39 - Derin Tarih Haziran 2015

50 Genelkurmay Belgeleri Işığında 13 Numara 13/5/335 (1919) 14 Aceledir. Muhasebat 1121 Bütçe 335 2667 Harbiye Nezaret-i Celilesine 1) 7/5/335 tarih ve 7 numaralı tezkire-i âcizanemle Müfettişlik karargâh mensubinin üç aylık muhassasat-ı adiyelerinin şimdiden ve buradan itası lüzumunu istirham etmiştim. Henüz devair-i müte- allikası neticelendirmemiştir. 2) Masarifat-ı fevkalâde Müfettişlikçe ba’det-tasdik kabul edil- mesi 6/5/335 tarih ve 5 numaralı tezkire ile istirham edildiği halde henüz bir karar ita edilmemiştir. Bu kararın itasile beraber alelhesap bir miktar meblâğın ita’sı lüzumu tabiîdir. 3) Ekalli iki binek otomobili lâzımdır. Bu da henüz temin edi- lememiştir. 4) Muhassasat-ı zatîyemle karargâhın seferî karargâh ittihazı hakkındaki 12/5/335 tarih ve 12 numaralı tezkire-i âcizî de henüz mevki-i muamelede bulunuyor. Balâda arz olunan mevadd netayice iktiran ettirildikten ve bina- enaleyh maiyetimdeki ümera ve zâbitanın hazırlıklarını yapmak ve ailelerinin havayicini temin etmek gibi hususatın muktazi olduğu parayı bilfiil vermek imkânı hasıl olduktan üç gün sonra hareket olunacağı muhakkaktır. Bu işler için bir haftadan beri karargâhımın ümera ve zâbitanı bizzat takip ile meşgul oldukları cihetle bir an evvel işin katîyete ik- tiran ettirilmesini ehemmiyetle istirham eylerim. Muhesebat dairesine 13/Mayıs/335 Dokuzuncu Ordu Kıtaat Müfettişi ve Fahrî Yaver-i Hazret-i Sehriyari Mirliva M. Kemal

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 51 SAMSUN’A GİDECEK KOMUTA KARARGÂHI MENSUPLARI Belge 14 9. Ordu Kıtaatı Müfettişliğine tayin olunan Mustafa Kemal Pa- şa’nın karargahında kimler yoktur ki? Albay Kazım Dirik’ten Albay İbrahim Tali’ye, Ayıcı Arif ’ten Hüsrev Gerede’ye, geleceğin Başba- kanı Refik Saydam’dan Türk Hava Kurumu Başkanı Cevad Abbas Gürer’e uzanan bir kadro ile gidecektir Samsun’a. İngiliz yetkililer bu listeyi onaylamış ve gitmesini uygun gör- müşler, /vize’ dediğimiz approved yazısı ile damgayı basmış, imza- lamışlardır.

52 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 53

54 Genelkurmay Belgeleri Işığında 14 Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişi Mustafa Kemal Paşa Haz- retleri Erkân-ı Harbiye Reisi Miralay Albay Kazım Beyefendi Sıhhiye Müfettişi Miralay İbrahim Talî Beyefendi. Erkân-ı Harbiye Kaymakamı Arif Bey Erkân-ı Harbiye Binbaşı Hüsrev Bey Topçu Müfettişi Binbaşı Kemal Bey Sıhhiye Müfettişi Muavini Binbaşı Refik Bey Yaver, Piyade Yüzbaşısı Cevat Efendi Piyade Yüzbaşı Mustafa Efendi Piyade Yüzbaşı Ali Şevket Efendi Piyade Yüzbaşı Muhtar Efendi Piyade Yüzbaşısı İsmail Hakkı Efendi Tabib Yüzbaşı Behçet Efendi Piyade Mülazım-ı Evvel Hayati Efendi Piyade Mülazım-ı Evvel Arif Hikmet Efendi Yaver Topçu Mülazım-ı Sani Muzaffer Efendi Mülazım-ı Evvel Abdullah Efendi Müşavir-i Adli Ali Rıza Bey Tabur Hesap Memuru Rahmi Efendi Tabur Hesap Memuru Ahmet Nuri Efendi Sınıf-ı Sâni Faik Efendi Zabit Vekili Tahir Efendi Sınıf-ı rabih Memduh Efendi Yalnız yirmi üç neferdir. Bâlâda esami muharrer erkân, ümerâ ve zabitân dokuzuncu Ordu kıtaatı Müfettişliği karargâhına mensup olup 16 Mayıs 335’te Samsun`a hareket edeceklerdir. 13 Mayıs 335. (Harbiye Nezaretinin Muamelat Dairesinin mührü ile, İtilâf Devletlerinin müsaadesini ve kontrolünü belirtir Kontrol bürosu- nun mührü ve imzası) Dokuzuncu ordu Kıtaatı Müfettişliği Erkân-ı Harbiye Reisi Miralay Kazım

