Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore The Purpose-Driven Life (Tedim Chin)

The Purpose-Driven Life (Tedim Chin)

Published by Ciimnuai eLibrary, 2019-01-09 01:21:59

Description: Ngimna' Tawsawn Nuntakna
A letkhia:PL Mangno (Power Translation Service)
Laibu gelh: Rick Warren

Keywords: Ngimna, Nuntakna, Rick Warren, PL Mangno

Search

Read the Text Version

12 ASIAN A LUNGKIMSAK B BIAKPIAKNA ASIAN A L A LUNGKIMSUNGKIMSAA BIAIAKPIAKPIA NANA ASIAN NA P P P P PASIANASIAN A L A LUNGKIMSUNGKIMSAAKK KK B BIAIAKPIAKPIAKK KKNA Topa na Pasian uh na lungsim bup, na kha bup, na ngaihsutna bup, leh na thahatna bup uh tawh it un. Marka 12:30 (NIV) Na bupin Pasian in hong deih hi. Na nuntakna khen khat bek a deih hilo hi. Na lungsim bup, na kha bup, na ngaihsutna bup, leh na thahatna bup, a vekpi-in deih hi. Lunghiang nei pi-a ki-apna, a langsam thumanna, leh na zatbaang hun le sum, cihte tungah Pasian lunglut lo hi. Na nuntakna a neng khat cih bang ahilo, a bupin na ki-ap ding hong deih hi. Biakpiakna a hun, a mun, a zia a hoihpen tawh kisai-in Samaria numei khat, Topa Jesuh tawh kinialsawm ngei hi. Jesuh in tua a tungtham thu le late kilem kituaklo hi, ci-in dawng kik hi. Biakpiakna na neihna a mun pen biakpiakna na neihna a hang leh biakpiakna na neih ciangin Pasian tungah nang le nang na bangzah kilui cihte zahin thupi zenzenlo hi. Biakpiakzia a maan le a khial cih om a, Lai Siangtho in hih bangin ci hi: “Lungdamin omin Pasian a lungkimsak thei biakpiakna nam tawh amah bia 1 ni.” Pasian a lungkimsak biakpiakna sungah limpuak nam li om hi: elcianna tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi. elcia elcianna tanna tawh i biak ciawh i biak ciangingin Pn Pasiaasian lungkim hn lungkim hi.i. T T T T Telciaelcianna tanna tawh i biak ciawh i biak ciangingin Pn Pasiaasian lungkim hn lungkim hi.i. Mi pawlkhat in, “Pasian pen...tua dan...tua danin ngaihsun ing” ci thei uh a, bangci dan nam Pasian bia nuam uh ahihna pulak uhhi. Ahi zongin Pasian cih pen ei’ lungkim dan khat ahihkeileh gamvai kipuakzia tawh a kilem a kituak theithei dingin lim le mel phuaktawm pong-a i biak theih cih bang hilo hi. Tua pen milim biakna hi. Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 101

Biakpiakna cih pen Pasian i sehtawmna tungah kingaksak ding hilo a, Lai Siangtho thumaan thutak tungah a kingakloh phamawh hi. Samaria numeinu kiangah Jesuh in, “Maan takin a bia mite in kha leh thutak tawh 2 Pa bia ding uhhi. Tua banga a biate pen Pa’ zon namte ahih uh hang hi” ci hi. “Thutak tawh bia” cih ciangin Pasian pen Lai Siangtho sunga hong pholak bang teekin bia, cihna hi. Lungsim maa Lungsim maan tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi. Lungsim maa Lungsim maan tan tawh i biak ciawh i biak ciangingin Pn Pasiaasian lungkim hn lungkim hi.i. Jesuh Lungsim maan tan tawh i biak ciawh i biak ciangingin Pn Pasiaasian lungkim hn lungkim hi.i. in “kha tawh na biak kul hi” hong cihna ah Kha Siangtho a kawk hilo-in nang’ kha a kawk ahihi. Pasian’ lim le mel suun dinga hong kibawl na hih manin nang pen pumpi sunga teeng kha khat na hi a, Pasian in tua na kha pen amah tawh a kiho a kizom dingin a na sehsa hi. Biakpiakna cih pen na kha in Pasian’ Kha a hopih ahihi. Jesuh in, “Na lungsim bup leh na Pasian a lungkimsak kha bup uh tawh Pasian it un” a cihna ah biakpiakna sungah lungsim biakpiakna pen a maan ahih ding leh sukkhakna thuk takin leh lungsim sungtawng pana pai ahih ding thupomzia thuk takin kihel kisam a cihnopna hi. Tua pen kammal hi. I lungtang leh i khuak a maan takin lawhkhiatna ciang pong hilo nihin i zang hi. a, na lawhkhiat kammalte na cih takpi ahih ding kisam hi. Lungsim ah om lopi-a Pasian phatna pen Pasian phatna hi vetlo hi. Tua pen a mawkna hi a, Pasian simmawhna hi. Biakpiakna i neih ciangin Pasian in i kammal zatte kantanin i lungsim puakzia hong en hi. Lai Siangtho in, “Mihingte in a tungtham lim le mel en uh a, Pasian in lungsim en hi” ci hi. 3 Biakpiakna i cih pen Pasian sunga nopsakna zong kihel ahih mah bangin na lungsim sukkhaknate tawh zong kipaikaan pah hi. Lungsim sungpan thuk tak, bun takin amah na biak theih nadingin Pasian in lungsim sukkhaknate hong guan hizaw a, ahi zongin tuate pen a huut hilo, a maan ahih ding kisam hi. Pasian in kineihkhemna hua hi. Biakpiakna sungah kilawmsakna ciang tawh sepna, kineihna, awging paksakna, cihte Pasian in deih lo hi. Na itna a taktak, a maan pen mah, deihzaw hi. Pasian i biak ciangin a cingtaak lo pen phamawh nailo a, ahi zongin lungsim puatham cih pen kingah lo hi. Thu khat ah, lungsim sianna ciang bek pen kicing lo mah hi -- lungsim siang kawm mahin kikhial thei lua hi. Tua hangin zong kha leh thutak a nihin a kisam ahihi. Biakpiakna cih pen a maltuk ding leh a maan ding, a 102 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

nihin kisam hi. Pasian a lungkimsak biakpiakna sungah lungsim sukkhakna thuk takin leh thupomzia thuk takin kihel hi. I lungtang leh i khuak a nihin i zang hi. Tu hunin mi tampite in music tungtawna lungsim sukkhakna pen Kha hanga lungsim sukkhakna tawh kizakimsak thei uhhi. Ahi zongin tuate gel pen kibang lo uhhi. Na kha in Pasian a dawntuah ciangin biakpiakna taktak a piang hi a, tua pen music awgingte tungah kinga lo hi. Taktakin ci lehang, lungsim hong lawng thei, hong liinglawngsak thei, la pawlkhatte in biakpiakna dongtangsak theizaw hi. A hang pen tuate in Pasian bulphuh nading mun ah i lungsim sukkhaknate bulphuh ahih man hi. Biakpiakna sunga nang hong nawngkaisak pipen pen kuamah dang hilo, nangmahmah na hi a, tua pen midangte’ hong muhdan ding na awlmawh luatna leh na lunghihmawh luatna, cihte hi. Pasian phatna lahkhiatzia a kilawmpen leh a maanpen bang hi ding cih thu tawh kisai-in Khristiante a muhdan uh kibang lo a, ahi zongin tuate pen a tamzaw ah i sungpua melpuakzia leh i khankhiatzia cihte kibanglo ahihna hong lakkhia hizaw hi. Lai Siangtho sungah phatna neihzia nam tampi kiciamteh a, tuate pen mawhna pulak, la sa, awng, zahtak piakna-in ding, khukdin, laam, lungdam takin gamlum ngeingai, teci pang, tumtheih muttheih music vante zang, khut lam, cihte hi. Tuate lakah Pasian’ hong 4 piaksa na khankhiatzia leh na sungpua melpuakzia a bulphuh, Pasian na itna a maan theipen-a a lakkhia, biakpiakna mah biakpiakzia a hoihpen hi pah hi. Gary Thomas a kici ka lawmpa khat’ muhna ah Khristian tampite pen biakpiakna a neih uh ciangin amaute a tumdang tek ahi dinga Pasian’ suihna a omsa zia le tong tawh a kituaklo biakpiakziate zang teeltaal uh ahih manin Pasian tawh lungdam takin kilawmta cih sangsikin biakpiakziate sungah awkcip uhin lungkimna ngah zolo uhhi, ci hi. Gary’ cihna ah Pasian in eite khempeuh a Pasian na itna a tumdang tek dingin hong bawl ngiat ahihleh maan theipen-a a Pasian i itna i lahkhiatzia zong i vekpi-in kibang lakkhia biakpiakna hamtang ding cih theihna om ding ahi hiam, mah biakpiakzia a cih thu hi. Gary in Khristian khanglui laibute a hoihpen hi pah hi. sim banah thu-um mi a picingte tawh maitang kituahin thudotna tuamtuam a neih khit ciangin a muhkhiat thu khat om a, tua pen Pasian tawh sungmisuahna ngah nadingin Khristiante in kum 2000 sungin zawi nam tampi zang uh, cih thu hi. Tua zawi nam tampi cihte pen: inn pualam paikhia, Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 103

thu sin, la sa, lai sim, laam, lim suai, midangte panpih, khatkia tang-om, kilawmtatna nei, cihte leh sepkhiatna a dang tuamtuamte ah kihel, cihte hi. Gary in ama gelh “Zawi Siangthote” (Sacred Pathways) kici laibu sungah mite Pasian kiang a va naihzia tawh kisai-in nam kua suah hi. Piansak nate a kinbawl (naturalists) pawlte in Pasian a itna uh, inn pualam, khua pualam, mualguam singgam lakah lahkhiat ding mah thupisakpen uhhi. Lungsim phawnna a thupisak (sensates) pawlte in Pasian a itna uh lahkhiatna ah phawnna nam nga a kici five senses zang uh a, bil tawh zakna ciang bek ahilo, mit tawh muhna, nak tawh a gimnam diikna, leii tawh a limna ciapna, pumpi tawh lawnkhakna cih teng a kihel biakpiakna limcite nuamsa uhhi. Ngeina zui (traditionalists) pawlte in ahihleh a kizang ngeingei biakpiakziate mah zangin Pasian kiang nai uhhi. Zehtang (ascetics) pawlte pen Pasian a itna a lahkhiat uh ciangin a lamdang tuamtuam zang lo-in aituam tekin dai hiithiat-a om ding ut uhhi. Manawtna a kinbawl (activists) pawlte in thusia taihtuahna, thumaanlo peuhmah nawkkhiatna, leitung a nopcitzawk nadingin sepkhiatna, cihte tawh Pasian a itna lakkhia uhhi. Kidon kikhoina a kinbawl (caregivers) pawlte in midangte itin a kitangsapnate uh huh uhhi. Thalawp (enthusiasts) pawlte’ lahkhiatzia pen pawi bawlna nam hi. Lungngaih a thupisak (contemplative) pawlte leuleu in zahtak piakna nam tawh lakkhia uhhi. Pilna a bulphuh (intellectuals) pawlte in Pasian a itna uh lahkhiatna-in a khuak uh tawh thu le la kan uhhi. 5 Biakpiakzia leh Pasian tawh kilawmtatzia thu ah “nam khat bek tawh vekpi-a huam” cih bang om theilo hi. A kician thu khat ah ahihleh: Pasian’ hong sehdan ahi lopi midang khat na ciinsawmna tawh Pasian’ min na thangsak theikei ding hi. Pasian in nang pen nangmah na hih ding hong deih hi. “Ama mai-a biakpiakna a neihna uh ah lungsim siang takin leh ahi bangin amau mahmah ahi ngiat mite, tua bang mite pen Pa’ zonzon namte ahi uhhi.” 6 Ngaihsutna tak tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi. Ngaihsutna tak tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi. Ngaihsutna tak tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi. Ngaihsutna tak tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi. Ngaihsutna tak tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi. Jesuh’ thugen “na ngaihsutna bup uh tawh Pasian it un” cih pen Thuciam Thak sungah li vei kiciamteh hi. Ngaihsun lopi-a phatna la sa, thungetna kammal a omsate lo niloh, ahihkeileh kigingkhol lopi-in a tua hun lian laitak cih dang ding theihloh man lel-a “Pasian a minthang hen” ci-a ot pongmawk, cihte tawh Pasian a lungkim hilo hi. A kikinbawllo biakpiakna pen a khiatna zong om tuanlo hi. Ngaihsut omlo biakpiakna pen Jesuh in “mawknapi-a suut kikkikna” 7 104 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

na ci hi. Lai Siangtho sunga kizang kammalte nangawn kilo mun lua leh kammal cimtak-huai suak thei a, a khiatna kingaihsun nawnlo thei hi. Biakpiakna sungah kammal a thakthak leh zatzia a thakthakte tawh Pasian zahtakna i piak ding hanciam se sangin a kizangsa kammalte lawhkhiat ziau ding baihzaw thamtham hi. Lai Siangtho letkhiatbu (versions) tuamtuam leh laigual kilemkik (paraphrases) tuamtuamte sim dinga kong hanthotna zong tua hang mah hi pah hi. Hong phat ing, hallelujah, ka lungdam, ahihkeileh amen cih kammalte kihel lo-in Pasian NI SAWM-LE-THUMNA: phat theih ding kisin in. “Na min hong phat nuam PASIAN A ngiat ung” cih sangin tua tawh kivalak kammalte LUNGKIMSAK zong inla, gentehna-in hong zahtak ung, thupi BIAKPIAKNA hong sa ung, manpha hong sa ung, nang hangin angtang ung, cih kammalte zang in. Tua banah maltusak in. Mi khat na kiangah hong pai-in sawm vei vilvel “Hong phat ing” hong cici pongmawk leh “Bang hangin maw?” ci-in na ngaihsun ngeelngeel ding hi. A huam-a genna, telmun om mello kammal sawmnih sangin a maltu sinsen pahtawina kammal nih na zak pen na lungkimzaw ding hi. Pasian zong tua bang mah hi. Sepzia ding a dang khat leuleu ah Pasian’ min tuamtuam teng gelhkhia-in limtak ngaihsutna hi. Pasian’ minte pen a kimawkphuah pong hilo a, ama pianzia leh hihna a tuamtuamte kawk ciat uhhi. Thuciam Lui sungah Pasian in Israel mite tungah min a thak a thak zangin amah le amah damdamin kipholak toto a, ama min a phat dingin zong eite tungah thu hong pia hi. 8 I biakpiak kikhopnate zong ngaihsutna mah tawh a kinei ahih ding Pasian in deih hi. Hih thu, Paul in 1Kor.14 sung bup ah na gen a, a tawpna 9 ah, “Na khempeuh a kilawm, a kilekkim dingin hihhuai hi” ci hi. Hih thu tawh kizomin Pasian in i biakpiak kikhopnate ah thu-umlo mite hong kihel ciangin i biakpiakna amaute’ tel theih nam ahih ding hong hanthawn hi. Paul in, “Na biakpiak kikhopnate uh ah na kha uh tawh Pasian na phat laitakun khualmite zong hong kihel uh ci ni. Note’ gen thu tel kei le-uh bangci-in ‘Amen’ hong ci thei ding uh ahi hiam? Pasian nopci takin a bia zong na hikha ding uh a, ahi zongin midang kuamah in 10 phattuampih lo hi” ci hi. Biakpiak kikhopnate-a hong pai thu-umlo mite kinbawl ding cih pen Lai Siangtho’ hong thupiak khat hi. Tua thupiak awlmawhloh pen a thumanglo, leh mi a itlo kihikhawm pah hi. Hih thu, a cingin a kigentelna na sim nopleh Ngimna’ Tawsawn Pawlpi laibu sunga “Biakpiakna pen Teci Panna Hithei Hi” cih khenpi sung en in. Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 105

