งานวิจัยการสำรวจข้อมูลสุขภาวะผู้หญิงกลุ่มเฉพาะ

200 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- ิงกลุม่ เฉพาะ: วธิ กี ารศกึ ษาสว่ นใหญเ่ ปน็ การศกึ ษาจากเอกสาร โดยการเขา้ ไปสบื คน้ ขอ้ มลู ทางหน้าเว็บไซต์ของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง รวมการสืบค้นงานวิจัยต่างๆ ทาง อินเทอร์เน็ต แต่ด้วยข้อจำากัดเรื่องระยะเวลาทำาให้การศึกษาแต่ละกลุ่มไม่อาจ เจาะลึกลงรายละเอียดได้ทั้งหมด การศึกษานี้จึงเป็นการศึกษาข้อมูลเบื้องต้น เพอ่ื ใหท้ ราบสถานการณส์ าำ คญั บางประการ อันนาำ ไปสู่การวเิ คราะห์ใหเ้ ห็นถงึ ปจั จยั สงั คมใดบา้ งทก่ี าำ หนดสขุ ภาวะผหู้ ญงิ กลมุ่ เฉพาะ โดยสมมตฐิ านการศกึ ษา คือ ประชากรผู้หญิงกลุ่มเฉพาะเหล่านี้ ล้วนได้รับผลกระทบจากความไม่เป็น ธรรมทางเพศ ทท่ี าำ งานผา่ นโครงสรา้ งทางสงั คมและสง่ ผลเชงิ ลบตอ่ สขุ ภาพและ คณุ ภาพชวี ิตของผู้หญิง การศกึ ษาในแต่ละบทน้ัน แบ่งเนือ้ หาได้เป็นสองสว่ นสำาคญั คือ สว่ นแรก เป็นการสำารวจข้อมูลเบือ้ งต้นเก่ียวกับประชากรกลุ่มเฉพาะ รวมถงึ สำารวจภาพ รวมหน่วยงานที่มีการจัดเก็บข้อมูลที่เกี่ยวข้อง ว่ามีการจัดเก็บข้อมูลอะไรบ้าง เปน็ ขอ้ มลู เปน็ เชงิ คณุ ภาพหรอื ปรมิ าณ ส่วนที่สอง เปน็ สว่ นของการวเิ คราะหใ์ ห้ เหน็ ปจั จยั สงั คมทก่ี าำ หนดสขุ ภาวะผหู้ ญงิ กลมุ่ เฉพาะ โดยขอ้ มลู ทน่ี าำ มาวเิ คราะห์ น้นั สว่ นใหญ่อ้างองิ จากงานวจิ ัยเชิงคุณภาพ เน่ืองจากเป็นขอ้ มูลเชิงลึกทาำ ให้ เหน็ มติ กิ ารใชช้ วี ติ ของผหู้ ญงิ ไดล้ ะเอยี ดรอบดา้ น แตอ่ าจมขี อ้ จาำ กดั ในการศกึ ษา เน่ืองจากงานวจิ ัยบางกลุ่มมกี ารศกึ ษาไม่มากนัก และบางคร้งั เจาะจงเลอื กกลุ่ม ศกึ ษาเฉพาะทาำ ใหอ้ าจไมไ่ ดภ้ าพกลมุ่ ศกึ ษาทห่ี ลากหลาย แตอ่ ยา่ งไรกด็ ี งานวจิ ยั เชิงคุณภาพเหลา่ นีล้ ้วนมคี ุณูปการสาำ คัญในการช่วยให้เราเข้าใจสถานการณ์ ปญั หาของผู้หญิงกลุ่มเฉพาะในมติ เิ ชงิ ลกึ ได ้ 7.1�ข้อค้นพบทีส่ ำ�คญั ข้อค้นพบท่สี าำ คัญจากการศึกษานแี้ บ่งไดเ้ ป็น 2 สว่ น คือ (1) การประมวล ภาพรวมการจัดเก็บข้อมลู ผ้หู ญิงกลุ่มเฉพาะของหนว่ ยงานตา่ งๆ และ (2) การ วเิ คราะหป์ จั จยั สังคมทสี่ ง่ ผลต่อสขุ ภาพผู้หญิงกลมุ่ เฉพาะแต่ละกลุ่ม AW_Woman5happy-edit4.indd 200 3/19/18 11:59

สรุปข้อค้นพบและข้อเสนอแนะ 201 (1) การประมวลภาพรวมการจัดเก็บขอ้ มูลผู้หญงิ กลุ่มเฉพาะ การประมวลภาพรวมข้อมูลเกี่ยวกับผู้หญิงกลุ่มเฉพาะ อันประกอบด้วย กลุ่มแม่วัยรนุ่ กลุ่มผู้หญิงพกิ าร กลมุ่ ผูห้ ญิงท่ีมปี ัญหาสถานะบคุ คล กลุ่มผูห้ ญิง บรกิ าร และกลุ่มนกั บวชหญิงนั้น รวบรวมจากหน่วยงานท้ังภาครัฐและเอกชน ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง ขอ้ มลู สว่ นใหญม่ กี ารจดั เกบ็ ในลกั ษณะภาพรวมเชงิ ตวั เลขอยา่ งเปน็ ระบบ สามารถสะทอ้ นแนวโนม้ สถานการณป์ ญั หารวมถงึ การแกไ้ ขปญั หาบางอยา่ งได้ นอกจากนี้ยังมีการวิจัยศึกษาเชิงลึกที่ใช้กลุ่มตัวอย่างเฉพาะ เพื่อศึกษาในเชิง รายละเอียดและเงือ่ นไขสังคมทีส่ ง่ ผลต่อสถานการณ์ชีวิตของผูห้ ญิงกลุม่ เฉพาะ ใหค้ รอบคลมุ ทกุ มติ ิ อนั เปน็ ประโยชนต์ อ่ การดาำ เนนิ นโยบายใหส้ อดคลอ้ งกบั ปญั หา ทแ่ี ทจ้ รงิ แตก่ ารวิจยั ดังกล่าวอาจมขี อ้ จำากัดบางอย่างทำาให้กลมุ่ ศึกษาตวั อยา่ งมี จำานวนไม่มากนักหรือไม่ก็อาจได้กลุ่มตัวอย่างที่ไม่หลากหลาย อย่างไรก็ตาม จากการประมวลข้อมลู ทาำ ให้พบทงั้ ประเด็นร่วมและประเด็นทีแ่ ตกต่างในการ จัดเก็บขอ้ มลู ของผหู้ ญิงเฉพาะแตล่ ะกลุ่ม ดงั นี้ ขอ้ มลู แม่วยั รนุ่ เนอ่ื งดว้ ยปญั หาวยั รนุ่ ไดร้ บั การตระหนกั และยกระดบั เปน็ ปญั หาระดบั ชาต ิ จึงมหี ลายหน่วยงานที่เกยี่ วข้อง และมีหน่วยงานหลักทส่ี ำาคัญ เชน่ กระทรวง สาธารณสขุ และกระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย ์ มกี ารจดั เกบ็ ขอ้ มลู ลกั ษณะเดยี วกนั และใชฐ้ านขอ้ มลู จากแหลง่ เดยี วกนั คอื สาำ นกั บรหิ ารการ ทะเบียน กรมการปกครอง แต่การนำาข้อมูลมาวิเคราะห์อาจต่างช่วงเวลากัน ทงั้ สองกระทรวงหลกั มกี ารวิเคราะห์ข้อมลู เพือ่ แสดงอัตราการคลอดแม่วัยรุ่น ในภาพรวมทั้งประเทศ ที่สามารถสะท้อนแนวโน้มสถานการณ์การตั้งครรภ์ใน วัยรุน่ ได้ชดั เจน นอกจากน้ี ยังมงี านวิจัยศกึ ษาเพอ่ื ม่งุ ลดจาำ นวนอตั ราการคลอด แม่วัยรุ่นหลายชิ้น และตามมาด้วยการออกนโยบายคุมกำาเนิดแม่วัยรุ่นฟรีทั่ว ประเทศ AW_Woman5happy-edit4.indd 201 3/19/18 11:59

