Siangtho The Message letkhiatbu sungah, “Hih bang dan kitehkakna, mat 16 kipiakna leh kidemnate hangin amaute a muitup uh kipelhlawh uhhi” ci hi. Nang’ nasepna aadinga nang hong kisuihzia a tello mite in nang hong siatgen ding uh a, nang’ sep dinga kilawm ci-a amau ngaihsut thu tawh a lemtuah dingin hong hanthawn ding uhhi. Tuate awlmawh kei in. Paul zong ama nasepna tel lo-a amah a siatgen, ama nasepna a gensia, mite tawh kituakkha zeelzeel thei hi. Ama dawnkikna ahihleh hih bangin kibang den lel hi: Kitehkakna peel un, thu uanggenna lehdo un, Pasian’ hong phat ding bek hanciam un. 17 Paul, Pasian in nakpi-in a zatna a hangte lakah khat pen Paul in mi’ siatgenna hangin dawisawm lo, ama NI SAWMTHUM-LE-NIHNA: nasepna mi’ aa tawh tekkaksawm lo, ama PASIAN’ HONG PIAK nasepna tawh kisai-in mumal mel om lo-a PENMAH kinialnialnate ah awksawm lo, ahih man hi. John Bunyan in a gen mah bangin, “Ka ZATKHIATNA nuntakna a lawhsap leh kua’n hong phat cih zong thupi lo a, ka nuntakna a lawhcin leh kua’n hong siatgen cih zong thupi tuanlo hi.” NA MELPUAKZIA KHANTO DEN IN Talen tawh kisai Topa Jesuh’ thugentehna i et ciangin Pasian in ama hong piakte a hoihpen-a i zat ding hong deih ahihna thu i theikhia hi. Eite i nasepna ah i muibut seemseem nadingin i khuttawite leh i hihtheihnate i phungvuh ding, i lungsim mei i tawhkuang det ding, i gamtatzia leh i sungpua melphuakzia i khansuah ding, i tuahkhak thute i tangzaisak ding, cihte kisam hi. Filippi khua pawlpi mite kiangah Paul in, “Na pilna uh leh na theihtelna uh khangtosak den un” ci a, Timoti kiangah zong, “Na sunga om Pasian’ 18 khuttawi thaksuaksak in” ci-in phawk ding thu gen hi. 19 Na sagolhte thasaanna om keileh thaneemin zawcip lel ding hi. Tua dan mahin Pasian’ hong piak hihtheihnate leh siamnate zangkhia kei lecin na mansuah lel ding hi. Hih thu, thupilak nadingin Topa Jesuh in talen thugentehna hong hilh hi. Talen khat ngah-a zat ding a pelh naseempa tawh kisai-in Jesuh in, “Ama kiangpan a talen laksak unla talen sawm a neipa kiangah pia un” ci hi. Na ngahsa na zat keileh na suplawh ding a, 20 hihtheihna na neih pen zang lecin Pasian in hong pungsak ding hi. Paul in Timoti kiangah, “Pasian’ hong piaksa hihtheihnate zang hamtang in...Tua hihtheihnate nasepna-in zang in” ci hi. 21 Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 251
Hong kipiasa khuttawi peuhpeuh pen zat-kisinna tawh kikeek thei, kikhan thei hi. Gentehna-in laihilh siamna khuttawi a cingtaaksa-a a ngah kuamah om lo hi. Himah taleh thusinna, etkikna, zat-kisinna cihte tungtawnin mi khat laihilh sya hoih hong hito thei a, sya hoih khat zong sya hoihzaw khat hito thei hi. Hun hong sawt ciangin sya hoihpen khat hong hito ding hi. Khuttawi khat a tumtawng bekin khansuah cih bang hih kei in. Nangmahmah in zankhia inla na hihtheih tawpin sin in. “Pasian’ aading na hihtheih tawpin sep ding masak inla maizumna na tuahloh nadingin naseem 22 in.” Na melpuakzia na khansak nading leh na siamnate na hiap nadingin na tuahkhak thu peuhpeuh a hoihlamin meetbawl in. Vantung ah eite in Pasian’ na i seem tawntung ding hi. Tu-in hih leitung ah zat-kisinna tawh tua tawntung nasepna aadingin i kigingkhol thei hi. Olympic kimawlna-a kihel ding mite mah bangin eite zong tua ni thupini aadingin thasaanin i kisin den hi: “Amaute in a mualkik thei kham medal khat ngah nadinga ahih uh hi a, note na hih uhleh a tawntungin kham ahi paisuak khat a nungzuih na hi uhhi.” 23 Tawntung tawh kisai vaipuakte leh thamante a seem a saang dingin eite a kigingsa-in i omta hi. SAWMTHUM-LE-NIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Pasian pen kei’ hoihpenna mah ka piak dingin Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: kilawm kituak hi. Phawk Ding Khawkneu:: “Pahtaakna a ngah, maizum nading thu a Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu neilo, thutak thu maan takin a gen a hawm, nasep a siam mi khat bangin Pasian’ mai-ah na kilaak theih nadingin na siam tawpin seem in” 2 Timoti 2:15 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna:: Pasian’ hong piaksa khat a hoih theipenin Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna bangci zat ding ka hi hiam? 252 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
33 T MT S S S S SILIL ILIL ILAA AA A T TAAKTKTAAKK I C I CIHTEIHTE’ G’ GAAMTAATZIATZIA TAKTAK I CIHTE’ GAMTATZIA TAAKTKTAAKK I C I CIHTEIHTE’ G’ GAAMTMTAATZIATZIA Mi thupi a suak nuam mi peuhmah naseem sila a suahloh uh phamawh hi. Marka 10:43 (Msg) Amau sepna tungtawnin amau kua hi, cih na gen thei ding uhhi. Matthai 7:16 (CEV) Mi’ na sepsakna tawh Pasian’ na i seemkhia hi. Leitung mite in mi thupi cih pen vangliatna (power), hauhna (pos- sessions), minthanna (prestige), leh za liatna (position), cihte tawh tehkakin seh uhhi. Midangte a sawl thei, thu a pia thei dinmun ah na om leh mi thupi na hita hi. Tu hun, kei a masa (me-first) cih lungsim puakzia tawh ei aading bek a kisep hun (self-serving culture) sungah naseem sila bangin gamtat ding pen kitam-ut khollo hi. Ahih hangin Topa Jesuh in mi thupi hihna pen min le za (status) tawh teh lo-in mi’ na sepsakna (service) tawh na tehzaw hi. Pasian in na thupitna pen mi bangzah in nang’ na hong sepsak cih tawh en lo-in mi bangzah’ na nang’n sepsak cih tawh khensatzaw hi. Hih pen leitung mite’ pom mi thupi hihna tawh kikeelki lua ahih manin tua thu i tel zokei a, zat- kisinna zong i nei kei hi. Nungzuipite zong panmun thupipen aading kua kilawm kituak ding cih thu na kinial ngei uhhi. Kum 2000 a sawt khit, tu hun dongin Khristian makaite in zong pawlpi sung leh Pasian’ na sepkhiatna phual tuamtuam sungah panmun thupi ngah nadingin lampi tuamtuam tawh hanciam lai uhhi. Makaihna tawh kisai laibu tul tampi kigelh khinzo a, sila hihna thu a gen laibu tawm hi. Mi khempeuh a makai ding ut uh a, sila ding ut lo uhhi. Galkap nautang sangin galkap mangpi i utzaw hi. Khristiante nangawn zong Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 253
sila limpua makai (servant-leaders) ciang bel ut saam uh a, sila takpi bel ut lo uhhi. Ahi zongin Topa Jesuh tawh kisun cih pen sila hihna hi. Amah le amah zong tua bangin kilo pah hi. Pasian’ na sepna aading nang hong kisuihzia, na melpuakzia thei kawm mahin sila lungtang na neih ding zong thupikan lai hi. Pasian in nang, mi’ na a sepsak (service) dinga hong suih hi a, angsung bulphuh (self- centeredness) dinga hong suih ahihlohlam ciamteh in. Sila lungtang na neih keileh nang’ angsung hamphat nadingin na melpuakzia zatnopna lungsim hong dawk ding hi. Midangte’ kitangsapnate huh ding vai ah na pen theih nading paulap zonna-in zong na zang nuam kha thei ding hi. Khatveivei Pasian in i lungtang hong sittelna-in ei’ melpuakzia ahilo namte ah naseem dingin hong sawl thei hi. Mi khat, hawkguam sunga tuk na muh leh “Ah...kei’n hehpihna leh kihuhna lamsang khuttawi ngah kei veng aw” ci lo-in a huh pah dingin Pasian in hong lam-en hi. Talen na neihloh nasep khat ahi zongin tua laitak na kiimpaam ah talen nei dang a om keileh nangmahmah in na seploh a phamawh hun om thei ding hi. Na nasep bulpi (primary ministry) pen nang’ melpuakzia in a huamna sung teng hi ding a, na nasep nungthuap (secondary ministry) ahihleh nang’ sep ding a kisapna munmun hi ding hi. Na melpuakzia in na nasepna pholak ding a, ahi zongin na sila lungtang in na picinna pholak ding hi. Na melpuakzia in na Thu kikupna khatpeuh a man ciangin nasepna pholak ding a, niinneng tawm dingin leh tutphah seng ahi zongin na sila dingin na khawlsuak nading thu ah lungtang in na picinna talen a tuam vilvel kisam lo hi. A pholak ding hi. kuamah peuh sila hi thei hi. A kisam pen lungsim puakzia hizaw hi. Sila hi ngeilo pi-in pawlpi sungah khantawn Pasian’ naseem ahi zong om thei hi, om lua hi. A thupi-ah nang’n sila lungtang na neih kul hi. Sila lungtang na neih le neihloh bangci theih thei ding na hi hiam? Jesuh in, “Amau sepna tungtawnin amau kua hi, cih na gen thei ding uhhi” ci hi. 1 Sila taktakte pen a seemkhia dingin kiphalsa-in om uhhi. Sila taktakte pen a seemkhia dingin kiphalsa-in om uhhi. Sila taktakte pen a seemkhia dingin kiphalsa-in om uhhi. Sila taktakte pen a seemkhia dingin kiphalsa-in om uhhi. Sila taktakte pen a seemkhia dingin kiphalsa-in om uhhi. Silate in mi a huh theih ding hun uh pen nasep vai tuamtuam behlapna tawh tawmtuamsak lo uhhi. A kisap hunhunin a diangkhia thei pah lian ahih ding uh utzaw uhhi. Sila cih pen galkapte dan mahin nasepna aading a kigingsa ahih det ding uh kisam hi: “Thukin nasepna sunga naseem galkap peuhmah amah a ukpa a lungkimsak nadingin nisim nuntakna vai 2 tuamtuamte tawh kisawhkha lo-in om hi” Nang lampan a lem ciang bekin 254 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
sepsak hi lecin nang pen sila taktak na hikei hi. Sila taktakte in amau lampan a haksat hun nangawnin a kitangsam pen mah seem uhhi. Nang ee leh, Pasian aadingin bang hun ci lo-in na awngthei hiam? Na geelsa vai teng hong sukpoisak ciangin heh tuanlo-in na om hiam? Sila khat na hih manin bang mun, bang hun, ah sepkhiatna nei ding cih nang’ teeltheih hilo hi. Sila cih ciangin nang’ hun geelna nang’ khutsung ah om lo- in kisam a sak hunhunin Pasian hong kallut (interrupt) dingin phalna hi. Pasian’ sila khat na hihlam zingsang ni thak kipat hun simin kiphawk lecin na hun geelna zong Pasian’ hong deihsak dandan hong hi ding ahih manin amah hong kallutnate in hong lungzingsak lua lo pah ding hi. Silate in kallutnate pen Pasian’ piak nasepin ngaihsun uh a, sepkhiat theih nading hamphatna a ngahna uh hangin lungdam uhhi. Sila taktakte in mi’ kitangsapnate kinbawl uhhi. Sila taktakte Sila taktakte in mi’ kitangsapnate kinbawl uhhi. Sila taktakte in mi’ kitangsapnate kinbawl uhhi. Sila taktakte in mi’ kitangsapnate kinbawl uhhi. Sila taktakte in mi’ kitangsapnate kinbawl uhhi. in midangte a huh theih nading lampi vil gige den uhhi. A kitangsam khat a muh uh ciangin Lai Siangtho hong thupiak mah bangin a dipsak dingin kithawi pah uhhi: “Hunpha (opportunity) i ngah simsimin mi khempeuh aading, leh a diakdiakin upna sunga innkuanpihte aading, na-hoih i sep ding 3 kisam hi.” Pasian in na mai-ah kitangsapna a nei mi khat hong koih leh tua pen sila hihna ah na khangliat theih nading hunpha hong piakna hi. Pawlpi innkuan sunga mite’ kitangsapnate “sep ding teng” ci-a na gualhna sungah a taw-dokpena koih ding hilo-in kinbawl masak dingin Pasian in hong gen ahihlam ciamteh in. Phawkkhakna leh hihpahna i neihloh manin mi’ na i sepsak ding tamveipi i pelhkha hi. Mi’ na sepsak nading hunpha lianpite pen sauvei omkip lo uhhi. Manlang takin hong kheng pak uh a, khatveivei hong dawkkik ngei nawnlo uhhi. Tua mipa minu’ na na sepsak theih ding hunpha na ngah pen khatvei bek zong hi thei ding ahih manin a hoihpenin zang semsem in. “Na vengte a huh thei ding na hih nakleh zingciang dong hong ngak nadingun gen ngeikei in.” 4 John Wesley pen Pasian’ sila lamdang khat hi. Ama dinpih thuciin (motto) pen “Na hihtheih na-hoih khempeuh, na hihtheihzah mi khempeuh tungah, na hihtheihna lampi khempeuh tawh, na hihtheih nam khempeuh zangin, na hihtheihna mun khempeuh leh na hihtheih hun khempeuh ah na hihtheih laiteng hih in” cih hi. Thupitna i cih pen tu-a hi. Midangte’ sep noploh vai neute zongin sepna tawh na kipan thei hi. Tua vai neute, vai lianpi ahi danin seem in. Pasian in hong encik gige ahih man hi. Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 255
Sila taktakte in a neih peuhpeuh uh tawh a hoihpenin Sila taktakte in a neih peuhpeuh uh tawh a hoihpenin Sila taktakte in a neih peuhpeuh uh tawh a hoihpenin Sila taktakte in a neih peuhpeuh uh tawh a hoihpenin Sila taktakte in a neih peuhpeuh uh tawh a hoihpenin seem uhh seem uhhi. seem uhhi.i. Silate in paulap, sottoh, cih bang nei lo uh a, thu-omzia a seem uhhi.i. seem uhh hoihzawk ding hun zong ngak lo uhhi. Silate in “Tu sung, ni khatni peuh teh” ahihkeileh “A hun a kituah teh” ci ngeilo uhhi. Sep ding a kisam a om peuh seem pah uhhi. Lai Siangtho in, “Thu-omzia cingtaak khat na ngak 5 leh cikmah hunin nasep na zo ngeikei ding hi” ci hi. Pasian in na neih peuhpeuh tawh na omomna mun ah na septheih pen a seem dingin hong lam-en hi. Sepkhiatna ahih nakleh a cingtaakpha lo khat nangawn, ngimna cingtaak kiseemlo khat sangin kimangzaw hi. Mi tampite, a sepkhiat lohna uh a hangte lakah khat pen a seemkhia dingin siam tattak zolo kisa uh ahih man hi. Amaute in Pasian’ naseem dingte cih pen mi cingtaakte hi ding hi, ci-a kigen zuau-thu umkha uhhi. Pawlpi pawlkhatte in “hoihpenna” kici milim khat bawlna tawh tua thumaanlo thu phungvuh uh a, tua in talen tawmkhat bek a neite maingal takin a kihel ding uh khaktan hi. “A hoihpenin a kiseptheih kei ding leh seem vet dah ni” cih thugenna na za ngeikha ding hi. Taktakin Jesuh in tua bangin gen ngeilo hi. A thumaan thu ah, nasep khat i kipatcil simin i sep khempeuh phial pen hoih sinsen khollozaw a, tua mah pen i kisinna hi pah hi. Saddleback Pawlpi sungah “a hoihkhop” thukhun (“good enough” principle) khat zat-kisinna ka nei uhhi. Pasian lampanin a zat ding leh a thupha piak ding pen a cingtaak ahih teekteek ding kul lo hi. Mi gina tawmkhatte’ makaih pawlpi cingtaak khat hih ding sangin mi mawkmawk tul tampite hong kihela a sepkhopna pawlpi ahih ding ka utzaw uhhi. Sila taktakte in vai khempeuh, lungsim piakzah a kibangin Sila taktakte in vai khempeuh, lungsim piakzah a kibangin Sila taktakte in vai khempeuh, lungsim piakzah a kibangin Sila taktakte in vai khempeuh, lungsim piakzah a kibangin Sila taktakte in vai khempeuh, lungsim piakzah a kibangin seem uhhi. seem uhhi.i. Bangbang a seem uh zongin silate in “a lungsim khempeuh uh seem uhhi.i. seem uhh seem uhh tawh seem uhhi.” Vai bangzahin zai cih thupi masa lo a, sep ding kul maw 6 kullo, cih thupisakzaw uhhi. Pumpi mahmah tawh huhna a pia dingin a kilawmlo zah dongin a thupi mahmah dinmun na tun hun cih bang om ngeilo ding hi. Na dinmun a thupi mahmah zongin Pasian in hong pengsak tuanlo ding hi. Hih pen na gamtatzia a kici sungah a thupi mahmah khat hi. Lai Siangtho in, “Mi’ kisapna a huh nawnlo ding zahin a thupi lua na kisakkhak uhleh no le no a 7 kikhem na hi uhhi. No pen bangmah na hikei uhhi” ci hi. Khrih tawh kisutna ah i khangliatna pen tu-a dan nam sepkhiatna neunote tungtawn hizaw hi. Mi’ utloh ding pumpi tawh nasepna namte ah Topa Jesuh sep siam mahmah hi. Gentehna-in mi’ khe silsakna, naupangte huhna, zing-an bawlna, vun natna a neite aading sepsakna, cihte hi. Mi’ na a sepsak dinga 256 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
