรกิ าร และแตล่ ะปจั จยั สง่ ผลตอ่ กนั อยา่ งไร รวมถงึ การดาำ เนนิ งานในปจั จบุ นั ว่าสามารถแก้ไขหรือปรับโครงสร้างสงั คมให้เออื้ หรือสนับสนุนให้ผหู้ ญิงบริการ สามารถรกั ษาสขุ ภาพ และมคี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ไี ดห้ รอื ไม ่ สรปุ ไดด้ งั ตารางขา้ งลา่ งน้ี ตาราง 5.3 วเิ คราะห์ปัจจัยสังคมกาำ หนดสขุ ภาวะของผหู้ ญงิ บริการ ปัจจัย 1 วิถชี ีวิตส่วน 2 เครอื ขา่ ย 3 สภาพการ 4 สงั คม ส่วน บคุ คล สงั คมชมุ ชน ใช้ชีวิต เศรษฐกจิ บุคคล (individual (social & (living วฒั นธรรม lifestyle) community) conditions) ผู้หญงิ ผูห้ ญงิ ทีท่ ำาเป็น  ดถู กู เหยียด  ขึ้นอยูก่ บั  อยบู่ น ทำาอาชพี อาชีพ หยาม ไม่เปน็ ผชู้ ายทีเ่ ป็น บรรทดั ฐานท่ี บรกิ าร  หลายคนรสู้ กึ ผดิ ท่ียอมรับ ลกู ค้า ซ่งึ ไม่เปน็ ธรรม ตอ้ งปกปดิ ไมใ่ ห้  มองว่าทาำ ผดิ แตกต่างตาม ทางเพศ ที่ ครอบครวั กฎหมายและ ฐานะผซู้ ้ือ ควบคุมเรื่อง ชมุ ชนคนรอบ ผดิ ศีลธรรม  เสยี่ งต่อการ เพศของ ขา้ งรู ้  ทาำ ใหเ้ สยี ถกู เอาผดิ ผู้หญงิ ขณะ  หลายคนอาจ ภาพพจน์ตอ่ เนื่องจากไม่มี เดยี วกนั กต็ อ้ ง ไมม่ โี อกาสเลอื ก ครอบครัว/ กฎหมาย เปน็ ฝา่ ยรอง ลกู คา้ ชมุ ชน/สงั คม/ คุ้มครอง รบั ความต้อง  ผหู้ ญงิ จาำ นวน ประเทศ  อาจถูกเอา การของเพศ หนง่ึ อาจใชส้ าร  ถกู มองเปน็ เปรียบจาก ชายด้วย เสพตดิ เพอ่ื ให้ แหลง่ แพรเ่ ชอ้ื เจา้ ของสถาน  ทศั นคตทิ ม่ี อง ทาำ งานได้ เอชไอวีและ บรกิ าร ขาด เร่อื งเพศไม่ โรคตดิ ตอ่ ทาง สวสั ดกิ ารหรอื ควรเป็นเรอื่ ง เพศสมั พนั ธ์ การคุ้มครอง ซื้อขาย/ แรงงาน การค้า AW_Woman5happy-edit4.indd 162 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ บริการ 163 ปจั จัย 1 วิถีชวี ติ ส่วน 2 เครอื ขา่ ย 3 สภาพการ 4 สงั คม ส่วน บคุ คล สงั คมชมุ ชน ใชช้ ีวติ เศรษฐกจิ บุคคล (individual (social & (living วฒั นธรรม lifestyle) community) conditions)  หลายคนรบั รู้  เหน็ ใจ/  อาชพี ทเี่ สย่ี ง ว่าอาชพี น้เี ส่ียง ใหค้ วามชว่ ย ตอ่ โรคติดตอ่ ต่อสขุ ภาพจึง เหลอื แก่ผู้ ทางเพศ- มวี ธิ ดี แู ลตวั เอง ทถ่ี ูกลอ่ ลวง/ สัมพันธ์ ตามสภาพ บงั คบั มากกวา่ บาดเจ็บหรือ และสถานะ ถกู ทำารา้ ย ผู้หญิงทถ่ี ูก รา่ งกาย ล่อลวง/บงั คับ  ถกู ควบคุม บังคบั ทงั้ จิตใจ และร่างกาย  หากขัดขืนจะ ถกู กระทาำ ความ รุนแรงไดต้ ลอด การดาำ เนนิ งานเกย่ี วกบั ผู้หญิงทีม่ ีปญั หาสถานะบุคคลในปัจจุบัน  การให้บริการตรวจสขุ ภาพแก่ผูห้ ญิงบริการดว้ ยเหตผุ ลทางสุขภาพ และควบคุมโรค  พ.ร.บ.ป้องกนั และปราบปรามการคา้ ประเวณ ี พ.ศ. 2539 การค้า บริการเป็นความผิด  พ.ร.บ.ปอ้ งกนั และปราบปรามการคา้ หญงิ และเดก็ พ.ศ. 2540 และ พ.ร.บ.ป้องกันและปราบปรามการคา้ มนษุ ย ์ ฉบับที่ 3 พ.ศ. 2560 เนน้ ค้มุ ครองผถู้ กู บงั คับค้า และลงโทษผูจ้ ดั หา/บังคับ/ลอ่ ลวง ทมี่ า: ปรบั จาก Dahlgren & Whitehead, 1991. AW_Woman5happy-edit4.indd 163 3/19/18 11:59

164 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: 5.1 ชวี ิตทไ่ี ม่อยูภ่ ายใตบ้ รรทดั ฐานทางเพศของสังคม: เซก็ ซแ์ ลกเงิน/ นอกการแตง่ งาน/ไม่รักนวลสงวนตวั ดว้ ยบรรทดั ฐานเรอ่ื งเพศของสงั คมทก่ี าำ หนดและควบคมุ พฤตกิ รรมทางเพศ ของผหู้ ญงิ ใหอ้ ยใู่ นกรอบเรอ่ื งเพศทก่ี าำ หนดแบบแผนพฤตกิ รรมทางเพศทเ่ี หมาะสม /ดงี าม ผูห้ ญิงบริการดำารงชวี ติ อยู่ภายใตเ้ สน้ แบ่งที่ว่าน ้ี และตอ้ งต่อสู้ตอ่ รองกบั บรรทดั ฐานทางเพศทีผ่ ลักให้กลายเปน็ คนอกี กลุม่ หนงึ่ ในสังคมมาโดยตลอด แม้จะรับรู้วา่ มีผหู้ ญิงกลมุ่ นี้อยู่ในสงั คมมานานแล้ว แต่ไม่ไดร้ บั การยอมรับจาก สงั คม และมกั เป็นทีร่ ังเกยี จหรือถูกเหยยี ดหยามจากคนทั่วไป (อไุ รวรรณ และ สภุ าณี, 2542) สงั คมสว่ นใหญ่มกั รับรเู้ พยี งว่าผหู้ ญิงบริการนนั้ ชว่ ยรองรบั และ ระบายอารมณ์ทางเพศของผู้ชาย ซึ่งน่าจะช่วยลดปัญหาละเมิดทางเพศให้กับ สงั คมได้ (วลิ าสนิ ี และคณะ, 2552) ทงั้ ทีท่ ัศนะดังกล่าวน้เี ป็นวิธคี ิดท่ีอยู่บน พน้ื ฐานของความไมเ่ ปน็ ธรรมทางเพศ มองพฤตกิ รรมความรนุ แรงและเอาเปรยี บ ทางเพศของผู้ชายว่าเปน็ เรือ่ งปกติของผูช้ ายทวั่ ไปท่ไี มอ่ าจอดกลนั้ อารมณ์ทาง เพศไดแ้ ละจาำ เป็นตอ้ งให้ปลดปล่อยหรือระบายออก ซงึ่ เปน็ สิง่ ที่ไม่อาจควบคมุ หรอื แกไ้ ขได้ ความคดิ ความเชื่อลักษณะนีน้ าำ ไปสูค่ วามรุนแรงทางเพศตอ่ ผู้หญงิ จำานวนมาก ภายใต้บรรทัดฐานความไม่เป็นธรรมทางเพศนี้ มีผู้ชายจำานวนมากในทุก ชนชน้ั ทกุ สถานะทางสงั คมพรอ้ มซอ้ื บรกิ ารทางเพศ และสามารถเลอื กซอ้ื บรกิ าร ทางเพศได้ตามแต่ฐานะทางเศรษฐกิจของแต่ละคน มีสถานที่/สถานบริการ มากมายหลายรปู แบบทเ่ี ปน็ แหลง่ ซอ้ื ขายบรกิ ารทางเพศ และเรอ่ื งนก้ี เ็ ปน็ ทย่ี อม รบั /รบั รกู้ นั ทว่ั ไป โดยในอดตี การคา้ บรกิ ารทางเพศในประเทศไทยยงั ไมผ่ ดิ กฎหมาย มกี ารขอใบอนญุ าตและเรยี กเกบ็ ภาษเี จา้ ของกจิ การ จนกระทง่ั มพี ระราชบญั ญตั ิ ปรามการคา้ ประเวณ ี พ.ศ. 2503 ทม่ี บี ทลงโทษผคู้ า้ ประเวณแี ละผปู้ ระกอบกจิ การ ทาำ ใหธ้ รุ กจิ คา้ บรกิ ารทางเพศตอ้ งปดิ บงั หรอื มลี กั ษณะแอบแฝงในรปู สถานบรกิ าร /บนั เทงิ รปู แบบตา่ ง ๆ เพอ่ื เลย่ี งกฎหมาย และตอ้ งสนองความตอ้ งการอนั ซบั ซอ้ น AW_Woman5happy-edit4.indd 164 3/19/18 11:59

ผู้หญิงบริการ 165 ของผใู้ ช้บรกิ าร (อไุ รวรรณ และสภุ าณี, 2542: 13) ต่อมามกี ารออกพระราชบญั ญัตสิ ถานบรกิ าร (ฉบบั ท ี่ 4) พ.ศ. 2546 ท่ี อนุญาตให้ตั้งสถานบริการรวมทั้งสถานบันเทิงประเภทต่างๆ ได้ตามกฎหมาย แตไ่ มม่ กี ารระบถุ งึ หลกั เกณฑข์ องสถานะลกู จา้ งในสถานบรกิ ารดงั กลา่ ว (กติ ตศิ กั ด์ิ และคณะ, 2558: 7) สง่ ผลใหผ้ คู้ า้ บรกิ ารทางเพศทแ่ี ฝงอยใู่ นสถานบรกิ าร/สถาน บนั เทงิ รปู แบบตา่ งๆ เสย่ี งตอ่ การถกู สถานบรกิ ารเอาเปรยี บไดง้ า่ ย ไมม่ กี ารคมุ้ ครอง แรงงานและสวสั ดกิ าร รวมถงึ เสย่ี งตอ่ การถกู ทาำ รา้ ยจากผซู้ อ้ื บรกิ าร และไมอ่ าจ ขอความช่วยเหลอื จากเจา้ หน้าทีร่ ฐั ได้ (UNFPA, 2550) ขณะทผ่ี ู้ซอื้ บริการซง่ึ ส่วนใหญ่เป็นผู้ชายนั้นมักไม่มีการเอาผิดที่ชัดเจน จนกระทั่งมีพระราชบัญญัติ ปอ้ งกนั และปราบปรามการคา้ ประเวณ ี พ.ศ. 2539 ทร่ี ะบโุ ทษผซู้ อ้ื บรกิ ารทางเพศ กบั เดก็ อายตุ าำ่ กวา่ 18 ปเี ทา่ นน้ั ในทางกลบั กนั ผหู้ ญงิ ทม่ี อี าชพี ขายบรกิ ารทาง เพศนน้ั ถือเป็นความผดิ มาโดยตลอด รวมทั้งการตตี รา ประณาม รังเกียจ และ การออกกฎหมายมุ่งเอาโทษผู้ค้าประเวณีโดยตรง คือ พระราชบัญญัติปราม การค้าประเวณี พ.ศ. 2503 ซึ่งกฎหมายดังกล่าวถูกบังคับใช้กว่าสามสิบปีจึงถูก ยกเลิกและแทนทดี่ ้วยพระราชบญั ญตั ิปอ้ งกันและปราบปรามการค้าประเวณี พ.ศ. 2539 ทีล่ ดอัตราโทษของผู้คา้ ประเวณีใหเ้ บาลง แตอ่ ย่างไรกต็ าม อาชีพน้ี ยังคงถือว่าผิดกฎหมาย และไม่มีการคุ้มครองแรงงานหรือสวัสดิการให้กับผู้ ประกอบอาชพี นีไ้ ด้ 5.2 ความเสีย่ งและคณุ ภาพชวี ติ ผหู้ ญิงบรกิ ารภายใตค้ วามไมเ่ ปน็ ธรรม ทางเพศ จากประวตั ิศาสตรใ์ นอดีตของไทย การทผี่ ้หู ญงิ ตอ้ งมอี าชีพเปน็ โสเภณนี น้ั เชอ่ื ว่าเกิดจากการถูกขายโดยผู้ปกครอง เช่น นายทาส สามี พ่อแม่ ฯลฯ จนมา ถึงสมัยที่มกี ารประกาศเลกิ ทาสและการใชร้ ะบบผวั เดยี วเมยี เดยี ว ทาำ ให้ผู้หญงิ จาำ นวนหนง่ึ ถกู ทอดทง้ิ ไรท้ พ่ี ง่ึ พงิ ซง่ึ อาจเลอื กประกอบอาชพี นเ้ี องเพอ่ื ความอยรู่ อด จนมาถึงยุคที่เศรษฐกิจเน้นการพัฒนาภาคอุตสาหกรรม การพัฒนากระจุกตัว AW_Woman5happy-edit4.indd 165 3/19/18 11:59

166 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: อยู่ในเมืองใหญ ่ ภาคชนบทถกู ทอดทิ้ง กเ็ ชอื่ วา่ ผู้หญิงจากชนบทจำานวนมากท่ี ยากจนอาจถกู ลอ่ ลวงหรอื สมคั รใจทาำ อาชพี นเ้ี พอ่ื หาเงนิ เลย้ี งครอบครวั และธรุ กจิ การค้าบริการทางเพศขยายตัวอยา่ งมากในยคุ สงครามเวียดนามทีป่ ระเทศไทย ยอมใหท้ หารอเมรกิ นั เขา้ มาตง้ั ฐานทพั ในประเทศ (UNFPA, 2550) จนมาถงึ ยคุ เฟื่องฟูทางเศรษฐกิจที่มาพร้อมวัตถุนิยม ที่สังคมยอมรับนับถือกันที่ทรัพย์สิน เงนิ ทอง/ความราำ่ รวย ทาำ ใหอ้ าจเปน็ อกี สาเหตหุ นง่ึ ทท่ี าำ ใหค้ นเลอื กทาำ อาชพี ดว้ ย ความสมัครใจ เพราะเหน็ เป็นช่องทางหนงึ่ ทีจ่ ะสามารถยกฐานะทางเศรษฐกิจ ไดเ้ พ่มิ ขนึ้ (ภาวด,ี 2537) ปัจจุบัน สภาพสังคมเศรษฐกิจมีการเปลี่ยนแปลงที่ซับซ้อนเพิ่มมากขึ้น สาเหตุของการเลอื กประกอบอาชีพนย้ี อ่ มสลับซับซ้อนตามไปดว้ ย แต่ไมว่ ่าดว้ ย เหตผุ ลใดกต็ าม ในประเทศไทย ผปู้ ระกอบอาชพี นน้ี อกจากจะไมไ่ ดร้ บั การคมุ้ ครอง แรงงานแลว้ หลายคนตอ้ งเผชิญกบั ความเหนอื่ ยล้า การบาดเจ็บทางกาย เสีย่ ง ตอ่ ถกู ทาำ ความรนุ แรง เสย่ี งตอ่ การตดิ เชอ้ื /โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ ์ ความทกุ ขใ์ จ และความเครยี ดจากการทาำ งาน และตอ้ งปดิ บงั สถานะไมใ่ หค้ รอบครวั คนรอบขา้ ง หรือชมุ ชนรู้ นอกจากน ้ี ผหู้ ญงิ บรกิ ารมโี อกาสเสย่ี งตอ่ การตง้ั ครรภไ์ มพ่ งึ ประสงคส์ งู มาก หากไมค่ มุ กำาเนดิ อยา่ งตอ่ เนือ่ งและจริงจงั การตง้ั ครรภ์ลักษณะนี้มักจบลงดว้ ย การทำาแท้ง ซึ่งอาจก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพของผู้หญิงได้มากหากเข้าไม่ ถึงบรกิ ารยุตกิ ารตงั้ ครรภ์ทปี่ ลอดภยั หญงิ บริการสว่ นใหญม่ ักใชก้ ารคุมกำาเนิด โดยวธิ ีท่ีนิยมใช้มากที่สุดคือ ยาเม็ดคมุ กำาเนดิ และผลขา้ งเคียงคือ ประจาำ เดอื น กะปริบกะปรอย สามารถรบั แขกได้ตลอดทงั้ คืน อย่างไรกด็ ี มงี านวจิ ยั หลายชน้ิ ทพ่ี บวา่ หญงิ บรกิ ารเคยตง้ั ครรภแ์ ละเคยทาำ แทง้ ระหวา่ งประกอบอาชพี มสี ดั สว่ น คอ่ นข้างสงู เหตุผลนา่ จะมาจากการใช้วธิ คี มุ กาำ เนิดไมถ่ กู วธิ ี เชน่ การกนิ ยาคมุ ไมส่ มาำ่ เสมอ และมบี างสว่ นไมค่ มุ กาำ เนดิ สภาพแวดลอ้ มและการทาำ งานของหญงิ บรกิ ารเสย่ี งตอ่ การมสี ขุ ภาพไมด่ ที ง้ั กายและใจ (อไุ รวรรณ และสภุ าณ,ี 2542: 25) AW_Woman5happy-edit4.indd 166 3/19/18 11:59