Zatthheih takpi dieih takpi dingingin i biak cian i biak ciangingin Pn Pasiaasian lungkim hn lungkim hi.i. Zat Zattthheih takpi dieih takpi dingingin i biak cian i biak ciangingin Pn Pasiaasian lungkim hn lungkim hi.i. Lai Zatt Zattheih takpi dingin i biak ciangin Pasian lungkim hi. Siangtho in, “Na pumpi uh a hingtang biakpiak van bangin Pasian aading a siangtho, a lungkimhuai dingin lui un -- tua pen kha thu ah na biakpiakna 11 uh, hi” ci hi. Bang hangin Pasian in na pumpi deih sese ahi hiam? Bang hangin “Na kha hong lui in” cilo ahi hiam? A hang pen hih leitung ah na pumpi tawh lo-in bangmah na seem theikei hi. Tawntung hun sungah pumpi a thak, a kipuahpha, a kisangkhaan khat na ngah ding a, ahi zongin hih leitung ah na om sungin ahihleh Pasian in, “Na neih pen mah hong pia in” hong ci hi. Biakpiakna tawh kisai thu ah Pasian in a taksuak mah deih hi. “Tu nitak kikhopna ah ong pai zolo ding hi ning, ahi zong ka kha bel no kiang mah ah hi inciei” a kici thu, mite kiangpan i za thei zeelzeel hi. Khiatna a nei hiam? Nei lo hi. A mawknapi hi! Leitung ah na om lai sungteng na kha pen na pumpi’ omna bekah om thei hi. Tua mun ah na pumpi a om keileh nang zong a omlo mah na hi pah hi. Biakpiakna sungah eite “i pumpi a hingtang biakpiak van bangin” a lui dingte i hihi. “Biakpiak van” cih ciangin mihing ganhing a sisa danin i ngaihsun theizaw den a, ahi zongin Pasian in nang pen a hingtang biakpiak van dingin hong deih hi. Ama aading a hing dingin nang hong deih hi. Ahi zongin a hingtang biakpiak van tawh kisai a buaihuai khat ah tua biakpiak van pen biakpiak tau pan na taalkhia thei pahpah a, ei zong i tuaci pahpah thei hi. Nipini-in “Khrih’ galkap te’n ah galsim ding kuan un” ci-in la i sa ziahziah a, Pizingni (Monday) ciangin “thu zasak lopi-in i pelh” (AWOL - absent without leave) thei zeel hi. Thuciam Lui hun sungin biakpiakna nam tampi om a, tuate khempeuh ah Pasian lungkim hi. A hang pen tuate in eite taangin singlamteh tunga kilui Jesuh’ biakpiakna thu genkhol uh ahih man hi. Tu hunin Pasian pen biakpiakna sunga biakpiak van tuamtuamte ahi lungdam kohna, phatna, kiniamkhiatna, kisikna, sumpi piakna, thungetna, midangte aading nasepna, a Biakpiakna kitangsam mite huhna, cihte ah lungkim hi. 12 taktak cih pen Biakpiakna taktak pen manh piak kul Kammal sungah hi. David in hih thu tel ahih manin hih bangin zungkip kha hi. ci hi: “Manh ka piak ding a kullo biakpiak vante TOPA ka Pasian mai-ah ka lui kei ding hi.” 13 Biakpiakna ah manh i piak khat pen ei le ei kithupitsakna hi. Hun khat sungin Pasian leh nang le nang na pahtawi khawm theikei ding hi. Midangte’ hong muh nading ahihkeileh nang’ lungkim nadinga a bia na hikei hi. Tua hi a, nang le nang na kibulphuhna na hemkhiat masak ding kisam hi. 106 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Jesuh in, “Na thahatna bup uh tawh Pasian it un” a cihna ah biakpiakna cih pen hanciamna leh thasaanna kisam ahihlam a kawk ahihi. Biakpiakna pen a ol hiithiat, a nuam hiithiat cih bang hi den lo a, khatveivei ciangin utna lungsim tawh kigamta -- lungdeih biakpiakna -- hizaw hi. A gamtaanglo biakpiakna pen a si tawh kibang hi. Na utloh hun nangawnin Pasian na phat ciangin, ngap lopi mahin Pasian phat dingin lupna pan na thawhkhiat ciangin, ahihkeileh na gim na tawl laitak mahin midangte na huh ciangin Pasian kiangah biakpiakna a lui na hi a, tua in Pasian lungkimsak hi. England gam-a biakpiak makai khat ahi Matt Redman in biakpiakna ii a khiatna taktak tawh kisai-in a pawlpi syapa’ hilhzia thu gen kik hi. Biakpiakna cih pen music sangin thupizaw tham ahihna thu lahtel nadingin a syapa in biakinn kikhopnate ah tawlkhat sung lasakna zangsak vetlo-in lampi dang tuamtuam tawh biakpiakna neihpih hi. A kiseh hun a cin ciangin Matt in “Biakpiakna Laigil” kici lapi khat phuak hi: La sanga thupizaw khat kong keng ding hi Nang’n nong kalh pen la hilo ahih man hi Nate a pualam-a a melpuakna uh sangin A sungtawng a thukzaw tham na zong hi Nangmah in ka lungsim sung nong en hi Thu le la khat ii a laigil cih pen lungsim (lungsim laigil) tawh kisai thu le la hizaw hi (The heart of the matter is a matter of the heart). SAWM-LE-THUMNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Ka bupin Pasian in hong deih hi. Pha Pha Phawk ding Khawkneu: Phawk diwk ding Khang Khawkneu:wkneu: Phawk diwk ding Khang Khawkneu:wkneu: “Topa na Pasian uh na lungtang bup, na kha bup, na lungsim bup, leh na thahatna bup uh tawh it un” Marka 12:30 (NIV) Ngaihsut Ding Tng Thudotna:hudotna: Ngaihsut Ding Tng Thudotna:hudotna: Ngaihsut Di Ngaihsut Di Ngaihsut Ding Thudotna: Tu lianin Pasian a lungkimsak bang hizaw -- mipi laka ka biakpiakna maw, kei’ aituam biakpiakna? Hih tawh kisai bang ka hih ding hiam? Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 107

14 ASIAN A G A GAAMLMLAATSUAHTSUAH H HUNUN ASIAN P P P P PASIANASIAN A G A GAAMLMLAATSUAHTSUAH H HUNUN ASIAN A GAMLATSUAH HUN TOPA pen ama mite kiangpan amah le amah kiseel a, ahi zongin kei ka hihleh amah muangin ama sungah lam-etna ka nei hi. Isaiah 8:17 (TEV) Bangbang na ngaihsunkha phial zongin Pasian pen taksuak den hi. Na nuntakna sungah thu le late a paizia a hoih ciangin -- Pasian in an le tui, lawm le gual, innkuan, cidam ludamna, leh a lungnop-huai thu- omzia, cihte hong piak ciangin -- Pasian biak ding baih na sa hi. Ahi zongin thu le la omziate a nopci den hi zenzenlo hi. Tua bang hun ciangin Pasian na bangci biak hiam? Pasian, gamlapi pek-a om tawh a kibat hun ciangin bang na hih hiam? Gimna sungah Pasian phat, haksat hun sungin Pasian’ thu ngaihsun, zia-etna tuahkhak hun ciangin amah muang, gimthuak laitak ama kiangah niamlut, amah a gamlatsuah laitak amah it veve, cihte pen biakpiakna a dawl tuamtuamte lakah a thukpen hi. Kilawmtatna cih pen kikhenkhiatna leh kiho lohna cihte tawh kisittel thei zeelzeel hi; taksa pumpi lampan na kigamla thei a, ahihkeileh pau theilo-in na om thei hi. Pasian tawh na kilawmtatna ah zong amah tawh kinaisuah na kisa den kei ding hi. Philip Yancey in, “Kizopna ahih nakleh kinai hun leh kigamlat hun om a, Pasian tawh kizopna ah zong bangzah ta- in sungmisuah ta lehang kinaina leh kigamlatna pen siallongtang bang den 1 ding hi” ci-in tangzai takin gen hi. Biakpiakna a haksat hun pen tua hun hi pah hi. Na kilawmtatna uh a picin theih nadingin Pasian in kikhenkhiatna a kisa kha thei ding hunte --amah’n hong nusia ta dan, hong mangngilh ta 108 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

dan, na sak theih ding hunte -- tawh hong sittel ding hi. Pasian pen tai awn tampi gamlatna mun-a om tawh kibang hi. Tua bang hun -- kha lamah keugawtna, muanlahna, leh Pasian tawh kidangsuahna hun -- pen Mi siangtho Johan (St. John of the Cross) in “lungsim le kha, zan khuamial a bat hun” (the dark night of the soul) ci-in genteh a, Henri Nouwen in “hong ompihloh hun” (the ministry of absence) ci hi. A.W. Tozer in “khuamial hun” (the ministry of the night) ci a, midangte in “lungsim khuasik hun” (the winter of the heart) ci uhhi. Pasian tawh a naipen-a kilawmta pen Jesuh banah David zong hikha 2 ding hi. Amah pen Pasian in lungkim takin “ka lungsim hong tuakpa” ci ngiat hi. Himah taleh Pasian’ ompih lohna hangin David hih bangin phun thei zeelzeel hi: “Topa, bang hangin gamlapi ah tuam-om mawk na hi hiam? 3 Nang kong kisappen hunin bang hangin bu na hi hiam?” “Bang hangin kei hong pampaih na hi hiam? Bang hangin hih zahin gamlat om thapai na hi hiam? Kiko-a huh kong ngetnate bang hangin awlmawh lo na hi hiam?” 4 “Bang hangin kei hong paaikhia na hi hiam?” 5 A taktakin Pasian in David nusia lo a, nang zong hong nusia lo hi. 6 “Note kong nusia ngeikei ding a, kong paampaih ngeikei ding hi” ci-in kamciam hong piapia hi. Ahih hangin “Kong ompihna in hong sukha den ding hi” ci-in kamciam hong pia lo hi. Tua sangsikin Pasian in eite kiangpan 7 khatveivei a maitang seel ding ahihna thu hong pulak hi. Na nuntakna sungah amah a mangthang (MIA -- missing-in-action) tawh a kibat hun om thei lua hi. Hih thu, Floyd McClung in hih bangin gentelna nei hi: “Zingsang khat, na khanlawh teh na kha tha teng bei, ci ni. NI SAWM-LE-LINA: Thungen keei, bangmah kilamdang tuanlo. Dawi bang hawlkhia keei, tua in zong bangmah PASIAN A kilamdangsak lo. Tua teh, kha thasaanna tuamtuam GAMLATSUAH nei...na lawmte thu kingensak...na phawkkhak HUN mawhna kici teng pulak, mi na kitheihpih teng kiang mawhmaina ngen kawikawi. Antan thunget nei...kilamdang tuanlo. Hih, kha thabeina bang tanvei sawt ding, ci’n lungkham keei ta. A ni-in maw? A nipi kalin maw? A kha-in maw? Ahici den keei ding hoh ai tam?...na thungetnate innkhum kheng zolo-in ong tuankik lel tawh kibang. A tawpna ah cimawh bit ta-in, ‘Bang thu tuakkha mawk ka hiam?’ ci-in kikokhia hiteh.” 8 A thu taktak ah, na khialhna bangmah om lo hi. Hih pen Pasian tawh na kilawmtatna sittel nading leh picinsak nadinga piang, a piang thei zeelzel thu khat, hi lel hi. Khristian a kici khempeuh in a tawmpenin khatvei Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 109

peuhmah tuakkha hamtang uh a, tamveipi a kituakkha ding hizaw lai hi. Thuak-hakin nop hetlo himah taleh na upna a khangliat nadingin a thupi mahmah khat hi sese hi. Hih thu, Job in a tel manin Pasian’ ompihna in a nuntakna a sukkhakloh hun nangawnin lam-etna nei veve a, hih bangin pulak hi: “Nisuahna lamah ka pai a, amah om lo hi. Nitumna lamah ka pai a, amah ka tuakkha tuankei hi. Amah kiseel ahih manin leilu lamah zong amah ka mu kei hi. Leitaw lamah ka kihei leuleu a, amah ka tuakkha tuankei hi. Ahi zongin kei koi-ah pai cih amah’n thei hi. Tua hi a, mei tawh kihal kham bangin kei hong sittel hun ciangin mawh baanglo ci-in kei hong pulak ding hi.” 9 Pasian a gamlatsuah ciangin nang tungah amah a heh, ahihkeileh mawhna khatpeuh hangin nang hong sek, na sa thei ding hi. Himah hi. Mawhna in Pasian tawh sungmisuah kilawmtatna Pasian in eite kiangpan pan eite hong khenkhia takpi mah hi. khatveivei a maitang Thuman lohna, midangte tawh thubuai seel ding ahihna thu neihna, manlahna, leitung tawh hong pulak hi. kilawmtatna leh mawhna dangdang, cihte tungtawnin Pasian’ Kha i khasiasak a, amah tawh i kilawmtatna i kisiasak hi. 10 Ahi zongin hih, Pasian in hong awlmawhlo ahihkeileh hong taisan cih lungsim, pen mawhna tawh a kimematna om vetlo hi. Tua pen upna kisittelna khat hi a, i vekpi-a i tuahkhak hamtang ding thu khat hizaw hi. Pasian’ ompihna ngahlo na kisak hun, ahihkeileh na nuntakna sungah ama nasepna a khutma muhtheih bangmah omlo na sak hun, tua bang hunte nangawnin amah itin muangin a thu mangin amah na bia suaksuak veve ding hiam? Tu hun Khristiante’ khialhtheih mahmah thu khat pen Pasian zon ding sangin sinkhakna (experience) a zonzawk pen uh, hi. Lungsim sukkhak ding mah lam-en uh a, tua bang a pian ciangin a bia taktak ta-in kiseh uhhi. Tua pen khial hi. Taktakin, Pasian in lungsim sukkhaknate tungah i kingakkhakloh nadingin tuate hong hepkhiatsak zeelzeel hizaw hi. Lungsim sukkhak ding hanciamna kici peuhmah, Khrih hong nai om ci-a lungsim sukkhak ding hanciamna nangawn, pen biakpiakna hilo hi. Upna thu ah na khangmoi hun lai-in Pasian in na kilamtoh theih nadingin lungsim sukkhakna tampi tak hong pia a, amah om ahihna thu na tel nadingin zong a picing hetlo, angsung theihna tawh kidim na thungetnate hong dawng zeelzeel hi. Ahi zongin upna thu ah na goltoh ciangin naupang an tawh a kibang tua thute hong pia nawnlo-in hong sek ding hi. 110 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian, mun khempeuh ah a om theihna (omnipotence), leh Tu hun Khristiante’ khialhtheih ama ompihna kilatkhiatna (mani- mahmah thu khat pen Pasian zon festation of his presence) cih thu ding sangin sinkhakna a zonzawk nih pen a tuam tuak hi a, kibanglo pen uh, hi. uhhi. A masa pen ahi taktak thu khat hi a, a nunung pen lungsim sukkhak thu hi thei zeelzeel hi. Pasian in na lungsim hong kisukkhakloh laitak nangawnin hong ompih den mah hi a, tua hong ompihna pen thuk lua, tangzai lua ahih manin lungsim sukkhakna ciang lel tawh kitehkak theilo hi. Hong ompihna na sinkhak ding zong hong deihsak thu khat mah hi a, ahi zongin na lungsim hong sukkhak ding sangin amah na muan ding mah lunggulhzaw hi. Pasian a lungkimsak pen lungsim sukkhakna hilo a, upna hi bek hi. Na upna hong khangliansak ding thu-omziate cih pen na nuntakna tavai-in Pasian koimah ah na muhkhakloh hunte mah hipen hi. Hih thu, Job tungah na piang hi. Ni khat sungin na khempeuh -- a innkuan, nuntak zonna nasep, a cidamna, leh a neih a lam khempeuh -- a vekin taisuah hi. A lungkiat-huai phapen ah Pasian in khenpi 37 sung vilvel hopihna bangmah nei vetlo hi. Na nuntakna sunga thupiangte tel zolo-in na om laitak Pasian zong gamdai-in om sawnsawn leh amah bangci phat ding na hi hiam? Kiho kizopna om lopi-in kua tawh kikoici zop ding na hi hiam? Na mitte khitui bekbek tawh a kidim laitak Jesuh bangci et ding na hi hiam? Job’ hihdanin na hih ding hi: “Tua ciangin amah lei lakah boksukin, ‘Ka nu’ gilsung panin guaktangin kong paikhia a, guaktang mahin ka ciahkik ding hi. TOPA in pia- in TOPA mah in lakhiakik zo hi; Topa’ min kiphat tahen,’ ci hi.” 11 Na lungsim hong sukkhak dan lianin Pasian kiang ko in. Na lungsim hong sukkhak dan lianin Pasian kiang ko in. Na lungsim hong sukkhak dan lianin Pasian kiang ko in. Na lungsim hong sukkhak dan lianin Pasian kiang ko in. Na lungsim hong sukkhak dan lianin Pasian kiang ko in. Ama kiangah na lungsim sungkhia hi. Na lungsim sunga hong sukha na khempeuh suahkhia in. Job in zong tua bangin na hih a, “Pau lo-in ka om theikei hi. Ka hehsuakin ka lungsim na hi. Ka paukhiatloh phamawh hi” 12 ci hi. Pasian a gamlatsuah hun ciangin amah hih bangin thumin tau hi: “Aw, ka cihtheihpen lai hunte, Pasian tawh sungmisuah kilawmtatna in ka bangkua 13 thupha hong piak lai hunte...mataw.” Pasian in na muanlahna, na hehna, na launa, na khasiatna, na lungbuaina, leh na thudotte hong phelsiangsak thei hi. Lam-et bei dinmun na tunna thu Pasian kiangah pulakna pen upna lahkhiatna khat suak thei ahih thu na thei khin hiam? David in Pasian lah Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 111