202 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- งิ กลุม่ เฉพาะ: ขอ้ สงั เกตตอ่ การนาำ ขอ้ มลู ภาพรวมเชงิ ตวั เลขไปใช ้ คอื ควรมคี วามละเอยี ด และระมัดระวงั เพราะในกล่มุ แม่วัยรุ่นเองนั้นกม็ ีลักษณะท่ีหลากหลายแตกตา่ ง ทำาให้แม่วัยรุ่นอาจไม่ได้เป็นปัญหาทุกคน เช่น มีวัยรุ่นบางกลุ่มที่ต้องการสร้าง ครอบครวั มแี ฟน และอยากมลี กู ดงั นน้ั เพอ่ื เปน็ การชว่ ยคดั กรองกลมุ่ เปา้ หมาย ในการทำางานแก้ไขปัญหาทอ้ งวยั รุน่ ผปู้ ฏบิ ตั งิ านจึงควรละเอยี ดออ่ นตอ่ มมุ มอง ปัญหาแม่วัยรุ่นซ่งึ จะชว่ ยให้สามารถแก้ไขปญั หาไดต้ รงกลุ่มเป้าหมายมากทีส่ ุด ข้อมูลเกีย่ วกับนกั บวชหญงิ และผูห้ ญิงบรกิ าร เน่อื งดว้ ยผู้หญงิ สองกลุม่ นไี้ ม่ได้รับการยอมรับสถานะในสังคม โดยผ้หู ญงิ บรกิ ารนน้ั กฎหมายไมใ่ หค้ วามคมุ้ ครอง ขณะทน่ี กั บวชหญงิ เชน่ ภกิ ษณุ ี สามเณรี และแม่ชี เรยี กได้วา่ มีสถานะที่คลมุ เครือ ไมไ่ ดร้ บั การยอมรับสถานะใหม้ ีตวั ตน ในสงั คมไทย ทาำ ใหข้ อ้ มลู เกย่ี วกบั จาำ นวนทแ่ี ทจ้ รงิ ของผหู้ ญงิ สองกลมุ่ นไ้ี มส่ ามารถ ระบุได้ชัดเจนและการจัดเก็บข้อมลู ทเี่ กี่ยวกับผูห้ ญงิ สองกลุม่ น้ียากทีจ่ ะมหี นว่ ย งานใดจัดทำาอย่างเป็นระบบ ทั้งนี้เพราะไม่มีกฎหมายหรือระเบียบรองรับการ ทำางาน การจัดทำาข้อมูลในปัจจุบันจึงมีลักษณะขอความร่วมมือหรือสอบถาม ระหว่างกนั ทาำ ให้ตัวเลขทไี่ ดม้ าเป็นเพยี งการคาดประมาณอยา่ งไมเ่ ป็นทางการ ข้อสังเกตสาำ หรับการจดั ทาำ ขอ้ มูลนักบวชหญิงนนั้ มชี ่องทางและโอกาสจัด ทาำ ใหเ้ ปน็ ระบบไดโ้ ดยอาจใชก้ ลไกหนว่ ยงานภาครฐั คอื กรมการศาสนา กระทรวง วัฒนธรรม ทส่ี ามารถปรับแกไ้ ขระเบียบเพ่อื ให้มีการสาำ รวจจาำ นวนนกั บวชหญิง ที่หมายรวมถึงภิกษุณี/สามเณรีและแม่ชี เพื่อจัดทำาฐานข้อมูลประชากรกลุ่มน ้ี ขณะที่กลุ่มผู้หญิงบริการนั้น การจัดเก็บจำานวนที่แท้จริงและข้อมูลที่เกี่ยวข้อง อยา่ งเปน็ ระบบอาจเปน็ ไปได้ยากกวา่ ตราบใดทอี่ าชีพน้ยี งั คงผิดกฎหมาย ทาำ ให้ ผ้หู ญิงบรกิ ารต้องอย่ใู ต้ดินและเสีย่ งตอ่ การถกู เอาเปรยี บและละเมดิ สิทธิสูง ขอ้ มูลเก่ยี วกับผหู้ ญิงพกิ าร และผหู้ ญิงทมี่ ีปญั หาสถานะบุคคล ทั้งสองกลุ่มนี้อาจมีลักษณะที่ต่างจากกลุ่มข้างต้นเล็กน้อย ในแง่ที่การจัด AW_Woman5happy-edit4.indd 202 3/19/18 11:59

สรปุ ข้อค้นพบและข้อเสนอแนะ 203 เก็บข้อมูลส่วนใหญ่ของกลุ่มคนพิการและผู้มีปัญหาสถานะบุคคลนั้น เป็นการ นำาเสนอข้อมูลภาพรวมทั้งประเทศ ไม่ค่อยมีการแยกเพศ แม้ข้อมูลภาพรวม เกี่ยวกับประชากรสองกลุ่มนี้จะมีการจัดทำาอย่างเป็นระบบ สามารถสะท้อน สถานการณ์ปัญหารวมสถานการณ์การเข้าถึงสทิ ธิประโยชน์และสวัสดิการ สังคมได้ แต่การวิเคราะห์ข้อมูลส่วนใหญ่นำาเสนอเป็นภาพรวม ไม่แยกเพศ ทำาให้ข้อมูลเกีย่ วกับผหู้ ญิงพิการและผหู้ ญิงทีม่ ีปญั หาสถานะบคุ คลไมป่ รากฏ ออกมาใหเ้ หน็ นำาไปสกู่ ารดาำ เนนิ นโยบายในภาพรวมท่อี าจไม่ครอบคลมุ ปญั หา เฉพาะบางอย่างของผู้หญงิ สองกลุ่มนไี้ ด้ ขอ้ สงั เกต นกั บวชหญงิ เปน็ เพยี งกลมุ่ เดยี วทก่ี ารจดั เกบ็ ขอ้ มลู ยงั ไมม่ รี ะบบท่ี สามารถสะทอ้ นสถานการณ์หรือสถติ ิตวั เลขระดับมหภาคได้ ส่วนกล่มุ แม่วยั รนุ่ ผหู้ ญงิ พิการ ผูห้ ญงิ ทม่ี ีปญั หาสถานะบุคคล และผ้หู ญงิ บริการ มีหน่วยงานหลัก ทร่ี บั ผดิ ชอบชดั เจน การจดั ทาำ ขอ้ มลู สามารถทาำ ไดอ้ ยา่ งเปน็ ระบบและมปี ระโยชน์ มากต่อการวิเคราะห์ให้เห็นถึงสถานการณป์ ัญหาในระดับภาพรวมทัง้ ประเทศ และในระดบั พ้นื ท ี่ ดังนั้น การนาำ เสนอข้อมลู ทุกครัง้ ควรมีการแยกเพศในทุกมิต ิ เชน่ เศรษฐกจิ การศกึ ษา อาชพี และสวสั ดกิ ารสงั คม เพอ่ื เพม่ิ ความละเอยี ดออ่ น ของข้อมลู ให้สะท้อนสถานการณ์ของกลุม่ ประชากรหญิงและชายทีอ่ าจแตก ตา่ งกัน เช่น การจัดทำาข้อมลู แยกเพศในเร่ืองโอกาสการเขา้ ถงึ สวสั ดกิ ารสังคม ต่างๆ จะทำาให้เห็นตัวเลข/สัดส่วนการเข้าถึงโอกาสดังกล่าวของผู้หญิงและ ผู้ชายนนั้ ว่าใกลเ้ คียงกนั หรือแตกตา่ งกนั อยา่ งมีนัยสำาคัญทางการศกึ ษา อนั จะ นำาไปส่กู ารศึกษาเชงิ ลกึ เพอื่ หาสาเหตขุ องปรากฏการณด์ งั กล่าว โดยทว่ั ไปแลว้ ดว้ ยวฒั นธรรม คา่ นยิ ม และความเชอ่ื เรอ่ื งบทบาทความเปน็ หญิงความเปน็ ชายในหลายประเทศ ทาำ ใหผ้ ู้หญิงมกั ถกู กีดกนั หรอื จาำ กัดโอกาส การเขา้ ถงึ ทรพั ยากรแทบทกุ ดา้ น ไมว่ า่ จะเปน็ ดา้ นเศรษฐกจิ สงั คม และการเมอื ง เหลา่ นีเ้ ปน็ เหตุให้ผหู้ ญิงจำานวนมากไร้อำานาจต่อรองและหลายคนต้องดำาเนิน ชวี ติ แบบพง่ึ พงิ ซง่ึ ถอื ปญั หาเรอ่ื งความไมเ่ สมอภาคทางเพศและความไมเ่ ปน็ ธรรม AW_Woman5happy-edit4.indd 203 3/19/18 11:59

