งานวิจัยการสำรวจข้อมูลสุขภาวะผู้หญิงกลุ่มเฉพาะ

50 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- งิ กลมุ่ เฉพาะ: หน่วยงานที่จดั เกบ็ ข้อมลู ทจ่ี ัดทาำ แหลง่ ขอ้ มูล ข้อสงั เกต /จดั เก็บ 6. สำานักงานหลกั  “รายงานการ  จัดเกบ็ ขอ้ มลู เอง  เป็นข้อมลู ประกนั สุขภาพ สรา้ งหลกั ประกนั จากหน่วยบรกิ าร ภาพรวมของ แหง่ ชาติ สุขภาพแห่งชาติ ในสงั กดั ผูใ้ ชส้ ทิ ธบิ รกิ าร (สปสช.) ประจาำ ปี สาธารณสขุ ใน งบประมาณ ระบบกองทุน 2559” หลักประกนั แสดงอตั ราการ สุขภาพแหง่ ชาติ คลอดบตุ รของ หญงิ อาย ุ 15-19 ปี ทใี่ ช้สิทธติ าม พ.ร.บ.หลัก- ประกนั สุขภาพ แห่งชาติ พ.ศ. 2550 AW_Woman5happy-edit4.indd 50 3/19/18 11:59

แมว่ ยั รุ่น 51 ตาราง 2.6 หนว่ ยงานให้บริการที่เกีย่ วขอ้ งที่จัดเก็บขอ้ มลู ณ หนว่ ยบรกิ ารน้ันๆ หน่วยงาน ข้อมลู ทีจ่ ัดทาำ แหล่งข้อมลู ข้อสังเกตุ /จัดเกบ็ * กลุ่มหนว่ ยงานให้  จาำ นวนผูเ้ ข้ารบั  เก็บขอ้ มูลราย  สามารถ บริการชว่ ยเหลือ เช่น บรกิ ารซง่ึ สว่ นหนง่ึ บคุ คลจากผใู้ ช้ เปิดเผยข้อมลู 7.1 สายด่วน คอื ผปู้ ระสบปญั หา บรกิ าร สถิตติ ัวเลข 1300 พม. ท้องไมพ่ รอ้ ม รวม ภาพรวมของ 7.2 สายดว่ น กล่มุ แม่วยั รนุ่ ด้วย การให้บริการ 1323 สธ.  เกบ็ ขอ้ มลู เชงิ ได้ 7.3 สายด่วน 1663 คณุ ภาพรายบคุ คล  ไม่สามารถ มูลนธิ เิ ข้าถึงเอดส์ เพื่อตดิ ตามและ เปดิ เผยข้อมูล (เอดส์และ ใหค้ วามชว่ ยเหลอื เชิงลึกของ ทอ้ งไมพ่ รอ้ ม)  จัดทาำ ข้อมลู แยก แตล่ ะบุคคล 7.4 ศนู ย์พึง่ ได้ สธ. เพศ จำาแนกตาม ได้ 7.5 สหทยั มูลนิธิ กลุ่มอาย ุ บันทึก 7.6 บ้านพกั ฉุกเฉินฯ การท้องซำา้ 7.7 บา้ นสขุ ฤทัย การคุมกำาเนดิ 7.8 บา้ นพระคุณ จงั หวัด ประวตั ิ 7.9 บา้ นพักเดก็ และ ครอบครัวและ ครอบครัว พม. ข้อมูลเชิงคณุ ภาพ ของผู้รับบรกิ าร โดยละเอยี ด เพ่อื ชว่ ยเหลอื เฉพาะ รายและตอ่ เนื่อง หมายเหตุ: *สรปุ จากลักษณะข้อมลู รายบุคคลทแี่ ต่ละหน่วยใหบ้ ริการจัดเก็บจากผู้ใชบ้ ริการ AW_Woman5happy-edit4.indd 51 3/19/18 11:59

52 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- งิ กล่มุ เฉพาะ: พนิ ิจภาพรวมแม่วยั รุน่ จากข้อมลู ทจี่ ดั เกบ็ โดยหน่วยงานต่างๆ เมอื่ พิจารณาถึงข้อมลู ระดับประเทศทีห่ นว่ ยงานของรัฐหลายหนว่ ยงาน จดั เกบ็ และวเิ คราะหเ์ พอ่ื เปน็ ฐานสาำ หรบั การดาำ เนนิ เรอ่ื งแมว่ ยั รนุ่ แลว้ ขอ้ สงั เกต ในรายละเอียดมดี ังตอ่ ไปน้ี (1) จากฐานขอ้ มูลทะเบยี นราษฎรส์ ู่สถติ แิ มว่ ัยรุ่นทั่วประเทศ กระทรวงสาธารณสุข และกระทรวงการพฒั นาสังคมและความมั่นคงของ มนษุ ย ์ เปน็ สองกระทรวงหลกั ทพ่ี ยายามทาำ ความเขา้ ใจขนาดของปญั หาแมว่ ยั รนุ่ ดว้ ยการใชฐ้ านขอ้ มลู ตวั เลขจากทะเบยี นราษฎรม์ าประมวลและวเิ คราะห ์ เพอ่ื ให้ เหน็ ขนาดและจาำ นวนในภาพรวมของสถานการณแ์ มว่ ยั รนุ่ โดยกระทรวงสาธารณสขุ นน้ั ถอื เปน็ หนง่ึ ในหนว่ ยงานหลกั ทม่ี ภี ารกจิ ดา้ นการปอ้ งกนั แกไ้ ขปญั หาทอ้ งวยั รนุ่ ตามกฎหมายและนโยบายเกย่ี วกบั ทอ้ งวยั รนุ่ หนว่ ยงานตา่ งๆ ในสงั กดั ไดจ้ ดั ทาำ ขอ้ มลู ภาพรวมเกย่ี วกบั แมว่ ยั รนุ่ ในหลายดา้ น เชน่ กองยทุ ธศาสตรแ์ ละแผนงาน สาำ นกั นโยบายและยทุ ธศาสตร ์ จดั ทาำ ขอ้ มลู เพอ่ื การอา้ งองิ 2 ประเภท คอื (1) ฐาน ขอ้ มลู ประชากรกลางปที แ่ี สดงถงึ จาำ นวนกลมุ่ ประชากรตามรายอาย ุ รวมแมว่ ยั รนุ่ ในแต่ละปี และ (2) สถติ สิ าธารณสุข นำาเสนอข้อมูลท่ปี ระมวลจากฐานข้อมูล ทะเบยี นราษฎร์ และดงึ เอาส่วนทเี่ ปน็ สถิติชีพ ในเรอ่ื งการเกิดและการตายมา นำาเสนอเป็นสถิติสาธารณสุข ข้อมูลทั้งสองลักษณะนี้เปรียบเสมือนฐานข้อมูล ประชากรกลางด้านสาธารณสุข ที่หน่วยงานซึ่งทำางานเกี่ยวข้องกับแม่วัยรุ่น สามารถนาำ ไปใช้อ้างอิง วเิ คราะหส์ ถานการณ์แนวโน้ม และคำานวณขนาดของ กลมุ่ ประชากรเพอื่ การดำาเนินงานได้ นอกจากน ้ี สาำ นกั อนามยั การเจรญิ พนั ธ ์ุ ยงั เปน็ อกี หนง่ึ หนว่ ยงานทป่ี ระมวล สถติ ขิ อ้ มลู ทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั แมว่ ยั รนุ่ จากหนว่ ยงานตา่ งๆ เชน่ สถติ ทิ ะเบยี นจาำ นวน ประชากร สถติ กิ ารคลอดจากสาำ นกั นโยบายและยทุ ธศาสตร ์ ขอ้ มลู การเฝา้ ระวงั พฤติกรรมการมีเพศสัมพันธ์ การคุมกำาเนิด และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ในวัยร่นุ จากสำานักระบาดวิทยา กรมควบคมุ โรค มาจดั ทาำ ข้อมลู เชิงวิเคราะห์ AW_Woman5happy-edit4.indd 52 3/19/18 11:59

แมว่ ัยร่นุ 53 แนวโนม้ ของสถานการณ์การคลอดในวัยรุ่นและอนามัยการเจริญพันธุ์ของ วัยรุ่นในระดับประเทศ เพื่อมุ่งทำางานเชิงป้องกันและลดสถานการณ์ปัญหาที่ แมว่ ยั รนุ่ ตอ้ งเผชญิ ทง้ั เรอ่ื งทอ้ งไมพ่ รอ้ ม การทาำ แทง้ เพศสมั พนั ธไ์ มป่ ลอดภยั โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธแ์ ละการลดจาำ นวนแม่วยั รนุ่ เป็นต้น ศนู ย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการส่ือสาร สำานักงานปลดั ฯ กระทรวงการ พัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ เป็นอีกหนึ่งหน่วยงานที่ใช้ฐานข้อมูล ทะเบียนราษฎร์มาประมวลและวิเคราะห์ให้เห็นถึงจำานวนและการกระจายตัว ของประชากรแมว่ ยั รนุ่ ทม่ี อี ยใู่ นประเทศไทย ในสถติ กิ ารคลอดบตุ รของวยั รนุ่ ไทย ซง่ึ จาำ แนกเปน็ รายภาค จงั หวดั อาำ เภอ และตาำ บล ทง้ั นเ้ี พอ่ื ใหข้ อ้ มลู ดงั กลา่ วเปน็ เครอ่ื งมอื ใหห้ นว่ ยงานระดบั ปฏบิ ตั กิ ารในจงั หวดั ตา่ งๆ สามารถเหน็ สถานการณ์ แม่วัยรุ่นในภาพรวมและนำาไปวางแผนการทาำ งานปอ้ งกันและแก้ไขปญั หาท้อง วยั รนุ่ ในพื้นท่ขี องตนได้ (2) แม่วัยร่นุ ทต่ี ้องยตุ สิ ถานะนักเรียนก่อนเรยี นจบ สาำ นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน (สพฐ.) กระทรวงศกึ ษาธกิ าร เปน็ หน่วยงานที่จัดเก็บตัวเลขสถิตินักเรียนทอี่ อกจากโรงเรียนหรือระบบการ ศกึ ษาระหวา่ งป ี ดว้ ยเหตผุ ลตา่ งๆ เชน่ ยา้ ยทอ่ี ยตู่ ามผปู้ กครอง มปี ญั หาในการ ปรบั ตัว มปี ัญหาครอบครัว ฐานะยากจนต้องหาเลี้ยงครอบครัว เจ็บปว่ ย ต้อง คดคี วาม และแต่งงาน โดยโรงเรียนในสังกัดทวั่ ประเทศสง่ ขอ้ มูลมาให ้ แตก่ าร มองเห็นภาพแมว่ ยั รุ่นจากฐานขอ้ มูลสว่ นน้ยี ังไมช่ ัดเจนเทา่ ใดนัก เนือ่ งจากการ เกบ็ ขอ้ มลู เพยี งระบสุ าเหตขุ องการออกจากโรงเรยี นวา่ เปน็ เพราะแตง่ งาน ไมไ่ ด้ เพราะต้ังครรภไ์ ม่พึงประสงค ์ ท้ังน้ีอาจเป็นเพราะการระบเุ หตุผลของนักเรียนที่ ออกจากระบบโรงเรียนกลางคันว่าตง้ั ครรภน์ ั้นเป็นเรือ่ งละเอียดอ่อน และอาจ มผี ลกระทบต่อท้งั ตวั นกั เรียนและชอื่ เสียงของโรงเรยี น จึงอาจเลยี่ งไประบุด้วย สาเหตุอื่นแทน ภาพของแม่วัยรุ่นจากสถิตินักเรียนออกกลางคันจึงสะท้อนได้ AW_Woman5happy-edit4.indd 53 3/19/18 11:59

54 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- งิ กลมุ่ เฉพาะ: เพียงการขาดโอกาสทางการศึกษาเท่านั้น จากจำานวนนักเรียนที่ออกกลางคัน ทั้งส้ิน 5,568 คน ในปีการศกึ ษา 2558 พบผ้ทู ร่ี ะบุเหตุผลวา่ เพราะแตง่ งาน 636 คน ซึ่งจำานวนมากกว่าครง่ึ หนึง่ อยูใ่ นระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนต้น และทา่ ม กลางจำานวนนักเรียนชายทีอ่ อกกลางคันมีมากกว่านักเรียนหญงิ ในทุกเหตุผล ยกเวน้ แตง่ งานเพยี งสาเหตเุ ดยี วทท่ี าำ ใหน้ กั เรยี นหญงิ (รอ้ ยละ 90) ออกกลางคนั มากกว่านกั เรียนชาย (รอ้ ยละ 10) ดังรายละเอียดในตาราง 2.7 และ 2.8 ตาราง 2.7 จาำ นวนนักเรยี นออกกลางคนั ปกี ารศึกษา 2558 จำาแนกตามสาเหตุ สาเหตุ ประถมศกึ ษา มธั ยมศกึ ษา มธั ยมศึกษา รวม ตอนต้น ตอนปลาย ยา้ ยทอ่ี ยตู่ ามผู้ 932 481 200 1,613 ปกครอง มปี ัญหาในการปรับตัว 128 686 339 1,153 มปี ัญหาครอบครวั 113 677 314 1,104 หาเล้ียงครอบครวั 44 388 226 658 สมรส 42 371 223 636 ฐานะยากจน 27 181 79 287 เจ็บป่วย/อุบัติเหตุ 27 39 30 96 ต้องคดีความ/ถูกจบั 1 14 6 21 1,314 2,837 รวม 1,417 5,568 ที่มา: ประมวลจาก กลุ่มสารสนเทศ สาำ นักนโยบายและแผนการศึกษาขนั้ พ้นื ฐาน สาำ นักงานคณะ กรรมการการศึกษาขั้นพืน้ ฐาน กระทรวงศกึ ษาธิการ, 2560. AW_Woman5happy-edit4.indd 54 3/19/18 11:59

แมว่ ัยรนุ่ 55 ตาราง 2.8 จาำ นวนนักเรยี นออกกลางคัน ปีการศึกษา 2558 จาำ แนกตามสาเหตุและเพศ สาเหตุ ชาย หญงิ รวม ยา้ ยท่ีอยตู่ ามผู้ปกครอง 935 678 1,613 มปี ัญหาในการปรับตัว 804 349 1,153 มีปัญหาครอบครวั 677 427 1,104 หาเล้ยี งครอบครัว 461 197 658 สมรส 63 573 636 ฐานะยากจน 183 104 287 เจ็บปว่ ย/อุบัติเหตุ 54 42 96 ต้องคดคี วาม/ถกู จับ 21 0 21 รวม 3,198 2,370 5,568 ที่มา: ประมวลจาก กล่มุ สารสนเทศ สำานกั นโยบายและแผนการศึกษาขน้ั พ้นื ฐาน สาำ นกั งานคณะ กรรมการการศึกษาขน้ั พน้ื ฐาน กระทรวงศกึ ษาธิการ, 2560. (3) สถานการณเ์ ดก็ และสตรี และภาวะเจรญิ พนั ธ:์ุ การสาำ รวจระดบั ชาติ สาำ นกั งานสถติ แิ หง่ ชาต ิ เปน็ อกี หนง่ึ หนว่ ยงานหลกั ในการสาำ รวจสถานการณ์ ดา้ นตา่ งๆ ของประชากรในประเทศไทย หนง่ึ ในนน้ั คอื การสาำ รวจภาวะเจรญิ พนั ธ์ุ เพือ่ ศึกษาถงึ พฤติกรรมทางภาวะเจรญิ พันธข์ุ องประชากรในช่วงอาย ุ 15-49 ปี เช่น อายแุ รกสมรส การมีบตุ ร การตั้งครรภ ์ การเลีย้ งดบู ุตร อนามัยแม่และเดก็ ขนาดของครอบครวั ท่ีตอ้ งการ การตรวจมะเรง็ ในระบบสืบพนั ธ ุ์ การวางแผน ครอบครัว การคมุ กาำ เนิด ความรนุ แรงในครอบครัว เป็นตน้ โดยทาำ การสาำ รวจ ทกุ 10 ป3ี ในกลมุ่ ตวั อยา่ งระดบั ครวั เรอื น ประมาณ 30,000 ครวั เรอื นทว่ั ประเทศ AW_Woman5happy-edit4.indd 55 3/19/18 11:59

56 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- งิ กลมุ่ เฉพาะ: นอกจากนัน้ สำานักงานสถิติแหง่ ชาติยงั เป็นผู้รับผิดชอบหลักในการสาำ รวจ สถานการณเ์ ดก็ และสตรใี นประเทศไทย ภายใตโ้ ครงการ MICS4 มกี ารเกบ็ ขอ้ มลู ทง้ั ในภาพรวมทง้ั ประเทศและระดบั จงั หวดั โดยรว่ มมอื กบั หนว่ ยงานตา่ งๆ เชน่ กระทรวงสาธารณสุข สำานักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ กระทรวงการ พฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย ์ กระทรวงศกึ ษาธกิ าร สาำ นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ สาำ นกั งานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกจิ และ สังคมแห่งชาติ สำานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ สถาบันวิจัย ประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล วทิ ยาลยั ประชากรศาสตร ์ จฬุ าลงกรณ์ มหาวทิ ยาลยั เปน็ ตน้ ในการสาำ รวจสถานการณเ์ ดก็ ในประเทศไทย พ.ศ. 2558- 2559 ซง่ึ เปน็ โครงการ MICS รอบท ่ี 5 นน้ั มจี าำ นวนตวั อยา่ งกวา่ 28,000 ครวั เรอื น ตัวชี้วดั ส่วนใหญเ่ ปน็ เรอ่ื งของสขุ ภาพและโภชนาการ การเลยี้ งดแู ละพัฒนาการ การศึกษา การคุ้มครองเดก็ นา้ำ และสขุ าภิบาล อนามัยเจรญิ พันธุ ์ ซง่ึ รวมถึง อนามัยการเจรญิ พันธ์ุของแมว่ ยั รนุ่ เชน่ อัตราการมบี ตุ รของวยั รุ่น การแต่งงาน กอ่ นอายุ 15 ป ี เปน็ ตน้ 3 การสาำ รวจครง้ั แรกเกดิ ขน้ึ ในปพี .ศ. 2518 ครง้ั ท ่ี 2 พ.ศ. 2529 ครง้ั ท ่ี 3 พ.ศ. 2539 ครง้ั ท ่ี 4 พ.ศ. 2549 และครง้ั ลา่ สดุ คอื พ.ศ. 2552 โดยในบางปมี หี นว่ ยงานอน่ื ๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งสนบั สนนุ และเขา้ รว่ มสาำ รวจกบั สาำ นกั งานสถติ แิ หง่ ชาตดิ ว้ ย เชน่ วทิ ยาลยั ประชากรศาสตร ์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั กองทนุ ประชากร แห่งสหประชาชาต ิ กองอนามัยการเจริญพนั ธ์ุ กรมอนามยั เป็นตน้ 4 The Multiple Indicator Cluster Survey (MICS) หรือโครงการสำารวจพหดุ ัชนีแบบจัดกล่มุ แสดง สถานการณ์ด้านเดก็ และสตรผี า่ นมาตรฐานตวั ช้ีวัดดา้ นต่างๆ ไดร้ ับการพฒั นาโดยองค์การยูนเิ ซฟ โดย ใหห้ นว่ ยงานระดบั ชาติของแต่ละประเทศเปน็ ผู้เก็บข้อมลู เพอ่ื ใหส้ ามารถเปรียบเทยี บระหวา่ งประเทศ ตดิ ตามความคบื หนา้ และปรบั ปรงุ สภาพความเปน็ อยขู่ องเดก็ ใหด้ ขี น้ึ ไดต้ ามปฏญิ ญาสากล ทส่ี าำ คญั คอื เปา้ หมายการพฒั นาแหง่ สหสั วรรษ (The Millennium Development Goals – MDG) และเปา้ หมาย ของโลกทเ่ี หมาะสาำ หรบั เดก็ (A World Fit for Children (WFFC) เรม่ิ จดั ทาำ ครง้ั แรกชว่ งเดอื นธนั วาคม พ.ศ. 2548 – กุมภาพันธ์ 2549 ครั้งที่สองช่วงกันยายน - พฤศจิกายน 2555 และครั้งล่าสุด เดือน พฤศจิกายน 2558 - มีนาคม 2559 AW_Woman5happy-edit4.indd 56 3/19/18 11:59

