ЭДИЙН-ЗАСГИЙН-ХҮРЭЭ

 Мөн Марксаас үл хамааран Аливаа материаллаг баялагын үнэ цэнэ нь түүнийг үйлдвэрлэхэд зарцуулсан хөдөлмөрийн тоо хэмжээгээр биш, харин түүний хүнд өгч буй ашигтай чанараар хэмжигдэнэ . /Госсений хууль/

Кейнсизм

Кейнсизм  Кейнс эдийн засгийн хямрал болон ажилгүйдлыг зах зээл аяндаа үгүй хийж чадахгүй гээд Төрийн зохицуулалтаар эдийн засгийн үр өгөөжтэй хөгжлийг хангаж болно гэсэн шинэ санааг тавьж /Ажил эрхлэлт, хүү, мөнгөний онол/, 1929- 1933 оны эдийн засгийн хямралыг даван туулах гарцыг нээсэн.

 Тэрээр үнэ, зээлийн хүү, цалин зэрэг нь удаан өөрчлөгддөг, уян хатан бус шинжтэй тул зах зээлийг бүрэн зохицуулж чадахгүй.  Иймээс засгийн газар өөрийн зардал, татварын хэмжээг өөрчлөн нийт эрэлтэд нөлөөлөх замаар эдийн засгийн зохицуулалт хийх нь ихээхэн үр ашигтай гэж үзэж байв.

Монетаризм

Монетаризм  Зах зээл дотоод мөн чанар хөдөлгөх хэмжүүрээрээ тогтвортой байдалруу тэмүүлнэ. Энэ тогтвортой байдал бий болгох механизм өрсөлдөөн бөгөөд цэвэр буюу төгс өрсөлдөөн бол тогтвортой байдлын өндөр зэргийг хангана гэж үздэг.

 Тэрчлэн эдийн засгийн тогтворжилт, ажил эрхлэлтийг хангахад мөнгө зээлийн бодлогыг гол арга болгон дэвшүүлдэг эдийн засгийн онол юм.  Гол төлөөлөгч нь  Нобелийн шагналт Милтон Фридман юм

1. Хэрэгцээ 2. Эрэлт 3. Нийлүүлэлт 4. Үнэ бүрдэлт 5. Зах зээл 6. Өрсөлдөөн

1. Хэрэгцээ гэж юу вэ? 2. Хэрэгцээний ангилал

Хэрэгцээ гэж юу вэ?  Хүн бүх биелүүлэх олон хүсэлтэй байдаг.  Жнь: Хоол хүнс, хувцас, орон байр зэрэг материаллаг хэрэгцээ, мөн боловсролоо ахиулах, үзвэр үзэх зэрэг материаллаг бус хүсэл бий. Хүний хангагдааагүй хүслийг хэрэгцээ гэнэ.

Хэрэгцээний ангилал Хувийн хэрэгцээ Бүлгийн хэрэгцээ Нийгмийн хэрэгцээ Оршин амь зуух хэрэгцээ Соёлын хэрэгцээ Тансаг хэрэгцээ

Хувийн хэрэгцээ  Энэ нь хувийн болон бүлгийн хэрэгцээнээс бүрдэнэ.  Хувийн хэрэгцээнд хоол хүнс, орон байр, соёлын үнэт зүйлс гэх мэт хүн бүрт шаардагдах бүх зүйлс орно.

Бүлгийн хэрэгцээ  Сонирхлоороо нэгдсэн хүмүүсийн ерөнхий хэрэгцээ.  Тухайлбал: хамт бүлгээрээ хөдөлмөрлөх, амрах шаардлагатай нөхцлийг бий болгох,

Нийгмийн хэрэгцээ  Нийгэм, хүмүүсийн аюулгүй байдлыг хангах, дэг журмыг сахих, үндэсний соёл уламжлалыг хадгалах, түүхийн дурсгалт зүйл болон байгал орчныг хайрлан хамгаалах, хоорондоо харилцах, нийгмийн хамгаалалд байх гэх мэт.

Оршин амь зуух хэрэгцээ  Хүний өөрийгөө зогоох шаардлагаас үүсэж буй хэрэгцээ хамаарна.  Амь зуух хэрэгцээг үнэмлэхүй ба харьцангуй гэж ангилна.  Жнь: зурагт радио нь харьцангуй, хамтран амьдрахад зайлшгүй сахих хууль ёсыг үнэмлэхүй гэнэ.

Соёлын хэрэгцээ  Соёлын хэрэгцээ нь амь зуух, бие махбодийн болон нийгмийн наад захын зүйлээс давж гардаг.  Гэхдээ дадал заншил, соёлын төвшингээр нийгэм хэвийн байдлаар хүлээж авдаг соёл.

Тансаг хэрэгцээ  Соёлын хэрэгцээнээс давж буй зүйлийг тансаг хэрэгцээ гэнэ.