204 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- งิ กลมุ่ เฉพาะ: ทางเพศ และประเดน็ ปญั หาดงั กลา่ วเปน็ ทห่ี ว่ งใยและไดร้ บั การตระหนกั ในระดบั สากลมาเปน็ เวลานาน ดังนน้ั การจัดทำาข้อมลู แยกเพศ โดยเฉพาะขอ้ มูลระดบั มหภาคนน้ั มปี ระโยชนอ์ ยา่ งยง่ิ ในการชว่ ยสะทอ้ นสถานการณป์ ญั หาของผหู้ ญงิ โดยเฉพาะผหู้ ญงิ กลุม่ เฉพาะให้ปรากฏขน้ึ มาใหเ้ ห็นอย่างเป็นรูปธรรม อันจะนาำ ไปสู่การศึกษาเชิงลึกเพื่อทราบถึงปัจจัยสำาคัญ อันเป็นอุปสรรคต่อชีวิตของ ประชากรแต่ละกลุ่มโดยเฉพาะผู้หญิงกลุ่มเฉพาะข้างต้นนี้ ซึ่งเป็นข้อมูลสำาคัญ ทชี่ ่วยให้การกำาหนดและดำาเนนิ นโยบายมคี วามละเอยี ดออ่ นและสอดคล้องต่อ ประเดน็ ปัญหาเฉพาะของแตล่ ะกลุ่มประชากรตอ่ ไป (2) การวิเคราะห์ปจั จยั สังคมกำาหนดสขุ ภาวะผู้หญิงกลมุ่ เฉพาะ จากการวิเคราะหข์ ้อมูลเกี่ยวกบั ผูห้ ญงิ กลุ่มเฉพาะท้ัง 5 กลุ่ม เพอ่ื สะทอ้ น ใหเ้ ห็นว่า มปี จั จยั สงั คมใดบ้างทสี่ ่งผลกระทบตอ่ สุขภาพของผ้หู ญงิ กลมุ่ เฉพาะ และสง่ ผลกระทบอยา่ งไรบา้ ง ขอ้ คน้ พบในสว่ นน ้ี มสี องประเดน็ สาำ คญั คอื หนง่ึ ผหู้ ญงิ กลมุ่ เฉพาะเหลา่ นถ้ี กู กระทาำ เนอ่ื งจาก “ความไมเ่ ปน็ ธรรมทางเพศ” ทแี่ ฝงมาในรปู ของคา่ นยิ ม การใหค้ ณุ คา่ และการตตี รา ความคดิ ความเชอ่ื และขนบ ประเพณบี างอย่าง โดยกระทาำ ผา่ นโครงสรา้ งท่ีสาำ คัญทางสงั คม เช่น กฎหมาย/ นโยบาย การศกึ ษา ศาสนา การทาำ งาน กระบวนการยตุ ธิ รรม ชมุ ชนและครอบครวั เปน็ ตน้ สอง คาำ วา่ “สขุ ภาพ” ของผหู้ ญงิ กลมุ่ เฉพาะ ไมใ่ ชแ่ คเ่ รอ่ื งความเจบ็ ไขไ้ ดป้ ว่ ย ทางกายเทา่ น้นั แตห่ มายรวมถึงสุขภาพจติ /สขุ ภาพใจ และการดำาเนนิ ชีวิตใน สงั คมทเ่ี ออ้ื หรอื สนบั สนนุ ใหผ้ หู้ ญงิ กลมุ่ นไ้ี ดม้ โี อกาสเขา้ ถงึ ทรพั ยากร และบรกิ าร สขุ ภาพทจี่ ำาเป็นและเพียงพอทีจ่ ะทาำ ให้สามารถรักษาสุขภาพและคุณภาพชีวิต ของตวั เองไดอ้ ยา่ งมศี กั ดศ์ิ ร ี และเพอ่ื เปน็ การอธบิ ายใหเ้ หน็ ถงึ ขอ้ คน้ พบทส่ี าำ คญั ทัง้ สองขา้ งต้น จึงแสดงไว้ในผลการศึกษาของแต่ละกลมุ่ ดังน้ี AW_Woman5happy-edit4.indd 204 3/19/18 11:59

สรุปข้อค้นพบและข้อเสนอแนะ 205 กล่มุ แมว่ ัยรนุ่ บรรทดั ฐานความสมั พนั ธห์ ญงิ ชายทไ่ี มเ่ ทา่ เทยี ม โดยเฉพาะการกาำ กบั ควบคมุ เรื่องเพศของผู้หญิงให้อยู่ในกรอบ ด้วยการตีตราผู้หญิงที่มีพฤติกรรมทางเพศ นอกขนบประเพณแี ละธรรมเนยี ม เชน่ ผหู้ ญงิ ตอ้ งสาำ รวมเรอ่ื งเพศ ไมค่ วรมเี พศ- สมั พนั ธก์ อ่ นวยั อนั ควรหรอื กอ่ นแตง่ งาน บวกกบั ทศั นคตทิ ม่ี องเรอ่ื งเพศเปน็ เรอ่ื ง ไม่ด ี ทำาใหผ้ ใู้ หญไ่ ม่กลา้ คุยเรือ่ งเพศกับเด็ก ทศั นคตดิ ังกลา่ วทาำ ใหเ้ ดก็ ผหู้ ญงิ / วัยรุ่นหญงิ /ผูห้ ญงิ ส่วนมากถูกปิดกัน้ ไมไ่ ด้รับข้อมลู ทถี่ ูกต้องและจำาเปน็ ตามวัย เพอ่ื เสรมิ สรา้ งความฉลาดรเู้ รอ่ื งเพศ เมอ่ื วยั รนุ่ หญงิ ทก่ี าำ ลงั เขา้ สวู่ ยั เจรญิ พนั ธซ์ุ ง่ึ มีการเปลี่ยนแปลงทั้งด้านร่างกายและอารมณ์ และเสี่ยงต่อการมีเพศสัมพันธ์ ไม่ปลอดภัย จนกระทั่งเผชิญกับสถานการณ์ “ท้องในวัยเรียน/ท้องไม่พร้อม” ข้นึ ในชีวติ ซึง่ ต้องรบั มือจัดการกบั แรงกดดนั จากคนรอบขา้ ง ครอบครวั ชุมชน และโรงเรยี น เมือ่ การ “ท้องในวยั รุ่น” ในภาพรวมมีจำานวนเพมิ่ มากขึน้ ในทางสถิติ และ เมอ่ื เทยี บกบั ประเทศอน่ื ๆ ไทยกลายเปน็ ประเทศทม่ี ที อ้ งวยั รนุ่ สงู เปน็ ลาำ ดบั ตน้ ๆ ของโลก ทาำ ใหเ้ กดิ การตน่ื ตวั จนประเดน็ เรอ่ื งทอ้ งวยั รนุ่ กลายเปน็ ปญั หาระดบั ชาติ นาำ ไปสู่การออกกฎหมาย/นโยบายท่ีเน้นลดจำานวนท้องวยั รุ ่น โดยมีกรอบเวลา กาำ กบั ชดั เจน ทาำ ใหฝ้ า่ ยปฏบิ ตั กิ ารเรง่ ดาำ เนนิ การทกุ ทางเพอ่ื สนองนโยบายดงั กลา่ ว เชน่ การใหบ้ รกิ ารคมุ กาำ เนดิ กง่ึ ถาวรแกว่ ยั รนุ่ อายตุ าำ่ กวา่ 20 ปฟี รใี นแทบทกุ สทิ ธิ การรกั ษาพยาบาล เชน่ สทิ ธบิ ตั รทอง ประกนั สงั คม และสวสั ดกิ ารขา้ ราชการ เหลา่ น้ี เปน็ การปฏบิ ตั กิ ารทต่ี อ้ งการความละเอยี ดออ่ นและระมดั ระวงั อยา่ งมากตอ่ ปญั หา ท้องวัยรนุ่ เพื่อการจำาแนกแยกแยะใหเ้ ห็นกลมุ่ เปา้ หมายใหช้ ดั เจน ณ ปัจจบุ นั มแี มว่ ยั รนุ่ ประมาณแสนกวา่ คนอยใู่ นประเทศไทย การดาำ เนนิ นโยบายดา้ นคณุ ภาพ ชีวติ ของแมว่ ัยรุ่นก็เป็นสิ่งสาำ คัญไมแ่ พ้การลดอตั ราการคลอด ซงึ่ ณ เวลาน้กี าร ช่วยเหลอื หรือพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตแมว่ ัยรุ่นยงั มีไมค่ รบวงจร AW_Woman5happy-edit4.indd 205 3/19/18 11:59