hong pai ahih mah bangin ama nuai-ah bangmah om nawnlo hi. A niampen dinmun hong tuh hi. Tua pen mi thupi hi napi-a a sep hilo-in mi thupi ahih manin a sep hi a, eite zong ama khekhap a zui dingin hong lam-en hi. 8 Vai neunote in lungsim thupitna lakkhia thei mahmah hi. Tembaw kisiat nungah mi khempeuh’ khualum nadingin Paul in sing tomin meiphual a cih mah bangin mi’n sep dinga a ngaihsut khakloh nasep neunote 9 sepkhiatna ah na sila lungsim kilangkhia hi. Midangte’ gim zah mahin Paul zong gimin tawl mahmah hi taleh mi khempeuh’ kitangsap na khat amah’n seemkhia hi. Sila lungsim na paai nakleh nang’ sep dinga a niam lua nasep cih bang om lo hi. Hamphatna lianpipite zong vai neunote danin melseelin hong pai thei mahmah uhhi. Vai thupite cih pen khan khat sunga i tuahkhak vai neunote tungah kinga hi. Pasian aading vai lianpite sep ding sawm masa kei in. Vai lianpi ahi khollo nasepte seem phot lecin Pasian in na sep dinga hong deihsak nasep khatpeuh hong pia ding hi. Vai thupi mahmahte na sawm ma-in vai mawkmawkte sepsawm masa in. 10 Pasian aading vai neunote sep ding sangin Pasian aading vai lianpite sep ding a ut mi tamzaw den ding hi. Makai khat hih nading kidemna ah mi kiphu keei a, ahi zongin sila hih ding a ut mite kiangah mun tampi awng den hi.Khatveivei thunei mite aadingin na septoh hun om ding a, khatveivei teh kitangsapna a Hamphatna lianpipite nei mite aadingin na sepsuk hun om ding hi. zong vai neunote danin Bangbang ahi zongin a kitangsam khatpeuh melseelin hong pai thei sep ding na ut ciangin sila lungsim a khantoto mahmah uhhi. na hihi. Sila taktakte pen amau nasepna Sila taktakte pen amau nasepna Sila taktakte pen amau nasepna Sila taktakte pen amau nasepna Sila taktakte pen amau nasepna uh-ah citakin muanhuai uhhi. uh-ah citakin muanhuai uhhi. uh-ah citakin muanhuai uhhi. Silate in a nasep vai uh zosiang uhhi. uh-ah citakin muanhuai uhhi. uh-ah citakin muanhuai uhhi. Vaipuak tangtun uhhi. A kamciam bangun seem uhhi. A kipumpiakna uh cingtaaksak uhhi. Nasep zosiang lopi-in laklawh nusiat lo uh a, a lungkiat ciangun dinkhawl ziau lo uhhi. Amau pen citak uh a, vai khempeuh ah muantaak uhhi. Cihtakna cih pen a kitam neihlo ci-hoihna (quality) khat hi den hi. Lungsim kipumpiak cih a khiatna a theilo mi tampi om hi. Ki-apna bawl ziauziau thei uh a, ahi zongin a hang thupi khollo khatpeuh hangin nungkik ziauziau thei uhhi. Naseem dinga kipiakhia a kici mite, a na kiginkholhloh manin ahihkeileh zaksakna omkhol lopi-in hong dawk vetlo uh manin pawlpite leh kipawlna tuamtuamte ah nipi kal simin ahi thei bangin a kalsuan hun uh tamvei mahmah hi. Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 257
Midangte’ muan dingin na om hiam? Na tangtunsak ding kamciam khatpeuh, na cinsak ding kiciamna khatpeuh, na thupi ngaihsut ding kipumpiakna khatpeuh, na nei kha hiam? Hih pen kisittelna khat hi. Pasian in na cihtakna hong sittel hi. Sittelna na khenzawh leh Pasian’ sila citak a kici pawl ah a kihel na hihi: Abraham, Moses, Samuel, David, Daniel, Timoti, Paul, cihte a vekpi-un Pasian’ sila citakte kici hi. Bek thamlo, Pasian in na cihtakna hangin tawntung hun (eternity) sungah thaman hong pia dingin hong kamkhap khin hi. Ni khatni ciangin Pasian in nang kiangah, “A hoih, a citak ka silapa ka silanu aw, pha hi. Hih vai neuno na sepna ah citak na hih manin tu-in vaipuak tampi kong piakbeh ding hi. Hong pai in, gualnuamkhawm ni” hong ci hileh bangzahin 12 nuam ding cih lungngai in. Thu khat kalhelh pak lehang, sila citakte in pensen (pension) la ngeilo uhhi. A nuntak laitengun cihtakna tawh naseem uhhi. Na leitung nasepna pan pensen na la thei ding a, ahi zongin Pasian aading nasepna ah cikmah hunin pensen na la ngeikei ding hi. Sila taktakte in minthanna masak lo uhhi. Sila taktakte in minthanna masak lo uhhi. Silate in amau le Sila taktakte in minthanna masak lo uhhi. Sila taktakte in minthanna masak lo uhhi. Sila taktakte in minthanna masak lo uhhi. amau kitangko lo, kikinbawl lo uhhi. Mi’ lungsim ngah nading leh lawhcin nadingin gamta lo uh a, tua sangin “khat le khat na kisepsak nadingin kiniamkhiatna, puan bangin silh” uhhi. A sepkhiatna uh a kipahtawi ciangin 13 kiniamkhiatna tawh saang lel uh a, ahi zongin a kigensiat leh zong a nasep uh khawl tuanlo uhhi. Kha mivai (spiritual) mahmah tawh kibang hi napi, a taktakin a tungtham kineihna, mi’ theih ding utna tawh kiseem nasepna, nam khat om ahihlam Paul in hong lakkhia hi. Kha mi mahmah hong kisak nadingin mi’ muhna ah sepkhiatna ahih manin tua pen amah’n mittang nasepna 14 (eyeservice) ci-in minvawh hi. Tua pen Farisai mite’ bawl mawhna nam hi. Midang a huhnate uh, a piakkhiatnate uh banah a thungetnate uh nangawn pen mi’ mai-ah a etlawm dingin a sep uh ahihi. Tua bang lungsim puakzia Jesuh in deih lo ahih manin, “Na-hoih na sep uh ciangin a kilang dingin hih kei un. Na hih uhleh vantunga na Pa uh kiangpan thaman na ngah kei ding uhhi” ci-in hong phawng hi. 15 Ei le ei kisangkhanna leh sila hihna cihte nih kigawmkhawm theilo hi. Sila taktakte in midangte’ pahtaakna leh pahtawina ngah nadingin seem lo uhhi. “Mite’ lungkim nadinga a seemseem lai ka hihleh Khrih’ sila ka hikei ding hi” ci-in Paul in a gen mah bangin amaute pen hong Encikpa 16 khat aadingin nungta uhhi. 258 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Sila taktakte, mipi mai-ah na tam muh kei ding hi. Amau, ahihtheih laiteng mipi mai peel uh a, a kiu khat ah sep ding a om bangbang dai takin seem uhhi. Etsakna lim a hoihpen ah Josef hi. Josef in mite’ theih ding leh thupibawl ding hanciam lo-in a masa-in Potifar kiangah, tua ciangin thong- ukpa kiangah, tua ciangin Faro Kumpipa’ mohbawlpa leh zuciampa kiangah, cih bangin mite’ na a banbanin sepsak a, a tawpna ah tua lungsim puakzia Pasian in thupha pia hi. Faro in panmun sangpen ah a koihtoh hun ciangin zong sila lungtang mah vomsuak a, mi kianga sum tawh amah a zuak ngei a sanggamte tung nangawn ah lungsim hoih nei hi. A dahhuai thu khat ah, tuni-a makai tampi takte sila dinmun tawh kipan napi uhin kiliatsakna tawh khup uhhi. Mipi mai, meitaang kikapna (spotlight) mun-a om ding pen nuamsa uhin zongsang uh a, meitaang tawh hong kikapkap leh i mitmang thei cih mangngilhkha uhhi. Mun tangtoina, a kilanglo mun khat ah naseemin na om laitak hong kithei lo, hong kiphawkkha lo, cih lungsim zong na neikha thei ding hi. Na ngai in: Pasian in tu-a na omna mun ah ngimna khat tawh hong koih hizaw hi. Amah’n na lu tunga samzang teng a phazah sim khin a, na omna lai- iptung (address) zong thei hi. Mun dang ah hong koih masiahsiah na omna mun ah na omsuak ding mah hoihpen hi. Mun dang khatpeuh ah na om ding a deih leh hong theisak ding hi. Na nasepna pen Pasian’ kumpigam aadingin na-in kimang mahmah hi. “Hih leitung ah Khrih...hong kilatkik ciangin nangmah -- nang taktak, a minthang nang -- zong na kilang ding hi. Tu tadihin a kilanglo mun tawh lungkim phot in.” 17 America gam ah mi minthangte’ thu le la kiciaptehna innpi (Hall of Fame) 750 val leh mi thupite’ thu kigelhna laibu (Who’s Who) 450 val om a, ahi zongin tua munte ah sila taktakte’ thu na mu kei ding hi. Sila taktakte in NI SAWMTHUM-LE-THUMNA: thupitna leh kimanna, hih thu nih a SILA TAKTAK I CIHTE’ kilamdanna thei uh ahih manin amau aadingin minsiat minphat cih pen phamawh GAMTATZIA vetlo hi. Na pumpi tungah, thupi mahmah saam napi-in om kei taleh zong na nuntak theih veve ding, pumtung na tampi na nei hi. Khenkhiat theih ahilo, a omloh a phamawh, pen na sunga a kimulo sung le lai teng hizaw hi. Khrih Pumpi sungah zong tua dan mah hi. Sepkhiatna thupipen, kimangpen, i cihte pen a kimulo sepkhiatnate hi thei gige hi. 18 Vantung ah Pasian in ama sila a kilanglopen teng leh mi’ theihlohpen teng pawlkhat -- leitung ah i om lai-in a min zong i zak ngeilohte -- tungah mipi’ muhin thaman pia ding hi. Tuate pen: lungsim cinglo naupang a na Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 259
pantahte, zun le eek a nawnzo nawnlo teeksia khangham a na sawpsiangte, AIDS natna nei mi a khoi a donte, leh mite’ phawkkhakloh nasep nam tampi a na seemte, hi ding hi. Hih thu phawk kawmin na nasepna hong kitheihpihlo na sak ciangin lungkia kei in. Pasian’ na mah seem suaksuak in. “Topa aading na sep peuhmah, hun leh thatang mawkbeina hilo ding cih theician kawmin ama 19 na sepna ah nang le nang kipumpiak in.” Sepkhiatna a neupen zong Pasian in mu a, thaman hong pia ding hi. Topa Jesuh’ hong gen thute ciamteh in: “Note in kei’ taangmite bangin naupangno khat tungah tui hai khat na suah uhleh tua nangawn thaman hong kipia ding hi.” 20 SAWMTHUM-LE-THUMNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Mi’ na sepsakna tawh Pasian’ na ka seemkhia Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: hi. Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu:: “ Ka nungzuite a neupen khat tungah tuisik Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu hai khat na suah leh tua nangawn thaman na ngah ding hi” Matthai 10:42 (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Sila taktak hihna limpuak gukte lakah Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna bang pen in kei tungah tona hong piapen ahi hiam? 260 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
34 K KHAHATT B BANGINANGIN T THUHU N NGAIHSUTNAGAIHSUTNA KHAT BANGIN THU NGAIHSUTNA S S S S SILIL ILIL ILAA AA A K KHAHATT B BANGINANGIN T THUHU N NGAIHSUTNAGAIHSUTNA Ka naseem Caleb in a namtuam khatin ngaihsunin a bitin ka nung hong zui hi. Gamlak Vakna 14:24 (NCV) Khrih Jesuh, amah le amah a kingaihsut dan namin no le no zong kingaihsun un. Filippi 2:5 (Msg) Sepkhiatna pen na lungsim sungpan kipan hi. Sila khat suah nadingin lungsim sunglam kilaihna, lungsim puakzia kikhelna kisam hi. Pasian in na khatpeuh i sep ciangin bang seem cih sangin bang hangin seem cih hong lunglutzaw hi. Lungsim puakzia pen tangtutna sangin zong thupizaw lai hi. Amaziah Kumpipa in “Topa’ muhna ah a maan 1 seem a, ahi zongin tua pen lungsim takpi tawh hilo” ahih manin Pasian’ maipha taanlawh hi. Sila taktakte in ngaihsutna nam nga kihel lungsim puakzia tawh Pasian’ na seem uhhi. Silate in amau vai sangin midangte’ vai ngaihsunzaw uhhi. Silate in amau vai sangin midangte’ vai ngaihsunzaw uhhi. Silate in amau vai sangin midangte’ vai ngaihsunzaw uhhi. Silate in amau vai sangin midangte’ vai ngaihsunzaw uhhi. Silate in amau vai sangin midangte’ vai ngaihsunzaw uhhi. Silate in midangte mitsuan uh a, amau kimitsuan lo uhhi. Tua pen kiniamkhiatna maan hi. Kiniamkhiatna maan cih pen ei le ei kiniam ngaihsutna hilo a, ei le ei kitawm ngaihsutna hi. Tua mite amau le amau kimangngilh thei uhhi. Paul in, “Mi na huh theih nadingun no le no sauvei khomkhat 2 kimangngilh un” ci hi. Hih pen “na nuntakna suplawh” ding -- midangte aading sepsakna ah nang le nang kimangngilh ding -- cihna hi. Ei’ aituam kitangsapnate i mitsuan nawnloh ciangin i kimkot-a om kitangsapnate kiphawkkha thei pan hi. Topa Jesuh pen “sila lim le mel a puakna tawh amah le amah kihawmsuaksak hi.” Midang khat’ phattuam nadingin a nunungpena nang 3 Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 261
le nang na kihawmsuaksak (emptied) pen cik ahi hiam? Nang pen nangmah a dim takin na hihleh sila khat na hi theikei ding hi. Ei le ei i kimangngilh ciang bekin a kiphawksuak ding nasepte i seem thei pan hi. A dahhuai thu ah, i sepkhiatna tampi tak pen ei aadinga sepkhiatna bekbek hi sese hi. Mite’ hong pahtaak nading, hong zahtak nading, ahihkeileh ei’ aituam lungtupte a tangtun nading, cihte bekin i seemkhia hi. Tua pen sepkhiatna (ministry) hilo a, ki-ngian-vat-na (manipulation) hi. Ei’ vai bekbek, leh i thupitzia le i nasiatzia cihte a ngaihsun thapai i hizaw hi. Pawlkhatte in sepkhiatna pen Pasian tawh van kideekna dan -- “Pasian aw, kei aading tua nong sepsak ding leh ke’n zong nang aading tua hong seem ning” -- cihdan namin zatsawm uhhi. Sila taktakte in amau lungtupte a tangtun nadingin Pasian zatsawm lo uh a, Pasian’ ngimna a tangtun nadingin ama zat dingin kiphalzaw uhhi. Ei le ei kimangngilh cih ci-hoihna pen Sila taktakte in amau cihtakna dan mahin kitam neih lo-in citawm lungtupte a tangtun mahmah hi. Paul in mi a theih teng nadingin Pasian zatsawm khempeuh lakah kawk theih dingin Timoti 4 lo uh a, Pasian’ ngimna a bek mu hi. Sila khat bangin thu ngaihsutna tangtun nadingin ama zat cih pen thu haksa khat hi. Banghanghiam dingin kiphalzaw uhhi. cihleh tua in ka nuntakna sunga thu bulpi ahi angsung thei (selfish) ka hihna hong to ahih man hi. Ke’n pen kei’ vai mah ka tam ngaihsutpen hi. Kiniamkhiatna cih pen a nisima ka sin phatphat ding thu, ka nisim thasaanna, ahih pen zong tua hang mah hi. Sila khat hihtheih nading hunpha, ni khat sungin tamveipi ka tuakkha a, tuate in kei’ aituam kitangsapnate dip ding leh midangte’ kitangsapnate dip ding cih thu nih kikal ah hong tun den hi. Ei’ lungdeih thu i nialna pen sila suahna thu ah a laigil hi. Midangte in sila bangin hong sawl ciangin tua i dawnkikzia tawh i sila lungtang neihzah kitawikhai thei hi. Nang a niamzaw dan khatin hong kineubawl ciangin bangci dan namin na gamta kik hiam? Lai Siangtho in, “Mi khatpeuh in ama phattuam nadingin thumaanlo tawh no hong zat leh tua pen sila nuntakna kisinna-in zang un” ci hi. 5 Silate in vanneipa bang hilo-in vankempa bangin thu Silate in vanneipa bang hilo-in vankempa bangin thu Silate in vanneipa bang hilo-in vankempa bangin thu Silate in vanneipa bang hilo-in vankempa bangin thu Silate in vanneipa bang hilo-in vankempa bangin thu ngaihsun uhhi. ngaihsun uhhi. ngaihsun uhhi. ngaihsun uhhi. Silate in van a nei pen Pasian ahihlam phawk uhhi. Lai ngaihsun uhhi. Siangtho’ genna ah vankem (steward) cih pen innvai lovai teng a vaan a zeek dinga vaipuak a ki-ap sila hi. Egypt gama thongkia Josef zong tu-a dan nam sila hi. Potifar in a innvai a lovai teng Josef’ zeek dingin ap hi. Thong- 262 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