1. Эрэлт гэж юу вэ? 2. Эрэлтийн хууль

Эрэлт гэж юу вэ? Эдийн засгийн онолд мөнгөөр баталгаажсан хэрэгцээг эрэлт гэнэ.

2. Эрэлтийн хууль  Эрэлтэнд нөлөөлөгч хүчин зүйлс тогтмол байхад бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнэ өсөхөд түүнийг худалдан авах тоо багасдаг хандлагыг эрэлтийн хууль гэнэ. Өөрөөр хэлбэл үнэ ба тоо хэмжээний урвуу хамаарлыг эрэлтийн хууль гэж болно.

3. Эрэлтийн муруй Үнэ Үнэ Тоо хэмжээ 6 5 0 16 4 1 14 3 2 12 2 3 10 1 48 56 0 5 10 15 20 тоо 64 хэмжээ Бүтээгдэхүүний борлуулалт үнийн хамаарлыг харуулсан графикийг эрэлтийн муруй гэнэ.

4. Эрэлтэд нөлөөлөх хүчин зүйл  Хэрэглэчийн орлого  Харилцан хамаарал бүхий бүтээгдэхүүний үнэ  Хэрэглэгчийн тоо  Хэрэглэгчийн таашаал, сонирхол  Хэрэглэгчийн хүлээлт

5.Эрэлтийн үнийн мэдрэмж  Үнийн өөрчлөлтийг дагж борлуулалт өөрчлөгдөхийг эрэлтийн мэдрэмж гэнэ.  Мэдрэмжтэй – үнэ өсөхөд борлуулалтын хэмжээ багаса, үнэ буурахад орлогын ерөнхий хэмжээ өсөх  Мэдрэмж муутай – үнийн өөрчлөлт борлуулалтанд харьцангуй бага нөлөөлдөг

Эрэлтийн солбисон үнийн мэдрэмж  Нэг бүтээгдэхүүн үнэ өөрчлөгдөхөд өөр нэг бүтээгдэхүүний эрэлтийн тоо хэмжээнд нөлөөлж байгааг хэлнэ.  Эрэлтийн муруйн хэлбэрээр мэдрэмжийг тодорхойлох боломжтой.

2. Нийлүүлэлт

Нийлүүлэлт гэж юу вэ?  3ах зээлд пүүсүүд хэрэглэгчдэд бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэхээ хэрхэн шийддэг вэ?  Тухайн бүтээгдэхүүнээ хичнээн хэмжээтэй үйлдвэрлэн нийлүүлэх вэ гэдгээ пүүсүүд яaж шийддэг вэ?  Пүүсүүд ямар төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхээ хэрхэн, шийддэг вэ? гэдэг олон асуултанд нийлүүлэлт хариулна.  Нийлүүлэлт гэдэг бол тодорхой хугацааны турш тухайн зах зээлд үйлдвэрлэгчдийн борлуулахыг санал болгосон бөгөөд хангаж чадах барааны тоо хэмжээг хэлнэ.

Нийлүүлэлтийн муруй Үнэ Тоо хэмжээ  Барааны зах зээлийн үнэ, үйлдвэрлэгчийн нийлүүлж байгаа барааны тоо хэмжээний хоорондын харицааг харуулсан графикийг нийлүүлэлтийн муруй гэнэ.  Үнэ нийлүүлж байгаа барааны тоо хэмжээний хоорондын харилцан уялдааг(шууд хамааарал) нийлүүлэлтийн хууль гэдэг.

Нийлүүлэлтэнд нөлөөлдөг хүчин зүйлс  Эдийн засгийн нөөцийн үнэ: Үнэ тогтвортой байхад тухайн барааны үйлдвэрлэлд хэрэглэгдэх нөөцийн үнэ буурвал үйлдвэрлэлийн зардалыг бууруулж нийлүүлэлт өснө.  Технологийн дэвшил: Үнэ тогтвортой байхад тухайн барааны үйлдвэрлэлийн технологид дэвшил гарвал түүний нийлүүлэлт нэмэгдэнэ.  Олон үйлдвэрлэгч байвал Үйлдвэрлэгчдийн тоо: Үнэ тотвортой байхад хэдий чинээ бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн хэмжээ нэмэгдэж нийлүүлэлт төдий чинээ нэмгдэнэ.  Татвар ба татаас: Бараа, үйлчилгээнд оногдуулж байгаа татварын өсөлт нь үйлдвэрлэлийн зардалыг нэмэгдүүлж нийлүүлэлтийг багасгаж байдаг.  Хослох болон орлох барааны үнэ:Хослох барааны үнийн бууралт, өсөлт нь нийлүүлэлтийг багасгаж ихэсгэж байдаг.  Хүлээлт: Бүтээгдэхүүний үнэ ирээдүйд өөрчлөгдөнө гэсэн хүлээлт үйлдвэрлэгчийн зах зээлд бүтээгдэхүүн нийнүүлэх хүсэлд бас нөлөөлж болно.