206 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- ิงกล่มุ เฉพาะ: กล่มุ ผ้หู ญงิ พิการ นอกจากจะถกู บรรทดั ฐานความสมั พนั ธท์ างเพศคอยกำาหนดควบคมุ เรอ่ื งเพศ ของผหู้ ญงิ ใหอ้ ยใู่ นกรอบและไม่ควรแสดงออกเรอ่ื งเพศแล้ว ผหู้ ญงิ พกิ ารยังถูก กดทับซ้ำาด้วยทัศนคติเกี่ยวกับความพิการว่า “ผิดปกติ” เป็น “ผู้ป่วย” ต้อง “พึ่งพิง” และ “เป็นภาระ” ด้วยทัศนคติต่อคนพิการดังกล่าว ทำาให้คนพิการ ถูกมองว่าไม่สามารถทำางานหรือทำาหน้าที่ได้เทียบเท่าพลเมืองคนอื่นๆ และ มองว่าคนพิการคือภาระที่ต้องพึ่งพิง การออกกฎหมายและนโยบายต่างๆ เกี่ยวกับคนพิการจำานวนมากเป็นเชิงสงเคราะห์ช่วยเหลือเป็นหลัก รองลงมา ค่อยเป็นการพัฒนาความรู้ความสามารถ/พัฒนาศักยภาพ และการส่งเสริมให้ คนพกิ ารไดใ้ ชช้ วี ิตอย่างท่คี นทวั่ ไปทำาได ้ เช่น การสร้างพ้ืนทส่ี าธารณะที่เอื้อตอ่ การดาำ เนนิ ชวี ติ คนพกิ าร การใหผ้ พู้ กิ ารไดม้ อี าชพี ทม่ี น่ั คงเหมาะกบั วฒุ กิ ารศกึ ษา รวมถึงการสร้างทัศนคติเชิงบวกต่อคนพิการทไี่ ม่มองคนพิการเป็นภาระหรือ ผพู้ ง่ึ พงิ ซง่ึ มอี ยไู่ มม่ ากนกั ผพู้ กิ ารจงึ ถกู มองวา่ ไมส่ ามารถทาำ งานไดแ้ ละเปน็ ภาระ ให้กับหน่วยงานหรือองค์กร ดังจะเห็นจากการที่ผู้ประกอบธุรกิจจำานวนมาก เลี่ยงการจ้างงานคนพิการตามกฎหมายแรงงาน ด้วยการเลือกจ่ายเงินสมทบ เข้ากองทุนส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการแทน ทำาให้ ณ ปัจจุบัน กองทุนดังกล่าวมีเงินเหลือกว่าหมื่นล้านบาท ทำาให้กระทรวงการคลังประกาศ เรียกคืนเป็นรายได้เข้าคลังประมาณสองพันล้านบาท ด้วยเหตุผลว่ากองทุนนี้ มีเงินเหลือเกินเงินหมุนเวียนที่จำาเป็น นอกจากนี้ ผู้พิการยังถูกมองเป็นภาพรวม/ไม่มีเพศ เพราะอคติที่มีฐาน จากแนวคดิ ทางการแพทยท์ ม่ี องวา่ ผพู้ กิ ารแตก่ าำ เนดิ นน้ั มคี วาม “ผดิ ปกต”ิ ทาง พันธุกรรม มคี วามเส่ียงในการถ่ายทอดยนี ส์ผดิ ปกตไิ ปสู่ลูก ทำาให้สังคมและคน ส่วนใหญล่ ืมเรอ่ื งเพศของคนพกิ ารและคาดหวังว่าคนพกิ ารไมค่ วรมเี พศสัมพันธ ์ การกำาหนดนโยบายหรือการดำาเนินการเกี่ยวกับคนพิการจึงแทบไมม่ ปี ระเด็น เรื่องสุขภาพทางเพศของคนพิการ ทำาให้ปฏิบัติการหลายอย่างอาจมองข้าม AW_Woman5happy-edit4.indd 206 3/19/18 11:59

สรปุ ข้อค้นพบและข้อเสนอแนะ 207 ความแตกต่างทางเพศ ดงั ปรากฏในเอกสารรายงานสถานการณ์คนพิการด้าน ตา่ งๆ ซงึ่ ส่วนใหญ่เป็นการเสนอจาำ นวนสถติ ิภาพรวมไมแ่ ยกเพศ เชน่ จาำ นวน ผู้พกิ ารท่เี ขา้ ถึงการศกึ ษาระดับสูง การเข้าทาำ งาน การรกั ษาพยาบาล เป็นต้น จำานวนสถิติภาพรวมเหล่านไี้ ม่สามารถรู้ได้ว่ามผี ูห้ ญงิ พิการได้เข้าถึงโอกาสและ สิทธติ ่างๆ นมี้ ากนอ้ ยเพียงใด นอกจากน้ี ตวั เลขรวมไม่แยกเพศไมอ่ าจสะท้อน ให้เห็นปัญหาเฉพาะของผู้หญิงพิการได้ โดยเฉพาะปัญหาอนามัยเจริญพันธุ์ ของผ้หู ญงิ พกิ าร ดว้ ยเพศสภาพทเ่ี ปน็ ผหู้ ญงิ และทศั นคตเิ กย่ี วกบั คนพกิ าร ทาำ ใหผ้ หู้ ญงิ พกิ าร ถกู กดี กนั ออกจากความรทู้ จ่ี าำ เปน็ เกย่ี วกบั เรอ่ื งเพศ รวมถงึ ถกู คาดหวงั ใหส้ าำ รวม เรอ่ื งเพศ ไมค่ วรแสดงออกทางเพศ ทาำ ใหผ้ หู้ ญงิ พกิ ารขาดขอ้ มลู ความรทู้ จ่ี าำ เปน็ และสาำ คัญตอ่ การดแู ลสุขภาพทางเพศของตวั เอง ในขณะเดยี วกนั ผหู้ ญงิ พกิ าร กม็ คี วามรสู้ กึ ตอ้ งการความรกั ความสมั พนั ธท์ ด่ี ี รวมถงึ การมคี /ู่ การมคี รอบครวั และมีลูก นอกจากนี้ยังมีปัญหาเกี่ยวกับอนามัยเจริญพันธุ์ได้เหมือนกัน ซึ่งมี ความสลบั ซบั ซอ้ นไปตามลกั ษณะความพกิ ารทห่ี ลากหลาย ทาำ ใหจ้ าำ เปน็ ตอ้ งไดร้ บั ความรู้และการดูแลเปน็ การเฉพาะ ดว้ ยอคตคิ วามไมเ่ ปน็ ธรรมทางเพศ และอคตเิ กย่ี วกบั คนพกิ าร ทาำ ใหผ้ หู้ ญงิ พิการถูกกีดกัน/เข้าไม่ถึงบริการด้านสุขภาพที่จำาเป็น เช่น การไม่กล้าปรึกษา หมอเกย่ี วกบั ปญั หาสขุ ภาพทางเพศและอนามยั เจรญิ พนั ธ ์ุ ถา้ ผหู้ ญงิ พกิ ารอยากมี ลกู กม็ ักจะถกู หา้ มหรือโน้มน้าวไมใ่ หม้ ีลูกเพราะกลวั จะเป็นภาระเพ่ิม (เน่ืองจาก อคตทิ ม่ี องคนพกิ ารไมส่ ามารถทาำ งานหรอื พง่ึ ตวั เองได)้ หรอื ผหู้ ญงิ พกิ ารอาจถกู ชกั จงู โนม้ นา้ วใหท้ าำ หมนั ปญั หาขา้ งตน้ นย้ี ง่ิ ทวคี วามรนุ แรงในกลมุ่ ผหู้ ญงิ พกิ าร ทางการสอ่ื สาร ซง่ึ ยากทจ่ี ะเขา้ ถงึ บรกิ ารสขุ ภาพ เนอ่ื งดว้ ยสถานบรกิ ารหลายแหง่ ไม่มีล่ามหรืออุปกรณ์อำานวยความสะดวกในด้านนี้ เหล่านี้ล้วนเป็นการปิดกั้น โอกาสไม่ให้ผูห้ ญงิ พิการได้เข้าถึงบริการทางสุขภาพทีจ่ ำาเป็นและละเอียด อ่อนต่อปัญหาเฉพาะของผหู้ ญงิ พกิ ารแต่ละประเภท AW_Woman5happy-edit4.indd 207 3/19/18 11:59