ukpa in zong thong-innvai teng ap hi. A tawpna ah Faro Kumpipa in gamvai khempeuh ap hi. Sila hihna leh vankepna, hih thu nih ah a citak dingin 6 Pasian in hong deih ahih manin hih thu nih pen a tonkhawm ahihi. Lai Siangtho in, “Tua bang silate tungah a kikal thu khat bek om a, tua pen a 7 topa uh tungah citak ding cih hi.” Nang’n ee leh, Pasian’ hong apsa van le nate na bangci zeek hiam? Sila taktak suah nadingin na nuntakna sungah sum le paai vai na siansak ding hong kisam ding hi. Jesuh in, “Sila kuakua in to nih’ na seem 8 theilo uhhi...Pasian’ na leh Sum’ na na seem theikei ding hi” ci hi. “Sep- huailo hi” ci lo-in “Na seem theikei ding hi” ci hi. Sep ding piang theilo, cihna hi. Sepkhiatna aading nungta cih leh sum aading nungta cih pen a tupna tuak uh kikeelki hi. Nang’n koi teelzaw ding na hi hiam? Pasian’ sila khat na hihleh nang’ aituam nasep hun cih bang om theilo hi. Na hun neih khempeuh Pasian’ aa hi. Pasian in hunbit (full-time) nungzuihna deih a, hunlang (part-time) cihtakna deih lo hi. Sum in na nuntakna sungah Pasian’ mun hong tuhzawh nading thahatna a lianpen nei hi. Pasian’ na sepkhiatna ah sum le paai hanga a lampial mi pen thu dangdang hanga lampialte sangin tamzaw hi. Amaute in, “Sum ka lungtup zah khat ka ngah khit teh Pasian’ na seem ning” ci uhhi. Tua pen a haivai thu hi a, a tawntungin kisikkik ding uhhi. Jesuh na Topa hong hihleh sum pen na sila suak ding a, ahi zongin sum pen topa-in na neih leh ama sila na suak ding hi. Hauhna pen mawhna hilo a, ahi zongin Pasian’ minthanna aading na zat keileh tua pen mawhna hi. Pasian’ silate in sum le paai vai sangin Pasian’ na sepkhiatna mah thupisakzaw tawntung uhhi. Hih thu, Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi. Pasian in sila khat bangin cihtakna na neih le neihloh, sum tawh hong sittel hi. Tua hangin zong Topa Jesuh in vantung gam thu leh hell gam thu sangin sum le paai thu mah tam genzaw hi. Amah’n, “Leitung hauhna na zeekna uh ah muanhuai kei le-ucin hauhna taktak thu ah kua in no hong muang ding hiam” ci hi. Nang’n na sum bangci zeek cih thu in na nuntakna Pasian in 9 bangzah ciang thupha hong pia thei ding, cih thu kilangsak hi. Khenpi 31na sungah Kumpigam A Lamto Mite (Kingdom Builders) leh Hauhna A Lamto Mite (Wealth Builders) ci-in mihing nam nih om ahihlam i gen khin hi. A nam nihun sumzon nasepna lamah kiva mahmah uh a, summetbawl siam thei mahmah uhhi. Thu khat ah, hauhna a lamto mite in bangzahin hau khin uh himah taleh amau aadingin hauhna mah zon behbeh uh a, Kumpigam a lamto mite in ahihleh thukawi heek uhhi. Amau zong ahihtheih laitengun hauhna zon behbeh uh a, ahi zongin piakkhiat dinga a Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 263
zonbeh uh ahihi. Amaute in leitunga Pasian’ pawlpi leh thupuak nasepna aadingin a hauhna uh zangkhia uhhi. Saddleback Pawlpi sungah CEOte (company ulianpite) leh sumzon nasepna phual a nei mihaute’ sepkhopna beelpawl khat ka nei uh a, tua mite in Pasian’ gam aading amau hihtheih zahin a piakkhiat zawh nadingun amau hihtheih zahin summet bawl uhhi. Na pawlpi syapa tawh kikumin na pawlpi sung-uah Kumpigam A Lamto Mite’ kibeelpawlna khat na patkhiat dingin kong hanthawn nuam hi. Silate in mite’ sep teng en lo-in amau nasep vai bek Silate in mite’ sep teng en lo-in amau nasep vai bek Silate in mite’ sep teng en lo-in amau nasep vai bek Silate in mite’ sep teng en lo-in amau nasep vai bek Silate in mite’ sep teng en lo-in amau nasep vai bek ngaihsun uhhi. ngaihsun uhhi. ngaihsun uhhi. ngaihsun uhhi. ngaihsun uhhi. Amaute in sila dangte ahihkeileh Pasian’ naseem dangte tawh kitehkak lo uh a, zong siatgen lo-in dembawl lo uhhi. Amau pen amau sep dinga Pasian’ piak nasep tawh manlahkhop NI uhhi. SAWMTHUM-LE-LINA: Pasian’ silate kikal khat le khat kidemna pen SILA BANGIN THU thu tampi tawh i etkak ciangin a haivai thu khat NGAIHSUTNA hong suak hi: Eite i vekpi-in khual a zinkhawm i hihi; i lungtup pen ei’ minthan nading hilo-in Pasian’ minthan nading hi; eite nasep a nam tuamtuam hong kipia hi; eite i melpuakzia a tuam tek dingin hong kisui hi. Paul in, “Eite lakah khat a hoihzaw dan, khat a siazaw dan khatin khat le khat i kitehkak kei ding hi. I nuntakna sungah a lunglut-huaizaw tham nasepte i nei hi. Eite khatciat a bulpi masa (original) tek i hihi” ci hi. 10 Silate kikal ah kihazatna nengno khat aading nangawn mun om lo hi. Naseemin na manlah laitak mi siatgen ding hun na ngah kei hi. Siatgenna- a kizang hun a kici peuhmah Pasian’ na sepkhiatna-a kizang thei ding hunte hi pah hi. Martha in inn nasepna ah Mary’ huh lohna Topa Jesuh kiangah a koh ciangin tua pen a sila lungtang a khahsuah ahihi. Sila taktak i cihte in thu kilekkimlo khat ah phunphun lo-in amau le amau kihehpihhuaisak se lo uh a, a seemlote tungah heh se lo uhhi. Pasian muanna tawh seem suaksuak lel uhhi. I Topa’ sila dangte a nuntakna uh etphat (evaluate) ding pen ei’ nasep hilo hi. Lai Siangtho in, “Midang khat’ silate na siatgen nadingin nang, kua na hi hiam? Topa in ama silapa lawhcing maw, lawhcinglo cih na 11 khensat lel ding hi” ci hi. Hong kisiatgenna khatpeuh dawnkikkik ding zong ei’ nasep hilo hi. Tua thu, na Topa’ vaan dingin koih lel in. Langpanna a tuahkhak laitak kiniamkhiatna taktak a lakkhia Moses etteh inla Nehemiah in amah a siatgente tungah ol takin a dawnkik ziau danin nang’n zong hih in: 264 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
“Ka nasep thupi lua ahih manin tu-a ka tawpsan ding leh...no kiang kong hawh ding, piang theilo hi.” 12 Topa Jesuh bangin na a seem na hihleh siatgenna zong a tuak dingin kilam-en pah in. Leitung mite, bek thamlo pawlpi sunga mi tampite nangawn, in Pasian’ thupitsak thu theitel lo uhhi. Itna tak tawh Topa Jesuh tunga kiseem thu khat, nungzuite in na siatgen uhhi. Mari in a neih lakah a manphapen ahi sathau namtui a tam man mahmah nam khat hong tawi-in Topa Jesuh’ pumtung tengah nilhsuk hi. Citna lianpi tawh kiseem hih nasepna pen nungzuite in “mawk zatna hi” ci uh a, ahi zongin Jesuh in “na- 13 in kimang hi” ci hi. Thu teng a vatsat pen tu-a hi. Khrih aading na sepkhiatna pen mite in bangbang a ci uh zongin a mawkna hi ngeilo hi. Silate in amau hihna dinmun pen Khrih sungah taw-phah Silate in amau hihna dinmun pen Khrih sungah taw-phah Silate in amau hihna dinmun pen Khrih sungah taw-phah Silate in amau hihna dinmun pen Khrih sungah taw-phah Silate in amau hihna dinmun pen Khrih sungah taw-phah uhhi. uhhi. uhhi. uhhi. uhhi. Hehpihna hangin itna a ngahte ahihlam kiphawk uh ahih manin amau manneihna lahkhiatsawm se lo uhhi. Lungmuanna neilo (insecure) mite’ “neu muh” nasepte lungkim takin saangin seem uhhi. I hihna dinmun tungah lungmuanna (secure self-image) tawh sepkhiatna thu etsakna a hoihpente lakah khat pen nungzuite’ khe Topa Jesuh’ silsakna pen hi. Khe silsak cih pen tu huna lam gei-a mi khedap nawtsakna tawh sum a thalawh naupangnote tawh kizakim a, uliante’ sepnoploh nasep hi. Ahi zongin Jesuh in amah kua hi cih kitel ahih manin mi’ khe a silsak ciangin tua in ama hihna dinmun kisiasak zolo hi. Lai Siangtho in, “Jesuh in na khempeuh ama vangliatna nuai-ah Pa in koihsak khin ahihlam leh amah pen Pasian kiangpan hong pai ahihlam thei...ahih manin annekna pan dingto a, a tungsilh puan suahin mainul dialpi khat a kawng ah zep 14 hi” ci hi. Sila a suak ding khat na hihleh na hihna dinmun Khrih sungah na ngakh kul ding hi. A lungmuang mite bek in mi’ na sepsak thei uhhi. Lungmuanna neilo mite ahihleh mi’n hong bangci muh ding cih thu lunghimawh den uhhi. A thaneemnate uh a kilatkhiat ding dah uh a, a kidal nadingun kiphatsakna leh kineihna nuai-ah seelcip uhhi. Lungmuanna na neihloh zahzah mite’ hong sepsak ding na ut pah ding a, amau thukimpihna na kisam seemseem ding hi. Henri Nouwen in, “Mite aading na a seem i hih theih nadingin amau tungah misi bang i hih kul a, i kimanna leh i manneihna amau sehdan nam tawh i tehloh ding kisam hi...tua hileh a migi a thukhual i hi thei pan ding hi” ci hi. Na hihna dinmun leh na manneihna pen Khrih tawh na kizopna tungah na ngakh ciangin midangte’ hong lam-etnate pan na suakta a, tua in amau aading a hoihpenin a sepsak taktak hong suaksak ding hi. Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 265
Silate in a nasep uh mi’ theihpih leh kipsak nadingin kawmpang tungah pahtawina min a kiciaptehsak ding kul sa se lo uhhi. A za min uh tawh a kisap ding zong konlawh lo uh a, minliatna puanpite zong silhsawm lo uhhi. Silate in min le za ciaptehna limte kisam sa lo uh a, a manneihna uh pen a tangtutzawhna uh tawh teh ngeilo uhhi. Paul in, “Nang le nang na kisial kha thei ding a, ahi zongin Topa’ thukimpihna bek mah thukimpihna taktak ahihi” ci hi. 15 Tanau kizopna tawh kisai-in khan khat sungah kisialh theih nading hunpha khat a nei a om leh tua pen James hi ding a, amah pen Jesuh tawh nu kibang unau (half-brother) hi. Himah taleh James in a laikhakna sunga meltheih a kibawlna ah amah le amah “Pasian leh Topa Jesuh Khrih’ silapa” kici ziau hi. Jesuh tawh kinai seemseem lecin nang le nang na 16 kisangkhan ding zong kisam lo seemseem ding hi. Silate in Pasian’ na sepkhiatna pen kisawlzawh thu bang Silate in Pasian’ na sepkhiatna pen kisawlzawh thu bang Silate in Pasian’ na sepkhiatna pen kisawlzawh thu bang Silate in Pasian’ na sepkhiatna pen kisawlzawh thu bang Silate in Pasian’ na sepkhiatna pen kisawlzawh thu bang lo-i lo-in hamn hamphatna khatphatna khatiin ngaihsun uhhn ngaihsun uhhi.i. lo-in hamphatna khatin ngaihsun uhhi. h h h h hii ii ilo-ilo-in hamn hamphatna khatphatna khatiin ngaihsun uhhn ngaihsun uhhi.i. Amaute in mi va huhna, mi’ kitangsapnate dipsakna, Pasian’ na sepkhiatna, cihte nuamsa uh a, “lungdamna tawh TOPA’ na seem uhhi.” Bang hangin lungdamna tawh 17 seem uh ahi hiam? A hang pen amau, Topa it uhhi; ama hehpihna hangin nuamna thei (grateful) uhhi; sepsak cih pen nuntakna zatkhiatdan a sangpen ahihlam thei uhhi; Pasian in thaman pia dingin kamkhap ahihlam zong thei uhhi. Jesuh in, “Kei’ na hong sepsak mi peuhmah Pa in pahtawi-in thaman pia ding hi” ci-in kamciam hong pia hi. Paul in zong, “Amah in Khristian 18 dangte na kep na donna uh tawh ama aading hanciamin na sepna uh leh amah na itna uh ama tungah na lahna uh mangngilh lo ding hi” ci hi. 19 Jesuh tawh kinai seemseem lecin Leitunga om Khristian buppi za-ah-sawm nang le nang na bekbek in sila taktak suah ding dinmun a neihna kisangkhan ding uh nakpi-in thupilak uh hileh bang teng hong zong kisam lo gahkhia ding cih lunggeel dih in. Na-hoih a seemseem ding hi. kiseem ding teng khempeuh lunggeel dih in. Tua mite lakah nang zong khatin na kihel nuam hiam? Na kum na gual phamawh masa lo a, sila khat bangin gamtat ding leh thu ngaihsut ding kipan lecin Pasian in hong zang lel ding hi. Albert Schweitzer in, “Mi lungdam takpi i cihte pen mi’ na a sepsak thei mite hi bek hi” ci hi. 266 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
SAWMTHUM-LE-LINI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Sila khat suah theih nadingin sila bangin thu Lungngaih Ding Thu: ka ngaihsut ding kisam hi. Phawk Diwk Ding Khang Khawkneuwkneu:: Pha Phawk Diwk Ding Khang Khawkneuwkneu:: “Na lungsim puakzia uh Khrih Jesuh’ aa Phawk Ding Khawkneu: Pha tawh a kibat ding kisam hi” Filippi 2:5 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna:: Kei’ na hong kisepsak ding ahihkeileh Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna: midangte’ na ka sepsak theih ding, koi kin theizaw zeel ka hi hiam? Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 267
35 THANEEMNAHANEEMNA S SUNGAUNGA O OMM HANEEMNA SUNGA OM N N N N NAA AA A T T T THANEEMNAHANEEMNA S SUNGAUNGA O OMM ASIAN ASIAN’ T’ THAHAHAHATNATNA ASIAN’ THAHATNA P P P P PASIANASIAN’ T’ THAHAHAHATNATNA Kote ka thaneem uh a,...ahi zongin Pasian’ vangliatna hangin note’ na a seem dingin amah tawh ka nungta ding uhhi. 2 Korin 13:4 (NIV) Nang kong ompih hi; na kisappi pen zong tua mah hi. Ka vangliatna pen mi thaneemte sungah kilangpenpen hi. 2 Korin 12:9a (LB) Pasian in mi thaneemte zang nuam hi. Mikim in thaneemna nei tek uhhi. Ci taktak lehang taksa pumpi, lungsim, khuak pilna, leh kha thu, cihte ah paubanna leh cinlahna lompi khat na nei hi. Sum le paai kigakna vai ahihkeileh kizop kithuah lamsang siamlohna vai cihdan nam, nang hong thaneemsak, nang’ cihtheihloh thu- omziate zong na tuakkha thei ding hi. Tua sangin thupizaw khat pen hih thute na bangcih hiam, cih hi. A tamzaw ah eite in i thaneemnate i nial hi; i dal hi; i melh hi; i seel hi; i hua hi. Tua in i thaneemnate Pasian’ hong deihsak banga i zattheih ding hong khaktan hi. Na thaneemnate tawh kisai-in Pasian in muhzia a tuam khat nei hi. Amah’n, “Ka thu ngaihsutte leh ka sepziate no’ aa sangin saangzaw hi” ci 1 hi. Tua mah bangin ama sepziate pen khatveivei ei’ lam-etna tawh kikeelki liinlian thei hi. I thahatnate bek Pasian in a zang nuam dingin i ngaihsun a, ahi zongin amah’n ama minthanna aadingin i thaneemnate zong zang nuam veve hi. Lai Siangtho in, “Pasian in mi thahatte a maizumsak nadingin a 2 thaneem-a leitung mite’ ngaihsutte...tum ngiatin teel hi” ci hi. Na thaneemnate pen a piangkha pak pong hilo hi. Pasian in nang tungtawnin ama vangliatna lahkhiat ding ngimna tawh tuate na nuntakna sungah a om dingin a phal ngiat ahihi. 268 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Pasian in i thahatna ahihkeileh ei le ei hizo mawhlo i kisakna, cihte thupi sa ngeilo hi. A taktakin mi thaneemte, tua a thaneemna uh a kipulak mite, Pasian in paktazaw hi. Tua bangin kitangsapna i neih lam i kitheihna pen Jesuh in “kha thu ah a zawngkhal” bangin hong mu hi. Tua lungsim puakzia pen Jesuh’ thupha piak theih nam lakah a masapen hi. 3 A cingtaaklo mi mawkmawkte thaneem uh himah taleh Pasian in vai lianpipi a seem dingin zang nuam ahihlam etsakna limte Lai Siangtho sungah a dimin om hi. A cingtaak mite bek Pasian in zang hileh eite paubanna a neilo kuamah omlo i hih manin bangmah kiseem ngeilo ding hi. Mi thaneemte Pasian in zang, cih thu pen eite khempeuh aading a tha-ngahhuai thu ahihi. Thaneemna, ahihkeileh Paul’ minvawh bangin ci lehang “ling”, cih 4 pen mawhna hilo a, an le tui a valin nekna ahihkeileh lungtomna cihdan nam gamtatzia ginalo khat zong hi tuanlo hi. Thaneem cih ciangin na luahsuk ahihkeileh na laihtheihloh cinlahna khatpeuh cihna hi. Tua pen taksa pumpi cinlahna nam ahi pumpi cingtaaklohna, natsau veina, pianpih thazawmna, thazawtna, cihte khatpeuh hi thei hi. Tua banah lungsim lamsang cinlahna nam ahi lungsim meima neihna, khasiat detna, sungpua melpuakzia a namtuam khat neihna, khang kizui-a lungsim damlohna, cihte khatpeuh zong hi thei hi. Bek thamlo, talen ahihkeileh khuak pilna lamsang cinlahna khatpeuh zong hi thei lai hi. Na cinlahnate na ngaihsut ciangin, “Pasian in kei hong zang ngeikei inteh” na ci nuam kha thei ding hi. Ahih hangin eite’ cinlahnate in Pasian’ kicinna sukha zo ngeilo hi. Taktakin, Pasian in mi cingtaaklote sungah ama vangliatna a sunsuk pen nuamsa mahmah hi. Lai Siangtho in, “Eite pen van manpha a kikholna tungman leibelte tawh i kibang hi. Vangliatna A cingtaak mite bek taktak ahihleh Pasian kiangpan hong pai hi a, Pasian in zang hileh eite kiangpan hilo hi” ci hi. Eite pen tungman bangmah kiseem 5 tawh kibawl leibelte mah bangin to lo-in paubanna ngeilo ding hi. i nei a, i kitam baih hi. Himah taleh i thaneemnate tungtawnin Pasian in na hong sep ding i kiphal leh amah in eite hong zang ding hi. Tua bang a pian theih nadingin Paul, etteh limin i koih ding kisam hi. Na thaneemnate kipulak in. Na thaneemnate kipulak in. Na thaneemnate kipulak in. Na thaneemnate kipulak in. Cingtaaklohnate nei na hihlam Na thaneemnate kipulak in. pulak in. Kineihkhem nawn kei inla nang’ vai tawh kisai-in lungsim siang nei in. Imcip ahihkeileh paulap zongin na nuntak sangin na thaneemnate na khentel theih nadingin hun lazaw in. Tuate laidal tungah na gualsuk thei hi. 269