muang kawm, lam-et lah bei kisa kawm mahin, “Um ka hih manin, ‘Ka siacip ta hi’ ka ci hi” ci hi. Hih mun ah a thugen kitukalh (contradict) hileh 14 kilawm hi: Pasian ka muang a, ahi zongin ka kisia hi! A taktakin David hih bangin thu a sianggen ciangin a upna thuk mahmah ahihna a kilangkhia hizaw hi. Khatna ah, amah’n Pasian um hi. Nihna ah, a thungetna Pasian in ngai ding hi ci-in um hi. Thumna ah, a lungsim sunga om bangbang a genkhiat ding Pasian in phal lelin amah it veve ding hi ci-in um hi. Pasian’ hihna -- a kikhello ama pianzia -- mitsuan in. Pasian’ hihna -- a kikhello ama pianzia -- mitsuan in. Pasian’ hihna -- a kikhello ama pianzia -- mitsuan in. Pasian’ hihna -- a kikhello ama pianzia -- mitsuan in. Thu- Pasian’ hihna -- a kikhello ama pianzia -- mitsuan in. omzia bangbang hi-in na lungsim hong bangci sukkhak zongin a kikhello Pasian’ hihna tungah kinga in. Pasian tawh kisai a tawntungin a maan den dinga na theih thute ngaihsun kikkik in: Amah hoih hi, kei hong it hi. kei hong ompih hi, ka tuahkhak thute hong theihpih hi, kei hong kin hi, ka nuntakna aadingin geelna hoihnono nei hi, cihte. V. Raymond Edman in, “Khuavak sunga Pasian’ hong gen thute khuamial sungah muanglah kei in” ci hi. Job in a nuntakna pukin Pasian in zong a hopihloh hunin Pasian a phat zawh nading thute hih bangin mukhia thei lai veve hi: y amah hoihin itna nei hi. 15 y amah vangliatna tawh kidim hi. 16 y ka nuntakna sunga thupiangte a neng a tawng dongin thei hi. 17 y thu le la ukzawhna nei hi. 18 y ka nuntakna aading geelna nei hi. 19 y kei hong honkhia ding hi. 20 Pasian a kamciam kiplet dingin muang in. in. Kha thaneem hun Pasian a kamciam kiplet dingin muang in. Pasian a kamciam kiplet dingin muang Pasian a kamciam kiplet dingin muang in. Pasian a kamciam kiplet dingin muang in. sungin na lungsim sukkhaknate tungah kinga lo-in Pasian’ kamciamte tungah lungduai takin na kingak ding, leh picinna a dawl sangzaw khat ah hong tonpih ahihlam na theihtel ding, kisam hi. Lungsim sukkhakna tunga kinga kilawmtatna pen dai mahmah hi. Tua hi a, buaina buaipih kei in. Thu-omziate in Pasian’ hihna laih zolo uhhi. Pasian’ hehpihna pen thakhauhna tawh kidim lai veve hi; na lungsim hong sukkhakloh laitak nangawnin amah pen nang aading mah hi lai veve hi. Job in thu-omzia a tha-ngahhuai bangmah a omloh laitakin Pasian’ kammal kiplet hi. Amah’n, “Ama muk pana a thupiakte ka nusia kei hi; ama kam pana kammalte ka nisim an 21 le tui sangin manpha ka sazaw hi.” ci hi. Hih bangin Job in Pasian’ Kammal muang ahih manin thu le la kikhel bangmah a omloh hangin amah citak suaksuak hi. Gimna sungah a upna khauh mahmah ahih manin, “Pasian in, zong hong 112 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

22 that theikha mai ding a, himah taleh amah ka muang lai veve ding hi” ci hi. Pasian’ hong sepsaksa thute phawk in. Pasian’ hong sepsaksa thute phawk in. Pasian’ hong sepsaksa thute phawk in. Pasian’ hong sepsaksa thute phawk in. Pasian in nang Pasian’ hong sepsaksa thute phawk in. aadingin bangmah hong sepsakbeh nawnlo hi phial taleh singlamteh tunga Jesuh’ hong sepsa thute bekbek hangin zong Pasian pen na khansung tawntung nang’ phatna a ngah dingin kilawm kituak lai veve ding hi. Nang aadingin Pasian’ Tapa si hi! Hih pen biakpiakna a hang thupipen hi. A dahhuai thu khat ah, eite taang dinga Pasian’ vaihawm, a gimhuai mahmah biakpiak hong luina leh tua sunga kihel thu le late, i mangngilh ta hi. Thei naal lua khin i hih manin i koihkhong kha hi. Kikhailupna a thuak ma nangawnin Pasian’ Tapa in guaktangin kikoihna, a veizah sim zawhloh phial ding vuakna, satna, kona leh zahpihna, ling lukhu khuksakna, simmawhna tawh cilphihna, cihte thuakkha hi. Hehpihna neilo mite’ khutsung ah Jesuh in ganhing sangin a suuksiazaw dinmun tuakkha hi. Tua ciangin sisan tam luankhiatna huhau-in sibup phialphial himah taleh singlamteh a gik mahmah khat kipuasakin mualtung lamah kipaipih hi. Mualtung a tun ciangin singlamteh tungah siktukilh tawh kikilhcipin kikhai hi. Na sa Pasian in hong nusia ci- velval kawmin damdamin a si dingin kikoih in na kingaihsut laitak hi. Tua bangin a nuntakna bei dingin a om mahin amah muang laitak singlamteh gei-a ding mite in amah suaksuak lecin, tua pen kosia gawpin a gimthuakna zahpih uh a, amah a thuk theipenin a Pasian khatin a kipulakna thu totbawl bia na hihi. tobawl uhhi. Tua bangin Jesuh in mihingte’ mawhna leh khialhna khempeuh ama tungah amah le amah a kisuat ciangin Pasian in zong mu ngamlo-in nungngatsan hi. Jesuh zong nakpi lunggimna tawh kiko a, “Ka Pasian, Ka Pasian aw, bang hangin nang’n kei hong nusia na hi hiam?” ci ngeungau hi. Jesuh amah le amah a kihonkhia thei lua hi a, ahi zongin kihonkhia hileh nang hong honkhia theilo ding hi. Tua hun liana lungsim sung khimzing banga a mialna thu, kam tawh kigensiang zolo hi.Bang hangin Pasian in hih banga a mulkimhuai ngongtatna phalin thuak lel ahi hiam? Tawntung meikuang sungpan nang na suahtak nading, leh ama minthanna sungah a tawntungin nang na om theih nading hi. Lai Siangtho in, “Khrih pen mawhna baanglo-in om hi. Ahih hangin amah tawh kipawlkhopna tungtawnin Pasian’ thumaanna i ngah theih nading cihna tawh Pasian in eite’ phattuam nadingin i mawhna amah ngahsak 23 hi” ci hi. 113

Na khempeuh na ngah theih nadingin Jesuh in na khempeuh nusia hi. Tawntung na nuntak theih nadingin amah si hi. Hih thu bek zong nang aadingin lungdam a kohtaak, a phattaak hi khin hi. Tua hi a, lungdam kohtaak ding bangmah om kei, cih kikkik-huai nawnlo hi. SAWM-LE-LINI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Bangbang na ngaihsunkha phial zongin Pasian pen taksuak den hi. Phawk ding Khawkneu: “Banghanghiam cihleh Pasian in, ‘Note Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: kong nusia ngeikei ding, kong paampaih ngeikei ding hi,’ ci hi” Hebru 13:5 (TEV) Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian’ hong ompihna, a diakdiakin amah Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: a gamluatsuah hun ciangin, bangci bangin mitsuan den thei ding ka hi hiam? 114 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA # 2 NGIMNA # 2 NGIMNA # 2 NGIMNA # 2 NGIMNA # 2 ASIAN’ INNKUAN DINGININGIN ASIAN’ INNKUAN D ASIAN’ INNKUAN DINGIN P P P P PASIAN’ INNKUAN DASIAN’ INNKUAN DINGININGIN NANG HONG KIBAWL NANG HO NANG HONG KIBNG KIBAAWLWL NANG HO NANG HONG KIBNG KIBAAWLWL Kei pen lenggah gui ka hi a, note pen a hiangte na hi uhhi. Johan 15:5 (CEV) Khrih in eite pumpi khatin hong bawl a,... khat le khat i kizom hi. Rom 12:5 (GWT) 115

116 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

15 ASIAN’ I’ INNKUANNNKUAN ASIAN’ INNKUAN INGIN H HOONGNG K KIBIBAAWLWL INGIN HONG KIBAWL P P P P PASIANASIAN’ I’ INNKUANNNKUAN AA AA AAA AA ADD DD DINGININGIN H HOONGNG K KIBIBAAWLWL INGIN ASIAN Pasian pen na khempeuh a Bawlpa hi a, na khempeuh pen ama minthanna aading hi. Amah in ama minthanna, ta tampite ngahsak nuam hi. Hebru 2:10a (NCV) Vantunga i Pa in eite bangzahin hong it cih thei un. Banghanghiam cihleh amah in ama tate a kici dingin eite hong phal a, zong i hi takpi hi. 1 Johan 3:1 (NLT) Nang pen Pasian’ innkuan aadingin hong kibawl hi. Pasian in innkuan khat lam nuam a, tua takah a kihel dingin nang hong piangsak hi. Hih pen na suah ma-a a na geelsa, na nuntakna aadinga Pasian’ ngimna a nihna pen hi. Lai Siangtho bup pen Pasian’ nasepna tangthu -- amah a it ding, a zahtak ding, leh amah tawh a tawntunga a maangkhawm ding innkuan khat a lamna tangthu -- hi. Lai Siangtho in, “Eite Khrih tungtawnin ama kiangah hong la-in ama innkuan hong suaksak ding cih pen 1 a kikhello ama geelna hi den hi” ci hi. Pasian pen itna ahih manin kizopnate thupisak hi. Ama’ pianzia ngiat zong kizopna lamsang hi a, amah le amah innkuan sunga kisakna kammalte ahi Pa, Tapa, Kha Siangtho cihte tawh kipholak hi. Thumgawm Pasian cih pen Pasian amah le amah a kizopna hi. Tua pen a lekkim kizopna thu etsakna lim cingtaak hi a, a cihnopnate kikup-huai hi. Itna tawh kiphut kizopna sungah Pasian amah le amah kizomin om den ahih manin amah lungleng ngeilo hi. Innkuan a kisap man hilo-in a deih Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 117

man bekin eite hong piangsak dingin geelna khat nei a, a innkuan sungah hong tunin a neih teng khempeuh hong hawm hi. Tua teng a sep ciangin Pasian a lungkim hi. Lai Siangtho in, “Ama Kammal thumaan thutak tungtawnin eite tungah nuntakna thak hong piakni, leh ama innkuan thak sungah tanu tapa masate i va suahni pen ama aadingin lungdamna tawh 2 kidim ni khat hi” ci hi. Khrih i up ciangin Pasian i Pa hong suak a, eite ama tanu tapa, midangte i sanggamnu i sanggampa, pawlpi pen i kha innkuan, cih bangin hong suak hi. Pasian’ innkuan sungah a beisa hun, tu laitak hun, leh mailam hun, khang hun khempeuh-a om thu-um mi khempeuh kihel hi. Mi khempeuh Pasian’ piansak hi a, ahi zongin mi khempeuh Pasian’ tanu/tapa hi kimlo hi. Pasian’ innkuan sungah luttheih nading lampi khat bek om a, tua innkuan sungah suahkikna cih lampi hi. Na suah khatveina tungtawnin na mihing innkuan sungah a kihel thei na hi a, ahi zongin na suah nihveina tungtawnin Pasian’ innkuan sungah a kihel thei ding na hihi. Pasian in “tu-in ama innkuan sungmite i hih nadingin suahkikna kici hamphatna eite tungah hong pia khinzo hi.” 3 Pasian’ innkuan sunga kihel dingin kizotna kisapna pen mi 4 khempeuh in ngah hi. Ahi zongin kalhna thu khat bel om a, tua pen Jesuh upna hi. Lai Siangtho in, “Note na vekpi-un Khrih Jesuh upna tungtawnin 5 Pasian’ tanu tapa na hi uhhi” ci hi. Na kha innkuan pen kip tawntung ding ahih manin na leitung ci le sa innkuan sangin thupizaw lai hi. Leitunga i innkuan ciat pen Pasian’ hong piak khuttawi (letsong) hoih mahmahte hi a, hi taleh tuate pen tomno kal sung bek kimangin kisia baih hi. Nupa kikhenna, omna kigamlatna, teekna, leh pelh theihloh sihna, cih thute hangin zong kikhenkham thei zeelzeel hi. A langkhat ah, i kha innkuan -- thu-um midangte tawh i kizopna -- ahihleh tawntung hun sung bup kizom paisuak ding hi. Tua pen sisan kizopna sangin a khauhzaw tham kipawlkhopna, a kipzaw tham kithukimna, khat hi. Paul in eite aadinga Pasian’ neih a geelna thu a ngaihsutkhak simsimin hih bangin phatna na nei den hi: “Ama pilna leh a geelna a zaizia ka ngaihsut ciangin khukdinsukin Pasian’ innkuan sungmi -- pawlkhat vantung ah om khinin pawlkhat hih leitung ah om lai -- khempeuhte’ Pa kiangah thu ka ngen hi.” 6 118 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

PASIAN’ INNKUAN SUNGMI HIH A METNA Pasian’ innkuan sungah kha thu tawh na suah hun lianin suahni khuttawi (birthday gifts) hoih mahmah pawlkhat na ngah pah hi. Tuate pen: innkuan min, innkuan tawh kisutna, innkuan hamphatna, innkuan 7 kimaingapna, innkuan go le gamh, cihte hi. Lai Siangtho in, “Ama tanu tapa na hih manin ama neih khempeuh nang’ aa hi” ci hi. 8 Thuciam Thak in i luah ding “gamh” manpha thu hong limgen mahmah a, “Ka Pasian in na kitangsapna khempeuh uh Khrih Jesuh sunga a hauhna minthangte tawh kizui-in hong dip ding hi” ci hi. Pasian’ tanu tapa 9 hihna tawh eite in innkuan’ neihsa Na kha innkuan pen kip lamsate i ngahkha hi. Hih leitung ah eite tawntung ding ahih manin in “a hauhnate...a hehpihna...a na leitung ci le sa innkuan migitna...a lungduaina..a minthanna...a sangin thupizaw lai hi. pilna...athahatna...leh a thukhualna” 10 cihte i ngah hi. Tawntung hun ciangin tua sangin a tamzaw i luah lai ding hi. Paul in, “Ama mite tunga a piaksa gamh bangzahin lianin thupi cih 11 na theihtel ding uh kong deih hi” ci hi. Tua gamh sungah bang teng teekteek kihel ahi hiam? Khatna ah, Pasian tawh a tawntungin i omkhawm 12 ding hi. Nihna ah, eite a bupin kilaihin Khrih tawh i kisuun ding hi. 13 Thumna ah, natna, sihna, gimthuakna cihte khempeuh tawh i kipelh ding hi. Lina ah, thaman hong kipia-in nasep vaipuak a thakte hong ki-ap ding 14 hi. Ngana ah, Khrih’ minthanna i ngahkhawm ding hi. Hih zahin lianin 16 15 thupi hi. Na telzawh zah sangin na hauzaw tham hi. Lai Siangtho in, “Pasian in a tanu tapate aadingin manh kiseh theilo gamh khat hong siitsak hi. Tua pen kilaih kisia cih bang omlo, niin baanglo- 17 in a siangtho-in vantung ah note aadingin kikoihcing hi” ci hi. Na ngah ding tawntung gamh pen manh sehtheihloh, a siangtho, a kip tawntung, a kikemcing khat hi, cihna hi. Kuamah in hong sutkhia theilo ding a, galte leh nuntak khuasakzia haksatna, ahihkeileh huihpi guahpi, cihte in susia zolo ding hi. Hih tawhtung gamh cih pen pensen (pension -- nasepna pan tawlngak cianga kingah ding huhna sum) hilo a, na lam-et ding leh na thalawh ding khat hizaw hi. Paul in, “Bangbang na seem uh zongin thaman dingin Topa kiangpan gamh khat ngah ding cih thei na hih manun mite aading a seem dan hilo, Topa aading a seem danin kingaihsunin na lungsim bup uh tawh seem un” ci hi. Pensen ciang lel lam-etna pen thu toimuhna hi a, nang na 18 hihleh tawntung hun lam-etna tawh na nuntak ding kisam hi. Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 119