ผู้หญิงบรกิ าร 167 กล่าวได้ว่า ผู้หญิงบริการสามารถดูแลสุขภาพตัวเองได้เพียงเท่าที่จำาเป็น เนอื่ งจากลักษณะอาชพี เช่น บางทีเลือกแขกไมไ่ ด ้ พกั ผอ่ นไมพ่ อ หรือการใช้ ยา/สารเสพตดิ เพ่อื จะได้ทาำ งานได้ (ทพิ ย์วิมล และเกษราวลั ณ,์ 2555) อยา่ งไร ก็ตาม ผหู้ ญงิ บริการสว่ นใหญไ่ ด้พยายามใสใ่ จดแู ลสุขภาพที่เกย่ี วกบั การทำางาน โดยตรงมาก และมกั ถ่ายทอดวธิ ีการดแู ลสุขภาพกนั เอง มีทัง้ ทเ่ี หมาะสมและไม่ เหมาะสม ขึน้ อย่กู บั การเรยี นรู้โดยการบอกต่อกันมา เช่น การทาำ ความสะอาด บรเิ วณชอ่ งคลอดหลงั ใหบ้ รกิ าร ด้วยการใช้ นาำ้ เปล่า สบ ู่ น้ำายาอนามัย หรอื ยาสีฟัน เป็นตน้ ภายใต้คำาอธิบายทางการแพทยแ์ ละฐานคิดเชิงระบาดวิทยาทีม่ ีการจัด พฤตกิ รรมบางประเภทวา่ เปน็ พฤตกิ รรมเสย่ี งตอ่ การรบั หรอื แพรเ่ ชอ้ื เอชไอว/ี เอดส์ ผหู้ ญงิ บรกิ ารจงึ ถกู มองวา่ เปน็ หนง่ึ ในประชากรกลมุ่ เสย่ี งตอ่ การบาดเจบ็ และโรค ตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ ์ หนว่ ยบรกิ ารสาธารณสขุ จงึ ขอความรว่ มมอื กบั สถานบรกิ าร เพื่อให้บริการตรวจสุขภาพแกผ่ หู้ ญิงบรกิ าร โดยทำาในลักษณะเอ้อื ประโยชน์ทงั้ สองฝ่าย การตรวจจะเนน้ ตรวจภายใน และตรวจเลอื ดหาโรคซิฟิลิส โดยมกี าร นดั ตรวจเปน็ ระยะเพอ่ื ควบคมุ โรคและตดิ ตามผทู้ ต่ี ดิ เชอ้ื ดว้ ย ทาำ ใหม้ ผี หู้ ญงิ บรกิ าร จำานวนน้อยมากที่ไม่เคยตรวจภายใน ส่วนผู้หญิงบริการอิสระและขายบริการ ชัว่ คราวมกั ไมค่ ่อยตรวจสุขภาพยกเวน้ เกิดอาการผิดปกตขิ ึ้นมา (อุไรวรรณและ สภุ าณ,ี 2542: 25) และดว้ ยสถานการณก์ ารระบาดของโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ เอชไอวี/เอดส์ ยิ่งตอกย้ำาให้คนมีทัศนคติแบบเหมารวมซึ่งหล่อเลี้ยงอคติทาง เพศวา่ ผหู้ ญงิ บรกิ ารเปน็ แหลง่ เพาะเชอ้ื โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธร์ วมถงึ เอชไอวี ด้วย ทำาให้ผูห้ ญิงกลมุ่ นีถ้ กู จับตาเฝ้าระวังจากหลายหนว่ ยงาน ดังเชน่ การศกึ ษา การปอ้ งกนั โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธแ์ ละเอชไอวที เ่ี กย่ี วกบั ธรุ กจิ บรกิ ารทางเพศ ในประเทศไทย (UNFPA, 2550) เปน็ ตน้ AW_Woman5happy-edit4.indd 167 3/19/18 11:59

168 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: 5.3 ผลกระทบจากกฎหมายป้องกันและปราบปรามการค้ามนุษย์ต่อ ผู้หญิงท่ีเลือกทาำ อาชีพบรกิ าร แม้รูปแบบของการค้าบริการทางเพศจะมีการเปล่ยี นแปลงปรับตัวไปตาม การเปล่ยี นแปลงทางเศรษฐกจิ สังคม และการเมอื ง จากการคา้ บรกิ ารทางเพศ ในอดตี ทผ่ี หู้ ญงิ สว่ นใหญถ่ กู นายทาสหรอื สามขี ายใหเ้ ปน็ โสเภณ ี เมอ่ื หมดยคุ ทาส มผี หู้ ญงิ บางสว่ นกา้ วสอู่ าชพี นเ้ี พอ่ื ความอยรู่ อด จนถงึ ยคุ ทก่ี ารเตบิ โตทางเศรษฐกจิ กระจายตวั อยา่ งไมเ่ ปน็ ธรรม ผหู้ ญงิ ยากจนในชนบทจาำ นวนมากถกู ลอ่ ลวง ชกั จงู หรอื บางคนสมคั รใจประกอบอาชีพนีเ้ พื่อหาเงินจุนเจือครอบครัว และจนมาถงึ ปัจจบุ ันทีเ่ หตปุ จั จัยในการเลือกประกอบอาชีพนม้ี มี ากกวา่ การถกู บังคับคา้ หรือ การถกู บีบค้นั ทางเศรษฐกิจ แตไ่ มว่ า่ ดว้ ยเหตผุ ลใดกต็ าม สงั คมไทยกย็ งั ตตี ราประณามผปู้ ระกอบอาชพี บรกิ ารนอ้ี ย ู่ และกฎหมายเพยี งใหก้ ารคมุ้ ครองเฉพาะผทู้ พ่ี สิ จู นไ์ ดว้ า่ ถกู บงั คบั คา้ ประเวณเี ท่านน้ั ดังทป่ี รากฏในการออกพระราชบญั ญตั ิปอ้ งกนั และปราบปราม การคา้ หญงิ และเดก็ พ.ศ. 2540 และพระราชบญั ญตั ปิ อ้ งกนั และปราบปรามการ คา้ มนษุ ย ์ พ.ศ. 2551 ทเ่ี นน้ คมุ้ ครองผบู้ งั คบั คา้ บรกิ ารและลงโทษผเู้ ปน็ ธรุ ะจดั หา หรือทำาการล่อลวง ทำาให้มกี ารบกุ ทลายสถานใหบ้ รกิ ารโดยใช้อาำ นาจตามพระ ราชบญั ญตั ทิ ้ังสองฉบบั เพอื่ เอาผดิ ผูป้ ระกอบการ ในขณะเดยี วกนั ผหู้ ญงิ บริการ ทท่ี าำ งานในสถานบรกิ ารไมว่ า่ จะสมคั รใจประกอบเปน็ อาชพี หรอื ไมก่ ต็ าม ตา่ งถกู สง่ ตวั เขา้ สกู่ ระบวนการตามกฎหมาย ซง่ึ ยงั มขี อ้ ถกเถยี งถงึ การละเมดิ สทิ ธมิ นษุ ยชน ของพนกั งานบรกิ ารในหลายขน้ั ตอนปฏบิ ตั ิ เชน่ การถา่ ยรปู และเปน็ ขา่ วสาธารณะ การบงั คบั ตรวจสขุ ภาพ การถกู กกั ในสถานสงเคราะหเ์ พอ่ื กนั ไวเ้ ปน็ พยานโดยไมม่ ี เกณฑ์ท่ีแนน่ อน เปน็ ต้น (ทมี RATS-W และมลู นธิ ิเอ็มพาวเวอร,์ 2555) ทงั้ ๆ ที่ องคก์ ร Amnesty International ไดม้ มี ตริ บั รองนโยบายคมุ้ ครองสทิ ธมิ นษุ ยชน ของพนกั งานบรกิ าร เมอ่ื วนั ท ่ี 11 สงิ หาคม 2558 ในการประชมุ International Council Meeting ณ กรงุ กรงุ ดบั ลนิ สาธารณรฐั ไอรแ์ ลนด ์ โดยมผี แู้ ทนจากทว่ั โลก และไทยเข้าร่วมประชุมในครงั้ นี้ดว้ ย (ชำานาญ, 2558) AW_Woman5happy-edit4.indd 168 3/19/18 11:59

ผู้หญิงบริการ 169 ปรากฏการณข์ า้ งตน้ จงึ ทง้ั สะทอ้ นและตอกยาำ้ ใหเ้ หน็ วา่ เงอ่ื นไขและสถานะ ของผมู้ อี าชีพบริการในปจั จุบันทมี่ คี วามสลบั ซับซ้อนมากขึน้ ดังทีก่ ล่าวไปแล้ว ข้างต้นนนั้ อาจยังคงไมส่ ามารถทำาให้มองเห็นภาพเหมารวมไดว้ ่า ผู้คา้ บริการ ทุกคนต้องเป็นเหยื่อของการค้ามนุษย์ เนื่องจากยังมีพนักงานบริการในสถาน บริการทไี่ ดต้ ัดสนิ ใจเลือกวิถีชีวติ ซ่งึ ตอ้ งได้รับการปฏิบตั อิ ย่างเคารพในศักดศ์ิ รี ความเปน็ มนษุ ย ์ และตอ้ งไดร้ บั การคมุ้ ครองแรงงานและสวสั ดกิ ารตา่ งๆ ทจ่ี าำ เปน็ และสมควรในฐานะพลเมอื ง เชน่ เดยี วกบั คนกลมุ่ อน่ื ๆ ในสงั คมอยา่ งเทา่ เทยี มกนั 6.�สรุป การคา้ บรกิ ารทางเพศไดด้ าำ รงอย่ใู นสังคมไทยมาชา้ นาน แมเ้ หตปุ จั จยั ทาง สงั คม เศรษฐกิจ และการเมอื งจะปรบั เปลย่ี นไปอยา่ งไร การค้าบริการนีก้ ย็ ังอยู่ และปรบั เปลี่ยนไปตามยุคสมยั ไมว่ ่าจะเป็นรูปแบบการใหบ้ ริการที่หลากหลาย ท้งั บริการตรงและบรกิ ารแฝง ท้งั แบบชวั่ คราวและยึดเปน็ อาชีพ เหตปุ ัจจัยอนั ที่ทำาให้คนเข้าสูอ่ าชีพนกี้ ็เปลี่ยนแปลงเพิม่ ความสลับซับซ้อนมากขึน้ ตามสภาพ สงั คม จนไมอ่ าจชเ้ี ฉพาะเจาะจงเพยี งแคป่ จั จยั ใดปจั จยั หนง่ึ ได ้ ความตอ้ งการซอ้ื บรกิ ารทางเพศยงั มอี ยทู่ ว่ั ไปในสงั คมทกุ ยคุ ทกุ สมยั ทง้ั เคยทาำ ไดอ้ ยา่ งถกู กฎหมาย และถกู ประกาศใหเ้ ปน็ สง่ิ ผดิ กฎหมายในเวลาตอ่ มา แตไ่ มว่ า่ อยา่ งไรกต็ าม อาชพี ให้บรกิ ารเชน่ นี้กลายเป็นส่วนหนงึ่ ของระบบเศรษฐกจิ ไทยมาโดยตลอด แมอ้ าชพี นจ้ี ะกลายเปน็ สว่ นหนง่ึ ของระบบเศรษฐกจิ และเปน็ ทร่ี บั รโู้ ดยทว่ั ไป แตผ่ ปู้ ระกอบอาชพี ซง่ึ จาำ นวนมากเปน็ ผหู้ ญงิ ยงั ถกู คนดถู กู ไมใ่ หเ้ กยี รต ิ และถอื วา่ เปน็ อาชพี ทผ่ี ดิ ศลี ธรรม อกี ทง้ั ยงั มกี ฎหมายทเ่ี อาผดิ ผคู้ า้ บรกิ าร ทาำ ใหผ้ ปู้ ระกอบ อาชีพนีต้ ้องเผชิญกับสภาพเงื่อนไขในการทำางานทบี่ นั่ ทอนทงั้ สขุ ภาพกายและ สขุ ภาพใจ ไมไ่ ดร้ บั การคมุ้ ครองแรงงานและสวสั ดกิ ารใด ๆ ในขณะทผ่ี ปู้ ระกอบ การ/เจ้าของสถานบริการ มีกฎหมายรองรับการดำาเนินธุรกิจสามารถกระทำา ได้โดยถูกต้อง แต่ยังไม่มีการพูดถึงเกณฑ์หรือสิทธิแรงงานและสวัสดิการของ พนักงานบริการ ส่วนผู้ซื้อบริการเองซึ่งผู้ชายก็ไม่มีการระบุความผิดชัดเจน AW_Woman5happy-edit4.indd 169 3/19/18 11:59

170 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- งิ กล่มุ เฉพาะ: ซ่งึ กลายเปน็ นัยว่า สงั คมนีอ้ นุญาตใหผ้ ู้ชายซ้ือบริการได ้ และอาจยินยอมใหม้ ี การเป็นธุระจัดหาได้ แต่กลับเอาผิดผู้ให้บริการ/ผู้มีอาชีพบริการซึ่งส่วนใหญ่ เปน็ ผหู้ ญงิ กรณเี ชน่ นแ้ี สดงใหเ้ หน็ ชดั เจนวา่ ผหู้ ญงิ บรกิ ารมชี วี ติ อยบู่ นบรรทดั ฐานทาง เพศทไ่ี มเ่ ป็นธรรม กำาหนดใหผ้ ู้ชายมอี สิ ระทางเพศมากกว่าผู้หญิง และอาจทำา ความรุนแรงทางเพศต่อผู้หญิงได้ ในขณะที่ผู้หญิงถูกคาดหวังให้ทั้งต้องมีชีวิต ทางเพศในกรอบและทั้งรองรับความต้องการของผู้ชาย ความคิดความเชื่อนี้ ส่งผลให้เงือ่ นไขทางสังคมเปดิ โอกาสให้ผชู้ ายแสวงหาประโยชนทางเพศจาก ผหู้ ญิงไดง้ า่ ย ขณะทีผ่ หู้ ญิงบรกิ ารท่กี ลบั ถกู ดถู ูก/ประณามแต่ฝ่ายเดยี ว และมี สภาพการทาำ งานทไ่ี มเ่ ออ้ื ใหม้ สี ขุ ภาพทด่ี ี เสย่ี งตอ่ ความรนุ แรงและการถกู ละเมดิ และการถกู เอาเปรยี บแรงงาน ไมไ่ ดร้ บั สวสั ดกิ ารในอาชพี ทส่ี าำ คญั คอื การไมไ่ ดร้ บั การยอมรับว่าเปน็ อีกหนงึ่ กลมุ่ ประชากรของสังคมทีส่ มควรมชี ีวิตทีม่ ีสุขภาวะที่ ดไี ด้อย่างเท่าเทยี มกับคนอนื่ ๆ ในสงั คมเชน่ กนั AW_Woman5happy-edit4.indd 170 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ บริการ 171 เอกสารอา้ งอิง ภาษาไทย กองทนุ ประชากรแห่งสหประชาชาต ิ สำานกั งานประจาำ ประเทศไทย (UNFPA Thailand). (2550) รายงานทบทวนและสงั เคราะหส์ ถานการณ์ การป้องกนั โรคติดต่อทางเพศ สมั พนั ธแ์ ละเอชไอวที เ่ี กย่ี วขอ้ งกบั ธรุ กจิ บรกิ ารทางเพศ. กรงุ เทพฯ: กองทนุ ประชากร แห่งสหประชาชาต ิ สาำ นกั งานประจาำ ประเทศไทย. กิตตศิ กั ด์ิ เจิมสิทธปิ ระเสรฐิ และคณะ. (2558). รายงานการวจิ ยั เรือ่ งการคา้ ประเวณีหญงิ จากประเทศในแถบอนภุ มู ภิ าคลมุ่ แมน่ าำ้ โขงในประเทศไทย. กรงุ เทพฯ: สมาคมรฐั ศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร ์ และสถาบันเพอื่ การยตุ ธิ รรมแหง่ ประเทศไทย. จิตร ภมู ศิ กั ด์.ิ (2518). โฉมหนา้ ศกั ดนิ าไทย. กรงุ เทพฯ: เจริญวทิ ย์การพิมพ์. ชาย โพธิสิตา, แอนโทนี ประมวญรตั น, อไุ รวรรณ คนึงสุขเกษม, มาเรีย เจ. เวเวอร์ และ เรจนิ า แม็คนามารา. (2537). หนผู ดิ ไหมที่ขายตัว บริบททางสังคมวัฒนธรรมของ หญงิ บรกิ ารทางเพศ. นครปฐม: สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล. ชาำ นาญ จนั ทรเ์ รอื ง. (19 สงิ หาคม 2558). ขอ้ สงสยั เกย่ี วกบั สทิ ธมิ นษุ ยชนของ Sex Workers. กรงุ เทพธรุ กิจ. ทำาเนียบ สังวาลประกายแสง. (2558). แหล่งบริการทางเพศและผู้ให้บริการทางเพศใน ประเทศไทย ปีพ.ศ.2558. กรุงเทพฯ: กล่มุ บางรกั โรคติดต่อทางเพศสัมพนั ธ์ สาำ นกั โรคเอดส ์ วณั โรค และโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ ์ กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ . ทิพย์วิมล เดชภูม ี และเกษราวลั ณ ์ นิลวรางกลู . (2555). คุณภาพชีวิตด้านสขุ ภาพของหญิง ขายบริการทางเพศในจังหวัดแห่งหนึ่งของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. วารสารการ พยาบาลและการดแู ลสขุ ภาพ สาขาภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื , 30(ก.ค.-ก.ย.): 122-130. ทมี RATS-W และมลู นิธิเอม็ พาวเวอร์. (2555). ชนแล้วหน ี ผลกระทบจากนโยบายและวธิ ี ตอ่ ตา้ นการคา้ มนษุ ยก์ บั สทิ ธมิ นษุ ยชนของพนกั งานบรกิ ารในประเทศไทย. กรงุ เทพฯ: มูลนธิ ิเอม็ พาวเวอร์. เปดิ งานวิจัย “คา้ บริการทางเพศ” ฉบับ ‘ชลิดาภรณ ์ ส่งสัมพนั ธ์’ บนทาง 3 แพร่ง ‘กำาจัด- ควบคุม-รับรอง’. (10 ตุลาคม 2554). คม ชัด ลึก. 15 กรกฎาคม 2560, จาก http://www.komchadluek.net/news/crime/111453 AW_Woman5happy-edit4.indd 171 3/19/18 11:59