Nuntak cidam i neih theih nadinga kitangsam pulakna a thupi mahmah nih, Thuciam Thak sungah kimu thei hi. Khatna pen Peter’ pulakna hi a, amah’n Jesuh kiangah, “Nang pen a nungta Pasian’ Tapa, Khrih na 6 hihi” ci hi. Nihna pen Paul’ pulakna hi a, amah’n milim pasian khat banga amah a bia nuam mihonte kiangah, “Kote zong note mah bangin mihing 7 mah ka hi lel uhhi” ci hi. Pasian’ hong zat ding na ut leh Pasian na theihtel ding leh nang na kitheihtel ding kisam hi. Khristian tampite, a diakdiakin makaite, in a tunga thu nihna ahi “Kote zong mihing mah ka hi lel uh” cih pen mangngilh uhhi. Tua thu na pulak theih nadingin haksat hun khat na tuah a kul leh Pasian in nang hong it ahih manin uaikai lo-in tua haksatna hong tungsak ding hi. Na thaneemnate tawh lungkim in. Na thaneemnate tawh lungkim in. Na thaneemnate tawh lungkim in. Na thaneemnate tawh lungkim in. Na thaneemnate tawh lungkim in. Paul in, “Kei tungtawnin Khrih’ vangliatna in na a sep theih nadingin ka thaneemnate lungdam takin ka kisialhpih hi. Hihte khempeuh Khrih’ phattuam nading ahihlam thei ka 8 hih manin ka thaneemnate tawh ka lungkim mahmah hi” ci hi. Hih pen a masa-in a khiatna neilo tawh hong kibang ding hi. Eite i thaneemnate pan a suakta nuam i hi a, tuate tawh a lungkim nuam i hikei hi. Ahi zongin lungkimna cih pen Pasian’ hoihna um i hihlam lahkhiatna khat hi. Lungkimna in, “Pasian aw, kei hong it na hihna leh kei aading a hoihpen thei na hihna ka um hi” ci hi. I pianpih thaneemnate tawh lungkim nading a hang tampi Paul in hong gen hi. Khatna ah, tuate in Pasian tungah hong kingasak hi. Paul in Pasian’ hepkhiatsak noploh ama aituam thaneemna thu a genna ah, “Tua ‘ling’ tawh kisai-in ka lungdam mahmah hi...a hang pen ka thaneem hun ciangin ka thahat hi -- ka neih tawm seemseem leh Pasian tungah ka kinga seemseem hi” ci hi. Thaneem na kisak simsimin Pasian in ama tungah a 9 kinga dingin hong phawksaksak ahihi. I thaneemnate in kihihsakna zong khaktan hi. Tuate in hong kiniamkhiatsak hi. Paul in, “Tua hangin ka kihisak kei ding hi. Ka cinlahnate ka kitheih tawntung nadingin pumpi cingtaaklohna khuttawi letsong a ngah ka hihi” ci hi. Pasian in thahatna thupi khat i neih leh tua pen i sunglam 10 lungsim hong kepcingsak nadingin thaneemna thupi khat tawh hong kithuahsak pah hi. Cinlahna in i nawhpai luatloh nadingin leh Pasian mai- ah i matai khakloh nadingin phiittum upapa bangin eite hong uk hi. Gideon in Midian mite tawh a kido ding ciangin galkap 32,000 a kaihkhop leh Pasian in 300 ciangah khiapsuksak hi. A galte 135,000 pha uh ahih manin galte tawh a kikhaihna uh 450 ah 1 hi a, tua pen guallelhna lianpi khat tuahkhak theih nading tawh kibang hi. Himah taleh Israel mite in amau a honkhia pen amau thahatna hilo-in Pasian’ vangliatna hizaw 270 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
ahihlam a theih nadingun Pasian in tu-a bangin a sep ahihi. I thaneemnate in thu-um mite kikal ah zong kilawmtatna omsak hi. Thahatna in khatkia tangdin nopna (“Kei, kuamah dang kisam ke’ng”) lungsim khangsak ahih hangin i cinlahnate in eite khat le khat i kihuh ding kisam mahmah ahihlam hong lakkhia hi. I nuntakna khauzang a tahneemte i phekkhop ciangin a thakhauh mahmah khauhualpi khat hong piangkhia hi. Vance Havner in, “Khristiante pen vukkhalte bangin kitam baih a, ahi zongin amaute a kibelhkhop uh ciangin mawtaw lam lianpi khat nangawn khaktan zo uhhi” ci-in ciamnuih gen ngei hi. A thupipen ah, i thaneemnate in thukhualna leh sepkhiatna aading i hihzawhna tha hong khangsak hi. Eite pen midangte’ thaneemnate ah a hehpih thei dingte, Na sepkhiatna a a thukhual mahmah dingte, i hihi. Pasian in leitung muibuipente pen na ah Khrih tawh kisun sepkhiatna nam a nei dingin lungsim natna nang hong deih hi. Tua i cih ciangin midangte in lianpente sungpan nang’ liamna tungtawnin damna mu ding uh, cihna hong pai ding hi. hi. Na khan sunga sepkhiatna a muibuipen leh na thugenna a hoihpente pen na lungsim natna lianpente sungpan hong pai ding hi. Genkhiat ding haksa na sak penpen leh na maizum penpen thu le late, midangte na damsak theih nadingin a thakhauh penpena Pasian’ hong zatsak ding vanzatte hi teekteek hi. Thupuak naseem syapipa Hudson Taylor in, “Pasian’ milian a kici khempeuh mi thaneem teng na hi uhhi” ci hi. Moses’ thaneemna pen a lungtomna hi. A lungtom huhau-in Egypt mi khat that kha hi; suangtum panin tui a phul nadingin thu a piak ding kimlai a ciangkhut tawh sat hi; Thukham Sawm kigelhna suangpek lei ah dengkham hi. Ahi zongin Pasian in Moses pen “leitung mite lakah a lungneempen mipa” dingin puahin laih 11 hi. Gideon’ thaneemna leuleu pen amah le amah kineumuhna leh lungmuan neih kiuhkeuh lohna hi. Ahi zongin Pasian in “galhang mi thahat” 12 khatin laih hi. Abraham’ thaneemna ahihleh launa hi. Amah a kidalna-in a zi pen khatvei bek hilo, nihvei tanghial, a sanggamnu bangin pulak hi. Himah 13 taleh Pasian in Abraham pen “upna neite’ pa” dingin laih hi. A ngongtat 14 thei, lungsim kikem zolo Peter pen “suangtum khat,” mi’ zi a mawhpih 15 David pen “ka lungsim hong tuakpa,” a kihisak “Keektangte” lakah khat ahi Johan pen “Itna Bulphuh Sawltakpi,” cih bangin Pasian in laih hi. Gualsuk ding hi lehang tampi om lai hi. “Tu-a bangin...Barak, Samson, Jephthah, David, Samuel, leh kamsang khempeuhte’ upna...tangthu teng sutkik ding hi lehang hun saupi bei ding hi...amaute’ 271
thaneemna pen thahatna-in kilaih hi.” Pasian pen thaneemna, thahatna-in 16 laihkik kiva mahmah hi. Amah in na thaneemna a lianpen pen la-in laih nuam hi. Na thaneemnate lungsim siang takin genkhia in. Na thaneemnate lungsim siang takin genkhia in. Sepkhiatna Na thaneemnate lungsim siang takin genkhia in. Na thaneemnate lungsim siang takin genkhia in. Na thaneemnate lungsim siang takin genkhia in. (ministry) cih pen kisuahkhiatna tawh kipan hi. Na kidalnate khiasukin na maituam lakhia-in na buainate genkhia lecin Pasian in midangte’ na a sepsak dingin nang hong zang thei seemseem ding hi. Kisuahkhiatna tawh kisai-in Paul in ama laikhakte sungah etsakna lim hong pia hi. Kineihna om lo-in a kisuahkhiat thute ah ci lehang: y A cinlahnate: “A hoih ka sepnop ciangin ka seem kei a, thusia bawlloh ding ka hanciam ciangin ka bawlkha hamtang hi.” 17 y A lungsim sukkhaknate: “Ka lungsim sukkhaknate note kiangah kong gen khin hi.” 18 y A lungkiatnate: “Kote ka tuahsiatna uh lianin ka lunggim mahmah uh a, a nungta zo nawnlo dingin ka kingaihsun uhhi.” 19 y A launate: “Note kiang kong pai lai-in thaneemin ka lau a, ka liing hi.” 20 Maan hi. Kisuahkhiatna pen phuutngam ding a kul thu khat himah hi. Na kidalnate khiasuk-a na nuntakna midangte kiangah laakkhiat ding pen lauhuai theikha mah ding hi. Na cinlahnate, na lungsim sukkhaknate, na lungkiatnate, leh na launate, na pholak ciangin mi’ hong simmawh theih ding thu a phu na hihi. Ahi zongin hong gahkhiate tawh tawikhai lehang phuutngam taak hi. Kisuahkhia cih pen lungsim kikhahkhiatna hi. Kilaakkhiatna in lunggimna hong khiapsakin launate hong hepkhiatsak a, hih pen lungsim suahtak nading kahlei a dawl masapen hi. Pasian in “lungsim kiniamkhiatte hehpihna thupha pia” ahihlam i kikum khin hi. Ahih hangin mi tampite in kiniamkhiatna a cih pen theikhial uhhi. Kiniamkhiat cih ciangin nang le nang kiniamkoih ahihkeileh na thahatnate koihdak cihna hilo a, na thaneemnate tawh kisai-in lungsim siang nei cihna hi. Na lungsim siang seemseem leh Pasian’ hehpihna na ngah seemseem ding hi. Midangte kiangpan zong hehpihna na ngah lai ding hi. Kisuahkhiatna cih pen hong it-huaisak ci- hoihna khat hi a, eimahmah in zong a kiniamkhiatte i pakta hi. Tungtham kineihkhemna in hong kigamlasak a, ahi banga omna in i lungsim hong la hi. Kisuahkhiatna ahihleh kimaingapna, kisungmisuahna (intimacy) a om theih nading zawi hi. 272 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Tua thu hangin Pasian in na thahatnate bek hilo-in na thaneemnate zong hong zatsak nuam hi. Mite in na thahatnate bek hong muhsak uh hileh lungsim thakiam ding uh a, “Aw, himah ei. Amah’n bel seemzo mawk mah ei. Kei bel a tuaci zo ngeilo ding hi mai ning” ci ding uhhi. A khatlam leuleu ah, na thaneemnate kawmkal mah ah Pasian in nang hong zatlam hong mu le-uh tha-ngah ding uh a, “Kei zong Pasian in hong zang thei ngel ve’nteh aw” ci ding uhhi. I thahatnate in kidemna piangsak a, i thaneemnate in khua le tual piangsak hi. Mite’ hong thupi muh ding ahihkeileh mite na huzap zawh ding, koi utzaw cih na khensatloh a phatmawh hunte na nuntakna sungah na tuakkha ding hi. Mite’ hong thupit muhna pen a gamla panin zong na ngah thei a, ahi zongin mite na huzap zawh nadingin NI amau geinai na neh kul hi. Tua bangin neh lecin SAWMTHUM-LE-NGANA: na cinlahnate amau hong mu thei pan ding uhhi. Tua pen hoih hi. Makaihna thu ah a kitangsam NA THANEEMNA penpen ci-hoihna (quality) pen ciangtaakna (per- SUNGA OM PASIAN’ fection) hilo a, muanhuaina (credibility) hizaw THAHATNA hi. Mite’ muantheih na hih ding kisam a, hong kimuang keileh na nung hong kizui lo ding hi. Muantheih dingin bangci om ding na hi hiam? A cingtaak kineih se lo-in lungsim siang neih ding kisam hi. Na thaneemnate angtanpih in. Na thaneemnate angtanpih in. Na thaneemnate angtanpih in. Na thaneemnate angtanpih in. Na thaneemnate angtanpih in. Paul in, “Kei bangzahin thaneem cih thu leh tua bang thaneemna ama minthanna aadingin hong zatsat Pasian bangzahin lian cih thu bek mah kong kisial ding hi” ci hi. A kipummuan 21 pong leh kua’ zawhtheihloh khat danin na om sangin hehpihna a ngah minu mipa bangin nang le nang kimuzaw in. Na thaneemnate Satan in hong kawk ciangin thukim lel inla na lungsim sungah “i thaneemnate khempeuh hong theitel” Jesuh leh “i thaneemna sungah hong huh” Kha Siangtho, 23 22 phatin pahtawi in. Ahi zongin khatveivei ciangin Pasian in eite nakpi-in hong zattheihzawk nadingin i thahatna khat, thaneemna-in hong laihsak thei hi. Jakob pen mi a ngian-vat-thei (manipulator) khat hi a, tua huhau-in zong a nuntak hun sung teng a galtai den mi khat hi. Zan khat, Pasian tawh kipumlaai a, amah’n “Thupha nong piak mateng hong khah kei ning” ci hi. Pasian in zong, “Hi tahen” ci a, ahi zongin Jakob’ phei matsatin a khelguh kipelhsak hi. Hih thu, a deihnapi bang ahi hiam? Pasian in Jakob’ thahatna (phei sagolh pen pumpi sungah a thakhauhpen hi) lawnsak a, thaneemna khat suaksak hi. Tua ni-a kipanin Jakob a khel bai ahih manin taimang zo ngei nawnlo hi. A khelbaina in a amah a ut-a ut kei zongin Pasian tungah kingasak hi. Pasian’ thupha piak 273
ding leh nasia takin hong zat ding na ut leh Pasian in mi thaneemte zang ahih mah bangin nang zong na nuntak hun a omlai sung tengah khelbai khat hih ding na utloh hong phamawh ding hi. SAWMTHUM-LE-NGANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Ka thaneemna ka pulak ciangin Pasian in Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: naseem theipen hi. Phawk Ding Khawkneu: “Ka hehpihna pen nang aadingin kicing hi; Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu ka vangliatna zong thaneemna sungah kicingtaaksak hi.” 2 Korin 12:9a (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna:: Ka thaneemnate ipcipna tawh ka Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna nuntakna sungah Pasian’ vangliatna ka ciangtan kha hiam? Midangte ka huh theih nadingin bang vaite ah lungsim siang ka neih ding kisam hiam? 274 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
NGIMNA # 4 NGIMNA # 4 NGIMNA # 4 NGIMNA # 4 NGIMNA # 4 THUPUAK NASEP KHAK NASEP KHAT AT AAA AAD DD DINGININGIN THUPUAK NASEP KHA THUPUAK NASEP KHAT AT A INGIN THUPUAK NASEP KHAT AADINGININGIN THUPUA NANG HONG KIBNG KIBAAWLWL NANG HO NANG HO NANG HONG KIBNG KIBAAWLWL NANG HONG KIBAWL Thumaan mite’ gah pen nuntakna singkung hi a, mite’ lungsim a ngah mipa mipil hi. Paunak 11:30 (NIV) 275
276 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
36 HUPUA HUPUAKK N NASEPASEP K KHAHATT T T T T THUPUAHUPUAKK N NASEPASEP K KHAHATT HUPUAK NASEP KHAT INGIN HONG KIBAWL INGIN INGIN H HOONGNG K KIBIBAAWLWL A A A A AAA AA ADD DD DINGININGIN H HOONGNG K KIBIBAAWLWL Leitung ah thupuak nasep khat kei nong piak dan mahin leitung ah thupuak nasep khat amaute ka pia hi. Johan 17:18 (Msg) A thupipenpen ah Jesuh Topa’ hong piak nasep ahi ka thupuak nasep ka zawhsiangna thu hi. Sawltakte’ Tangthu 20:24 (NCV) Thupuak nasep (mission) khat aadingin nang hong kibawl hi. Pasian in leitung ah na seem den a, a seppih dingin nang zong hong deih hi. Tua nasep kipiakna (assignment) pen na thupuak nasep kici hi. Pasian in Khrih’ Pumpi sungah sepkhiatna (ministry) na neih ding leh leitung ah thupuak nasep (mission) na neih ding, a nihin hong deih hi. Na sepkhiatna 1 pen thu-um mite aading, leh na thupuak nasep pen thu-umlo mite aading, na sepsak (service) hi ding hi. Leitunga na thupuak nasep na cinsak ding pen na nuntakna aadinga Pasian’ hong geelsak ama ngimna a ngana hi. Na nuntakna-a thupuak nasep pen genkhiat nam (shared) leh a kician sinsen nam (specific) khat ahihi. Tua nasep a khen khatna pen Khristian dangte khempeuh kiangah genkhiat ding vaipuak khat hi a, khen nihna pen nang aadinga a tuam vilvela hong kipia nasep khat hi. Tuate a khen nihin mai-a khenpite ah i kikum ding hi. Manglai kammal mission pen “sawlkhia” cih khiatna a nei Latin kammal pan kila hi a, Khristian khat hihna sungah Jesuh Khrih ii taangmi bangin leitung ah hong kisawlkhia cihna zong kihel hi. Topa Jesuh in, “Pa 2 in kei hong sawlkhiat mah bangin ke’n zong note kong sawlkhia hi” hong ci hi. Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 277