208 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- งิ กลุม่ เฉพาะ: กลุ่มผู้หญงิ ท่ีมปี ัญหาสถานะบคุ คล ผู้หญิงที่มีปัญหาสถานะบุคคลเผชิญกับอคติทางสังคมที่ซ้ำาซ้อน เริ่มจาก แนวคิดการสร้างชาติสมยั ใหมท่ ี่ต้องกำาหนดเขตแดนและนบั จำานวนประชากร ทาำ ใหม้ คี นกลมุ่ หนง่ึ โดยเฉพาะผอู้ ยใู่ นพน้ื ทห่ี า่ งไกลหรอื อยตู่ ามแนวตะเขบ็ ชายแดน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นชนเผ่า/ชาติพันธุ์ต้องตกสำารวจ กลายเป็นคนไร้สัญชาติทำาให้ เสยี สทิ ธใิ นการดาำ เนนิ ชวี ติ แทบทกุ ดา้ น นอกจากน ้ี ยงั ตอ้ งเจอกบั อคตขิ องสงั คม ที่มองคนกลุม่ นวี้ า่ เปน็ ภัยต่อความม่ันคงและเปน็ กลมุ่ ทีล่ ักลอบทาำ ผดิ กฎหมาย การต้องตกเป็นผู้ที่มีปัญหาสถานะบุคคล ทำาให้ต้องถูกริดรอนสิทธิทาง การเมอื ง รวมถงึ สทิ ธคิ วามเปน็ พลเมอื ง เชน่ การถกู ลดิ รอนสทิ ธดิ า้ นการประกอบ อาชพี /ทาำ มาหากนิ ถกู จาำ กดั การเดนิ ทาง เขา้ ไมถ่ งึ กระบวนการยตุ ธิ รรม และการ ไม่ได้รบั สวสั ดิการท่จี าำ เป็นตอ่ ชวี ติ เปน็ ตน้ เหล่านล้ี ้วนส่งผลต่อการดำาเนนิ ชวี ติ ทำาให้คนกล่มุ นม้ี โี อกาสเลอื กทางเดินของชีวติ ไดอ้ ยา่ งจำากัด เสี่ยงตอ่ การถกู เอา เปรยี บแสวงหาผลประโยชนด์ ว้ ยการชกั จงู ใหท้ าำ งานทเ่ี สย่ี งและผดิ กฎหมาย อนั นาำ มาซง่ึ การเกดิ อคตทิ างสงั คมวา่ คนกลมุ่ นอ้ี าจเปน็ ภยั ตอ่ ความมน่ั คงของชาตแิ ละ เป็นกลมุ่ ที่ทาำ ผดิ กฎหมาย เหลา่ นี้ก็ย่งิ ทาำ ใหค้ นกลุ่มนถ้ี กู กีดกันเลอื กปฏบิ ัตเิ พ่มิ ขน้ึ กวา่ เดมิ ผู้หญงิ ที่มีปญั หาสถานะบุคคลซ่งึ สว่ นใหญเ่ ปน็ ชาติพนั ธ/์ุ ชนกล่มุ นอ้ ย นอก จากต้องตกอยูใ่ นสภาพการถูกริดรอนสทิ ธิและเผชิญกับปญั หาอคติทางสงั คม อนั เกดิ จากสถานะบคุ คลขา้ งตน้ แลว้ ยงั ตอ้ งเจอกบั ความไมเ่ ปน็ ธรรมทางเพศท่ี คอยกดขแ่ี ละเอาเปรยี บผหู้ ญงิ ผา่ นวฒั นธรรมขนบธรรมเนยี มภายในชนเผา่ ของ ตัวเอง ผ้หู ญิงชาติพันธุ์สว่ นใหญเ่ ม่อื แตง่ งานตอ้ งไปอย่บู า้ นสามีและทำางานหนัก ใหค้ รอบครวั สาม ี และมีบางเผา่ ถือวา่ การแตง่ งานเป็นการขายแรงงาน พ่อแม่ ผูห้ ญิงอาจขายลกู สาวให้แต่งงานโดยไมต่ ้องถามความสมคั รใจได้ถ้าพอใจค่า สินสอดทฝ่ี า่ ยชายเสนอ AW_Woman5happy-edit4.indd 208 3/19/18 11:59

สรุปข้อค้นพบและข้อเสนอแนะ 209 ชวี ติ แตง่ งานทาำ ใหผ้ หู้ ญงิ เหลา่ นต้ี อ้ งทาำ งานหนกั ทาำ ใหผ้ หู้ ญงิ บางคนทนรบั สภาพไม่ไหวจึงนาำ ไปสกู่ ารหย่าร้างเพือ่ ผหู้ ญิงจะได้กลบั ไปอยกู่ ับครอบครัวของ ตนเองหรอื ออกไปทำางานนอกหมบู่ ้าน แต่ยังมีขนบธรรมเนียมของหลายเผ่าที่ ไมอ่ นญุ าตใหผ้ หู้ ญงิ ทแ่ี ตง่ งานแลว้ กลบั ไปอยบู่ า้ นเดมิ ผหู้ ญงิ หลายคนตอ้ งทนกบั สภาพการทาำ งานทห่ี นกั โดยไมม่ ที างเลอื ก นอกจากน ้ี ความไมเ่ ปน็ ธรรมทางเพศ ในวฒั นธรรมชนเผา่ ยงั ใหผ้ ชู้ ายชนเผา่ สามารถมภี รรยาไดห้ ลายคน ในขณะทผ่ี หู้ ญงิ เมอ่ื แต่งงานแล้วต้องเปน็ สมบัติของสามีเท่าน้ัน อาจกลา่ วไดว้ า่ ผหู้ ญงิ ทม่ี ปี ญั หาสถานะบคุ คล นอกจากไมไ่ ดร้ บั สทิ ธทิ จ่ี าำ เปน็ ตอ่ การดาำ รงชวี ติ แทบทกุ ดา้ นแลว้ ยงั ตอ้ งถกู เอาเปรยี บกดขจ่ี ากความไมเ่ ปน็ ธรรม ทางเพศทแ่ี ฝงอยใู่ นวฒั นธรรมของตนเอง เหลา่ นล้ี ว้ นบน่ั ทอนสขุ ภาพกาย สขุ ภาพใจ และทาำ ใหผ้ หู้ ญงิ เหลา่ นห้ี มดอาำ นาจตอ่ รอง เขา้ ไมถ่ งึ ทรพั ยากรทจ่ี ะชว่ ยใหส้ ามารถ พฒั นาคณุ ภาพชีวิตและเลอื กใชช้ วี ิตได้ ผหู้ ญงิ บรกิ าร ภายใตบ้ รรทัดฐานทางเพศทไ่ี ม่เปน็ ธรรมน้นั ผลกั ให้ผูห้ ญงิ บรกิ ารอยนู่ อก กรอบแบบแผนทางเพศที่สังคมกำาหนดให้ และมักถูกลงโทษทางสังคมด้วยการ ประณามตตี ราวา่ ทาำ ผดิ เปน็ ผหู้ ญงิ ไมด่ ี ทง้ั ทอ่ี าชพี ใหบ้ รกิ ารเพอ่ื สนองความตอ้ ง การทางเพศของผูช้ ายนนั้ เปน็ ส่วนหนงึ่ ของระบบเศรษฐกิจและมอี ยูค่ ูส่ งั คมไทย มาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจบุ นั ซึง่ เกดิ ขน้ึ ภายใตค้ วามไม่เป็นธรรมทางเพศ ที่กำากับ ควบคุมพฤตกิ รรมทางเพศของผ้หู ญิงฝา่ ยเดยี วเทา่ นั้น แต่ไม่กาำ กบั ควบคุมเร่ือง เพศของผู้ชาย มองเห็นพฤติกรรม/การแสดงออกทางเพศของผู้ชายเป็นเรื่อง ปกติธรรมดา เช่น เปน็ ธรรมดาของผชู้ ายท่ีต้องเปน็ ผู้นาำ ทางเพศ แสดงออกและ ระบายความต้องการทางเพศ ความรุนแรงและการละเมิดรูปแบบต่างๆ เช่น เจา้ ชู ้ แทะโลมผู้หญงิ ไปจนถึงการละเมิดทางเพศนน้ั ถกู ทอนให้เป็นเรื่องปกติ ธรรมดา/เปน็ ธรรมชาตไิ มอ่ าจปรบั ปรงุ แกไ้ ขได ้ ผชู้ ายทไ่ี ดป้ ระโยชนจ์ ากบรรทดั ฐาน เช่นนจี้ ึงไม่ถูกขัดเกลาหรือหลอ่ หลอมให้สำารวมระวังพฤติกรรมทางเพศของ AW_Woman5happy-edit4.indd 209 3/19/18 11:59