172 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- งิ กลมุ่ เฉพาะ: พรรณี ชยั โพธศิ์ ร ี และคณะ. (2559). ผลการเฝา้ ระวังการติดเชือ้ เอชไอวใี นพน้ื ท่กี รุงเทพ มหานคร ป ี 2558. กรุงเทพฯ: กองควบคมุ โรคเอดส ์ วัณโรค และโรคติดต่อทาง เพศสมั พันธ ์ สำานักอนามยั กรงุ เทพมหานคร. พระราชบัญญตั ปิ อ้ งกันและปราบปรามการคา้ ประเวณ ี พ.ศ. 2539. (22 ตลุ าคม 2539). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ ที่ 113 ตอนท ่ี 54 ก, หน้า 1-13. พระราชบญั ญตั ปิ อ้ งกนั และปราบปรามการคา้ มนษุ ย ์ (ฉบบั ท ่ี 3) พ.ศ. 2560. (27 มกราคม 2560). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ ท่ี 134 ตอนท ่ี 12 ก, หนา้ 19-22. พระราชบัญญัติมาตรการในการป้องกันและปราบปรามการค้าหญิงและเด็ก พ.ศ. 2540. (16 พฤศจกิ ายน 2540). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ท ่ี 114 ตอนท ่ี 72 ก, หนา้ 37-41. ภาวด ี ทองอไุ ร. (2537). เพศพาณชิ ยใ์ นยคุ NIC. ใน จรรยา เศรษฐบตุ ร และสภุ าณ ี เวชพงศา (บรรณาธกิ าร). NICS - เขตปลอดโสเภณ?ี (67-83). พมิ พค์ รง้ั ท ่ี 2. นครปฐม: สถาบนั วิจัยประชากรและสงั คม มหาวิทยาลยั มหดิ ล. ยศ สนั ตสมบตั .ิ (2534). แมห่ ญงิ สขิ ายตวั : ชมุ ชน และการคา้ ประเวณใี นสงั คมไทย. กรงุ เทพฯ: สถาบนั ไทยคดศี ึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. วิลาสินี โสภาพล และคณะ. (2552). โสเภณีองค์พระ. รายงานวิชาระเบียบวิธีวิจัยทาง สงั คมศาสตร ์ และศกึ ษาวจิ ยั ชมุ ชน โครงการเวทวี ชิ าการระดบั ปรญิ ญาตรสี งั คมศาสตร์ และมนุษยศาสตรค์ รง้ั ท่ี 1 คณะอกั ษรศาสตร ์ มหาวิทยาลยั ศิลปากร. ศุลีมาน (นฤมล) วงศ์สุภาพ. (2544). นางงามตู้กระจก: การศึกษากระบวนการกลายเป็น หมอนวดไทย. พมิ พค์ รง้ั ที่4. กรุงเทพฯ: สำานกั พิมพ์ศยาม. สำานกั งานปลดั กระทรวงการพฒั นาสังคมและความม่ันคงของมนษุ ย์. (2559). สถานการณ์ ทางสังคม 10 เรื่องเด่น 10 เรื่องที่รุนแรง ประจำาปี 2558 ในสว่ นท่เี กี่ยวขอ้ งกับ กระทรวงการพัฒนาสงั คมและความมั่นคงของมนษุ ย.์ กรุงเทพฯ: สำานกั งานปลัด กระทรวงการพฒั นาสังคมและความมนั่ คงของมนษุ ย์. สำานักงานเลขานุการคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการค้ามนุษย์ กระทรวงการ พฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย.์ (2558). รายงานผลการดาำ เนนิ งานปอ้ งกนั และปราบปรามการค้ามนุษย์ของประเทศไทย ประจำาปี 2557. กรงุ เทพฯ: สำานกั งานเลขานกุ ารคณะกรรมการปอ้ งกันและปราบปรามการค้ามนุษย ์ กระทรวงการ พัฒนาสังคมและความมน่ั คงของมนุษย.์ AW_Woman5happy-edit4.indd 172 3/19/18 11:59

ผู้หญิงบรกิ าร 173 สาำ นกั โรคเอดส ์ วณั โรค และโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ ์ กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ . (2556). มาตรฐานการดำาเนนิ งานการปอ้ งกนั การติดเชื้อเอชไอว ี โรคตดิ ตอ่ ทางเพศ สมั พนั ธ ์ และบรกิ ารดแู ลสขุ ภาวะและอนามยั เจรญิ พนั ธส์ุ าำ หรบั พนกั งานบรกิ ารหญงิ . กรงุ เทพฯ: โรงพมิ พ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย. อมรรัตน์ จงตระการสมบัติ. (2555). สภาพการดาำ เนินงานป้องกันควบคมุ โรคตดิ ตอ่ ทาง เพศสมั พนั ธต์ อ่ หญงิ บรกิ าร ภายหลงั จากการยบุ คลนิ กิ กามโรคจากการปฏริ ปู ระบบ ราชการป ี 2545 ของจงั หวดั ในประเทศไทย. วารสารสาำ นกั งานปอ้ งกนั ควบคมุ โรค, 4 (ก.ค.-ก.ย.) : 1-13. อไุ รวรรณ คนงึ สขุ เกษม และสภุ าณ ี เวชพงศา. (2542). ประมวลสถานการณท์ างดา้ นสขุ ภาพ อนามัยของหญิงบริการทางเพศ. นครปฐม: สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล. ภาษาอังกฤษ Fondation Scelles. (2017). Prostitution by Country: Thailand. Retrieved 2017, 14 October, from http://www.fondationscelles.org/en/prostitution/ prostitution-by-country Skrobanek, Siriporn. (1983). The Transnational Sex-exploitation of Thai Women. M. A. Research Paper, the Institute of Social Studies, The Hague. [Unpublished Document]. Thanh-Dam, Truong. (1990). Sex, Money and Morality: Prostitution and tourism in Southeast Asia. London: Zed Book Ltd. AW_Woman5happy-edit4.indd 173 3/19/18 11:59

AW_Woman5happy-edit4.indd 174 3/19/18 11:59

175 6 นักบวชหญงิ ในการศกึ ษาชน้ิ นใ้ี ชค้ าำ วา่ นกั บวชหญงิ เพอ่ื รวมความถงึ ผหู้ ญงิ ทอ่ี ยใู่ นสถานะ นกั บวช ทง้ั ทเ่ี ปน็ ภกิ ษณุ ี สามเณร ี และแมช่ ี ซง่ึ ในประเทศไทยยงั ไมใ่ หก้ ารรบั รอง ทางกฎหมาย ใหม้ สี ถานภาพเปน็ นกั บวชในพทุ ธศาสนาทช่ี ดั เจน เหมอื นพระภกิ ษุ และสามเณรที่มีพระราชบัญญัติคณะสงฆ์รองรับอยู่ นักบวชหญิงเหล่านี้จึงถูก มองวา่ ไม่ต่างจากฆราวาสทัว่ ไป แมค้ นเหล่านจ้ี ะแสดงใหเ้ ห็นวา่ มีจริยวตั รและ ประพฤตปิ ฏบิ ตั ติ ามธรรมวนิ ยั รวมถงึ ทาำ ประโยชนต์ า่ งๆ ในทางพทุ ธศาสนา เชน่ การสอนพระปริยตั ิธรรม สอนกรรมฐาน และบรรยายธรรม เปน็ ตน้ เมือ่ เทียบ กบั ประชากรหญิงกลุ่มเฉพาะท้งั 4 กลุ่มก่อนหนา้ น ้ี (อนั ได้แก่ แม่วยั รนุ่ ผหู้ ญงิ พกิ าร ผหู้ ญงิ ทม่ี ปี ญั หาสถานะบคุ คล และผหู้ ญงิ บรกิ าร) อาจกลา่ วไดว้ า่ นกั บวช หญงิ เปน็ กลุม่ ทีถ่ ูกสงั คมมองข้ามความสาำ คัญและละเลยความเป็นอยูม่ ากทีส่ ดุ ตัวตนคนกลุ่มนี้จึงเลือนรางมากในสังคมไทย ปัญหาการไร้สถานะทางสังคมที่ คนกลุม่ นีต้ ้องเผชิญรวมถึงการถูกละเมิดสิทธิไมไ่ ด้รับการตระหนกั หรือมองว่า เปน็ ปญั หาทต่ี อ้ งไดร้ บั การแกไ้ ข ทาำ ใหไ้ มม่ กี ฎหมายหรอื นโยบายทจ่ี ะชว่ ยสง่ เสรมิ สถานภาพและคุม้ ครองสิทธิและท่ที างของคนเหลา่ น้ีในฐานะนักบวช AW_Woman5happy-edit4.indd 175 3/19/18 11:59

176 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- ิงกลมุ่ เฉพาะ: 1.�นิยาม พจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ระบุความหมายของคาำ วา่ “นกั บวช” หมายถงึ ผทู้ ไ่ี ดเ้ ขา้ พธิ บี วชตามลทั ธศิ าสนาตา่ งๆ เชน่ ภกิ ษ ุ สามเณร บาทหลวง นอกจากน้ียังให้ความหมายคำาวา่ “ภกิ ษณุ ี หมายถงึ หญงิ ท่ีบวชใน พระพุทธศาสนา” “สามเณร ี หมายถึง หญงิ ท่ีบวชเป็นสามเณร” และคาำ วา่ “ช ี หมายถงึ คาำ เรยี กหญงิ ทน่ี งุ่ ขาวหม่ ขาว โกนคว้ิ โกนผม ถอื ศลี แปด” และจากการ รวบรวมเอกสารและขอ้ มูลอนั จำากัดเกย่ี วกบั นักบวชหญงิ ในเมืองไทย พบวา่ ยงั มคี ำาเรยี กนักบวชหญิงในศาสนาตา่ งๆ อีกเชน่ ภคิน ี (Sister) และนักพรตหญิง (Nun) ในศาสนาครสิ ต ์ ภกิ ษณุ ี สามเณร ี แมช่ ี พทุ ธสาวกิ า (เสถยี รธรรมสถาน)18 และสกิ ขมาตุ (สนั ตอิ โศก)19 ในศาสนาพุทธ เปน็ ต้น เนื่องด้วยข้อจำากัดทางข้อมูลและระยะเวลาของการศึกษา โครงการนี้จึง ทาำ การศกึ ษาการจดั เกบ็ ขอ้ มลู เกย่ี วกบั นกั บวชหญงิ ในศาสนาพทุ ธเทา่ นน้ั ดงั นน้ั นยิ ามคาำ วา่ “นกั บวชหญงิ ” ในการศกึ ษานจ้ี งึ หมายความเฉพาะ ภกิ ษณุ ี สามเณรี และแมช่ ีท่ีอยู่ในประเทศไทย 2.�ประวัติศาสตร์เกย่ี วกบั นักบวชหญิงในประเทศไทย ในสังคมทีค่ นส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธนิกายเถรวาทนัน้ ไมไ่ ด้ยอมรับให้ ผหู้ ญงิ สามารถบวชเปน็ ภกิ ษณุ สี งฆไ์ ดเ้ หมอื นเชน่ นกิ ายมหายานในประเทศศรลี งั กา หรอื ไตห้ วนั ประวตั ศิ าสตรเ์ กย่ี วกบั ภกิ ษณุ สี งฆใ์ นประเทศไทยนน้ั ไมเ่ คยมบี นั ทกึ มาก่อน จนกระทัง่ สมัยรัชกาลที่ 7 พ.ศ. 2471 ทน่ี ายนรินทร ์ ภาษิต สนับสนุน ใหผ้ หู้ ญงิ บวชภกิ ษณุ โี ดยจดั บวชลกู สาวเปน็ สามเณร ี แตไ่ ดร้ บั คาำ สง่ั หา้ มจากสมเดจ็ พระสังฆราชประกาศห้ามไม่ให้พระ/เณรทกุ นิกายบวชหญิงไทยเปน็ ภิกษุณ/ี 1189 จจาำาำ นนววนนแสมกิ ช่ ขที มจ่ี าาำ ตพุใรนรษสำาานในกั ส าำ2น4กั ร 3ูป0 (ทสา่อนบ ถแาลมะทพทาุ งธโสทารวศกิ ัพาจทาำ ์ น7ว กน. พ4 .ท 6า่ 0น) (สอบถามทางโทรศพั ท ์ 7 ก.พ. 60) AW_Woman5happy-edit4.indd 176 3/19/18 11:59