Topa Jesuh in ama nuntakna-a thupuak nasep tel sinsen hi. Khankum sawm-le-nih a phak hunin amah’n, “Ka Pa’ nasep ka septheih 3 ding kul hi” ci a, tua khit kum sawmnih-le-khat a sawt ciangin singlamteh 4 tungah si dingin a om laitak, “Kizo khinta hi” ci hi. Laibu sunga thupatna leh thukhupna dan mahin hih pulakna nihte in nuntak hoih, nuntak gina ahi ngimna’ tawsawn nuntakna a cih, a lim a mel hong musak hi. Topa Jesuh in a Pa’ piak thupuak nasep zosiang hi. Eite Khrih’ Pumpi i hih manin Topa Jesuh, leitung a om lai-a a neih thupuak nasep pen tu-in eite’ thupuak nasep hong hita hi. A taksa pumpi tawh a sep nasep pen ama kha pumpi (pawlpi) hihna tawh i zop ding ahihi. Tua thupuak nasep bang ahi hiam? Pasian kiangah mite paipihna hi. Lai Siangtho in, “Khrih in ama galte hihna panin ama lawmte dingin eite hong laih a, midangte zong ama lawmte hisak ding cih nasep vai, eite tungah 5 hong pia hi” ci hi. Pasian in eite hong piansakna ah ngimna nam nga nei a, tuate pen: amah a it ding, ama innkuan sungmi a suak ding, amah tawh a kisun ding, ama na a seem ding, leh ama thu midangte kiangah a gen ding, cih teng hi. Tua ngimnate i cinsak theih nadingin Pasian in mihingte Satan’ khutsung pan hong tankhia nuamin amah tawh i kilemkik ding hong deih hi. Ama aa i hih khit ciangin midangte zong a va zawn dingin eite hong zang nuam hi. Amah in eite hong honkhia a, tua ciangin hong sawlkhia hi. Lai Siangtho in, 6 “Khrih taangin a paukhia dingin eite hong kisawlkhia hi” ci hi. Eite pen leitung ah Pasian’ itna leh a ngimnate a genkhia ding kamtai thupuakte i hihi. NA THUPUAK NASEP A THUPITNA Na thupuak nasep na cinsak ding pen Pasian’ minthanna aading nuntak nading ah a omloh a phamawh thu khat hi. Bang hangin na thupuak nasep tua zahin thupi cih thu, Lai Siangtho sungah a hang tampi kigelh hi. Na thupuak nasep pen leitunga Jeen leitunga Jesuh’ tsuh’ thupuak nasephupuak nasep Na t hupuak nasep Na thupuak nasep phupuak nasep pen leitunga Jeen leitunga Jesuh’ tsuh’ thupuak nasep Na thupuak nasep p Na thupuak nasep pen leitunga Jesuh’ thupuak nasep ohna h ohna hi. Eite pen Jesuh’ nungzuite i hihna tawh Jesuh’ patsa nasep zo zo zo zo zoptpt ptpt ptohna hohna hi.i. ohna hi.i. a zomto dingte i hihi. Jesuh in eite ama kiangah a pai ding bek hilo, ama taangin a pai dingin zong hong sam NI SAWMTHUM-LE-GUKNA: hi. Na thupuak nasep thupi lua ahih THUPUAK NASEP KHAT manin Jesuh in tua thu, Lai Siangtho bu nga sungah genzia kibanglo nam AADINGIN HONG nga tawh ngavei vilvel hong genkik KIBAWL phapha hi. Tua pen, “Hih thu na 7 278 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
theihtel takpi ding uh deih taktak ing” hong ci tawh kibang hi. Hih, Jesuh’ hong piak nasep vai ki-apna thu ngate kancian lecin leitunga na sep ding na thupuak nasep tawh kisai thu-om teng -- a hun, a mun, a hang, a zia, cihte -- na theitel ding hi. Jesuh in ama Sawlpina (Great Commission) thu hong genna ah, “Gam khempeuh-a mite kiangah pai unla amaute ka thuzuite suaksak un. Amaute Pa, Tapa, leh Kha Siangtho min tawh tuiphum unla note tunga 8 kong gensa thute khempeuh a sep nadinguh amaute hilh un” ci hi. Hih nasep vai ki-apna pen Jesuh’ nungzui khempeuh tunga kipia hi a, pawlpi syate leh thupuak naseemte (missionaries) tung beka kipia hilo hi. Nang tunga Jesuh’ hong ap nasep vai hi a, deihteeltheih thu hilo hi. Hih muna Jesuh’ kammalte pen zuihnop leh zuihtheih ding Ngaihsut Piakpina (Great Suggestion) hilo hi. Pasian’ innkuan sungah sungmi khat-a kihel na hihleh na thupuak nasep pen manloh phamawh thupiakna hi a, tua thu awlmawhlohna pen thumanlohna suak ding hi. Na kiim na paama om thu-umlo mite tawh kisai-in Pasian in nang tungah mawhpuak hong pia ahihlam a phawkkhalo zong na hi thei ding hi. Lai Jesuh in eite ama Siangtho in, “Amaute a nuntak theih kiangah a pai ding bek nadinguh na phawn ding kisam hi. Mi gilote hilo, ama taangin a pai a siattatna uh a khawl nadingun phawnna dingin zong hong kammal na genkhiat keileh amaute a sam hi. mawhna uh tawh si ding uhhi. Ahih hangin amau sihna thu ah nang, mawhpuak kong neisak ding hi” ci hi. Mi pawlkhatte aadingin nang pen Khristian a theihsun 9 khat uh na hi ding a, amau kiangah Jesuh’ thu na genkhiat ding pen nang’ thupuak nasep hi pah hi. Na thupuak nasep pen hamphatna lianpi khat hi. Pasian’ Na thupuak nasep pen hamphatna lianpi khat hi. Na thupuak nasep pen hamphatna lianpi khat hi. Na thupuak nasep pen hamphatna lianpi khat hi. Na thupuak nasep pen hamphatna lianpi khat hi. mizat hih ding pen vaipuak vangik lianpi khat ahih saam hangin tehtheihloh angtanhuai thu khat zong hi veve hi. Paul in, “Pasian in mi khempeuh ama maipha piakna sungah hong pai-in amah tawh a kilemkik nadingun amaute hansuah theih nading hamphatna kote tungah hong pia hi” ci hi. Na 10 thupuak nasepna sungah hamphatna lianpi nih om a, tuate pen: Pasian tawh sepkhopna leh ama taangmi hihna, cihte nih hi. Pasian’ Kumpigam lamna ah Pasian tawh kithuahin i seemkhawm hi. Paul in eite pen “naseppihte” hong ci a, “Eite pen Pasian tawh a seemkhawm naseemte i hihi” zong hong ci hi. 11 Jesuh in hotkhiatna hong ngahsak a, ama innkuan sungah hong Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 279
guang hi. Kha Siangtho hong piak khit ciangin leitunga ama taangmi palaite hong suaksak hi. Bangzah-a lian hamphatna hiam? Lai Siangtho in, “Kote pen Khrih’ taangmite ka hi uhhi. Numei pasal a kuamah peuh, a kibatlohnate uh nusia-in amaute kikala thu le late a lemkiksak Pasian’ nasepna sungah a lut nadingun amaute a genpih dingin Pasian in kote hong zang hi. Tu-in Khrih taang ngiatin kong paukhia uhhi: Pasian tawh a kilawmta hita un” 12 ci hi. Midangte kiangah amaute in tawntung nuntakna ngah thei Midangte kiangah amaute in tawntung nuntakna ngah thei Midangte kiangah amaute in tawntung nuntakna ngah thei Midangte kiangah amaute in tawntung nuntakna ngah thei Midangte kiangah amaute in tawntung nuntakna ngah thei uh ahihna thu va genna pen amaute aadinga na septheih lianpen uh ahihna thu va genna pen amaute aadinga na septheih lianpen uh ahihna thu va genna pen amaute aadinga na septheih lianpen uh ahihna thu va genna pen amaute aadinga na septheih lianpen uh ahihna thu va genna pen amaute aadinga na septheih lianpen hi. hi. hi. hi. hi. Na vengte khat in cancer ahihkeihleh AIDS ngahin nang’n a dam theih nading thu thei pipi-in gen lo-in na ipcip leh tua pen khut-khialhna (criminal) suak ding hi. Tua sanga sukziazaw lai pen mawhmaina thu, Pasian’ ngimna thu, lungnopna thu leh tawntung nuntakna thu, cihte ipcipna hi. Leitunga a thupipen thuthang (news) thei-in i nei a, tua thuthang va genkhia lecin tua pen mi khatpeuh tunga na lahtheih na migitna lianpen hi ding hi. Khristian suahzawh a sauvei khinte’ buaipih thu khat ah, Khrih tawh lo-a a nungta mite’ nuntakna bangzah takin haksa-in lam-et bei ding cih thu a mangngilhkhak pen uhhi. Mite bangzahin lawhcin tuakin lungdam mel pua uh hi taleh i phawk ding thu ah, Khrih tawh lo-in amaute’ nuntakna a mangthang hi lel a, Pasian tawh a tawntunga kikhenna lam a manawh uh ahihi. Lai Siangtho in, “Jesuh bek mite a honkhia theipa hi” cih hi. Mi 13 khempeuh Jesuh kisam uhhi. Na t Na t Na thupuak nasepna in tawntung thupitna nei hi. Na thupuak nasepna ihupuak nasepna in tan tawwntung tntung thupitna nei hhupitna nei hi.i. Na thupuak nasepna ihupuak nasepna in tan tawwntung tntung thupitna nei hhupitna nei hi.i. Tua in midangte’ tawntung mailam hun thu ah kilamdanna piangsak ding ahih manin tua pen leitung na nuntak sunga na nuntak zonna nasep, na lungtup, na tangtutna, cihte sangin thupizaw hi. Na thupuak nasepna a gahte a tawntungin Nasep vai ki-apna kip paisuak ding a, na nuntak zonna nasep pen Jesuh’ a gahte kip paisuak lo ding hi. Na nasep nungzui teng khempeuh lakah mite, Pasian tawh khempeuh tunga tawntung kizopna a nei theih nading uh-a a kipia hi. na huh pen zahin na-a kimang ding dang om lo hi. I thupuak nasep i nawhsep ding a kisapna zong tu-a hang mah hi. Jesuh in, “Eite khempeuh in eite hong sawlkhiapa’ hong piak nasep, manlang takin i sepkhiat ding kisam hi. A hang pen zan khuamial a tun ding hun leh 14 nasep khempeuh a beisiang ding hun, tawm bek kisam lai hi” ci hi. Naipi (clock) a nai khutte in na thupuak nasepna lam kawk ta uh ahih manin 280 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
zingciang ci-in khiinto nawn kei in. Midangte kiang va pha ding cih na thupuak nasep, tu mahmahin pan pah in. Jesuh kianga i va tutsa mite tawh gualnop ding hun a tawntungin i ngah ding a, ahi zongin tua mite kiang i va phak nading ahihleh i hun neih pen tu-a i nuntak sung bek hi. Tua i cih ciangin tu-a na nuntak zonna nasep tawpin thupha-puak sya (evangelist) seem ding, cihna hilo hi. Na omomna mun ah Lungdamna Thu a zeekkhia dingin Pasian in hong deih hi. Sangnaupang, inn nupi, sangsya, vanzuak, nasep uk, cihte-a kibang bangbang a seem na hi zongin hotkhiatna thu na genpih theih dingin na lampi-a Pasian’ hong koihsak mite kitatsat lo- in na zonkhiat ding kisam hi. Na thupuak nasepna in na nuntakna khiatna neisak hi Na thupuak nasepna in na nuntakna khiatna neisak hi Na thupuak nasepna in na nuntakna khiatna neisak hi. Na thupuak nasepna in na nuntakna khiatna neisak hi Na thupuak nasepna in na nuntakna khiatna neisak hi William James in, “Nuntakna sanga sauvei a kipzaw khat aading nuntak hun teng zatkhiatna pen nuntakna a hoihpena zatna hi” ci hi. A maanin ci lehang, nadang teng khempeuh a tawpna ah beimang ding uh a, Pasian’ kumpigam bek kip paisuak ding hi. Ngimna’ tawsawn nuntakna -- biakpiakna, kilawmtatna, kha khangliatna, Pasian’ na sepkhiatna, leh leitunga i thupuak nasep cinsakna, cihte aading a kipumpiak nuntakna -- neih ding a kulna zong tu-a hang ahihi. Hih nasepnate ii a gahte a tawntungin kip paisuak ding hi. Leitunga Pasian’ hong piak na thupuak nasep cinsak ding na pelh leh Pasian’ hong piak na nuntakna a mawkzat na hihi. Paul in, “Jesuh Topa’ hong piak nasep ahi, a lamdang Pasian’ migitna leh itna tawh kisai Lungdamna Thu midangte kiangah genkhiat ding nasep, sep nadingin ka nuntakna ka zat mateng tua ka nuntakna bangmah man lo hi” ci hi. Na 15 teenna mun leh a bangci mi hi ding ci-a Pasian’ hong sehzia tungtawnin hih leitung ah nang bek in na va phak theih ding mi pawlkhat om hi. Nang hangin mi khat vantung gam tung bek leh zong tawntung mun aading vai lianpi khat a seem na hi pah hi. Nang’ aituam thupuak nasepna khawk teng etcian ding kipan inla, “Topa aw, Jesuh’ thu ka genpih theih dingin ka nuntakna sungah kua teng hong puak na hi hiam?” ci-in thungetna tawh dong in. Mihing tangthu a bei hun ding tawh kisai Pasian’ hun Mihing tangthu a bei hun ding tawh kisai Pasian’ hun Mihing tangthu a bei hun ding tawh kisai Pasian’ hun Mihing tangthu a bei hun ding tawh kisai Pasian’ hun Mihing tangthu a bei hun ding tawh kisai Pasian’ hun geelna pen eite tunga nasep vai hong ki-ap i zawhsiangna tawh geelna pen eite tunga nasep vai hong ki-ap i zawhsiangna tawh geelna pen eite tunga nasep vai hong ki-ap i zawhsiangna tawh geelna pen eite tunga nasep vai hong ki-ap i zawhsiangna tawh geelna pen eite tunga nasep vai hong ki-ap i zawhsiangna tawh kimemat hi.i. kimemat hi.i. kimemat h kimemat hi. Tu hunin Khrih hong paikik ding thu leh leitung bei ding thu, kimemat h kilunglut thei mahmah hi. Tuate cik ciangin hong tung ding hiam? Nungzuite in zong Jesuh a vankah ma-in hih thu mah na dong uh a, Jesuh’ dawnkikna pen kitel mahmah hi: “Pa in ama thuneihna tawh a sehsa hun le nite note’ theih ding thu hilo hi. Ahi zongin note tungah Kha Siangtho hong tun ciangin Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 281
vangliatna na ngah ding uh a, tua ciangin Jesusalem khuasung, Judea gamsung leh Samaria gamsung teng khempeuh, leh leitung mong teng dongah ka teci na hi ding uhhi.” 16 Mailam hun kamsaanna tawh kisai thu nungzuite a kikupnop uh ciangin Jesuh in thukawng hei ziau-in lungdamna thu zeekkhiatna vai kuppih hi. Ama thugen a laigil pen hih bang hi: “Kong paikik ding vai pen no tawh kisai peuhmah kei. No tawh kisai pen kong piaksa thupuak nasep hi. Tua mah mitsuan un.” Khrih’ hong paikik ding hun, bang hun lian hi ding ci-a ngaihsut pen khiatna nei lo hi. Jesuh mahmah in, “Tua ni tua hun tawh kisai-in Pa simloh vantunga om vantung mite ahi-a Tapa ahi phial zongin a thei kuamah om lo 17 hi” ci hi. Jesuh mahmah in a ni a hun thei lo ahihlam hong gen khit nungsang bang hangin nang’ theihsawm sehsawm lai ding na hi hiam? Ei’ theih taktak thu ahihleh hih bang hi: Lungdamna Thu a za kha dinga Pasian’ deih mi khempeuh in tua Thu a zak kim matengun Jesuh hong paikik lo ding hi. Jesuh in, “Leitung mi khempeuh leh gam khempeuh ah Pasian’ kumpigam tawh kisai Lungdamna Thu Na upna thu na pulak kitangko ding hi” ci hi. Jesuh hong 18 ding banah thudang pai baihzawk ding na ut leh mailam khatpeuh zong na sepbeh hun kamsaanna thu lunggelgel lo-in na ding Satan in hong deih thupuak nasep cinsak ding mah ahih manin na thupuak mitsuan in. nasepna pan na taalkhia Na upna thu na pulak ding pahpah, na lampial banah thudang khatpeuh zong na pahpah thei ding hi. sepbeh ding Satan in hong deih ahih manin na thupuak nasepna pan na taalkhia pahpah, na lampial pahpah thei ding hi. Vantung gam ah mi khat na ciahpih masiahsiah Satan in na-hoih a kici peuhmah hong seemsak lel ding hi. Ahi zongin na thupuak nasep na thupilaak lian leh Dawimangpa in lampelh namkim hong lot pah ding ahihlam thei in. Tua bang hong pian ciangin Jesuh’ thugen phawkkik in: “Ka geelsaksa nasep pan a pialkhia mi peuhmah Pasian’ Kumpigam tawh kilawm kituak lo hi.” 19 NA THUPUAK NASEP CINSAKNA-A NA SUPLAWH DINGTE Na thupuak nasep cinsak nading vai ah nang’ geelnate na nusiat ding leh nang aadinga Pasian’ hong geelsak thute na saan ding hong kul ding hi. Na nuntakna sunga na sepnop dangte khempeuh tawh na “helzau ziau” theikei ding hi. Jesuh mah bangin nang’n zong, “Pa aw,...keima deihna 282 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