1. Үнэ бүрдэлт гэж юу вэ ? 2. Тэнцэл яаж тогтдог вэ?

1. Үнэ бүрдэлт гэж юу вэ ? Үнэ гэдэг нь тухайн бараа бүтээгдэхүүн худалдан авах өгөхөд илэрдэг эрэлт нийлүүлэлтийн тэцвэрийг тодорхойлогч мөнгөн үнэлэмж.

Илүүдэл,хомсдол тэнцвэрт үнэ

2. Тэнцэл яаж тогтдог вэ?  Хэрвээ зах зээл дээр илүүдэл нийлүүлэлт байгаа бол үүнийг худалдан авагчийн зах зээл гэнэ.  Үйлдвэрлэгч илүүдэл барааг борлуулахын тулд үнийг буруулах болдог. Ийнхүү үнэ багас ч барааны эрэлт нэмэгдэн харин нийлүүлэлт зах зээлийн тэнцвэрт (P0-Mo) хүртэл буурна.

 Нэгдүгээрт,Э>тохиолдолд буюу эрэлт нь нийлүүлэлтийн хэмжээнээс давбал хангагдаагүй эрэлтийг үүсгэн , бараа үйлчилгээний хомсдлыг бий болгон эдийн засгийн тогтолцоог хямруулна.

 Хоёрдугаарт , Э<тохиолдолд буюу нийлүүлэлт нь эрэлтээс давбал илүүдэл бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгон зах зээл дээр борлуулагдаагүй бүтээгдэхүүний хуритлал бий болгон үй олон үйлдвэрлэгч өрсөлдөөнд ялж гарахын тулд нийгмийн баялгийг үрэн таран хийх эдийн засгийн бодит хямралыг бий болгоно.

 Гуравдугаарт, Э=Н тохиолдолд буюу эрэлт нийлүүлэлт тэнцсэн тохиолдолд зах зээл тогтворжин эдийн засгийн тэнцвэржсэн зохистой байдал бий болно. Эрэлт нийлүүлэлт нь тохирч байх үеийн үнийг тэнцвэрт үнэ гэж нэрэлдэг. Зах зээлийн нийгэмд үнэ тэнцвэртэй байх үндэс нь эрэлт нийлүүлэлт тэнцвэртэй байх явдал юм. Бидний авч үзэж байгаа тэр цэг л тэнцвэрт үнийн түвшин юм.







Үйлдвэр- Хэрэглэг лэгчид чид Зохицуу лагчид Зах зээлд оролцогчид

“Үл үзэгдэх Төрийн гар” зохицуулалт • Зах зээлийн • Санхүү, механизм мөнгө зээлийн механизм

Төрийн Улс орноо Байгал удирдлагыг батлан хамгаалах бүрдүүлж хэрэгжүүлэх хамгаалах Иргэдийн Хүн амын эмзэг эрхийг Боловсрол, эрүүлийг хэсгийн хамгаалаж нийгмийн хууль ёс хамгаалах бараа, халамж сахиулах үйлчилгээний стандарт





Өрсөлдөөн гэж юу вэ? Зах зээлийн эдийн засгийн үндэс тулгуур нь өрсөлдөөн юм.



2. Өрсөлдөөний төрөл Үнийн Борлуулалты Технологийн Эрэлтийг өрсөлдөөн н өрсөлдөөн өрсөлдөөн бий болгох чадварын өрсөлдөөн

3. Зах зээлийг өрсөлдөөний байдлаар Төгс Төгс бус өрсөлдөөн өрсөлдөөн

3. Төгс өрсөлдөөн  Чөлөөт буюу төгс өрсөлдөөний зах зээл: Уг зах зээлийн үед зах зээлийн үнэд пүүсүүд нөлөө үзүүлж чаддаггүй  Зах зээлд чөлөөтэй орж, гарж чаддаг  Мэдээлэл төгс байдлаараа онцлог юм.  Харамсалтай нь бодит амьдрал дээр тэр бүр байдаггүй.

4. Төгс бус өрсөлдөөн  Үйлдвэрлэгчид бүтээгдхүүн борлуулалтын нөхцөлд нөлөөлж болох ба энэ нь өрсөлдөөнт тэмцэлд хүргэнэ.  Бүтээгдэхүүний заx зээлд орох нь хязгаарлагдмал.  Зах зээлийн орчин үеийн загварт нэлээд тархсан байдалтай байна.

5. Төгс бус өрсөлдөөний ангилал • Ихэнх үйлдвэрлэлийг хяналтандаа авч үнд нөлөөлж болох боломжийг олсон зах зээлийн бүтэц • Нэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг олон тооны үйлдвэрлэгч (хоорондоо ялгаатай)байгаа зах зээлийн бүтэц Олигополь • Цөөн тооны үйлдвэрлэгч хоорондоо ярьж тохиролцоод үнэ тогтооно