Hih ci-hoihna nam kuate pen Thukham Lianpen (the Great Com- mandment) a tangzaizaw-a genna hi a, Jesuh Khrih ii hihna teng hong pholak hi. Jesuh pen a cingtaak itna, lungdamna, lungnopna, lungduaina, leh ama tunga om a dang teng zong ahihi. Kha Siangtho gah nei cih ciangin Khrih tawh kisun cihna hi. Tua ahihleh Kha Siangtho in hih gah nam kuate na nuntakna sungah hong bangci omsak thei hiam? Thakhat thu-in piangsak ahi hiam? Zingsang khat na khanlawh ciangin hih nam kuate tawh thakhat thu-in a kidim vat ding na hi hiam? Hilo hi. Gah cih pen dam takin golto-in hong min toto ahihi. Tu-a na sim ding laigual pen kha thu tawh kipawl na sin dingte lakah a thupipen khat hi: Pasian in Kha Siangtho gah tawh a kilehbulh liinlian teng lahkhiat nopna lungsim na neihkhak theih ding thu-omziate hong tuakkhasak ding a, tua tawh na nuntakna sungah Kha Siangtho gah hong neitosak ding hi. Gamtatzia lamtohna ah teel ding thu om den a, zia- etna in tua teel ding thu na mai-ah hong koihsak hi. Gentehna-in Pasian in i kiim i paam Pasian in Kha Siangtho gah ah a it-huailo mite hong koihna tawh itna tawh a kilehbulh liinlian thu hong hilh hi. A it-huai mite leh nang teng lahkhiat nopna hong itte na it lel pen gamtatzia i cihte lungsim na neihkhak theih hilo hi. Pasian in dahna sungah amah i ding thu-omziate hong zuat ciangin lungdamna taktak a cih pen tuakkhasak ding a, tua hong hilh hi. Nuamna (happiness) cih tawh na nuntakna sungah pen a pualam thu-omziate tungah kinga Kha Siangtho gah hong a, lungdamna (joy) ahihleh Pasian tawh neitosak ding hi. na kizopna tungah kinga hi. I sungah lungnopna taktak Pasian’ hong piakzia pen, i geelna bangin thu le late hong tangtunsakna tawh hilo-in lungbuaina leh lungmanna hong tuahsakna tawh, hi. Kuakua ahi zongin nitak nitum kuan a etlawm mahmah khat a et laitak, ahihkeileh khualzin-a tawlngak hun a lak laitak, cih hunte ah lungnuam theikha lel ding hi. Eite in lunghihmawh nading, ahihkeileh lau nading dinmun ah i om laitak Pasian mah muang dingin i khensat ciangin lungnopna a nei thei i hihi. Tua mah bangin lungduaina i cih zong, ngakloh a phatmawh hun, ahihkeileh a hehhuai thu a pian hun, ahihkeileh lungtom nading thu i tuah hun, cihte ah kinei thei pan hi. Teelna maan i neih theih nadingin Pasian in tu-a bangin gah khatta tawh kilehbulh thu le late hong tuakkhasak hi. Siat nading thu tawh ki-zia- Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 201
etna tuakkha ngeilo pi-in mihoih na kici theikei ding hi. Cihtakloh ding hun tuakkha ngeilo pi-in mi citak khatin na kipulak theikei hi. Muanhuaina cih pen thumaanloh theih nading zia-etna kantanna tawh kilamto hi; kiphatsak ding i pelhzawh ciangin kiniamkhiatna a nei i hihi; thuakzawhna i cih zong lungkiat-huai hun na nawkzawh simsimin a piang hi pan hi. Zia-etna khat na zawh simsimin Jesuh tawh na kisunto seemseem hi. ZIA-ETNA A NASEPZIA Satan’ nasepzia ding a vekpi phialin kisehkhol thei cih thu thei lehang nakpi-in phatuam hi. Piansakna hun lai pek-a a zat sepzia leh khemna teng mah Satan in zangzang lai hi. Zia-etna a kici peuhmah a zia a tong kibang hi. Tua hangin 2 Paul in, “Ama thusia geelziate i tel hi” ci hi. Satan in Adam leh Eve tungah ahi zongin, Jesuh tungah ahi zongin zia-etna kahlei dawl li zang den ahihna thu Lai Siangtho tungtawnin i thei thei hi. Dawl khatna ah, Satan in na sunglam-a lunggulhna (desire) thei gige hi. Tua pen a siahuai lunggulhna nam ahi thuhkik nopna ahihkeileh midangte ukcip nopna cihte hithei a, ahihkeileh zong a om ngeingei, ahi thei ding lunggulhna nam ahi mi’ it ding leh thupitsak ding utna, ahihkeileh nopsak ding utna, cihte hithei hi. A siahuai lunggulhna khat zui-in a gamta dingin, ahihkeileh ahi thei ding lunggulhna khat lampi maanlo leh ahilo hun khat ah a zul dingin, Satan in (na lungsim sungah) hong hansuah ciangin zia- etna a kipan ta ahihi. Lamdawt a kici peuhmah kidawm den in. Satan in, “Nang tawh kituak mahmah lel! Tu mahmahin sep-huai lel! Nop peuhmah inteh...lem mahmah inteh...nuamsa peuhmah niteh” cih bangin hong huau thapaai ding hi. Zia-etna i kimkot ah a om i sa a, ahi zongin Pasain in i sunglam pana kipan hizaw ci hi. Sunglam panin lunggulhna omlo hileh zia-etna in nang hong zol zolo ding hi. Zia-etna pen thu-omziate sungpan hong kipan hilo a, na lungsim sungpan hong kipan hizaw den hi. Jesuh in, “Banghanghiam cihleh a sunglam, mi khat ii lungtang sungpanin thusia ngaihsutna, nu-pa tatkhialhna, guktakna, kithahna, a kiteengsa mi tawh omkhialhna, huaihamna, gitlohna, zuaukhemna, ci le sa nopsak ding utna, enna, mindaisakna, kiphatsakna, leh haivaina, cihte hong pai hi. Hih a hoihlo 3 thu khempeuh a sunglam panin hong pusuak hi” ci hi. James in hong genna ah “note sunglam ah a siahuai lunggulhna galkap honmangpi khat” 4 om, ci hi. 202 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Dawl nihna pen muanlahna (doubt) hi. Satan in mawhna thu Pasian’ hong gensa teng na uplah nadingin hong seem ding a, tua ciangin “Hih pen a khial takpi mah a hiam? Pasian in hih seemlo ding ci takpi hiam? Hih thukham pen Pasian in midang khat, ahihkeileh hun dang