แมว่ ัยรนุ่ 57 (4) แมว่ ยั รุ่นกบั การเขา้ ถึงสทิ ธิทางสขุ ภาพ ภายใต้ระบบหลักประกันสขุ ภาพถ้วนหนา้ ซึง่ เปน็ สทิ ธิการรักษาพยาบาล ขน้ั พน้ื ฐาน ซง่ึ ครอบคลมุ ประชากรไทยกวา่ 48 ลา้ นคนนน้ั สาำ นกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาต ิ (สปสช.) ไดเ้ กบ็ ขอ้ มลู การเขา้ ถงึ บรกิ ารสขุ ภาพดา้ นตา่ ง ๆ ของ ผู้มาใช้สทิ ธใิ นแต่ละปี ตาราง 2.9 จำานวนผ้หู ญิงอายุตา่ำ กวา่ 20 ปี ที่มสี ิทธิหลกั ประกันสขุ ภาพถ้วนหน้า ท่มี ารับบรกิ ารฝากครรภ์ คลอด และรบั ไวร้ กั ษาในโรงพยาบาล จากการแท้ง ปีงบประมาณ 2559 ผูห้ ญงิ อายุตำา่ กวา่ 20 ปี ท่ีมีสิทธิหลกั ประกนั สขุ ภาพ จำานวน ถ้วนหนา้ ผหู้ ญงิ ท่มี าฝากครรภใ์ นหนว่ ยบรกิ าร 119,183 ผ้หู ญงิ ท่ีมาคลอดบุตรในโรงพยาบาล 80,291 ผหู้ ญิงทร่ี ับไวร้ ักษาในโรงพยาบาลจากการแท้ง 5,165 ท่ีมา: ประมวลจาก กล่มุ ภารกิจยทุ ธศาสตร์และการประเมินผล สำานกั สารสนเทศและประเมิน ผลลพั ธส์ ขุ ภาพ สปสช., 2560. นอกจากนแ้ี ลว้ สปสช. ยงั ใหบ้ รกิ ารฝงั ยาคมุ กาำ เนดิ และหว่ งอนามยั แกห่ ญงิ วัยรนุ่ ในสถานบริการทเ่ี ป็นเครือข่ายของสปสช. โดยสนบั สนุนคา่ ใส่ห่วงอนามัย 800 บาทต่อราย ค่าบริการยาฝังคุมกำาเนิด 2,500 บาทต่อราย ตั้งแต่วันที่ 1 พฤษภาคม 2557 มจี ำานวนวยั รุ่นไปใช้บริการกว่า 20,000 รายตอ่ ปี AW_Woman5happy-edit4.indd 57 3/19/18 11:59

58 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: ตาราง 2.10 จาำ นวนการให้บริการคุมกำาเนิดกึง่ ถาวร ในวยั รนุ่ อายุไมถ่ ึง 20 ปี ปีงบประมาณ 2558-2559 บรกิ าร/ปีงบ 2558 2559 ใสห่ ว่ งอนามยั 345 311 ยาฝังคมุ กำาเนดิ 25,490 21,326 ทมี่ า: ประมวลจาก สำานกั งานหลักประกันสขุ ภาพแหง่ ชาต,ิ 2560. (5) แม่วัยรุ่นท่ีผา่ นองคก์ รให้ความชว่ ยเหลือ องค์กรหรือหนว่ ยงานทมี่ ภี ารกิจหลักในการให้ความช่วยเหลอื ด้านต่างๆ แก่เด็กและผู้หญิง ซึ่งรวมถึงแม่วัยรุ่นนั้น มักมีการรวบรวมและจัดเก็บข้อมูล เชงิ ปรมิ าณและคุณภาพของแมว่ ัยรุน่ ทม่ี าใชบ้ รกิ ารเปน็ รายบุคคล เพื่อติดตาม การดาำ เนนิ งานและใหก้ ารชว่ ยเหลอื เปน็ รายกรณ ี ในการศกึ ษานจ้ี าำ แนกประเภท ขององค์กรที่ให้บริการและความช่วยเหลือแก่แม่วัยรุ่นตามภารกิจออกเป็น 3 ลักษณะ คอื (1) สายดว่ นให้คำาปรึกษาช่วยเหลือ (2) บรกิ ารบ้านพัก และ (3) สวสั ดิการอนื่ ๆ ที่เกยี่ วขอ้ ง ดงั ตาราง 2.11 ดา้ นล่างนี้ ตาราง 2.11 กลุ่มหนว่ ยงานใหบ้ ริการช่วยเหลอื แม่วัยรุน่ ประเภท หนว่ ยงาน รปู แบบการใหบ้ รกิ าร หมายเหตุ สายดว่ นให้ 1. สายดว่ น 1300 คาำ ปรึกษา  ใหค้ ำาปรกึ ษาทาง  เปลี่ยนชอ่ื จากศนู ย์ ช่วยเหลอื ศนู ยช์ ว่ ยเหลอื โทรศพั ท ์ (โทร ประชาบด ี 9 เม.ย. 56 และศูนย์ สงั คม ฟร ี 24 ชม.) ชว่ ยเหลือ กรมพฒั นาสงั คม  ศนู ยก์ ลางใหค้ าำ ปรกึ ษา และสวสั ดกิ าร  เดินทางเข้ามาพบ ในกรุงเทพฯ แต่ กระทรวง  Line, Facebook, สามารถใหห้ นว่ ยงาน การพฒั นาสงั คม ในสังกดั พม. เขา้ ชว่ ย และความมน่ั คง E-mail เหลอื ไดท้ ั่วประเทศ ของมนุษย์ (พม.) AW_Woman5happy-edit4.indd 58 3/19/18 11:59

แม่วยั รนุ่ 59 ประเภท หนว่ ยงาน รปู แบบการให้บรกิ าร หมายเหตุ  บริการส่งต่อ หน่วยงานที่เกยี่ วขอ้ ง  มหี น่วยเคล่อื นท่เี รว็ ให้ บรกิ ารในกรณฉี กุ เฉนิ 2. สายดว่ นสุขภาพจิต  ใหค้ าำ ปรกึ ษาทาง  เนน้ การใหค้ าำ ปรกึ ษา 1323 ศนู ยพ์ ัฒนา โทรศพั ท์ (โทรฟรี ทางด้านความวติ ก ผู้เชยี่ วชาญให้ 24 ชม.) กงั วลความเครยี ด คาำ ปรกึ ษา  บรกิ ารสง่ ตห่ นว่ ยงาน กอ่ นส่งตอ่ ให้ กรมสุขภาพจิต ทีเ่ กย่ี วขอ้ ง หน่วยงานที่เกย่ี วข้อง กระทรวงสาธารณสขุ 3. สายด่วน 1663  ให้คำาปรกึ ษาทาง  เริ่มใหบ้ ริการเรอื่ ง มูลนิธเิ ขา้ ถึงเอดส์ โทรศัพท์ ทกุ วัน ท้องไม่พร้อม 09.00-21.00 น. 1 ก.ย. 2556  Facebook  บรกิ ารสง่ ตอ่ หนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ ง 4. ศนู ยพ์ ง่ึ ได ้ กระทรวง  ชว่ ยเหลอื เด็กและ  ครอบคลมุ ทุก สาธารณสขุ (สธ.) สตรที ถี่ ูกกระทำาความ โรงพยาบาลในสังกัด รนุ แรงครบวงจร สธ. จาำ นวน 829 แหง่ ครอบคลมุ ดา้ นการ  มนี โยบายขยายไปยงั แพทยแ์ ละสาธารณสขุ โรงพยาบาลส่งเสริม ดา้ นกฎหมายและ สขุ ภาพตาำ บล สวสั ดกิ ารสงั คม 9,750 แหง่ ในปี 2560 บา้ นพกั 1. บ้านพกั เด็กและ  บา้ นพกั รอคลอด -  ยา้ ยจากกรมพฒั นา ครอบครวั กรมกจิ การ หลังคลอด สงั คมและสวัสดิการ เดก็ และเยาวชน พม.  บริการรับฝาก/ชว่ ย พม. มี.ค. 58 เลย้ี งดเู ดก็ แรกเกดิ จน แมส่ ามารถมารับไป  กระจายตวั ในทุก เลี้ยงดูดว้ ยตนเองได้ จังหวดั ทัว่ ประเทศ AW_Woman5happy-edit4.indd 59 3/19/18 11:59

60 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- ิงกลมุ่ เฉพาะ: ประเภท หน่วยงาน รูปแบบการให้บริการ หมายเหตุ สวัสดิการ  บรกิ ารหาครอบครวั อืน่ ๆ อุปการะ/รับ บุตรบุญธรรม 2. บา้ นพกั ทด่ี าำ เนนิ งาน  บา้ นพกั รอคลอด - โดยองค์กรพัฒนา หลงั คลอด เอกชน เช่น  สถานรบั เลี้ยงเดก็ 2.1 สหทยั มูลนิธิ (ชัว่ คราว) 2.2 บา้ นพกั ฉกุ เฉนิ ฯ  บรกิ ารหาครอบครวั 2.3 บา้ นสขุ ฤทัย อปุ การะ/รับ 2.4 บ้านพระคณุ บุตรบญุ ธรรม 1. โครงการบริการ  ใหค้ าำ ปรกึ ษาและดแู ล  ให้คำาปรกึ ษาและ ปรกึ ษาด้านสุขภาพ สตรตี ้งั ครรภ์วัยรุน่ บรกิ าร โดยคณาจารย์ แกส่ ตรีวยั รุน่ และให้ ตง้ั แตร่ ะหวา่ งตง้ั ครรภ์ ภาควชิ าการพยาบาล บริการดแู ลสตรีต้งั - คลอด และหลงั คลอด สูติศาสตร์-นรีเวช ครรภว์ ัยรุน่ อยา่ งต่อ ทง้ั ทางโทรศพั ท ์ และ วทิ ยา คณะพยาบาล เนื่อง โดยพยาบาล- เดินทางเข้ามาพบ ศาสตร ์ (ศริ ิราช) ผดงุ ครรภเ์ จา้ ของไข้ (จ-ศ 08.00-16.00น.) มหาวิทยาลยั มหดิ ล ที่คลนิ ิกดาวชมพู  เน้นใหค้ าำ ปรึกษา (หน่วยฝากครรภ์ แม่วยั รนุ่ ทตี่ ัดสิน รพ.ศิริราช) ใจต้ังครรภ์ตอ่ 2. โครงกาเงนิ อดุ หนนุ  ช่วยเหลือพ่อแมท่ มี่ ี  ตามระเบยี บกรม เพอ่ื การเล้ียงดู ลูกแรกคลอด และ กจิ การเดก็ และ เด็กแรกเกดิ เขา้ เกณฑ์ท่ีกาำ หนด เยาวชน วา่ ดว้ ย เปน็ ผู้มีสทิ ธิได้ หลกั เกณฑก์ ารจ่าย รับเงนิ อดุ หนนุ เงินอดุ หนุนเพื่อ  มาลงทะเบียนเพอื่ การเลี้ยงดเู ดก็ แรก รับเงนิ อดุ หนุน เกดิ พ.ศ.2559 รายเดือน  เปน็ โครงการ 3 ปี (2558-2560) AW_Woman5happy-edit4.indd 60 3/19/18 11:59

แม่วยั รนุ่ 61 ประเภท หน่วยงาน รปู แบบการใหบ้ รกิ าร หมายเหตุ 3. สำานกั งานหลกั  สนบั สนนุ ประกนั สขุ ภาพ บรกิ ารยา แห่งชาต ิ (สปสช.) ฝงั คมุ กาำ เนิดและ ใส่ห่วงอนามัย เพ่ือปอ้ งกนั การตงั้ ครรภ์ ซ้ำาในแม่วยั รตุ่นำ่าก อวา่าย 2ุ 0 ป ี ทม่ี า: มูลนธิ สิ ร้างความเข้าใจเรื่องสขุ ภาพผ้หู ญิง 2560 ประมวลจาก นิทรรศการในการประชมุ ระดบั ชาติเร่อื งสขุ ภาวะทางเพศ คร้ังท ี่ 2: Sex เปดิ ในวัยรุน่ . วันท่ ี 8-10 กมุ ภาพนั ธ ์ 2560. โรงแรมมริ าเคลิ แกรนด์ กรุงเทพฯ. (1) บริการสายด่วนใหค้ าำ ปรึกษาและชว่ ยเหลอื เป็นการดาำ เนินงานของ หนว่ ยงานภาครฐั 2 แหง่ คอื สายดว่ น 1300 และ 1323 ขณะทส่ี ายดว่ น 1663 เป็นบริการขององค์กรพฒั นาเอกชน ดำาเนนิ งานโดยมลู นธิ เิ ขา้ ถงึ เอดส ์ ลักษณะ การทาำ งานของบริการสายด่วนให้คำาปรึกษานีจ้ ะสอบถามสถานการณ์ปญั หา และบนั ทกึ ข้อมลู ส่วนตัวของผู้ทีโ่ ทรเข้ามารับบริการมกี ารติดตามข้อมลู เพือ่ ให้ ความช่วยเหลือต่อเนื่อง รวมถึงส่งต่อบริการช่วยเหลือไปยังหน่วยบริการอื่นที่ เกี่ยวขอ้ ง ในช่วงปีงบประมาณ 2559 นนั้ พบว่าผู้ทีโ่ ทรเขา้ มาใช้บริการสายดว่ น 1663 เนื่องจากประสบปัญหาทอ้ งไม่พร้อม มีจาำ นวน 13,465 คน ในจำานวนน้ี เปน็ ผมู้ ีอายไุ ม่เกิน 20 ปี 4,577 คน ซงึ่ ยงั ไมแ่ นใ่ จวา่ ทอ้ งหรือไม ่ 3,401 คน ตงั้ ครรภ์แลว้ 1,176 คน (ตัดสินใจท้องต่อ 98 คน เลือกยุติการต้ังครรภ์ 883 คน และท่เี หลือยงั ไม่ตดั สนิ ใจ)5 5 เปน็ ขอ้ มลู โดยสรปุ จากผโู้ ทรเขา้ มาปรกึ ษาสายดว่ น 1663 ระหวา่ งวนั ท ่ี 1 ตลุ าคม 2558 – 30 กนั ยายน 2559 โดยการสมั ภาษณ์เอมอร คงศร ี หวั หนา้ ทมี ปฏบิ ตั กิ าร AW_Woman5happy-edit4.indd 61 3/19/18 11:59

62 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- ิงกลมุ่ เฉพาะ: (2) บริการบ้านพัก การให้บริการบ้านพักแก่ผู้มีปัญหาหรือยากลำาบาก ในสถานการณท์ อ้ งไมพ่ รอ้ มนน้ั แบง่ ไดเ้ ปน็ กลมุ่ บา้ นพกั ทด่ี าำ เนนิ งานโดยภาครฐั ไดแ้ ก ่ บา้ นพกั เดก็ และครอบครวั สงั กดั กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คง ของมนษุ ย์ และบริการบา้ นพกั ของภาคเอกชน ซ่ึงมอี ยทู่ ว่ั ประเทศ ในทน่ี ย้ี ก ตวั อยา่ งมาเพยี ง 4 แห่ง ได้แก่ (1) สหทัยมูลนธิ ิ (2) บ้านพกั ฉกุ เฉนิ สมาคมส่ง- เสรมิ สถานภาพสตรีฯ (3) บ้านสุขฤทยั คณะภคนิ ีศรีชุมพาบาล และ (4) บา้ น พระคณุ บรกิ ารบา้ นพกั เหลา่ นใ้ี หค้ วามชว่ ยเหลอื แมว่ ยั รนุ่ ทง้ั ในเรอ่ื งทพ่ี กั อาหาร สขุ ภาพ การตง้ั ครรภ์ รวมถึงการคลอด การชว่ ยเลี้ยง/ดแู ลหลงั คลอด การหา ครอบครัวอุปถัมภ์และการช่วยเหลอื เพื่อให้แม่วัยรุน่ สามารถดำาเนินชีวิตได้ด้วย ตวั เอง ตาราง 2.12 จาำ นวนผหู้ ญงิ ทต่ี ง้ั ครรภไ์ มพ่ รอ้ มทเ่ี ขา้ รบั บรกิ ารความชว่ ยเหลอื จากสหทัยมูลนิธิ บา้ นพักฉุกเฉนิ ฯ และบ้านสุขฤทัย พ.ศ. 2557-2559 จำาแนกตามรายอายุ อายุ บา้ นพัก สหทยั บา้ น รวม รอ้ ยละ ตำ่ากว่า 20 ปี ฉุกเฉนิ ฯ มูลนิธิ สุขฤทยั อายุ 21-30 ปี 47 85 49 181 35 85 102 49 236 46 อาย ุ 31-40 ปี 38 30 17 85 16 อายุ 41 ปีขนึ้ ไป 5 5 5 15 3 รวม 175 222 120 517 100 อายุน้อยท่ีสดุ (ปี) 13 ปี 12 ปี 12 ปี - - อายมุ ากท่สี ุด (ป)ี 44 ปี 43 ปี 48 ปี - - ทม่ี า: มลู นธิ สิ รา้ งความเขา้ ใจเรอ่ื งสขุ ภาพผหู้ ญงิ , 2560 ประมวลผลจาก นทิ รรศการในการประชมุ ระดับชาติเรอื่ งสขุ ภาวะทางเพศ ครัง้ ท่ี 2: Sex เปดิ ในวัยรุ่น. วนั ท ่ี 8-10 กมุ ภาพนั ธ์ 2560. โรงแรมมริ าเคิลแกรนด์ กรุงเทพฯ. AW_Woman5happy-edit4.indd 62 3/19/18 11:59

แมว่ ัยรนุ่ 63 เมอื่ พิจารณาข้อมูลทีจ่ ัดเก็บโดยบ้านพักของเอกชนแต่ละแห่งในช่วงปี 2557-2559 พบว่าบ้านพัก 3 แห่ง คือ สหทัยมูลนิธิ บ้านพักฉุกเฉิน สมาคม ส่งเสริมสถานภาพสตรีฯ และบ้านสุขฤทัย คณะภคินีศรีชุมพาบาลได้ให้ความ ช่วยเหลือผู้ประสบปัญหาตั้งครรภ์ไม่พร้อมจำานวน 517 คน กว่าหนึ่งในสาม เปน็ กลุ่มแมว่ ยั รุ่น (อายตุ ่าำ กวา่ 20 ปี) คอื จาำ นวน 181 คน โดยจะเหน็ วา่ ผู้ท่เี ข้า มาขอรบั บรกิ ารช่วยเหลือนั้นมีอายตุ า่ำ สุดประมาณ 12-13 ปีเทา่ นั้น (3) สวัสดิการอื่น ๆ สำาหรับแม่วัยรุ่นที่ยกตัวอย่างไว้ในการศึกษานี้คือ โครงการสนบั สนุนการใสห่ ่วงอนามยั และยาฝงั คุมกำาเนิด สาำ หรับกลมุ่ แมว่ ยั รุ่น ที่มอี ายตุ าำ่ กวา่ 20 ป ี โดยสาำ นกั งานหลกั ประกนั สุขภาพแห่งชาตแิ ละโครงการ เงนิ อดุ หนุนเพือ่ การเล้ียงดเู ด็กแรกเกดิ เปน็ ระยะเวลา 3 ปี (พ.ศ. 2558–2560) โดยกรมกจิ การเดก็ และเยาวชน กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย์ 4.�ช่องวา่ งในการจดั เกบ็ ข้อมูลแม่วยั รุ่นในปัจจุบนั ภาพของแม่วัยรุ่นที่สะท้อนผ่านสถิติตัวเลขของหน่วยงานต่างๆ ในการ ศึกษาครั้งนี้ แม้จะเริ่มต้นจากสถิติการคลอดในวัยรุ่นจากฐานข้อมูลของสำานัก บรหิ ารการทะเบยี น กระทรวงมหาดไทย สตู่ วั เลขแมว่ ยั รนุ่ (อาย ุ 10-19 ป)ี กวา่ หนง่ึ แสนคนของสาำ นกั อนามยั การเจรญิ พนั ธ ์ุ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ ตวั เลขแมว่ ยั ใส 32,177 คน ผลู้ งทะเบยี นรบั สทิ ธเิ งนิ อดุ หนนุ เดก็ แรกเกดิ ของกรม กิจการเด็กและเยาวชน กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ และจำานวนผู้หญิงอายุไม่ถึง 20 ปีที่ไปเข้ารับบริการใส่ห่วงคุมกำาเนิดและยา ฝังคมุ กำาเนดิ ในสถานบรกิ ารทเ่ี ป็นเครือข่ายของ สปสช. กว่าสองหมืน่ คนต่อป ี รวมถึงจำานวนวัยรุ่นที่โทรเข้าไปปรึกษาเรื่องท้องไม่พร้อมกับสายด่วน 1663 อีกกว่า 4,500 คน และจำานวนนักเรียนออกกลางคันด้วยสาเหตุแต่งงานเกือบ 600 คนนั้นน่าจะแสดงภาพปะติดปะต่อของแม่วัยรุ่นในการเผชิญสถานการณ์ ปัญหาด้านต่างๆ ในชีวิตที่ไม่พร้อมได้เป็นอย่างดี สถิติตัวเลขข้างต้นนี้แม้จะมี การจัดเก็บในหลายระดับโดยหน่วยงานสำาคัญๆ ที่เกี่ยวข้อง แต่ทว่ายังไม่มี AW_Woman5happy-edit4.indd 63 3/19/18 11:59