TUIPHUMNA: PASIAN’ INNKUAN SUNGMI KHATIN KICIAPTEHNA Innkuan a gina a cidamte in a innkuan uh angtanpih uh a, tua innkuan sunga a kihel uh maizumpih lo uhhi. A dahhuai thu khat ah, thu-um mi hi napi Jesuh’ hong thupiak ahi tuiphumna a la lo, mipi lakah a kha innkuan a pulak ngeilo, tampi ka mu khin hi. Tuiphumna cih pen deihteel theih thu hilo ahih manin khiintoh theih, sottoh theih hilo hi. Tuiphumna in Pasian’ innkuan sunga na kihelna lim a kilangsak hi a, “Pasian’ innkuan sungmi khat ka hih ka maizumpih kei hi” ci- a tangkona hi. Nang na kituiphum nai hiam? Jesuh in a kituiphum dingin a innkuanpihte thu hong pia khin hi. “Pai unla NI SAWM-LE-NGANA: minam citeng khempeuh, Pa leh Tapa leh Kha Siangtho min tawh tuiphumin, thuzuite suaksak PASIAN’ 19 un” ci-in hong sawl hi. INNKUAN Bang hangin Jesuh in a Sawlpina (Great AADINGIN Commission) sungah tuiphumna pen nasep vai HONG lianpite ahi lungdamna thu zeekkhiatna leh kilamtohna cihte zah mahin thupisak hiam cih KIBAWL thu kum tampi sung ka ngaihsun hi. Bang hangin tuiphumna hih zahin thupi ahi hiam? A hang pen na nuntakna aadinga Pasian’ hong geelsak a nihna ahi, tawntung kilawmtatna Pasian’ innkuan sungah nang zong kihel, cihna limpuak ahihlam ka nungtel hi. Tuiphumna pen a deihna, a khiatna tawh kidim hi. Na kituiphum ciangin na upna a pulak, Khrih a kivuina leh a thawhkikna a ciing, na nuntakna lui a sihna lim a pua, Khrih sunga na nuntakna thak a tangko, na hihi. Bek thamlo, Pasian’ innkuan sunga na lutna pawi a bawl zong na hi lai hi. Na kituiphum ciangin kha sunga thutak khat, taksa pumpi tawh a lakkhia na hihi. Tua in Pasian’ innkuan sungah nang na tun hun liana a piang thu zong kawk hi: “Eite pen pawlkhat Judah mi, pawlkhat Gentail mi, pawlkhat sila, pawlkhawt mi suakta i hihi. Himah taleh Kha Siangtho khat tungtawnin i vekpi-in Khrih’ pumpi sungah hong kituiphum a, Kha Siangtho khat a kibangin i ngahkim hi.” 20 Tuiphumna in Pasian’ innkuan sungmi hong suaksak lo hi; Khrih upna bek in hong suaksak hizaw hi. Tuiphumna in Pasian’ innkuan sungmi na hihlam kilangsak hi. Tua pen nupa kiteen lai-a kipia khutbuh bangin lungtang sungpana na khensat, sunglam ki-apna hong phawng kikkik ding, muhtheih kiphawnna khat hi. Vai patkhiatna (initiation) khat hi a, kha thu ah picin mateng ci-a na sottoh ding nam hilo hi. Lai Siangtho in hong kalh 120 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

khat bek om a, um ding cih thu hi. 21 Thuciam Thak sunga mite, a up khit phetun kituiphum uhhi. Pentekost Pawi lai-in mi 3000te Khrih a saan uh ni mahin kituiphum pah uhhi. Mundang khat leuleu ah, Ethiopia ulian khat a kikhel phet mahin kituiphum a, Paul leh Silas in zong Filippi khua thongcingpa-te innkuan zankim hunin tuiphum uhhi. Thuciam Thak sungah tuiphumna kisotto cih bang om lo hi. Khrih na upna, kituiphumna tawh a lakkhia nailo na hihleh Jesuh’ hong thupiak mah bangin a manlang theipenin kituiphum in. NUNTAKNA SUNGA HAMPHATNA LIANPEN Lai Siangtho in, “Jesuh leh ama siansuah mite a vekun innkuan khat ahi uhhi. Amaute, sanggampa sanggamnu cih ding amah a zumlohna 22 zong tua hang mah hi” ci hi. Tua a lamdang thutak na sungah tumsuksak in. Nang pen Pasian’ innkuan sungmi na hi a, Jesuh in nang hong siangthosak ahih manin nang hangin Pasian angtang hi. Jesuh’ kammalte zong khial cih bang om theilo hi: “(Jesuh in) a nungzuite kawkin, ‘Hih mite ka nu leh ka sanggamte hi. Vantunga ka Pa’ deihna bang a seem Pasian’ innkuan sunga peuhpeuh ka sanggampa, ka sanggamnu, kihelkhak pen na ngah ding 23 leh ka nu, ahi uhhi’ ci hi.” Pasian’ innkuan pahtawina sangpen leh sunga kihelkhak pen na ngah ding hamphatna lianpen ahihi. pahtawina sangpen leh hamphatna lianpen ahihi. Tua tawh a kinaih zong bangmah om lo hi. Thupilo, hong ki-itlo, ahihkeileh lunghem, na kisak hun simsimin nang kua’ aa cih kiphawk in. SAWM-LE-NGANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Pasian’ innkuan aadingin kei hong kibawl hi. Phawk ding Khawkneu: “Eite Khrih tungtawnin ama kiangah hong Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: la-in ama innkuan hong suaksak ding cih pen a kikhello ama geelna hi den hi” Efesa 1:5a (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Thu-um mi a dangte ka innkuan sungmite Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: bangin hopih ding bangci kipat ding ka hiam? Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 121

16 A T A T A THUPIPENHUPIPEN T THUHU A THUPIPEN THU A THUPIPENHUPIPEN T THUHU Bangbang ka gen zongin, bangbang ka um zongin, leh bangbang ka seem zongin itna lo tawh ahihleh a mawknapi ka hihi. 1 Korin 13:3b (Msg) Itna cih pen i nuntakzia ding Pasian’ hong thupiak pen bangin nuntakna hi. A tuung pek panin na zaksa mah bangun ama thupiak pen hih bang hi: Itna tawh nungta un. 2 John 1:6 (NCV) Nuntakna pen a vekin itna thu hi. Pasian pen itna ahih manin leitung ah nang hong theihsaknop a thupipen thu khat om a, tua pen itzia ding thu hi. Pasian leh mite i it ciangin tua pen Pasian tawh i kisutpipenna hi pah hi. Tua hi a, itna cih pen hong piaksa thukham khempeuh ii taw-phahpi hi: “Thukham khempeuh hih thupiak khat tawh kitomgen thei hi: ‘Nang le nang na ki-it bangin midangte zong it in.’” 1 Angsung enlo-a it theih nading kisin pen a thubaih hilo hi. Tua pen angsung-bulphuh i mihing pianzia tawh kilehngat hi. Tua hangin zong zat- kisin nadingin khantawn hun hong kipia hi. Pasian in mi khempeuh i it ding hong deih cih pen a maan thu hi a, ahi zongin ama innkuan sunga om midangte i it theih ding a phadeuhin lunggulh hi. Tua pen i kikupsa mah bangin na nuntakna aadinga hong geelsak ama ngimna a nihna pen hi. Peter 2 in, “Pasian’ mite tungah itna a diakin lak un” hong ci hi. Paul in zong a 122 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kizawitawi khatin, “Mi khatpeuh huh theih nading hunpha i neih leh huh ding kilawm hi. Ahi zongin thu-um innkuan sunga om mite kinbawl phatdiak 3 ding kisam hi” hong ci leuleu hi. Bang hangin Pasian in thu-um midangte i it phatdiak ding leh i kinbawl phatdiak ding hong hahgen hiam? Bang hangin amaute in itna thu ah masakna ngah uh hiam? Banghanghiam cihleh Pasian in ama innkuan pen thudang khatpeuh sangin itna a neihna hanga mi’ theih ahih ding deih ahih man hi. Eite khat le khat i ki-itna -- thupomzia leh thu-upnate (doctrinal beliefs) ahilo -- pen leitung mite tunga i teci ginapen ahihlam Jesuh in hong gen hi. Amah’n, “Khat le khat nakpi-in na ki-itna uh in note ka thuzui mite na 4 hihlam uh leitung mite tungah teci pang ding hi” ci hi. Vantung i tun ciangin Pasian’ innkuan sungah a NI SAWM-LE-GUKNA: tawntungin nuamsa takin i om ding a, ahi zongin hih leitung ah ahihleh tawntung itna aading i A THUPIPEN kiginkholhna-in nasep haksa pawlkhat sep ding i THU nei hi. Pasian in “innkuan vaipuak tuamtuam” piakna tawh eite hong kisinsak a, tuate lakah khat le khat it kisinna pen a thupipen leh a haksapen hi. Pasian in it siamna na neihtoh theih nadingin thu-um midangte tawh kilawmtatna maan takin, leh kinai takin, na neih ding hong deih hi. Itna cih pen tuam-om tang-om tawh kisin theilo, kisiam theilo hi. Hong lungtomsak thei, a cingtaaklo, a huat-huai -- mite lak mahah na om kul hi. Kilawmtatna tungtawnin a thupi thu thum i theikhia ding hi. ITNA MAH NUNTAKNA ZATKHIATZIA A HOIHPEN Itna mah na masak lianbel, na ngimna bulpi, leh na tupna sangpen ahih ding kisam hi. Itna thu pen na nuntakna sungah a thupi mawhlo khat hilo a, a thupipen thu hi. Lai Siangtho in, “Itna mah na tup lianpen hisak un” ci hi. 5 “Ka nuntakna sunga ka utpente lakah khat pen itna nei ding cih hi” ci-a thupipen na sak thu sawm laka kihel dana na gen pen kicing nailo hi. Kizop kithuahna cih pen na nuntakna sungah thudang tuamtuamte sangin na masakloh a phamawh thu hi. Banghanghiam? Itna omlo nuntakna pen a mawkna taktak hi. Itna omlo nuntakna pen a mawkna taktak hi. Itna omlo nuntakna pen a mawkna taktak hi. Hih thu, Paul Itna omlo nuntakna pen a mawkna taktak hi. Itna omlo nuntakna pen a mawkna taktak hi. in hih bangin gen hi: “Bangbang ka gen zongin, bangbang ka um zongin, leh bangbang ka seem zongin itna lo tawh ahihleh a mawknapi ka hihi.” 6 Khatveivei ciangin kizop kithuahna pen i hun geelna sungah guan teeltaal ding dan khatin i koih thei hi. I tate aading hun piak ding vai, Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 123

ahihkeileh i nuntakna sungah mite aading hun seh ding vai, cihte i kikum thei hi. Tua bangin i gamtat ciangin kizop kithuahna cih pen i nuntakna sunga vai dang tampite laka khat ahi dan a suaksak i hihi. Pasian in ahihleh kizop kithuahna cih pen nuntakna mah hi pah ahihlam hong gen hi. Thukham Sawm lakah lite in Pasian tawh i kizop i kithuahna thu hong hilh a, a dang gukte in mite tawh i kizop i kithuahna thu hong gen hi. Enpha lehang, a vekin kizop kithuahna thu na hi gige hi. Tua nungah Jesuh in zong Pasian aading bang thupipen cih thu, thu nih tawh hong tomgen hi: Pasian it unla mite zong it un. Amah’n, “TOPA na Pasian na lungsim bup,...tawh it in. Hih pen thukham a masapen leh a thupipen hi. A nihna zong a thupitna kikim hi: Na vengte nangmahmah ahi danin it in.’Thukham dangte khempeuh leh kamsangte’ thukalh khempeuh, hih thukham nih tungah kinga hi.” 7 Pasian itzia ding (biakpiakna) i theih khit ciangin midangte a it thei dinga kisinna pen na nuntakna aadinga Pasian’ geelna a nihna hi. Nuntakna sungah a thupipen thu i cih pen tangtutna, ahihkeileh van le na ngahna, cihte hilo a, kizop kithuahna hizaw hi. Tua hi a, i kizop i kithuahnate bang hangin tomsak ding i hi hiam? I hun geelnate a kigakluat ciangin a bupin i enpha a, itna-bulphuh kizop kithuahna-a i zat ding hun, tha, leh lungsim piakna cihte i khiamsuk thei hi. Tua bang teng tawh Pasian aading a thupipen mun ah vai thukin khat in mun hong la hi. Manlahna pen kizop kithuahna aading gal lianpi khat hi. Nuntak nading zonna vaihna, i nasep mabante sepzomna, i lungtupte a tun nading hanciamna, cihte mah nuntakna vaipi dan khatin ngaihsunin tuate tawh i buaicip thei hi. A taktakin tuate vaipi hilo hi. Vaipi masa pen Pasian leh mite it thei ding, cih hizaw hi. Nuntakna sungpan itna kidotkhia leh a kingah pen beem (zero) hi. Itna pen kip paisuak ding hi. Itna pen kip paisuak ding hi. Itna i masak lianbel hisak dinga Itna pen kip paisuak ding hi. Itna pen kip paisuak ding hi. Itna pen kip paisuak ding hi. Pasian’ hong sawlna a hang dang khat pen itna kip paisuak ahih man hi. “Upna, lam-etna, leh itna -- hih thu thumte kizom paisuak ding hi. Tua teng lakah itna thupipen hi.” 8 Itna in gamh nusiat hi. Leitunga a kippen leh a topen dinga na nusiat theih huzapna pen hauhna leh tangtutna cihte hilo a, midangte na hopihzia leh na bawlzia hizaw hi. Mother Teresa in, “Bang seem na hiam cih thupi masa kei, tua na nasepna sungah itna bangzah khahkhia na hiam, cih 124 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thupizaw” ci hi. A kip a kho gamh nusiat theihna thusim pen itna hi. Husan a bei ta ding mite’ lupna gei-ah tamveipi ka omkha khin a, tua bangin tawntung hun kongbiang ah a om laitakun, “Ka diploma letmat ngah teng ong la sin uh. Khatvei enkik nuam lai ing. Pahtawina laipite, medalte, tua teh...kham naipi ka ngah pen zong ong lak dih un,” ci-a a kun, mi khat zong ka mu ngei naikei hi. Leitung nuntakna a bei kuan hunin kuamah in a gei-ah van le na kaikhawm ngeingei khollo hi. Tua hunin i gei-a om dinga i deih pen mi -- i it mite, i kizoppih i kithuahpih mite hi. I husanna a bei ding hun ciangin kizop kithuahna mah nuntakna i cihcih pen a na hihzawk lam i vekpi-in i tel ding hi. Tua thumaan thutak, ziakai lo-in a manlangin theihna pen pilna ciimna hi. Na-a kimang dang bangmah omlo ahihlam na theih nadingin na sih kuan dong ngak teekteek se kei in. Itna i neihzah tungtawnin hong kitehpha ding hi. Itna i neihzah tungtawnin hong kitehpha ding hi. Itna, na Itna i neihzah tungtawnin hong kitehpha ding hi. Itna i neihzah tungtawnin hong kitehpha ding hi. Itna i neihzah tungtawnin hong kitehpha ding hi. nuntakna lungtup na hihsak nading a hang thumna pen tawntung hun ciangin eite hong kitehpha ding ahih man hi. Kha picinna tehkak nading Pasian’ zatte lakah Kizop kithuahna khat pen kizop kithuahna a hoihna zah hi. mah nuntakna i Vantung na tun ciangin Pasian in, “Na cihcih pen na hizaw nasep, bank-a na sum koihzah, na uukna, cih teng ong gen dih o” hong ci lo ding hi. Tua sangin mite bangci hopih, a diakdiakin kitangsapna a nei mite bangci bawl, cih hong dongzaw ding hi. Jesuh in 9 amah i itzia ding pen ama innkuan sungmite itna leh amau kitangsapnate donna huhna hi, ci hi: “Maan takin kong genin ah, ka innkuan sungmite lakah a neupente khat tunga na bawl bangbang uh pen kei tunga hong bawl na hi uhhi.” 10 Tawntung hun na zuat ciangin bangmah keng lo-in na khempeuh na nusia ding a, na kensun khat pen na gamtatzia bek hi ding hi. Tua hang mahin Lai Siangtho in, “Na-a kimang a omsun khat pen itna tungtawna kilakkhia upna bek hi” ci hi. 11 Hih thu thei kawmin zingsang na khanlawh ciangin lupna tungah, ahihkeileh lupna gei-ah khukdinin hih bangin thu na nget ding kong hanthawn nuam hi: “Topa, tuni-in bangbang ka seem zongin nang leh midangte a it, ka 12 hi hamtang nuam hi -- nuntakna cih zong tua mah ahih man hi.” Na mawk beisak dingin Pasian in bang hangin ni a thak dang khat hong pia laizang ding hiam? Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 125