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 55 NEFERLER LİSTESİ Belge 15 Yine İngiliz yetkililere bildirilen neferat listesi. Yine onay ve damga, imza….

56 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 57 15 Kıdemli Çavuş, Osman Nuri oğlu Ali Faik efendi Kıdemsiz Çavuş, İbrahim İzzet oğlu Atıf Nefer Hüseyin oğlu Mehmet/ Sincanlı “ Ahmet oğlu Emin/ Sincanlı “ Mustafa oğlu İsmail/ Sincanlı “ İbrahim oğlu Ömer/ Sincanlı “ Kerem oğlu Mehmet/ Alaiye “ Hasan oğlu Ali/ Sungurlu “ Mehmet oğlu Mehmet/ Gerede “ Mehmet oğlu Durmuş/ Mudurnu “ Mehmet oğlu Ali/ Geyve “ Şakir oğlu Nuri/ Gerede “ Hasan oğlu Hüseyin/ Akhisar Onb. Tevfik oğlu Adem/ Çatalca Nefer Abdullah oğlu Mehmet/ Çatalca “ Abdullah oğlu Musa/ Divrik “ Mehmet oğlu Hasan/ Kadıköy “ Bekir oğlu Mahmut/ Yenihan “ İhsan oğlu Mehmet Lütfi/ Üsküdar Çavuş Ali oğlu Musa/ Aydın “ Mustafa oğlu Kemal/Konya “ Kemal oğlu Mustafa/ Konya Onbaşı Ali oğlu Rıfat/ Sivas “ Rıfat oğlu Ali/ Sivas Nefer Abdullah oğlu Ali, İzmir Yalnız yirmi beş neferdir. Bâlâda esamisi muharrer efrad, Dokuzuncu Ordu Müfettişliği Karargâhı emirber ve seyis efradı olup, 16 Mayıs 335`de Samsun`a azimet edeceklerdir. 13. Mayıs 335 (Harbiye Nezaretinin Muamelâtı dairesinin mührü ile, itilâf Devletlerinin müsaadesini ve kontrolünü belirtir mühür.)

58 Genelkurmay Belgeleri Işığında Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişliği Erkân-ı Harbiye Reisi Miralay Kazım

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 59 SAMSUN’A EMİR VERİYOR, YERİMİZİ HAZIRLAYIN! Belge 16 Bizzat Mustafa Kemal Paşa’nın el yazısıyla Samsun’daki 3. Ko- lordu Komutanlığına komutan ve subay toplamının 23 olduğunu bildiriyor ve geçici bir karargah hazırlamalarını istiyor.

60 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 61 16 Samsun`da Üçüncü Kolordu Kumandanlığına Cuma günü öğleden sonra Bandırma vapuru ile Samsuna hare- ket mutasevverdir. Karargâhım, umerâ ve Zâbita mevcudu 23tür. Karargâhıma Samsunda muvakkat bir ikametgâh hazırlanması için icab edenlere emir buyurulmasını rica ederim. Bu hususta Sadrazam Paşa hazretleri de Mutasarrıflığa yazacağı- nı buyurmuştur. Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişi Yaver-i Fahri-i Hazret-i Padişahî Mirliva Mustafa Kemal (Karabekir, Nutuk’a Cevaplar, vesika 221)

62 Genelkurmay Belgeleri Işığında DEVLET SEFERBER OLMUŞ Belge 17 Sadrazam Vekili adına Harbiye Nezaretine yazılan yazıda Mir- liva Mustafa Kemal Paşa’nın görev ve yetkisine dair kendisine ve- rilen talimatname suretinin ekleriyle beraber Bakanlar Kurulunda okunan talimatname sureti uygun görülmüş ve İçişleri Bakanına bil- dirilmiş. Devlet bütün kurum ve kuruluşlarıyla Mustafa Kemal’in atamasına kilitlenmiş gibidir.

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 63

64 Genelkurmay Belgeleri Işığında 17 Babıâli Sadaret-i Uzma Umur-ı Mühimme Müdiriyeti 342984 umumi 349 hususi Harbiye Nezareti Vekâlet-i Celîlesine Devletlü Atûfetlü Efendim Hazretleri Dokuzuncu Ordu-yı hümayun Kıtaatı Müfettişliğine tayin olu- nan Mirliva Mustafa Kemal Paşa’nın vazife ve salâhiyetine dair ken- disine verilen talimatname suretinin gönderildiğini havi varid olan 7 Mayıs 335 tarihli ve 2714 numaralı tezkire-i aliyyeleri melfufla- riyle Meclis-i Vükelâda ledel-kırâe zikrolunan talimatname münde- recatı muvafık görünmüş ve Dahiliye Nezareti Vekâlet-i aliyyesine tebligat icra edilmiştir efendim. Rifat 17 Şaban 337 18 Mayıs 335 Sadrâzam vekil-i namına Müsteşar Rifat Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesine 19/5/35 (1919) Harekât 1. Ş. Dosyasında hıfzı 1968 2984 22-5-35 21-5-35 (1919)

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 65 KAYSERİ VE MARAŞ DA MÜFETTİŞLİK ALANINA DAHİL EDİLİYOR Belge 18 Dahiliye Nezaretinden Harbiye Nezaretine yazılmıştır. 9. Ordu Kıtaat Müfettişliğine tayin buyurulmuş olan Mustafa Kemal Paşa’nın görev ve yetkisi hakkındaki talimat mucibince icab eden makamlara tebligatın yapıldığı bildirilmekte ve ayrıca Müfet- tişlik hududuna komşu olan vilâyet veya mutasarrıflıklar arasında Kayseri ve Maraş bağımsız mutasarrıflıkları da bulunduğu hâlde talimatın 3. maddesinde bu iki makam gösterilmemiş olduğundan bu yerlere de tebligat icrası lâzım gelip gelmeyeceği sorulmaktadır.

66 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 67 18 Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye-i Dahiliye Müdiriyeti Umumî 18346 R. P. 1. Ş. 19-5 Hususî 635 Harbiye Nezareti Vekâlet-i Celîlesine Devletlü Efendim Hazretleri Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesi birinci şubeden muharrer 7/Mayıs/335 tarihli ve 2714 numaralı tezkire-i devletleri cevabıdır: Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişliğine tayin buyurulmuş olan Mustafa Kemal Paşanın vazife ve selâhiyeti hakkındaki talimatname mucibince icab eden vilâyat ve elviyeye tebligat-ı lâzime icra kılın- mıştır. Ancak Müfettişlik hududuna mücavir olan vilâyat ve elviye meyanında Kayseri ve Maraş müstakil mutesarrıflıkları da bulun- duğu halde talimatnamenin üçüncü maddesinde bu iki liva zikre- dilmemiş olduğundan mezkûr livalara da tebligat icrası lâzım gelip gelmeyeceğinin inba buyurulması babında emr-ü ferman hazret-i men-leh-ül-emrindir. 17/Şaban/337 ve 18/Mayıs/335 Dahiliye Nazırı Vekili Mehmet Ali Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesine Erkân-ı Harbiye 19/5/335 1958 I.Ş. 2961 19-5-35

68 Genelkurmay Belgeleri Işığında KAYSERİ VE MARAŞ’A GEREKLİ EMİRLER VERİLDİ Belge 19 Bu defa Harbiye Nezaretinden Dahiliye Nezaretine yazılan ya- zıda Kayseri ve Maraş’ın 9. Ordu Kıtaatı Müfettişliği alanına dahil edildiği ve gerekli emirlerin verildiği bildiriliyor. Kayseri ve Maraş bağımsız mutasarrıflıkları hakkında Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyasetinden, biri Dahiliye Nezaretine ve di- ğeri Samsun’da 9. Ordu Kıtaat Müfettişliğine yazılan bu iki tezkere önemlidir. Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi Cevad ve ikinci Reisi Kâzım Paşalar ile Harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşanın imzalarını taşımaktadır.

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 69

70 Genelkurmay Belgeleri Işığında 19 Şube 1 Kısım 1 2961 Müsvedde: 19/Mayıs/35 Beyaz: 21/Mayıs/35 Dahiliye Nezaret-i Celîlesine Devletlü Efendim Hazretleri 18346/635 ve 18/Mayıs/35 tarihli tezkire-i devletleri cevabıdır: Kayseri ve Maraş mutesarrıflıkları Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişlik mıntıkasına civar ve münasebettar bulunduklarından mezkûr livalara da taraf-i devletlerinden tebligat ifa buyurulması muvafık olacağı mütaleasında bulunduğumu arzederim. Ol babda emr-ü ferman hazret-i men-leh-ül-emrindir. Şakir Muzaffer Basri Kâzım Cevad Mustafa Kemal Paşa’ya bir şey yazacağız.

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 71 SAMSUN’A ÇIKTIĞI GÜN İNGİLİZLERİN AKLI BAŞINA GELİYOR! Belge 20 Mustafa Kemal, İzmir’in Yunanlılar tarafından işgalinin ertesi günü, yani 16 Mayıs 1919 gecesi Bandırma vapuruyla İstanbul’dan ayrılmış ve 19 Mayıs 1919 Salı günü sabahı saat 7’de Samsun’a çık- mıştı. İşte tam o bugün, 19 Mayıs 1919 günü İngilizler de harekete geçerek Karadeniz Ordusu Başkomutanı G. F. Milne Harbiye Neza- retine bir yazı göndermiştir. 9. Ordunun bir teşkilât icabı olarak lâğ- vedildiği anlaşılmışken 9. Ordu Kıtaatına bir Genel Müfettiş ve 9. Ordu için dahi bir Kurmay Başkanı ile bir Kurmay heyetinin neden dolayı Sivas’a gönderilmekte olduğunun anlaşılamadığı bildirilmek- te ve sebebi Harbiye Nezaretinden sorulmaktadır. Harbiye Nezareti verdiği 24 Mayıs tarihli cevabında Mütareke hükümlerinin süratle tatbikini sağlamak maksadıyla 9. Ordu Kıtaat Müfettişliğinin ku- rulduğunu bildirmiştir.

72 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 73 20 Harbiye Nezareti Merkez Dairesi I. Ş. 21-5 Tahrirat-ı Ecnebiye ve terceme şubesi 1114 Harbiye Nazır-ı Celîlî Paşa Hazretlerine Bahr-i Siyah Ordusu Baş Kumandanı General (Milne) tarafından varid olan 19/Ma- yıs/1919 tarih ve 8097/33 numaralı merbut İngilizce tahriratın tercemesi: Devletlü Efendim Hazretleri, Dokuzuncu Ordunun bir teşkilât icabı olarak lâğv edildiği an- laşılmışken Dokuzuncu Ordu Kıtaatına bir Müfettiş-i umumî ve Dokuzuncu Ordu için dahi bir Erkân-ı Harbiye Reisi ile büyük bir Erkân-ı Harbiye Heyetinin neden dolayı Sivasa izam olunmakta olduğunun anlaşılamadığını Zât-ı âlinize is’ar eylemekle mübahi- yim. Bu zâbitanın ne gibi vezaif ifa edeceklerinin ve mutesavver ten- sikat mahiyetinin neden ibaret olduğunun lûtfen izah buyurulma- sını istirham eylerim. Erkân-ı Harbiye Bahr-i Siyah Ordusu Başkumandanı 1980 General Milne 21/Mayıs/35 I.Ş. Tercemesi aslına mutabıktır. 3014 21-5-35 22/5/35 Mühür Harbiye Nezareti Tahrirat-ı Ecnebiye ve terceme kalemi

74 Genelkurmay Belgeleri Işığında SAMSUN’A İSTANBUL’DAN YENİ MUTASARRIF İSTİYOR… Belge 21 Mustafa Kemal Paşa’nın Sadarete yazdığı bu yazıda Samsun’un İzmir gibi işgal edilmemesi için buraya fevkalade bir zatın asaleten tayinini de istiyor. Hatta İçişleri Bakanlığı eski müsteşarı Hamid Bey’i uygun gördüğünü yazıyor. Bakalım ne olacak netice?

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 75

76 Genelkurmay Belgeleri Işığında 21 Bâb-ı âlî Şifre Telgrafnâme Dâhiliye Nezâreti Mahreci: Samsun Şifre Kalemi Tarih-i keşîdesi Gayet müsta’celdir Fi. 21 Mayıs 1335 Makam-ı Sadâret-i Uzmâya Samsun mutasarrıfına me’zuniyyet îtâsı ve muvakkaten Kolor- du kumandanının vezâyif-i mülkîyeyi temşiyetdeki zarûreti arz et- mişdim. Bu ma’rûzâtım buradaki vaz’iyetin nezâket ve ehemmiyeti îcâbı olduğu zât-ı fahîmanelerince takdîr buyurulur. Vaz’iyetin se- ri’an adem-i ıslahı hâlinde buranın da İzmir gibi bir âkıbete dûçar olmasından korkulur. Binâenaleyh evvelki telgrafımdaki istirhamı- mın heman tervîci ile beraber buraya fevka’l-âde bir zâtın asâleten ta’yini ile sür’at-ı îzâmı lüzûmunu arzederim. Âcizleri burası içün bir müddet olsun Dâhiliye müsteşar-ı sâbıkı Hamid Bey’i münâsib mütâlâ’a ediyorum. Vâkı’a Hamid Bey vâlilik etmiş ise de deruhde edeceği ma’rûz me’mûriyetin bugün sırf vatanî ve vicdânî bir vazîfe olacağını bi’t-tabi’ takdîr mecburiyetindedir. İrâde-i fahîmânelerine muntazır olduğum ma’rûzdur. Dokuzuncu Ordu ve kıta’atı müfettişi ve yâverân-ı hazret-i şehriyâriden Mîrliva Mustafa Kemal

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 77 SADARETTEN YILDIRIM HIZIYLA CEVAP GELİYOR Belge 22 Mustafa Kemal’in Samsun mutasarrıflığına Hamid Bey’in ge- tirilmesi teklifi kabul ediliyor, İstanbul’dan gelene kadar Samsun’a mevcut kolordu komutanıyla idare etmesi isteniyor.

78 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 79 22 Dâire-i Sadâret-i Tarih-i tebyîzi Umûr-ı idâriye 21 Mayıs 1335 Kalemi Kalem Nr. 175 Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine 21 Mayıs 1335 tarihli diğer telgraf-nâmeye zeyildir. Hamid Bey’in vürûduna kadar iş’âr-ı valâları vechile Kolordu kumandanı- nın vezâif-i mülkiyeyi deruhde etmesi münâsib ve vezâif-i umûmîye uhde-i kiyâset-i vâlâlarına mevdu’dur. İmzalı beyazından aynen

80 Genelkurmay Belgeleri Işığında İNGİLİZLER ANADOLU’YU BOŞALTIYOR, EMİN ELLERE TESLİM EDİYOR! Belge 23 Bu defa Ankara’ya daha önce tayin edilmiş bir albay, Mirliva Ali Fuad (Cebesoy) Genelkurmaya bir şifre gönderiyor ve Anka- ra’ya gelmiş olan bir İngiliz yüzbaşıyla görüştüğünü söylüyor ama ismini saklıyor. İngiliz yüzbaşı müjdeyi vermiş, demiryollarında ça- lışan kontrol memurlarının ve bazı mevkilerdeki İngiliz kıtalarının tamamen İstanbul’a döneceklerini bildiriyor. Hatta Ankara’daki bir İngiliz bölüğü de hareket etmek üzeredir. Böylece İngilizlerin Ana- dolu’yu Milli Mücadele liderlerinin eline teslim ettikleri görülüyor.

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 81

82 Genelkurmay Belgeleri Işığında 23 Bâb-ı âlî Hâriciye Nezâreti Umûr-ı siyasîye Müdüriyyet-i umûmiyyesi. Ankara’dan Erkân-ı Harbiyye Riyâsetine mevrud şifre suretidir Dersa’adet’den hareketle İnebolu, Kastamonu, Çankırı üzerin- den me’mûriyyet-i mahsûsa ile Ankara’ya gelmiş olan İngiliz yüz- başılarından (X) ile görüştüm. Mümâileyh Anadolu’da şömendöfer kontrol me’mûrlarının ve ba’zı mevâki’de bulunan İngiliz kıta’atının kâmilen Dersa’adet’e avdet içün emir almış olacaklarını söylemiş ve bunun da müttefîkin arasındaki bir ihtilâf-ı efkârdan neş’et eyledi- ğini zannettiğini beyan eylemiştir. Mümâileyhin ifâdesinden kendi yerlerine İtalya’nın geleceği anlaşılmaktadır. Ankara’da bulunan bir İngiliz bölüğü de hareket içün istasyona taşınmaktadır. Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Riyâsetine ve Yıldı- rım Kıta’atı müfettişliğine arz edilmiştir. 21 Mayıs 1335 Yirminci Kolordu Kumandanı Mîrliva Ali Fuad (X) Bu ismin zikri münâsib görülmemiştir. Ahmed...

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 83 KAYSERİ VE MARAŞ VALİLİKLERİNE M. KEMAL’İN EMİRLERİNİ DİNLEYİN EMRİ Belge 24 İçişleri Bakanlığınca Maraş ve Kayseri mutasarrıflarına Sam- sun’daki 9. Ordu Müfettişliğinden bir emir gelirse uymaları talimatı veriliyor.

84 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 85 24 Erkân-ı Harbiye-i Umumiye I. Ş. 1. Kısım 3129 22/Mayıs/35 Şifre – Aceledir. Samsunda: Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişliğine Taraf-ı âlilerinden vâki olacak müracaat ve teklifâtin nazar-i dik- kat ve ehemmiyete alınması için Müfettişlik mıntıkasına civar olan Kayseri ve Maraş müstakil mutesarrıflıklarına Dahiliye Nezaretince tebligat ifası rica edilmiştir. Erkân-ı Harbiye-i Umumiye 1/3129 Şakir Kâzım Cevad Muzaffer Şevket Turgut Basri Şifreye tahvil edildi. 27/Mayıs/335 Necati

86 Genelkurmay Belgeleri Işığında İNGİLİZLER MUSTAFA KEMAL’İ İSTANBUL’A İSTİYOR! Belge 25 9 ncu Ordu Kıtaat Müfettişi Mustafa Kemal Paşa hakkında Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyasetinin 24 Mayıs 1919 tarihli cevabından tatmin edilmemiş olacak ki İngiliz Karadeniz Ordusu Başkomutanı (G. F. Milne) Harbiye Nezaretine gönderdiği 6 Hazi- ran 1919 tarihli yazısında Mustafa Kemal Paşa ve maiyeti erkanının (derhal) İstanbul’a avdetini taleb etmiştir. Gerek Devletin hüküm- ranlık hukukuna, gerekse mütareke ahkamına aykırı olan bu talep karşısında Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti 8 Haziran 1919 tarihinde şöyle cevap vermiştir: Hükümetin mütarekename gereğince sorumlu bulunduğu memleket asayiş ve inzibatını ve mütarekename hükümlerinin tatbi- kini sağlamak için Mustafa Kemal Paşa’nın gönderildiğini ve hazar teşkilâtına geçildiğinden dolayı Ordu Komutanı değil Ordu Müfet- tişi unvanını haiz bulunduğu açıklanmıştır. Başlangıçta müsvedde hazırlanırken “sırf dahili ve yine sırf hüs- nüniyete makrun olan işbu tedabir-i hükümete müdahale buyuru- lacağı asla tahattur bile edilmemişti” ibaresi sonradan silinmiştir. Fakat İngilizler bakış açılarında ısrar ettiler. Bundan başka, askeri makamların bu gibi yetkilerinden mem- nun olmayan bazı idare amirlerinin de Dahiliye Nezaretine şikâyet ve müracaatları vaki olmaktaydı. Bu suretle bir taraftan İngilizlerin tazyikinden, diğer taraftan bazı nazır ve idare amirlerinin muhalif tavır ve hareketlerinden dolayı hükümet Mustafa Kemal Paşa’yı İs- tanbul’a çağırmıştır.

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 87

88 Genelkurmay Belgeleri Işığında 25 1. Ş. 3014 Müsvedde : 24/5/335 Beyaz : 24/5/335 General Milne Cenablarına 19/Mayıs/1919 tarih ve 8097/33 numaralı tezkireleri cevabı- dır: Harbin devamı esnasındaki Ordu Kumanda teşkilâtı memleke- tin her tarafında lâğvedilmiştir. Fakat vâsi bir mıntıkaya dağılmış bulunan kıtaatın Nezaret-i âcizi namına olarak her türlü hallerini teftiş ve verilen evamirin derece-i tatbiklerini görmek için tıpkı Konya’daki Yıldırım Kıtaatı Müfettişliği gibi olmak üzere Üç ve Onbeşinci Kolordular için de, Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettiş- liği ihdas olunmuştur. Bu Müfettişlik fazla olarak o havalideki esli- ha sürgü kollarile kamaların sürat-i sevkine ve hiç bir asayişsizliğin meydana gelmemesine gayret edecektir. İşbu vezaifi ifa için teftiş va- zifesi ile uzunca seyahatler yapacak olan bu Müfettişliğe şimdilik bir merkez gösterilmemiştir. Binanaleyh tezkirelerinde zikir buyurulan Sivas’ın bir merkez olması şimdilik mevzubahis olmamıştır efendim buyrulduğu gibi ne Sivas ve ne de ahar ve daimî bir mevki gösteril- mediğini arz ile kesb-i şeref eylerim. Basri Kâzım Cevat

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 89 MUSTAFA KEMAL’İN İSTEDİĞİ VALİYİ İNGİLİZ GEMİSİ SAMSUN’A GETİRİYOR! Belge 26 Tek cümlelik belge, daha önce istediği vali (mutasarrıf ) Hamid Bey’i İngilizlerin üstelik bir savaş gemisiyle Samsun’a getirip teslim ettiklerini bizzat Mustafa Kemal Paşa Sadrazam Damad Ferid Pa- şa’ya bildiriyor!

90 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 91 Bâb-ı âlî 26 Dâhiliye Nezâreti Şifre Telgrafnâme Şifre Kalemı Mahreci: Havza Tarih-i keşîdesi 31 Mayıs 1335 Makām-ı sadâret-i uzmâya Samsun mutasarrıfı Hamid Bey’in bir İngiliz harb sefînesi ile Samsun’a muvâsalat ve işe mübâşeret ettiği ma’ruzdur. 30 Mayıs 1335 Dokuzuncu Ordu ve kıta’atı müfettişi Mîrliva Mustafa Kemal

92 Genelkurmay Belgeleri Işığında İNGİLİZLER BASTIRIYOR! Belge 27 Mustafa Kemal Paşa hakkında Genelkurmay Başkanlığının 24 Mayıs 1919 tarihli cevabından tatmin olmamış olacak ki İngiliz Ka- radeniz Ordusu Başkomutanı G. F. Milne Harbiye Nezaretine yaz- dığı 6 Haziran tarihli yazısıyla maiyetiyle birlikte derhal İstanbul’a dönmesini istiyor.