นกั บวชหญงิ 177 สามเณรี เพราะผิดพุทธบัญญัติ ศาลจังหวัดนนทบุรีจึงเข้าจับกุมตัวสามเณร ี ส่วนเจ้าหนา้ ทีเ่ รือนจำาและนักโทษหญิงก็ใช้กำาลังบังคับสามเณรีทัง้ สองเปลอื้ ง ผ้าเหลืองออกจากตัวเพ่ือใส่ชุดนักโทษแทน (ศกั ดนิ า, 2541 : 35-39 อ้างใน แม่ ชีณฐั หทยั , 2552) ผลจากคาำ ส่ังของสมเดจ็ พระสังฆราช ทำาใหส้ ถานภาพการ บวชของผู้หญงิ ไทยมีเฉพาะการบวช “แมช่ ”ี เทา่ นน้ั สาำ หรบั “แมช่ ”ี ในประเทศไทยนน้ั มบี นั ทกึ ประวตั ศิ าสตรต์ ง้ั แตส่ มยั อยธุ ยา ซึ่งพบว่าสตรสี ูงศกั ดนิ์ ิยมออกบวช เรยี กว่า “พระรปู ช”ี ประชาชนทั่วไปเคารพ นบั ถอื ยอมรบั โดยพฤตนิ ยั วา่ เปน็ นกั บวช ดงั ปรากฏในจดหมายของนโิ คลาส แซรแ์ วส ชาวตา่ งประเทศที่เข้ามาในรัชสมยั ของสมเด็จพระนารายณม์ หาราช ไดบ้ ันทึก เกี่ยวกับแม่ชไี วว้ า่ เมือ่ ผู้หญงิ ไทยมอี ายุเกิน 50 ปแี ลว้ จะไปบำาเพ็ญเพียรภาวนา ในวดั ตลอดอายขุ ยั ทเ่ี หลอื มนี อ้ ยรายทจ่ี ะออกจากวดั และเพอ่ื ปอ้ งกนั การครหา กต็ อ้ งโกนหวั โกนคว้ิ เหมอื นภกิ ษสุ งฆแ์ ละนงุ่ หม่ สขี าว และประพฤตปิ ฏบิ ตั ติ าม วินัยสงฆ์ทุกอย่าง มีหน้าที่ปรนนิบัติพระสงฆ์ จัดอาหารและช่วยเหลือกิจการ ต่างๆ รวมถึงงานสงเคราะหค์ นยากจนและคนเจ็บไข้ได้ปว่ ย ด้วยเหตุน้ีจงึ ได้รับ สทิ ธติ า่ งๆ เท่ากบั พระสงฆแ์ ละไดร้ บั การนับถือโดยเท่าเทยี มกนั มีผนู้ มิ นตไ์ ปใน งานศพและจะไดร้ บั ของถวายเปน็ จตปุ จั จยั และมกี ารเรยี ก นางช ี คอื นกั บวชหญงิ (สันต์, 2526: 195 อ้างใน แม่ชณี ัฐหทยั , 2552) ในสมัยรตั นโกสินทร ์ รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลก มหาราชไดจ้ ดั ใหม้ กี ารรวบรวมและสงั คายนาพระวนิ ยั ของสงฆ ์ ซง่ึ กระจดั กระจาย ใหเ้ ปน็ หมวดหมู ่ มกี ารออกระเบียบปฏิบตั ริ ะหวา่ งฆราวาสกบั พระสงฆ ์ ฝ่ายชี ก็มกี ารออกระเบียบห้ามแม่ชอี ยู่ภายในวดั หรือใกลว้ ัด ระเบยี บดงั กลา่ วนแี้ สดง ใหเ้ หน็ ถงึ สถานภาพทไ่ี มไ่ ดร้ บั การยอมรบั และการตดั ขาดแมช่ อี อกจากวดั ตดั ออก จากการเป็นผู้นำาทางจิตวิญญาณ แม้ว่าต่อมาแม่ชีจะได้รับการติดต่อสัมพันธ์ หรอื พกั อาศยั ในบรเิ วณใกลเ้ คยี งกบั วดั อกี แตก่ ย็ งั คงมลี กั ษณะของการไมย่ อมรบั แม่ชีในสถานภาพนกั บวช (Cook, 1981 : 41 อา้ งในแม่ชณี ฐั หทยั , 2552) หลงั AW_Woman5happy-edit4.indd 177 3/19/18 11:59

178 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- ิงกลมุ่ เฉพาะ: จากนั้นมาสถานะของแม่ชีก็เปลี่ยนไปในทางคลุมเครือเช่นในปัจจุบัน ดังที่จะ กลา่ วถึงตอ่ ไป 3.�จำ�นวนและสถานการณ์นกั บวชหญิงในประเทศไทย โครงการศกึ ษาวจิ ยั นไ้ี ดท้ าำ การสาำ รวจขอ้ มลู เกย่ี วกบั นกั บวชหญงิ ผา่ นเวบ็ ไซต์ และการสมั ภาษณผ์ เู้ กย่ี วขอ้ ง พบวา่ ขอ้ มลู เกย่ี วกบั นกั บวชหญงิ ในประเทศไทยนน้ั มอี ยอู่ ยา่ งจาำ กดั มาก แมแ้ ตจ่ าำ นวนทแ่ี ทจ้ รงิ ของประชากรกลมุ่ นก้ี ย็ งั ไมม่ หี นว่ ยงานไหน รับรอง จาำ นวนท่ใี ช้จงึ ได้จากการคาดประมาณเทา่ น้ัน 3.1 นกั บวชหญิงไทย: ไม่เคยมตี ัวเลขอยา่ งเปน็ ทางการ จากการสาำ รวจขอ้ มลู ทม่ี อี ยทู่ ง้ั หมดไมอ่ าจทราบจาำ นวนทแ่ี ทจ้ รงิ ของนกั บวช หญงิ ทว่ั ประเทศได ้ อยา่ งไรกด็ ี จากการสมั ภาษณแ์ มช่ ณี ฐั หทยั ฉตั รทนิ วฒั น ์ ผทู้ าำ การศกึ ษาสถานภาพแมช่ ี กรณศี กึ ษาแมช่ วี ดั ปากนาำ้ ภาษเี จรญิ กรงุ เทพฯ ไดข้ อ้ มลู คาดประมาณจาำ นวนแมช่ ไี ทย ณ ป ี 2558 ไวว้ า่ มจี าำ นวน 2,000 คน โดยองิ จาก จำานวนแมช่ ีท่ีมาขนึ้ ทะเบยี นใบสุทธบิ รรณ20 ทุกปีกับมลู นิธสิ ถาบนั แม่ชไี ทยใน พระบรมราชินปู ถัมภ์ (สัมภาษณ์ ณ วนั ที ่ 20 ตลุ าคม 2559) 20 ระเบยี บปฏบิ ตั ขิ องมลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ไี ทย อนั เปน็ ฝา่ ยธรุ การของมลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ไี ทย ในพระบรมรา- ชนิ ปู ถมั ภ ์ พทุ ธศกั ราช2514 (ฉบบั ประชมุ แกไ้ ขเพม่ิ เตมิ ) วนั ท ่ี 21 กรกฎาคม 2542 หมวดท ่ี 3 การปฏบิ ตั ิ ขอ้ 21 ระบวุ า่ แมช่ ที กุ ทา่ นตอ้ งมหี นงั สอื สทุ ธบิ รรณประจาำ ตวั เพอ่ื เปน็ เครอ่ื งแสดงหลกั ฐานแสดงสงั กดั และเมอ่ื จะสกึ จากความเปน็ แมช่ ตี อ้ งมอบสทุ ธบิ รรณนน้ั แกห่ วั หนา้ สาำ นกั โดยหลกั การออกสทุ ธบิ รรณ ประกอบด้วย (1) ต้องสง่ สาำ มะโนครัวสาำ รวจ สง่ หวั หน้าประจำาจังหวดั มลี ายเซน็ เจ้าอาวาส (สำานักที่ อยู่ในวัด) และลายเซ็นหวั หนา้ สำานกั (2) ต้องบวชมาแลว้ อย่างน้อย 1 ปี (3) ทอ่ งจาำ ศลี 8 ทงั้ อรรถ ทัง้ แปล องค์ตัดสนิ ศลี 8 กรรมบถ 10 ธรรมทีบ่ รรพชิตควรพจิ ารณาเนอ่ื งๆ 10 มารยาท 5 อปัณณก ปฏิปทา 3 เมถนุ สังโยค 7 และต้องสอบทาน (4) ต้องศึกษาระเบยี บของสถาบันแมช่ ีไทยใหเ้ ขา้ ใจ (5) ต้องรบั รองว่าจะไมน่ ำาไปใชใ้ นทางทเี่ สื่อมเสยี แกค่ ณะแมช่ ไี ทย (6) ผมู้ อี าย ุ 75 ปี หรอื เป็นคนตา่ งดา้ ว หรือผ้ลู ภี้ ัย ไมต่ อ้ งออกสุทธิบรรณ ถา้ มีความสงสยั ตอ้ งขอดบู ตั รประจาำ ตวั AW_Woman5happy-edit4.indd 178 3/19/18 11:59

นกั บวชหญงิ 179 แมช่ วี ร ี ชอ้ื ทศั นะ รองประธานมลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ไี ทย ใหข้ อ้ มลู ในการประชมุ การพัฒนาแนวทางการจัดทำาฐานข้อมูลประชากรผู้หญิงกลุ่มเฉพาะ เมื่อ 3 กมุ ภาพันธ์ 256021 ว่า ปัจจบุ ันแมช่ ที ่วั ประเทศคาดวา่ มปี ระมาณ 10,000 คน ทางสถาบนั แมช่ ไี ทยพยายามทาำ การสาำ รวจตวั เลขจรงิ ของจาำ นวนแมช่ ที ว่ั ประเทศ โดยการสง่ หนงั สอื ขอความรว่ มมอื ไปยงั วดั ตา่ งๆ ทม่ี แี มช่ อี าศยั อย ู่ แตไ่ ดร้ บั ความ รว่ มมอื นอ้ ยจนไมส่ ามารถรจู้ าำ นวนทแ่ี ทจ้ รงิ ได ้ สว่ นเรอ่ื งสถานะความเปน็ อยขู่ อง แมช่ ตี ามวดั นน้ั คอื แมช่ สี ว่ นใหญม่ กี ารศกึ ษานอ้ ยและตอ้ งทาำ งานในวดั เปน็ หลกั ถา้ ไมท่ าำ งานกไ็ มส่ ามารถอยใู่ นวดั ได ้ ทาำ ใหม้ เี วลาศกึ ษาธรรมหรอื ปฏบิ ตั ธิ รรมนอ้ ย และทีจ่ ริงแล้วสาำ นักพระพุทธศาสนาสามารถสาำ รวจจำานวนพระและเณรทวั่ ประเทศได้ แต่ไม่รวมถึงการสำารวจจาำ นวนแม่ช ี เนอื่ งจากมองว่าแมช่ เี ปน็ เพยี ง อุบาสิกาไม่ใช่นักบวชดังเช่นพระภิกษุและสามเณร (เจ้าหน้าที่สำานักพระพุทธ ศาสนา, 14 กมุ ภาพนั ธ ์ 2560, สมั ภาษณ)์ การสาำ รวจขอ้ มลู และจาำ นวนภกิ ษณุ สี งฆซ์ ง่ึ หมายรวมถงึ ภกิ ษณุ แี ละสามเณรี ในประเทศไทยนั้นยิ่งมีแหล่งข้อมูลให้สำารวจน้อยมาก หลวงแม่ธัมมนันทา (รศ.ดร.ฉตั รสมุ าลย ์ กบลิ สงิ ห)์ วตั รทรงธรรมกลั ยาณ ี ใหส้ มั ภาษณไ์ ทยรฐั ออนไลน์ วนั ท ่ี 26 พฤศจกิ ายน 2556 วา่ ประเทศไทยมภี กิ ษณุ ปี ระมาณ 100 รปู อยู่ใน 20 จงั หวดั ทัว่ ประเทศ เฉพาะวัตรทรงธรรมกลั ยานมี ีข้อมลู จาำ นวนนักบวชหญงิ ท้ังภิกษณุ แี ละสามเณรี ทอี่ าศยั อยู่ในป ี 2559 จาำ นวน 30 รปู 22 21 การประชมุ การพฒั นาแนวทางการจดั ทาำ ฐานขอ้ มลู ประชากรผหู้ ญงิ กลมุ่ เฉพาะ วนั ท ่ี 3 กมุ ภาพนั ธ ์ 2560 จัดโดยมูลนิธิสร้างความเข้าใจเรื่องสุขภาพผู้หญิง ร่วมกับสำานักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริม 22 ขส้อขุ มภูลาจพากการโทรศัพท์สอบถามกับวตั รทรงธรรมกัลยาณ ี วนั ท่ี 14 พฤศจิกายน 2559 AW_Woman5happy-edit4.indd 179 3/19/18 11:59

180 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: 3.2 สถานะนกั บวชหญงิ : ไมเ่ ปน็ ทย่ี อมรบั และเสย่ี งตอ่ การถกู ละเมดิ สทิ ธิ จากความพยายามสาำ รวจข้อมลู เกย่ี วกบั นกั บวชหญิงในประเทศไทยท่มี อี ยู่ อยา่ งจาำ กดั น ้ี สะทอ้ นใหเ้ หน็ วา่ ประชากรกลมุ่ นถ้ี กู ละเลย ถกู มองขา้ ม ตกสาำ รวจ จนกลายเป็นหนึ่งในกลุ่มประชากรที่ไม่ได้ความคุ้มครองทางกฎหมายใด ดัง ปรากฏการณห์ ลายอยา่ งทเ่ี กดิ ขน้ึ อาทเิ ชน่ แมช่ ไี ทยทอ่ี าศยั อยตู่ ามวดั ตอ้ งทาำ งาน เพือ่ แลกกบั อาหารและทอ่ี าศยั อยู่ในวดั แมช่ ที ำางานหนักจนไมม่ เี วลาศึกษาและ ปฏิบัตธิ รรมตามเจตนาทีต่ ง้ั ใจ อีกทงั้ อาจไมไ่ ด้รับการปฏบิ ตั ิอย่างละเอยี ดออ่ น ในฐานะผู้ทรงศีล ส่วนสำานักพระพุทธศาสนาก็มองข้ามละเลยกลุ่มแม่ชี เช่น สาำ นกั พระพทุ ธศาสนาสามารถจดั เกบ็ จาำ นวนพระและเณรจากวดั ตา่ งๆ ทว่ั ประเทศ ได้ทกุ ป ี และมศี กั ยภาพทจี่ ะจดั เก็บขอ้ มลู จำานวนแมช่ ไี ดท้ ่ัวประเทศ แต่ไมเ่ คย จัดเกบ็ หรอื จดั ทาำ ขอ้ มูลเกย่ี วกบั แม่ชีเลย ภกิ ษณุ แี ละสามเณรใี นประเทศไทย นอกจากจะยงั ไมม่ กี ฎหมายรบั รองสถานะ การเป็นนักบวชแล้ว บางครั้งยังถูกละเมิดสิทธิที่จะเข้าถึงการศึกษาทางธรรม ดังเหตุการณ์ท่ีเป็นขา่ วเกดิ ขน้ึ อยา่ งนอ้ ยสองเหตกุ ารณ์ คือ เหตุการณ์แรก ใน สมยั รชั กาลที่ 7 พ.ศ. 2471 นายนรินทร ์ ภาษติ สนบั สนุนให้ผหู้ ญิงบวชภิกษุณี โดยจดั บวชลูกสาว นางสาวสาระและจงดี เปน็ สามเณรี แตไ่ ด้รับคาำ ส่งั ห้ามจาก สมเด็จพระสังฆราชไมใ่ ห้พระสงฆ์ทุกนิกายบวชหญงิ ไทยเป็นภิกษุณ/ี สามเณรี เพราะภกิ ษณุ ไี ดห้ มดสน้ิ ลงตง้ั แตค่ ราวสงั คายนาพระไตรปฎิ กครง้ั ท ่ี 3 ศาลจงั หวดั นนทบุรไี ด้เข้าจับกุมตวั สามเณร ี สว่ นเจ้าหนา้ ท่ีเรอื นจำาและนักโทษหญงิ ใชก้ าำ ลัง บงั คบั สามเณรที ง้ั สองเปลอ้ื งผา้ เหลอื งออกจากตวั เพอ่ื ใสช่ ดุ นกั โทษแทน ผลจาก คาำ ส่งั ของสมเดจ็ พระสังฆราช ทำาใหส้ ถานภาพการบวชของผู้หญงิ ไทยมีเฉพาะ การบวช “แม่ช”ี เทา่ นัน้ เหตกุ ารณน์ ท้ี าำ ให้ประชาชนส่วนหนง่ึ ไม่เห็นดว้ ยกับ คณะสงฆ ์ และยงั คงมกี ารถกเถยี งจากนกั วชิ าการทต่ี อ้ งการใหส้ นบั สนนุ การบวช ภิกษณุ ี แม้วา่ ปจั จบุ นั นีจ้ ะม ี รศ.ดร.ฉตั รสุมาลย ์ กบลิ สิงห์ อดตี อาจารย์คณะ ศลิ ปศาสตร ์ มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร์ ท่ีไดบ้ รรพชาเปน็ สามเณรี และตอ่ มา AW_Woman5happy-edit4.indd 180 3/19/18 11:59