64 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: หนว่ ยงานใดทส่ี ามารถรวบรวมและจดั เกบ็ ฐานขอ้ มลู ของแมว่ ยั รนุ่ เปน็ การเฉพาะ และยังคงมแี ม่วัยรุ่นอีกจำานวนไมน่ อ้ ยทีเดียวทตี่ ้องการความช่วยเหลือแต่เข้า ไม่ถงึ บริการ/สวสั ดิการทม่ี ีอยนู่ ้ี การทาำ ความเขา้ ใจสถานการณแ์ มว่ ยั รนุ่ ผา่ นสถติ ติ วั เลขขา้ งตน้ นย้ี งั มชี อ่ งวา่ ง และขอ้ ทา้ ทายท่คี วรตระหนักสำาหรับการดำาเนินงานตอ่ ไป ดงั นี้ (1) เขา้ ใจทมี่ าและการนาำ ขอ้ มูลไปใช้ แม้การทำาความเข้าใจสถานการณแ์ ละขนาดของปัญหาแม่วัยรุน่ จะเปน็ ภารกิจแรกๆ ของหน่วยงานต่างๆ ที่ทำางานเกี่ยวข้องกับแม่วัยรุ่นต้องคำานึงถึง ซึ่งโดยมากแล้วข้อมลู เชิงปริมาณจากฐานข้อมลู ของหน่วยงานของรัฐจะทำาให้ เห็นภาพรวมของสถานการณ์ได้ ทั้งในระดบั ประเทศภูมภิ าคจังหวัดหรอื ชุมชน กต็ าม นอกจากนย้ี งั ชว่ ยใหเ้ หน็ ภาพของกลมุ่ แมว่ ยั รนุ่ ทต่ี อ้ งการและเขา้ ถงึ บรกิ าร ชว่ ยเหลอื ท่รี ฐั จัดใหไ้ ด้อีกจำานวนหนง่ึ แตส่ งิ่ ที่ควรตอ้ งตระหนักในการนาำ ขอ้ มูล ลกั ษณะนไ้ี ปใชก้ ค็ อื สถติ ติ วั เลขหรอื ขอ้ มลู เชงิ ปรมิ าณนน้ั ไมส่ ามารถอธบิ ายหรอื ใหร้ ายละเอยี ดในประเดน็ ทเ่ี ปน็ นามธรรมหรอื ประเดน็ ละเอยี ดออ่ นในแตล่ ะกรณไี ด้ การนาำ ขอ้ มลู เชงิ ปรมิ าณไปใชอ้ ยา่ งเหมารวมจงึ อาจกลายเปน็ การสรา้ งหรอื ตอกยาำ้ ภาพเหมารวมของแมว่ ยั รุน่ ท่สี ังคมส่วนใหญม่ องวา่ เปน็ ปัญหา เช่น ทา่ มกลาง จำานวนคลอดของผู้หญิงอายุไม่ถึง 20 ปีจากสำานักบริหารการทะเบียน และ การคำานวณจาำ นวนแมว่ ัยรุ่นจากสำานักอนามยั การเจริญพนั ธ ์ุ ว่ามีกว่าแสนราย ทว่ั ประเทศน้ัน อาจรวมเอาหญงิ วยั รนุ่ ที่ต้งั ใจจะเปน็ แม่และไมไ่ ด้มปี ญั หาอะไร กบั การเปน็ แมว่ ยั รนุ่ เขา้ ไปดว้ ย การทาำ ความเขา้ ใจตวั เลขเหลา่ นเ้ี พอ่ื การวเิ คราะห์ สถานการณ์ปัญหาและวางแผนการดำาเนินงานเพื่อแก้ไขปัญหาแม่วัยรุน่ จึงต้อง ระมัดระวัง ละเอียดอ่อนต่อความแตกต่างและต้องอาศัยการจำาแนกแยกแยะ ใหเ้ หน็ กลมุ่ เปา้ หมายในการทาำ งานชดั เจนยง่ิ ขน้ึ เพอ่ื ชว่ ยปอ้ งกนั การละเมดิ สทิ ธิ อนามยั เจริญพันธขุ์ องแม่วัยรนุ่ ภายใต้เจตนาทด่ี ี AW_Woman5happy-edit4.indd 64 3/19/18 11:59

แมว่ ยั รุ่น 65 อยา่ งไรกด็ ี หนว่ ยงานทใ่ี หบ้ รกิ ารดา้ นสขุ ภาพและสวสั ดกิ ารสว่ นใหญ ่ ไมไ่ ด้ จดั เกบ็ ขอ้ มลู ของผเู้ ขา้ รบั บรกิ ารในรายละเอยี ดตา่ งๆ ของชวี ติ มากนกั เพยี งบนั ทกึ และประมวลเปน็ ภาพรวมเชงิ ปรมิ าณตามเปา้ หมายทก่ี าำ หนดไวเ้ ทา่ นน้ั หนว่ ยบรกิ าร ระดบั ปฏบิ ตั สิ ว่ นใหญม่ กั จดั เกบ็ ขอ้ มลู เชงิ ลกึ ทแ่ี สดงรายละเอยี ดของชวี ติ ผเู้ ขา้ รบั บรกิ ารคอ่ นขา้ งรอบดา้ นตามภารกจิ ทต่ี อ้ งตดิ ตามความชว่ ยเหลอื ขณะทก่ี ารศกึ ษา วิจัยแมว่ ยั รุน่ ในเชิงคุณภาพก็ช่วยให้เห็นภาพในรายละเอยี ดของสถานการณแ์ ม่ วยั รนุ่ ในเชงิ ลึกได้ การทาำ ความเขา้ ใจสถานการณแ์ ม่วัยรนุ่ อยา่ งรอบด้านจึงควร ตระหนกั ถึงทีม่ าและลกั ษณะข้อมลู ทแ่ี ตกต่างกนั เหลา่ น้ี (2) ตระหนักถงึ ภาพเหมารวมหรืออคตทิ อี่ ยูเ่ บอื้ งหลงั ขอ้ มูล ภายใตส้ ถานการณแ์ มว่ ยั รนุ่ นน้ั สว่ นหนง่ึ มที ศั นะทม่ี องแมว่ ยั รนุ่ วา่ เปน็ ปญั หา และมกั กาำ หนดเปา้ หมายในการทาำ งานวา่ เพอ่ื มงุ่ ลดการตง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ นอกเหนอื จากการรวบรวมสถติ ติ วั เลขเพอ่ื สะทอ้ นขนาดความรนุ แรงของปญั หาแมว่ ยั รนุ่ แลว้ ยังมีการศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพท่พี ยายามทำาความเข้าใจสถานการณ์และเง่อื นไข การดาำ เนนิ ชวี ติ ของวยั รนุ่ เปน็ กรณศี กึ ษาในเชงิ ลกึ ทง้ั นเ้ี พอ่ื ชะลอการมเี พศสมั พนั ธ์ การมเี พศสมั พนั ธอ์ ยา่ งปลอดภยั และลดปญั หาการตง้ั ครรภไ์ มพ่ รอ้ ม การศกึ ษา ในลกั ษณะนม้ี กั เนน้ ทพ่ี ฤตกิ รรมสว่ นบคุ คลและสง่ิ ทว่ี ยั รนุ่ มปี ฏสิ มั พนั ธด์ ว้ ย และ มกั มขี อ้ เสนอในลกั ษณะใหแ้ กไ้ ขพฤตกิ รรมเสย่ี งสว่ นบคุ คล ซง่ึ อาจกลายเปน็ ทศั นะ ทเ่ี หมารวมแมว่ ยั รนุ่ เชน่ วยั รนุ่ มกั มเี พศสมั พนั ธก์ อ่ นวยั อนั ควร โดยมองขา้ มแนว ปฏิบัติเชิงบวกบางลกั ษณะทสี่ อดคลอ้ งและนำาไปสกู่ ารพัฒนาคุณภาพชีวิตของ แม่วัยรนุ่ ได้ (3) มองสถานการณ์แม่วัยรุ่นใหร้ อบด้าน: ทาำ แทง้ ทอ้ งตอ่ ภายใตก้ ารทำางานในประเด็นแมว่ ยั รนุ่ นัน้ จาำ เปน็ อย่างยง่ิ ท่จี ะต้องมขี อ้ มูล ทร่ี อบดา้ นเพ่อื ทาำ ความเขา้ ใจสถานการณ์ปญั หาในทุกมิต ิ ท้งั จาำ นวนหญิงวยั ร่นุ จาำ นวนคลอดของหญงิ วยั รนุ่ และจาำ นวนการทาำ แทง้ ของหญงิ วยั รนุ่ แตท่ วา่ ขอ้ มลู AW_Woman5happy-edit4.indd 65 3/19/18 11:59

66 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- งิ กล่มุ เฉพาะ: สว่ นหนึง่ ทีข่ าดหายไปตลอดมาคือการยุติการตั้งครรภ์ของวัยรุ่นทที่ ้องไม่พร้อม และไม่ตอ้ งการเปน็ แม ่ ซ่ึงเป็นข้อจำากดั ท่ีทาำ ใหม้ องไม่เหน็ ภาพอกี ดา้ นหน่งึ ของ วัยรุ่นท้องไม่พร้อมที่ไม่ต้องการท้องต่อจนคลอดและเป็นแม่ จากรายงานการ เฝ้าระวังการแท้งประเทศไทย พ.ศ. 2557 ที่ศึกษาผู้หญิงที่เข้ารับการรักษาใน สถานบริการด้วยการแทง้ จาำ นวน 1,710 คน พบว่า รอ้ ยละ 40 เป็นผู้ท่ีทาำ แท้ง และกวา่ สองในสามตอ้ งการทำาแทง้ เนอื่ งจากเหตุผลด้านเศรษฐกิจ สังคม และ ครอบครัว ปัญหาสำาคัญเป็นเรื่องทางการเงิน และยังไม่จบการศึกษาต้องการ เรยี นตอ่ ในจาำ นวนนร้ี อ้ ยละ 30 อายตุ าำ่ กวา่ 20 ป ี และความเสย่ี งตอ่ ชวี ติ ทผ่ี หู้ ญงิ เหลา่ นต้ี อ้ งเผชญิ คอื การแสวงหาบรกิ ารยตุ กิ ารตง้ั ครรภท์ อ่ี าจไมป่ ลอดภยั หากทาำ โดยผูท้ ่ีไม่ใช่บคุ ลากรทางการแพทย์ จนอาจเกิดผลแทรกซอ้ น อนั ตรายจากการ ทาำ แทง้ เชน่ ตดิ เชอ้ื ตกเลอื ด เปน็ ตน้ (กติ ตพิ งศ,์ บญุ ฤทธ,์ิ ธชั ณทั และปยิ ะรตั น,์ 2559) ไมเ่ พียงภาพและข้อมูลการทำาแท้งในวัยรุน่ จะมีอยา่ งจำากัดมากเทา่ นนั้ หากแต่การรับมือกับสถานการณ์แม่วัยรุ่นยังไม่รอบด้านครบทุกมิติ เนื่องจาก ยังขาดการศึกษาถึงความต้องการสวัสดิการทางสงั คมทีร่ องรับทกุ มิติของชีวิต แมว่ ยั รนุ่ ระยะยาว เพือ่ พฒั นาให้เกดิ โครงข่ายระบบสวสั ดกิ ารทางสังคมที่รอบ ดา้ นตอ่ การโอบอมุ้ แมว่ ยั รนุ่ ใหส้ ามารถดาำ เนนิ ชวี ติ และเลย้ี งดลู กู ไดอ้ ยา่ งมคี ณุ ภาพ ไมว่ ่าจะเปน็ ด้านสาธารณสุข เศรษฐกจิ สงั คม รวมท้งั โอกาสในการศกึ ษา 5.�ปจั จัยสงั คมกำ�หนดสขุ ภาวะของแม่วยั รุ่น การวิเคราะห์ปัจจัยสังคมกำาหนดสุขภาวะของแม่วัยรุ่น ในการศึกษานี้ ประยุกตจ์ ากแนวคิดเรือ่ ง Social Determinants of Health ของ Dahlgren & Whitehead (1991) ท่ีจัดประเภทของปจั จัยสาำ คัญๆ ทสี่ ง่ ผลไปสู่คณุ ภาพ ชีวิตของแต่ละบคุ คลในระดบั ตา่ งๆ กนั 4 ระดับ เรม่ิ ตน้ จากปจั จัยพื้นฐานสว่ น บคุ คล เชน่ อาย ุ เพศ ลกั ษณะทางพนั ธกุ รรม ฯลฯ ตอ่ ดว้ ยชน้ั ท ่ี 1 ซง่ึ เปน็ ลกั ษณะ การใชช้ วี ติ หรอื วถิ ชี วี ติ ของแตล่ ะบคุ คล ชน้ั ท ่ี 2 คอื เครอื ขา่ ยสนบั สนนุ ทางสงั คม AW_Woman5happy-edit4.indd 66 3/19/18 11:59

แม่วัยรนุ่ 67 และชุมชน ชนั้ ท่ี 3 คือองคป์ ระกอบด้านตา่ งๆ ของการดาำ เนนิ ชวี ิต เชน่ การ เขา้ ถงึ สขุ อนามยั พน้ื ฐาน บรกิ ารสขุ ภาพ ทอ่ี ยอู่ าศยั การงานอาชพี เปน็ ตน้ และ ชน้ั ท ่ี 4 คอื ลกั ษณะของสภาพเศรษฐกจิ วฒั นธรรม และสภาพแวดลอ้ ม สาำ หรบั แมว่ ยั รุ่นแลว้ กล่าวไดว้ า่ กำาลังอยู่ในช่วงวยั แรกเจริญพันธ์ุ สว่ นใหญ่ยังต้องพง่ึ พงิ ครอบครวั ทางดา้ นเศรษฐกจิ โดยเฉพาะคา่ ใชจ้ า่ ยในชวี ติ ประจาำ วนั ยงั อยใู่ นวยั ท่ี ศกึ ษาเรยี นรเู้ รอ่ื งตา่ งๆ สาำ หรบั การดาำ เนนิ ชวี ติ อสิ ระในอนาคต สว่ นใหญอ่ าจไมม่ ี วุฒิภาวะมากนักในการเป็นแม่โดยลำาพัง ที่สำาคัญสำาหรับแม่วัยรุ่นคือการต้อง เผชญิ กบั อคติของสงั คมที่ตีตราพฤติกรรมทางเพศนอกบรรทัดฐาน ไม่ว่าจะเป็น เพศสัมพนั ธก์ ่อนวัยอนั ควร ท้องในวัยเรียน แม่วัยร่นุ ฯลฯ ดังรายละเอยี ดของ ปัจจยั ดา้ นตา่ งๆ ท่ีมสี ว่ นในการกำาหนดสขุ ภาวะของแม่วัยรุ่นในตาราง 2.13 ตาราง 2.13 การวเิ คราะหป์ จั จัยสังคมกำาหนดสุขภาวะของแมว่ ยั รนุ่ ปจั จยั ส่วน 1 วิถีชีวิตสว่ น 2 เครือข่าย 3 ลกั ษณะการ 4 สังคม บคุ คล บุคคล สังคมชมุ ชน ดาำ เนินชวี ติ เศรษฐกจิ (individual (social & (living วฒั นธรรม ผหู้ ญิงในชว่ ง lifestyle) community) conditions) วัยแรกรุน่ หรือ  ภาวะไรเ้ ดียงสา  ในครอบครัวท่ี  เตบิ โตและถูก  แนวคดิ หลกั เรม่ิ เข้าสู่วัย ขาดประสบการณ์ ขาดการสอ่ื สาร หล่อหลอม ของสังคมใน เจริญพันธ์ุ และทกั ษะชวี ิต มกั มีชอ่ งวา่ ง ด้วยค่านยิ ม เร่ือง Gender มกี ารเปลย่ี น อาจนาำ ไปสู่ ระหว่างวยั กบั เรือ่ งเพศแบบ & Sexuality แปลงทาง ความเสยี่ ง พ่อแม/่ สองมาตรฐาน: สง่ ผลใหเ้ กิด ร่างกายและ เร่ืองเพศ เช่น ผูป้ กครอง ผหู้ ญงิ รกั นวล ความไม่เปน็ อารมณ์ เพศสัมพันธ์  มกั มที ศั นะต่อ สงวนตวั ผชู้ าย ธรรมทางเพศ ไม่ปลอดภยั เรื่องเพศว่า ต้องชาำ่ ชอง ถูกละเมดิ และ เปน็ เร่อื งไม่ เร่อื งเพศ ตง้ั ครรภไ์ มพ่ รอ้ ม เหมาะสมจงึ ไม่มกี ารพดู คุยเรื่องเพศ AW_Woman5happy-edit4.indd 67 3/19/18 11:59

68 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: ปัจจัย 1 วถิ ชี วี ิตสว่ น 2 เครือข่ายสังคม 3 ลักษณะการ 4 สังคม สว่ น บุคคล ชุมชน ดำาเนนิ ชวี ิต เศรษฐกิจ บคุ คล (individual (social & (living วัฒนธรรม lifestyle) community) conditions)  เพ่อื นเป็นแหล่ง  สงั คมมีภาพ  อยใู่ นสงั คมท่ี  สอ่ื กระแสหลกั ให้คาำ ปรึกษา เหมารวมและ กำาหนดให้ ยงั คงผลติ และ สาำ คัญ รวมทัง้ ตอกย้าำ อคติวา่ ผหู้ ญงิ เปน็ รอง ตอกยำ้าเร่ือง การค้นข้อมลู วยั รนุ่ ทีท่ อ้ ง มอี าำ นาจ เพศสอง จากอนิ เทอรเ์ นต็ เปน็ เด็กใจแตก ตัดสินใจและ มาตรฐานและ  เมอ่ื รูว้ ่าทอ้ งมัก  สงั คมคาดหวงั ตอ่ รองเรอื่ ง ตีตราผูท้ ม่ี ี พยายามหาทาง ให้แม่วยั รุ่น เพศนอ้ ย จึง พฤตกิ รรม ออกดว้ ยตัวเอง ต้องดแู ลลกู อาจถกู ทางเพศ เครียด รู้สึกผิด ประณามหญงิ เอาเปรยี บหรอื นอกแบบ อับอาย ทำาให้ ทงิ้ ลกู หรอื ละเมิดไดง้ ่าย แผนสังคม ครอบครวั ทาำ แท้ง  สว่ นใหญ่  เขา้ ถึงสอ่ื ผิดหวัง ฯลฯ  อคตทิ ่ีมองว่า ยังเรยี น สมัยใหม่  วยั รุ่นทอ้ ง นักเรียนทอ้ ง ตอ้ งการเรียน ได้ง่ายและ จำานวนหนง่ึ เป็นตัวอยา่ ง ไมม่ รี ายได/้ รวดเร็ว ตอ้ งออกจาก ไมด่ จี งึ ตอ้ งออก อาชพี มั่นคง ระบบโรงเรียน จากโรงเรียน  พง่ึ พาครอบครวั ในเรอ่ื ง คา่ ใช้จา่ ย ประจำาวนั ทอี่ ยู่อาศัย บริการ- สขุ ภาพ ฯลฯ การดาำ เนนิ งานเก่ียวกบั แมว่ ยั รุ่นในปจั จบุ นั  บริการทางสาธารณสขุ เพอ่ื การคุมกาำ เนดิ และควบคุมโรค  สวัสดกิ ารและเงินช่วยเหลอื เฉพาะราย หนว่ ยบริการชว่ ยเหลอื และ บา้ นพักต่างๆ  ระบบหลักประกันสุขภาพแหง่ ชาติ  พระราชบญั ญตั ปิ อ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาการตง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ พ.ศ. 2559 ทม่ี า: ปรบั จาก Dahlgren & Whitehead, 1991. AW_Woman5happy-edit4.indd 68 3/19/18 11:59