khat aadinga a gen hilo hiam? Pasian in ka nopsak ding hong deih mah hilo hiam?” cih thu teng na ngaihsun ding hi. Lai Siangtho in, “Kigingsa-in om un! Note khat nangawn thusia ngaihsutnate ahihkeileh muahlahnate hangin a nungta Pasian 5 taisankha kei un” ci hi. Dawl thumna pen khemna (deception) hi. Satan in thumaan gen 6 theilo a, amah pen “zuauthute’ Pa” kici hi. Nang kianga hong genkhiat peuhmah a maanlo ahihkeileh a lang bek a maan hi ding hi. Pasian’ Kammal Zia-etna i kimkot ah a sunga a kigen khinsa thute Satan in om i sa a, ahi zongin ama zuauthute tawh laih ding sawm Pasain in i sunglam hi. Satan in, “Na si kei ding hi. Pasian pana kipan hizaw ci hi. tawh kibangin na pilzaw ding hi. Na suakta lel ding hi. Kuamah dang in hong thei lo ding hi. Na buaina hong veng pah ding hi. Tua banah, midangte khempeuh in zong tua bangin hih uhhi. Hih pen mawhna neuno khat hi lel hi” hong ci hi. Ahi zongin mawhna neuno khat cih pen numei naupaicil tawh kibang a, a tawpna ah hong kilangkhia veve ding hi. Dawl lina pen thuman lohna (disobedience) hi. Na lungsim sunga na kimawlpihpih, na nohbawlbawl ngaihsutna khat bang teekin a tawpna ah na gamta hi. Lunggeelna (idea) khat banga hong kipankhia thu pen gamtat luhekzia (behavior) hong suakto hi. Na lungsim sunga na kin thu khat peuhpeuh na zui ta hi. Satan’ khemnate umin a thaang ah na awk hi. Tua thu, James in hih bangin hong hilh hi: “A siahuai i lunggulhnate in hong kaikhia-in tuate ah i awk ciangin zia-etna a thuak ta i hihi. Tua ciangin a siahuai lunggulhnate hong gaai-in mawhna hong suakkhia hi; tua mawhna hong khangcin ciangin sihna hong suakkhia leuleu hi. Kong it lawmte aw, khemna na thuak kei un.” 7 ZIA-ETNA KANTANZAWH NADING Zia-etna a nasepzia theihtelna himhim pen nakpi-in phatuam pah a, ahi zongin tua zia-etna na kantanzawh nadingin na siiktoh ding kahlei dawl pawlkhat zong a tuamin om lai hi. Lii Liinglanglawwnsansawm kwm kei iei in.n. Liinglawnsawm kei in. Lii Liinglanglawwnsansawm kwm kei iei in.n. Khristian tampite, zia-etna in “hong pelhloh” ci-in kisuanna lungsim a neih manun patau-in kungkia uhhi. Zia- Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 203
etna a thuakkhak uh pen maizum uhhi. Hih pen picinna a cih a theihkhialh man uh ahihi. Zia-etna tuakkha lopi-in na khanglian ngeikei ding hi. Zia-etna pen lam khat panin hamphatna khatin na ngaihsun thei hi. Satan in ama deihna banga a gamtata khin mite zia-et nawnlo hi; tua mite pen ama’ aa ahi khinsa hi. Zia-etna cih pen Satan in nang hong mudah cih kitheihna lim khat hi a, thaneemna leh leitung ci le sa tawh kidimna lim hilo hi. Mihing nuntakna sunga a om ding thu khat mah hi lel a, leitung a cingtaaklo khat-a nungta i hih manin a tuaci ding mah hi lel hi. Zia-etna na tuahkhak ciangin lamdang sa kei inla, patauh lungkiatna-in zong nei kei in. Tuahkhak hamtang ding thu ahihna tel mahmah in; na pelhsiangzo taktak ngeikei ding hi. Lai Siangtho in, “Zia-etna na tuah ciangin...” ci a, “na tuah leh” ci lo hi. Paul in, “Na nuntakna sung-ua hong tung zia-etnate pen midangte’ tuahkhak 8 thute tawh a kibanglo ahihlohlam ciamteh un” ci-in hong hilh hi. Zia-etna tuahkhak pen mawhna hilo hi. Jesuh zong zia-etna na tuakkha a, ahi zongin amah’n mawhna bawl ngeilo hi. Zia-etna cih pen na 9 zul, na zuih ciang bekin mawhna suak pan hi. Martin Luther in, “Na lu tunga leeng vasate na kham theikei a, ahi zongin na luzang ah bu hong bawlloh nadingin bel na kham thei hi” ci hi. Na lungsim hong hansuahloh nadingin Dawimangpa na kho theikei a, ahi zongin hong hansuah bangin na gamtatloh nading ahihleh na khensat thei hi. Gentehna-in mi tampitak in midang khat’ pumpi etlawm i sakna (physical attraction) ahihkeileh nu-pa lungsim hong thawhna (sexual arousal), leh ci le sa lunggulhna (lust), cihte nih a kilamdanna thei lo uhhi. Tuate nih a kibang hilo hi. Pasian in eite khempeuh nu-pa lungsim a nei dingin hong bawl hi a, tua pen thuhoih khat hi. Midang khat’ Zia-etna cih pen Satan pumpi etlawm i sakna leh nu-pa lungsim in nang hong mudah cih hong thawhna pen mel le sa a hoihna kitheihna lim khat hi a, muhtheih pahtaaktheih nadinga Pasian’ thaneemna leh leitung ci hong piak a piangtawm thu, ahi ding thu, le sa tawh kidimna khat hi lel hi. Ci le sa lunggulhna ahihleh lim hilo hi. lungsim in sawm ngiat-a a sep thu ahihi. Na pumpi tawh na bawlnop mawhna khat, na lungsim sungah bawlin na mawh pen ci le sa lunggulhna kici hi. Ci le sa lunggulhna leh mawhna bawlnopna kihel lopi mahin midang khat’ pumpi etlawm na sa thei a, nu-pa lungsim nangawn zong hong tho thei lai hi. Pasian’ piak nu-pa lungsim hong thawh zeelzeelna hangin mi tampi, a diakdiakin Khrstian pasalte, khial kisakna lungsim nei-in kisuang uhhi. Numei a etlawm, a ngaihbaang khat a 204 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
etkhak vat uh ciangin tua pen ci le sa lunggulhna sa kha uh a, maizumin amau le amau kimawhsak uhhi. Etlawm na sakna pen tua tungtawnin na gamtat masiahsiah ci le sa lunggulhna hilo hi. Taktakin ci lehang, Pasian tawh kinaizaw seemin na khangliat ciangin Satan in nang hong zia-etzaw seem hi. Pasian’ ta na suah hun lianin Satan in nang tungah a ngongtat dingin hong ciamteh pah hi. A galpa hita na hih manin na kisiat nading bek geelpi-in nei hi. Khatveivei thu na nget laitakin Satan in na maizum nading leh na lungkiat nading tanghialin a siahuai thu, ahihkeileh ahilolo thu, khawng na ngaihsutkhak nadingin hong hansuah ding hi. Tua hun ciangin patau kei inla kisuang se kei in. Tua sangin na thungetnate Satan in kihta ahihlam leh a khaktan theihtheih nadingin hanciam ding ahihlam telzaw in. “Bang hangin hih bang thute ngaihsun lawmlawm ka hi hiam?” ci-in nang le nang na kimawhsak sangin Satan’ nawngkaisakna ahihlam phawkin Pasian mah mitsuan pah in. Na tuahkhak zia-etna a nam khentel inla tua aadingin Na tuahkhak zia-etna a nam khentel inla tua aadingin Na tuahkhak zia-etna a nam khentel inla tua aadingin Na tuahkhak zia-etna a nam khentel inla tua aadingin Na tuahkhak zia-etna a nam khentel inla tua aadingin kigingkhol in. Zia-etna na thuakzawhloh phatdiak hun pawlkhat om thei kigingkhol in. kigingkhol in. kigingkhol in. kigingkhol in. hi. Bangmah hong cih zolo thu-omzia pawlkhat om ding a, ahi zongin pawlkhatte in thakhat thu-in hong puksak dektak thei ding hi. Tua bang dan thu-omziate mah na thaneemna mun teng hi ding a, tua pen Satan in tel mahmah ahih manin tuate na khentel theih ding kisam hi. Bang teng lian in nang hong tuksak thei cih Satan in thei ahih main tua thu-omziate sungah hong kaihzawh nadingin hanciam den hi. Tua hangin Peter in, “Galgingsa-in om un! Hong bawh dingin Dawimangpa kithawi khin a, na phawkloh uh laitak hong matkhak ding zah-a a lunggulh 10 dang bangmah om lo hi” ci-in hong phawng hi. Nang le nang na kidot ding thute: “Bang hunte ah zia-etna tuak theipen ka hi hiam? Nipi kal sungah bang ni hipen hiam? Ni khat sungah nai bangzah hun pawl hipen hiam? Bang munte ah zia-etna tuak theipen ka hi hiam? Nasepna phual ah maw? Inn ah maw? Ka vengte’ inn ah maw? Kimawlna tual gei-a sai (bar) ah maw? Vanleng tual ah maw, ahihkeileh khua pualam-a tawlngakna buk ah maw?” Na kidotbeh ding thute: “Zia-etna ka tam tuahpen laitak kua tawh om ka hi hiam? Lawmte maw? Naseppihte maw? Meltheihloh midangte maw? Keikia ka om laitak maw?” Na kidot lai ding thu: “Zia-etna ka tam tuahpen hunte ka bangcih laitak hi deuh hiam?” Na gim laitak, na lunglen Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 205
laitak, na cim laitak, na lungkiat laitak, na lunggim laitak, cih bangte hithei hi. Na heh laitak, na lungkham laitak, na lungsim nat laitak, kha thu ah saang na kisak laitak, ahihkeileh lawhcinna lianpi na ngah khit hun khat zong hithei hi. Na tuahkhak zia-etna a zia a tong na khentel ding, leh tua bang dan thu-omzia namte na hihtheih zahin peel dingin na kiginkholh ding kisam hi. Zia-etna thu a ngaihsunkhol ding, leh a phu dinga kiging den dingin Lai 11 Siangtho in hong genphapha hi. Paul in, “Dawimangpa hunpha pia kei 12 un” ci hi. Pilvang takin thu le la geelna in zia-etna kiamsak hi. Paunak sunga sepzia ding ngaihsut piakna limtak zui in: “Na hih ding thu limtakin geel in...thusia peel inla tang takin kalsuan in. Thumaan lampi panin kal 13 khat zong pial kei in.” “Pasian’ mite in thusia lampite peel uh a, a pai nading mun uh limtak etcianna tawh amau le amau kihu uhhi.” 14 P P P P Pasiaasian’ huhna ngen in’ huhna ngen in.n. asia asian’ huhna ngen in. Vantung gam ah thu phamawh kohna asian’ huhna ngen in’ huhna ngen in.n. phual (emergency department) hunbitin kihong hi. Pasian in zia-etna na kantanzawh nadingin ama kiangah huhna na nget ding hong deih hi. Amah’n, “Buaina na tuah hun ah kei hong ko in. Nang kong hohkhia ding a, kei 15 nong pahtawi ding hi” ci hi. Tua huh ngetna pen a tun hun manlang mahmah ahih manin “khau neilo phone” (microwave) thungetna ci-in min ka vawh hi. Zia-etna hong tun ciangin Pasian tawh sauvei kiho ding hun na ngah kei a, na kapkhia ziau hi. David, Peter, Paul, leh midang awn tampite in zong buaina hun ah huh nget nadingin tu-a thunawh thungetna nam mah na zang uhhi. NI SAWMNIH-LE-GUKNA: Jesuh in eite buaina sunga i kipekna ZIA-ETNA hong khual ahih manin i huh ngetnate hong TUNGTAWNIN kidawng ding hi, ci-in Lai Siangtho in hong kamkham hi. I tuahkhak zia-etnate mah Jesuh KHANGLIAN in na tuakkha khin hi. Amah in “i thaneemnate hong theitel hi. A hang pen i tuahkhak zia-etnate mah na tuakkha khin a, ahi zongin amah’n mawlna bawl lo hi.” 16 Zia-etna tungah i gualzawh nadingin Pasian in eite hong huh dingin hong ngak ahihleh ama kiangah i zuat pahpah ding hizaw lo ahi hiam? Sianggen lehang, khatveivei eite pen hong kihuh ding i ut kei thei hi. Khial hi cih thei pipi mahin zia-etna zul ding i ut thei hi. Tua hun laitakin ei aading bang hoihpen cih thu Pasian sangin a theizaw i kisa kha hi. Hun dangte leuleu ah tua zia-etna mah tamveipi zul khinzo i hih manin Pasian kiangah huh nget ding i maizum thei hi. Ahi zongin Pasian in ama kiangah i pai pahpah hangin hong cimtaak ngeilo, nawngkai nopmawh 206 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
hong sa ngeilo hi. Lai Siangtho in, “Tua hi a, lungmuanna nei-in hehpihna phual Pasian’ kumpi-tokhom neh ni. Tua mun ah thukhualna ngahin i kisap 17 huna hong huh ding hehpihna i mu ding hi” ci hi. Pasian’ itna pen om paisuak a, ama lungduaina kip tawntung hi. Zia-etna nam khat na zawh nading bekbekin ni khatin Pasian’ huhna zanih vei na nget kul ahihleh zong thukhualna leh hehpihna hong pia nuam lai veve ding ahih manin hang takin amah zuan in. Thumaan na sepzawh nading vangliatna ama kiangah ngen inla hong pia dingin zong lam-en pah in. Zia-etna in eite Pasian tungah hong kinga densak hi. Huihpi a nun ciangin singkung a zungte a khangliat seemseem dan mahin zia-etna khat na phutzawh simsimin Jesuh tawh na kisun seemseem hi. Na puk hangin -- zong, na puk ding a, -- tua pen sih nading, man nading thu hilo hi. Zul ding ahihkeileh lungkiat ding cih sangin Pasian ento inla hong huh dingin lam-en in. Na ngah ding thaman zong a baihsa-in om ahihlam phawk in: “Mite zia- etna a tuahkhak ciangun a thahat lai veve uhleh amau aading lungdamhuai hi. A upna uh a lahcian khit uh ciangin Pasian in amaute tungah thaman dingin tawntung nuntakna pia ding hi.” 18 SAWMNIH-LE-GUKNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Di Lungngaih Di Lungngaih Ding Tng Thu:hu: Zia-etna khatta pen na-hoih sep theih nading Lungngaih Ding Tng Thu:hu: hamphatna lampi hi. Phawk Ding Khawkneu: Phawk Diwk Ding Khang Khawkneuwkneu:: “ Pasian in kisittelna lungduai takin a thuak Phawk Diwk Ding Khang Khawkneuwkneu:: Pha Pha mite thupha pia hi. Amaute in a nung ciangin Pasian in amah a it mite tunga a kamciapsa ahi nuntakna kumpi-lukhu a ngah ding uhhi” James 1:12 (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna:: Ka tuahkhak mun phatdiak zia-etna tungah Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna ka gualzawh manin Khrih tawh kisun gamtatzia ci-hoihna (character quality), bang nam neito thei ding ka hi hiam? Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 207
27 ETNA ETNA TUNGAH GUALZO ETNA T TUNGAHUNGAH G GUALZOUALZO Z Z Z Z ZIAIA IAIA IA-- -- -ETNAETNA T TUNGAHUNGAH G GUALZOUALZO Thusia hong ngaihsunsak thei na khatpeuh panin taikhia inla, ahi zongin thumaan hong seem nuamsak na peuhmah tawh kinai takin om in. 2 Timoti 2:22 (LB) Na nuntakna sung-ua hong tung zia-etnate pen midangte’ tuahkhak thute tawh a kibanglo ahihlohlam ciamteh un. Pasian citakin muanhuai hi. Amah in na tuahkhak uh zia-etna pen na nawkzawhloh uh zah dongin thahatsak lo ding hi. Zia-etna na tuah uh ciangin tua zia-etna na zulloh nadingun amah in pusuah nading zawi khat hong lak ding hi. 1 Korin 10:13 (NLT) Pusuah nading zawi khat om den hi. Khatveivei, na tuahkhak zia-etna nang’ thuakzawhloh zah dingin thahat lua na sa kha thei ding a, ahi zongin tua pen Satan’ hong khemna hi. Pasian in na sunga hong koihsak puakzawhna zah sangin a lianzaw vangik na tungah hong suan lo dingin kamciam hong pia khin hi. Na nawkzawhloh ding zia-etna nang tungah hong tungsak lo ding hi. Ahih hangin nang lampanin zong zia-etna nawkzawh nading Lai Siangtho’ hong hilh tawhtang lite zat-kisin ding vaipuak na nei hi. Na lungsim tukna mun laihkik in. in. Na lungsim tukna mun laihkik in. Lai Siangtho sungah mun Na lungsim tukna mun laihkik in. Na lungsim tukna mun laihkik in. Na lungsim tukna mun laihkik khat mahmah ah zong “zia-etna nang un” hong cihna om lo ahihlam thei 1 lecin lamdang na sa phial ding hi. Bilbel ah, “dawimangpa nang un” cih bek om a, ahi zongin tua pen mai-ah gentelna kong neih ding mah bangin a masa tawh kilamdang mahmah hi. Lungsim tukna mun laihkik dingin hong kigenzaw a, tua pen lungsim ngaihsutna i nan hangin phatuam lo ahih man 208 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
hi. Tua in mun a maanlo khat tungah i lungsim tusakzaw a, hong zolna thahatsakzaw hi. Hih thu, gentelna kong neihbeh ding hi: Na lungsim sunga ngaihsutna khat khaktan ding na hanciam simsimin tua thu mah hong thuklut seemseem hi. Nang lecin a thakhauhsak na hihi. Hih pen a diakdiakin zia-etna thu ah maan mahmah hi. Lungsim sukkhakna khat na do leh tua in hong zozaw seemseem, hong ukzaw seemseem ding hi. Tua thu na ngaihsut simsimin a thadimdim na hihi. Zia-etna cih pen lungsim ngaihsutna khat pan kipan hi a, hong zolna na phiatmai nading Mawhna na zawhna a manlangpen lampi ah ci lehang na lungsim, mun ahihkeileh na mun dang khat tungah tuksakna hi. Na lelhna mun pen na lungsim ngaihsutna do kei inla a tukna mun lungsim sung hi. laihin a lunglut-huai thu dang khat ngaihsun in. Hih pen zia-etna nawkzawh nading kal masa hi. Mawhna na zawhna mun ahihkeileh na lelhna mun pen na lungsim sung hi. Na lungsim hong lazo na khatpeuh in nang hong zo ding hi. Tua hangin zong Job in, “Nungakte ci le sa lunggulhna tawh en lo dingin ka 2 mitte tawh thuciamna ka bawl hi” ci hi. David in zong, “A mawkna thute ah 3 ka lungsim a tukloh nadingin kei hong keem in” ci-in thu na ngen hi. TV sungpan anlim tuilim kizuak tangkona khat na muhkhak ciangin thakhat thu-in na gil hong kial ngei hiam? Na gei-ah mi khat hong khuh ciangin nang zong na gawl khawng hong nuam phalo cih bangin na om ngei hiam? Mi khat ihmut suakin hong haam leh nang zong na hap a suak keei pah hiam? (Tu mahmahin zong lai na sim kawmin na hap hong suak kha thei ding hi). Hih pen lungsim sunga hong lut thute a thahatzia hi. I lungsim tukna munmun ah eimahmah zong i kihei thei hi. Thu khatpeuh nak ngaihsut seemseem lecin tua thu in nang hong zo seemseem ding hi. Tua hangin zong “An tam nek law nawnkei ning...za teep nawnkei ning...ci le sa lunggulhna nei nawnkei ning...” ci-a lungsim sunga i kipsak phatphat pen ei le ei kizawh nading sepzia nam khat hi a, tua in na utloh thu tung mah ah na lungsim hong tusak hi. Tua pen “Ka nu’ hih bang hih ngeikei ning” ci-a pulakna tawh kibang a, tua mah ahihhih dinga a kithawithawi na hihi. Zia-etna pen na lungsim tukna mun pan kipan hi. Na lungsim hong la thu khat in na lungsim sukkhaknate phonglo hi. Tua ciangin na lungsim sukkhaknate in na gamtat luhekzia gamtaangsak a, na lungsim sunga om thu bangin na gamta hi. “Hih, seem nuam ke’ng” na cih thu khat tungah na Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 209
lungsim tu seemseem leh tua thu sungah na kikai-awk seemseem ding hi. Zia-etna khat awlmawh lohna pen nanna sangin muibun zawtham hi. Na lungsim mun dang khat ah a tuk lian ciangin zia-etna zong thakiam pah hi. Tua hi a, zia-etna in phone tawh hong hopih leh dawngdawng nialnial se kei inla, na phone khiasuk lel in. Tua pen khatveivei ciangin zia-etna tawh kidim thu-omzia khat na pumpi mahmah tawh nusiatna zong hi thei hi. Hih pen taikhiat nadinga kimang thu khat hi. Ding inla na TV khak in. Na lawmte in mi a gensiat uhleh vakkhiatsan in. Pawi en na hihleh zong a man ma-in ciahsan in. Khuai in hong tuk ding na lau leh khuai neh kei in. Na lungsim tukna mun laihkik nadinga kitangsam peuhpeuh hih in. Kha thu ah ci lehang na lungsim pen hong kido nading a baihpenna mun hi. Zia-etna na khiap theih nadingin na lungsim, Pasian’ Kammal leh thuhoih dang tuamtuamte tawh kidimsak in. Ngaihsutna a hoihlote pen a hoihzaw thute ngaihsunna tawh na nawkzo ding hi. Tua pen kilaihna thu (principle of replacement) kici hi. Thusia pen thuhoih tawh na zo ding hi. 4 Na lungsim sungah thu dang khat a na om khit hunin Satan in mun la thei nawnlo hi. Lai Siangtho in i lungsim ngaihsutnate mun khat bekah tusak dingin tamveupi hong genna zong tu-a thu hang mah hi: “Na lungsim ngaihsutnate uh Jesuh tungah tusak un.” “Jesuh Khrih thu 5 6 ngaihsutin nei den un.” “A hoih thute leh a phattaak thute -- a maan, a thupi, a tang, a siangtho, a ithuai, leh a pahtawihuai thute -- tawh na lungsim uh kidimsak un.” 7 Zia-etna nawkzawh ding a thupi ngaihsut khat na hihleh na lungsim na kepcing ding, leh thu le la na tawkna ah na kidop ding, kisam hi. Leitung mihingte lak-a a pilpenpa in, “Thu na ngaihsutzia kidawm in; na nuntakna pen na thu ngaihsutnate in hong sui hi” ci hi. Thu le la citeng khempeuh 8 khentel lopi-in a vekpi-in na lungsim sungah lutsak kei in. Limtak tengkhia in. Na ngaihsut ding thu limtakin teel in. Paul’ thugen, etteh lim dingin zang in: “Lungsim ngaihsutna khempeuh mancipin ka zo uh a, Khrih’ thu ka mang uhhi.” Hih pen khantawn zat-kisin ding thu hi a, tua bangin thu 9 ngaihsutzia na laihna ah Kha Siangtho’ huhna bek tawh na hihzo ding hi. Buaina sunga na kipekna thu Pasian’ zia tawh kidim lawmte Buaina sunga na kipekna thu Pasian’ zia tawh kidim lawmte Buaina sunga na kipekna thu Pasian’ zia tawh kidim lawmte Buaina sunga na kipekna thu Pasian’ zia tawh kidim lawmte Buaina sunga na kipekna thu Pasian’ zia tawh kidim lawmte khat ahihkeileh hong panpih na beelpawlte kiangah pulak in. khat ahihkeileh hong panpih na beelpawlte kiangah pulak in. khat ahihkeileh hong panpih na beelpawlte kiangah pulak in. khat ahihkeileh hong panpih na beelpawlte kiangah pulak in. khat ahihkeileh hong panpih na beelpawlte kiangah pulak in. Buaina sunga na kipekna thu leitung bup ah na tangko ding bel kisam lo a, 210 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
ahi zongin lungsim siang takin na kuppih theih ding mi a tawmpenin khat na neih ding kisam hi. Lai Siangtho in, “Nangkia bek na hih ding sangin lawm khat tawh hi lecin hoihzaw hi...Na tuk ciangin hong phong thei ding hi. Na tuk laitak na gei-ah na lawm ding om keileh buaina lianpi na tuak ding hi” 10 ci hi. A kitel dingin kong gen lai ding hi. Zongsatna, khamtheih guihtheih zang lo-a omtheih lohna, ahihkeileh zia-etna khatpeuh, cihte pan suahtak nading na kipekna ah guallelin a hoih-a gamta nuam kimlai a sia mah a bawlkha kikkik na hihleh nang le nang’ thu-in na gualzo theikei ding hi. Midangte’ huhna na kisam hi. Zia-etna pawlkhatte pen nang aading cihtakna tawh thu hong ngetsak-a tha hong pia mite’ huhna tungtawn bekin kizo thei hi. Na khangliat nading leh na suahtak nadinga Pasian’ hong geelsakna sungah Khristian dangte zong kihel hi. Lungsim maan, lungsim siang tawh kinei kilawmtatna in a kiin nuamlo, a sikdo mawhnate tawh na kidona-a na gim na tawlna teng hong phasak ding hi. Lungsim suahtak theih nading lampi khat bek om ahihlam Pasian in hih bangin hong hilh hi: “Na cidam (suahtak) theih nadingun khat le khat NI SAWMNIH-LE-SAGIHNA: mawhnate kipulakin thu kingetsak un.” 11 ZIA-ETNA Nang hong zothawh den a sikdo zia- etna khat pan suahtak ding na ut takpi hiam? NAWKZAWH Pasian’ hong dawnna pen kitel mahmah hi: NADING Imcip kei inla, pulak in. Seelbawl kei inla, pholak in. Na lungsim hong sukha thu na pholakna pen cidam (suahtak) ding kipatna hi. Na lungsim natna na seelcip ciangin thuak-hak seemseem ding hi. Buainate pen khuamial sungah gol seemseem uh a, thutak khuavak sungah a kipholak ciangin tonkik uhhi. Thusim na neih ciangin tua thusim tawh kibangin nang zong a cina na hihi. Tua hi a, na maituam suahkhia inla a cingtaak kineih nawnlo-in suakta takin kalsuan in. Hih banga kalsuanna a muibutzia Saddleback Pawlpi sungah ka mukha uhhi. Pawlpi sungah Damkikna Pawi (Celebrate Recovery) ci-a min ka piak uh nasep vaihawmna khat ka nei uh a, ngimna pen zawhzawhloh ding tawh a kibang, a sikdo zongsatnate leh zia-etnate’ gakcipna sattan ding cih hi. Hih pen Topa Jesuh’ hong thuhilh Thupha Ngah Mi (beattitudes) a kibulphuh, kahlei dawl giat a kihel kalsuanna khat hi a, tua aadingin a panpih ding beelpawl neunote zong kiphuan hi. A beisa kum sawm sungin mi 5000 val in zongsatna leh lungsim natna tuamtuamte pan suahtakna ngah uhhi. Tu-in hih kalsuanna pen pawlpi tul khat val bang in zang uh a, na pawlpi sungah na zat dingin zong kong hanthawn nuam hi. Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 211
Satan in na bawlkhak mawhna leh na tuahkhak zia-etna pen namtuam mahmah ahih manin thusim khatin ipcip kul ci-in na ngaihsut ding hong deih hi. A taktakin eite’ tuahkhak thute a kibang mah ahihi. I do i 13 12 nawk zia-etnate a kibang hi a, “i vekpi in i mawh khin hi.” Tu-a nang’ lungsim sukkhakna nam mah mi awn tampite in na nei khin uh a, tu-a na tuahkhak nam mah na tuakkha khin uhhi. I khialhnate i ipcip pen kiphatsatna hang hi a, na khempeuh ah midangte in “a kikeemzo” hong sak ding uh i ut hi. A taktakin genkhiat ngamloh thu khat na A taktakin genkhiat neih leh tua pen na nuntakna sunga na ngamloh thu khat kepzawhloh thu -- sum le paai vai, nupa kikal na neih leh tua pen vai, tate vai, lungsim ngaihsutnate, nu-pa vai, na nuntakna sunga na neihsim zongsatnate, leh buaina a na kepzawhloh thu tuamtuam, cihte -- hi pah hi. Nang’ thu-in hi pah hi. vaihawm zo ding hi lecin na vaihawm khin ding a, ahi zongin na vaihawm zo kei hi. Lungsim tha leh aituam hanciamnate kicing nailo hi. Buaina pawlkhatte pen nang’ thu-a na vaihawm zawhloh zah dingin lianin sunglut a, piangmun hi. Tua hangin nang hong panpih ding, hong thapia ding, thu hong ngetsak ding, hong it taktak ding, nang tungah hong citak dingin kithuahpih mi khat, ahihkeileh beelpawl neuno khat, na kisam hi. Tua hileh amau aadingin zong tu-a teng mah na sepsak thei hi. Mi khatpeuh in kei kiangah, “Tu ciangciang hih thu kuamah dang kiangah gen nai ke’ng” ci-in a thusim khat hong gen simsimin tua mipa minu in tu-in lungsim noptuamna leh suahtakna ngah ta ding cih thei ka hih manin amah ka lungdampih mahmah hi. Tua bangin a pulak ciangin a lungsim kigakna teng kiphelkhia ta ding a, a mailam hun aadingin lam-etna vangtang a muhcilna hong hi dng hi. I buaina khatpeuh Pasian’ zia tawh kidim lawmte khat kiangah gen ding ci-a Pasian’ hong cihna i man ciangin hih thuhoihte hong piang hi. Thudotna haksa khat kong dong ding hi: Na nuntakna sungah buaina ahilo dana na kineih pen bang ahi hiam? Genkhiat ding na kihtak thu bang ahi hiam? Tua thu, nang’ thu-in na phelsiang zokei ding hi. Midangte kiangah i thaneemna teng genkhiat ding pen a baihlo thu khat hi mah hi. Ahi zongin tua banga kiniamkhiat theihlohna pen mah na khantoh ding hong khaktan thu hi se hi. Lai Siangtho in, “Pasian in a kiphasakte langpan a, a kiniamkhiatte maipha pia hi. Tua ahih manin Pasian mai-ah kiniamkhiatin 14 om un” ci hi. 212 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Dawwimaimangpa lehpangpa lehpan in in.n. Da Da Dawimangpa lehpan in. Dawwimaimangpa lehpangpa lehpan in in.n. Pasian mai-ah kiniamkhiatin ama kiangah i ki-ap khit ciangin Dawimangpa hang takin i to ding kisam lai hi. James 4:7 sungah, “Dawimangpa lehpan le-uhcin no kiangpan amah taimang ding hi” ci hi. Dawimangpa’ hong dona pan dai takin kihepkhiat ding hilo a, amah i lehdo ding kisam hi. Khristian nuntakna pen Thuciam Thak sungah thusia vangliatnate tawh kha gal kisimna khatin kigen zeelzeel a, galvai tawh kisai kammalte ahi do, sim, zo, nawk, cihte kizang hi. Khristiante pen galte’ gam sunga gal a sim galkapte bangin kigenteh hi. Dawimangpa bangci lehpan ding i hi hiam? Paul in, “Na hotkhiatna 15 uh siklukhu bangin khu unla Pasian’ kammal ahi Kha namsau tawi un” ci hi. Kahlei dawl khatna ah, Pasian’ hotkhiatna saanna hi. Khrih saang nai lopi-in Dawimangpa na nial theikei ding hi. Khrih tawh lo-in Dawimangpa kilehpan zolo a, ahi zongin “hohkhiatna lukhu” i khuk ciangin Pasian in i lungsim hong hu hong dal hi. Khristian khat na hihleh Satan in hong thatang- sawl theih bangmah om lo-in hong zol thei bek ahihlam ciamteh in. Dawl nihna ah, Satan lehdo nading galhiam dingin Pasian’ Kammal na zat ding kisam hi. Hih thu, Jesuh in gamlak ah zia-etna a tuah lai-in etteh lim dingin hong pia khin hi. Satan in zia-etna nam khatkhit khat tawh a zol hangin Jesuh in Lai Siangtho siksanin na lehpan hi. Ama aituam kitangsapna dip nadingin a vangliatna a zang dingin Satan in a zol ciangin Jesuh in Satan tawh kinialnial se lo-in “Ka gilkial kei” zong ci tuanlo hi. A kamngahsa Pasian’ kammal siksan ziau hi. Eite zong i tuacih ding kisam hi. Pasian’ Kammal sungah vangliatna om a, tua pen Satan in kihta hi. Dawimangpa tawh cikmah hunin kinialsawm kei in. Kum tul tampi a na zatsa ahih manin thu kinialna ah amah nang sangin siamzaw hi. Thu le la a kilawm thu, ahihkeileh nang’ muhzia thu, cihte tawh Satan na kai zokei ding a, ama kihtak galhiam ahi Pasian’ thutak bek tawh na zo thei ding hi. Zia-etna nawkzawh nading vai ah Lai Siangtho kammal kamngahna a kisap hamtangna zong tu-a hang mah hi. Tua pen zia-etna na tuahkhak simin manlang takin na zang thei hi. Jesuh mah bangin na lungtang sungah phawk pakpak theih dingin thutak na khol ding hi. Lai Siangtho khawkneu kamngahsa khat zong na nei keileh thau tawi-a thautang neilo tawh na kibang hi. Tu-a kipanin na khansung tawntung, nipi kal khatin Lai Siangtho khawkneu khatta a kamngah dingin kong to nuam hi. Nanzawh nading tha na neihlohna theitel in. Nanzawh nading tha na neihlohna theitel in. Nanzawh nading tha na neihlohna theitel in. Nanzawh nading tha na neihlohna theitel in. Nanzawh nading tha na neihlohna theitel in. Siat kipatna ahi kipummuanna leh kimuanna khengval a nei lo dingin Pasian in eite hong phawng hi. Jeremiah in, “Mihing’ lungsim pen damsak theih nawnloh ding Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 213
16 zahin na khempeuhte lakah zuau theipen hi” ci hi. Ei le ei kikhemna ah eite siam mahmah, cih nopna hi. Thu-omzia lem hileh eite a kuamah peuh in mawhna khatpeuhpeuh i bawl thei hi. Zia-etna in hong ban zolo ci-a i kingaihsut ngeiloh ding, i kikepna i khiapsuk ngeiloh Dawimangpa tawh ding kisam hi. cikmah hunin Hong kizia-et theih nading munte kinialsawm kei in. Kum ah awlmawh mel nei lo-in paitawm tul tampi a na zatsa ziauziau kei in. Tuate peel in. Zia-etna ahih manin thu kinialna 17 pualam-a om pen zia-etna sungpan ah amah nang sangin pusuahkik ding sangin baihzaw ahihlam siamzaw hi. ciamteh in. Lai Siangtho in, “Hai meimalin no le no kipummuan pong kei un. No zong na peng tuankei uhhi. Midangte mah bangin no zong na muktu thei lua uhhi. Kipummuanna phiat un; a kimanna om lo hi. Pasian muanna phungvuh 18 un” ci hi. SAWMNIH-LE-SAGIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Tng Thu:hu: Lungngaih Di Lungngaih Di Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Tng Thu:hu: Pusuah nading zawi khat om den hi. Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: “Pasian citakin muanhuai hi. Amah in na Phawk Ding Khawkneu: tuahkhak uh zia-etna pen na nawkzawhloh uh zah dongin thahatsak lo ding hi. Zia-etna na tuahkhak uh ciangin tua zia-etna na zulloh nadingun amah in pusuah nading zawi khat hong lak ding hi” 1 Korin 10:13b (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: A sikdo zia-etna khat ka nawkna ah kha Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna lawmta bangin thungetna tawh hong huh dingin kua ka konlawh thei ding hiam? 214 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
28 UN P PIAIAKK K KULUL H H H H HUNUN P PIAIAKK K KULUL UN PIAK KUL UN Leitunga om na khempeuhte in amau hun leh amau sawng tek neiciat uhhi. Thuhilhna 3:1 (CEV) Note sunga nasep hoih hong pankhia Pasian in note sunga a nasep maban a zawhsiang ni, Jesuh Khrih’ hong paikik hun, matengin ama hehpihna sungah na khangliat theih nadingun hong huh suaksuak ding ahihlam ka telcian hi. Filippi 1:6 (LB) Picinna mun manawhna ah lamdawt om lo hi. Mihing khangcing khat hih nadingin kum tampi sawt a, singgah a gol nading leh a min nadingin khuahun nam khat bup sawt hi. Kha gah tawh kisai-in zong tua dan mah ahihi. Khrih tawh kisun gamtatzia neihtoh nading vai pen kinawhsep theilo hi. Kha khangliatna zong taksa pumpi khangliatna mah bangin hun piak kul hi. Singgah a minbaih dingin bawl lecin a namtuina bei ding hi. America gam ah mehthuk pen tembaw tawh vanzuakna phualpite ah kipuak ahih manin lamkal ah a muakloh nading ci-in a min ma-in kilo hi. Vanzuakna phual a tun ciangin tua mehthuk engte a kizuakkhiat ma-in a mel a san vat nadingin CO kici gas nam khat kikap leuleu hi. Gas kikap mehthuk pen 2 kinethei saam a, ahi zongin dam takin a goltoh ding hun ngak-a a kikungminsak mehthukte tawh a namtuina kikhai mahmah hi. Manglang takin khangliat ding i kin laitakin Pasian in thadim takin i khangliat ding hong deihzaw hi. Pasian in i nuntaknate tawntung hun panin leh tawntung hun aadingin hong en ahih manin amah thukin tingtung ngeilo hi. Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 215