HUN PIAKNA MAH ITNA LAHKHIATZIA A HOIHPEN Nate a thupitna pen tua nate sungah i hun bangzah ciang pia ngam i hiam cih tawh kiteh thei hi. Hun na piak ngam zahzah, tua nate’ thupitna zah leh manpha na sakna zah hong kilangkhia hi. Mi khat ii a masak thute na theihnop leh a hun bangci zat cih en ziau in. Hun cih pen hong kisehsakzah bek mah nei na hih manin nang aading a manphapen khuttawi (letsong) hi. Sum tampi na zonbeh thei a, hun tampi na zonbeh theikei hi. Mi khat aading na hun na piak ciangin na ngahkik ngeiloh ding na nuntakna khen khat a hawmkhia na hihi. Tua hi a, na hun pen mi khat tungah na piaktheih ding khuttawi lakah a lianpen hi. Kizop kithuahna thupi hi, ci-a kam-a gen ziau pen kicing nailo hi; tua sungah i hun i piakna tawh i thugen a maanna i lah ding kisam lai hi. Kam-a genna bek pen a mawknapi ahihi. “Tate aw, eite’ neih itna pen kammal leh thugenna ciang bek ding hilo hi. Sepkhiatna tawh a kilakkhia itna maan, itna taktak ahih ding kisam hi.” Kizop kithuahna cih in hun leh 12 hanciamna hong kal ahih manin itna lahkhiat nading ah a hoihpen ding kammal gawmzia pen “H-U-N” hi. Itna a laigil thu pen midangte aadinga i ngaihsut, ahihkeileh i sep, Na hun pen mi tungah na ahihkeileh i sikh, cihte hilo a, ei le ei i piaktheih ding khuttawi kipiakkhiatna zah hizaw hi. Hih thu, a lakah a lianpen hi. diakdiakin, pasalte in tel lo uhhi. Pasal tampi kei kiangah hong pai uh a, “Ka zi le ka tate tel zo ngiat ke’ng. A kisap khempeuh uh ka sikh ka van mah hi ve aw, bang hi mawk hiam, a deih lai uh?” hong ci uhhi. Na hun hi, a deih uh! Na hun -- na mitte, na bilte, na kinbawlnate, na hopihnate, na ompihnate -- deih uhhi. Tuate, bangmah tawh kikhengkhia theilo hi. Itna thu ah a deihhuaipen khuttawi cih pen diamond suangmanpha, paak, moh, cihte hi masa lo a, limtak kinbawlna hizaw hi. Midang khat it, cih ciangin tua hun lianin nang le nang kimangngilh zah dongin tua mipa minu tungah lungsim bup pia, cihna hi. Kinbawlna in a khiatna hih bangin nei hi: “Nang hong thupilaak mahmah ka hih manin ka neih lianpen ahi, ka hun kong pia hi.” Na hun na piak simsimin a kipiakhia na hi a, itna laigil thu i cih zong kipiakkhiatna hi pah hi. Jesuh in etteh ding lim hong suihsak khin hi: “Note hong it-a na mawhnate uh a puakhia dingin Pasian kiangah biakpiak gan bangin amah le amah a kipiakhia Khrih, etteh limin nei-in midangte tungah itna a dim takin nei un.” 13 126 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

It lopi-in na piakhia thei a, ahi zongin piakhia lopi-in na it theikei 14 ding hi. “Pasian in leitung it mahmah ahih manin...a piakhia hi.” Itna in angsung thu nusia, cih khiatna nei hi -- ka kin masakte, ka nopsakna, ka lungtupte, ka lungmuanna, ka sum, ka tha, ahihkeileh ka hun, cihte midang khat’ phattuam nadingin nusiatna hi. TU LAITAK MAH ITNA LAHKHIAT NADING HUN HOIHPEN Khatveivei, vai thuneu sep ding a om ciangin hun i sotto thei hi. Ahi zongin itna a thupipen ahih manin tua mah vai lianpi-in neih ding ahihi. Lai Siangtho in zong tua mah gen phapha hi: “Hun kilem i ngah simsimin mi khempeuh tungah thuhoih i bawl 15 ding kisam hi.” “Na-hoih sep nading hun kilem na neih peuhpeuh uh zangkhia un.” “Hizo ding dan 16 na hih simsimun a kitangsamte tungah thuhoih bawl un. Na vengte tu-a a huh zo ding na hih uhleh zingciang dong hong ngak nadingin gen ngeikei un.” 17 Bang hangin tu laitak mah itna lahkhiat nading a hoihpen hun hi zenzen ahi hiam? A hang pen hun kilem bang tanvei nei ding na hiam cih kithei lo hi. Thu-omziate kikhelkhel hi. Mite sisi uhhi. Naupangte hong goltoto uhhi. Zingciang aading genkholh theih na nei kei hi. Itna lakkhia nuam na hihleh tu mahmahin seppahhuai hi. Ni khatni teh Pasian’ mai-ah thukhenna thuak ding cih thei kawmin tu-in na ngaihsut ding thudotna pawlkhat om hi: Mite sangin na vai geelnate leh van le nate na thupitsakzawk hun tampi om ahih manin tua tawh kisai- in bangci kiphelh ding na hi hiam? Hun na piakbeh ding a kisam, kua hi masa ding hiam? Tua banga hun na piakbeh theih nadingin na hun geelna a koizaw pen phiat ding kisam hiam? Kipiakkhiatna bangci nam na neih ding kisam hiam? Nuntakna zatzia a hoihpen pen itna hi. Itna lahkhiatzia ding lampi hoihpen pen hun hi. Itna lahkhiat nading hun a hoihpen pen tu laitak hi. Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 127

SAWM-LE-GUKNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Nuntakna pen a vekin itna thu hi. Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Phawk ding Khawkneu: “Thukham khempeuh hih thupiak khat Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: tawh kitomgen thei hi: ‘Nang le nang na ki-it bangin midangte zong it in” Galati 5:14 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Kizop kithuahnate ka masak takpi thu Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: ahi hiam? Bangci danin hisak thei ding ka hi hiam? 128 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

17 AIPIH AIPIH DING MUN KHAT AIPIH D DINGING M MUNUN K KHAHATT K K K K KISIS ISIS ISAIPIHAIPIH D DINGING M MUNUN K KHAHATT Note pen Pasian’ aituam innkuan sungmite, Pasian’ gam sunga gammite na hi uh a, Pasian’ bangkua sungah Khristian dangte khempeuh tawh na kisai uhhi. Efesa 2:19b (LB) Pasian’ innkuan cih pen a nungta Pasian’ pawlpi hi a, thumaan thutak phungpi leh a taw-phahpi ahihi. 1 Timoti 3:15b (GWT) A um ding bek hilo, kisaina (belonging) a nei dingin nang hong kizawn hi. A cingtaak, mawhna a baanglo Eden Huan sung nangawn ah Pasian in, “Mi pen khatkia-a om ding hoih lo hi” ci hi. Eite pen khua le tual (com- 1 munity) aading hong kipiangsak, kilawmtatna aading hong kisui, innkuan khat aading hong kiseek, i hih manin Pasian’ ngimnate ei le ei’ thu-a a cingsak zoding kuamah om lo hi. Thu-um midangte tawh kikhenkhia-a kilawmtatna a zanglo, a tang- om, a tolteen mi siangtho ahihkeileh kha siampi cih bang Lai Siangtho sungah kiciamteh lo hi. Eite hong kikoihkhawm, hong kipehkhawm, hong kilamkhawm, hong kizomkhawmin tua banah hong kilakhawm ding hi, ci- 2 in Lai Siangtho in hong gen hi. Khrih tawh na kizopna pen mimal aituam vai ahih hangin khatkia ta-a sep dingin Pasian in geel ngeilo hi. Pasian’ innkuan sungah nang pen thu-um midang teng tawh hong kipehkhawm na hi a, tawntung hun dongin eite khat le khat a kisai dingte i hihi. Lai Siangtho in, “Tampi ahi eite in Khrih sungah pumpi khat bek i nei a, sungmi khatciat pen a dangte khempeuh 3 tawh kisai uhhi” ci hi. Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 129

Khrih’ nung zui cihna ah um bek hilo-in kisai cih zong kihel hi. Eite pen ama Pumpi ahi pawlpi ah sungmite (members) i hihi. C.S. Lewis in sungmi hihna cih pen Khrsitiante sungpan a piangkhia masa hi a, ahi zongin leitung mite in a khiatna masa hawmsuaksak (emptied) uhhi, ci hi. Vanzuakna (stores) phualpite in a “sungmite” tungah van manh khiam uh a, kipawlna tuamtuamte in sungmi min khumna laibu nei uhhi. Khatveivei ciangin pawlpite ah sungmi hihna pen zuih ding pelh ding thu le la kikalhna bangmah om lo- in min behlapna ciang khatin kikhiamsuk thei hi. Paul in ahihleh pawlpi “sungmi” khat hihna pen a nungta pumpi ahi, a kikhenkhia theilo, a kizom biilbial Khrih’ Pumpi tunga pumtung na 4 thupi khat hihna hi, ci hi. Sungmi hihna pen Lai Siangtho’ hong genna tawh kituakin a khiatna i zonkik ding leh i zat-kisin ding kisam hi. Pawlpi cih pen pumpi hi a, inn hilo hi; pumtung nate’ omkhopna hi a, kipawlna hilo hi. Na pumpi tunga pumtung nate in a ngimna uh a cinsak theih nadingin na pumpi tungah a kizopkhop ding uh kisam hi. Khrih’ Pumpi tunga kihel khat ahi nang aadingin zong tua dan mah hi ding hi. Vaipuak ding a tuam khat tawh nang hong kipiangsak hi a, ahi zongin a nungta, tualsung pawlpi (local church) khat tawh na kizop keileh na nuntakna aading ngimna a nihna pen na khahsuah ding hi. Midangte tawh kizop kithuahna tungtawnin na nuntakna sunga na vaipuak, na mapanna mun, na mukhia bek ding hi. Lai Siangtho in, “Pumtung na khatciat in pumpi bup tungtawn bekin khiatna khat tek a nei uh hi a, lampi dang khat tawh nei theilo uhhi. Eite’ kikupkup pumpi i cih pen teeltuam mite’ Khrih’ pumpi hi. Eite khatciat ama pumtung na i hih ciang bekin khiatna leh kimanna i nei thei pan hi. Tua hilo-in khutme ki-attan bang, kheme ki-atkhia bang, hi lehang kimanna nei mawk ding i hi hiam?” 5 Pumtung na khat, pumpi tawh kikhen hileh keu-ton gawpin si ding hi. Midangte tawh kizop Amahkia tangdin theilo a, nang zong tua kithuahna tungtawnin na nuntakna sunga dan mah na hihi. Tualsung pawlpi khat na vaipuak, na ii nuntakna thagui panin kikhenkhia mapanna mun, na leteh na kha nuntakna hong keu ding a, mukhia bek ding hi. a tawpna ah na mangthang ding hi. Tua 6 hangin zong biakpiak kikhopnate leh kikhopna a dang tuamtuamte ah maan takin kihel ding pelhna pen kha thakiamna lim a masapen hi pah hi. Kilawmtatna i awlmawhloh ciangin thudangte zong taalkhiat ding hong kipan hi. 130 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian’ innkuan sunga sungmi hihna pen maban a neilo, ahihkeileh ut banga pampaihtheih thu, hilo hi. Pawlpi cih pen leitung aadinga Pasian’ thuvaihawmna hi. Jesuh in, “Ka pawlpi ka lam ding a, tua pen hell vangliatna 7 khempeuh in zo zolo ding hi” ci hi. Pawlpi pen kua’ suksiatzawh ding hilo a, tawntung hun dongin kip paisuak ding hi. “Pawlpi kisam ke’ng” a ci mi a om leh a kiphasak ahihkeileh bangmah a theilo ahihi. Pawlpi pen kisam lua kisa-in tua aadingin Jesuh, singlamteh tungah si hi. “Khrih in pawlpi it a, pawlpi aadingin a nuntakna pia hi.” 8 Lai Siangtho in pawlpi pen “Khrih’ teenpih ding nungaknu” leh “Khrih’ Pawlpi pen van le lei 9 sangin sauvei nungtazaw pumpi” ci hi. Jesuh kiangah, “Nang bel ding a, pawlpi sunga na ong it mah ve’ng aw. Na zi hi veh...ka mapanna mun zong tua pahtaakloh” ahihkeileh “Nang bel ong dan mah hi ding hi. saang thei ing in, na pumpi bel nolh ning” cih ding, ka ngaihsun theikei hi. Ahi zongin pawlpi tawh kisai-in kizopna i khawl ciangin, i neubawl ciangin, leh i phun ciangin tua bangin a ci i hihi. Tua bang ding sangsikin Pasian in pawlpi pen Jesuh’ itzah mahin a it dingin eite tungah thupiakna hong nei hi. Lai Siangtho in, “Na kha innkuan uh it un” hong ci hi. A dahhuai thu khat ah, Khristian tampite in pawlpi zang 10 bek uh a, it lo uhhi. TUALSUNG NA KILAWMTATNA Lai Siangtho sungah pawlpi cih kammal a kizat ciangin a khangkhang-a om thu-um mi khempeuh a tuam vilvelin a kawkna mun tawmkhat cihte simloh, a vekpi phialin muhtheih, tualsung-a om khua pawlpi khat a kawk ahihi. Thuciam Thak in tualsung khua pawlpi sunga sungmi hihna thu gen hi. Tualsung kilawmtatna ah sungmi ahilo Khristian a omsun i cihte zong mawhna siahuai a bawlna uh huhau-a kilawmtatna sungpan kihawlkhia, pawlpi in khalna a piak mite, ahi uhhi. 11 Kihelna pawlpi a neilo Khristian pen pumpi tunga kihello pumtung na khat, tuuhon tawh kithuahlo tuu khat, ahihkeileh innkuan tawh kigamla naupang khat, cihte tawh kibang hi, ci-in Lai Siangtho in gen hi. Hih pen pianngeizia ahilo khat hi. Lai Siangtho in, “Pasian’ bangkua sungah Khristian 12 dangte khempeuh tawh na kisai uhhi” ci hi. Tu hun pen mimal suahtakna leh aituam kalsuanzia (independent individualism) a laan mahmah hun hi a, tua tawh kizomin kha tagah -- ki- Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 131

apna, muanhuaina, hihna dinmun bangmah om lopi-a pawlpi khat pan khat ah a zuan kawikawi “bilpi bang thu-um mi” -- tampi piangkhia khinta hi. Mi tampite in tualsung khua pawlpi khat tawh kizom takei lehang (ahihkeileh kikhawm takei lehang) “Khristian hoih” khat kisuak thei veve, ci-in um uhhi. Ahi zongin tua pen Pasian thukim hetlo ding hi. Tualsung kilawmtatna khat ah kizop ding kisam hamtang ahihna a hang tampi Lai Siangtho in hong lak hi. PAWLPI INNKUAN KHAT NA KISAPNA A HANG Pawlpi innkuan in thu-um mi taktak khat na hihna kilangsak Pawlpi innkuan in thu-um mi taktak khat na hihna kilangsak Pawlpi innkuan in thu-um mi taktak khat na hihna kilangsak Pawlpi innkuan in thu-um mi taktak khat na hihna kilangsak Pawlpi innkuan in thu-um mi taktak khat na hihna kilangsak hi. hi. hi. hi. hi. Thuzui mipawlte lakpan khat teeiteei ah ka ki-ap keileh Khrih’ nung a zui, ka kici theikei ding hi. Jesuh in, “Khat le khat na ki-itna uh in note ka thuzui mite na hihlam uh leitung mite tungah teci pang ding hi” ci hi. 13 Khankhiatzia, minam, leh nuntakna tualniam tualsang, cihte ah a tuam tek ahi kimlai pawlpi innkuan khat sungah i omkhop, i tonkhop ciangin 14 tua pen leitung mite tungah teci muibun khat hong suak hi. Nangkia’ thu bek tawh Khrih’ Pumpi ahi, na hikei hi. Khrih’ Pumpi lahkhiat nadingin midang na kisam hi. Eite i vekpi-in ama pumpi ahikhawm i hi a, utthu tekin ahituam i hikei hi. 15 Pawlpi innkuan in angsung-bulphuha tuam-omna pan hong Pawlpi innkuan in angsung-bulphuha tuam-omna pan hong Pawlpi innkuan in angsung-bulphuha tuam-omna pan hong Pawlpi innkuan in angsung-bulphuha tuam-omna pan hong Pawlpi innkuan in angsung-bulphuha tuam-omna pan hong lakhia hi. Tualsung khua pawlpi cih pen Pasian’ innkuan sungah kilem lakhia hia hi.i. lakhia hia hi.i. lakh lakh takin bangci omkhop ding cih na kisinna sang ahihi. Angsung a masaklo, thukhualna tawh kidim, itna zat-kisin nading mun hi. Tua mun ah sungmi-a kihel khat na hihna tawh midangte a huh a don dingin na kisin a, midangte’ sinkhak thute na thuakpih hi. “Pumpi tunga om pumtung na khat in natna a thuak leh, pumtung na a dang teng in zong a thuakpih uhhi. Ahihkeileh zong, i pumtung na khat in pahtawina a ngah leh, a dang tengin zong a nuampih uhhi.” A cingtaaklo, a thupisuahlo thu-um mite tawh kizopna 16 maanmaanin i neih ciang bekin kilawmtatna taktak i theikha pan ding a, Thuciam Thak ii hong hilh thumaan thutak ahi khat le khat kizomin kipanpih ding cih thu i sinkha pan ding hi. 17 Lai Siangtho tawh kituak kilawmtatna cih pen Jesuh kiangah i ki- apzah mahin khat le khat tungah ki-apna hi. Eite khat le khat nuntakna a kipia dingin Pasian in hong lam-en hi. Khristian tampite in Johan 3:16 theitel NI SAWM-LE-SAGIHNA: napi-un 1 Johan 3:16 sunga, “Jesuh Khrih KISAIPIH DING in eite aadingin a nuntakna piakhia hi. Eite MUN KHAT in zong i sanggamte aadingin i nuntakna i 132 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