แม่วยั รนุ่ 69 สาำ หรบั ปัจจยั ทางสงั คมทกี่ ำาหนดสุขภาวะของแม่วยั รุ่นน้ัน ท่สี ำาคญั ได้แก่ 5.1 บรรทดั ฐานเรอ่ื งเพศของสงั คมทก่ี าำ กบั พฤตกิ รรมทางเพศของผหู้ ญงิ สง่ ผลกระทบตอ่ โอกาสและความฉลาดรเู้ ร่อื งเพศของแม่วยั รนุ่ ในหลายสงั คมมกี ารกาำ หนดบรรทดั ฐานหรอื แบบแผนทางเพศใหก้ บั คนทกุ เพศ ทกุ วยั การไมท่ าำ ตามแบบแผนทก่ี าำ กบั พฤตกิ รรมดงั กลา่ วนน้ั นาำ มาซง่ึ การลงโทษ หลากหลายรปู แบบ โดยเฉพาะผหู้ ญงิ ทส่ี งั คมทง้ั กาำ หนด สรา้ งคณุ คา่ และควบคมุ พฤตกิ รรมทางเพศใหเ้ ปน็ ไปตามกรอบเหลา่ นน้ั เมอ่ื ผหู้ ญงิ วยั รนุ่ คนหนง่ึ ไมท่ าำ ตาม แบบแผนท่สี ังคมกาำ หนดใหว้ ่ายงั ไม่ถึงวยั ทีเ่ หมาะสมทจ่ี ะมีเพศสัมพนั ธ ์ ยังไมใ่ ช่ วัยท่ีจะเปน็ แม่คน และดว้ ยระดับการศกึ ษาไม่สงู นัก จงึ ยังไมใ่ ช่วัยทจี่ ะหาเล้ียง ครอบครวั และมอี าชพี /รายไดม้ น่ั คงได ้ ไมน่ บั รวมถงึ ปจั จยั ทางกายภาพสว่ นบคุ คล เชน่ พัฒนาการของร่างกายทพ่ี รอ้ มสำาหรับการเป็นแม ่ ความเสยี่ งในการคลอด ลกู เมอ่ื อายยุ งั นอ้ ย รวมทง้ั วฒุ ภิ าวะในการเผชญิ การเปลย่ี นแปลงครง้ั ใหญใ่ นชวี ติ ทง้ั หมดนก้ี ลายเปน็ เหตผุ ลอนั ชอบธรรมทส่ี ถาบนั ทางสงั คมระดบั ตา่ งๆ ทง้ั สถาบนั ครอบครวั เครอื ขา่ ยความสมั พนั ธใ์ นชมุ ชน สอ่ื และสถาบนั การศกึ ษา ใชอ้ ธบิ าย วา่ ทาำ ไมแม่วัยร่นุ จงึ เป็นสถานการณป์ ญั หาของสังคมปจั จบุ ัน และทสี่ ำาคัญกค็ ือ แม่วัยรุ่นเหล่านี้ต้องเผชิญกับการลงโทษทางสังคมหรือตีตราในรูปแบบต่างๆ เช่น การดูถูกดูแคลนหรือประณามให้อับอายว่าเป็นวัยรุ่นใจแตก สำาส่อน ไม่ รจู้ กั รักนวลสงวนตวั ชงิ สุกกอ่ นหา่ ม ฯลฯ แตใ่ นทางกลบั กนั สง่ิ ทส่ี งั คมไมเ่ คยตระหนกั มาตลอดกค็ อื ผลของการกาำ กบั ควบคมุ พฤตกิ รรมของคนในสงั คมดว้ ยแบบแผนทางเพศสองมาตรฐานนน้ั บน่ั ทอน ศักยภาพในการสร้างความฉลาดรเู้ ร่อื งเพศของวัยร่นุ ไปโดยปริยาย พลเมอื งรนุ่ ใหม่ของสงั คมทัง้ ชายและหญิงไม่มีโอกาสเข้าถึงความรูเ้ รือ่ งเพศทีจ่ ำาเป็นและ เหมาะสมกบั วยั ของตวั เอง โดยเฉพาะการปดิ กน้ั โอกาสทผ่ี หู้ ญงิ จะไดเ้ รยี นร ู้ เขา้ ถงึ ขอ้ มลู ทางเพศทถ่ี กู ตอ้ ง และพฒั นาศกั ยภาพเปน็ คนทฉ่ี ลาดรเู้ รอ่ื งเพศ ทใ่ี นทส่ี ดุ แล้วจะนำาไปสู่การมีชีวิตทางเพศที่ปลอดภัย สามารถต่อรองเพื่อป้องกันการ AW_Woman5happy-edit4.indd 69 3/19/18 11:59

70 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- ิงกลมุ่ เฉพาะ: ท้องไม่พร้อมและโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ และมีอำานาจตัดสินใจในชีวิตการ เจรญิ พนั ธ์ขุ องตวั เองอยา่ งชาญฉลาด สิง่ ทเี่ กิดขึน้ กับแม่วัยรุ่นปจั จุบนั นีค้ ือสงั คมสร้างเงือ่ นไขกำากับและปดิ กัน้ โอกาสการได้เรียนรแู้ ละเขา้ ถึงขอ้ มลู ทางเพศที่ถูกตอ้ ง เมือ่ ตกอยใู่ นสถานการณ์ ท่มี เี พศสมั พันธ์ไม่ปลอดภยั กงั วลเรื่องทอ้ งไม่พรอ้ ม จงึ มักใชว้ ธิ หี าความรู้และ ทางออกจากปญั หานผ้ี า่ นเพอ่ื นทอ่ี าจรเู้ ทา่ ๆ กนั หรอื หาขอ้ มลู จากอนิ เทอรเ์ นต็ ซง่ึ อาจแยกแยะขอ้ มลู ทถ่ี กู ตอ้ งไมไ่ ดห้ รอื ไดย้ าก ภาพทแ่ี สดงวา่ วยั รนุ่ ไทยยงั ไมม่ ี ความฉลาดรู้เรื่องเพศข้างต้นนี้สะท้อนให้เห็นผ่านสายด่วนให้คำาปรึกษาต่างๆ ที่มีผู้โทรเข้ามาด้วยเรื่องวิธีคุมกำาเนิดที่ถูกต้อง และการประเมินสถานการณ์ ทอ้ งไมพ่ รอ้ มนน่ั เอง ทง้ั หมดนแ้ี สดงใหเ้ หน็ วา่ การใชเ้ รอ่ื งเพศแบบสองมาตรฐาน เป็นบรรทดั ฐานกำากับชวี ิตทางเพศของคนน้นั ที่จรงิ แล้วไดก้ ลายเป็นปจั จยั หนึง่ ของความไม่เป็นธรรมทางสงั คมซงึ่ ส่งผลตอ่ สขุ ภาวะของแม่วยั รุ่นในท่สี ดุ 5.2 แม่วยั รนุ่ เป็นจาำ เลยเพศเดยี วในสถานการณท์ อ้ งไมพ่ รอ้ ม สถานการณต์ ง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ เปน็ ตวั อยา่ งหนง่ึ ทส่ี ะทอ้ นถงึ ความไมเ่ ปน็ ธรรม ทางเพศในสังคมไทยได้อย่างดี เนื่องจากเห็นได้ชัดเจนมากว่าแม่วัยรุ่นถูกผลัก ให้เปน็ ฝ่ายทีต่ ้องรับผิดชอบและเผชิญสถานการณ์ทอ้ งไม่พร้อมนัน้ แต่ฝ่ายเดียว ผลกระทบทีเ่ กิดขึ้นกับชีวิตแม่วัยรุน่ นัน้ ใหญ่หลวงและแตกต่างอยา่ งยงิ่ กับคู/่ ผู้ชายที่มีส่วนร่วมในเพศสัมพันธ์ครั้งนั้น ความไม่เป็นธรรมทางเพศที่ว่านี้อาจ มองเห็นได้ผา่ นสถานการณต์ า่ งๆ ในชีวิตของผหู้ ญิงตัง้ แต่กอ่ นจะเป็นแมว่ ัยรนุ่ เชน่ การใหค้ วามหมายกบั เพศสมั พนั ธว์ า่ เปน็ การใหห้ รอื พสิ จู นค์ วามรกั เมอ่ื ผชู้ าย รบเรา้ ร้องขอ ผู้หญิงอยู่ในสถานะรองหรอื มอี าำ นาจต่อรองตา่ำ กว่าผ้ชู ายในการมี เพศสมั พนั ธอ์ ยา่ งปลอดภยั การคมุ กาำ เนดิ เปน็ ความรบั ผดิ ชอบของผหู้ ญงิ การไม่ ควบคุมความต้องการทางเพศของผชู้ ายกลายเปน็ เรือ่ งปกติ เปน็ ตน้ หากมอง ในแง่นี้ การที่ผู้หญิงวัยรุ่นคนหนึ่งถูกผลักให้กลายเป็นแม่จึงเป็นผลลัพธ์สำาคัญ ของความไมเ่ ปน็ ธรรมทางเพศ และตอ้ งรบั ผลกระทบนน้ั แตเ่ พยี งฝา่ ยเดยี ว เหน็ AW_Woman5happy-edit4.indd 70 3/19/18 11:59

แม่วัยรุน่ 71 ได้ชัดเจนจากตัวเลขนักเรียนหญงิ ทตี่ ้องออกจากระบบการศึกษาหรือโรงเรียน ดว้ ยสาเหตแุ ตง่ งานสงู กวา่ นกั เรยี นชายถงึ 9 เทา่ ซง่ึ ยงั ไมม่ กี ารศกึ ษาหรอื ตวั เลข ท่ชี ัดเจนวา่ แมว่ ัยรุ่นเหลา่ น้ีถูกบังคับใหแ้ ต่งงาน เพ่อื หลกี เลยี่ งการถกู ประณาม ให้อับอายว่าเป็นท้องไม่มีพ่อ ถูกกดดันให้ออกจากโรงเรียนกลางคันเพื่อไม่ให้ เป็นตัวอย่างที่ไม่ดีแก่นักเรียนคนอื่น และกระทบต่อชื่อเสียงของสถาบันการ ศึกษานั้นๆ มากนอ้ ยเพยี งใด 5.3 เม่ือท้องแล้วตอ้ งเปน็ แม่: ความคาดหวงั ของสังคม แรงกดดนั จากความไมเ่ ปน็ ธรรมทางเพศอกี ประการหนง่ึ ตอ่ กรณแี มว่ ยั รนุ่ ก็ คือ การหล่อหลอมทางสังคมทพ่ี ยายามกำาหนดความหมายใหก้ ับความสัมพนั ธ์ ระหว่างเพศวา่ เมอ่ื มีเพศสัมพันธก์ บั ผูช้ าย ผู้หญิงกลายเปน็ เมีย และเม่อื ทอ้ ง ผูห้ ญิงต้องกลายเป็นแม่ ภายใต้การหลอ่ หลอมเรอ่ื งเพศดังกล่าวนี้ จงึ ยิ่งผลักให้ แมว่ ยั รนุ่ ตดิ กบั ดกั ความคดิ ทางสงั คมทว่ี า่ เมอ่ื ทอ้ งแลว้ ตอ้ งเปน็ แม ่ และตอ้ งใชพ้ ลงั มากมายต่อสู้ต่อรองกับอีกทางเลือกคือยุติการตั้งครรภ์ เพื่อจะไม่ต้องเป็นแม่ ให้โอกาสตัวเองดาำ เนินชีวิตต่อไป ซึง่ ขน้ึ อย่กู ับการตัดสนิ ใจและความพร้อมท่ีจะ รับมอื กบั แรงเสยี ดทานต่างๆ นานาในชีวิต ไดแ้ ก ่ ถกู ตาำ หน ิ หรือประณามจาก ครอบครัว เพือ่ นใกล้ชิด และชุมชนใกล้ตัว จึงไม่น่าแปลกใจที่วัยรุน่ จำานวนหนง่ึ จำายอมรบั สถานะแม่ รับภาระในการเลย้ี งดลู กู ความคาดหวังอกี ประการหนึ่งท่ี เกย่ี วเนื่องกบั ความเป็นแม่ของวยั รนุ่ กค็ ือ การสร้างครอบครวั ทีม่ ีองคป์ ระกอบ ครบสมบูรณ์ ทัง้ พ่อ แม ่ และลกู แม่วัยรุ่นหลายคนจึงมกั ถกู ครอบครวั กดดัน หรอื กระทง่ั บงั คบั ใหแ้ ตง่ งาน เพอ่ื หลกี เลย่ี งคาำ ครหานนิ ทาจากสงั คมชมุ ชนรอบขา้ ง การโน้มน้าวหรือกำากับชีวิตแมว่ ัยรุน่ ให้แต่งงานสร้างครอบครัวเช่นนีไ้ มไ่ ด้เปน็ หลกั ประกนั วา่ จะทาำ ใหแ้ มว่ ยั รนุ่ เหลา่ นน้ั มชี วี ติ ทอ่ี บอนุ่ สมบรู ณแ์ ตอ่ ยา่ งใด หลายคู่ ไมส่ ามารถครองความสัมพันธ์ได้ยาวนานนักและลงเอยด้วยการเลิกราหยา่ ร้าง ในทสี่ ุด AW_Woman5happy-edit4.indd 71 3/19/18 11:59

72 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- งิ กลมุ่ เฉพาะ: 5.4 การถมชอ่ งว่างในสถานการณแ์ ม่วัยรุ่น ภายใตส้ ถานการณต์ ง้ั ครรภไ์ มพ่ รอ้ มในวยั รนุ่ ปจั จบุ นั ทก่ี ลายเปน็ วาระเรง่ ดว่ น ของหนว่ ยงานทเี่ ก่ียวขอ้ ง โดยเฉพาะด้านสาธารณสุข สวัสดิการสังคม และการ ศกึ ษานัน้ ได้กลายเป็นการผนึกกำาลงั กนั เพอื่ รับมอื กบั สถานการณ์แม่วัยรุ่นชว่ ย ประคบั ประคองใหแ้ ม่วยั รนุ่ ผา่ นพน้ ประสบการณช์ วี ติ อนั ยากลาำ บากนไ้ี ปได้ตาม สมควร และกลายเปน็ การชว่ ยถมชอ่ งวา่ งของการดาำ เนนิ งานดา้ นแมว่ ยั รนุ่ ไมม่ าก กน็ ้อย อยา่ งไรกด็ ี การศึกษาคร้ังนม้ี ขี ้อสังเกตต่อการทาำ งานเรอ่ื งแม่วยั ร่นุ ดงั นี้ (1) การแกป้ ญั หาทอ้ งวยั รนุ่ : จากจาำ นวนสคู่ ณุ ภาพชวี ติ และสทิ ธอิ นามยั เจริญพนั ธุ์ แมจ้ ะเปน็ เรื่องดีทสี่ งั คมไทยพยายามทำาความเข้าใจขนาดของสถานการณ์ แมว่ ยั รนุ่ ผา่ นสถติ ติ วั เลขตา่ งๆ ทางประชากร โดยเฉพาะอายแุ ละอตั ราการคลอด ของหญิงวยั รนุ่ ท้ังเปรียบเทียบกบั ต่างประเทศ เปรียบเทียบกบั กลมุ่ ประชากร วัยอื่นๆ และเปรียบเทียบระหว่างปีเพื่อจะดูแนวโน้มของสถานการณ์แม่วัยรุ่น ในประเทศ หลายโครงการหลายมาตรการดำาเนินงานด้านแม่วัยรุ่นจึงเกิดขึ้น โดยมุง่ เปา้ ไปทีก่ ารลดอัตราตัวเลขทแี่ สดงความรุนแรงของสถานการณ์ แม่วัยรุ่นเหล่านั้นลงเป็นหลัก การตระหนักถึงคุณภาพชีวิตและสิทธิอนามัย การเจรญิ พนั ธุ์ของแมว่ ยั รุน่ อาจกลายเปน็ เร่ืองรองโดยไมไ่ ดต้ ้ังใจ ทจ่ี รงิ แลว้ เปน็ ขอ้ กงั วลในทางสาธารณสขุ ประการหนง่ึ ทแ่ี มว่ ยั รนุ่ มคี วามเสย่ี ง ต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อนจากการต้งั ครรภส์ งู กว่าแม่วยั อ่ืนๆ เนื่องจากปัจจยั ทางชวี วิทยา เช่น เพ่มิ โอกาสในการคลอดก่อนกาำ หนด ทารกน้ำาหนกั ตวั นอ้ ย มคี วามเสย่ี งทท่ี ารกจะเสยี ชวี ติ สงู กวา่ รวมทง้ั มผี ลกระทบดา้ นสขุ ภาพอน่ื ๆ ของ แมว่ ยั รนุ่ เชน่ ภาวะเลอื ดจาง เกดิ ภาวะความดนั โลหติ สงู ขณะตง้ั ครรภ ์ ไมไ่ ดร้ บั การดูแลฝากครรภท์ เี่ หมาะสม เปน็ ตน้ (Cunnington, 2001 อ้างใน ศรีเพญ็ และคณะ, 2556) การรบั มอื กบั สถานการณแ์ มว่ ยั รนุ่ จงึ ควรคาำ นงึ ถงึ คณุ ภาพชวี ติ AW_Woman5happy-edit4.indd 72 3/19/18 11:59