20 hilo-in nangma deihna ahih ding ka ut hi” na cih ding kisam hi. Na ut thute, na lungtupte, na geelnate, na ngimnate, a vekpi-in ama kiangah na niamlutsak ding kisam hi. Angsung bulphuh thungetna nam ahi “Topa aw, ka sepnop thute ah thupha hong pia in” cihte ngen nawnlo-in “Topa aw, na deih thute ka sepzawh nadingin hong huh in” na ci ding hi. Laidal awng khat ii a taw ah na min na gelh ding a, tua ciangin sep ding vai teng amah na gelhsak ding hi. Lai Siangtho in, “Pasian’ khut sunga vanzat, ama ngimna hoihte aadinga zattheih, ahi dingin Pasian kiangah nang le nang -- na hihna 21 khempeuh -- kipia in” ci hi. Bangbang na suplawh zongin na thupuak nasep a cingsak dingin na kipumpiak leh mite’ theihkhak ngeiloh namte tawh Pasian’ thupha piakna na sinkha ding hi. Pasian’ kumpigam aading naseem dinga kipia numei pasal a kuamah peuhte aadingin Pasian in na khempeuh phial mah sepsak hi. Jesuh in, “Pasian aading nungta-in Pasian’ Kumpigam mah kin masakin na neih uhleh (Pasian in) a nisima na kisapte khempeuh uh hong pia ding hi” 22 ci-in kamciam hong pia khin hi. JESUH AADING A DANG KHAT LAI Ka pa pen kum sawmnga val sung Pasian’ naseem khat hi a, khuata lama pawlpi neute ah a sep hun tampen hi. Pawlpi sya mawkmawk khat hi lel a, ahi zongin thupuak nasep tawh a nungta mi khat hi. Ama uuk deuh sepkhiatna khat pen a kipiakhia mi pawlkhat tawh gamdang ah pai-in pawlpi neute aading biakinn lamsak nasep hi. A khan sungin leitung mun tuamtuam ah biakinn 150 val lam hi. 1999 kumin ka pa in cancer natna tawh hong sihsan hi. A nuntak a bei ma nipi kal khat sung teng pen a natna hangin ihmu sip theilo, a khanglo sinsen lah hilo-in ni khatin nai sawmnih-le-li sung phial mah khuaphawk buang phawklo buang khatin om den hi. Mang a mat leh zong a mumangin paukhia den hi. A lupna gei-ah ka tut kawmin a mumang pau teng ka zakna tawh ka pa’ mangmat teng tampi ka theihpih hi. Amah’n biakinn lam ding vai geelna khatkhit khat a banbanin nei toto hi. A bei kuan lam, zan khatin kei tawh, ka zi tawh, ka tunu tawh, ka pa’ lupna gei-ah ka om laitakun thakhatin ka pa hong tei vatin lupna tungpan thawhkhiatsawm hi. A taktakin a thazawm mahmah khin ahih manin ka zi in lumkiksak hi. Ahi zongin amah ut vet lo- in thawhsawm teeiteei ahih manin a tawpna ah ka zi in, “Pa, bang ahia na hihnop?” ci-in dong hi. Ka pa in, “Jesuh aading a dang khat honkhia nuam Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 283
lai ing. Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing. Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing” ci hi. Tua bekbek ci phapha hi. Tua zawh nai khat sung, tua kammal teng mah zavei val ding bang lolo hi -- “Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing.” Lupna gei-ah tu- in khitui luangin ka om laitak mahin ka pa’ upna hangin lu kunsukin Pasian tungah lungdam ka ko hi. Tua lian laitak, ka pa in a khut thazawmpi mah tawh hong zawt phei-in ka lu tungah khutnga-in kei tungah nasep vai hong ap dan khatin, “Jesuh aading a dang khat honkhia lai in! Jesuh aading a dang khat honkhia lai in!” hong ci hi. Tua thu mah, ka nuntak hun a omlai sungteng aading dinpih thuciin dingin ka nei hi. Tawntung hun aadingin hih sangin a muibunzaw bangmah om lo ding ahih manin na nuntakna sungah zong hih thu, mitsuan khatin na neih nadingin kong zawn nuam hi. Pasian’ zat ding na ut leh Pasian’ kin thute nang’n zong na kin ding kisam a, ama kinpipen ahihleh a bawlsa mite tatkhiat ding ahihi. A mangthang a tate ama kiang a tunkik ding pen ama deihna hi. Pasian aading tua sangin thupizaw bangmah om lo hi; Singlamteh in hong lakcian zo hi. Nang zong, ni khatni Pasian mai-ah na din ni ciangin “Thupuak nasep zosiang!” ci-in na pulak theih nadingin tu-in “Jesuh aading a dang khat lai” ci-in a zongkhia den na hih theih nading thu ka ngen hi. SAWMTHUM-LE-GUKNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Thupuak nasep khat aadingin kei hong kibawl hi. Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Pha Phawk Diwk Ding Khang Khawkneuwkneu:: “ Pai unla minam khempeuhte Pa’ min, Tapa’ Phawk Diwk Ding Khang Khawkneuwkneu:: Pha Phawk Ding Khawkneu: min, Kha Siangtho’ minin thuphumin note tunga kong thupiakte khempeuh a man nadinguh hilhna tawh amaute thuzuite suaksak un. Kei zong khang hun a bei teekteek dongin note a tawntungin kong ompih taktak hi” Matthai 28:19-20 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Kei’ zawhsiang dinga Pasian’ hong piak Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: thupuak nasep ka cinsak nading ah bang launate in hong khaktan hiam? Midangte kiangah Lungdamna Thu ka gen ding hong khaktan bang teng ahi hiam? 284 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
37 N NUNTAKNA THU NA GENSAWNNA N N N N NAA AA A N NUNTUNTAAKKNANA T THUHU N NAA G GENSENSAAWNNAWNNA NUNTUNTAAKKNANA T THUHU N NAA G GENSENSAAWNNAWNNA Pasian’ Tapa a um mite in amau sungah Pasian’ teci panna ngah uhhi. 1 Johan 5:10a (GWT) Na nuntaknate uh in Topa’ Kammal thawnkik uhhi... Pasian na upna thu uh zong gingkhia hi. Genbeh ding nangawn bangmah kong nei kei uhhi -- note pen a thu na hi pah uhhi. 1 Thesalonika 1:8 (Msg) Pasian in na genkhiat ding Nuntakna Thu khat hong pia khin hi. Thu-um mi khat na suah ciangin Pasian’ kamtai palai khat zong a suak na hi pah hi. Pasian in nang tungtawnin leitung mite hopih nuam hi. Paul in, “Kote in Pasian’ kamtai palaite hihna tawh Pasian mai-ah thumaan 1 thutak ka genkhia uhhi” ci hi. Gensawn ding bangmah a neilo na kisakha thei ding a, ahi zongin tua pen na gamdaih nadinga Dawimangpa’ hong khaktanna hi. Pasian’ innkuan sungah midangte na tunpih theih nadingin na zat dinga Pasian’ hong deihsak sinkhak thu tampi na nei hi. Lai Siangtho in, “Pasian’ Tapa a um 2 mite in amau sungah Pasian’ teci panna ngah uhhi” ci hi. Na Nuntakna Thu sungah khen li kihel hi: y Na teci panna: Jesuh tawh kizopna na neihcilna tangthu y Na nuntakna-a theihkhiat thute: Pasian’ hong hilh na theihkhiat a thupipente y Pasian’ zia tawh kituak lainatna: na kinpen dinga Pasian’ hong suih thu le late y Lungdamna Thu: hotkhiatna thu Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 285
Na Nuntakna Thu sungah na teci panna zong kihel hi. Na Nuntakna Thu sungah na teci panna zong kihel hi. Na Nuntakna Thu sungah na teci panna zong kihel hi. Na Na Nuntakna Thu sungah na teci panna zong kihel hi. Na Nuntakna Thu sungah na teci panna zong kihel hi. teci panna cih ciangin na nuntakna Jesuh’ hong khelzia thu cihna hi. Peter in eite pen Pasian in “ama na a seem ding leh ama taangin a paukhia dingin, leh nang aading a sun a zanin hong sepsak thu midangte kiangah a gen 3 dingin” hong teel hi, ci hi. Hih pen teci panna laigil hi a, Topa tawh kisai-a nang’ aituam sinkhak thute gensawnna hi ziau hi. Thukhen zuma teci pangte cih pen a thubuai a kinial ding, maan ahihna a lakcian ding, ahihkeileh mawhna thukhen nading a hanthawn ding, cih bang hilo uhhi; tua pen thukhen A kigenkhia tangthute palaite (attorneys, lawyers)’ nasep hi. Teci in nang’ lungsim pang cih ciangin a thupiang teng sungpan midangte’ ahihkeileh amau muhkhak teng ahi lungsim sungah Jesuh bangin genkikna hi lel hi. a pai theih nadingin Jesuh in, “Note pen...ka teci na kizopna lei khat dawh hi ding uhhi” ci bek a, “note pen ka 4 thei uhhi. thukhen palai (attorney) na hi ding uhhi” hong ci lo hi. Mite kiangah na tangthu na sutkik ding hong deih hi. Na teci panna pen tumdang mahmah ahih manin tua pen leitunga na thupuak nasepna ah a omloh a phamawh khat hi. Nang’ tangthu tawh a kibang liinlian khat zong om lo ahih manin tua thu pen nang bek in na genkik thei hi. Genkhia kei lecin maimang paisuak ding hi. Lai Siangtho siam mipil khat na hikei phial zongin nang’ nuntakna ah thunei pen nangmah na hi a, nang’ aituam sinkhak thu khat kinial ding cih pen thu haksa khat hi. A taktakin, thuhilhna (sermon) khat sangin nang’ aituam teci panna muibunzaw lai hi. A hang pen thu-umlo mite in pawlpi syate pen nuntak zonna nasep khat a seemin mu lel uh a, nang na hihleh “vanlei a lungkim khat” (satisfied customer) bangin hong mu uh ahih manin nang’ thugen taksangzaw uhhi. Tua banah, aituam tuahkhak thute pen thukhun, thupomzia tuamtuamte sangin a gendan baihzaw ahih manin mite in zaknop sa uhhi. Tua thute in i lungsim hong la zo uh a, zong sauvei i ciamteh theizaw hi. Theology siam mipilte’ thugen teng siksanin na thugen pan lecin thu-umlo mite a lunglutna uh bei pah theikha ding uhhi. Amau sinkhak ngeiloh thute theihnopna lungsim ahihleh pianpihin paai uhhi. A kigenkhia tangthute in nang’ lungsim sungpan midangte’ lungsim sungah Jesuh a pai theih nadingin kizopna lei khat dawh thei uhhi. Na teci panna a manneihna a dang khat ah, tua in khuak pilna tawh kilam huang le daite peelin kheng hi. Lai Siangtho’ thuneihna a saang nuamlo 286 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
mi tampite in aituam tangthu mawkmawkte hong ngai nuam ding uhhi. Paul in lungdamna thu a tangkona ah Lai Siangtho kammal sangin ama aituam teci panna mun guk ah a zatna pen zong tu-a hang mah hi. 5 Lai Siangtho in, “Na sung-ua na neih uh lam-etna thu hong dong mi khatpeuh a om leh a dawngkik thei dingin NI SAWMTHUM-LE-SAGIHNA: a kigingsa-in om den unla, ahi zongin NA NUNTAKNA THU nunneemna lim leh zahtakna lim tawh hih NA GENSAWNNA 6 un” hong ci hi. Tua banga “a kigingsa” hihtheih nading lampi a hoihpen ah na teci panna atkhia inla tua ciangin thukawngpi teng kamngah in. Tua pen khen li- in na khen thei hi: 1. Jesuh tawh ka kimuh ma-in ka nuntakna bang tawh kibang 2. Jesuh ka kisap lam bangci kitheih 3. Jesuh kiangah ka nuntakna bangci kipiak 4. Ka nuntakna sunga Jesuh’ hong sepsak kilamdanna thu Hotkhiat na ngahna tangthu banah teci panna dang tampi zong na nei lua ding hi. Pasian’ hong huhna na sinkhakte khempeuh sungah tangthu khatta na nei hi. Pasian’ hong kalsuahpihsa, hong nawkpihsa buainate, thu-omziate, leh dongtuahnate khempeuh, laibu sungah gualsuk in. Tua ciangin limtak ngaihsun inla thu-umlo na lawmnu na lawmpa’ zaknop theihpen ding tangthu khat teelkhia in. Thu-omzia tuamtuam tawh kizui-in tecin panna a nam tuamtuam kisam hi. Na Nuntakna Thu sungah nuntakna sunga na theihkhiat Na Nuntakna Thu sungah nuntakna sunga na theihkhiat Na Nuntakna Thu sungah nuntakna sunga na theihkhiat Na Nuntakna Thu sungah nuntakna sunga na theihkhiat Na Nuntakna Thu sungah nuntakna sunga na theihkhiat thute zong kihel hi. thute zong kihel hi. Na genkhiat ding thu a khen nihna pen Pasian tawh thute zong kihel hi. thute zong kihel hi. thute zong kihel hi. na kituahkhakna pana ama hong hilh thumaan thutakte hi. Tua i cih ciangin Pasian thu, kizopna thu, buaina thu, zia-etna thu, leh nuntakna sunga vai tuamtuam thu, cihte tawh kisai-a na theihkhiat thute leh na thu muhziate, cihna hi. David in, “Pasian aw, lam maan ka tottheih nadingin nunzia theihhuai thute kei hong hilh in” ci-in thungen hi. A dahhuai khat ah, ei 7 tunga hong piang thu tampite panin sinbeh theihbeh i nei ngeikei hi. Israel mite tawh kisai-in Lai Siangtho in, “Amaute Pasian in tamveipi honkhia napi-in theihna-in nei ngeilo uh a, a tawpna ah amau mawhna in amau susia hi” ci hi. Tua bangdan mite na tuakkha ngei ngeel ding hi. 8 I sinkhak thute pan thu theihna neihbeh ding pen a pilvai khat ahih mah bangin midangte’ sinkhak thute pan thu theihna neihbeh ding zong pilvaizaw lai hi. Khan khat sungah thu haksa leh sepkhialhna cihte bek Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 287
tawh thu theihna zon ding pen hun kicing lo hi. Khat le khat tungpanin thu le la i kitaw ding hi. Lai Siangtho in, “Thu theisa mi khat in thuman ding a ut mi khat tungah phawnna kammal a piak pen...kham hoihpen tawh kibawl kizepna van manpha sangin manneizaw hi” ci hi. 9 Mite tungah na hopsawn theih dingin na theihkhiatsa nunzia thuguipite gelhkhia in. Solomon in tua bangin a na hih pen ama tungah i lungdamtheih ding kisam hi. Tua bangin a na hih manin nunzia tawh kisai zatpah theih ding thuhoih bekbek a kidimna Lai Siangtho Paunak laibu leh Thuhilhna laibu cihte i nei thei hi. Khat le khat tungpanin nunzia theihkhiat thute kitaw tek hi lehang kul lopi-a i lunggimnate bangzah tak peel theih ding i hihna thu lungngai dih in. Mi picingte in nisim nuntakna sunga I sinkhak thute pan thu sinkhak thute panin thu manpha theihna neihbeh ding pen a dokkhiat theih ding kisin uhhi. Na pilvai khat ahih mah bangin nuntak sunga na theihkhiat thute na midangte’ sinkhak thute pan gelhkhiat ding kong hanthawn nuam thu theihna neihbeh ding zong hi. Na gelhkhiat mateng tua thute pilvaizaw lai hi. limtak na ngaihsun ngeikei ding hi. Na ciaptehna khuak (memory) tawmno khat hong sing dingin leh thu ciapteh hong kipansak dingin thudotna tawmkhat, a nuai-ah kong pia hi: 10 y Supna, guallelhna panin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? y Sum le paai neihlohna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? y Dahna, lungsim natna, lungkhamna panin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? y Ngakna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? y Natna satna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? y Lungkiatna, lungkimlohna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? y Ka innkuan, ka pawlpi, ka kizoppihte, ka beelpawl neuno, leh hong siatgen mite, tungpanin bang thu theikhia ka hi hiam? Na Nuntakna Thute sungah Pasian’ zia tawh kituak na Na Nuntakna Thute sungah Pasian’ zia tawh kituak na Na Nuntakna Thute sungah Pasian’ zia tawh kituak na Na Nuntakna Thute sungah Pasian’ zia tawh kituak na Na Nuntakna Thute sungah Pasian’ zia tawh kituak na lainat thute genkhiatna zong kihel hi. lainat thute genkhiatna zong kihel hi. lainat thute genkhiatna zong kihel hi. Pasian pen a laina thei Pasian lainat thute genkhiatna zong kihel hi. lainat thute genkhiatna zong kihel hi. hi. Amah’n na pawlkhat it mahmah a, pawlkhat hua mahmah hi. Amah tawh a kinaizaw seemin na nuntak ciangin amah in leitung ah ama taangin thu genkhia khat na suahtheih nadingin ama kin mahmah thute kin theihna 288 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