18 piakkhiat ding kisam hi” a cih pen phawkkha lo uhhi. Hih pen thu-um midangte tunga na lah dinga Pasian’ hong lam-et, piakkhiat itna -- Jesuh in nang hong it dan namin amaute zong it ding ci-a na utna -- hi. Pawlpi innkuan in na kha sagolh (spiritual muscle) khangtosak hi. Biakpiak kikhopnate ah va pai saam napi, gamtaang lo-a va et lel tawh na picing ngeikei ding hi. Tualsung khua pawlpi’ nuntakna bup sunga kihelna bek in kha sagolh golsak hi. Lai Siangtho in, “Pumtung na khatciat in ama aituam nasep ding ciat a sep ciangin pumtung na a dangte zong a khangtosak hi a, tua bang ciangin pumpi bup zong cidam, khangto-in itna tawh kidim 19 hi” ci hi. Thuciam Thak sungah “khat le khat” cih kammal sawmnga vei val kizang hi. Eite khat le khat a ki-it ding, khat le khat thu a kingetsak ding, khat le khat tha a kipia ding, khat le khat a kitaai ding, khat le khat a kihopih ding, khat le khat a kipanpih ding, khat le khat a kihilh ding, khat le khat a kisaangsiam ding, khat le khat a kipahtawi ding, khat le khat vangik a kipuakpih ding, khat le khat mawhna a kimaisak ding, khat le khat lungsim a kipia ding, khat le khat a kikinbawl ding, cih teng leh khat le khat kisepsak ding nasep dangte zong a seem dingin Lai Siangtho in hong sawl hi. Lai Siangtho tawh kituak sungmi hihna cih pen tu-a hi. Hihte pen tualsung kilawmtatna khat tungtawnin na sep dinga Pasian’ hong lam-et “innkuan vaipuakte” ahihi. Hihte kua tawh seemkhawm ding na hi hiam? Na masak thute hong nawngkaisak ding na gei-ah kuamah a omloh laitakin a siangtho-a na om ding pen baih kha mah ding a, ahi zongin tua pen a huut, a kisittello sianthona hi. Tang-omna in zuaukhemna piangsak hi; Hong to ding kuamah a omloh hun ah ei le ei a picing i kisakkhak nading baih mahmah hi. Picinna taktak cih pen kizop kithuahna sungah kilangkhia hi. I khangcin nadingin Lai Siangtho bek tawh kicing lo-in thu-um midangte zong i kisam hi. Khat le khat kiangpen i theihkhak thute leh khat le khat i kimuanna hangin i khangcinna manlangzaw, thakhauhzaw hi. Midangte in amau tunga Pasian’ hilh thute hong hopsawn ciangin kei zong tuate ka theihpih pah a, ka khantohlawh hi. Khrih’ Pumpi in nang hong kisam hi. Khrih’ Pumpi in nang hong kisam hi. Pasian in ama innkuan Khrih’ Pumpi in nang hong kisam hi. Khrih’ Pumpi in nang hong kisam hi. Khrih’ Pumpi in nang hong kisam hi. sungah nang aading aituam mapanna mun ding khat hong koihsak hi. Tua pen na “sepkhiatna” (ministry) kici a, tua sepkhiatna aadingin Pasian in nang tungah siamna khuttawi hong pia hi. “Pawlpi bup i panpih theih nading cihna-in eite khatciat tungah kha siamna khuttawi khatta hong kipia hi.” 20 Na kihelna tualsung kilawmtatna pen na kha siamna khuttawite na Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 133

muhkhiat nading mun, na khansak nading mun, leh na zatkhiat nading mun, hi. Sepkhiatna (ministry) a tangzaizaw khat zong na nei theikha ding a, ahi zongin tua pen tualsung kipawlna sunga na nasepna banah a kibehlap (in addition to) hi pan hi. Na sepkhiatna (ministry) a lam dingin Jesuh in kamciam hong pia lo a, ama pawlpi a lam dingin kamciam hong pia bek hi. Leitunga Khrih’ thupuak nasepna ah ma na pang ding hi. Leitunga Khrih’ thupuak nasepna ah ma na pang ding hi. Leitunga Khrih’ thupuak nasepna ah ma na pang ding hi. Leitunga Khrih’ thupuak nasepna ah ma na pang ding hi. Leitunga Khrih’ thupuak nasepna ah ma na pang ding hi. Lei maitang tungah Jesuh a pai lai-in Pasian in Khrih’ taksa pumpi tungtawnin naseem hi; tuni-in ahihleh ama kha pumpi zang hi. Pawlpi pen leitunga om Pasian’ vanzat hi. Eite pen khat le khat ki-itna tawh Pasian’ itna lim a pua dingte cih ciang bek i hikei a, midangte tungah tua itna a va puaksawn dingte i hi lai hi. Tua pen eite tunga hong kipiakhawm hamphatna lianpi khat hi. Khrih’ pumpi tunga pumtung nate hihna tawh eite pen ama khutte, ama khete, ama mittangte, leh ama lungtang i hihi. Amah’n ei tungtawnin leitung ah naseem hi. Tua hi a, sepkhiat piakkhiat ding khat tek i nei kim hi. Paul in, “Eite’ sep dinga zong a kilawm, eite aadinga Khrih’ hong sepsaknop nasep hoih ahi, tua nasepna ah Khrih a panpih dingin Amah (Pasian) in 21 Khrih tungtawnin eite khatciat hong piangsak hi” ci hi. Pawlpi innkuan in na nungtolh nading panin hong huh Pawlpi innkuan in na nungtolh nading panin hong huh Pawlpi innkuan in na nungtolh nading panin hong huh Pawlpi innkuan in na nungtolh nading panin hong huh Pawlpi innkuan in na nungtolh nading panin hong huh ding hi. Zia-etna a thuak lo ding khat zong i om kei hi. A hun le a mun in ding hi. ding hi. ding hi. ding hi. 22 pia hileh nang le kei in mawhna i bawl thei lua hi. Tua thu, Pasian in thei ahih manin eite khat le khat a kihuh a kihu dingin khatciat tungah vaipuak hong guan hi. Lai Siangtho in, “Mawhna’ khemna hangin na lungsim uh a 23 khauhloh nadingin...nisimin khat le khat tha kipia un” ci hi. “Nang tawh kisai kei” cih kammal pen Khristiante’ zat ding hilo hi. Eite khat le khat i nuntakna sungah a kipaikan dingin hong kizawn, thu hong kipia hizaw hi. Tu Na sepkhiatna mahmahin kha thu ah a lampial mi khat na (ministry) a lam muh leh va delhin kilawmtatna sungah nong dingin Jesuh in ciahpihkik ding pen na vaipuak ahihi. James kamciam hong pia lo in, “Pasian’ thumaan thutak pan a pialkhia a, ama pawlpi a lam khin mite na theih uh a om leh amaute dingin kamciam hong phiatkhia kei un. Nungdelh unla ciahpihkik pia bek hi. 24 un” ci hi. Tualsung khua pawlpi khat hanga piang hamphatna dang khat ah, tua khua pawlpi tungtawnin kha thu ah Pasian a zahtak makaite’ hutna dalna i ngah hi. Pasian in ama tuute a cing ding, a dal ding, a hu ding, leh a kha nuntakna uh a khoi a don dingin tuucing makaite tungah vaipuak ap 134 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

25 hi. “Amau nasep pen na kha uh hong encing ding hi a, Pasian’ mai-ah 26 citak uh ahihlam amau le amau kithei uhhi” ci-in kiciamteh hi. Satan in Pumpi’ nuntakna pana kitolkhia, Pasian’ innkuan tawh a kikhenkhia, kha makaite tunga a citaklo, thutangpek thu-um mite, ama khemna nang zolo-in thuak zolo ding ahihlam uh thei ahih manin tua bang mite itin pakta hi. A VEKPI-IN PAWLPI SUNGAH OM HI Keima gelh “Ngimna’ Tawsawn Pawlpi” (The Purpose-Driven Church) kici laibu sungah, a cidam a lawhcing nuntakna neih theih nadingin pawlpi cidam khat ah kihel ding a kisap pelmawhna thu, gentelna ka nei hi. Pasian in na nuntakna aadinga ama geelsa a ngimna thu ngate na cinsak zawh nading hong huh ding tanghialin a pawlpi a na lam ahihna thu, tua laibu in hong theikhiasak ding ahih manin tua laibu a sim tek dingin zong kong lam-en hi. Na kisappi thu ngate a kicin nadingin Pasian in pawlpi a na piansak ahihi. Tua thu ngate pen: bang ngimna hangin nungta ding, kuate tawh kithuahin nungta ding, bang thukhun teng dungzui-in nungta ding, bang nasep seemkhia-in nungta ding, bang tha tawh kidimin nungta ding, cihte hi. Pasian’ geelsa a pawlpi aadinga a ngimna teng pen nang aadinga ama geelsa a ngimna thu ngate tawh a kibang hi pah hi. Biakpiakna in Pasian hong mitsuansak hi; kilawmtatna in nuntakna sunga buainate hong maingatsak hi; thuzui suahna in na upna hong kipsak hi; sepkhiatna (minis- try) in na khuttawite hong mukhiasak hi; lungdamna thu zeekkhiatna in na thupuak nasep kicingsak hi. Leitung ah pawlpi tawh a kibang bangmah dang om lo hi. NA TEELNA Naungek khat a suah ciangin tua naungek pen leitung bup mihingte’ innkuan sungah sungmi khat hong hitawm pah hi. Ahi zongin khoina donna a ngah nadingin leh a cidam a thahat khat hong suahtoh theih nadingin aituam innkuan khat a neih ding, tua innkuan tuam khat ii sungmi ahih ding, kisam lai hi. Kha thu ah zong tua bang lian mah ahihi. Na pianthak ciangin leitung bup Pasian’ innkuan sungah sungmi khat na hi pah a, ahi zongin Pasian’ innkuan kilatna ahi tualsung khua pawlpi khat ah sungmi na hih ding zong kisam lai veve hi. Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 135

Biakinn-a a kikhawm mi khat hihna leh pawlpi sunga sungmi khat hihna, hih thu nih a kilamdanna pen ki-apna, lungsim kipiakna, hi. A kikhawm mite cih ciangin a gei panin a ente hi a, sungmite pen sepkhiatna (ministry) sungah kihel uhhi. A kikhawm mite pen a ne a dawnte hi a, sungmite pen a hawmkhiate ahi uhhi. A kikhawm mite in vaipuak bangmah la lopi-in pawlpi pan hamphatna ngah nuam uh a, amau pen kiteeng (lungsim kipia) lopi-a a omkhawm nuam nupa kop tawh kibang uhhi. Bang hangin khua pawlpi innkuan khat sungah kihel ding thupi ahi hiam? A hang pen tua banga kihelna in kha sunga na sanggamnu na sanggampate kiangah a thu bek tawh hilo-in na lungsim pia-in ki-ap na hihna lakkhia-in kipsak hi. Pasian in na it dinga hong deihsak pen mihing taktakte hi a, mihing hoihpente hilo hi. Pawlpi cingtaak khat lunggulhin khantawn na zong phial zongin na mu ngeikei ding hi. A cingtaaklo mawhnei mite Pasian’ it mah bangin a it dingin nang hong kizawn hi. Jerusalem khua-a Khristiante khat le khat lungsim a kipiakna uh ah ettehtaak mahmah uh ahihlam Lai Siangtho Sawltak sungah kimu thei hi. Amaute in kilawmtatna thupisak uhhi. Lai Siangtho in, “Amaute in sawltakpite’ thuhilhna, nuntak khopna, annek khopna, leh thungetna, cihte 27 ah amau le amau lungsim kipia uhhi” ci hi. Tuni-in Pasian in tua bang thute mah ah lungsim a pia dingin nang hong deih hi. Khristian nuntakna cih pen Khrih kiangah ki-apna cih ciang bek hilo hi; Khristian dangte kiangah lungsim piakna cih zong kihel lai hi. Paul in, “A masa-in amau le amau Topa kiangah kipia uhhi; tua ciangin Pasian’ deihna tungtawnin amau le amau kote kiangah zong hong kipia uhhi” ci 28 hi. Tualsung khua pawlpi khat ah sungmi va suah ding pen Pasian’ ta na suah khit phet-a na kalsuan hamtang ding thu masa hi. Khrih kiangah nang le nang na ki-apna tawh Khritian a suak na hi a, ahi zongin thu-um mipawl aituam khat kiangah na ki-apna tawh pawlpi sungmi khat na suak pan hi. Khensatna masa in hotkhiatna hong tun a, a nihna in kilawmtatna hong tun hi. 136 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

SAWM-LE-SAGIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: A um ding bek hilo, kisaina a nei dingin kei hong kizawn hi. Pha Phawk diwk ding Khang Khawkneu:wkneu: Phawk diwk ding Khang Khawkneu:wkneu: “Tampi ahi eite in Khrih sungah pumpi Phawk ding Khawkneu: Pha khat bek i nei a, sungmi khatciat pen a dangte khempeuh tawh kisai uhhi” Rom 12:5 (NIV) Ngaihsut Di Ngaihsut Ding Tng Thudotna:hudotna: Tualsung khua pawlpi sunga ka kihelna Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Tng Thudotna:hudotna: Ngaihsut Di zah in Pasian’ innkuan ka itna leh ka lungsim piakna a kilangsak zo mah ahi hiam? Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 137

18 UNT N N N N NUNTUNTAAKK KKNA S SINKHAINKHAWMWM NA UNTAA NANA S SINKHAINKHAWMWM UNTAKNA SINKHAWM Note khatciat Khrih pumpi tunga pumtung nate na hi uh a, thunuam tawh a nungtakhawm dingin hong kizawn ahihi. Kolose 2:15 (CEV) Pasian’ mite kithuhual takin a nuntakkhop uh bangzahin hoihin etlawm ahi hiam! Late 133:1 (TEV) Nuntakna pen hopkhiat (shared) dinga kigeel hi. Pasian in eite nuntakna a sinkhawm dingin ngimna hong nei hi. Hih sinkhop hawmkhopna pen Lai Siangtho in kilawmtatna ci hi. Ahi zongin tuni-in tua kammal in Lai Siangtho sunga ama khiatna taktak pua nawn phalo hi. Tu hun “kilawmtatna” kammal a kizat ciangin tomno sung holimna, kikholhna, annekna, leh gualnop ciamnuihna, cihte a gen nuam hizaw hi. “Koi-ah kilawmtatna nei na hiam?” cih thudotna pen “Bang pawlpi ah kikhawm na hiam?” cihnopna hi ta a, “Kilawmtatna nei dingin na khawlsuak un” cih pen “Nek le dawn ngaksuak un” ci-a kikhohna hi ta hi. Kilawmtatna taktak cih pen hun bawlnate-a va kilaakna ciang bek hi peuhmahlo hi. Nuntakna sinkhawm cihna hizaw hi. Tua sungah angsung thu kihello itna, lungsim maan tawh hopsawnna, midangte aading sepsak takpina, iksit lo-a piakkhiatna, lungsim takpi tawh hehnepna, cihte-a kipan Thuciam Thak sunga i muh “khat le khat” cih thupiakna khempeuh a vekpi- in kihel hi. Kilawmtatna thu i genna ah a zaina zah thupi a, Neu seemseem leh hoih zawseem hi. Mihonpi tawh biakpiakna na neikhawm thei ding a, ahi zongin kilawmtatna na nei theikei ding hi. Beelpawl (group) khat sungah mihing sawm sangin a tamzawk ciangin hong kihel pha nawnlo -- a diakdiakin 138 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

a kamtawm zawdeuhte -- om thei a, tua beelpawl zong mi tawmkhat ii huzapna nuai-ah tung ding hi. Topa Jesuh in nungzui beelpawl neuno khat tawh naseem hi. Tampi teelbeh thei lua ding ahih hangin mikim limtak hong kihel ding a deih i hihleh mihing sawm-le-nih cih pen beelpawl a golpenpen hita ahihlam Jesuh in tel hi. Khrih’ Pumpi pen, tu-a na pumpi bang teek mahin, sazang (cell) neuno tampi kigawmkhawm ahihi. Khrih’ Pumpi a nuntakna zong, na pumpi mah bangin, sazangte sungah om hi. Hih thu hangin Khristian kici peuhmah a pawlpi sung-ua belpawl neunote -- innkuan sung kilawmtatna belpawl khat, Nipi sang khat, ahihkeileh Lai Siangtho thusinna khat, cihte khatpeuh -- lakah a kihel ding uh kisam hi. Khua le tual taktak suahna pen hihte sunga om a, mihonpi kikhopna lakah om lo hi. Na pawlpi pen tembaw (ship) khat bang ahihleh beelpawl neunote cih pen tua tembaw tawh a kikhihkhawm dongtuak hutna gunkuangte (lifeboats) tawh kibang hi. Pasian in thu-um mi beelpawl neunote tawh kisai-in kamciam thupi mahmah khat hong pia hi: “A hang pen Keima min tawh nih ahihkeileh 1 thum a kikaihkhopna mun ah amaute lakah kei ka om hi.” A dahhuai thu khat ah, beelpawl neuno khat sunga omna nangawn in khua le tual taktak suahna hong sinkhasak hamtang ding cihna om tuan nailo hi. Nipi sang leh beelpawl neuno tampi takte pen tungtham kineihna tawh awkcip a, kilawmtatna taktak sinkhak nading thu le la lamsang nengkhat zong om lo thei hi. Tua ahihleh kilawmtatna a taktak leh a huut, a kilamdanna bang ahi hiam? Kilawmtatna taktak sungah mite Kilawmtatna taktak sungah mite Kilawmtatna taktak sungah mite Kilawmtatna taktak sungah mite Kilawmtatna taktak sungah mite in hihna maan sinkha uhhi. in hihna maan sinkha uhhi. in hihna maan sinkha uhhi. in hihna maan sinkha uhhi. in hihna maan sinkha uhhi. Kilawmtatna maan cih pen kibawltawmna, a tungtham-a kihona hilo hi. Lungsim takpi tawh kihona, khatveivei ciangin sungkua gilzang teng nangawn kipholakna hi. Mite in amau hihna bangbang kineihkhem selo-in nuntakna sunga a tuahkhak thute uh lungsim siang takin a pulak ciangun tua bang kilawmtatna nam hong piang hi. Lungsim natna, lungsim a sukha thu, guallelhna, muanlahna, launa, thaneemna, cihte im lo uhin siang takin pulak uh a, thungetna tawh a kipanpih nadingin huhna ngen uhhi. Hihna maan (authenticity) cih pen pawlpi pawlkhatte sunga na tuahkhak thute tawh kilehbulh liinlian hi. Pawlpi pawlkhatte ah lungsim Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 139