นกั บวชหญงิ 181 ไดร้ บั การอปุ สมบทเปน็ ภกิ ษณุ ธี มั มนนั ทาทป่ี ระเทศศรลี งั กา และกลบั มาจาำ พรรษา ทว่ี ตั รทรงธรรมกลั ยานี ประเดน็ ภิกษุณียงั คงเป็นขอ้ ขดั แยง้ กบั คณะสงฆไ์ ทยอยู่ โดยตลอด (แม่ชีณัฐหทัย, 2552) เหตกุ ารณท์ ส่ี อง เปน็ เหตกุ ารณล์ า่ สดุ ทป่ี รากฏเปน็ ขา่ วตามหนา้ หนงั สอื พมิ พ์ หลายฉบบั ในชว่ งปลายป ี 2559 และบทความในมตชิ นสดุ สปั ดาห ์ ฉบบั ท ่ี 6 วนั ท่ี 12 มกราคม 2560 เรื่อง “ภิกษุณีห้ามเข้า ถูกปฏิเสธไม่ให้เข้าไปในพระที่นั่ง มหาปราสาท” โดยฉตั รสุมาลย์ กบิลสงิ ห ์ โดยเมอ่ื ปลายป ี 2559 มีภิกษณุ สี งฆ์ (ภิกษณุ แี ละสามเณร)ี จาำ นวน 2 คณะ (คณะแรกมีจาำ นวน 22 รปู และคณะที่สอง มีจำานวน 70 รูป) เดินทางไปยังพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทเพื่อถวายสักการะ พระบรมศพในหลวงรัชกาลที่ 9 นอกจากจะถกู ปฏเิ สธไม่ให้เขา้ ไปถวายสักการะ พระบรมศพแลว้ ยงั ถกู มองวา่ ทาำ ผิดกฎหมายและไม่ได้รบั การปฏิบัตอิ ย่างเช่นที่ นักบวชทั่วไปควรได้รับ เหตกุ ารณล์ า่ สดุ นน้ี าำ ไปสกู่ ารเคลอ่ื นไหวในดา้ นการยกสถานะของนกั บวชหญงิ ผ่านกลไกของคณะกรรมการสทิ ธมิ นุษยชนแหง่ ชาต ิ โดยเมอื่ วันท ี่ 6 กมุ ภาพนั ธ ์ 2560 นายไพบูลย ์ นติ ติ ะวนั อดีตประธานคณะกรรมการปฏิรูปแนวทางและ มาตรการปกป้องพทิ กั ษก์ จิ การพระพทุ ธศาสนา สภาปฏริ ูปแห่งชาต ิ พรอ้ มดว้ ย คณะภิกษุณี เข้ายื่นหนังสือร้องเรียนต่อคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาต ิ (กสม.) ขอใหต้ รวจสอบการละเมิดสทิ ธิสตรแี ละการปฏิบตั ิที่ไม่เป็นธรรม กรณี มหาเถรสมาคมมีมตหิ า้ มบวชภกิ ษุณใี นประเทศไทย และ กสม. ได้ดาำ เนนิ การ ตรวจสอบเสร็จสิ้นแล้วตามรายงานผลการตรวจสอบที่ 344/2558 และแจ้ง รายงานผลการตรวจสอบไปยงั หนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ ง แตย่ งั ไมพ่ บการดาำ เนนิ การ ใดๆ โดยล่าสุดมีการห้ามไม่ให้ภิกษุณีเข้าไปในพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทเพื่อ กราบพระบรมศพในหลวงรชั กาลท ่ี 9 พรอ้ มทง้ั เสนอใหม้ กี ารแกไ้ ข พ.ร.บ. คณะสงฆ์ 2505 มาตรา 5 ทวิ โดยใหเ้ พิม่ ภิกษณุ ีเปน็ คณะสงฆอ์ น่ื ไวใ้ นมาตราดงั กลา่ วมผี ล ให้การปฏิบตั ขิ องภิกษณุ ไี มถ่ กู กล่าวหาว่าเปน็ การกระทาำ ที่ผดิ กฎหมายผิดธรรม AW_Woman5happy-edit4.indd 181 3/19/18 11:59

182 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: วนิ ัย โดยทาง กสม. ไดร้ บั เรอ่ื งดงั กลา่ วเพอ่ื ดาำ เนนิ การตอ่ ไป (ไพบลู ย-์ ภกิ ษณุ รี อ้ ง กสม. เสนอครม.แก้กฎหมายให้หญงิ บวชได้, 7 กมุ ภาพนั ธ ์ 2560) 3.3 การขบั เคลอื่ นเรอ่ื งสถานะนกั บวชหญิง แมช่ เี ปน็ นักบวชหญงิ ที่มีจาำ นวนมากทส่ี ดุ เมอื่ เทียบกบั ภิกษุณีและสามเณรี และเมือ่ วนั ที่ 28 สงิ หาคม พ.ศ. 2512 มีคณะแมช่ ีไทยท่ัวทกุ ภาคของประเทศ จำานวน 1,000 คน มารวมตัวกัน ณ ตึกสภาการศกึ ษา มหามกุฎราชวทิ ยาลยั วดั บวรนเิ วศวหิ าร และมมี ตริ ว่ มกนั จดั ตง้ั “สถาบนั แมช่ ไี ทย” ขน้ึ เปน็ ครง้ั แรกขน้ึ ทะเบยี นเปน็ “มลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ไี ทย” ใน พ.ศ. 2515 และตอ่ มาอยใู่ นพระบรม- ราชนิ ปู ถมั ภ ์ ใน พ.ศ. 2520 มูลนิธิสถาบันแมช่ ีไทยฯ ไดพ้ ยายามยกรา่ งพระราช- บัญญตั ิแมช่ ีไทยใน พ.ศ. 2539 มวี ัตถปุ ระสงคใ์ หก้ ารรบั รองสถานะแมช่ ใี ห้เปน็ นักบวชอยา่ งชัดเจน และสง่ รา่ งใหก้ รมการศาสนาพิจารณา แต่ไดร้ ับจดหมาย จากกรมการศาสนาลงวันท ี่ 11 กมุ ภาพนั ธ์ 2545 ระบุวา่ จากการพจิ ารณาร่าง พระราชบญั ญตั แิ มช่ ไี ทยนน้ั พบวา่ ไมส่ อดคลอ้ งกบั หลกั ธรรมวนิ ยั ของคณะสงฆ์ ฝา่ ยเถรวาทและพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน (สุขสันต์, 2549) ความพยายามรวมกลุม่ และขับเคลือ่ นทางกฎหมายเพื่อให้แม่ชีได้รับการ รับรองสถานะทางกฎหมายในฐานะนักบวชจึงไม่ได้รับการยอมรับจากรัฐและ หน่วยงานท่ีเก่ยี วข้องเพียงแต่สามารถรวมกลุม่ รวมตัวเปน็ สถาบนั หรือมลู นธิ ิฯ เหมือนฆราวาสทวั่ ไปเทา่ นนั้ ในป ี พ.ศ.2537 มลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ไี ทยในพระบรมราชนิ ปู ถมั ภ ์ และสมาคม ส่งเสริมสถานภาพสตรี ในพระอุปถัมภ์พระเจ้าวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าโสมสวลี พระวรราชาทนิ ตั ดามาต ุ ไดด้ าำ รริ ว่ มกนั ในการกาำ หนดบทบาทและสถานภาพของ สตร ี รว่ มกนั จดั ตง้ั สถานศกึ ษาในลกั ษณะทเ่ี ปน็ สถานศกึ ษาสาำ หรบั สตร ี ทจ่ี ดั การ ศกึ ษาบนพน้ื ฐานเฉพาะทางพระพทุ ธศาสนา องคก์ รสตรที ง้ั สององคก์ ร โดยการ นาำ ของแมช่ คี ณุ หญงิ กนษิ ฐา วเิ ชยี รเจรญิ ทป่ี รกึ ษามลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ไี ทยในพระ บรมราชินปู ถมั ภ์ ไดป้ ระสานงานขอความร่วมมือกบั มหาวิทยาลยั มหามกุฏราช AW_Woman5happy-edit4.indd 182 3/19/18 11:59

นกั บวชหญิง 183 วทิ ยาลยั เพอ่ื จดั การศกึ ษาตามดาำ รดิ งั กลา่ ว และสภามหาวทิ ยาลยั มหามกฏุ ราช วทิ ยาลยั ในการประชมุ ครง้ั ท ่ี 12/2541 เมอ่ื วนั พธุ ท ่ี 25 พฤศจกิ ายน 2541 ไดม้ ี มตสิ นบั สนนุ โครงการและใหเ้ ปน็ วทิ ยาลยั ในสงั กดั มหาวทิ ยาลยั จงึ ถอื วา่ โครงการ จัดสร้างสถานศึกษาสาำ หรับสตรีนีเ้ ป็นส่วนหนงึ่ ในแผนการจัดการศึกษาของ มหาวิทยาลัย โดยในระยะเริ่มต้นให้เปิดดำาเนินการเรียนการสอนในสาขาวิชา พทุ ธศาสตร ์ (Buddhist Studies) ทส่ี มาคมสง่ เสรมิ สถานภาพสตรฯี เขตดอนเมอื ง กรงุ เทพมหานคร ภายใตช้ อื่ วา่ “มหาปชาบดเี ถรวี ิทยาลยั ” ในชว่ งแรกเปดิ การ เรียนการสอนท่สี มาคมส่งเสริมสถานภาพสตรีฯ ในพ.ศ. 2544 ทำาการเรียนการ สอนทอี่ าำ เภอปักธงชัย จังหวดั นครราชสมี า จนถงึ ปจั จบุ ัน และใชช้ ่ืออย่างเปน็ ทางการในปัจจุบันว่า “มหาปชาบดีเถรีวิทยาลัย ในสังฆราชูปถัมภ์ในสังกัด มหาวทิ ยาลัยมหากฏุ ราชวทิ ยาลัย” กลมุ่ แมช่ มี คี วามพยายามผลกั ดนั เพอ่ื ใหเ้ ขา้ ถงึ โอกาสทางการศกึ ษาอยา่ งเปน็ ทางการแตย่ งั ไมม่ กี ฎหมายใดๆ มารบั รอง ทาำ ใหก้ ารตง้ั สถานศกึ ษานต้ี อ้ งอยภู่ ายใต้ การบรหิ ารของมหาวทิ ยาลยั มกฏุ ราชวทิ ยาลยั ซง่ึ มพี ระราชบญั ญตั มิ หาวทิ ยาลยั มหากุฏราชวิทยาลัย พ.ศ. 2540 รับรองอย ู่ ต่อมาเสถยี รธรรมสถานภายใตก้ าร นาำ ของแมช่ ศี นั สนยี ์ เสถยี รสตุ กอ่ ตง้ั “สาวกิ าสกิ ขาลยั ” ขน้ึ ใน พ.ศ.2551 ทาำ หนา้ ท่ี สอนหลักสูตรปริญญาโทภาคพิเศษ สาขาวิชาพุทธศาสตร์และศิลปะแห่งชีวิต ภายใต้กำากบั ของมหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย 4.�การสำ�รวจหนว่ ยงานจดั เกบ็ ข้อมูลนกั บวชหญิง จากการสำารวจข้อมูลพบว่า ข้อมูลของแต่ละหน่วยงานจัดเก็บอย่างเป็น อิสระตอ่ กนั และขอ้ มูลทจ่ี ดั เกบ็ เหลา่ นีเ้ รยี กได้วา่ มีจาำ นวนจำากดั ท้งั เชงิ ปรมิ าณ และคุณภาพ ดงั ตารางท่ี 6.1 AW_Woman5happy-edit4.indd 183 3/19/18 11:59

184 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลมุ่ เฉพาะ: ตาราง 6.1 หน่วยงานท่จี ดั เกบ็ ข้อมลู เกีย่ วกับนักบวชหญงิ หนว่ ยงาน ขอ้ มลู ท่ีจดั ทำา แหล่งขอ้ มูล ข้อสังเกต ท่ีจัดเกบ็ /จัดเก็บ 1. มูลนิธิ  จาำ นวนแม่ชที ม่ี า  ผู้ลงทะเบียนใบ  ยังมีแม่ชที ไี่ มไ่ ด้ลง สถาบนั แม่ชี ลงทะเบยี นขอ สุทธบิ รรณทกุ ปี ทะเบยี นใบสทุ ธบิ รรณ ไทยในพระ ใบสุทธบิ รรณ  ทำาหนงั สอื สอบ อกี หลายท่าน บรมราชินู  พยายามสาำ รวจ ถามไปยังวัด  วดั ตา่ งๆ ไมค่ อ่ ยให้ ปถัมภ์ จำานวนแมช่ ตี ามวัด ต่างๆ ท่ีมีแมช่ ี ความรว่ มมือในการ ต่างๆ แตไ่ ม่คอ่ ย อาศัยอยู่ สำารวจ ไดร้ ับความรว่ มมือ ทำาใหไ้ ม่สามารถจดั ทำาฐานข้อมลู ท่ีแท้ จริงของจาำ นวน แม่ชไี ด้ 2. วดั ปากนาำ้  ตวั เลขรวมจาำ นวน  วดั จัดเก็บเอง  ข้อมูลนำาเสนอผ่าน ภาษีเจรญิ ภกิ ษ ุ สามเณร จากจาำ นวน เว็บไซต์ของวัด กรุงเทพฯ ผรู้ ักษาศีล ศิษยว์ ดั ผเู้ ขา้ มาบวช และแมช่ ี ณ ป ี 2556 จำาพรรษา และ รวม 447 รปู /คน อาศยั อยูใ่ นวดั เปน็ แมช่ ี 127 ทา่ น 3. วัตรทรง  นบั จาำ นวนภิกษณุ ี  บนั ทกึ จดั เกบ็ เอง  ทีมศกึ ษาโทรสอบถาม ธรรม และสามเณรี จากผู้เข้ามา กบั ทางวตั รทรงธรรม กลั ยาณี จำาพรรษาทวี่ ัตร จำาพรรษา กลั ยาณี (14 กนั ยายน ทรงธรรมกัลยาณ ี 2559) ณ ปี 2559 มี จาำ นวน 30 รูป AW_Woman5happy-edit4.indd 184 3/19/18 11:59

นักบวชหญงิ 185 หนว่ ยงาน ขอ้ มลู ท่ีจัดทำา แหลง่ ข้อมูล ข้อสงั เกต ท่จี ัดเก็บ /จัดเก็บ  ขอ้ มลู และบทความ เกย่ี วกบั นกั บวชหญงิ ทง้ั บทความ ธรรม วนิ ยั และประวตั ิ นกั บวชหญงิ ใน พุทธศาสนา 4. เสถยี ร  นับจำานวนแมช่ ี  บนั ทึกจดั เก็บ  สาวกิ าสกิ ขาลัย ธรรมสถาน ทีจ่ าำ พรรษาใน เองจากผเู้ ข้ามา เสถยี รธรรมสถาน จาำ พรรษา ไมไ่ ด้ รว่ มกบั ภาควิชา สาำ นัก 30 ทา่ น ขึน้ กบั สถาบนั จิตวทิ ยา คณะมนุษย- แมช่ ีไทยฯ ศาสตร์ มหาวทิ ยาลัย (สอบถาม มหาจุฬาลงกรณราช 7 กุมภาพนั ธ์ วิทยาลยั เปดิ สอน 2560) สาขาวิชาพทุ ธศาสตร์ และศลิ ปะแห่งชีวติ ปริญญาโท จากตารางแสดงหน่วยงานท่จี ดั เกบ็ ขอ้ มูลเก่ยี วกบั นักบวชหญงิ ขา้ งตน้ ซึง่ แสดงขอ้ มลู ทจ่ี ดั เกบ็ โดยหนว่ ยงานตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง ในดา้ นสถติ ติ วั เลขและการ เข้าถึงสทิ ธิดา้ นการศกึ ษา โครงการศกึ ษานพี้ บข้อสังเกตที่นา่ สนใจ ดงั ตอ่ ไปนี้ 4.1 ไม่มหี นว่ ยงานใดทำาฐานขอ้ มลู ประชากรนกั บวชหญิงท่ัวประเทศ โครงการศกึ ษาฯ ไดพ้ ยายามสาำ รวจหนว่ ยงานตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งเพอ่ื รวบรวม ข้อมูลวา่ มหี น่วยงานทีจ่ ัดทาำ ฐานข้อมลู นักบวชหญิงในระดบั ประเทศบ้าง พบวา่ มูลนิธิสถาบันแม่ชีไทยฯ เป็นหน่วยงานเดียวที่พยายามสำารวจจำานวนแม่ชีทั่ว AW_Woman5happy-edit4.indd 185 3/19/18 11:59