lainatna lungsim nang tungah hong pia ding hi. Tua pen buaina khat, ngimna khat, thukhun thupomzia khat, ahihkeileh mi pawlkhat, cihte tawh kisai-in lainatna zong hi thei hi. Bangbang ahi zongin tua thu tawh kisai-in bang hiamkhat genkhiat ding, leh bang hiamkhat sepkhiat ding, kul na sakna lungsim hong om ding hi. Na kinpen thu le la khat genkhia lo-in na om theikei ding hi. Jesuh 11 in, “Mi khat pen a pauna tawh a lungsim kithei thei hi” ci hi. Etsak theih ding lim nihte pen “Pasian leh a nasepna aading ka lungdeihna ka sungah 12 mei bangin kuangin sa mahmah hi” a ci David, leh “Na thugente ka lungsim sung leh ka guh le tang sungah mei bangin kuang a, ka dai-om theikei hi” 13 a ci Jeremiah, hi. Pasian in mi pawlkhat tungah vai lianpi khat zawhsiang theih nadingin ama zia tawh kituak lainatna pia hi. Tua pen amau mahmah un a sinkhak uh ahi khamteih guihtheih zongsatna, lungkiatna, natna satna, kinetniamna, suan le khak neihlohna, leh thu haksa a dang tuamtuam, cihte hi thei hi. Khatveivei Pasian in amau tuahkhak vai tawh kisai genkhiatna a nei theilo mite -- gentehna-in nau kibawlkhiate, bawlsiat a thuakte, mizawngte, thongkia mite, mi’ simmawh a thuakte, pumpi cingtaaklote, thumaan thutang a ngahkhalo mite -- taangin a paukhia dingin lainatna pia thei hi. Amau le amau a kidal zolo mite a hu dingin thu hong kipiakna Lai Siangtho sungah a dimin om hi. Pasian in ama kumpigam a tangzai nadingin a laina mite zang hi. Pawlpi thak khat a phuan ding, innkuante a thapia ding, Lai Siangtho letkhiat nasepna aading huhna sum a zong ding, Khristian makai a pantah ding, cih bangin Pasian’ zia tawh kituak lainatna nam khatpeuh nang hong pia thei hi. Tua banah, sumzon nasep a seem mite, khangnote, gamdang pana hong pai sangnaupangte, inn Pasian in leitung ah a kiseem nupi khangmoi laite, ahihkeileh dinga a deih thu khempeuh a kimawlna khatpeuh-a kihel mite, cih kisep nadingin eite tungah bangin mi kibeelpawlte khatpeuh lainatna a tuamtuamin tungah hotkhiatna thu va gen ding, hong pia hi. cih Pasian’ zia tawh kituak lainatna zong hong kipia thei hi. Pasian kiangah thungen lecin Pasian in Khristian teci panna kician khat zak ding a kisam mahmah gam khat ahihkeileh minam khat aading lainatna lungsim zong hong pia thei hi. Pasian in leitung ah a kiseem dinga a deih thu khempeuh a kisep Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 289
nadingin eite tungah lainatna a tuamtuamin hong pia hi. Nang’ lainatna nam, midang khat in zong a nei dingin na lam-et ding hilo hi. Tua cih sangin, khantawn i genkhiat ding thu, a vekpi-a a genkhia zo mi kuamah om lo ahih manin khat le khat thugen kingai-in kithupilaak theih ding kisam hi. Midang khat ii lainatna pen neu-etsak ngeikei in. Lai Siangtho in, “Ngimna hoih tawh ahih nakleh lungdeih thalawpna pen hoih hi” ci hi. 14 Na Nuntakna Thu sungah Lungdamna Thu zong kihel hi. Na Nuntakna Thu sungah Lungdamna Thu zong kihel hi. Na Nuntakna Thu sungah Lungdamna Thu zong kihel hi. Na Nuntakna Thu sungah Lungdamna Thu zong kihel hi. Na Nuntakna Thu sungah Lungdamna Thu zong kihel hi. Lungdamna Thu i cih bang hiam? “Lungdamna Thu in, mite tawh kilemkik nadinga Pasian’ nasep thu -- tua pen upna tawh kipanin upna tawh kikhup 15 ahih thu -- hong lak hi.” “Banghanghiam cihleh Pasian pen Khrih sungah om a, amahmah in leitung tawh kilemkikna bawlin mite’ mawhna ciaptehsak nawnlo hi. Hih pen midangte tunga i genkhiat dinga hong piak a lamdang 16 thu hi.” Lungdamna Thu cih ciangin Jesuh’ sepsa tungtawnin eite hong honkhia Pasian’ hehpihna i up i muanna tawh i mawhnate hong kimaisakna, nuntakna aading ngimna khat i neihna, leh vantung ah i luah ding inn khat om ci-in kamkhap i ngahna, cihte hi. Lungdamna Thu zeekkhiatzia ding tawh kisai laibu kigelh tampi om hi. Ka phattuampih takpi laibute zong tampi om mah hi. Ahi zongin a beisa khenpi sunga i gen, upna thu giatte na kisunglutsak matengin leitunga thusinnate khempeuh in Khrih aading teci a pang dingin hong phonglo zolo ding uhhi. A thupipen ah, mi mangthangte Pasian’ it bangin na it theih ding kisam hi. Pasian in a itloh khat mihingin bawl ngeilo hi. Mi khempeuh ama aadingin thupi kim hi. Jesuh in singlamteh tungah a khut zakin a om laitak, “Hih zahin hong it ka hi maw!” hong ci hi. Lai Siangtho in, “Banghanghiam cihleh mi khempeuh taangin mi khat si khin ahihlam thei ka hih manun tua Khrih’ hong itna in kote hong thatang kaih hi” ci hi. Leitunga na thupuak 17 nasepna tawh kisai-in uukna lawpna bei na kisak simsimin singlamteh tunga Jesuh’ hong sepsa thu lungngaih nading hun khat la in. Thu-umlo mite Pasian in awlmawh ahih manin eite zong i awlmawh ding kisam hi. Itna in deihteel cih bang nei lo hi. Lai Siangtho in, “Itna sungah launa om lo hi; a cingtaak itna in launa citeng hawlkhia hi” ci hi. Inn meikang khat sungah 18 naupang khat awk hileh a nu ahihkeileh a pa in meikuang a launa uh sangin a ta a itna uh lianzaw ahih manin naupang a honkhia dingin meikuang lak phul ding uhhi. Na kiim na paam-a om mie kiangah Lungdamna Thu hopsawn 290 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
ding na kihtak leh Pasian kiangah amaute tunga ama itna, nang sungah hong dip nadingin thungen in. Lai Siangtho sungah, “(Pasian in) kuamah a manthan ding deih lo a, 19 mi khempeuh a lungsim uh leh a nuntakna uh a kikhel ding deihzaw hi” ci- in kigelh hi. Khrih a thei lo mi khat na theih laiteng amaute aading thu na ngetsak den ding, itna tawh amaute aading na na sep ding, leh Lungdamna Thu na hopsawn ding, cihte kisam hamtang hi. Tua ciangin na khua le tual sunga om mi khat, Pasian’ innkuan sunga kihel nailo cih na theih leh na pawlpi in zong a va bat hamtang ding kisam hi. Pawlpi a khang nuamlote in leitung mite kiangah, “Hell va pai lel vo” ci uhhi. Na theih mite vantung gam a tun theih nadingun bang na seem nuam ding hiam? Biakinn na paipih ding hiam? Nang’ tangthu na gen ding hiam? Hih laibu na pia ding hiam? An na nekpih ding hiam? Hotkhiatna a ngah matengun nisimin thu na ngetsak ding hiam? Na thupuak nasepna phual pen na kimkot ah om pah hi. Pasian’ hong piak hunpha vaiphate khahsuah kei in. Lai Siangtho in, “Midangte kiangah Lungdamna Thu gen theih nading na hunphate uh a hoihpenin zang un. Amau tawh na kizopnate 20 khempeuh uh ah pilvang un” ci hi. Nang hangin mi khatpeuh vantung gam a tung ding hiam? Vantung gam na tun ciangin nang kiangah, “Lungdam thu hong ko nuam ing. Lungdamna Thu nong hopsawn manin kei, hih mun a tung thei hi’ng” hong ci mi khatpeuh a om ding hiam? Vantung gam na tun ciangin nang’ panpihna hanga a na tung khinsa mite tawh na kimuh huna a nopzia ding ngaihsun in. Na khan sunga na zon na vaih van le nate khempeuh sangin mi khat, tawntung hotkhiatna a ngah ding thupizaw tham hi. A kip paisuak ding pen mihingte bek hi. Hih laibu sungah hih leitung na nuntakna aading Pasian’ hong geelsak ama ngimna ngate na sin khinzo hi. Amah in nang pen ama innkuan sungmi, ama gamtatzia etsakna lim, ama minthanna a pahtawi mi, ama hehpihna a seemkhia mi, leh midangte kiangah ama Lungdamna Thu a tangko mi, cihte ahi dingin hong bawl hi. Hih ngimna ngate lakah a ngana bek mah hih leitung ah kizosiang thei hi. A dang li teng ahihleh tawntung hun sungah lam khat teeiteei-in na seemsuak ding hi. Lungdamna Thu zeekkhiat ding a thupit mahmahna zong tu-a hang hi a, na nuntakna tawh thu na genkhiat ding hun leh na thupuak nasep na cinsak nading hun, tomno sung bek na nei hi. Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 291
SAWMTHUM-LE-SAGIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Pasian in kei tungtawnin leitung mite kiangah Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: gennop khat nei hi. Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: “Na sung-ua na neih uh lam-etna thu hong Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu: dong mi khatpeuh a om leh a dawngkik thei dingin a kigingsa-in om den unla, ahi zongin nunneemna lim leh zahtakna lim tawh hih un” 1 Peter 3:15b-16 (TEV) Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Kei’ aituam tangthu ka ngaihsut ciangin Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna: tua thu, kua kiangah ka gen ding Pasian in hong deih ahi hiam? 292 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
38 H HOIHPEN HOOIHPENIHPEN N N N N NAA AA AMM MM M H HOOIHPENIHPEN K K K K KHRISTIANHRISTIAN K KHAHATT S SUAHNAUAHNA HRISTIAN HRISTIAN KHAT SUAHNA HRISTIAN K KHAHATT S SUAHNAUAHNA Jesuh in a nungzuite kiangah, “Leitung mun citeng ah pai unla mi citeng kiangah Lungdamna Thu genkhia un” ci hi. Marka 16:15 (NCV) A honkhia thei na vangliatna leh mi khempeuh aading a tawntunga kip na geelna thu tawh leitung tengah kote hong sawlkhia in. Late 67:2 (LB) Sawlpina (Great Commission) cih pen nang hong kisawlna hi. Na teeltheih ding thu nih om a, tua pen nam hoihpen Khristian (world-class Christian) hi ding maw, ahihkeileh a leitungvai Khristian (worldly Christian) hi ding, cih hi. 1 A leitungvai Khristiante in Pasian pen aituam lungdeih teng a cingsakpa dingin deihzaw uhhi. Hotkhiatna ahihleh ngah mah uh a, ahi zongin angsung bulphuhna tawh nungta uhhi. Pawi tuamtuam leh thathak lak thusinnate ah kihel nuam mahmah uh a, ahi zongin thupuak nasepna tawh kisai thu-kikupnate ah amaute na mukha ngeikei ding hi. A hang pen amau, tuate lunglut lo uhhi. Thu a nget ciangun zong amau aituam kitangsapnate ngah nading, thupha ngah nading, nopsak nading, cihte bek mitsuan uhhi. Tua pen “kei a masa” (me-firtst) upna nam, ka nuntakna Pasian in hong nopcitsak zawk nading, cih upna nam hi. Pasian’ ngimnate aadingin Pasian’ zat ahih ding uh sangin amau ngimnate aadingin Pasian a zat ding uh utzaw uhhi. A kilehbulh lianin, nam hoihpen Khristiante in ahihleh mi’ na a sepsak dingin leh thupuak nasep a seem dingin hotkhiatna a ngah uh ahihlam Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 293
kithei uhhi. Amaute, aituam nasep khat a kipiak ding lawp mahmah uh a, Pasian’ mizat hihkhak ding hunpha ngaklah mahmah uhhi. Nam hoihpen Khristiante bek mah hih leitung ah dim takin a nungta mite ahi uhhi. Vai thupi a seem ahihlam uh kithei ahih manun amau lungdamna, lungmuanna, leh thalawpna, cihte khangto hat-hat hi. Zingsang a khanlawh simun amaute tungtawnin Pasian in lampi namtuam a thakte tawh na hong seem ding, cih lam-etna tawh thoto uhhi. Nang ee leh, Khristian a koizaw pen nam na ut hiam? Pasian in ama kumpigam -- thupiang tangthu sunga a thupipen, a tangzaipen, a namkimpen, leh a kilangpen vai lianpi -- sungah ma a pang dingin nang hong zawn hi. Thupiang tangthu (history) cih pen ama tangthu (his story) hi. Amah in tawntung hun aadingin ama aituam innkuan khat a lamlam laitak hi. Tua innkuan sangin a thupizaw bangmah om lo a, tua sangin sauvei a kipzaw ding bangmah om lo hi. Leitung bup-huam Pasian’ thupuak nasepna kizosiang ding ahihlam Maangmuhna thubu sungpanin i theikhia hi. Sawlpina (Great Commission) pen ni khatni ciangin Zawhpina (Great Completion) hong hi ding hi. Ni khatni ciangin vantung gam ah “minam 2 namkim, gam namkim, kampau namkim” panin kuamah’ simzawhloh ding mi honmangpi khat Jesuh Khrih a bia dingin ama mai-ah ding ding uhhi. Nam hoihpen Khristian khat na hihleh vantung gam na tun cianga na ngah ding nopna nam tawmno khat malepin na sinkha ding hi. Jesuh in a nungzuite kiangah “Leitung mun citeng ah pai unla mi citeng kiangah Lungdamna Thu genkhia un” a cih hunin tua Palestine gammi mizawng beelpawl neuno khatte lungbuai-in amkham mahmah uhhi. Khe tawh a pai uh kul ve maw, ahihkeileh kalaoh (camel) peuh tuan kul ve maw? Khualzinna-a zattheih ding a neih uh pen tua ciang bek mah hi. Tuilipi kantan thei tembaw (ship) cih lah om nailo ahih manin leitung bup ah va pai ding cih pen taksa pumpi lampan haksatna lianpi om hi. Tu hunin vanleng, tembaw, meileng, leh mawtaw namkim i nei a, leitung pen neu mahmah bek thamlo nisimin tontonin neu seemseem lai hi. Vanleng tawh nai bangzah hiamkhat sungin tuilipi na kantan thei a, a kul leh zong a zingciangin inn na tungkik thei hi. Khristian nautang, Khristian tangpi tangtate aadingin leitung bup-a kiseem thupuak nasep hun-tom nasepnate (short-term international missions) ah kihel theih nading hunpha pen ciangtan om lo-in kihong ta hi. Leitung kiu khatpeuh koikoi ci lo-in na tung thei ziau ta hi. Tua hi a, Lungdamna Thu i zeekkhiatloh ciangin i paulap theih ding om nawnlo hi. 294 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Tu-in Internet a cih hong om ta a, leitung pen hong neu seemseem ta hi. Phone leh fax cihte banah Internet tawh leitung gam khempeuh phiala om mite tawh aituam kizopna kinei thei ta a, leitung bup pen na khutmedawn tungah om hi. Khuata tampite nangawn ah email om ta ahih manin inn nusiat kul lo-in leitung phellang khat-a om mite kiangah email tawh Lungdamna Thu genpihna (e-vangelistic conversation) na nei thei ta hi. Leitung bup ah pai ding ci-a nang hong kisawlna na cinsak nading vai tu-a zahin a lem hun, leitung tangthu sungah om ngeilo hi. Hong daltan thute pen kigamlatna, sumbeina, leh khualzin nading vanzat, cihte hi nawnlo hi. Hong daltan thu khat bek om a, tua pen i thu ngaihsutzia hi. Nam hoihpen Khristian na hihtheih nadingin na lungsim thu ngaihsutzia na hei ding kisam hi. Na muhzia leh na lungsim puakziate a kikhel ding kul hi. NAM HOIHPEN KHRISTIAN KHAT BANGIN THU NGAIHSUTZIA DING Angsung-bulphuh ngaihsutna pan midang-bulphuh Angsung-bulphuh ngaihsutna pan midang-bulphuh Angsung-bulphuh ngaihsutna pan midang-bulphuh Angsung-bulphuh ngaihsutna pan midang-bulphuh Angsung-bulphuh ngaihsutna pan midang-bulphuh ngaihsutna ah kihei hi. ngaihsutna ah kihei hei hi.i. ngaihsutna ah kih ngaihsutna ah kih ngaihsutna ah kihei hei hi.i. Lai Siangtho in, “Lawmte aw, naupang banga thu ngaihsut khawl ta un. Mi picingte bangin thu ngaihsun un” ci hi. Hih 3 pen leitung tawh kituak Khristian khat suahtheih nading kahlei a dawl masa hi. Naupangte in amau vai bek ngaihsun uh a, a khangcing khinsate in midangte’ vai ngaihsun uhhi. Pasian in, “No aituam vaite bek ngaihsun kei unla midangte’ vai ah zong lunglut un” ci-in thu hong pia hi. 4 Hih banga lungsim thu ngaihsutzia laih ding pen thu haksa khat himah hi. Banghanghiam cihleh eite pen pianpihin angsung thu a kinte i hi a, van kizuak tangkonate khempeuh Leitung bup ah pai ding ci-a phial in zong ei’ vai bek i ngaihsut nang hong kisawlna na nadingin hong thapia hi. Hih thukawng cinsak nading vai tu-a zahin kiheina i hih theih nadingin lampi khat a lem hun, leitung tangthu bek om a, tua pen a hun sim a hun sungah om ngeilo hi. simin Pasian tungah kingakna hi. A lungdamhuai thu ah, Pasian in i buaina sungah eikia hong pum nusiat lo hi. “Pasian in eite tungah a Kha hong pia khinzo hi. Hih leitung mite’ thu ngaihsutzia nam tawh kibangin i ngaihsutlohna zong tua hang mah hi.” 5 Thu-umlo mite tawh na kiho simsimin kha thu tawh kisai amaute’ kitangsapna thu a ngaihsutpih thei na hih nadingin Kha Siangtho kiangah Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 295