siang takin kihona, lungsim kiniamkhiatna, cihte sangsikin kineihkhemna, ei bek kithupitsakna, tungtham thusiamna, leh pawlkaihna nam dana kihona, cihte bek om hi. Mite in a maitang uh tuam uh a, a nuntakna uh thuhoih thupha bek tawh a kidim dan khatin gamta-in kineih uhhi. Hih bang lungsim puakziate hangin kilawmtatna taktak thaneemin keugawcip hi. I nuntakna tawh kisai-in siang tak, maan takin ahi bangin i om ciang bekin kilawmtatna taktak kisinkha pan hi. Lai Siangtho in, “Pasian pen khuavak sungah om ahih mah bangin eite zong khuavak sungah i nuntak leh khat le khat kilawmtatna i nei thei hi...Mawhna nei lo danin i kigen leh ei le ei a kikhem i hihi” ci hi. Leitung mite in khat le khat sungmisuah theihna 2 pen khuamial sung bek dingin ngaihsun uh a, ahi zongin Pasian’ genna ah khuavak sung ding hizaw hi. Thu khat ah, hihna maan tawh om ding cih ciangin ngamna leh Mite in amau hihna bangbang kiniamkhiatna a nihin kisam hi. Mi’ hong kineihkhem selo-in nuntakna theih ding, mi’ hong nawlkhiin ding, sunga a tuahkhak thute uh lungsim a nat khak ding, cih patauhna lungsim siang takin a pulak kinei zeel hi. Tua ahihleh bang hangin ciangun kilawmtatna taktak tua a patauhhuai thu phul teeiteei ding i hong piang hi. hi hiam? A hang pen kha leh lungsim a cidam nading leh a khangcin theih nading lampi pen tua bek om ahih man hi. Lai Siangtho in: “Na vekpi-un hih bangin zat-kisinna nei un: Bucing takin leh cidam takin na nuntakkhop theih nadingun khat le khat na mawhnate 3 uh kipulak unla, khat le khat thu kingetsak un” ci hi. A lauhuai thute mah phutkhiatna tawh a khangcing to dingte i hi a, tua lakah eimahmah tung leh midangte tungah kineihkhem lo-a lungsim siang neih ding phutkhiat ding a haksapen thu hi. Kilawmtatna taktak sungah mite in kizoptuakna sinkha Kilawmtatna taktak sungah mite in kizoptuakna sinkha Kilawmtatna taktak sungah mite in kizoptuakna sinkha Kilawmtatna taktak sungah mite in kizoptuakna sinkha Kilawmtatna taktak sungah mite in kizoptuakna sinkha uhhi.i. uhh uhhi. uhh uhhi.i. Kizoptuakna (mutuality) cih ciangin piakna leh saanna hi. Tua pen khat le khat tungah kingap, kingakna hi. Lai Siangtho in, “I pumpi Pasian’ hong lamzia pen eite pawlpi khatin i nuntakkhopzia ding thu theihtel nading ettehna lim hi pah hi: pumtung na khatciat pumtung na a dang khatciat 4 tungah kingam hi” ci hi. Kizoptuakna cih pen kilawmtatna aading a laigil hi a, kizopnate a kipaipelh dingin lamto, vaipuakte pua-khawm, khat le khat kihuh kipanpih, cihna hi. Paul in, “I neih upna tawh eite khat le khat i kihuh ding ka deih hi. Note’ upna in kei hong huh ding a, kei’ upna in note hong 5 huh ding hi” ci hi. 140 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Eite khempeuh pen midangte in hong tonpihin tha hong piak ciangin i upna kip paisuak theizaw hi. Lai Siangtho in eite a kimuangtuak ding, tha a kipiatuak ding, nasep a kihuhtuak ding, leh a kipahtawituak dingin thu 6 hong pia hi. Eite “khat le khat” leh “khat aadingin khat in” vai tuamtuam tek a kisepsak dingin Thuciam Thak sungah sawmnga vei val bang hong kisawl hi. Lai Siangtho in, “Kilemna leh kilamtohtuakna a piangsak ding thu 7 peuhmah hanciamin hih un” ci hi. Khrih’ Pumpi sunga mi citeng khempeuh aading mawhpuak (re- sponsible for) na nei kei a, amau tungah vaipuak (responsibel to) a nei na hihi. Amaute panpih nading ahih nakleh na hihtheih bangbang a sepsak dingin Pasian in nang hong lam-en hi. Kilawmtatna taktak sungah mite in thukhualna sinkha uhhi. Kilawmtatna taktak sungah mite in thukhualna sinkha uhhi. Kilawmtatna taktak sungah mite in thukhualna sinkha uhhi. Kilawmtatna taktak sungah mite in thukhualna sinkha uhhi. Kilawmtatna taktak sungah mite in thukhualna sinkha uhhi. Thukhualna (sympathy) cih pen sepzia ding ngaihsutna pia, ahihkeileh huhna themno khat pia pak, cihna hilo hi. Thukhualna cih ciangin midangte’ tuahkhak haksatna thute sungah lutin puakpihna hizaw hi. Thukhualna in, “Na tuahkhak thute ong telpih ing. Na lungsim sunga na thuakna teng zong a haivai, a lamdang deuh, cih bang hi tuankei” hong ci hi. Tua pen tu hunin mi pawlkhat in “theihsiamna” (empathy) ci-in a lawh uh hangin Lai Siangtho sunga kammal taktak pen “thukhualna” mah ahihi. Lai Siangtho in, “A siangtho mipawl na hihna uh tawh...thukhualin migi-in kiniamkhiatin nunneemin lungduai un” hong ci hi. 8 Thukhualna in mihingte’ kitangsap bulpi nam nih hong dipsak hi: hong kitelpih ding kitangsapna, leh na lungsim sukkhaknate thu-a hong kisimsak ding kitangsapna, cihte hi. Mi khatpeuh ii lungsim sukkhaknate telpihin tuate, thu-a na simsak ciangin kilawmtatna a lamto na hihi. A buaihuai khat ah, eite pen thu le la vaihawm ding tam lua-in manlah lua mahmah thei i hih manin mi hehpih ding hun nei lo-in i om thei hi. Ahihkeileh zong ei’ lungsim natna teng tawh i buaikhop thei hi. Ei le ei hehpihhuai kisakna (self- pity) lungsim in midangte i khualna kiamsak hi. Kilawmtatna dawl tuamtuam om a, dawl khatciat pen hun tuamtuam tek Mi khatpeuh ii lungsim aadingin kilawm kituak hi. Kilawmtatna sukkhaknate telpihin tuate dawl a oltheipente ah ci lehang puakkhop thu-a na simsak ciangin kilawmtatna (fellowship of sharing) leh kilawmtatna a Pasian’ Kammal sinkhop kilawmtatna lamto na hihi. (fellowship of learning) cihte hi. Dawl a thukzaw khat ah ci lehang thupuak nasep vai-a khualzinnate ahihkeileh mi cimawh huhnate ah i sepkhop laitak-a mi’ aadinga sepsak kilawmtatna Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 141

(fellowship of serving) hi. Dawl a thukpenpen, a haksapen ah ci lehang thuakpih kilawmtatna (fellowship of suffering) hi a, khat le khat gimna dahna 9 vangikte kipuakpihna hi. Leitung mun tuamtuama om bawlsiatna leh pampaihna a thuak, upna hanga sihna ciangdong nangawn a tuak, Khristiante pen tu-a a thukpen dawl thu a telpente ahi uhhi. Lai Siangtho in, “Khat le khat buaina leh haksatnate pua-khawm 10 unla, tua bang danin Khrih’ thukham na mang un” ci hi. Eite khat le khat i kisap phatdiak hun cih pen haksatna lianpi, dahna leh muanlahna, cihte i thuak hun laitak hi. I upna hong puksak zo ding thu-omziate i tuahkhak laitak hun mah pen thu-um lawm le gualte i kisappen hun hi pah hi. Eite aadingin Pasian muanna hong neihpih ding leh hong kaikhia ding lawm le gual beelpawl neuno khat i kisam hi. Pasian a gamlatsuah hun laitak nangawnin beelpawl neuno sungah Khrih’ Pumpi taksuakin lawn theih dingin om hi. Gimna a thuak hun sunga Job a kinak sappi pen hih thu ahihi. Job in, “Lam-etna a bei mi khat in Vanglian Pasian kihtakna a nusia khin phial zongin a lawm a gualte’ itna ahihleh a ngah ding kisam hi” ci-in pulak hi. 11 Kilawmtatna taktak sungah mite in hehpihna sinkha uhhi. Kilawmtatna taktak sungah mite in hehpihna sinkha uhhi. Kilawmtatna taktak sungah mite in hehpihna sinkha uhhi. Kilawmtatna taktak sungah mite in hehpihna sinkha uhhi. Kilawmtatna taktak sungah mite in hehpihna sinkha uhhi. Kilawmtatna cih pen hehpihna (mercy) a omna mun hi a, tua mun ah khialhnate kiciamteh lo-in kimaisak hi. Thutang thu sangin hehpihna a thahatzawk ciangin kilawmtatna piangkhia hi. Eite i vekpi-in hehpihna i kisam hi. A hang pen i vekpi-in lampi ah tuk thei-in i kipaai thei a, i dintang kik zawh nadingin huhna kisam i hih man hi. Khat le khat hehpihna i kilah ding kisam a, khat le khat tungpan ngah ding utna i neih ding zong kisam hi. Pasian in, “Mite a mawh uh ciangin lam- et bei dinmun a tunloh nadingun amaute na maisak ding uh, leh na hehnep 12 ding uh, kisam hi” ci hi. Mawhna maisak lopi-in kilawmtatna na nei theikei ding hi. Khasiatna leh thangpaihna in kilawmtatna siasak den ahih manin Pasian in “Khialhna kiciamteh NI SAWM-LE-GIATNA: ngeikei un” ci-in hong phawng hi. Eite 13 NUNTAKNA cingtaaklo i hih manin sauvei simsim omkhawm lehang khat le khat i SINKHAWM kihehsuah thei hi. Khatveivei sawm lopi- in ahi zongin, kahtveivei sawm ngiatin ahi zongin khat le khat lungsim i kinasak thei a, bangbang hileh tua thu nihte geel ah kilawmtatna neihsuak nading leh thakpatkik nadingin hehpihna leh maisakna tampi kisam hi. Lai Siangtho in, “Khialhnate khat le khat na kisaansiam ding uh, no hong hehsak mite na 142 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

maisak ding uh, kisam hi. Pasian in note hong maisak khin ahih manin note 14 in zong midangte na maisakloh uh phamawh, cih thu phawk den un” ci hi. Pasian’ hong hehpihna thu pen midangte tungah hehpihna i lah nading hong tawsawn thu ahihi. Pasian’ hong maisaksa zah khengvalin nang tungah maisakna hong kingen ngeilo ding, cih thu phawk in. Mi khatpeuh hangin na lungsim a nat simsimin thu nih, khatzawzaw teel ding, na nei hi: Ka tha leh lungsim sukkhaknate thuhkikna-in zang ding maw, ahihkeileh phiatmaina-a zang ding? A nihin na hihkhawm theikei ding hi. Mi tampite in muanna (trust) a cih leh maisakna (forgiveness) a cih, hihte geel khentel theilo uh ahih manin hehpihna a lah ding uh zahkai thei mahmah uhhi. Maisakna cih ciangin a beisa thute beisakna hi a, muanna cih ciangin mailam hun thu tawh kisai hi. Maisakna cih pen, hong kithum-a hong kithum kei zongin, seppah ding thu hi. Muanna ahihleh hun sawtpi sung lamtohkik ding kisam hi. Muanna thu ah ciaptehna a om kul hi. Mi khatpeuh in na lungsim mat le zetin hong natsak leh thakhat thu-in a maisak pah dingin Pasian in thu hong pia hi. Ahi zongin tua minu mipa thakhat thu-in a muang pah dingin hong sawl lo a, na lungsim hong nasak dingin na kiphal nawn ding zong hilo hi. Tua minu mipa in kikhel khin ahihna thu, tawlkhat sung hong lahcian ding kisam hi. Muanna lamtohkik nadinga a hoihpenpen mun ci lehang thapiakna leh kimuanna a om theihna mun ahi beelpawl neuno sung ahihi. Kilawmtatna taktak a nei beelpawl neuno khat sunga sungmi na hihna tungtawnin na sinkhak ding hamphatna pen tampi om lai hi. Hih pen na Khristian nuntakna sungah a kihelloh phamawh ahih manin thuneu ngaihsut ding hilo hi. Khristiante pen kilawmtatna aadingin kum 2000 val bang beelpawl neunote tungtawnin maanmaanin kikaikhawm khin uhhi. Tua banga beelpawl nam ah na kihel ngei nai keileh na khahsuahkhak pen, bang hi cih nangawn a thei lo na hihi. Mai-a khenpi sungah thu-um midangte tawh tu-a dan khua le tual nam patkhiat ding vai tawh kisai thu i kikum ding a, ahi zongin tu-a khenpi sunga i gensa thute in zong kilawmtatna taktak pana kingah hihna maan, kizoptuakna, thukhualna, leh hehpihna, cihte sinkhaknopna lungsim hong neisak dingin ka lam-en hi. Nang pen khua le tual a nei dingin hong kipiangsak ahihi. Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 143

SAWM-LE-GIATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Ka nuntakna sungah midangte zong ka kisam hi. Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: “Khat le khat buaina leh haksatnate puakhawm Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: unla, tua bang danin Khrih’ thukham na mang un” Galati 6:2 (NLT) Ngaihsut Di Ngaihsut Ding Tng Thudotna:hudotna: Thu-um mi a dang khat tawh a maanzaw, Ngaihsut Ding Tng Thudotna:hudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Di kimaingapna a omzaw dinmun ah kizopna ka neih nadingin tuni-in bangci nam kalsuanna nei thei ding ka hi hiam? 144 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