186 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: ประเทศ โดยการขอความรว่ มมอื ไปยังวดั ตา่ งๆ ทม่ี แี ม่ชีอาศัยอยู่แต่ได้รับความ ร่วมมือน้อยมาก จนอาจทำาให้ฐานข้อมูลที่มีอยู่ไม่สามารถนำาไปใช้วิเคราะห์ สถานการณจ์ ำานวนแมช่ ไี ด ้ โดยขอ้ มลู ทีส่ ามารถจัดเกบ็ ได้เป็นประจาำ ทกุ ปี คือ จำานวนแม่ชที ่ีมาลงทะเบียนใบสทุ ธิบรรณ ซ่งึ มจี ำานวนประมาณ 2,000 ทา่ น ขณะทสี่ ำานกั พระพุทธศาสนาซึง่ มหี น้าทีด่ ูแลวัดและพระเณรทวั่ ประเทศ มกี ารจดั เกบ็ ขอ้ มลู วดั จาำ นวนพระและเณรทว่ั ประเทศทกุ ป ี สว่ นสาำ นกั เลขาธกิ าร มหาเถรสมาคม มกี ารรวบรวมข้อมูลแม่ชชี าวต่างชาตผิ ู้ขอหนงั สอื รบั รองให้ตอ่ อายวุ ีซ่าตามระเบียบการออกหนงั สือรับรองให้ต่ออายวุ ีซ่าแก่ชาวต่างประเทศ ผเู้ ขา้ มาศกึ ษาหรอื ปฏิบัติธรรมทางพระพุทธศาสนาในประเทศไทย พ.ศ. 2546 ของสาำ นกั งานพระพทุ ธศาสนาแหง่ ชาต ิ (ขอ้ มลู 1 ม.ค.2558: กรงุ เทพฯ ม ี 25 รปู ภมู ภิ าค 19 รปู ) ซง่ึ สามารถคน้ ขอ้ มลู สว่ นนไ้ี ดจ้ ากสาำ นกั งานรฐั บาลอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ องค์การมหาชน (สรอ.) 4.2 นกั บวชหญงิ กระจายตัวอยูภ่ ายในวดั และสถานปฏิบตั ธิ รรม จากการสำารวจเบื้องต้นทำาให้ทราบว่า วัดหรือสถานปฏิบัติธรรมส่วนมาก มกี ารจดั เกบ็ ขอ้ มลู เกย่ี วกบั นกั บวชหญงิ ในลกั ษณะคลา้ ยคลงึ กนั นน่ั คอื การจดั เกบ็ ทำากันเองโดยอิสระภายในวัดหรือสถานปฏิบัติธรรมนั้นๆ บางแห่งอาจมีระบบ จดั เกบ็ เปน็ ประจาำ ทกุ ป ี บางแหง่ อาจไมม่ กี ารจดั เกบ็ อยา่ งเปน็ ระบบ แตใ่ ชว้ ธิ นี บั จาำ นวนเปน็ ครง้ั คราวเมอ่ื ตอ้ งการทราบ และไมม่ คี วามรว่ มมอื ประสานงานขอ้ มลู ระหวา่ งหนว่ ยงาน ปจั จบุ นั แมช่ สี ว่ นใหญก่ ระจายพาำ นกั ตามวดั ตา่ งๆ ทว่ั ประเทศ สว่ นภกิ ษณุ ี และสามเณรีในประเทศไทยนนั้ นอกจากพำานกั ท่วี ตั รทรงธรรมกลั ยาณ ี อ.เมือง จ.นครปฐมแล้ว ยังมแี ยกกระจายจำาพรรษาอย่ใู นที่ตา่ งๆ เช่น ทิพยสถานธรรม ภกิ ษณุ อี าราม (เกาะยอ) อ.เมอื ง จ.สงขลา วตั รภกิ ขนุ ปี าฏโิ มกขะธมั มะตปิ ฏิ ะกะ อ.เลิงนกทา จ.ยโสธร เป็นต้น อยา่ งไรก็ด ี โครงการศึกษานี้ขอสำารวจเฉพาะวดั ปากนาำ้ ภาษีเจรญิ และวตั รทรงธรรมกลั ยาณ ี เพือ่ เปน็ ตัวอยา่ งการจัดเกบ็ ขอ้ มลู AW_Woman5happy-edit4.indd 186 3/19/18 11:59

187 ขององคก์ รท่ีมีลกั ษณะเป็นวัดและสถานปฏิบัติธรรม โดยวดั ปากนำา้ ภาษเี จรญิ มกี ารจดั เกบ็ จาำ นวนพระและคนทอ่ี าศยั อยใู่ นวดั รายปอี ยา่ งเปน็ ระบบ และจาำ แนก เปน็ กลมุ่ ประชากรดงั นค้ี อื ภกิ ษ ุ สามเณร ผรู้ กั ษาศลี ศษิ ยว์ ดั และแมช่ ี ซง่ึ มกี าร เผยแพร่ทางเว็บไซตข์ องวดั สำาหรับวัตรทรงธรรมกัลยาณีนั้น ทีมศึกษาได้ใช้วิธีสอบถามทางโทรศัพท์ โดยไดข้ อ้ มลู วา่ ในป ี 2558 มจี าำ นวนภกิ ษณุ แี ละสามเณรอี าศยั อยใู่ นวตั รประมาณ 30 ทา่ น นอกจากนย้ี งั พบวา่ เวบ็ ไซตข์ องทางวตั รไดร้ วบรวมกจิ กรรมและบทความ ทเ่ี กย่ี วนกั บวชหญงิ ไวจ้ าำ นวนหนง่ึ รวมถงึ ขอ้ วตั รปฏบิ ตั แิ ละประวตั เิ กย่ี วกบั นกั บวช หญิงในทางพระพุทธศาสนา 4.3 แม่ชใี นฐานะหวั ข้อศึกษาในวิทยานพิ นธแ์ ละงานวชิ าการ สถานศกึ ษาดา้ นศาสนาที่โครงการไดส้ าำ รวจ 2 แหง่ คือ มหาปชาบดีเถรี วทิ ยาลยั ในสงั ฆราชปู ถมั ภใ์ นสงั กดั มหาวทิ ยาลยั มหามกฏุ ราชวทิ ยาลยั และสาวกิ า สกิ ขาลยั ในสงั กดั มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั โดยพบวา่ มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั น้นั มกี ารจัดเกบ็ ขอ้ มูลเกี่ยวกับแมช่ ี สว่ นใหญเ่ ป็น งานวทิ ยานพิ นธแ์ ละงานวชิ าการทผ่ี ศู้ กึ ษาสามารถเลอื กหวั ขอ้ ศกึ ษาไดโ้ ดยอสิ ระ ตามความสนใจ แตย่ งั เปน็ การศกึ ษาเฉพาะกลมุ่ ไมพ่ บการศกึ ษาภาพรวมระดบั ประเทศ ขณะทีม่ หาปชาบดเี ถรีวทิ ยาลยั ฯ ท่ีเปิดสอนสำาหรบั ผู้หญิงท่ีต้องการ ศกึ ษาทางดา้ นพทุ ธศาสนานน้ั มกี ารเกบ็ ขอ้ มลู จาำ นวนแมช่ ที เ่ี ขา้ มาศกึ ษาในวทิ ยาลยั และเผยแพร่ข้อมูลผา่ นทางเว็บไซต ์ เชน่ ในปี 2558 นกั ศึกษาจาำ นวน 95 คน แบง่ เปน็ แมช่ ี 11 ทา่ น และคฤหัสถ์ 84 คน 4.4 นักบวชหญิงกับการเข้าถึงสทิ ธทิ างสุขภาพ สำานักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ มีระบบฐานข้อมูลเกี่ยวกับผู้มาใช้ สทิ ธหิ ลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาต ิ โดยขอ้ มลู ดงั กลา่ วไดจ้ ากโรงพยาบาลในสงั กดั หลกั ประกันสุขภาพแห่งชาติ ระบบฐานขอ้ มลู ดังกล่าวได้จาำ แนกผู้มาใชส้ ทิ ธิตาม หลักประกันสุขภาพแห่งชาตเิ ป็นกลุ่มต่างๆ ทเ่ี กยี่ วขอ้ งในกรณนี ี้ไดแ้ ก่ พระภิกษุ AW_Woman5happy-edit4.indd 187 3/19/18 11:59

188 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: สามเณร แมช่ ี นักบวช และนกั พรตในพระพุทธศาสนาซ่งึ มหี นงั สอื สุทธิรับรอง ระบบข้อมลู ดงั กลา่ วน้ีสามารถแยกเพศ แยกเป็นจำานวนครั้งทม่ี ีผูม้ าใช้สิทธติ าม ปีงบประมาณนั้นๆ และนอกจากนี้ยังสามารถเรียกดูสถานการณ์ด้านสุขภาพ ของกลมุ่ นกั บวชได ้ โดยแยกเปน็ ผปู้ ว่ ยใน (IPD) และผปู้ ว่ ยนอก (OPD) ดงั ตาราง ด้านล่างน้ี ตาราง 6.2 จาำ นวนครง้ั ของผปู้ ว่ ยนอก (OPD) ทม่ี าใชส้ ทิ ธติ ามหลกั สทิ ธปิ ระกนั สุขภาพแห่งชาติ แยกตามกล่มุ ผู้ใชบ้ ริการ ปงี บประมาณ 2555-2559 ปงี บ จำานวนครั้งที่เข้ารบั บริการ พระภิกษุ สามเณร ประมาณ (ครง้ั ) แม่ชี นักบวช และนกั พรต ในพระพุทธศาสนาซง่ึ มี ชาย หญงิ หนงั สอื สทุ ธิรับรอง (คร้ัง) 2555 69,824,196 95,461,110 2556 77,138,652 104,032,482 ชาย หญงิ 2557 80,187,567 108,162,646 435,495 23,355 2558 87,041,663 117,358,728 468,149 25,785 2559 89,770,866 120,223,757 494,370 27,870 544,300 30,012 570,478 30,874 ท่ีมา ระบบคลังขอ้ มลู สำานักงานหลกั ประกันสขุ ภาพแหง่ ชาต,ิ มิถุนายน 2560. AW_Woman5happy-edit4.indd 188 3/19/18 11:59

นักบวชหญิง 189 ตาราง 6.3 จาำ นวนครง้ั ของผปู้ ว่ ยใน (IPD) ทม่ี าใชส้ ทิ ธติ ามหลกั สทิ ธปิ ระกนั สุขภาพแห่งชาติ แยกตามกล่มุ ผู้ใช้บรกิ าร ปงี บประมาณ 2557-2559 ปงี บ จาำ นวนคร้ังที่เข้ารบั บริการ พระภกิ ษุ สามเณร แมช่ ี นกั บวช ประมาณ (ครง้ั ) และนกั พรตในพระพทุ ธศาสนาซง่ึ 2557 มหี นงั สอื สทุ ธริ บั รอง (ครง้ั ) 2558 2559 ชาย หญงิ ชาย หญงิ 2,842,333 3,192,403 2,910,652 3,258,651 30,774 1,171 3,059,962 3,386,515 31,969 1,238 32,524 1,281 ที่มา: ระบบคลังข้อมลู สาำ นักงานหลกั ประกนั สขุ ภาพแห่งชาต,ิ มถิ นุ ายน 2560. จากขอ้ มลู ทแ่ี สดงการเขา้ ถงึ สทิ ธกิ ารรกั ษาพยาบาลของประชากรทม่ี สี ถานะ เป็นนักบวชนั้น เพียงสะท้อนว่ามีผู้หญิงนักบวชเข้าถึงบริการสุขภาพผ่านสิทธิ หลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาตอิ ยบู่ า้ ง ซง่ึ ตวั เลขยงั ตาำ่ กวา่ ความเปน็ จรงิ เนอ่ื งจาก ไมม่ ตี วั เลขจากกองทนุ รกั ษาพยาบาลขา้ ราชการ และกองทนุ ประกนั สงั คม เขา้ มา ช่วยขยายภาพดว้ ยได้ 4.5 ขอ้ จาำ กดั ของขอ้ มลู เรอ่ื งนกั บวชหญงิ ทง้ั ในเชงิ ปรมิ าณและคณุ ภาพ จากการสำารวจหาจำานวนทีแ่ ทจ้ ริงของนกั บวชหญงิ ในประเทศไทยพบว่า ไมส่ ามารถรวบรวมขอ้ มลู ทใ่ี กลเ้ คยี งหรอื ทจ่ี ะสะทอ้ นจาำ นวนทแ่ี ทจ้ รงิ ได ้ ทม่ี เี พยี ง การใชว้ ธิ คี าดเดาและประมาณการ ดงั ตวั อยา่ งทม่ี ลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ไี ทยฯ พยายาม ทำาการสำารวจจำานวนที่แท้จริงของแม่ชีโดยการขอความร่วมมือไปยังวัดต่างๆ ทว่ั ประเทศทม่ี แี มช่ อี าศยั อยใู่ หแ้ จง้ จาำ นวนแมช่ ที ม่ี อี ยใู่ นวดั แตไ่ มค่ อ่ ยไดร้ บั ความ รว่ มมอื จนไมส่ ามารถจดั ทาำ ฐานขอ้ มลู ประชากรของคนกลมุ่ นไ้ี ดอ้ ยา่ งเปน็ ทางการ จงึ อาจกลา่ วไดว้ า่ ขณะนม้ี เี พยี งวธิ เี ดยี วทพ่ี อจะสาำ รวจจาำ นวนแมช่ ไี ดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ ง AW_Woman5happy-edit4.indd 189 3/19/18 11:59

190 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: และเปน็ ระบบ คอื การนบั จากจาำ นวนแมช่ ที ม่ี าลงทะเบยี นใบสทุ ธบิ รรณกบั ทาง มลู นธิ สิ ถาบันแม่ชีไทยฯ ซึง่ ในป ี 2558 มีผมู้ าลงทะเบยี นประมาณ 2,000 ทา่ น แต่ตัวเลขดงั กลา่ วยังต่ำากว่าจำานวนท่แี ท้จรงิ อย่มู าก เพราะไมท่ ราบจาำ นวนแมช่ ี ทไ่ี มไ่ ดม้ าลงทะเบยี นใบสทุ ธบิ รรณ โดยแมช่ วี ร ี ชอ้ื ทศั นะ รองผอู้ าำ นวยการมลู นธิ ิ สถาบันแม่ชีไทยในพระบรมราชินูปถัมภ์ คาดประมาณว่าน่าจะมีแม่ชีอยู่ทั่ว ประเทศราว 10,000 ท่าน การขาดข้อมูลประชากรขัน้ ต้นฐานในการศึกษาสถานการณ์ของผูห้ ญิง- นักบวชเหล่านี้ ทั้งในด้านจำานวนประชากร ลักษณะประชากรในเชิงคุณภาพ สุขภาพ สังคม เศรษฐกิจ และวัฒนธรรม ทำาให้สังคมไทยขาดการทำา ความเข้าใจสถานการณ์ปัญหาของกลุ่มประชากรเหล่านไี้ ปโดยปริยายและ กลายเปน็ ขอ้ จาำ กดั ในการออกนโยบาย กฎหมาย หรอื มาตรการแนวทางปฏบิ ตั ิ อนั จะเปน็ การแก้ไขปญั หาหรือสง่ เสริมสถานภาพของกลมุ่ ประชากรเหลา่ นีไ้ ด้ อยา่ งเป็นรูปธรรม สถานการณ์และสถานภาพของนักบวชหญิงนัน้ ได้รับความสนใจศึกษาใน ทางวชิ าการ ซง่ึ สว่ นใหญเ่ ปน็ การศกึ ษาผา่ นเอกสารชน้ั สอง (งานเอกสาร บทความ และวทิ ยานพิ นธ)์ หรอื เปน็ การวเิ คราะหผ์ า่ นมมุ มองของตวั ผเู้ ขยี นเอง (สว่ นใหญ่ เป็นบทความ) หรือเป็นการศึกษาเฉพาะกรณีใช้กลุ่มตัวอย่าง เช่น งานวิทยา นิพนธ์เรื่อง “การศึกษาสถานภาพแม่ชี กรณีศึกษาแม่ชีวัดปากน้ำาภาษีเจริญ” ของแมช่ ณี ฐั หทยั ฉตั รทนิ วฒั น ์ (2552) หรอื บทความของแมช่ กี ฤษณา รกั ษาโฉม และ Martin Seeger (2556) เรื่อง “แม่ชีกับสภาพปัญหาและโอกาสในการ เขา้ ถึงอุดมศึกษาทจี่ ดั โดยคณะสงฆ์ไทย” อันเป็นการสมั ภาษณ์ผูส้ อนและผเู้ รียน ขน้ั อดุ มศกึ ษาทจ่ี ดั โดยคณะสงฆไ์ ทย การศกึ ษาในลกั ษณะขา้ งตน้ นเ้ี ปน็ การศกึ ษา ตามสถานการณห์ รอื ความสนใจสว่ นตวั ของผศู้ กึ ษา ซง่ึ ยงั ไมพ่ บการศกึ ษาทเ่ี ปน็ ความรว่ มมอื ในระดบั หนว่ ยงานหรอื ในระดบั ภาพรวมทง้ั ประเทศ ทจ่ี ะสง่ ผลอยา่ ง สำาคัญต่อการผลกั ดันนโยบายทีส่ ่งเสริมสถานภาพของนกั บวชหญิงในประเทศ ไทยได้ AW_Woman5happy-edit4.indd 190 3/19/18 11:59