210 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: ตวั เอง และไมม่ ีกระบวนการขัดเกลาใหผ้ ู้ชายไมล่ ่วงละเมิดหรือทาำ รา้ ยทางเพศ ผูห้ ญิงดว้ ยเช่นกนั ความไม่เป็นธรรมทางเพศทกี่ ำากับควบคุมเรือ่ งเพศกับผหู้ ญิงฝ่ายเดียวนั้น ผลกั ดนั ใหผ้ หู้ ญงิ ทใ่ี หบ้ รกิ ารทางเพศกลายเปน็ คนชายขอบของสงั คม ไมไ่ ดร้ บั การ คมุ้ ครองตามกฎหมาย นอกจากผหู้ ญงิ บริการเหลา่ นีม้ ีชีวติ อยู่บนความเสย่ี งตอ่ การถกู กระทำารนุ แรง การแสวงประโยชน์ ไปจนถึงเสยี่ งต่อโรคติดต่อทางเพศ สัมพนั ธ์แลว้ ยังต้องรบั เอาภาวะเครยี ด กดดนั รู้สึกเป็นคนผิดบาปเขา้ มาเปน็ ส่วนหนึ่งในชีวิต ส่วนใหญ่ปิดบังสถานะอาชีพไม่ให้คนในครอบครัว/คนรอบ ขา้ งร ู้ รวมทง้ั ไมไ่ ดร้ บั การคมุ้ ครองแรงงานและสวสั ดิการตามกฎหมาย ยกเว้น ผทู้ ต่ี กเปน็ เหยอ่ื การคา้ มนษุ ย ์ นโยบายทส่ี ง่ ผลเชงิ บวกตอ่ สขุ ภาพของผหู้ ญงิ บรกิ าร คือ การให้บริการตรวจโรคที่ค่อนข้างทั่วถึงครอบคลุม ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าเป็น สวัสดิการทางสังคมเดียวที่เอื้อประโยชน์ต่อผู้หญิงกลุ่มนี้ แม้จุดมุ่งหมายหลัก จะเป็นไปเพือ่ การควบคุมและป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์โดยเฉพาะ เอชไอวี/เอดสเ์ ป็นสาำ คัญก็ตาม นักบวชหญิง บรรทดั ฐานความสมั พนั ธร์ ะหวา่ เพศทไ่ี มเ่ ทา่ เทยี ม ใหค้ วามสาำ คญั กบั ความ เปน็ ชายสงู กวา่ ความเปน็ หญงิ ในหลายๆ ดา้ น รวมถงึ เรอ่ื งทางศาสนาทเ่ี กย่ี วขอ้ ง กบั การเปน็ ผนู้ าำ ทางจติ วญิ ญาณ ยอมรบั เพยี งผชู้ ายเทา่ นน้ั ทม่ี สี ทิ ธบิ วชเปน็ ภกิ ษุ และได้รับการสง่ เสริมสนับสนนุ ให้ใช้ชีวิตทางธรรมผ่านขนบประเพณีการบวช ลกู ชายเพ่อื ใหพ้ อ่ แม่เกาะชายผา้ เหลืองขึน้ สวรรค ์ ลกู สาวมกั ถกู คาดหวังให้ตอ้ ง ดาำ เนนิ ชวี ติ ในทางโลกทต่ี อ้ งดแู ลครอบครวั และพอ่ แม ่ และผหู้ ญงิ สามารถอปุ ถมั ภ์ คาำ้ จนุ พทุ ธศาสนาไดห้ ลายทางยกเวน้ การเขา้ มาเปน็ นกั บวชหรอื ผนู้ ำาทางศาสนา/ จติ วญิ ญาณ ผหู้ ญงิ จงึ ถกู กดี กนั ไมใ่ หเ้ ขา้ ไปมสี ว่ นในทางศาสนาความเชอ่ื มากนกั เชน่ หลายวดั กาำ หนดพน้ื ทเ่ี ฉพาะใหส้ าำ หรบั ผชู้ ายเทา่ นน้ั ดว้ ยคาำ อธบิ ายวา่ ผหู้ ญงิ ห้ามเข้า เนอื่ งจากบาป ไมเ่ ปน็ มงคล และนาำ ความเสอื่ มเสยี /เสียหายมาใหพ้ ืน้ ท่ี AW_Woman5happy-edit4.indd 210 3/19/18 11:59

สรปุ ข้อค้นพบและข้อเสนอแนะ 211 อนั ศกั ดส์ิ ทิ ธ ์ิ หรอื การหา้ มผหู้ ญงิ บวชในสงั คมไทย ทาำ ใหน้ กั บวชหญงิ มสี ถานะท่ี คลุมเครือ มชี ีวติ อย่างไร้ตวั ตน และเสีย่ งต่อการถกู ละเมดิ รูปแบบต่างๆ แมจ้ ะมผี หู้ ญงิ จาำ นวนมากทต่ี อ้ งการโอกาสเพอ่ื เขา้ สเู่ สน้ ทางธรรม เชน่ ผชู้ าย และการบวชเป็น “แม่ช”ี อาจเป็นทางเลอื กเดียวท่ีสังคมไทยเปิดโอกาสให ้ แต่ สถานะและการรบั รองนน้ั ไมเ่ ทยี บเทา่ ภกิ ษใุ นทกุ ดา้ น แมช่ ที อ่ี ยใู่ นวดั โดยเฉพาะ แมช่ ที ย่ี ากจนและการศกึ ษานอ้ ยตอ้ งทาำ งานหนกั รบั ใชพ้ ระสงฆเ์ พอ่ื แลกกบั การ ได้อยู่ในวัด สว่ นด้านการศกึ ษาน้นั แมจ้ ะมรี ะเบยี บเปดิ โอกาสให้แมช่ เี ขา้ ศึกษา ในสถาบนั เดยี วกบั สงฆไ์ ดแ้ ลว้ แตเ่ มอ่ื จบการศกึ ษากไ็ มไ่ ดร้ บั นติ ยภทั ร (เงนิ เดอื น) เหมือนกับภิกษุสามเณร นอกจากนี้สถานะแมช่ ยี ังคลุมเครือ หนว่ ยราชการเอง กต็ คี วามแมช่ ตี า่ งกนั กฤษฎกี าตคี วามแมช่ เี ปน็ นกั บวช ทาำ ใหแ้ มช่ เี สยี สทิ ธคิ วาม เป็นพลเมอื งและสวสั ดิการทางสงั คมบางอยา่ ง เชน่ ไมม่ ีสิทธเิ ลือกตัง้ ไม่ได้รับ การลดหยอ่ นหรอื สวสั ดกิ ารรถโดยสารสาธารณะ และไมม่ สี ทิ ธไิ ดร้ บั เงนิ อดุ หนนุ คนจน เป็นต้น แตใ่ นทางธรรมท่ีปกครองโดยคณะสงฆ์ สถานะแม่ชีคือฆราวาส ทว่ั ไปไมใ่ ชน่ กั บวช ทาำ ใหแ้ มช่ ไี มไ่ ดร้ บั สทิ ธหิ รอื สวสั ดกิ ารชว่ ยเหลอื ใดๆ ในฐานะ นกั บวช แมจ้ ะมกี ารตอ่ สเู้ รอ่ื งการแกร้ ะเบยี บกฎหมายเพอ่ื ใหร้ บั รองสถานะแมช่ ี ในฐานะนกั บวชมาเปน็ เวลานาน แตย่ งั ไมไ่ ดร้ บั การแกไ้ ข สะทอ้ นถงึ ความไมเ่ ปน็ ธรรมทางเพศทกี่ ระทำาผา่ นกฎหมายและกฎระเบยี บของสังคม ทง้ั ภิกษุณีและแม่ชีในสังคมไทยน้นั จงึ ต่างไดร้ ับผลกระทบจากความไม่เปน็ ธรรมทางเพศ ทก่ี ระทาำ ผา่ นกฎหมาย ขนบวฒั นธรรมบางอยา่ งดงั ทก่ี ลา่ วขา้ งตน้ สง่ ผลให้นักบวชหญงิ ในสงั คมไทยต้องดำาเนนิ ชีวิตทเี่ สีย่ งต่อการถูกข่มขู่ทำาร้าย ไม่ให้เกียรติ และเสียสิทธิและสวัสดิการทางสังคมบางอย่าง เหล่านี้ล้วนเป็น อปุ สรรคต่อสขุ ภาพกาย สขุ ภาพใจ และคณุ ภาพชวี ิตของนกั บวชหญิงทงั้ ส้นิ AW_Woman5happy-edit4.indd 211 3/19/18 11:59