แมว่ ัยรุ่น 73 ของประชากรให้มากกว่าหรือควบคู่ไปกับสถิติตัวเลขต่างๆ นอกเหนือจากนี้ การดำาเนินงานเพื่อรับมือกับสถานการณ์แม่วัยรุ่นด้วยโครงการและมาตรการ ด้านสิทธิประโยชน์ต่างๆ เช่น บริการยาฝังคุมกำาเนิดและห่วงอนามัยในวัยรุ่น อายตุ าำ่ กวา่ 20 ป ี ทกุ สทิ ธสิ ขุ ภาพโดยไมเ่ สยี คา่ ใชจ้ า่ ยนน้ั ควรดาำ เนนิ ไปบนพน้ื ฐาน ของสทิ ธมิ นษุ ยชน และระมดั ระวังไม่ให้กลายเปน็ การละเมิดสิทธิทีจ่ ะตดั สินใจ ในด้านอนามยั การเจริญพันธ์ขุ องผหู้ ญิงเชน่ กนั (2) สรา้ งสวสั ดิการทร่ี อบด้านและครบวงจรสาำ หรบั แมว่ ัยรุ่น ในการศกึ ษาชน้ิ นไ้ี ดส้ าำ รวจสวสั ดกิ ารทช่ี ว่ ยเหลอื แมว่ ยั รนุ่ ทป่ี ระสบความยาก ลาำ บากในชวี ติ ทง้ั ทเ่ี ปน็ การชว่ ยเหลอื เฉพาะหนา้ การตดิ ตามใหค้ วามชว่ ยเหลอื เฉพาะราย และสวสั ดิการของรัฐทีร่ วมอยู่กับบริการให้ความชว่ ยเหลอื ผหู้ ญงิ ที่ ประสบปญั หาทว่ั ไป เชน่ ยากจน ทอ้ งไมพ่ รอ้ ม และความรนุ แรงในครอบครวั ฯลฯ สวสั ดกิ ารสำาหรบั แมว่ ยั รนุ่ ที่ชดั เจนขณะน้ี ไดแ้ ก่ โครงการเงนิ สนบั สนุนเด็กแรก เกดิ สำาหรบั ผู้มีฐานะยากจนทัว่ ไป โดยให้เงินอุดหนุนครอบครัวละ 600 บาทตอ่ เดอื น มีระยะเวลา 3 ป ี ภายใตก้ ารกาำ กับดแู ลของกรมกิจการเดก็ และเยาวชน แตท่ วา่ ความชว่ ยเหลอื ทางสงั คมทใ่ี หก้ บั แมว่ ยั รนุ่ นน้ั อาจไมร่ อบดา้ นและไมค่ รบ วงจรเพยี งพอกบั ความยากลาำ บากทแ่ี มว่ ยั รนุ่ ตอ้ งเผชญิ เชน่ การศกึ ษาทางเลอื ก เพอ่ื ชดเชยคา่ เสยี โอกาสทางการศกึ ษา สวสั ดกิ ารดา้ นการดแู ลบตุ รใหม้ คี ณุ ภาพ ของแมว่ ยั รุ่น การสนบั สนนุ เพ่ือพฒั นาคณุ ภาพชวี ิตและความเปน็ อย ู่ เป็นต้น (3) พ.ร.บ.ทอ้ งวยั รุน่ ฯ รับประกันสิทธกิ ารตัดสินใจของวัยรนุ่ พระราชบญั ญตั กิ ารปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาการตง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ พ.ศ. 2559 ไดก้ าำ หนดมาตรการสาำ คัญๆ สาำ หรบั การปกป้องสทิ ธขิ องแม่วยั รุ่น เช่น ให้เด็ก นักเรียนท้องได้เรียนอย่างต่อเนื่อง6 รวมทั้งรับรองสิทธิอนามัยเจริญพันธุ์ด้าน ตา่ งๆ เช่น การไดร้ ับขอ้ มลู ขา่ วสารด้านอนามยั เจรญิ พนั ธ ์ุ การรักษาความลบั ความเป็นส่วนตัวในการเข้ารบั บริการอนามยั เจรญิ พันธุ ์ ได้รับสวสั ดกิ ารสังคมท่ี AW_Woman5happy-edit4.indd 73 3/19/18 11:59

74 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- ิงกลมุ่ เฉพาะ: มอี ย7ู่ ซง่ึ ถอื วา่ เปน็ กลไกสาำ คญั ทเ่ี ปดิ พน้ื ทแ่ี ละเปดิ โอกาสใหห้ นว่ ยงานระดบั ตา่ งๆ ไดจ้ ดั สรรทรพั ยากรและรว่ มกนั ทาำ งานเพอ่ื แกป้ ญั หาการตง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ อยา่ งไร ก็ดี นอกจากการรับประกันสิทธิในการตัดสินใจด้านอนามัยเจริญพันธุ์ของวัย รุ่นแล้ว รัฐและสังคมไทยควรจะพัฒนากลไกที่รับประกันคุณภาพชีวิต สภาพ แวดลอ้ ม วฒั นธรรมทไ่ี มม่ อี คตทิ างเพศ และปจั จยั ทส่ี ง่ ผลตอ่ สขุ ภาวะของวยั รนุ่ อย่างรอบดา้ นร่วมด้วย (4) ระบบหลกั ประกนั สขุ ภาพ หนง่ึ ในความพยายามสรา้ งสงั คมทเ่ี ปน็ ธรรม นบั ตง้ั แตว่ นั ท ่ี 19 พฤศจกิ ายน 2545 ทพ่ี .ร.บ.หลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาต ิ พ.ศ. 2545 มผี ลบังคบั ใชเ้ ป็นตน้ มา คนไทยทกุ คนทไ่ี มเ่ คยมีสิทธิสวสั ดกิ ารด้าน สุขภาพก็ได้รับความคุ้มครอง สามารถเข้าถึงสิทธิรักษาพยาบาลขั้นพื้นฐาน โดยเทา่ เทียมกัน โดยมีสำานกั งานหลักประกันสุขภาพแหง่ ชาต ิ (สปสช.) เปน็ ผบู้ ริหารจัดการเงินกองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติให้เกิดประสิทธิภาพ สูงสุด รวมทั้งพัฒนาระบบบริการสาธารณสุขเพ่ือให้ประชาชนเข้าถงึ บรกิ ารที่ มีคุณภาพได้มาตรฐาน จนถงึ วันนอี้ าจกลา่ วไดว้ ่าระบบหลักประกนั สขุ ภาพถว้ น หน้าเปน็ กลไกระดับมหภาคทพี่ ยายามสร้างเงือ่ นไขทางสังคมให้ทกุ คนมโี อกาส ที่จะใช้ชีวิตอย่างมีสุขภาพที่ดี และเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างความเป็นธรรม ทางสุขภาพ กระจายทรพั ยากรทางสุขภาพ คนจนเขา้ ถงึ บริการสขุ ภาพมากข้ึน ป้องกนั ความยากจนจากค่ารักษาพยาบาล ลดความแตกต่างของบริการสุขภาพ 6 ระบใุ นมาตรา 6 (3) ใหส้ ถานศกึ ษาดาำ เนนิ การปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาการตง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ โดยจดั ใหม้ ี ระบบการดแู ล ชว่ ยเหลอื และคมุ้ ครองนกั เรยี นหรอื นกั ศกึ ษาซง่ึ ตง้ั ครรภใ์ หไ้ ดร้ บั การศกึ ษาดว้ ยรปู แบบท่ี เหมาะสมและตอ่ เนอื่ ง รวมทัง้ จัดให้มรี ะบบการส่งต่อใหไ้ ดร้ บั บรกิ ารอนามยั การเจริญพนั ธุแ์ ละการจัด สวสั ดกิ ารสงั คมอย่างเหมาะสม 7 ระบใุ นมาตรา 5 วัยรนุ่ มีสิทธิตัดสนิ ใจด้วยตนเอง และมีสิทธไิ ดร้ บั ข้อมลู ข่าวสารและความร ู้ ได้รับการ บรกิ ารอนามยั การเจรญิ พนั ธ ์ุ ไดร้ บั การรกั ษาความลบั และความเปน็ สว่ นตวั ไดร้ บั การจดั สวสั ดกิ ารสงั คม อย่างเสมอภาคและไม่ถูกเลือกปฏบิ ตั ิ และไดร้ บั สทิ ธอิ ่นื ใดทีเ่ ปน็ ไปเพื่อประโยชน์ตามพระราชบญั ญัตนิ ี้ อยา่ งถูกต้อง ครบถ้วน และเพียงพอ AW_Woman5happy-edit4.indd 74 3/19/18 11:59

แม่วยั รุ่น 75 ลดช่องว่างระหว่างงบประมาณด้านสขุ ภาพทีร่ ัฐอุดหนุนในหลักประกันสุขภาพ ทีแ่ พงทีส่ ดุ กบั ท่ถี กู ทส่ี ดุ จากทเ่ี คยแตกตา่ งกนั 8-10 เทา่ เหลอื เพยี ง 3-4 เทา่ (ศภุ สทิ ธ,์ิ 2548) และสาำ หรบั สถานการณแ์ มว่ ยั รนุ่ กถ็ อื ไดว้ า่ สปสช. เปน็ สว่ นหนง่ึ ของกลไกในการลดอตั ราการตง้ั ครรภแ์ ละทอ้ งไมพ่ รอ้ มในวยั รนุ่ โดยสนบั สนนุ ให้ วยั รนุ่ เขา้ ถงึ บรกิ ารยาฝงั คมุ กำาเนดิ และห่วงอนามยั 6.�สรุป:�แมว่ ยั รุ่นกับความเปน็ ธรรมทางสังคม หนง่ึ ในประเดน็ สาำ คญั ของการศกึ ษาครง้ั นต้ี อ่ สถานการณแ์ มว่ ยั รนุ่ กค็ อื แมว้ า่ การทำาความเข้าใจขนาดและแนวโนม้ ของการตง้ั ครรภใ์ นวัยรนุ่ ยงั จำาเปน็ จะต้อง อาศยั สถิตติ ัวเลขตา่ งๆ โดยเฉพาะอตั ราการคลอดของแม่วยั ร่นุ ในประเทศไทย ซึ่งพบว่าอยูใ่ นระดับสงู เม่ือเทียบกับประเทศตา่ งๆ ทว่ั โลก ประกอบกับผลการ ศกึ ษาเชงิ คณุ ภาพหรอื เชงิ ลกึ ทพ่ี บวา่ การเปน็ แมว่ ยั รนุ่ มผี ลกระทบตอ่ ประสบการณ์ ชวี ติ ในมติ ทิ ห่ี ลากหลาย ทง้ั ในดา้ นสขุ ภาพของแมแ่ ละบตุ ร เพม่ิ โอกาสของภาวะ แทรกซอ้ นในการคลอด การเสยี โอกาสทางการศกึ ษา เพิ่มภาวะพงึ่ พิงพ่อแม่/ ครอบครัว เพิ่มต้นทุนค่าเสียโอกาสทางเศรษฐกิจและอาชีพ ฯลฯ ทั้งหมดนี้ ล้วนส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของประชากรในภาพรวม การแก้ปัญหาแม่ วยั รนุ่ ตามวธิ คี ดิ ขา้ งตน้ น ้ี นน่ั คอื ลดอตั ราการคลอดของแมว่ ยั รนุ่ ลง ซง่ึ อาจชว่ ย แกภ้ าพลกั ษณข์ องประเทศในสายตานานาชาตไิ ด ้ แตส่ ง่ิ ทค่ี วรใสใ่ จใหค้ วามสาำ คญั ควบค่กู ันไปนน้ั นา่ จะเป็นเรอ่ื งการพฒั นาคุณภาพชวี ติ ของแม่วัยรนุ่ และบตุ รเพ่อื เป็นทรัพยากรท่มี ีคณุ ภาพของประเทศในอนาคต และอีกหนงึ่ บริบทสาำ คัญของการคลีค่ ลายสถานการณท์ อ้ งในวัยรุ่นก็คือ การลดอคติและความไม่เป็นธรรมทางเพศที่หล่อหลอมแบบแผนพฤติกรรม ทางเพศแบบสองมาตรฐาน ซง่ึ สง่ ผลใหค้ นในสงั คมไมม่ โี อกาสเรยี นรหู้ รอื มคี วาม ฉลาดรู้เรือ่ งเพศ ใช้ชวี ติ ทางเพศภายใตค้ วามเส่ยี ง ทั้งเพศสมั พนั ธ์ไม่ปลอดภยั ทอ้ งไมพ่ รอ้ ม ความรุนแรงทางเพศ และโรคตดิ ต่อทางเพศสมั พนั ธ ์ เหล่าน้ลี ้วน เป็นองค์ประกอบของปัจจยั ทางสงั คมท่ีกาำ หนดสุขภาวะของแม่วยั รุน่ ในทส่ี ุด AW_Woman5happy-edit4.indd 75 3/19/18 11:59

76 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุม่ เฉพาะ: เอกสารอา้ งองิ ภาษาไทย กนกวรรณ ธราวรรณ และจิตตมิ า ภาณุเตชะ. (2559). รายงานสถานการณค์ วามต้องการ สวัสดกิ ารของแม่วยั รุ่น. กรงุ เทพฯ: กองยุทธศาสตร์และแผน กรมกจิ การเด็กและ เยาวชน กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย.์ [เอกสารอดั สาำ เนา]. กรมกจิ การเดก็ และเยาวชน กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย.์ (2560). ผลการดาำ เนนิ งานโครงการเงนิ อดุ หนนุ เพอ่ื การเลย้ี งดเู ดก็ แรกเกดิ ปงี บประมาณ 2560. ค้นเมื่อ 15 กรกฎาคม 2560, จาก https://csg.dcy.go.th/csg-infomation/ index.php กลมุ่ ภารกิจดา้ นขอ้ มูลข่าวสารสุขภาพ. (2559ก). ประชากรกลางป ี 2558. นนทบุรี: สาำ นกั นโยบายและยทุ ธศาสตร ์ สาำ นกั งานปลดั กระทรวงสาธารณสขุ กระทรวงสาธารณสขุ . คน้ เมือ่ 14 ธนั วาคม 2559, จาก http://bps.moph.go.th/new_bps/sites/ default/files/pop2558_new.pdf กลมุ่ ภารกจิ ด้านขอ้ มลู ข่าวสารสขุ ภาพ. (2559ข). สถิติสาธารณสขุ พ.ศ. 2558. นนทบรุ ี: สำานักนโยบายและยุทธศาสตร์ สำานักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข กระทรวง สาธารณสุข. กลุ่มภารกจิ ยทุ ธศาสตร์และการประเมินผล สาำ นักสารสนเทศและประเมนิ ผลลพั ธส์ ขุ ภาพ สอำาานยุตกั ่าำงกานวา่ห ล2ัก0ป ประี กทันีม่ สารุขับภบาพรกิแาหร่งฝชาากตคิ ร(สรภป ์สคชล.)อ. ด(2 แ5ล6ะ0ร).ับ จไวาำ ร้นักวษนาผใหู้นญโรงิงสพิทยธา ิบUาCล จากการแท้ง ปีงบประมาณ 2559. [เอกสารอัดสาำ เนา]. กลมุ่ สารสนเทศ สาำ นกั นโยบายและแผนการศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน สาำ นกั งานคณะกรรมการศกึ ษา ขน้ั พืน้ ฐาน กระทรวงศึกษาธกิ าร. (2560). สถติ ทิ างการศกึ ษา ปี 2559. คน้ เม่อื 15 กรกฎาคม 2560, จาก http://www.bopp-obec.info/home/?page_ id=22308 กองทนุ ประชากรแหง่ สหประชาชาตปิ ระจาำ ประเทศไทย. (2556). แมว่ ยั ใส ความทา้ ทายการตง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ . กรงุ เทพฯ: กองทนุ ประชากรแหง่ สหประชาชาตปิ ระจาำ ประเทศไทย. AW_Woman5happy-edit4.indd 76 3/19/18 11:59

แมว่ ยั รุ่น 77 กติ ตพิ งศ ์ แซเ่ จง็ , บญุ ฤทธ ์ิ สขุ รตั น,์ ธชั ณทั พนั ตรา และปยิ ะรตั น ์ เอย่ี มคง. (2559). รายงาน เฝ้าระวังการแทง้ ประเทศไทย พ.ศ. 2557. นนทบรุ :ี สาำ นักอนามยั การเจริญพันธ ุ์ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสุข. จริ ะพันธ ์ กลั ลประวทิ ย์. (2557). สถานการณแ์ ละมาตรการภาครัฐต่อปญั หาการตง้ั ครรภ์ ในวยั รนุ่ . นาำ เสนอในการประชมุ ระดบั ชาต ิ เรอ่ื งสขุ ภาวะทางเพศ ครง้ั ท ่ี 1 “การตง้ั ครรภ์ในวยั ร่นุ ” วนั ที ่ 8 กันยายน 2557. อมิ แพค ฟอรม่ั เมอื งทองธานี นนทบรุ ี. ค้นเม่ือ 29 ตลุ าคม 2559, จากhttp://thaihealthysex.com/userfiles/pdf/ 8sep14/Plenary2_8.pdf ปยิ ะรตั น ์ เอย่ี มคง และอารรี ตั น ์ จนั ทรล์ าำ ภ.ู (2557). สถติ กิ ารคลอดของแมว่ ยั รนุ่ ประเทศไทย ป ี พ.ศ. 2556. นนทบรุ :ี สาำ นกั อนามยั การเจรญิ พนั ธ ์ุ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . พระราชบญั ญตั กิ ารปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาการตง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ พ.ศ. 2559. (31 มนี าคม 2559). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ 133 ตอนท ี่ 30 ก, หนา้ 1-9. มลู นธิ สิ รา้ งความเขา้ ใจเรอ่ื งสขุ ภาพผหู้ ญงิ . (2560). (รา่ ง) การศกึ ษาเพอ่ื พฒั นาแนวทางการ จัดทำาฐานข้อมูลสถานการณ์และปัจจัยสังคมที่กำาหนดสุขภาวะผู้หญิงกลุ่มเฉพาะ. เอกสารประกอบการประชุมคณะทาำ งานเพื่อพัฒนาแนวทางการจัดทาำ ฐานข้อมลู สถานการณห์ ญงิ กลมุ่ เฉพาะ โรงแรมรชิ มอนด ์ กรงุ เทพฯ วนั ท ่ี 31 พฤษภาคม 2560. [เอกสารอดั สาำ เนา]. วชิ ยั โชคววิ ฒั น. (2560). ภาพทอ่ี ยากเหน็ ในการแกป้ ญั หาทอ้ งวยั รนุ่ ในประเทศไทย. ปาฐกถา พเิ ศษในการประชุมระดบั ชาติเรื่องสุขภาพวะทางเพศ ครง้ั ท ี่ 2: Sex เปิดในวยั ร่นุ . 10 กมุ ภาพันธ์ 2560. โรงแรมมิราเคลิ แกรนด ์ กรงุ เทพฯ. [เอกสารอัดสำาเนา]. ศรเี พญ็ ตนั ตเิ วสส และคณะ. (2556). สถานการณก์ ารตง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ ในประเทศไทย 2556. นนทบรุ :ี โครงการประเมนิ เทคโนโลยีและนโยบายด้านสขุ ภาพ. ศริ พิ ร จริ วัฒนก์ ลุ และคณะ. (2554). รายงานการวิจยั การศึกษาแนวทางการป้องกนั และ แก้ไขปญั หาการตั้งครรภไ์ ม่พร้อมในวยั ร่นุ (แมว่ ัยใส). ขอนแก่น: ศูนยป์ ระสานงาน องค์การอนามยั โลกด้านการวิจัยและฝกึ อบรมด้านเพศภาวะและสขุ ภาพสตรี มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น. [เอกสารอดั สาำ เนา] ศุภสิทธิ์ พรรณารโุ ณทัย (บรรณาธกิ าร). (2548). ความเป็นธรรมทางสขุ ภาพ บทเรยี นจาก หลกั ประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ ในประเทศไทย. พษิ ณโุ ลก: ศนู ยว์ จิ ยั และตดิ ตามความ เป็นธรรมทางสขุ ภาพ คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั นเรศวร และสถาบันวจิ ัย AW_Woman5happy-edit4.indd 77 3/19/18 11:59

78 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุม่ เฉพาะ: ระบบสาธารณสุข. เอกสารประกอบการประชุมสัมมนาทางวิชาการ ณ โรงแรม มริ าเคิลแกรนด์ กรุงเทพฯ วนั ที่ 27-28 มิถนุ ายน 2548. ศนู ย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการส่ือสาร สาำ นกั งานปลดั กระทรวงการพฒั นาสังคมและ ความมั่นคงของมนุษย์. (2559). สถิติการคลอดบุตรของวัยรุ่นไทย พ.ศ. 2558. กรงุ เทพฯ:ศนู ย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการสอื่ สาร สาำ นักงานปลดั กระทรวงการ พฒั นาสงั คมและความม่นั คงของมนุษย์. สปสช.-กรมอนามยั เพม่ิ สทิ ธฝิ งั ยาคมุ -หว่ งอนามยั ลดปญั หาแมว่ ยั รนุ่ . (24 พฤษภาคม 2558). ASTVผจู้ ดั การออนไลน.์ คน้ เมอ่ื 15 พฤศจกิ ายน 2559, จากhttp://manager.co.th/ politics/ViewNews.aspx?NewsID=9580000058817 สำานักงานสถิตแิ ห่งชาต.ิ (2559). การสาำ รวจสถานการณ์เด็กและสตรีในประเทศไทย พ.ศ. 2558-2559: รายงานฉบับสมบรู ณ์. กรุงเทพฯ: สาำ นักงานสถติ ิแหง่ ชาต ิ สำานักงาน หลักประกันสุขภาพแห่งชาต ิ และองคก์ ารยูนเิ ซฟ (UNICEF) ประเทศไทย. สาำ นกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาต.ิ (2560). รายงานการสรา้ งหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาติ ประจำาปีงบประมาณ 2559. กรุงเทพฯ: สำานักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ. สาำ นกั สถติ สิ งั คม สาำ นกั งานสถติ แิ หง่ ชาต.ิ (2553). การสาำ รวจอนามยั การเจรญิ พนั ธ์ุ พ.ศ.2552. กรงุ เทพฯ: สาำ นกั สถิตพิ ยากรณ์ สำานักงานสถิติแห่งชาติ. สาำ นกั อนามยั การเจรญิ พนั ธ ์ุ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . (2559). สถานการณอ์ นามยั การเจริญพันธุ์ในวัยรุ่นและเยาวชน ปี 2558. ค้นเมื่อ 18 ตุลาคม 2559, จาก http://rh.anamai.moph.go.th/download/all_file/index/สถานการณ์_ RH2558_WEBSITE.pdf องคก์ ารยนู เิ ซฟประจาำ ประเทศไทย. (2559). การวเิ คราะหส์ ถานการณก์ ารตง้ั ครรภข์ องวยั รนุ่ ในประเทศไทย: รายงานสังเคราะห์ 2558. กรุงเทพฯ: องค์การยูนิเซฟประจำา ประเทศไทย. AW_Woman5happy-edit4.indd 78 3/19/18 11:59

แม่วยั รุน่ 79 ภาษาองั กฤษ Centers for Disease Control and Prevention [CDC]. (2008). The GlobalSchool- based Student Health Survey (GSHS) in Thailand. Retrieved April 17, 2017, from http://www.who.int/chp/gshs/GSHS_FINAL_Report_Thailand_2008.pdf Cunnington, A. J. (2001). What’s so bad about teenage pregnancy? Journal of Family Planning and Reproductive Health Care, 27(1): 36-41. Dahlgren, Göran & Whitehead, Margaret. (1991). Policies and Strategies to Promote Social Equity in Health. Stockholm: Institute for Futures Studies. Development Indicators Unit, Statistics Division, United Nations. (2015, 6 July). Millennium Development Goals Indicators: Adolescent birth rate, per 1,000 women. Retrieved March 21, 2017, from https://mdgs.un.org/ unsd/mdg/SeriesDetail.aspx?srid=761 World Health Organization [WHO]. (2011). WHO Country Cooperation Strategy Thailand 2012-2016. Bangkok: WHO Country Office for Thailand. AW_Woman5happy-edit4.indd 79 3/19/18 11:59

AW_Woman5happy-edit4.indd 80 3/19/18 11:59

81 3 ผู้หญงิ พิการ คนพิการถือได้ว่าเป็นกลุ่มประชากรที่มีข้อจำากัดในการทำากิจกรรมต่างๆ ในชีวิตประจำาวันหรือมคี วามยากลาำ บากในการดำารงชีวิตมากกว่าคนทวั่ ไป เนื่องจากความบกพร่องในสมรรถภาพบางด้านของร่างกาย รัฐและหน่วยงาน ของรฐั ทร่ี บั ผดิ ชอบโดยตรงไดเ้ หน็ ถงึ ความจาำ เปน็ พเิ ศษของการใหค้ วามชว่ ยเหลอื แก่คนพิการแต่ละประเภท เพื่อให้สามารถประกอบกิจกรรมต่างๆ ทั้งในชีวิต สว่ นตวั และชวี ติ สาธารณะไดอ้ ยา่ งไมล่ าำ บากมากนกั ผา่ นสทิ ธปิ ระโยชน ์ สวสั ดกิ าร สงั คมตา่ งๆ และสง่ิ อาำ นวยความสะดวกสาธารณะ ดงั จะเหน็ ไดจ้ ากนโยบายและ กฎหมายหลายฉบับ8 รวมท้งั การดาำ เนินงานของหนว่ ยงานที่ทาำ งานเพือ่ พฒั นา คณุ ภาพชวี ติ คนพกิ ารจาำ นวนมาก ทง้ั ภาครฐั และเอกชน9 8 เช่น พระราชบัญญัติการจดั การศึกษาสำาหรับคนพกิ าร พ.ศ. 2551 พระราชบญั ญตั ิสง่ เสริมและพัฒนา คณุ ภาพชีวิตคนพิการ พ.ศ. 2550 และทีแ่ กไ้ ขเพมิ่ เตมิ (ฉบบั ที่ 2) พ.ศ. 2556 แผนพฒั นาคณุ ภาพชวี ิต คนพิการแหง่ ชาต ิ ฉบับท่ ี 5 (พ.ศ. 2560-2564) และแผนยทุ ธศาสตรก์ ารพฒั นาสตรพี กิ าร ฉบบั ที ่ 1 (พ.ศ. 2556-2559) ระเบียบกระทรวงมหาดไทยวา่ ด้วยหลกั เกณฑก์ ารจ่ายเงินเบยี้ ความพกิ ารให้แก่คน พิการขององคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถิน่ (ฉบับที ่ 2) พ.ศ. 2559 เป็นตน้ 9 ตวั อยา่ งเชน่ ศนู ยพ์ ฒั นาศกั ยภาพและอาชพี คนพกิ าร สถานคมุ้ ครองและพฒั นาคนพกิ าร กรมสง่ เสรมิ และ พฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนพกิ าร (พก.) สมาคมคนพกิ ารแหง่ ประเทศไทย สมาคมคนตาบอดแหง่ ประเทศไทย สมาคมคนหูหนวกแหง่ ประเทศไทย สมาคมเพือ่ คนพกิ ารทางสตปิ ัญญาแห่งประเทศไทย มลู นิธิพฒั นา คนพกิ ารไทย มลู นธิ สิ ง่ เสรมิ อาชพี คนตาบอด มลู นธิ คิ นพกิ ารไทย มลู นธิ ชิ ว่ ยคนปญั ญาออ่ นแหง่ ประเทศไทย ในพระราชนิ ปู ถมั ภ ์ มลู นธิ ิพระมหาไถเ่ พอื่ การพฒั นาคนพิการ มลู นิธิวิถอี ิสระของคนพิการ เป็นต้น AW_Woman5happy-edit4.indd 81 3/19/18 11:59

82 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุม่ เฉพาะ: ท่ามกลางความก้าวหน้าของการทำางานเพือ่ ส่งเสริมสทิ ธิและคุณภาพชีวิต ของคนพิการเหล่าน้ ี สิง่ หนง่ึ ท่ีเปล่ยี นแปลงไปอย่างช้ามากคือทัศนคตขิ องสังคม ทย่ี งั คงมองคนพกิ ารอยา่ งเหมารวมวา่ เปน็ คนทม่ี คี วามบกพรอ่ งทางรา่ งกายไมค่ รบ สมบรู ณ์ ไมม่ คี วามสามารถเทียบได้กับคนสว่ นใหญ่ของสงั คม มีชีวติ อย่างพึ่งพงิ หรอื กระทง่ั เปน็ ภาระของผอู้ น่ื ไมจ่ าำ เปน็ ตอ้ งมสี ว่ นรว่ มหรอื ถกู นบั รวมในกจิ กรรม ทางสงั คม ฯลฯ และเมอ่ื คาำ นงึ ถงึ เรอ่ื งความเปน็ ธรรมทางเพศเขา้ ไปในการทาำ งาน ประเด็นคนพิการด้วยแล้ว เห็นได้ชัดว่าผู้หญิงพิการนั้นยิ่งมีข้อจำากัดในการทำา กจิ กรรมตา่ งๆ ในชวี ติ ประจาำ วนั มากกวา่ ผชู้ ายพกิ ารในภาพรวม ทส่ี าำ คญั คอื การ ตดั สนิ ใจในชวี ติ การเจรญิ พนั ธข์ุ องตวั เอง ผหู้ ญงิ พกิ ารจาำ นวนมากเขา้ ไมถ่ งึ ความรู้ ขอ้ มลู และบรกิ ารทางสขุ ภาพทจ่ี าำ เปน็ ดา้ นอนามยั การเจรญิ พนั ธ ์ุ จาำ นวนไมน่ อ้ ย ตกเปน็ เหยอ่ื ของความรนุ แรงและการละเมดิ ทางเพศ อกี จาำ นวนหนง่ึ ไมส่ ามารถ เลอื กตดั สนิ ใจดา้ นการเจรญิ พนั ธข์ุ องตวั เองไดต้ ามตอ้ งการ เนอ่ื งจากอคตทิ ม่ี อง ว่าผูห้ ญงิ พิการนนั้ มีข้อบกพร่องทางกายภาพจึงไมค่ วรคิดทจี่ ะมชี ีวิตครอบครัว เยย่ี งคนสว่ นใหญข่ องสงั คม ไมค่ วรมลี กู หรอื ควรทาำ หมนั และเมอ่ื ตง้ั ครรภก์ ค็ วร ทาำ แท้ง เปน็ ต้น 1.�นยิ าม เนื่องจากการศึกษานี้มุ่งศึกษาเฉพาะกลุ่มประชากรผู้หญิง จึงกำาหนด ความหมายของ “ผหู้ ญงิ พกิ าร” ในการศกึ ษานอ้ี งิ ตามมาตรา 4 ของพระราชบญั ญตั ิ สง่ เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนพกิ าร พ.ศ. 2550 และทแ่ี กไ้ ขเพม่ิ เตมิ (ฉบบั ท ่ี 2) พ.ศ. 2556 วา่ หมายถงึ คนพกิ ารเพศหญงิ ทม่ี ขี อ้ จาำ กดั ในการปฏบิ ตั กิ จิ กรรม ในชวี ติ ประจาำ วนั หรอื เขา้ ไปมสี ว่ นรว่ มทางสงั คม เนอ่ื งจากมคี วามบกพรอ่ งทาง การเหน็ การไดย้ นิ การเคลอ่ื นไหว การสอ่ื สาร จติ ใจ อารมณ ์ พฤตกิ รรม สตปิ ญั ญา การเรยี นร ู้ หรอื ความบกพรอ่ งอน่ื ใด ประกอบกบั มอี ปุ สรรคในดา้ นตา่ งๆ และมี ความจาำ เปน็ เปน็ พเิ ศษทจ่ี ะตอ้ งไดร้ บั ความชว่ ยเหลอื ดา้ นหนง่ึ ดา้ นใด เพอ่ื ใหส้ ามารถ ปฏบิ ตั กิ จิ กรรมในชวี ติ ประจาำ วนั หรอื เขา้ ไปมสี ว่ นรว่ มทางสงั คมไดอ้ ยา่ งบคุ คลทว่ั ไป AW_Woman5happy-edit4.indd 82 3/19/18 11:59

ผู้หญิงพิการ 83 2.�จำ�นวนและสถานการณผ์ ู้หญงิ พิการ 2.1 คนพิการคดิ เป็นรอ้ ยละ 2.17 ของประชากรท้งั ประเทศ แม้ผหู้ ญงิ พกิ ารจะมสี ดั สว่ นมากกวา่ เพยี งเลก็ นอ้ ย แตม่ ขี อ้ จาำ กดั ในชวี ติ ไมม่ อี าชพี และการศกึ ษาตาำ่ กว่าระดบั ประถมสูงกว่าผู้ชายมาก สำานักงานสถิติแห่งชาติเปน็ หน่วยงานทที่ าำ การสำารวจประชากรพิการทั่ว ประเทศมาตงั้ แต ่ พ.ศ. 2517 และไดแ้ ยกโครงการสาำ รวจความพิการและภาวะ ทพุ พลภาพออกมาเป็นการเฉพาะ ต้งั แต่ พ.ศ. 2545 กำาหนดให้มีการสำารวจใน ระดบั ครวั เรอื นทกุ 5 ป ี ในการสาำ รวจความพกิ ารนเ้ี ปน็ การสาำ รวจขอ้ มลู คนพกิ าร แยกเพศ วยั ถิน่ ทอี่ ยูอ่ าศัย ลักษณะความพกิ าร ข้อจาำ กดั หรือความลำาบากใน การดแู ลตวั เองและทาำ กจิ กรรมตา่ งๆ รวมทง้ั การเขา้ ถงึ สวสั ดกิ ารความชว่ ยเหลอื ที่รัฐจัดให้ (กลุ่มสถิติสงั คม, 2551) เมอ่ื เปรยี บเทยี บผลการสาำ รวจความพกิ าร 3 ครง้ั ทผ่ี า่ นมา (พ.ศ. 2545, 2550 และ 2555) พบวา่ สัดส่วนของคนพิการต่อประชากรท้งั ประเทศอยทู่ ี่ประมาณ รอ้ ยละ 2 โดยในป ี 2550 และ 2555 พบวา่ จาำ นวนผหู้ ญงิ พกิ ารมมี ากกวา่ ผชู้ าย พกิ าร (รอ้ ยละ 53 เทยี บกบั รอ้ ยละ 46 ตามลาำ ดบั ) และในการสาำ รวจครง้ั ลา่ สดุ พ.ศ. 2555 มคี นพกิ ารรวมทั้งประเทศ 1,478,662 คน ในจำานวนนเ้ี ปน็ ผู้หญิง 789,042 คน ผชู้ าย 689,619 คน ดงั รายละเอยี ดในตาราง 3.1 AW_Woman5happy-edit4.indd 83 3/19/18 11:59

84 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- ิงกล่มุ เฉพาะ: ตาราง 3.1 จำานวนและร้อยละของคนพกิ าร จาำ แนกตามเพศ เปรียบเทยี บ 3 ปี (2545, 2550 และ 2555) ปี ผหู้ ญิง ผชู้ าย รห้อญยงิ ล:ชะขายอ*ง คนปพระิกเาทรศท้ัง รอ้ ยละ** ทปงั้ รปะรชะาเกทรศ 2545 442,992 657,769 40:60 1,100,761 1.75 62,871,016 2550 1,007,832 864,028 54:46 1,871,860 2.85 65,566,359 2555 789,042 689,619 53:47 1,478,662 2.17 68,007,361 ท่มี า: มลู นธิ สิ ร้างความเข้าใจเรอ่ื งสุขภาพผู้หญงิ , 2560 ประมวลจาก กลุ่มงานวเิ คราะหแ์ ละ พยากรณส์ ถติ เิ ชิงสังคม, 2546; กลุ่มสถติ สิ งั คม, 2551; กลมุ่ สถติ ิสังคม, 2557. หมายเหตุ: *คดิ เปน็ ร้อยละของคนพกิ ารทัง้ ประเทศ **คดิ เปน็ ร้อยละของคนพกิ ารรวมต่อประชากรทัง้ ประเทศ แตป่ ระเดน็ ทส่ี าำ คญั นอกเหนอื จากจาำ นวนคนพกิ ารเหลา่ นก้ี ค็ อื ขอ้ จาำ กดั หรอื ความยากลาำ บากในการใชช้ วี ติ ดงั ทพ่ี บวา่ แมค้ นพกิ ารสว่ นใหญจ่ ะไดร้ บั สวสั ดกิ าร คา่ รกั ษาพยาบาล แตร่ อ้ ยละ 15.8 เขา้ ไมถ่ งึ อปุ กรณช์ ว่ ยเหลอื คนพกิ ารประมาณ 4 ใน 5 ตอ้ งการใหร้ ฐั ชว่ ยเหลอื หรอื เพม่ิ สวสั ดกิ าร โดยเฉพาะสนบั สนนุ ดา้ นการเงนิ อาชีพ เนอ่ื งจากคนพกิ ารเกอื บ 3 ใน 4 ไมไ่ ดท้ าำ งาน โดยเฉพาะผหู้ ญงิ พกิ าร (ร้อยละ 80) เม่อื เปรยี บเทียบโอกาสและขอ้ จำากดั ดา้ นตา่ งๆ ในการดำารงชวี ิต แลว้ พบวา่ สว่ นใหญผ่ หู้ ญงิ พกิ ารไดร้ บั โอกาสนอ้ ยและมคี วามยากลาำ บากในการ ใชช้ วี ติ มากกวา่ ผชู้ าย เชน่ ในจาำ นวนคนพกิ ารทม่ี งี านทาำ นน้ั เปน็ ผชู้ ายสงู กวา่ ผหู้ ญงิ ในทุกลักษณะอาชีพ โดยเฉพาะการเป็นนายจ้างรวมทั้งเจ้าของกิจการนั้นเป็น ผูช้ ายสูงกว่าผู้หญิงเกอื บ 2 เทา่ โอกาสดา้ นการศึกษา พบวา่ รอ้ ยละ 80 ของ คนพกิ ารไมไ่ ดเ้ รยี นหรอื ไมจ่ บการศกึ ษาในระดบั ประถม และสว่ นใหญเ่ ปน็ ผหู้ ญงิ ผชู้ ายพกิ ารเรยี นจบชน้ั ประถมและระดบั ทส่ี งู กวา่ มากกวา่ ผหู้ ญงิ ประมาณสองเทา่ เนอ่ื งจากเหตผุ ลต่างๆ ได้แก ่ พกิ ารจนไม่สามารถเรียนได้ ไม่มเี งิน คดิ ว่าไม่มี AW_Woman5happy-edit4.indd 84 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ พกิ าร 85 ประโยชน์ทจ่ี ะเรยี น ไมม่ หี รอื เขา้ ไม่ถึงโรงเรยี นพิเศษสาำ หรับคนพกิ าร ถูกเพอ่ื น ล้อเลียน เป็นต้น นอกจากนี้ผู้หญิงพิการยังเผชิญความยากลำาบากในการทำา กิจกรรมต่างๆ ทั้งในบ้านและในชุมชนมากกว่าผู้ชาย ด้วยสาเหตุต่างๆ เช่น สภาพความพิการ การเดนิ ทางไม่สะดวก คนในบา้ นไมต่ อ้ งการใหท้ าำ ไมม่ ผี ูช้ ่วย เหลือพาไป สงั คมไมต่ ้องการให้มสี ว่ นรว่ ม เป็นตน้ และยงั พบว่าสว่ นใหญ่แลว้ ผู้ดแู ลคนพกิ ารเป็นผูห้ ญงิ มากกว่าผ้ชู ายถงึ 4 เทา่ (กลมุ่ สถติ ิสังคม, 2557) 2.2 ผู้หญิงพกิ ารเข้าถึงและไดร้ ับการออกบัตรประจาำ ตวั คนพกิ ารนอ้ ย กว่าผชู้ าย การเขา้ ถงึ สวสั ดกิ ารและความชว่ ยเหลอื ดา้ นตา่ งๆ ทร่ี ฐั จดั ใหส้ าำ หรบั คนพกิ าร นน้ั จาำ เปน็ ตอ้ งไดร้ บั การลงทะเบยี นหรอื รบั รองจากหนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ ง โดยเฉพาะ ที่กำาหนดไว้ในพระราชบัญญัติส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ พ.ศ. 2550 วา่ รฐั จะตอ้ งจดั ใหม้ กี องทนุ สง่ เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนพกิ าร เพื่อคุ้มครองและพัฒนาสมรรถภาพคนพิการ รวมถึงสิทธิด้านการศึกษา การ ประกอบอาชพี และสนับสนนุ งานดา้ นคนพิการ โดยกำาหนดใหม้ กี ารออกบัตร ประจาำ ตวั คนพิการ ซ่งึ มีอายใุ ชง้ าน 8 ปนี บั แตว่ นั ออกบตั ร เพ่ือให้คนพกิ าร แสดงตนเพอ่ื ขอใชส้ ทิ ธเิ ขา้ ถงึ และใชป้ ระโยชนจ์ ากสง่ิ อำานวยความสะดวกอนั เปน็ สาธารณะ ตลอดจนสวสั ดกิ ารและความชว่ ยเหลอื จากรฐั ตามทก่ี ฎหมายกาำ หนด ต่อมามีการแก้ไขเพ่มิ เตมิ พระราชบัญญตั นิ ี้ (ฉบบั ที ่ 2) พ.ศ. 2556 กำาหนดให้ คนพกิ ารมสี ทิ ธเิ ขา้ ถงึ และใชป้ ระโยชนจ์ ากบรกิ ารสาธารณะ รวมถงึ สวสั ดกิ ารตา่ งๆ ทจ่ี าำ เปน็ และกาำ หนดใหร้ ฐั จดั สวสั ดกิ ารแกค่ นพกิ ารทกุ คนอยา่ งทว่ั ถงึ และเปน็ ธรรม โดยหากคนพกิ ารถกู ปฏเิ สธไมใ่ หไ้ ด้รับสวัสดกิ ารตามสิทธิ สามารถรอ้ งต่อคณะ กรรมการสง่ เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ กลมุ่ คนพกิ ารแหง่ ชาตไิ ด ้ จากฐานขอ้ มลู ทะเบยี นกลางคนพกิ าร โดยกรมสง่ เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนพกิ าร กระทรวง การพฒั นาสังคมและความมนั่ คงของมนุษย์ พบว่าจำานวนสะสมของคนพิการที่ มบี ตั รประจาำ ตวั คนพกิ าร ณ มถิ นุ ายน 2560 นน้ั มที ง้ั สน้ิ 1,802,375 คน ซง่ึ แม้ AW_Woman5happy-edit4.indd 85 3/19/18 11:59

86 การสํารวจข้อมลู สขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุม่ เฉพาะ: จากการสาำ รวจของสำานักงานสถิติแห่งชาติจะพบว่าสดั ส่วนของผูห้ ญิงพิการมี มากกว่าผู้ชายพิการ แตพ่ บว่าแม้คนพกิ ารจะขน้ึ ทะเบียนและออกบตั รฯ เพิ่ม มากขน้ึ แต่สัดสว่ นผู้ชายพกิ ารที่มาขอข้ึนทะเบยี นและออกบตั รฯ น้นั มมี ากกว่า ผู้หญงิ พกิ าร (ดังตัวเลขในตาราง 3.2) ซึง่ อาจสะท้อนให้เหน็ ไดว้ า่ ผู้หญงิ พิการมี โอกาสเขา้ ถึงสทิ ธิและสวัสดกิ ารทร่ี ฐั จดั ใหไ้ ดน้ อ้ ยกวา่ ผ้ชู าย ตาราง 3.2 จำานวนและร้อยละของคนพิการท่ไี ดร้ ับการออกบตั รประจำาตวั คน พกิ ารจาำ แนกตามเพศ ธนั วาคม 2553 - มิถุนายน 256010 ข้อมลู ส้นิ สดุ ณ ผู้หญงิ พกิ าร ผูช้ ายพิการ รอ้ ยละของ รวม หญงิ : ชาย ธันวาคม 2553 459,398 567,842 44.7:55.3 1,027,240 ธนั วาคม 2554 544,604 662,567 45.1:54.9 1,207,171 ธันวาคม 2555 603,615 723,852 45.5:54.5 1,327,467 ธันวาคม 2556 678,183 806,464 45.7:54.3 1,484,647 ธันวาคม 2557 748,809 885,751 45.8:54.2 1,634,560 ธันวาคม 2558 808,679 932,119 46.5:53.5 1,740,816 ธนั วาคม 2559 810,203 915,398 47.0:53.0 1,725,601 มิถนุ ายน 2560 851,176 951,199 47.2:52.8 1,802,375 ทม่ี า: มูลนธิ ิสร้างความเขา้ ใจเรื่องสุขภาพผู้หญงิ , 2560 ประมวลจาก กรมส่งเสริมและพฒั นา คณุ ภาพชีวิตคนพิการ, 2560ก และ 2560ข. 10 เปน็ ตวั เลขสะสมตง้ั แต ่ 1 พฤศจกิ ายน 2537 เนอ่ื งจากการจดทะเบยี นคนพกิ ารเรม่ิ ตน้ ขน้ึ ตง้ั แตป่ ี 2537 ตามพระราชบญั ญัติการฟ้ืนฟูสมรรถภาพคนพกิ าร พ.ศ. 2534 และปัจจุบนั มกี ารเปล่ียนแปลงการ จดทะเบยี นคนพิการมาเป็นการออกบตั รประจำาตวั คนพิการ ตามมาตรา 19 แหง่ พระราชบัญญัติสง่ เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนพิการ พ.ศ. 2550 (อมรา และอักษราภัค, 2555) AW_Woman5happy-edit4.indd 86 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ พกิ าร 87 ขอ้ มลู จากฐานขอ้ มลู ทะเบยี นกลางคนพกิ าร กรมสง่ เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพ ชวี ติ คนพกิ ารนน้ั นอกจากแสดงจาำ นวนของคนพกิ ารทไ่ี ดร้ บั การออกบตั รประจาำ ตวั คนพกิ าร โดยแยกเพศชายและหญิงแลว้ ยงั แสดงให้เหน็ ถึงภูมิภาคท่ีอยู่ของคน พกิ าร ทส่ี ว่ นใหญอ่ ยใู่ นภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื รองลงมาคอื ภาคเหนอื ภาคกลาง และตะวนั ตก ภาคใต ้ และกรงุ เทพฯ นอกจากนย้ี งั แสดงใหเ้ หน็ จาำ นวนคนพกิ าร ทง้ั ชายและหญงิ โดยจาำ แนกออกตามลกั ษณะหรอื ประเภทของความพกิ าร 7 ประเภท ที่กำาหนดไว้ในพ.ร.บ.ส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการแห่งชาติ พ.ศ. 2550 ไดแ้ ก ่ การมองเหน็ การไดย้ นิ หรอื สอ่ื ความหมาย การเคลอ่ื นไหวหรอื ทาง รา่ งกาย ทางจติ ใจหรอื พฤตกิ รรม ทางสตปิ ญั ญา ทางการเรยี นร ู้ และทางออทสิ ตกิ ดังรายละเอยี ดในตาราง 3.3 ตาราง 3.3 จาำ นวนและร้อยละคนพกิ ารทีม่ ีบัตรประจาำ ตัวคนพิการ จำาแนกตามลักษณะความพิการ ณ วันที่ 25 มิถุนายน 2560 ลักษณะความพิการ หญงิ ชาย ร้อยละของ รวม รอ้ ยละ หญงิ : ชาย การมองเหน็ 99,066 88,984 53:47 188,050 10.43 การไดย้ นิ หรือสอ่ื 161,292 168,145 49:51 329,437 18.28 ความหมาย การเคลอ่ื นไหวหรือ 419,264 459,624 48:52 878,888 48.76 ทางรา่ งกาย ทางจิตใจหรอื 51,397 81,964 39:61 133,361 7.40 พฤตกิ รรม ทางสตปิ ัญญา 57,602 68,136 46:54 125,738 6.98 ทางการเรยี นรู้ 2,522 5,823 30:70 8,345 0.46 ทางออทิสติก 1,908 8,309 19:81 10,217 0.57 AW_Woman5happy-edit4.indd 87 3/19/18 11:59

88 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: ลักษณะความ หญิง ชาย ร้อยละของ รวม ร้อยละ พกิ าร 99,066 หญงิ : ชาย พกิ ารมากกวา่ 64,397 45:55 117,164 6.50 1 ประเภท ไมร่ ะบปุ ระเภท 5,358 5,817 48:52 11,175 0.62 ความพิการ 851,176 951,199 47:53 1,802,375 100 รวม ท่มี า: มลู นิธสิ รา้ งความเขา้ ใจเร่ืองสขุ ภาพผหู้ ญิง, 2560 ประมวลจาก กรมส่งเสรมิ และพฒั นา คุณภาพชวี ิตคนพกิ าร, 2560ก 2.3 ผหู้ ญงิ พกิ ารทเ่ี ขา้ ถงึ สทิ ธหิ ลกั ประกนั สขุ ภาพและไดร้ บั บรกิ ารฟน้ื ฟู สมรรถภาพทางการแพทยน์ ้อยกว่าผชู้ ายเชน่ กนั สทิ ธหิ ลกั ประกนั สขุ ภาพของคนพกิ ารนน้ั อยภู่ ายใต ้ 3 สทิ ธหิ ลกั คอื (1) สทิ ธิ สวัสดิการการรักษาพยาบาลของข้าราชการ สำาหรับคนพิการที่เป็นข้าราชการ โดยกรมบัญชีกลางเป็นผดู้ ูแลระบบ (2) สทิ ธปิ ระกันสังคม สาำ หรบั คนพิการที่ เป็นผ้ปู ระกันตน/มงี านทาำ โดยสาำ นกั งานประกันสงั คมเปน็ ผ้ดู ูแลระบบและเบกิ จา่ ยคา่ รกั ษาพยาบาล และ (3) สทิ ธิหลักประกนั สุขภาพ เป็นสทิ ธิทจ่ี ะเขา้ ถึง บรกิ ารสขุ ภาพสาำ หรับคนพกิ ารทว่ั ไปทมี่ ีเลขบัตรประจำาตัวประชาชน 13 หลัก นอกเหนอื จากสิทธทิ ี่กลา่ วถึงขา้ งตน้ คนพิการในประเทศไทยส่วนใหญ่อย่ใู นระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ซ่งึ รวมถึง คนพิการทีไ่ ดร้ บั การค้มุ ครองภายใตส้ ิทธหิ ลักประกนั สุขภาพสำาหรบั คนพกิ าร และคนพกิ ารทท่ี ง้ั ไดร้ บั และไมไ่ ดร้ บั การจดทะเบยี นตามพ.ร.บ.สง่ เสรมิ และพัฒนาคณุ ภาพชีวติ คนพิการ พ.ศ. 2550 และท่ีแกไ้ ขเพม่ิ เตมิ (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2556 นั่นหมายถึง ไมว่ า่ จะมบี ตั รประจาำ ตวั คนพกิ ารหรอื ไมก่ ต็ าม สาำ หรบั คนพกิ ารทย่ี งั ไมไ่ ดร้ บั การจดทะเบยี นเปน็ ท.74 นน้ั จะตอ้ ง (1) ไดร้ ับการตรวจ AW_Woman5happy-edit4.indd 88 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ พกิ าร 89 วินิจฉัยและออกใบรับรองความพิการท่รี ะบุประเภทความพิการจากแพทยห์ รือ ผปู้ ระกอบวชิ าชพี เวชกรรมหรือ (2) แสดงบัตรประจำาตัวคนพิการ เพื่อประกอบ การลงทะเบียนในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (ท.74) โดยคนพิการ ที่ลงทะเบียนแล้วจะได้รับสิทธิประโยชน์หลัก อันเป็นบริการขั้นพื้นฐานทาง การแพทย์ได้ในสถานบริการของรัฐทุกแห่ง โดยไม่ต้องมีใบส่งต่อ และสิทธิ เฉพาะสาำ หรบั คนพกิ าร คอื บริการฟ้ืนฟสู มรรถภาพและพฒั นาศักยภาพ เช่น กายภาพบำาบัด การฟื้นฟูการได้ยินการมองเห็น ได้รับอุปกรณ์เครื่องช่วยตาม ประเภทความพิการ เป็นตน้ (สำานักงานหลักประกนั สุขภาพแหง่ ชาติ, 2560ก) จาำ นวนคนพิการท่มี าลงทะเบียน (ท.74) กบั สาำ นักงานหลักประกันสขุ ภาพ แหง่ ชาตมิ จี าำ นวนเพ่ิมข้ึนจาก 361,472 คนในป ี 2548 เปน็ 1,183,474 คน ในปีงบประมาณ 2559 คนเหลา่ น้ีได้รบั บรกิ ารฟื้นฟูสมรรถภาพทางการแพทย์ ตามลกั ษณะความพกิ ารและการสนบั สนนุ อปุ กรณเ์ ครอ่ื งชว่ ยคนพกิ าร (สาำ นกั งาน หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ, 2560ข) โดยในรายงานประจำาปีที่เผยแพร่ต่อ สาธารณะนนั้ ไมไ่ ด้จำาแนกข้อมูลตามเพศเพือ่ ให้เห็นสถานการณก์ ารเข้าถึงสทิ ธิ และบริการด้านสขุ ภาพของผ้หู ญงิ พิการ 2.4 ผู้หญงิ พกิ ารเผชญิ กับอคติทบั ซอ้ น ท้งั ทางเพศและความพกิ าร การศกึ ษาประสบการณช์ วี ติ ของผหู้ ญงิ พกิ ารโดยเพญ็ จนั ทร ์ (2555) ซง่ึ เปน็ การศึกษาเชิงคุณภาพโดยการสมั ภาษณ์เชิงลึกผูห้ ญงิ พิการด้านการเคลอื่ นไหว ดา้ นการมองเหน็ และด้านการไดย้ นิ จำานวนหนึ่ง ในประเดน็ ประสบการณ์ชีวติ และการไดร้ บั สทิ ธดิ า้ นอนามยั เจรญิ พนั ธ ์ุ พบวา่ ผหู้ ญงิ พกิ ารนน้ั ไมไ่ ดม้ องขอ้ จาำ กดั อนั เนอ่ื งจากความพกิ ารลกั ษณะตา่ งๆ เปน็ ความผดิ ปกตแิ ตอ่ ยา่ งใด หากมองวา่ เป็นสมาชกิ สว่ นหนง่ึ ของสังคมท่ตี อ้ งไดร้ ับการค้มุ ครองสทิ ธมิ นษุ ยชนข้นั พน้ื ฐาน ในการดำารงชีวิตเท่าเทียมกับคนอื่น โดยเฉพาะสิทธิด้านอนามัยการเจริญพันธ์ุ และสขุ ภาวะทางเพศ โดยสงั คมกาำ หนดชวี ติ ทางเพศใหก้ บั ผหู้ ญงิ พกิ าร ซง่ึ มกั ถกู ลดทอน กดี กนั หรอื ละเมดิ ในหลายลกั ษณะดว้ ยกนั เชน่ ไมจ่ าำ เปน็ ตอ้ งไดร้ บั ขอ้ มลู AW_Woman5happy-edit4.indd 89 3/19/18 11:59

90 การสํารวจข้อมูลสุขภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: ความรู้เร่อื งเพศศึกษา การดูแลสขุ ภาพอนามัยเจรญิ พันธ ์ุ และการตดั สินใจใน เนอ้ื ตวั รา่ งกายของตวั เอง ไมไ่ ดร้ บั การสนบั สนนุ หรอื ถกู ละเมดิ สทิ ธทิ จ่ี ะมคี วามรกั ความสัมพนั ธ์ มคี วามสขุ ทางเพศ สร้างและรับผดิ ชอบครอบครัว รวมทง้ั สิทธทิ ี่ จะเปน็ แม/่ มแี ละเลย้ี งดบู ตุ ร นอกจากนย้ี งั พบวา่ ผหู้ ญงิ พกิ ารมคี วามเสย่ี งตอ่ การ ถูกกระทาำ รุนแรงและการละเมิดทางเพศ เปน็ ต้น สอดคล้องกับการศึกษาถึงความยากลำาบากของผหู้ ญงิ พิการในการเข้าถึง บรกิ ารอนามยั เจรญิ พนั ธ ์ุ ทพ่ี บวา่ ขอ้ จาำ กดั ในการเขา้ ถงึ ขอ้ มลู และบรกิ ารอนามยั เจรญิ พนั ธข์ุ องผหู้ ญงิ พกิ ารนน้ั ขน้ึ อยกู่ บั ความหลากหลายและระดบั ของความพกิ าร สถานบริการภาครัฐไม่สามารถบริการได้อย่างเพียงพอและรอบด้าน อุปกรณ์ และขอ้ มลู ขา่ วสารไมเ่ หมาะสมตามความตอ้ งการ มชี อ่ งวา่ งในการสอ่ื สารระหวา่ ง ผู้ให้บริการทางด้านสาธารณสุขและผู้ป่วย ที่จำาเป็นต้องสื่อสารผ่านคนกลาง นอกจากนย้ี งั พบวา่ ผปู้ กครองทม่ี ลี กู สาวพกิ ารจะมคี วามกงั วลหรอื กดดนั มากกวา่ ลูกชายพิการ เนอื่ งจากมองวา่ สงั คมไม่ปลอดภัย ลูกสาวพกิ ารมคี วามเสี่ยงหรอื ใช้ชวี ติ อยา่ งยากลาำ บากกว่าลกู ชายพิการ การใช้ชีวติ ค่ขู องคนพกิ ารมกั ถกู มอง ว่าไมร่ าบร่นื รวมทั้งกังวลว่าลกู ทีเ่ กดิ มาอาจจะพกิ ารตามแมแ่ ละเปน็ ภาระของ ครอบครัว (อมรา และอักษราภัค, 2555) ตวั อยา่ งการศกึ ษาทง้ั สองชน้ิ ทย่ี กมาในทน่ี ้ี แสดงใหเ้ หน็ อยา่ งสอดคลอ้ งตรง กนั วา่ สงั คมมีกระบวนการทที่ ำาใหผ้ หู้ ญิงพิการกลายเป็นคนไมป่ กต ิ ไมส่ ามารถ มชี ีวิตทางเพศและตัดสนิ ใจในชีวิตการเจริญพันธุแ์ ละร่างกายของตัวเองตาม ต้องการได้ 3.�สำ�รวจหนว่ ยงานจัดเกบ็ ข้อมลู ผู้หญิงพกิ าร จากการสาำ รวจหนว่ ยงานต่างๆ ทม่ี กี ารรวบรวมและจดั เก็บข้อมูลเก่ยี วกบั คนพิการโดยเฉพาะผู้หญิงพิการ ซึ่งในการศึกษาครั้งนี้หยิบยกมาเป็นตัวอย่าง 9 หน่วยงาน รายละเอียดการจดั เก็บข้อมูลผูห้ ญงิ พกิ ารของแตล่ ะหน่วยงานมี ดงั ตอ่ ไปน้ี AW_Woman5happy-edit4.indd 90 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ พิการ 91 ตาราง 3.4 หน่วยงานท่จี ัดเกบ็ ขอ้ มูลเกย่ี วกบั ผหู้ ญิงพิการ หนว่ ยงาน ขอ้ มูลทีจ่ ัดทำา แหลง่ ขอ้ มลู ข้อสังเกต ที่จัดเก็บ /จดั เกบ็  เปน็ ขอ้ มลู อ้างองิ ระดบั ชาต ิ มีการ 1. สาำ นักงานสถิติ  “การสำารวจความ  จัดเก็บเองโดย ทำาข้อมลู แยกเพศ แหง่ ชาติ พกิ าร 2555” สาำ นกั งานสถติ ิ  “การสาำ รวจความ กระทรวงดจิ ทิ ลั จัดทาำ ทกุ 5 ปี แหง่ ชาติ พิการ 2555” เพอื่ เศรษฐกิจ สำารวจจากครัว พบวา่ จำานวน และสังคม เรือนตวั อย่าง ผูห้ ญงิ พกิ าร ประมาณ 72,800 มากกวา่ ชาย และ ครัวเรือน ราย แสดงใหเ้ หน็ ความ ละเอยี ดในการ ไมเ่ ทา่ เทียม เกบ็ ข้อมลู ไดแ้ ก่ ระหวา่ งเพศใน เพศ ถน่ิ ทอ่ี ยอู่ าศยั หลายประเดน็ ความยากลำาบาก เชน่ การศกึ ษา ในการดแู ลตนเอง ทผ่ี ูช้ ายพกิ าร การเข้าถึงความ ได้เรียนสงู กว่า ช่วยเหลอื / ผู้หญิงพิการ สวสั ดิการของ อาชีพ ทีผ่ ชู้ าย รฐั ฯลฯ พกิ ารมอี าชพี  “สาำ มะโนประชากร หรือทาำ งานสงู และเคหะ” จดั ทาำ กวา่ ผู้หญิงพิการ ทกุ 10 ปี ขอ้ มลู ลา่ สุดป ี 2553 จดั ทาำ ข้อมูลแยก เพศ แบ่งลกั ษณะ ความพกิ าร AW_Woman5happy-edit4.indd 91 3/19/18 11:59