19 HUA HUA LE TUAL PHUNGVUHNA K K K K KHUAHUA LELE T TUALUAL P PHUNGVUHNAHUNGVUHNA HUA LELE T TUALUAL P PHUNGVUHNAHUNGVUHNA Khat le khat zahtakna leh pahtawina kipiakna tawh khat le khat na kilem nadingun nakpi-in na hanciam uh ciang bekin Pasian’ deihna tawh kituak, a cidam, a thahat, khua le tual khat na nei thei pan ding uh a, a teh a gahte na nekha pan ding uhhi. James 3:18 (Msg) Amaute in sawltakpite’ thuhilhna,nuntak khopna, annek khopna, leh thungetna, cihte ah amau le amau lungsim kipia uhhi. Sawltak 2:42 (Msg) Khua le tual cihna ah lungsim kipiakna kisam hi. Kha Siangtho bek in thu-um mite kikal ah kilawmtatna taktak piangsak thei a, ahi zongin tua zong eite’ teelna leh lungsim kipiaknate tawh a phungvuh ahihi. Hih thu, vaipuak neihkhopna thu, Paul in a genna ah, “Note pen Kha Siangtho tungtawnin kilemna tawh hong kipehkhawm ahih manin tu-a danin na zopsuak theih nadingun na hihtheih zahun hanciam un” ci hi. Itna a nei Khristian khua le tual khat hong piankhiat nading ah 1 Pasian’ vangliatna leh ei’ hanciamna a nihin kisamtuak hi. A dahhuai thu khat ah, mi tampite pen innkuan kizopzia a cidam zolote sungpan khangkhia uh ahih manin kilawmtatna taktak a pian nadinga kitangsam kizopzia siamnate nei lo uhhi. Pasian’ innkuan sunga midangte tawh kilem theih nadingin bangci gamtat ding, bangci kizop ding, cih thu amaute a kihilh ding kisam hi. Thuhoih khat ah, nuntakna puakkhopzia ding tawh kisai kithuhilhna Thuciam Thak sungah a dim a ha-in om hi. Paul in, “Pasian’ innkuan sunga nuntakzia ding na theih nadingun...hih thute kong 2 gelh hi. Innkuan ka cih pen pawlpi hi” ci hi. Kilawmtatna huut na cimtaak manin na beelpawl neuno sung, Nipi sang sung, leh pawlpi sungah kilawmtatna taktak leh itna nei khua le tual Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 145

khat a phungvuh nuam na hihleh thu haksa pawlkhat na teel kul ding a, vai haksa pawlkhat na sepngam kul ding hi. Khua le tual phungvuhna ah lungsim siang kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah lungsim siang kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah lungsim siang kisam hi. Thubuai Khua le tual phungvuhna ah lungsim siang kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah lungsim siang kisam hi. khat kitheimawhbawl ding, ahihkeileh vai khat hici koihdak lel ding, cih bangin na utzawk laitak nangawnin thudam tawh kidawm takin thumaan thutak na genkhiat theih ding hong kisam ding hi. I kiim i paam-a mite amau le amau ahi zongin, midangte tawh ahi zongin, etlawmlo takin a phun a ciak ngeingai laitakun thumaan i gengen se sangin pau lo-in dai hiithiat lel lehang noptuakzaw hi. Mi tampi tak in a nuntakna sung-uah (muhkhialh thuak zeen- a) thumaan a genpih ding zahin amau a it mi nei lo uh ahih manin thusia lampi mah tawn suaksuak uhhi. Khatveivei, mi khatpeuh tungah bang thu genpihhuai cih i thei a, ahi zongin hong kimuhkhialh ding launa hangin bangmah i paupih nawnkei hi. Kilawmtatna tampi tak pen launa hangin kisia hi: Beelpawl sunga sungmi khat a lampial laitak, tua thu a genkhia ngam zah dinga hanna lungsim a nei kuamah om lo hi. Lungsim siang (honesty) tawh thugen ngamna om lopi-in khua le tual nei theilo ding i hih manin Lai Siangtho in, “itna 3 tawh thumaan thutak gen un” ci-in hong sawl hi. Solomon in, “Lungsim siang tawh kidawnna pen kilawmtatna maan ii lim khat hi” ci hi. Tua in, mawhna 4 a bawl mi khat, ahihkeileh mawh dinga zia-etna a tuak mi khat, itna tak tawh va kimaituah ding zahin kin, cih khiatna zong nei hi. Paul in, “Sanggamte aw, na beelpawl sung-ua mi khat in khialhna a bawl leh, kha mi ahi note in tua minu mipa kiang va pai-in thumaan a muhkik 5 nadingin neem takin hilh un” ci hi. Thubuai pian ding utloh manin pawlpi kilawmtatna leh beelpawl neuno tampite tungthamsuah den uhhi. Kinialna leh kinopmawhna a piangsak thei ding thu khat a om simin kilemna (a maan taktak lopi khat) a omsuak nading cihna tawh mite kitheihmawhbawl uhhi. “Thu-nawngkai phuang selo ding” cih ngaihsutna tawh ki-om khipkhep tek lelin tua thubuai kiphelsiang ngei nawnlo ahih manin lungsim nuam lopi-in ki-om suaksuak hi. Buaina om ahihlam mi khempeuh in thei tek uh a, ahi zongin kuamah in siang takin genkhia lo uhhi. Tua panin kikholh kithuahnate ah simtham thu bekbek kidimin cidam theilo a, kigensiatna hong khang hi. Hih tawh kisai-in Paul’ phelsiangzia pen kitel mahmah hi: “Zuaukhem nawnkei unla, kineih nawnkei un. Na vengte kiangah thumaan gen un. Bangbang hileh Khrih’ pumpi sungah eite hong kithuahkhawm hi a, midangte na khem ciangin nang le nang a kikhem mah na hi lel hi.” 6 146 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Nupa, lawmta, cihte kikal ahi-a pawlpi sung ahi zongin kilawmtatna taktak ahih nakleh kisiang genna (frankness) tungah kinga hi. Taktakin ci lehang, thubuai cih pen kizop kithuahna sungah kisungmisuah theihna zawi hi gige hi. A sungtawng-a om thu-nawngkaite maingat ding leh phelsiang ding i kinbawl mateng khat le khat i kinaisuah ngeikei ding hi. Lampi maan tawh thubuai i van ciangin, i kibatlohnate maingatna leh phelsiangna tungtawnin, eite khat le khat i kinaizaw hi. Lai Siangtho in, “A tawpna Lampi maan tawh ah, mite in tungtham kiphatna sangin kisiang thubuai i van 7 genna mah thupi sazaw uhhi” ci hi. ciangin eite khat le Kisiang genna cih ciangin na ut hunhunin khat i kinaizaw hi na utna mun ah na ut bangbang gen theih nading phalna letmat (license) hilo hi. Ngong pauna zong hilo hi. Na khempeuh ah sep hun ding leh sepzia ding a maan khat om 8 ahihlam Lai Siangtho in hong gen hi. Thulam tawnlo kampauna in a dam theilo ding liammate piangsak hi. Pawlpi sungah eite khat le khat innkuan sungmi ki-itte bangin a kiho dingin Pasian in hong hilh hi: “Khangham mi khat, a khialhna na gen ding ciangin kammal khauh zang ngeikei inla na pianna zuapa bangin ngaihsunin hopih in. Khangmoi pasalte na pianpih na sanggampa bangin, khangham numeite na pianna tunnu bangin, khangmoi numeite na pianpih sanggamnu bangin, ngaihsun inla hopih in.” 9 A dahhuai thu ah, lungsim siang a omloh manin kilawmtatna tul tampite kisia khinta hi. Paul in Korin khua-a pawlpi mite, amau kilawmtatna sungah thanghuai gamtatna piang phial mah taleh kuamah pau lo-in a om hiithiatna uh, mawhsakin taai hi. A taihtuah ngam kuamah omlo ahih manin Paul in, “Ama thu-in beimang lel inteh ci-in nungngat hiithiat kei un. Mipi lakah pulak unla tua thu kikum un...Thukhenna thuak ding sangin kisiatna leh maizumna thuak ding hoihzaw hi...Thuneu khat hi ci-in na koih ziau uh hangin tua bang hilo hi...Na Khristian kithuahpih lawmte khat zulhtat ahihkeileh zuaukhemin, Pasian tawh kigal ahihkeileh lawmte tungah ngong pau-in, zukham ahihkeileh huaihamin guta-in a om laitak, thu khempeuh a hoih dan khatin na gamtat ding uh hilo hi. Ahithei thu khat danin na hici koih ding uh piang theilo hi. A pualam mite’ gamtatna tawh kisai-in mawhpuak ka nei kei a, ahi zongin ei thu-um khua le tual sunga om mite 10 tawh kisai-in mawhpuak nei hilo i hi hiam?” ci hi. Khua le tual phungvuhna ah kiniamkhiatna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah kiniamkhiatna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah kiniamkhiatna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah kiniamkhiatna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah kiniamkhiatna kisam hi. Ei le ei kithupitsakna, ei le ei hi kisakna, leh kisathei-a lungtang phatna, cihte in kilawmtatna manlang takin susia ziau hi. Kiphatsakna in mite kikal ah kulhpi Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 147

lamto a, kiniamkhiatna (humility) in kizopna lei dawh hi. Kiniamkhiatna in sathau bangin kizop kithuahna nelsak, neelsak hi. Tua hangin zong Lai Siangtho in, “Khat le khat kithuahna ah kiniamkhiatna, puan bangin silh un” ci hi. Kilawmtatna aadinga a kilawm a kituak silh le teen pen 11 kiniamkhiatna hi. A tunga khawkneu omlai teng sungah, “...a hang pen Pasian in a 12 kiphasakte langpan a, a kiniamkhiatte hehpihna thupha pia hi” ci hi. Kiphatsakna in i khangcin nading, i kikhel nading, midangte i damsak nading leh i huh nadinga i nuntakna sunga i neihloh a phamawh ahi Pasian’ hehpihna thupha khaktan hi. Pasian’ hehpihna thupha cih pen kisam takpi mah i hihlam kiniamkhiat takin pulakna tungtawnin i ngah ahihi. Lungsim i kiphatsakkhak simsimin Pasian tawh a kikeelki i hihlam Lai Siangtho in hong gen hi. Tua pen a haivai, a lauhuai nuntakzia ahihi. Sepzia a taksuak mahmah namte tawh lungsim kiniamkhiatna na phungvuh thei a, tuate pen: na thaneemnate na kitheihna, midangte’ thaneemnate theihsiamna, hong kithuhilh ding khaktan lohna, leh midangte’ hoihna omsunte genkhiatna, cihte hi. Paul in sepzia ding hong genna ah, “Khat le khat kithuhual takin nungta un. Mi thupi dan khatin gamtatsawm kei unla mi ngeinate tawh kithuahna ah nuamsa un. Tua ciangin na khempeuh a thei danin kingaihsun kei un” ci hi. Filippi khua-a Khristiante a laikhakna 13 sungah zong, “No le no sangin midangte lim pahtawizaw un. Nomau nuntakna thu bek lunglut lo-in midangte’ nuntakna thu zong lunglut un” ci-in gelh hi. 14 Kiniamkhiatna cih pen nang Kiniamkhiatna cih pen le nang kiniam ngaihsutna hilo hi; nang le nang kiniam nang le nang kitawm ngaihsutna ngaihsutna hilo hi; nang hizaw hi. Kiniamkhiatna cih ciangin le nang kitawm ei’ aituam thu sangin midangte’ thu ngaihsutna hizaw hi. tam ngaihsut zawkna hi. A kiniamkhiat mite in midangte’ na sepsak ding thupisak uh a, amau le amau kingaihsun lo uhhi. Khua le tual phungvuhna ah thusiamna kisam hi. Thusiamna Khua le tual phungvuhna ah thusiamna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah thusiamna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah thusiamna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah thusiamna kisam hi. (courtesy) cih ciangin i kibatlohnate saansiamna, khat le khat lungsim sukkkhaknate kitheihpihna, leh hong lungsosak mite tungah lungduaina, cihte hi. Lai Siangtho in, “Eite in midangte’ muanlahna leh launa cihte 15 theihpihna‘vangik’ i puakloh phamawh hi” ci hi. Paul in Titus kiangah, 16 “Pasian’ mite mipi lungsim nei-in a thusiam ding uh kisam hi” ci hi. Pawlpi khempeuh leh beelpawl neuno khempeuhte sungah a tawmpenin mi “haksa” khatta om hamtang a, khat sangin zong tamzaw 148 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thei den hi. Tua mite pen lungsim sukkhakna lamsang kisapna (special emo- tional needs) a neite, nakpi-a lungsim a pangpate, gamtat luhek kilawmlo a neite, kiho kizopzia a siam lote, hi thei uhhi. Tua mite pen HKK mite (Hehpihna Khengval Kisamte), ahihkeileh EGR mite (Extra Grace Required) ci-in min na vawh thei ding hi. Pasian in hih mite, amau phattuam nading leh eimau phattuam nadingin eite lakah hong koih hi. Amau pen NI SAWM-LE-KUANA: eite aadingin i khangcin nading hamphatna lampi leh kilawmtatna i kisittel nading ahi KHUA uhhi: Amaute i sanggam bangin itin zahtak LE thupitbawlna i pia takpi hiam? TUAL Innkuan khat sungah kisaansiamna cih pen na melhoihna, nasep na siamna leh PHUNGVUHNA na kilawmna cihte tungah kinga lo hi. Khat le khat i kisaina (belonging) cih thu bekah a kinga hizaw hi. Eite in innkuan i hu a, i dal hi. Innkuan sungmi a haitat khat om kha ding himah taleh amah zong eite lak-a khat mah hi veve hi. Tua mah bangin Lai Siangtho in, “Innkuan ki-itte bangin khat le khat ki-it un. Khat le khat zahtak kipiakna limzat mahmah un” ci hi. 17 A taktakin i vekpi-in a tumdang zongsatnate leh a hehsuahhuai gamtat luhekziate i nei tek hi. Ahi zongin khua le tual cih pen kitehkakna, kidemna, cihte tawh kisai vetlo hi. I kilawmtatna thu bulpi pen Pasian tawh i kizopna hi a, eite a ki-innkuan i hihi. Thusiamna ah a thupi khat pen mite koipan hong pai cih theihtelna hi. A tangthu uh kankhia in. A tuahkhaksa thute na theihkhiat ciangin amaute na theisiam seem ding hi. Saupi a kalsuan lai ding uh kisam ahihna thu na ngaihsut sangin gimthuakna tampi kawmkal ah saupi hong kalsuan khin uh ahihna thu ngaihsunzaw in. Thusiamna a dang khat leuleu ah, midangte’ muanlahnate neubawl lohna hi. Nang’n na kihtakloh khat midang khat in a kihtak leh tua a kihtakna pen haivai cih theih nading thu om tuanlo hi. Lungsim sunga om muanlahnate leh launate genkhiat hangin kuamah in hong siatmuh lo ding hi ci-a mite in lungmuanna a ngahna mun le hun ah kilawmtatna taktak hong piangkhia hi. Khua le tual phungvuhna ah thu ki-ippihna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah thu ki-ippihna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah thu ki-ippihna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah thu ki-ippihna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah thu ki-ippihna kisam hi. Khualum takin kidawntuahna leh muanhuai takin thu ki-ippihna a om ciang bekin mite in a lungsim uh hong suahkhia ngam panin a khialhnate uh, a kisapnate uh, leh na a sak thute uh hong genkhia uhhi. Thu ki-ippihna (confidentiality) cih ciangin na sanggamnu na sanggampa khat a mawh laitak bangmah genkhia lo-in dai-om hiithiat lel cihna hilo hi. Thu ki-ippihna cih Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 149

ciangin na beelpawl sunga kigen thu khat pen na beelpawl sung bek mah ah a omsuak ding kisam, cihna leh beelpawl sungmite in zong midangte kiangah tua thu genkhia sipsup se lo-in (gensia lo-in) beelpawl sungah limtak kikup ding kisam, cihna hi. Pasian in kigensiatna zadah a, a diakdiakin midang khat aading “thungetsak ding pulakna” cih tawh melseelin hong lut ciangin zadah phadiak hi. Pasian in, “Lungsim hoihlo mite tungtawnin kigensiatna kizeel hi: amaute 18 in buaina piangsak uh a, kilawmtatnate kisiasak uhhi” ci hi. Kigensitna in lungsim natna leh pawl kikhenna piangsak den a, kilawmtatna susia ahih manin Khristiante kikal ah tua banga pawl kikhenna a piangsak mite a 19 taihtuah dingin Pasian in eite thu hong pia hi. Pawl kikhensak dinga a gamtatna thu uh na taihtuah ciangin amaute hehin na beelpawl ahihkeileh pawlpi pan zong paikhia kha thei ding uh a, ahi zongin pawlpi kilawmtatna cih pen mimal khatta sangin thupizaw tham hi. Khua le tual phungvuhna ah hih munna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah hih munna kisam hi. Kilawmtatna Khua le tual phungvuhna ah hih munna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah hih munna kisam hi. Khua le tual phungvuhna ah hih munna kisam hi. maan lamtoh nadingin na beelpawl tawh kimu munin kizopna maanmaanin na neihloh phamawh hi. Kizopna ah hih Pawlpi kilawmtatna cih munna (frequency) kisam a, tua aadingin pen mimal khatta sangin hun laak ding kisam hi. Lai Siangtho in, thupizaw tham hi. “Eite in mi pawlkhatte bang hilo-in i kimuhkhop ngeina pelh kei ni. Tuaci lo-in 20 khat le khat tha kipiazaw ni” hong ci hi. Eite pen kimuhkhop ngeina (habit) a phungvuh dingte i hihi. Ngeina cih ciangin a hun zui-a na hih khat hilo-in na hih mun mahmah khat, cihnopna hi. Kizopna a thuklut theih nadingin mite tawh hun -- hun tampi -- na zatkhop ding kisam hi. Pawlpi tampite ah kilawmtatna a thuklut theih lohna zong tu- a hang mah hi; hun a kicingin i zangkhawm kei a, i zatkhopsunte zong mi khat’ thugenna va ngai cih ciang bek hi lel thei hi. Khua le tual cih pen hun a lem cianga kilamto (“ka ut hun teh kimukhawm ni ei”) cih bang hilo a, kha cidamna aadingin ka kisam ngiat hi cih upna tungah a kilamto hizaw hi. Kilawmtatna taktak a phungvuh nuam na hihleh, na utloh laitak nangawnin kimuhkhop ding na hanciam ding a, tua pen kimuhkhopna thupi hi ci-in um na hih man hi. Khristian masate nisimin kimukhawm uhhi. “Amaute in nisimin biakinn ah maanmaanin biakpiakna neikhawm uhhi. Nekkhawm nei dingin mi’ innte ah beelpawl neuno-in kimukhawm uh a, lungdamna lianpi leh hehpih phatna tawh a ante uh nekhawm uhhi.” Kilawmtatna cih ciangin hun piakna kisam hi. 21 Beelpawl neuno khat ahihkeileh sang khat-a sungmi khat na hihleh 150 Ngimna' Tawsawn Nuntakna


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook