39 - Derin Tarih Haziran 2015

100 Genelkurmay Belgeleri Işığında ramla Zât-ı asilânelerinden rica eder ve sekiz aydan beri devam eden bir Mütarekeden sonra artık biraz da Türkler ve Müslimanları lûtfen itimadınıza lâyık görmenizi pek rica ederim. Kâzım Cevad

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 101 NİHAYET RESMEN ÇAĞRILIYOR Belge 29 9. Ordu Kıtaatı Müfettişliğine Harbiye Nezaretinden çekilen telgraftır. O zaman Harbiye Nazırı olan Şevket Turgut Paşa’nın kendi el yazısı ile yazılmış ve Mustafa Kemal Paşa’yı İstanbul’a çağı- ran ilk telgraftır. İngilizlerin büyük tazyiki üzerine Mustafa Kemal Paşa’nın durumu, Bakanlar Kurulunda görüşülmüş ve Hükümet ta- rafından İstanbul’a çağırılmasına karar verilmiştir.

102 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 103 29 Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişliğine Maiyet-i âliyelerindeki istimbotlardan biriyle buraya teşrifiniz rica olunur. 8/6/35 Şevket Turgut General (Milne)den gelen tezkireye 8/6/35 tarih ve 3431 numara ile Nezaretçe cevab verilmiş idi. Meclis-i Vükelâda tek- rar mübaheseye konulan bu mesele üzerine Nazır Paşa bizzat bu telgrafı yazarak keşide ettirmiştir. 8/6/35 Basri

104 Genelkurmay Belgeleri Işığında NE KÖMÜR VAR NE BENZİN! Belge 30 Musul’a çağırılan Mustafa Kemal Paşa, kömür ve benzinsizlik- ten dolayı hareket edemediğini; fakat her şeyden önce bu çağırılış sebebinin açıklanmasına ihtiyaç duyduğunu Harbiye Nezaretine 11 Haziran’da cevaben şifre ile bildirmektedir.

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 105

106 Genelkurmay Belgeleri Işığında 30 Havzadan Mevrud şifredir. Gayet müstaceldir. Harbiye Nezaretine C. 8/6/35 şifreye. Hareketimin kömür ve benzin fıkdanından dolayı teehhür ettiğini bugünkü telgrafnamemle arz ve esbabının izalesini istirham eylemiştim. Ancak suret-i hareketimi ona göre tanzim eylemek üzere sebeb-i davetin lûtfen izah buyurulmasını rica eylerim. 11/Haziran/35 Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişi Mustafa Kemal Vürudu: 13/14 Meh Erkân-ı Harbiye-i umumiye’ye 14 Meh 1. Ş. , 14-6

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 107 GELMENİ BİZ DEĞİL, İNGİLİZLER İSTİYOR! Belge 31 Mustafa Kemal Paşa’nın bu yazısına karşılık hazırlanmış müs- vedde olup sonradan değiştirilmiştir. Bu müsveddede İngilizlerin baskısı dolayısıyla çağırıldığı açıklanıyordu. Sonradan üzerine GİT- MEYECEK şeklinde kırmızı kalemle bir not düşülmüş. Anlaşılan bu telgraf iptal edilmiştir. Biz istemiyoruz gelmeni, İngilizler istiyor şeklinde yazı yazan Genelkurmay’ın direnişi açıktır.

108 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 109 31 15/6/335 Müstaceldir. Samsun vasıtasile Üçüncü Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine 11/Haziran/335 tarihli telgrafnamelerine cevaptır: Faaliyeti kendilerince müsellem bulunan Zât-ı âlilerinin o mın- tıkadaki memuriyetlerini hüsn-ü telâkki etmeyen İngilizler Dersaa- dete celbiniz hakkında talepte bulundular. Memleketin geçirmekte bulunduğu vaziyet Nezareti bu İngiliz talebini icraya mecbur eyle- diğini arzederim. Basri (Üzerine kırmızı kalemle GİTMEYECEK yazılmıştır.)

110 Genelkurmay Belgeleri Işığında BU NASIL ÇAĞRI? Belge 32 O zaman Harbiye Nazırı olan Şevket Turgut Paşa tarafından bizzat kendi eliyle yazılmış ve imzalanmıştır. Bu yazı ile, davetin hükümet kararı olduğu Osmanlı yazışma tarzına uygun olmayarak gayet kaba bir üslupla bildiriliyordu.

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 111

112 Genelkurmay Belgeleri Işığında 32 1. Şube 3594 Mustafa Kemal Paşaya 11/Haziran 35 tarihli telgrafnamelerine cevabtır. İstanbula davetiniz Hükümet-i Seniyyenin kararı neticesidir. 1. Şube 3594 – 15/6/35 Şevket Turgut Şifreye tahvil ettim 15/6/35 Süleyman

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 113 ŞEYHÜLİSLAM MUSTAFA SABRİ EFENDİ İNGİLİZ İŞGALİNE DİRENİYOR! Belge 33 Sadaret makamından Harbiye Nezaretine yazılan Meclis-i Vü- kelâ kararı olup 21 Haziran 1919 tarihli Sadrazam Vekili Şeyhü- lislâmın imzasını taşımaktadır. Bu yazışmanın bilhassa 3. maddesi önemlidir. Bu madde: İtilaf devletleri tarafından evvelce tebliğ vaki olmak- sızın beldeler ve kasabalarımızdan herhangi birine yeniden bir ta- arruz ve tecavüz vukuunda askeri kuvvetlerimiz tarafından bittabi müdafaada bulunularak men-î taarruza çalışılması ve üstün kuv- vetler karşısında men-î tahattiyata muvaffak olunamadığı takdirde temas muhafaza edilmek şartıyla askerimizin münasip mevzie çe- kilmesi, şu kadar ki savunmanın yeni bir taarruz mukabili icra edi- lip hâlen işgal altında bulunan mahaller için bir şey yapılmaması ve savunma hakkındaki karardan mümessillerin de haberdar edilmesi (…) Nezaret-i aliyelerince de iktizasının sürati ifasına himmet buy- rulması” bildirilmektedir. Bu madde, şimdiye kadar kararsızlıklar içinde bocalayan Hü- kümetin, bıçak kemiğe dayanınca İtilâf Devletleri baskısına ve keyfi hareketlerine karşı durmak karar ve azmini göstermektedir. Nitekim bu maddeye göre, 5 Temmuz 1919’da İngilizlerin Samsun’a asker çı- karmalarına karşı durulmuş ve bunda muvaffak da olunmuştur.

114 Genelkurmay Belgeleri Işığında

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 115

116 Genelkurmay Belgeleri Işığında 33 Nazır Şevket Turgut Paşa bu tezkireyi Mektubî kalemi tekrar Mecliste görüşmek üzere Hususî 428 almışlar ve şubeye 8/7/35 de gelmiştir. R. P. I.Ş. 22-6 Harbiye Nezaret-i âliyesine Saadetlü Efendim Hazretleri Trakya, İzmir, Diyarbekir, Bayazıt’da ahvalin iktisap ettiği ehemmiyete karşı ittihazı lâzım gelen tedabire dair Nezaret-i âli- yelerinden evvel ve ahar varid olan tezkireler birleştirilerek meclis-i vükelâda ledel-kırâe: 1- Trakya’ya Yunan taburunun vürudundan evvel oraca her şey hal-i sükûnette iken mezkûr taburun vurudunu müteakip Rum ahalinin şımardıkları ve bundan başka ahali-i merkumenin hemen kâmilen müsellâh bulundukları iş’arat-ı vâkıadan müsteban olması- na nazaran taşkınlıklara ve bu yüzden hâdisat-ı müellime zuhûruna meydan verilmemek üzere Nezaret-i âliyelerinin teklif ve iş’arı veç- hile mezkûr taburun Trakyadan kaldırılması esbabı temin edilmek- le beraber ahali yedindeki eslihanın kuva-yı itilâfiyenin inzimam-ı muavenetlerile toplattırılması ve atiyen dahil-i memlekete esliha it- hal edilememek üzere gerek huduttan ve gerek Marmara sahilinden Yunan silâh kaçakcılığının kat’iyyen men’i ve temini emn-ü asayiş için Rumelideki Fırkalarımız mevcudunun is’ar-ı valâları veçhile kadro mucibince ve İngilizlerin kabul eylediği miktarın bir misline iblağı muvafık görüldüğünden vaziyet-i hazıranın vahameti derpiş edilmek suretile mümessiller nezdinde bu babda teşebbüsat-ı lâzi- mede bulunarak hususat-ı mebhus-ü anhanın mevki-i tatbike vaz’ı esbabının temini ve salifüzzikir Yunan taburunun büsbütün ref ’i kabil olamadığı takdirde hiç olmazsa mezkûr taburun itilâf kuve-i askeriyesinden her hangi birile tebdili vesailinin istikmali zımnında Hariciye Nezareti vekâlet-i âliyesine tebligat ifa ve taraf-ı âlilerile Dahiliye Nezaret-i âliyesine malûmat itası.

Mustafa Kemal Samsun’a Nasıl Gönderildi? 117 2- Yunanlılar tarafından mütarekenin ahkâm-ı sarihası hilâfı- na olarak bilâd ve kasabat-ı Osmaniyeye mütemadiyen vukubulan tahattiyat ve bunun mahalleri emn-ü asayişi üzerinde hasıl ettiği sui tesirat hususile ahîren Menemen’in işgalile esna-yı işgalde em- val ve emlâk-i İslâmiyenin yağma ve tahrip ve eşraf ve muteberan-ı beldenin ve Kaymakam-ı kazanın katil ve itlâf edilmesi gibi vukua getirilen fezayih ve cinayât cidden elim ve tahammül-şiken ahval-i feciadan olmakla Yunanlıların temadi edegelen şu taarruzat-ı şenia ve cinayetkâranelerine artık kat’i bir nihayet verilmesi için Hariciye Nezareti vekâlet-i âliyesince mümessiller nezdinde suret-i ekide ve müessirede tesebbüsatta bulunulması. 3- Düvel-i itilâfiye tarafından evvelce tebliğ vaki olmaksızın bilâd ve kasabatımızdan her hangi birine yeniden bir taarruz ve te- cavüz vukuunda kuva-yı askeriyemiz tarafından bittabi müdafaada bulunularak men-i taarruza çalışılması ve kuva-yı faika karşısında men-i tahattiyata muvaffak olunamadığı takdirde temas muhafaza edilmek şartile askerimizin münasip mevzie çekilmesi şu kadar ki emr-ü müdafaanın yeni bir taarruz mukabili icra edilip halen taht-ı işgalde bulunan mahaller için bir şey yapılmaması ve her kim tara- fından her ne nam ve suret ile olursa olsun hususî bir takım teşkilât vuku’una ve ahaliden bu uğurda malî ve bedenî metalibde bulunul- masına cihet-i askeriye ve mülkiyece kat’â meydan verilmemesi ve müteşebbisleri hakkında takibat-ı şedide icrası ve müdafaa hakkın- daki karar-ı vaki’den mümessillerin de haberdar edilmesi. 4- Onüçüncü Kolordunun lâğvı asayiş ve inzibat-ı mahallî üze- rinde sui tesiratı mucip olacağı ahîren tebeyyün etmesine nazaran bu cihet kema yelîk tavzih edilmek suretile tekrar mümessillerin nazar-ı dikkat ve itinalarına vaz’olunarak ilga keyfiyetinden sarf-ı nazar ettirilmesi ve bu suret kabul ettirilemediği takdirde Ordunun tedricen ilgası hususunun temini. 5- Teb’a-i Osmaniyeden olan Ermeni muhacirlerinin avdeti ha- linde bunların bazı yerlerde gerek iskân, gerek iaşeleri hususatınca tezahür eden müşkilât-ı favkalâdenin serdiyle bu babda bir çare-i

118 Genelkurmay Belgeleri Işığında hal bulunması hususunun kezalik vekâlet-i müşarünileyha marifetile Düvel-i mü’telife mümessillerine teklifi tezekkür ve icabı icra olun- makla Nezaret-i âliyelerince de iktizasının sürat-i ifasına himmet bu- yurulması siyakında tezkire-i hulûsveri terkîm kılındı efendim. 22/Ramazan/337 21/Haziran/335 Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesine Sadrâzam vekili Şeyhülislâm 22/6/335

DERİN TARİH’TEN MUHTEŞEM FIRSAT Derin Tarih geçmiş sayılardan sadece 30 adet + ¨249 1 yıllık Derin Tarih aboneliği Kampanya stoklarımızla sınırlıdır. 30 Haziran 2015’e kadar geçerlidir. Abone olun, her ay derginiz ayağınıza gelsin! ¨991YIL Abonelik ,00 sadece Kredi kartı ile ödemelerde 6 taksit imkanı Ücretsiz kargo hizmeti Tele Sipariş: 0212 467 67 17 www.derintarih.com Online Sipariş: www.birlikte.com.tr @derintarih /DerinTarih