212 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: 7.2�ข้อเสนอแนะ ขอ้ เสนอในภาพรวม: (1) ควรจดั เกบ็ ขอ้ มลู ดว้ ยการคาำ นงึ ถงึ ความหลากหลายและละเอยี ดออ่ น ทางเพศภาวะ (gender diversity) จากขอ้ คน้ พบทไ่ี ดจ้ ากการสาำ รวจขอ้ มลู เกย่ี วกบั ผหู้ ญงิ กลมุ่ เฉพาะทง้ั 5 กลมุ่ อนั ประกอบดว้ ย แมว่ ยั รนุ่ ผหู้ ญงิ พกิ าร ผหู้ ญงิ ทม่ี ปี ญั หาสถานะบคุ คล ผหู้ ญงิ - บรกิ าร และนกั บวชหญิง ทาำ ใหท้ ราบวา่ ขอ้ มูลเกีย่ วกบั กลุ่มประชากรขา้ งต้นน้ี สว่ นใหญม่ ีการจดั เกบ็ เปน็ ระบบในระดับมหภาค ซง่ึ เป็นขอ้ มลู เชิงปริมาณ/สถิติ ที่สามารถแยกเพศได้ แต่การนำาเสนอหรือการวิเคราะห์ข้อมูลส่วนใหญ่มักไม่ แยกเพศ ทาำ ให้ขอ้ มลู สถานการณ์ตา่ งๆ ไม่สะท้อนปญั หาของผู้หญิงกล่มุ เฉพาะ เทา่ ใดนกั จงึ ควรแยกทาำ ขอ้ มลู แยกเพศเพอ่ื ทราบถงึ สถานการณท์ อ่ี าจแตกตา่ งกนั ของหญิงและชาย นอกจากนีข้ ้อมลู ทจ่ี ดั เกบ็ ควรคำานงึ ถงึ ความหลากหลายของแต่ละคน เชน่ การจดั ทาำ ขอ้ มลู จาำ แนกตามสภาพปญั หาผมู้ าลงทะเบยี นในโครงการเงนิ อดุ หนนุ เด็กแรกเกิดนั้น ที่จำาแนกเป็นปัญหาด้านที่อยู่อาศัย แม่เลี้ยงเดี่ยว เศรษฐกิจ การศึกษานั้น แต่ละคนอาจตกอยู่ในสถานการณ์ปัญหาที่ซับซ้อนมากกว่าหนึ่ง ปญั หาได ้ เชน่ เปน็ แมว่ ยั รนุ่ ทต่ี อ้ งออกจากโรงเรยี น ตกงาน ไรท้ อ่ี ย ู่ และเผชญิ กบั ปญั หาทางเศรษฐกจิ เปน็ ตน้ ดงั นน้ั การจดั ทาำ ขอ้ มลู ทค่ี าำ นงึ ถงึ ความซบั ซอ้ นของ ปัญหาของแต่ละคนอย่างรอบด้านจึงเป็นเร่อื งละเอียดอ่อนท่ตี ้องทำาความเข้าใจ และจัดเก็บ เพือ่ สะท้อนภาพความเปน็ จริงของชีวิตคนได้มากทส่ี ดุ อนั จะนาำ ไป สคู่ ณุ ปู การในการฉายภาพเหลา่ นใ้ี นระดบั นโยบายใหส้ อดคลอ้ งกบั ความเปน็ จรงิ AW_Woman5happy-edit4.indd 212 3/19/18 11:59

สรุปข้อค้นพบและข้อเสนอแนะ 213 (2) ข้อมูลเกี่ยวกับปัจจัยสังคมกำาหนดสุขภาพ ยังมุ่งเก็บข้อมูลเฉพาะ กายภาพ สุขภาพและความเจ็บป่วย ขาดความละเอียดอ่อนในดา้ น บริบททางวฒั นธรรมในชีวติ ผู้หญิง ขอ้ มลู เกย่ี วกบั ประชากรทง้ั หา้ กลมุ่ น ้ี นอกจากจะเปน็ เรอ่ื งจาำ นวนประชากร แลว้ ยงั มขี อ้ มลู สถติ ทิ เ่ี กย่ี วกบั เรอ่ื งสขุ ภาพของประชากรกลมุ่ ตา่ งๆ ซง่ึ มกี ารจดั ทาำ เปน็ ระบบ สามารถเรยี กดสู ถติ เิ กย่ี วกบั การเขา้ ถงึ สทิ ธกิ ารรกั ษาพยาบาล รวมถงึ สถิติการรักษาในแต่ละกลุ่มโรค ตามการจำาแนกของกระทรวงสาธารณสุขได้ ดังเช่น ระบบฐานข้อมูลของสำานกั งานหลักประกนั สขุ ภาพ ทมี่ ีการจัดเกบ็ ฐาน ข้อมลู ประชากรด้านการใช้สทิ ธิตามหลักประกันสุขภาพทีจ่ ำาแนกเปน็ ประชากร กลมุ่ ตา่ งๆ เชน่ นกั บวช แมว่ ยั รนุ่ คนพกิ าร ผมู้ ปี ญั หาสถานะบคุ คล ฐานขอ้ มลู น้ี สามารถนำาไปสกู่ ารวิเคราะห์แยกเพศและศึกษาสถานการณ์ปญั หาเฉพาะของ ประชากรกลมุ่ ตา่ งๆ ไดด้ ใี นแงก่ ารเปน็ ขอ้ มลู ดา้ นสขุ ภาพและการเจบ็ ปว่ ย แตข่ อ้ มลู ทีม่ ีจำากดั คือ ข้อมูลเก่ียวกบั สถานการณ์ด้านบริบทชีวิตและวฒั นธรรมท่ีสง่ ผล ตอ่ ชวี ติ ของผหู้ ญงิ ซง่ึ ขอ้ มลู เหลา่ นพ้ี บไดใ้ นการศกึ ษาวจิ ยั เชงิ ลกึ แตก่ ารนาำ ขอ้ มลู เหลา่ นม้ี าทาำ เปน็ รปู ธรรมหรอื นาำ เสนอใหเ้ หน็ เชงิ ตวั เลข/สถติ ใิ นเชงิ ภาพรวมยงั มี จาำ กัดมาก ดังน้ัน เพอ่ื ให้ข้อมูลทมี่ ีอยู่ไดส้ ะทอ้ นปจั จยั สงั คมทสี่ ่งผลต่อสขุ ภาพ และคุณภาพชีวิตของประชากรกลุ่มเฉพาะนี้ การเก็บข้อมูลต่างๆ ควรเพิ่ม ความละเอยี ดอ่อนต่อประเด็นด้านวัฒนธรรมและบริบทในชีวิตของประชากร กลุ่มนีด้ ว้ ย (3) แบบฟอร์มการเก็บข้อมลู ควรเป็นรายบคุ คลและมขี อ้ มูลสว่ นบคุ คล ที่ครอบคลุมให้เหน็ สภาพชวี ติ ของบคุ คลนัน้ มากท่ีสดุ จากขอ้ เสนอแนะตอ่ การจดั ทาำ ขอ้ มลู ประชากรกลมุ่ เฉพาะขา้ งตน้ ทง้ั ทเ่ี ปน็ เรือ่ งความละเอยี ดอ่อนต่อประเด็นเพศสภาพหญงิ และชายรวมถึงสถานการณ์ ปญั หาทท่ี บั ซอ้ นในชวี ติ แตล่ ะคน และการคาำ นงึ ถงึ บรบิ ททางวฒั นธรรมนน้ั จาำ เปน็ อยา่ งยงิ่ ทเี่ จ้าหน้าทแี่ ละผทู้ เี่ กีย่ วข้องต้องมีความรูค้ วามเข้าใจในมมุ มองเรือ่ ง AW_Woman5happy-edit4.indd 213 3/19/18 11:59

214 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- ิงกลมุ่ เฉพาะ: เพศสภาพ ความเสมอภาคระหวา่ งเพศ และความเปน็ ธรรมทางเพศ รวมถงึ กรอบ แนวคิดปัจจัยสังคมกำาหนดสุขภาวะ การเสริมทักษะความรู้ในประเด็นเหล่านี้ อยู่อย่างต่อเนือ่ งรวมถึงการจัดใหเ้ จา้ หนา้ ทไี่ ด้มโี อกาสพดู ถึงในประเดน็ ดงั กลา่ ว เพ่อื ทาำ ความเขา้ ใจร่วมกันอยา่ งลึกซงึ้ จงึ เปน็ สงิ่ จาำ เป็นในการทำางาน อันจะนาำ ไปสูก่ ารจัดเก็บและจัดทาำ ข้อมูลที่คำานึงถึงความแตกต่างทางเพศโดยเฉพาะใน ผูห้ ญิงประชากรกล่มุ เฉพาะ เมอ่ื เจ้าหน้าทมี่ ีความเข้าใจและมีมุมมองที่ละเอยี ด อ่อนตอ่ ประเดน็ ดังกล่าวแลว้ กอ็ าจนาำ ไปส่กู ารพฒั นาหรอื ประยกุ ตใ์ ชเ้ ครอ่ื งมือ ในการจัดเก็บขอ้ มูลประชากรกล่มุ เฉพาะได้อยา่ งละเอยี ดและรอบด้าน ตอ่ ไป ขอ้ เสนอแนะสาำ หรับแตล่ ะกล่มุ ประชากร: แมว่ ยั รนุ่ : สถานการณป์ ญั หาสว่ นใหญข่ องแมว่ ยั รนุ่ นน้ั เปน็ เรอ่ื งการเขา้ ถงึ สทิ ธิ ด้านต่างๆ โดยเฉพาะสทิ ธิดา้ นการศึกษา แม่วัยรุ่นจำานวนหนึง่ มักถูกกดดันให้ ออกจากโรงเรยี นและไมส่ ามารถกลบั ไปเรยี นตอ่ ใหจ้ บชน้ั สงู ได ้ ทาำ ใหข้ าดโอกาส การมอี าชพี การงานทม่ี ีรายไดม้ ่ันคง สง่ ผลให้เกดิ ปญั หาด้านเศรษฐกิจ ท่ีไมอ่ าจ หางานทาำ มรี ายไดไ้ มเ่ พยี งพอตอ่ การดาำ รงชพี หรอื ประสบปญั หาเศรษฐกจิ และ การเผชญิ ปญั หาศกั ยภาพในการเลย้ี งดลู กู ทง้ั ความพรอ้ มดา้ นอารมณค์ วามรสู้ กึ และสถานะทางเศรษฐกจิ ซง่ึ สวสั ดกิ ารแมว่ ยั รนุ่ ในปจั จบุ นั ยงั ไมค่ รบวงจร มเี พยี ง บางส่วนเท่านั้นที่สามารถเข้าถึงสวัสดิการทางสังคมได้ ข้อควรคำานึงถึงในการ ดำาเนนิ งานเก่ียวกับแมว่ ัยรุน่ ควรให้ความสำาคัญกับการเคารพการตัดสนิ ใจของ วัยรุน่ /ผ้หู ญิงว่าจะเลอื กต้ังครรภ์ต่อหรือไม ่ รวมถงึ การดำาเนนิ นโยบายดา้ นการ คุมกำาเนิดฟรีแก่วัยรุ่น ควรเป็นไปตามความสมัครใจไม่ควรโน้มน้าวชักจูงด้วย เหตุท่ีวา่ ทอ้ งวัยรนุ่ ทุกคนเป็นปญั หา ผหู้ ญงิ พกิ าร: เปน็ กลมุ่ ประชากรทม่ี สี ภาพปญั หาซบั ซอ้ น ทง้ั แงข่ อ้ จาำ กดั ทาง กายภาพทแ่ี บง่ ประเภทความพกิ ารออกได ้ 7 ประเภท คอื ทางการเหน็ การไดย้ นิ หรอื สอ่ื ความหมาย การเคลอ่ื นไหวหรอื ทางรา่ งกาย จติ ใจหรอื พฤตกิ รรม สตปิ ญั ญา AW_Woman5happy-edit4.indd 214 3/19/18 11:59