huhna ngen in. Na kimuhpih mite aading awging kizalo “husan thungetna” a nei den na hihtheih nadingin zat-kisin in. “Pa aw, hih minu/mipa in nang hong theihloh pen amah bang in khaktan cih hong hilh in” ci in. Midangte a kha khualzinna uh ah koi mun ciang tung ta uh cih thu theihkhiat nading leh theihkhiat khit ciangin amaute Khrih tawh a kinaizawsak ding thu peuhmah sepkhiat ding, cih pen nang’ lungtup ding ahihi. Hih thu, Paul’ lungsim puakzia ciinna tawh na seem thei ding hi. Amah’n, “Kei aading bang phatuam ding cih ka ngaihsun kei a, mi tampite hotkhiatna a ngah theih nadingun amau aading bang phatuam ding cih ka 6 ngaihsunzaw hi” ci hi. T T T T Tualsung-huam ngaihsutna paualsung-huam ngaihsutna pan leitung bup-huamn leitung bup-huam ualsung-huam ngaihsutna pa ualsung-huam ngaihsutna pan leitung bup-huamn leitung bup-huam ualsung-huam ngaihsutna pan leitung bup-huam ngaihsutna ah kihei in. Pasian pen leitung bup a huam Pasian hi. Amah’n ngaihsutna ah kihei in. ngaihsutna ah kihei in. ngaihsutna ah kihei in. ngaihsutna ah kihei in. leitung bup vai awlmawh tawntung hi. “Pasian in leitung it mahmah ahih 7 manin...” A patcil-a kipan amah in a piansak minam khempeuh innkuan sungmi hisak nuam hi. Lai Siangtho in, “Pasian in mi khat panin leitunga a nungta mi khempeuh bawl a, minam khempeuh zong bang hunin koi mun ah om ding cih khensat hi. Eite in amah, zongin banin i muhtheih nadingin 8 hihte khempeuh Pasian in a na hih khin hi” ci hi. Leitung mi tampi tak in leitung bup-huamin thu ngaihsun khin uhhi. Thukizakna a tangzaipente leh sumzon nasep kipawlna a lianpente khempeuh pen gam tuamtuam kipawl-a kiseem ahihi. Silh le teen, nek le dawn, kimawlna, music, ettheih limlahna pawi tuamtuam, cihte i zatkhop kawmkawmin i nuntaknate pen gamdang mundanga om mite tawh nakpi-in hong kipaikan toto ta hi. Tuni-a na silh na puante leh tuni-a na zat van namkimte zong gamdang khat pana kibawl hikha thei ding hi. I telzawh zah sangin i kizomzaw ta hi. Hihte pen a nungta khat i hih nading hong NI lawpsak thute hi. Tu lianin leitung ah Khristian SAWMTHUM-LE-GIATNA: zong nidang tawh tehtheih lohin tampi pha ta hi. NAM HOIHPEN Paul’ thugen maan mahmah hi: “Tu-a no kianga hong tung Lungdamna Thu pen mah leitung mun KHRISTIAN KHAT khempeuh ah kizeel ding hi. Note’ nuntakna hong SUAHNA kikhelsak mah bangin mun citeng ah nuntakna kikhelsak ding hi.” 9 Leitung bup-huamin ngaihsut theih nading kahlei dawl masa ah gam pawlkhat tengkhia-in tuate aading thungetsakna hi. Nam hoihpen Khristiante in leitung aadingin thungen uhhi. Leitung limpum (globe) khat ahihkeileh leitung gamlim khat en inla gam tuamtuamte aadingin a min tawh lo-in 296 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
thungen in. Lai Siangtho in, “Kei kiangah nong nget uhleh note tungah 10 gamte kong pia ding a, leitung mite khempeuh note’ aa hong hi ding hi” ci hi. Thungetna cih pen leitunga na thupuak nasepna aading a thupipen vanzat hi. Mite in amau i itna, ahihkeileh amau tunga i thugen, cihte hong saang nuamlo thei ding uh a, himah taleh i thungetnate pen daltan theilo uhhi. Rocket thautang tawh leitung gam tuamtuam mun citeng a kingim theih mah bangin nang’n zong mite’ lungtang, pi sawmna pan ahi-a tai 10,000na pan ahi zongin na ngim thei hi. Bang ngetsak ding na hi hiam? Mite in amau i itna, Teci pan theihna hunpha ngah nading, 11 ahihkeileh amau tunga i 12 genkhiat ngamna neih nading, a um ding thugen, cihte hong saang mite aading, manlangin thu a kizelh nuamlo thei ding uh a, 13 nading leh naseem mi hong kibehlap himah taleh i thungetnate 14 nading, cihte a ngen dingin Lai Siangtho pen daltan theilo uhhi. 15 in hong sawl hi. Thungetna tungtawnin leitung mun tuamtuama midangte tawh khut kilenin na seemkhawm thei hi. Thupuak naseemte aading leh leitung bup-huam anlakna pawi-a kihel a kuamah peuhte aadingin zong thu na ngetsak ding kisam hi. Paul in a thungetpih lawm le gualte kiangah, “Kote aading thu nong ngetsak ciangun 16 note zong kote tawh mapangin hong huh na hi uhhi” ci hi. Leitung leh Khristian naseemte aading limtakin thu na ngetsak theih nadingin lamlahna hong pia thei ding laibu pawlkhat om hi. Tuate sim in. Leitung bup-huamin thu ngaihsutna neihtheih nading lampi dang khat pen thuthang (news) kitangkote “Sawlpina mittang” tawh simna ngaihna hi. Kikhelna khatpeuh, buaina khatpeuh a pian simsimin Pasian in ama kiangah mite na paipih theih nadingin tua thu le late zang thei ahihlam na theih ding kisam hi. Mihing cih pen lunggimna ahihkeileh thukawng kiheina (transition) cihte a tuahkhak laitakun Pasian saangthei baihpen uhhi. Leitung ah thu le la kikhelna kilaihna khang seemseem ahih manin Lungdamna Thu a za nuam mite zong nidang tawh tehtheih lohin nakpi-in tamzaw ta hi. Leitung bup-huam ngaihsutna neihtheih nading lampi a hoihpen ah kithawi-in gamdang mun khat ah thupuak nasep hun-tom geelna (short- term mission project) khat tawh va kuankhiatna hi. Nuntakna sunga sinkhak thute, ngeina khuasakzia a dang khat sungah va hopsawnna pen sepzia a muibun khat hi a, a khengkhia zo ding om nailo hi. Na thupuak nasep na etcianna leh na kikupna khawl phot inla seemkhiazaw in. Tui thukna mun ah a va lut dingin kong to nuam hi. Sawltak 1:8 sungah Jesuh in sepzia ding Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 297
hong gen hi; “Jerusalem khuasung, Judea gamsung khempeuh, Samaria gamsung, leh leitung mun citenga mi khempeuh tungah keima thu na genkhia ding uhhi.” Jesuh’ nungzuite pen amau khua le tual (Jerusalem), amau 17 gam (Judea), ngeina khuasakzia a dangte (Samaria) leh gamdangte (leitung mun citeng), cih bangin a va pha ding uh ahihi. Eite hong kisawl nasep pen sep zeelzeel ding hilo-in sep det ding ahihlam phawk in. Mi khempeuh in thupuak nasep sepsiamna khuttawi a ngah kimloh uh hangin Khristian khempeuh pen thupuak nasep beelpawl li teng khempeuh ah nam khat teeiteei tawh a kihel dingin hong kizawn hi. Nang, Sawltak 1:8 tawh kituak Khristian khat na hi hiam? A tunga thupuak nasepna phual nam lite khatciat aading a kigeel nasepnate ah a kihel dingin tupna nei in. Gamdang thupuak nasep hun-tom geelna khat ah a manlang theipenin na kihel theih nadingin sum khol inla a kitangsam peuhmah na vaihawm nadingin kong hanthawn hi. Hih thu ah thupuak nasep kipawlna (mission agency) khempeuh phial in nang hong huh thei ding hi. Tua bangin kihel lecin na lungsim hong tangzai ding, na muhkholhna (vision) hong golzaw ding, na upna hong khang ding, na lainatna hong thuklut ding a, na sinkhak ngeiloh lungdamna nam tawh na kidim ding hi. Na nuntakna sungah thukawng kiheina lianpi khat zong hong hi thei lai ding hi. “Hih leitung” thu ngaihsutna pan tawntung thu ngaihsutna “Hih leitung” thu ngaihsutna pan tawntung thu ngaihsutna “Hih leitung” thu ngaihsutna pan tawntung thu ngaihsutna “Hih leitung” thu ngaihsutna pan tawntung thu ngaihsutna “Hih leitung” thu ngaihsutna pan tawntung thu ngaihsutna ah kihei in. ah kihei in. Leitunga na hun a hoihpenin na zatheih nadingin tawntung ah kihei in. ah kihei in. ah kihei in. hun tawh kisai muhzia khat na neih ding kisam hi. Tua in thuneute na thupitsak masak loh nading hong huh ding a, a thukin leh a thupi hong khentel theisak ding hi. Paul in, “Kote in a kimuthei nate mitsuan lo-in a kimutheilo nate ka mitsuan uhhi. A hang pen a kimuthei nate tomno kal sung bek kip a, a 18 kimutheilo nate a tawntungin kip ahih man hi” ci hi. Hun le thatang tampi bei-in i sep kankan na tampite pen tawntung hun aading cih thadah kum khat khit ciangin hong thupi lua nawnlo lel ding hi. Tomno kal sung bek kimang thute aadingin na nuntakna zang kei in. Jesuh in, “Ama sep dinga ka geelsak nasepna pan amah le amah a kitaalkhiasak mi peuhmah Pasian’ Kumpigam tawh kilawm kituak lo hi” 19 ci hi. Paul in zong, “Note hong thatang kaih leitung van le nate a hithei zahin peel un. Tu-a na muh uh hih leitung pen a beimang ding ahihi” ci-in 20 hong phawng hi. Na thupuak nasepna lampi ah hong dongtangsak ding na, na koihkhak a om hiam? Nam hoihpen Khristian na hihzawhloh nadinga hong khaktan bang om hiam? A om bangbang, khahkhia in. “Hong 298 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
zia-olsak ahihkeileh hong nungkinsak na peuhmah heemkhia ni.” 21 Jesuh in, “Na sum uh vantung ah khol un” hong ci hi. Bangci 22 khol thei ding i hi hiam? Mi tampite’ telkhialh thugenna khat a neihna ah Jeuh in, “Kong gen ding hi. Note aadingin lawm le gual na ngah nadingun leitung hauhna zang un. Tua hileh leitung hauhna a bei ciangin tawntung omna mun ah nang hong kidawntuah “Kuankhia zo kei 23 ding hi” ci hi. Hih mun ah, Jesuh in niteh” hong kici mah lawm le gual na neih nadingin sum tawh taleh a kuankhia ding “lei” ding a ci, hilo hi. Khrih kiangah mite kiangah sum mite na paipih zawh nadingin Pasian’ phumna tawh amaute hong piak na sumte na zat ding kisam, sawlkhia thei na hihlam a ci nuam hizaw hi. Tua hileh amaute Lai Siangtho in hong pen vantung na tun ciangin hong gen hi. dawntuah ding, tawntung muna na lawmte hong hi ding hi. Tua pen sumbul phumna (financial investment) hoihpen ahihi. “Kuankhia zo kei niteh” cih kammal na za khin kha ding a, himah taleh a kuankhia ding mite kiangah sum phumna tawh amaute sawlkhia thei na hihlam Lai Siangtho in hong gen hi. Lai Siangtho sungah, “Tua bangin sepna tawh amaute vantung ah hauhna taktak a khol uh hong hi ding a, tua bek mah zong tawntung hun aading sum phumna lungmuanhuai ahihi. Tua banah amaute pen hih leitung ah zong Khristian lawhcingte hi ding uhhi” ci-in kigelh hi. 24 Paulap zon ding ngaihsutna pan nang hong kisawlna cinsak Paulap zon ding ngaihsutna pan nang hong kisawlna cinsak Paulap zon ding ngaihsutna pan nang hong kisawlna cinsak Paulap zon ding ngaihsutna pan nang hong kisawlna cinsak Paulap zon ding ngaihsutna pan nang hong kisawlna cinsak theih nading lampi thakte ngaihsutna ah kihei in. theih nading lampi thakte ngaihsutna ah kihei in. theih nading lampi thakte ngaihsutna ah kihei theih nading lampi thakte ngaihsutna ah kihei in. in. Na ut nakleh sep theih nading lampi thakte ngaihsutna ah kihei in. theih nading lampi om den a, nang hong panpih ding kipawlnate zong om hi. A kitam zat paulap pawlkhat pen: y “Mangkam bek pau thei ing.” Tua pen a taktakin thahatna khat hizaw a, gam tampi-a om mihing awn tampite in Mangkam thei nuam uhin zat-kisin ding lawp mahmah uhhi. y “Piakkhiat theih ding bangmah nei ke’ng.” Na nei mah hi. Na melpuakzia sunga om hihtheihna khempeuh leh na sinkhak thu khempeuh mun khatpeuh ah kizang thei hi. y “Khangham (ahihkeileh khangmoi) lua ing.” Thupuak nasep kipawlna a tamzawte in khankum tawh kituak dinga kilemtuah hun-tom nasep geelnate nei uhhi. Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 299
Pasian’ zat dingin amah le amah khangham lua ta a kisa Sarah ahi- a amah le amah khongmoi lai lua a kisa Jeremiah ahi zongin, Pasian in amaute’ paulap zonnate na nolh hi. “Pasian in ‘Tua bangin ci kei in. Banghanghiam cihleh nang pen kong sawlsawlna ah a pai ding leh kong gen bangbang a genkhia ding na hihi. Tua ciangin mite zong kihta kei in. Banghanghiam cihleh nang kong ompih ding a, kong kemcing ding hi’ ci-in dawngkik hi.” 25 Pasian kiangpan “sapna” a tuam vivel khat ngah ding a kisam danin zong na kingaihsunkha thei ding a, pianngei khengval lungsim sukkhakna leh sinkhak thu (supernatural feeling and experience) khat a ngakngak zong na hithei ding hi. Ahih hangin Pasian in tamveipi mah ama hong sapna na pulaklak khin hi. I nuntakna aading Pasian’ hong geelsak ama ngimna ngate a cingsak dingin eite i vekpi-in hong kizawn hi. Tua ngate pen: a bia ding, a kilawmta ding, Khrih tawh kisunin a khanglian ding, a seemkhia ding, leh leitung ah Pasian tawh thupuak nasep a seemkhawm ding, cihte hi. Pasian in ama mite pawlkhat bek hilo, a vekpi-in zang nuam hi. Pasian aadingin thupuak nasep tawh a kizomte (on-mission) ahi dingin i vekpi-in hong kisam, hong kizawn hi. Ama pawlpi bup in leitung bup ah Lungdamna Thu a bupin puakkhia ding, cih pen Pasian’ deihna hi. 26 Khristian tampite in amau nuntakna aadinga Pasian’ geelsakna khahsuah uhhi. A hang pen amaute in mun khatpeuh ah thupuak nasep a seem dingin Pasian in deih maw deihlo cih thu Pasian kiangah dong ngeilo uh ahih man hi. Amaute in ngeina khuasakzia kibatpih lohna gam khat ah inn-om kawmin thupuak nasep (resident missionary) ka va seem thei ding hiam cih thu peuhmah, launa hang tawh ahi-a theihlohna hang tawh ahi zongin, ngaihsutin nei vetlo uhhi. A seem theilo ding a kisa na hihleh tu-a a kimuthei lampi tuamtuamte leh a piantheihzia ding thute khempeuh limtak na etphat ding (tuacih lecin lamdang bang na sa ding hi), leh mai-a hong pai ding kumte ah Pasian in nang kiangpan bang deih cih thu ama kiangah nakpi thungetna tawh na dot ding, kisam hi. Nidang tawh tehtheih lohin septheih nading kongpi kihong zihziah napi-in inn-om kawma thupuak nasep a seem ding mi, simzawhloh a tul tampi-in kinawhsap mahmah lai hi. Jesuh tawh kisut ding na ut leh leitung bup aading sepnopna lungsim na neih ding kisam hi. Na innkuanpihte leh na lawm na gualte Khrih kiang hong zuat ciang uh tawh lungkim ding hi nailo hi. Leitung ah mihing awn tul 6 val om a, Jesuh in a mangthang a tate a vekin hong ciahkik ding deih hi. Jesuh in, “Keima min hangin leh Lungdamna Thu hangin a nuntakna a 27 paaikhia mite bek in nungta a cih a khiatna taktak theikha ding uhhi” ci hi. 300 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329