นกั บวชหญงิ 191 5.�สรุปช่องว่างการจัดเก็บข้อมูลนักบวชหญิง จากการสาำ รวจและรวบรวมขอ้ มลู ประชากรกลมุ่ เฉพาะทง้ั 5 กลมุ่ ในโครงการ ศกึ ษาน ้ี พบวา่ ขอ้ มูลเกย่ี วกับนกั บวชหญงิ มนี ้อยทีส่ ดุ แม้แตจ่ ำานวนประชากร ที่แท้จริงของคนกลุ่มนี้ก็ยังไม่สามารถทราบได้แน่ชัด ทำาได้แต่เพียงการคาด ประมาณตามแหล่งข้อมลู ต่างๆ ทส่ี ่วนใหญจ่ ดั ทาำ กนั เองอย่างอิสระ ไมส่ ามารถ สรุปเป็นภาพรวมทั้งประเทศได้ โดยในปัจจุบันพบว่ามูลนิธิสถาบันแม่ชีไทยฯ เปน็ หนว่ ยงานทพ่ี ยายามจดั เกบ็ ภาพรวมแมช่ ที ง้ั หมดในประเทศ โดยแจง้ ขอความ ร่วมมอื ไปท่ีวัดตา่ งๆ ทั่วประเทศเพ่ือทราบจำานวนแม่ชใี นวดั นั้นๆ แต่ก็ไม่ได้รบั ความร่วมมอื เท่าไรนกั ส่วนหนึ่งอาจมาจากความไม่เขา้ ใจวา่ จะนาำ ขอ้ มูลเหล่าน้ี ไปใชป้ ระโยชนอ์ ะไรได ้ และดว้ ยความไมเ่ ขา้ ใจนอ้ี าจทาำ ใหบ้ างวดั อาจหวาดระแวง ไมใ่ หข้ อ้ มลู ซง่ึ ทจ่ี รงิ แลว้ แสดงใหเ้ หน็ อกี เชน่ กนั วา่ ความไมเ่ ขา้ ใจและหวาดระแวง ดังกล่าวนั้น อาจเป็นผลมาจากความรู้สึกคลุมเครือต่อสถานะแม่ชีว่าว่าเป็น นกั บวชหรอื ฆราวาส เนอ่ื งจากหนว่ ยราชการตคี วามสถานะแมช่ ขี ดั แยง้ กนั เชน่ มหาเถรสมาคมไม่ให้การรับรองสถานะแก่แมช่ ีในฐานะนักบวชทางพระพุทธ ศาสนา ทาำ ใหแ้ มช่ ไี มไ่ ดร้ บั สทิ ธบิ างประการสาำ หรบั นกั บวช เชน่ การลดคา่ โดยสาร สาธารณะ แต่สำานักงานคณะกรรมการกฤษฎีกาตีความว่าแม่ชีอยู่ในฐานะ นกั บวช ทาำ ใหแ้ มช่ เี สยี สทิ ธทิ างโลกบางอยา่ ง เชน่ การไมม่ สี ทิ ธลิ งคะแนนเลอื กตง้ั การไมไ่ ด้รบั เงินอดุ หนนุ ผมู้ รี ายได้นอ้ ย เป็นต้น นอกจากความเขา้ ใจอนั คลมุ เครอื ทส่ี ง่ ผลตอ่ การตคี วามสถานะทางสงั คมของ แม่ชแี ลว้ แม่ชที ีอ่ ยูใ่ นวัด โดยเฉพาะแมช่ ที ยี่ ากจนไมไ่ ดร้ ับสทิ ธิหรือการอาำ นวย ความสะดวกสำาหรับการปฏิบัติธรรมเช่นที่พระสงฆ์ได้รับ แต่ต้องทำางานหนัก เพอ่ื แลกกบั การไดอ้ าศัยอย่ใู นวดั เชน่ การทำางานในโรงครวั เปน็ ต้น ดงั ข้อมลู เชงิ คณุ ภาพทส่ี ะทอ้ นสถานการณแ์ มช่ ที ย่ี ากลาำ บาก สว่ นการศกึ ษาเกย่ี วกบั นกั บวช ทม่ี อี ยนู่ น้ั สว่ นใหญเ่ ปน็ วทิ ยานพิ นธท์ ศ่ี กึ ษาเฉพาะกลมุ่ ตวั อยา่ งในบางพน้ื ท ่ี ไมพ่ บ งานวิจัยที่มีลักษณะเป็นความร่วมมือระหว่างหน่วยงาน เพื่อศึกษาให้เห็นถึง AW_Woman5happy-edit4.indd 191 3/19/18 11:59

192 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: สถานการณ/์ สภาพการณเ์ กี่ยวกับนกั บวชทัง้ ในเชิงลึกและภาพรวมทงั้ ประเทศ ใหเ้ ปน็ ระบบ อนั จะนาำ ไปสกู่ ารสะทอ้ นในระดบั นโยบายหรอื มงุ่ ปรบั เปลย่ี นนโยบาย เพอ่ื สง่ เสรมิ หรอื พฒั นาคณุ ภาพชีวิตของนักบวชหญงิ ในประเทศไทยได้ 6.�การวเิ คราะห์ปัจจัยสงั คมกำ�หนดสขุ ภาวะนักบวชหญิง การจาำ แนกให้เห็นวา่ วิถีชวี ิต สขุ ภาพและคณุ ภาพชีวิตของนกั บวชหญงิ น้นั เป็นผลจากปจั จยั สังคมอย่างไรบา้ ง เพ่ือนำาไปสู่การเชือ่ มโยงถงึ การแก้ไขปัญหา ทีถ่ กู จุดน้นั โครงการนี้จงึ ขอนำาเสนอการวเิ คราะหส์ ถานการณ์นกั บวชหญิงดว้ ย การประยุกตใ์ ช้ตวั แบบ A concept model of the main determinants of health ซึ่งเป็นการแยกแยะให้เห็นถึงรากของการกีดกันผู้หญิงออกจาก เส้นทางการเปน็ ผนู้ าำ ทางจติ วญิ ญาณ และนาำ ไปส่กู ารเลือกปฏบิ ตั สิ รา้ งเงอ่ื นไข การดำาเนินชีวิตให้ยากลำาบากในเส้นทางการเป็นนักบวช เหล่านี้ล้วนส่งผลต่อ พฤตกิ รรม สขุ ภาพและคุณภาพชีวติ ของนักบวชหญิงในลักษณะตา่ งๆ ดงั แสดง ไว้ในตารางด้านล่างน้ี ตาราง 6.4 วเิ คราะห์ปัจจัยสงั คมกำาหนดสุขภาวะนักบวชหญงิ ปสจั ว่ จนัย 1 วถิ บีชคุ วี คิตลสว่ น 2 เครชอื มุขชา่ ยนสงั คม 3 สใชภช้าพวี ิตการ เศ4รสษงั ฐคกมจิ บุคคล (individual (social & com- (living วัฒนธรรม lifestyle) munity) conditions) นกั บวช  นักบวชหญงิ  แม่ชมี ี  กฤษฎกี า  บรรทดั ฐาน หญิงเป็น ดำาเนนิ ชีวิต สถานภาพ ตคี วามแมช่ ี ความสมั พันธ์ ผ้หู ญงิ แบบนักบวช คลุมเครอื อยใู่ นกลุ่ม หญิงชายทไี่ ม่ ถือศีลปฏบิ ตั ิ  สังคมเห็นเป็น นักบวชทาำ ให้ เปน็ ธรรมให้ ตามธรรมวนิ ยั เร่อื งปกตทิ ี่ เสียสิทธิ ความสำาคัญ แม่ชตี อ้ งทาำ งาน สวัสดกิ าร กบั ผ้ชู ายมาก ใหว้ ดั และรบั ใช้ บางอยา่ ง เชน่ กว่าผูห้ ญิง พระ เณร สทิ ธใิ นการ เลอื กต้ัง AW_Woman5happy-edit4.indd 192 3/19/18 11:59

นักบวชหญิง 193 ปจั จยั 1 วิถชี วี ิตส่วน 2 เครอื ขา่ ย 3 สภาพการ 4 สังคม ส่วน บคุ คล สงั คมชมุ ชน ใช้ชวี ติ เศรษฐกิจ บคุ คล (individual (social & (living วฒั นธรรม lifestyle) community) conditions)  นกั บวชหญงิ  สงั คมบางสว่ น  มหาเถรสมาคม อดทนต่อ มีทศั นคติ ไมร่ ับรองแม่ชี ทัศนคติทางลบ เชงิ ลบต่อ ในสถานะนกั บวช และการไมไ่ ด้ แม่ชีมองว่า ทาำ ให้เสยี สิทธิ รบั การยอมรบั อกหักรกั คดุ ในฐานะนักบวช นบั ถอื เช่น ยากจน จึง  ไมม่ กี ารสนบั สนนุ พระสงฆ์ บวชเป็นชี ให้ผหู้ ญิงสามารถ  แม่ชีสว่ นใหญ่  ภกิ ษณุ ีไม่มี ดาำ รงสถานภาพ ตอ้ งพง่ึ พงิ สถานภาพ เปน็ นกั บวชได้ พระสงฆ์ ทางกฎหมาย เชน่ เดยี วกบั ผชู้ าย และวดั  ภิกษณุ ีไมไ่ ด้  ไม่มกี ฎหมาย  แมช่ ที ีย่ ากจน รบั การยอมรบั รบั รองสถานภาพ ทำางานหนกั และไมไ่ ด้ นกั บวชหญงิ ใหก้ บั ในวดั ความสะดวก ภิกษุณแี ละแมช่ ี  แม่ชที พี่ อมีเงนิ เหมือน มกี ารศกึ ษาดี พระสงฆ์ อาจได้รบั การ ผอ่ นผนั ไมต่ ้อง ทำางานหนกั ในวัด การดำาเนนิ งานเกยี่ วกบั นักบวชหญิงในปัจจบุ นั  มหาปชาบดีเถรวี ิทยาลยั และสาวกิ าสกิ ขาลัย สำาหรบั แมช่ หี รอื ผหู้ ญงิ  มหาวทิ ยาลยั มหามกุฏราชวิทยาลยั ให้สทิ ธแิ มช่ ีเข้าเรยี นแตไ่ มไ่ ดร้ ับ พดั ยศและนติ ยภัทรเช่นพระสงฆ์  มลู นิธสิ ถาบันแมช่ ีไทยในพระบรมราชินปู ถัมภ์ ทมี่ า Dahlgren and Whitehead (1991) AW_Woman5happy-edit4.indd 193 3/19/18 11:59

194 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: 6.1 สถานะและชวี ติ ผหู้ ญงิ นกั บวชภายใตบ้ รรทดั ฐานทางเพศทไ่ี มเ่ ปน็ ธรรม ภายใต้บรรทัดฐานทางสังคมทกี่ ำาหนดให้ความเป็นชายได้รับสถานะและ การยกย่องทางสงั คมมากกวา่ ความเป็นหญิงนั้น ส่งผลตอ่ ทกุ ชีวิตทางสงั คม ทง้ั ทางโลกและทางธรรม แม้ในเอกสารหลักฐานทางพุทธศาสนาจะระบุชัดเจน ว่าสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้อนุญาตให้มีภิกษุณี (นักบวชหญิง) ได้ ใน ประวตั ศิ าสตรม์ ภี กิ ษณุ จี าำ นวนมากอยใู่ นพทุ ธศาสนา มภี กิ ษณุ หี ลายรปู ทส่ี ามารถ เขา้ ถงึ ธรรมสงู สดุ ดงั ทส่ี มเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ไดท้ รงบอกทางไวแ้ ละมภี กิ ษณุ ี อกี หลายรูปเช่นกันทีไ่ ด้รับการยกยอ่ งยอมรับจากสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ว่าเป็นเลิศในการปฏิบัติจนเชี่ยวชาญสัมฤทธิ์ผล เช่น พระภัททากัจจานาเถรี (ยโสธรา) เปน็ เลศิ ในการบรรลอุ ภญิ ญาใหญ ่ (มฤี ทธมิ าก) เชน่ สามารถระลกึ ชาติ ไดถ้ งึ อสงไขย แตใ่ นสงั คมทย่ี ดึ มน่ั กบั ความสมั พนั ธท์ ไ่ี มเ่ ทา่ เทยี มกนั ระหวา่ งหญงิ ชายนี้ได้ตคี วามให้ความจริงทางประวตั ิศาสตร์ขอ้ นี้ลางเลอื นไป ดว้ ยการกดี กัน ผหู้ ญงิ ออกจากเสน้ ทางทจ่ี ะกา้ วสกู่ ารเปน็ ผนู้ าำ ทางจติ วญิ ญาณในสงั คม จนกระทง่ั ผ้หู ญิงนักบวชต้องอยูอ่ ยา่ งไร้ตัวตนไร้สถานะในสังคมไทย ไม่เพียงเท่านี้ ด้วยอคติที่ไม่ยอมรับผู้หญิงเป็นนักบวชนำาไปสู่การกระทำา ความรุนแรงต่อชีวิตและจติ ใจของผู้หญิงทต่ี อ้ งการใชช้ วี ิตทางธรรม ดงั เชน่ กรณี นายนรินทร ์ (กลงึ ) ภาษิต ทีบ่ วชลูกสาวเป็นเหตใุ ห้ถูกจบั กมุ ดว้ ยขอ้ หาแตง่ กาย เลียนแบบบรรพชิต และตอกย้ำาด้วยคำาสั่งอย่างเป็นทางการว่าห้ามบวชผู้หญิง เป็นภิกษุณี เป็นการสร้างเงื่อนไขทางสังคมที่ปิดตายเส้นทางการเป็นผู้นำาทาง จิตวิญญาณของผ้หู ญงิ นอกจากนี้ภิกษุณียังต้องเผชญิ กับความรุนแรงจากอคติ ดังกลา่ วในรปู แบบต่างๆ เช่น ภกิ ษณุ ี ดร.ล ี คูน ี่ ซ่ึงร้องเรยี นวา่ ถูกข่มขูใ่ หอ้ อก นอกพื้นที่ ขัดขวางการบิณฑบาต และวางเพลิงศูนย์ปฏิบัติธรรม เป็นเหตุให้ คณะกรรมการสิทธติ ้องลงพ้นื ทต่ี รวจสอบข้อเทจ็ จรงิ (สาำ นักงานคณะกรรมการ สิทธิมนุษยแหง่ ชาติ, 2559) AW_Woman5happy-edit4.indd 194 3/19/18 11:59

นักบวชหญงิ 195 นกั บวชหญงิ ในสงั คมไทยจงึ มชี วี ติ อยภู่ ายใตก้ ารตอ่ สดู้ น้ิ รนเพอ่ื รกั ษาสถานะ ความเปน็ นกั บวชในดนิ แดนทเ่ี ลอื กปฏบิ ตั ทิ างเพศ ตอ้ งทนอยกู่ บั สภาพทถ่ี กู มองวา่ ผดิ กฎหมาย ไมไ่ ดร้ บั การสนบั สนนุ ตอ้ งรบั ผดิ ชอบคา่ ใชจ้ า่ ยเองในหลายสว่ น เสย่ี งตอ่ การถูกนินทาว่าร้ายโดยเฉพาะเรื่องชู้สาว และถูกข่มขู่คุกคามทำาร้าย แม้จะ ปฏบิ ตั ิตามธรรมวนิ ยั เครง่ ครดั ต้องการศกึ ษาธรรมในขน้ั สูง ทาำ งานช่วยเหลือ สงั คม กย็ งั ยากทจ่ี ะไดร้ บั การยอมรบั นบั ถอื ใหเ้ กยี รต ิ ดว้ ยเหตนุ เ้ี องจงึ ทาำ ใหส้ ภาพ ชีวิตและเงื่อนไขการใช้ชีวิตของนักบวชหญิงดำาเนินไปอย่างยากลำาบาก ความ พยายามผลักดันกฎหมายเพือ่ รับรองสถานะนกั บวชของแม่ชีไทยก็ยงั ไม่ประสบ ความสำาเร็จ ทำาได้เพียงการเปิดโอกาสทางการศึกษาให้ผู้ที่สนใจพุทธศาสนา สามารถเขา้ เรยี นไดภ้ ายใตก้ าำ กบั ดแู ลของมหาวทิ ยาลยั สงฆเ์ ทา่ นน้ั เหลา่ นค้ี อื ผล ของโครงสร้างสงั คมที่กีดกันและผลกั ไสให้ผูห้ ญงิ ไมส่ ามารถเลือกเสน้ ทางการ ใชช้ วี ติ ทางธรรมได้ เพราะเส้นทางน้ถี ูกกันไว้เฉพาะผชู้ ายเทา่ น้ัน จากการสรุปการดำาเนนิ งานเกี่ยวกับนกั บวชหญงิ ในประเทศไทยข้างต้น พบว่ามีความก้าวหน้าน้อย การทำางานเพื่อยกสถานะนักบวชหญิงทำาได้แค่ใน ระดบั ชมุ ชนทจี่ าำ กัด เชน่ อาจมีบางชมุ ชนรอบขา้ งเรม่ิ ยอมรบั นับถือนักบวชหญงิ แต่ก็ยังไม่ถึงระดับการปรับโครงสร้างสังคมบางอย่าง เช่น การผลักดันให้เกิด กฎหมายเพื่อเป็นเคร่อื งรับประกันคุณภาพชีวิตของนักบวชหญงิ ได ้ 6.2 แม่ชีกับสถานะที่คลุมเครือ: การเสียสิทธิทางโลกหรือทางธรรม คณุ ภาพชีวติ ในวดั ขึน้ อยูก่ ับฐานะทางเศรษฐกิจและการศกึ ษา แมช่ เี ปน็ นกั บวชหญงิ ทม่ี จี าำ นวนมากกวา่ อยา่ งเหน็ ไดช้ ดั เมอ่ื เทยี บกบั ภกิ ษณุ ี ซึ่งเป็นกลุ่มประชากรที่มีสถานะคลุมเครือ เนื่องจากหน่วยงานราชการตีความ ขัดแย้งกัน ทำาให้แม่ชีเป็นผู้เสียสิทธิประโยชน์หลายด้าน โดยคณะกรรมการ กฤษฎกี าระบุไวช้ ดั เจนว่า “ชี” ตามรฐั ธรรมนูญฉบับปจั จุบนั น้นั รวมความอย่ใู น คาำ ว่า “นกั บวช” ดว้ ย ทำาใหแ้ ม่ชไี มม่ ีสิทธลิ งคะแนนเสียงเลอื กตง้ั แตก่ รมการ AW_Woman5happy-edit4.indd 195 3/19/18 11:59