92 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- งิ กลุ่มเฉพาะ: หนว่ ยงานที่ ขอ้ มลู ทีจ่ ัดทาำ /จดั เก็บ แหลง่ ข้อมลู จาก ข้อสงั เกต จดั เก็บ 5 ลักษณะ คือพกิ าร ทางการมองเหน็ การไดย้ นิ การเคลือ่ นไหว ทางจิต หรอื ออทสิ ติก และ สติปัญญา รวมถึงพกิ าร มากกว่าหนึ่งลักษณะ 2. กระทรวง  “รายงานข้อมลู  ฐานข้อมลู  ขอ้ มลู อา้ งอิง การพฒั นา สถานการณ ์ คนพิการใน ทะเบยี นกลาง ระดับชาติ สังคมและ ประเทศไทย” คนพิการ กรม  จำานวนคนพิการ ความมน่ั คง (ขอ้ มลู ลา่ สดุ ทพ่ี บคอื ส่งเสริมและ ทบี่ ันทกึ คอื คน ของมนษุ ย์ มนี าคม 2560) จดั ทาำ ทกุ พฒั นาคณุ ภาพ พิการที่ไปขึ้น (พม.) 3 เดือน เพ่ือรายงานถึง ชวี ิตคนพิการ ทะเบยี นเพื่อ สถานการณ์คนพิการท่วั รบั บัตรประจำา ประเทศ สาเหตคุ วาม ตัวคนพิการ ซึ่ง พิการ ประเภทความ อาจไมค่ รบถว้ น พกิ าร การศึกษา และ การทำางาน  ขอ้ มลู ทเ่ี ผยแพรใ่ นเวบ็ ไซต์ เช่น สถานการณ์ข้อมลู คนพกิ าร องคก์ รคนพกิ าร ในประเทศไทย สถติ ิ คนพิการในดา้ นตา่ งๆ เชน่ จำานวนคนพิการท่ีมา จดทะเบยี น จาำ นวนผ้ไู ด้ รับเบยี้ ยงั ชพี จาำ นวนผู้ ประกอบอาชพี และจาำ นวน หนว่ ยงานบรกิ ารคนพิการ เป็นต้น AW_Woman5happy-edit4.indd 92 3/19/18 11:59

ผู้หญิงพกิ าร 93 หน่วยงานท่ี ขอ้ มูลทจ่ี ดั ทาำ /จดั เก็บ แหล่งข้อมูลจาก ข้อสังเกต จัดเกบ็  “แผนยุทธศาสตรก์ าร พฒั นาสตรีพกิ าร ฉบับที ่ 1 พ.ศ. 2556-2559” ประมวลขอ้ มลู สถานการณ์ ดา้ นการพฒั นาคณุ ภาพ ชวี ติ ผ้หู ญงิ พกิ าร อาทิ ดา้ นอนามยั การเจรญิ พนั ธ์ุ ความรนุ แรง ความยตุ ธิ รรม ฯลฯ เพ่อื กาำ หนดกรอบ และทศิ ทางของ ยทุ ธศาสตร์ 3. กรมสง่ เสรมิ  ระบบสารสนเทศ การ  กรมสง่ เสรมิ การ  แสดงข้อมูล การปกครอง จัดการฐานข้อมูลเบ้ีย ปกครองสว่ น จำานวนคนพิการ สว่ นทอ้ งถน่ิ ยงั ชพี ขององคก์ รปกครอง ทอ้ งถน่ิ ท่ีแยกเปน็ พน้ื ท่ี กระทรวง สว่ นทอ้ งถน่ิ แสดงจาำ นวน ได้ มหาดไทย ผู้รับเบย้ี คนพกิ าร  จดั เบ้ยี คนพิการ 800 บาท/เดอื น ซ่งึ ตอ้ งมี ตามระเบยี บ บัตรประจำาตัวคนพกิ าร กระทรวง ตามกฎหมายว่าดว้ ยการ มหาดไทยวา่ ดว้ ย ส่งเสริมคุณภาพชีวติ หลกั เกณฑ์การ คนพกิ าร (เปน็ ระบบที่ใช้ จ่ายเบี้ยความ เฉพาะภายในหนว่ ยงาน) พกิ ารขององคก์ ร ปกครองสว่ น ทอ้ งถ่นิ พ.ศ. 2553 และ ระเบียบ AW_Woman5happy-edit4.indd 93 3/19/18 11:59

94 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุ่มเฉพาะ: หนว่ ยงานที่ ข้อมูลท่จี ดั ทาำ แหลง่ ขอ้ มลู จาก ข้อสังเกต จัดเก็บ /จดั เก็บ คณะกรรมการสง่ เสรมิ และพฒั นา คณุ ภาพชวี ติ คน พกิ ารแหง่ ชาติ วา่ ดว้ ยหลกั เกณฑ์ และวธิ ีการจัด สวัสดกิ ารเบ้ยี ความพกิ าร (ฉบบั ท ่ี 2) พ.ศ. 2553 4. สาำ นกั งานหลัก  “รายงานการ  จัดเก็บข้อมูล  ข้อมูลแสดง ประกนั สขุ ภาพ สรา้ งหลักประกัน ผเู้ ขา้ รับบรกิ าร จาำ นวนคนพกิ าร แหง่ ชาติ สุขภาพแห่งชาติ จากหนว่ ยบรกิ าร ทเ่ี ขา้ ถึงสิทธหิ ลกั (สปสช.) ประจำาปงี บ ในสังกัด ประกนั สขุ ภาพ ประมาณ 2559”  สามารถประมวล จดั ทำาขอ้ มลู คน ผล จำาแนก พิการที่ใชส้ ทิ ธิ ตามเพศ อายุ ตาม พ.ร.บ. หลกั ประเภทผูป้ ว่ ย ประกันสุขภาพ พน้ื ทีบ่ ริการ แหง่ ชาต ิ พ.ศ. กลมุ่ โรค ฯลฯ 2550 5. กระทรวง  รายงานนกั เรยี น  ศูนยเ์ ทคโนโลยี  แสดงจาำ นวน ศึกษาธกิ าร นกั ศกึ ษาพิการ สารสนเทศและ นกั เรยี นพกิ ารท่ี ของกระทรวง การสอ่ื สาร สป.ศธ. เขา้ รบั การศกึ ษา ศึกษาธกิ าร มกี าร รวบรวมขอ้ มลู จาก ในระดับต่างๆ จาำ แนกตามสงั กดั หนว่ ยงานในสงั กดั (เฉพาะเขตพื้นท ่ี และประเภทความ ตา่ งๆ ไดแ้ ก ่ สาำ นกั สพฐ.) AW_Woman5happy-edit4.indd 94 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ พกิ าร 95 หนว่ ยงานที่ ขอ้ มลู ท่ีจดั ทำา แหล่งขอ้ มูลจาก ขอ้ สังเกต จดั เก็บ /จดั เกบ็ พกิ ารและ งานคณะกรรมการ  ข้อมลู ท่เี ผยแพรต่ อ่ เผยแพร่ทาง การศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน สาธารณะไมไ่ ด้แยก เวบ็ ไซต์ของ (สพฐ.) สำานักงาน เพศ หนว่ ยงาน คณะกรรมการการ  การศึกษาของเด็ก  จัดเก็บสถติ ิ อาชวี ศกึ ษา (สอศ.) พกิ ารอยู่ภายใต ้ จาำ นวนนกั เรยี น สาำ นักงานคณะ พ.ร.บ.การศึกษา นกั ศกึ ษาพกิ าร กรรมการการอุดม แห่งชาติ ระบุถงึ ในแตล่ ะหนว่ ย ศกึ ษา (สกอ.) สทิ ธิเรยี นฟรีและ บริการ สำานักงานคณะ การเขา้ ถงึ สง่ิ อาำ นวย กรรมการส่งเสริม ความสะดวกและ การศึกษาเอกชน ชว่ ยเหลือ นอกจาก (สช.) และสาำ นกั งาน นย้ี งั มรี ะเบยี บอน่ื ๆ สง่ เสริมการศกึ ษา ที่เกีย่ วข้อง เชน่ นอกระบบและการ ระเบียบกระทรวง ศึกษาตามอธั ยาศัย ศกึ ษาธิการ วา่ ดว้ ย (กศน.) การอดุ หนนุ นกั เรยี น พกิ ารในโรงเรียน เอกชน 2558 และ แผนพฒั นาการ จดั การศกึ ษาสาำ หรบั เดก็ พกิ าร ระยะ 5 ปี (พ.ศ. 2555-2559)  ขอ้ มูลโรงเรยี น  สาำ นกั บริหารงาน เฉพาะความพิการ การศกึ ษาพเิ ศษ ทว่ั ประเทศ ภายใต้ สพฐ. เผยแพร่ ผา่ นเว็บไซต์ AW_Woman5happy-edit4.indd 95 3/19/18 11:59

96 การสํารวจข้อมลู สุขภาวะผู้ห- งิ กล่มุ เฉพาะ: หนว่ ยงานที่ ขอ้ มลู ทจ่ี ดั ทาำ แหล่งข้อมูลจาก ข้อสังเกต จดั เก็บ /จดั เกบ็ 6. กระทรวง  “สถติ แิ รงงาน  สำานักงานสถติ ิแหง่  ในรายงานทเ่ี ผยแพร่ แรงงาน ประจำาปี” แสดง ชาติ ไมแ่ ยกขอ้ มลู ชายหญงิ จำานวนคนพกิ าร/  กรมการจัดหางาน แนวปฏิบัตติ าม ผดู้ แู ลคนพกิ ารทไ่ี ด้  สาำ นกั งานประกนั กฎหมาย: รบั สทิ ธติ ามมาตรา สังคม  การจา้ งงานคนพกิ าร 35 พ.ร.บ.ส่งเสริม เข้าทาำ งานหน่วยงานรฐั และพฒั นาคณุ ภาพ หรอื นายจา้ ง ชีวติ คนพกิ าร พ.ศ. ทม่ี ลี ูกจา้ งมากกว่า 2550 จำาแนกตาม 100 คน ต้องจ้าง ประเภทการขอใช้ คนพิการในอัตรา สิทธิ แสดงจาำ นวน 100:1 คน และเศษ คนพิการทีเ่ ขา้ ถงึ เกนิ 50 คน ใหจ้ า้ ง อาชีพตามกฎหมาย คนพิการ 1 คน กาำ หนด แยก (มาตรา 33) ตามประเภท  หากนายจา้ ง อตุ สาหกรรม (เอกชน) ไมจ่ ้างคน  รายงานจาำ นวนผทู้ ี่ พกิ ารตามมาตรา 33 ขอเงินทดแทน ใหส้ ง่ เงินเข้ากองทนุ ฯ กองทุนประกนั หรอื ปฏบิ ตั ติ าม สังคมเนือ่ งจาก ทางเลือก ดังน้ี ทุพพลภาพ (2558) (1) ให้สัมปทาน (2) จัดสถานทจ่ี าำ หน่าย สนิ คา้ (3) จา้ งเหมา ช่วงงาน (4) ฝึกงาน (5) ใหม้ อี ุปกรณห์ รอื สง่ิ อาำ นวยความสะดวก AW_Woman5happy-edit4.indd 96 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ พิการ 97 หน่วยงานที่ ข้อมูลที่จดั ทำา แหล่งขอ้ มูลจาก ขอ้ สังเกต จดั เก็บ /จดั เก็บ (6) ลา่ มภาษามือ และ (7) ความชว่ ย เหลอื อน่ื แก่ คนพกิ าร (มาตรา 34 และ 35) 7. กระทรวง  งานวจิ ัยท่เี ก่ยี วขอ้ ง  กรมการแพทย ์ ซงึ่ มี  เปน็ ศนู ย์กลางทาง สาธารณสขุ  สรา้ งตวั ชว้ี ัดในการ สถาบันสิรินธรเพ่อื ด้านวิชาการทเ่ี กี่ยว ตรวจราชการท่ี การฟน้ื ฟสู มรรถภาพ ขอ้ งกบั ผูพ้ กิ ารทาง เก่ยี วขอ้ งกับการ ทางการแพทย์แห่ง ดา้ นรา่ งกายและ ฟื้นฟสู มรรถภาพ ชาต ิ ทำาหน้าท่ตี รวจ การเคล่ือนไหว รวม ผู้พกิ ารทางดา้ น สอบคุณภาพด้าน ถงึ อวัยวะเทียมเนน้ รา่ งกายและการ การฟ้ืนฟู การใหบ้ ริการท่ี เคล่อื นไหว เกย่ี วขอ้ งกบั ผพู้ กิ าร ทางดา้ นร่างกายใน ภาพรวม ไมม่ กี าร ใหบ้ รกิ ารที่เฉพาะ เจาะจงกับผู้หญิง พกิ าร  เอกสาร รายงาน  กรมสขุ ภาพจติ  แบ่งเปน็ จติ เวชเด็ก และงานวิจัยท่ีเกยี่ ว โดยสถาบนั ราชานกุ ลู กบั สุขภาพจติ คน /ยุวประสาท และ พกิ าร แยกตาม สุขภาพผูใ้ หญ่ ประเภทความพกิ าร โดยโรงพยาบาล ศรธี ญั ญา AW_Woman5happy-edit4.indd 97 3/19/18 11:59

98 การสํารวจข้อมูลสขุ ภาวะผู้ห- ิงกลุม่ เฉพาะ: ตาราง 3.5 หนว่ ยงานให้บรกิ ารท่เี กีย่ วขอ้ งทีม่ ีการ จัดเก็บข้อมูล ณ หนว่ ยบริการนนั้ ๆ หนว่ ยงานท่ี ข้อมูลทีจ่ ัดทาำ แหล่งข้อมลู จาก ข้อสังเกต จัดเก็บ /จดั เก็บ 1.วทิ ยาลยั  จาำ นวน  นกั ศึกษาที่  เป็นหลักสูตรระดับอดุ ม ราชสดุ า นกั ศกึ ษาที่ เข้าเรียน ศกึ ษาสาำ หรบั ผพู้ กิ ารและ มหาวทิ ยาลัย กำาลงั ศึกษา  งานวิจยั / ผู้ทีด่ ูแลคนพกิ ารในระดบั มหดิ ล และจบการ บทความวชิ าการ ปรญิ ญาตร ี (สาขาวชิ า ศกึ ษา หูหนวกศกึ ษา) ปริญญา  งานวิจัยและ โท (สาขาวิชาวทิ ยาการ บทความเผย ฟ้นื ฟสู มรรถภาพคน แพรใ่ นวารสาร พิการ, สาขาวชิ าการ วทิ ยาลัย ศกึ ษาสำาหรบั บุคคลทมี่ ี ราชสดุ าเพ่ือ ความต้องการพิเศษ) การวจิ ัยและ และปรญิ ญาเอก (สาขา พฒั นาคน วิชาการพฒั นาคุณภาพ พิการ ชวี ติ คนพิการ)  ต้นแบบของระบบการ ชว่ ยเหลือนักศกึ ษาพกิ าร 2.มูลนิธิคน  ข้อมูล จาำ นวน  ผู้เขา้ รบั บรกิ าร  ประกอบดว้ ยองค์กรท่ี พกิ ารตา่ งๆ และสถานการณ์ ในแตล่ ะ เกดิ จากการรวมกลมุ่ ของ จาำ นวน คนพกิ ารด้าน หนว่ ยงาน คนพกิ ารประเภทตา่ งๆ มากกวา่ ตา่ ง ๆ ของแต่ และองคก์ รทท่ี าำ งานเพอ่ื 500 องคก์ ร ละหน่วยงาน คนพกิ ารกระจายตวั อยู่ ทัว่ ประเทศ ข้อสังเกตต่อข้อมูลเกี่ยวกับคนพิการจากทั้งสองตารางข้างต้น มีประเด็น สาำ คัญในรายละเอยี ดดงั ต่อไปนี้ AW_Woman5happy-edit4.indd 98 3/19/18 11:59

ผู้หญงิ พิการ 99 3.1ภาพคนพกิ ารในหนว่ ยงานหลกั ของรฐั :ความชว่ ยเหลอื และสวสั ดกิ าร ในฐานะที่รัฐมีหน้าที่รับผิดชอบโดยตรงต่อสวัสดิภาพของประชาชน โดย เฉพาะคนพิการนั้น พบว่ามีอย่างน้อย 6 กระทรวงสำาคัญที่มีภารกิจต้องดูแล คนพกิ ารดา้ นตา่ งๆ นนั่ คือ กระทรวงสาธารณสขุ กระทรวงการพฒั นาสังคมและ ความมั่นคงของมนุษย์ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวง แรงงาน และกระทรวงดจิ ทิ ลั เพอ่ื พฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คม กลา่ วโดยสรปุ ทง้ั 6 หน่วยงานมีการทาำ งานเก่ียวกบั คนพิการใน 5 ด้านสาำ คญั ดังนี้ (1) การฟื้นฟูสมรรถนะทางการแพทยแ์ กค่ นพิการ หนว่ ยงานหลกั ทด่ี แู ล คอื กระทรวงสาธารณสขุ โดยกรมการแพทย ์ มสี ถาบนั สริ นิ ธรเพอ่ื การฟน้ื ฟสู มรรถภาพ ทางการแพทยแ์ ห่งชาติทำาหน้าทีค่ ลา้ ยหน่วยวชิ าการ รบั นโยบายจากกระทรวง สาธารณสุขให้ดูแลเรือ่ งมาตรฐานการฟนื้ ฟูด้านตา่ งๆ แกค่ นพิการ (2) สวัสดิการสังคมและคณุ ภาพชีวติ มสี องหน่วยงานหลกั ที่ดูแล คอื หน่งึ กรมส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ กระทรวงการพัฒนาสังคมและ ความมน่ั คงของมนษุ ย์ มีหน้าที่รับลงทะเบียนเพ่ือออกบตั รประจำาตวั ใหก้ ับคน พกิ าร โดยมกี ารเผยแพรข่ อ้ มลู ตอ่ สาธารณะผา่ นทางรายงานสถานการณค์ นพกิ าร ทไ่ี ดร้ ับการออกบตั รฯ รวมทัง้ ผา่ นเวบ็ ไซต์สถานการณค์ นพกิ ารในประเทศไทย เพอ่ื แสดงขอ้ มลู จาำ นวนผมู้ าลงทะเบยี นเพอ่ื รบั บตั รประจาำ ตวั คนพกิ าร มกี ารจาำ แนก ตามเพศ ภมู ลิ าำ เนา และประเภทความพกิ าร นอกจากนย้ี งั มขี อ้ มลู ตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วกบั คนพกิ าร รวมถงึ องคก์ ร/หนว่ ยงานคนพกิ ารรว่ มดว้ ย อยา่ งไรกด็ ี ในขอ้ มลู ทเ่ี ผยแพร่ ตอ่ สาธารณะนน้ั มกี ารจาำ แนกขอ้ มลู แยกเพศทส่ี ามารถเปรยี บเทยี บชายหญงิ ไดแ้ ต่ ในรายละเอยี ดอน่ื ๆ กลบั ไมไ่ ดน้ าำ เสนอขอ้ มลู แยกเพศ ดงั นน้ั จงึ ไมอ่ าจเปรยี บเทยี บ ระหวา่ งเพศได ้ ทง้ั ในมติ ดิ า้ นประเภทความพกิ าร สาเหตคุ วามพกิ าร การศกึ ษา และอาชพี สอง กรมสง่ เสรมิ การปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ กระทรวงมหาดไทย มกี าร แจกเบีย้ พกิ าร 800 บาท/เดอื น ให้กบั คนพกิ ารท่ีมบี ัตรประจำาตัวคนพกิ ารและ ลงทะเบยี นรบั เบย้ี คนพกิ ารกบั กรมสง่ เสรมิ การปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ซง่ึ เชอ่ื มโยง AW_Woman5happy-edit4.indd 99 3/19/18 11:59