สรปุ ข้อค้นพบและข้อเสนอแนะ 215 การเรยี นร ู้ และออทสิ ตกิ นอกจากน ้ี คนพกิ ารยงั เผชญิ กบั อคตทิ างสงั คมทม่ี อง ภาพเหมารวมวา่ คนพกิ ารเปน็ ภาระทต่ี อ้ งพง่ึ พงิ สงเคราะหช์ ว่ ยเหลอื ไมส่ ามารถ ทำางานได้ ทั้งที่ในความเป็นจริงแล้วคนพิการจำานวนไม่น้อยสามารถทำางานได ้ แตด่ ้วยอคตเิ หมารวมดังกล่าวทำาใหม้ คี นพิการไม่มากทม่ี อี าชีพทมี่ น่ั คง เมื่อพิจารณาถึงผู้หญิงพิการ ซึ่งเผชิญกับอคติซ้ำาซ้อนเรื่องเพศที่มองว่า คนพิการไม่ควร (เสี่ยง) มีลูกหรือผลิตพลเมืองที่ (อาจ) ไม่ครบสมบูรณ์ ทำาให้ คนพิการโดยเฉพาะผู้หญิงพิการ ขาดข้อมูลความรู้เรื่องเพศ ถูกปิดกั้นเข้าไม่ถึง ความฉลาดร้เู รื่องเพศ และต้องเผชญิ กบั การถกู ละเมิดสทิ ธิอนามัยเจรญิ พนั ธุส์ งู ผูห้ ญงิ พิการต้องเผชิญกับการถูกเอาเปรียบหรือกระทำาความรุนแรงทางเพศได้ มากกวา่ คนทว่ั ไป เพอ่ื ใหป้ ญั หาดงั กลา่ วไดร้ บั การตระหนกั ในระดบั นโยบายและ ถูกหยิบยกมาแก้ไขปัญหา จึงควรมีการศึกษาเรื่องสิทธิอนามัยเจริญพันธุ์และ ความรุนแรงทางเพศตอ่ ผหู้ ญิงพกิ ารอย่างจรงิ จังและเป็นระบบ ผหู้ ญงิ ทม่ี ปี ญั หาสถานะบคุ คล: เปน็ กลมุ่ ประชากรทถ่ี กู จาำ กดั โอกาสการเขา้ ถงึ สิทธิและบริการทางสังคมและบริการทางสุขภาพ นอกจากนี้ปัจจัยเรื่องภาษา ยิ่งเพ่ิมความซาำ้ ซอ้ นของปัญหาในการเข้าถงึ สทิ ธิและบรกิ ารตา่ งๆ ย่งิ ไปกวา่ น้ัน ผู้หญิงที่มีปัญหาสถานะบุคคลซึ่งจำานวนหนึ่งเป็นหญิงชนกลุ่มน้อยเผ่าต่างๆ ที่ อาศยั ในประเทศไทย ตอ้ งเผชญิ กบั วฒั นธรรมในกลมุ่ ของตนเองทเ่ี อาเปรยี บและ กดขผ่ี หู้ ญงิ โดยเฉพาะวฒั นธรรมเรอ่ื งเพศ ดงั นน้ั จงึ ควรมกี ารศกึ ษาเพอ่ื เกบ็ ขอ้ มลู สภาพปญั หาและบรบิ ทสงั คมของผหู้ ญงิ กลมุ่ เฉพาะนใ้ี หเ้ หน็ เปน็ รปู ธรรมทช่ี ดั เจน อันจะนำาไปสกู่ ารใช้วางแผนในการดำาเนินและปฏิบัติการเกีย่ วกับประเด็นผูม้ ี ปัญหาสถานะบุคคลทีล่ ะเอยี ดอ่อนมากขนึ้ AW_Woman5happy-edit4.indd 215 3/19/18 11:59

216 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุม่ เฉพาะ: ผหู้ ญงิ บรกิ าร: ยงั เปน็ อาชพี ทไ่ี มไ่ ดร้ บั การคมุ้ ครองตามกฎหมายในประเทศไทย เนือ่ งจากถกู ให้ความหมายวา่ อยนู่ อกกรอบหรอื แบบแผนเรอื่ งเพศของสังคม มี เพศสมั พนั ธเ์ พอ่ื แลกกบั เงนิ มกั ถกู มองในเชงิ ระบาดวทิ ยาในฐานะเปน็ ประชากร กลุ่มเสี่ยงต่อโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ทัศนคติดังกล่าวทำาให้อาชีพพนักงาน บรกิ ารไมไ่ ดร้ บั คมุ้ ครองแรงงานตามกฎหมายแรงงาน เสย่ี งตอ่ การถกู เอาเปรยี บ แรงงานและถูกแสวงหาผลประโยชน์ทางเพศโดยไร้การคุ้มครอง ส่วนบริการ ด้านสขุ ภาพสาำ หรับประชากรกลมุ่ นีเ้ น้นไปที่เพือ่ การควบคุมและปอ้ งกันการ แพรร่ ะบาดของโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธแ์ ละเอชไอว/ี เอดส ์ การพฒั นาคณุ ภาพ ชวี ติ ของคนกลมุ่ นจ้ี งึ ควรมมี าตรการคมุ้ ครองแรงงานในฐานะแรงงานคนหนง่ึ และ การบริการดา้ นสุขภาพท่ีละเอียดออ่ นมากขนึ้ นกั บวชหญงิ : เปน็ กลมุ่ ประชากรหญงิ ทถ่ี กู เลอื กปฏบิ ตั เิ พราะความแตกตา่ ง ทางเพศ ทส่ี งั คมไทยไมย่ อมรบั ผหู้ ญงิ ในสถานะนกั บวช แมใ้ นความจรงิ จะมผี หู้ ญงิ จาำ นวนหนง่ึ ไดใ้ ชช้ วี ติ เยย่ี งนกั บวชอยา่ งเปดิ เผย แตย่ งั ไมม่ กี ฎหมายรองรบั สถานะ ภกิ ษณุ ี ขณะทแ่ี มช่ ไี ดร้ บั การยอมรบั ในสงั คมแตย่ งั มสี ถานะคลมุ เครอื หนว่ ยราชการ ตีความขดั กันทาำ ให้สญู เสยี สทิ ธิบางประการท้ังทางโลกและทางธรรม ข้อเสนอ แนะต่อประชากรกล่มุ น้จี งึ เปน็ การเรอ่ื งปรบั /แกใ้ ห้มกี ฎหมายรบั รองสถานะของ นักบวชหญิงอยา่ งเชน่ นักบวชชายในประเทศไทย ไมว่ า่ จะเปน็ ภกิ ษุณ ี สามเณร ี หรอื แมช่ ี เปน็ ตน้ AW_Woman5happy-edit4.indd 216 3/19/18 11:59