196 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: ศาสนาตคี วามวา่ “ช”ี ไมใ่ ชน่ กั บวช กระทรวงคมนาคมจงึ ไมล่ ดหยอ่ นคา่ โดยสารให้ ตอ้ งเสยี คา่ โดยสารแบบคนทว่ั ไป กระทรวงสาธารณสขุ ไมม่ นี โยบายยกเวน้ คา่ รกั ษา พยาบาลแมช่ เี จบ็ ปว่ ย เมอ่ื ไปตดิ ตอ่ กระทรวงศกึ ษาธกิ ารเพอ่ื ศกึ ษาตอ่ หรอื ตดิ ตอ่ กระทรวงการตา่ งประเทศเมอ่ื ตอ้ งการเดนิ ทางไปตา่ งประเทศตอ้ งใชบ้ ตั รประชาชน เปน็ ตน้ ปรากฏการณ์ที่เกดิ ขึ้นเช่นนท้ี งั้ สรา้ งคลมุ เครอื และสบั สน แม่ชจี งึ กลาย เปน็ คนชายขอบทั้งในวัดและสังคม (แมช่ ีณัฐหทยั , 2552) เมอ่ื สถานภาพของแมช่ เี ปน็ เพยี งอบุ าสกิ า จงึ ไมส่ ามารถบณิ ฑบาตได ้ ตอ้ งพง่ึ พงิ พระสงฆ์และอาศัยอยู่ในวัด โดยถูกมอบหมายให้มีหน้าที่ต้องทำากิจต่างๆ ซึ่ง สถานภาพของแมช่ ใี นวดั นน้ั มคี วามแตกตา่ งกนั ตามฐานะทางเศรษฐกจิ และการ ศกึ ษา แมช่ ที ม่ี ฐี านะหรอื การศกึ ษาดสี ว่ นใหญไ่ มต่ อ้ งทาำ งานครวั หรอื ทาำ งานหนกั และมสี ภาพชวี ติ ดกี วา่ แมช่ ที ย่ี ากจนการศกึ ษานอ้ ย ทม่ี กั ไดร้ บั มอบหมายใหท้ าำ งาน ทใ่ี ชแ้ รงงาน เชน่ ทาำ ครวั ทาำ ความสะอาด เปน็ ตน้ แมช่ เี หลา่ นต้ี อ้ งเรยี นร ู้ ปรบั ตวั ตอ่ สดู้ น้ิ รนเพอ่ื ทจ่ี ะเอาตวั รอดหรอื มชี วี ติ อยภู่ ายใตส้ ภาพการณด์ งั กลา่ ว เปน็ ภาพ ขัดแยง้ กับผชู้ ายท่ีไมว่ ่าจะมาจากคนฐานะยากจนหรือร่ำารวย มกี ารศึกษาระดับ ไหนกต็ าม เมอ่ื เขา้ สเู่ พศบรรพชติ กไ็ ดร้ บั การยอมรบั นบั ถอื และไดร้ บั การสง่ เสรมิ สนับสนนุ ให้สามารถใช้ชีวิตทางธรรมรวมถึงการได้ศึกษาเล่าเรียนได้อยา่ งเต็มที่ ผลจากการที่แม่ชีได้รับการปฏิบัติที่แตกต่างจากพระสงฆ์เช่นว่านี้เอง ทำาให้ เงื่อนไขการใช้ชีวิตในวัดของแม่ชีไม่ได้สะดวกสบาย แม่ชีต้องต่อสู้ดิ้นรนเพื่อให้ สามารถอาศัยอยู่ในวัดได้ หลายครั้งต้องรู้สึกอึดอัดคับข้องใจต่อความรู้สึกว่า ไมไ่ ดร้ บั ความเปน็ ธรรมบางอยา่ ง ไมไ่ ดศ้ กึ ษาพระธรรมอยา่ งทต่ี ง้ั ใจ (แมช่ ณี ฐั หทยั , 2552) สถานการณ์เช่นว่านี้ล้วนส่งผลต่อสุขภาพกาย ใจ และคุณภาพในการ ดาำ เนินชีวิตของแม่ชีในทสี่ ุด 7.�สรุป ปญั หาสาำ คัญของกลุม่ นักบวชหญิงคือการทีส่ ังคมไมใ่ ห้การยอมรับสถานะ ทางสงั คมวา่ เปน็ อกี หนง่ึ กลมุ่ ประชากรทเ่ี ปน็ ผนู้ าำ ทางจติ วญิ ญาณได ้ อยใู่ นสงั คม AW_Woman5happy-edit4.indd 196 3/19/18 11:59

นกั บวชหญงิ 197 อย่างไรต้ วั ตน และมีสถานะที่คลมุ เครือ รากเหงา้ ของปญั หาดงั กลา่ วนส้ี ืบเนอื่ ง จากแนวคิดที่ยอมรับความสมั พันธ์ระหว่างเพศท่ไี มเ่ ทา่ กนั โดยยกย่องใหค้ วาม เปน็ ชายอยเู่ หนอื ความเปน็ หญงิ มาโดยตลอด ผา่ นปฏบิ ตั กิ ารทก่ี ระทาำ ผา่ นสถาบนั หลกั ในสังคม เชน่ ศาสนา การศึกษา ยุตธิ รรม เปน็ ตน้ สถานะทีค่ ลุมเครอื ของ นกั บวชหญงิ ในประเทศไทยสง่ ผลใหช้ วี ติ ของผหู้ ญงิ กลมุ่ นเ้ี สย่ี งตอ่ การถกู กระทาำ ความรนุ แรง ขม่ ข ู่ ทาำ รา้ ย ไมไ่ ดร้ บั การสนบั สนนุ สญู เสยี สทิ ธทิ างสงั คม และเขา้ ไมถ่ งึ สวสั ดกิ ารของรฐั ตามสมควร ผกู้ าำ หนดนโยบายมองไมเ่ หน็ ตวั ตนของนกั บวชหญงิ และไมอ่ าจทำาความเข้าใจได้อย่างลกึ ซึง้ ว่าการทีน่ กั บวชหญิงต้องเผชิญกับการ มชี วี ติ ทล่ี าำ บากและเสย่ี งภยั น ้ี เปน็ ผลจากโครงสรา้ งสงั คมทร่ี ฐั ไมส่ ามารถสนบั สนนุ หรือช่วยเหลอื ชีวติ ผหู้ ญิงนกั บวชกล่มุ นี้เลย การทาำ งานปัจจุบนั จงึ ทาำ ได้เพยี งให้ ความช่วยเหลือเป็นรายกรณี ดังเช่น กรณีการข่มขู่และเผาสถานปฏิบัติธรรม ของภกิ ษณุ สี งฆ ์ เปน็ ตน้ แตย่ งั ไมส่ ามารถมนี โยบายระดบั ชาตเิ พอ่ื ชว่ ยลดเงอ่ื นไข ทย่ี ากลำาบากในชีวิตของนักบวชหญงิ ได้ จากการศกึ ษาขอ้ มลู ทเ่ี กย่ี วกบั นกั บวชหญงิ นอกจากจะพบวา่ มขี อ้ มลู นอ้ ย มากเมอ่ื เทยี บกบั กลมุ่ อน่ื ในการศกึ ษาเดยี วกนั แลว้ โครงการนย้ี งั พบอกี วา่ ขอ้ มลู นน้ั กระจัดกระจาย ไม่มีการรวบรวมเพื่อทำาความเข้าใจภาพรวมของสถานการณ์ อย่างเป็นระบบ การศึกษาเชิงลึกส่วนใหญ่เป็นวิทยานิพนธ์ที่กำาหนดหัวข้อตาม แตผ่ ศู้ ึกษาจะสนใจ งานวจิ ยั ทสี่ ะท้อนปัญหาและเงื่อนไขปัจจยั สงั คมทีส่ ่งผลลบ ต่อชีวิตนักบวชหญิงได้รอบด้านนั้นมีอย่างจำากัด ทำาให้การพูดหรืออภิปราย ประเดน็ นกั บวชหญงิ ในทส่ี าธารณะอาจมขี อ้ มลู สนบั สนนุ ไมเ่ พยี งพอหรอื เปน็ แค่ การยกกรณตี วั อยา่ งทเ่ี กดิ ขน้ึ เปน็ รายๆ จงึ ถกู มองวา่ เปน็ ปญั หาเฉพาะราย ยงั ไมม่ ี การรวบรวมปญั หาเพอ่ื สะทอ้ นออกมาเปน็ ปญั หารว่ มของกลมุ่ นไ้ี ดอ้ ยา่ งมหี ลกั ฐาน รองรบั ทง้ั ทเ่ี ปน็ สง่ิ สาำ คญั ตอ่ การพดู คยุ หารอื ในสงั คม เพอ่ื สรา้ งความตระหนกั รู้ ของสงั คมและส่งเสยี งไปถงึ ผูก้ ำาหนดนโยบายในท่ีสดุ AW_Woman5happy-edit4.indd 197 3/19/18 11:59

198 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- งิ กลมุ่ เฉพาะ: เอกสารอ้างองิ เจ้าหนา้ ท่สี าำ นักพระพุทธศาสนา. 14 กมุ ภาพนั ธ์ 2560. สมั ภาษณ์. ฉัตรสุมาลย์ กบิลสิงห์. (11 มกราคม 2560). ‘ภิกษุณีห้ามเข้า’ ถูกปฏิเสธไม่ให้เข้าไปใน พระท่นี ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท. มตชิ นสดุ สปั ดาห.์ ค้นเม่อื 20 มกราคม 2560, จาก https://www.matichonweekly.com/column/article_20947 ไพบูลย์-ภกิ ษุณีรอ้ ง กสม. เสนอครม. แก้กฎหมายให้หญงิ บวชได้. (7 กมุ ภาพนั ธ ์ 2560). ประชาไท. คน้ เม่อื 7 กมุ ภาพนั ธ์ 2560, จาก http://prachatai.com/journal/ 2017/02/69950 มูลนธิ สิ ถาบันแม่ชีไทย ในพระบรมราชินปู ถัมภ์. (2542). ระเบยี บปฏบิ ตั ขิ องมลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ไี ทย อนั เปน็ ฝา่ ยธรุ การของมลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ไี ทย ในพระบรมราชนิ ปู ถมั ภ ์ พทุ ธ ศกั ราช 2514 (ฉบบั ประชมุ แกไ้ ขเพม่ิ เตมิ ). พิมพค์ ร้งั ที่ 8. กรงุ เทพฯ: โรงพมิ พแ์ สวง สทุ ธกิ ารพิมพ.์ แมช่ กี ฤษณา รักษาโฉม และ Martin Seeger. (2556). แมช่ ีกับสภาพปัญหาและโอกาสใน การเขา้ ถงึ อดุ มศกึ ษาทจ่ี ดั โดยคณะสงฆไ์ ทย. วารสารพทุ ธศาสนศ์ กึ ษา, 20(2): 59-89. แมช่ ณี ฐั หทยั ฉตั รทนิ วฒั น.์ (2552). สถานภาพของแมช่ :ี กรณศี กึ ษาแมช่ วี ดั ปากนาำ้ ภาษเี จรญิ กรุงเทพฯ. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตร์มหาบัณฑิต สาขาวิชาสตรีศึกษา วิทยาลัย สหวทิ ยาการ มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์. ระบบคลงั ขอ้ มลู สาำ นกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาต.ิ (2560). จาำ นวนครง้ั ของผปู้ ว่ ยนอก (OPD) ท่ีมาใช้สิทธิตามหลักสิทธปิ ระกนั สขุ ภาพแหง่ ชาติ แยกตามกลมุ่ ผ้ใู ช้บรกิ าร ปีงบประมาณ 2555-2559. [เอกสารอัดสำาเนา]. ระบบคลงั ขอ้ มลู สาำ นกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาต.ิ (2560). จาำ นวนครง้ั ของผปู้ ว่ ยนอก (IPD) ที่มาใชส้ ทิ ธติ ามหลกั สทิ ธิประกันสุขภาพแห่งชาต ิ แยกตามกลมุ่ ผูใ้ ช้บริการ ปงี บประมาณ 2557-2559. [เอกสารอดั สาำ เนา]. สำานักงานคณะกรรมการสทิ ธมิ นุษยชนแห่งชาติ. (2559). คณะอนุกรรมการดา้ นสิทธิสตรี ลงพื้นที่ตรวจสอบศูนย์ปฏิบัติธรรมแห่งสตรีนานาชาติ จากกรณีความเดือดร้อน สถานปฏบิ ตั ธิ รรม ณ อาำ เภอเมอื ง จงั หวดั ระยอง ถกู คกุ คาม วางเพลงิ ทาำ ลายทรพั ยส์ นิ . มมุ มองสิทธิ์. 4(เมษายน): 5. สขุ สนั ต ์ จนั ทะโชโต. (2549). การศกึ ษาเชงิ วเิ คราะหพ์ ระราชบญั ญตั คิ ณะแมช่ ไี ทย กรณศี กึ ษา การพฒั นาองคก์ ารและการพฒั นาสถานภาพแมช่ ไี ทยในมติ ขิ องพระพทุ ธศาสนาเถรวาท. วิทยานพิ นธห์ ลกั สตู รพทุ ธศาสตรดษุ ฎบี ัณฑิต (พระพทุ ธศาสนา) บณั ฑติ วทิ ยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย. AW_Woman5happy-edit4.indd 198 3/19/18 11:59

199 7 สรุปข้อค้นพบและ ข้อเสนอแนะ การศึกษาเพื่อพัฒนาแนวทางการจัดทาำ ฐานข้อมลู สถานการณ์และปัจจัย สังคมที่กำาหนดสุขภาวะผู้หญิงกลุ่มเฉพาะ อันประกอบไปด้วย กลุ่มแม่วัยรุ่น กลุ่มผู้หญิงพิการ กลุ่มผู้หญิงที่มีปัญหาสถานะบุคคล (ชาติพันธุ์/ชนกลุ่มน้อย) กลมุ่ ผหู้ ญงิ บรกิ าร และกลมุ่ นกั บวชหญงิ มวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พอ่ื จดั ทาำ ภาพรวมขอ้ มลู เกย่ี วกบั ประชากรกลมุ่ เฉพาะทม่ี อี ยใู่ นปจั จบุ นั วา่ มกี ารจดั เกบ็ โดยหนว่ ยงานใดบา้ ง และข้อมูลทจี่ ัดเก็บได้น้นั สะท้อนให้เห็นปจั จัยสงั คมท่กี ำาหนดสขุ ภาวะผหู้ ญิง กลุ่มเฉพาะข้างต้นอย่างไร เพื่อนำาไปสู่การจัดทำาข้อเสนอแนะต่อการพัฒนา แนวทางการจัดเก็บข้อมูลปัจจัยสังคมกำาหนดสุขภาวะผู้หญิงกลุ่มเฉพาะ ทั้งนี ้ ผลจากการศึกษาน่าจะเป็นประโยชนใ์ นการขับเคลือ่ นงานสร้างเสริมสขุ ภาวะ แกผ่ ู้หญิงกลุม่ เฉพาะตอ่ ไป AW_Woman5happy-edit4.indd 199 3/19/18 11:59