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 93

94 Genelkurmay Belgeleri Işığında 27 Harbiye Nezareti Merkez Dairesi Tahrirat-ı Ecnebiye ve terceme Şubesi 1175 Harbiye Nazır-ı Celîlî Paşa Hazretlerine Karadeniz Ordusu Baş- kumandanı General Milne tarafından varid olan 6/Haziran/1919 tarih ve 33/2097 numaralı merbut İngilizce tahriratın tercemesi. Devletlü Efendim Hazretleri. Kemal Paşa ile maiyeti erkânının vilâyetlerde isbat-ı vücud et- melerinin arzu olunmadığını Zât-ı Samilerine arz ile kesb-i müba- hat eylerim. Hali hazır itibarile kesb-i temeyyüz etmiş bir Paşanın maiyeti Erkânı ile beraber memleket dahilinde dolaşması efkar-ı umumiyeyi taciz edeceği gibi askerlik nokta-i nazarından dahi kendi mesaisine bence bir lüzum görülmemektedir. Kemal Paşa ile maiyeti Erkânının derhal İstanbul’a avdeti için emir buyurmalarını talep eylerim. Karadeniz Ordusu Başkumandanı General Milne Terceme aslına mutabıktır. 7-6-35 Feyzullah Mühür Harbiye Nezareti Tahrirat-ı Ecnebiye ve terceme kalemi Erkân-ı Harbiye Dairesine I.Ş. 7-6-35 3431

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 95 SİZ İSTEDİNİZ, NEDEN GERİ ÇAĞIRIYORSUNUZ? Belge 28 Kazım ve Cevad imzalı Genelkurmay Belgesinde General Mil- ne’e cevap veriliyor. Mustafa Kemal’in gönderilmesini siz istediniz deniliyor. Sadrazam sizin talebiniz üzerine Mustafa Kemal’i gönder- di diye vurgulanıyor. Şimdi ne değişmiştir acaba? Neden rahatsız olunmaktadır?

96 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 97

98 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 99 28 I. Ş. 3431 Müsvedde: 7/6/35 Beyaz: 8/6/35 (1919) Harbiye Mektebinde İngiliz Kıtaatı Başkumandanı General Milne Cenaplarına 6/Haziran/1919 tarih ve 2097/33 numaralı tezkireleri cevabı- dır. Mustafa Kemal Paşa’nın Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişli- ğine tayinine en müessir esbabtan biri İngiltere Devlet-i Fahimesi mümessilinin Babıâli’ye verdiği bir nota olmuştur. (Nota’nın sureti merbuttur.) İşbu nota üzerine Sadrâzam Paşa mümessil-i siyasi ile görüşmüş ve bir Müfettiş göndereceğini söylemiş ve bir gûna itiraza da maruz kalmamıştır. Hususile o sıralarda Karargâh-ı devletlerinin dahi esli- hanın toplanmadığı veya nakledilmediği hakkında bir çok şikâyet- leri de vardı. Binaenaleyh hem bilcümle şikâyatın önünü almak ve hem de Hükümetin mütarekename mucibince mesul bulunduğu asayişi ve inzıbat-ı memleketi temin etmiş olmak için Heyet-i Vükelâca bit-tezekkür memleket üç asayiş mıntıkasına taksim edilmiş ve her mıntıkaya bir de müfettiş tayin edilmiştir ki Mustafa Kemal Paşa da işbu Müfettişlerden biridir. Yani …. tarih ve … numaralı tezkire- nizle de talep ve tasvip buyurduğunuz vechile Yakub Şevki Paşa’nın yerine tayin edilmiştir. Ancak hazeri teşkilât olduğu için Ordu Ku- mandanı değil Ordu Müfettişi unvanını haizdir. Sırf dahili ve yine sırf hüsn-ü niyete makrun olan işbu tedabir-i hükümete müdahale bulunacağı asla tahattur bile edilememiştir. Böyle bir Müfettişin Vilâyatı dolaşmasının efkâr-ı umumiyeyi rahatsız mı veyahut bilâkis teskin mi edip etmeyeceğinin takdirini memleketin tecrübekâr bir askeri ve evlâdı ve hususile bu işte mesul bir Nazır olduğum için âcizlerine terk buyurulmasını kemal-i ihti-