Lane Adams in kha khangliatna vai-maban (process) pen Galpi Nihna lai-a Leitawlam Pacific Tuilipi tunga tuikulhte hotkhiat nadinga Allies (America, Britain, Frace, Russia) gamte’ zat galsimzia tawh genteh ngei hi. A masapenin tuipi tembawte panin tuikulh khat tunga om galte’ phualpi tung tengah bomb lawn Manglang takin khangliat uh a, tua tuikulh “thaneemsak” uhhi. Tua ding i kin laitakin Pasian ciangin tui galkap beelpawl neuno khat in in thadim takin i khangliat tuikulh va sim uh a, amau kepzawh cia ding hong deihzaw hi. ding mun khat la-in “tuipiau giahphual” khat sat uhhi. Tuipiau giahphual a kip a kho khit ciangin tuikulh bup laakzawh nadingin khuano khuapi teng hun khatin khatta a banbanin sim uhhi. A tawpna ah nakpi kidona leh si le nai luanna tampi tuahkhak kul se lo-in tua tuikulh bup a vekin lazo uhhi. A tunga i gen mipa Lane Adam in hih bangin tehkakna nei hi: Khrih in kikhelna (conversion) phual ah i nuntakna hong sim ma-in khatveivei i vaihawm zawhloh ding buainate hong tungsak a, tua tawh i nuntakna hong “thaneemsak” hi. Tua bangin kongpi khatvei hong kiuhna tawh Khrih kiangah a nuntakna a kihon pah mi pawlkhat a om hangin ei mihing a tamzawte in lehpanin i do hi. Kikhel ma-a i dinmun pen, “En un, kongpi gei- ah ka ding a, bomb kong lawn hi” hong ci Jesuh tawh kimuhna mun hi. Khrih kiangah na kongpi na hon hun lianin Pasian in na nuntakna sungah “tuipiau giahphual” khat hong sat pah hi. Ama kiangah nuntakna a bupin a niamlut khin na kisa kha thei ding a, a taktakin na phawkkhakloh thute na nuntakna sungah tampi om lai hi. Tua huna na theihtel zahzah bek Pasian kiangah na ap thei hi. Tua pen hoih hi. Khrih in tuipiau giahphual a ngah khit ciangin na nuntakna bup ama aa a suah madongin khawk khatkhit khat hong sim toto ding hi. Kidona leh kinawknate zong om ding a, ahi zongin a tawpna-a hong gahkhia ding pen muahlahhuai ngeilo ding hi. Pasian in “Note sunga nasep hoih a pankhiapa in a kizawhsiang dong maban 1 zomsuak ding hi” ci-in kamciam hong pia khin hi. Nungzui hihna cih ciangin Khrih’ zia le tong zuihna vai-maban khat hi. Lai Siangtho in, “Eite ‘Khrih kicinna’ cih a khiatna nei khantohna dawl 2 ahi picinna taktak ah i tung hi” ci hi. Khrih tawh kisutna cih pen na lamtawp na lungtup kungpi hi a, ahi zongin na khualzinna na kalsuanna ahihleh khantawn sawt ding hi. Tua khualzinna ah upna (biakpiakna tungtawnin), kisaina (kilawmtatna tungtawnin), leh hihtohna (nungzui hihna tungtawnin), cihte kihel ahihlam tu ciangciang i kikum khin hi. Nisimin amah tawh tawmta a 216 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
kisutbeh toto dingin Pasian in hong deih hi: “A thak-a hong kibawlna mun leh nang hong Bawlpa tawh na kisuttohna mun nuntakna thak ah nuntak ding na kipan khin hi.” 3 Tu hunin manlaanna (speed) i thupisak mahmah a, ahi zongin Pasian in thahatna leh kipna thupisakzaw hi. Eite in thu le late nawhsa thu, thakhat thu, leh lamdawt zui-a kikhensat ding i deih hi. Eite in thuhilhna, thu kikupna, ahihkeileh tuahkhak thu, cihte pen i buaina khempeuh hong phelsiangsak pah ding, zia-etna khempeuh hong hepkhiatsak pah ding, leh natna satna hong damsak pah dingin i deih hi. Ahih hangin picinna taktak cih pen tuahkhak thu khat, bangzahin thakhauhin muibun himah taleh, tua thu khat bek panin a gah hi ngeilo hi. Khangliatna cih pen damdamin piang hi. Lai Siangtho in, “I nuntakna sungah Pasian hong lut ciangin i nuntakna damdamin 4 hong taangphazaw, hong etlawmzaw a, amah tawh i kisunto hi” ci hi. BANG HANGIN HUN SAUVEIPI LAK KUL HIAM? Pasian in eite thakhat thu-in hong khel thei ding ahih hangin damdamin leh tawmtawmin hong khangliatsak ding mah na teelzaw hi. Jesuh in zong a nungzuite tua dan mahin na pantah ngiat hi. Pasian in Israel mite Kamciamna Gam a laak lai-un a buai vatloh nadingun “tawmta tawmta” 5 bekin a zawhsak mah bangin eite’ nuntakna sungah zong tawmta-a a kikhan toto nam tawh hong sep ding utzaw hi. Kikhel nading leh khangliat nading thu ah bang hangin hun sauveipi lak ding kul hiam? Thu a theitel-hakte i hihi. Thu a theitel-hakte i hihi. I sinsa thu le la khatpeuh i theihtel Thu a theitel-hakte i hihi. Thu a theitel-hakte i hihi. Thu a theitel-hakte i hihi. takpi nadingin sawmli sawmnga vei bang i sin kikkik ding kisam thei hi. Buaina hong pian kikkik ciangin, “Sinkik kul nawnkei! Ka sin khitsa hi” ci-in i ngaihsun thei a, ahi zongin Pasian in ei sangin theizaw hi. Israel mite’ tangthu i et ciangin Pasian’ hong hilh thu le late i mangngilh baihzia leh i gamtat luhekzia a lui teng mah ah i kilehkik baihzia hong kilang hi. I kisin kikkik ding kisam hi. I zat nawnloh ding na, tampi om I zat nawnloh ding na, tampi om I zat nawnloh ding na, tampi om I zat nawnloh ding na, tampi om I zat nawnloh ding na, tampi om hi hi hi hi hi. A kipatzawh kum tampi ahi khin aituam buaina khat phelsiang nop manin thuthei mipil (counselor) khatpeuh kiangah pai-in, “Ka vai hong kikuppih lecin ut veng aw. Nai khat sung hun ngah ing” a va ci, mi tampi om hi. Tua mite in sauveipi a kip khin, nakpi- a kikai-awk haksatna thu khat manlang takin Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 217
a veng pak thei dingin lam-en uhhi. I zongsat hoihlote-a kipan i buaina a tamzawte pen zan khat thu-a hong piang vat hilo ahih manin tuate thakhat thu-a a bei pah dingin lam-etna pen a taksuak thei thu hilo hi. Kum tampi sung kisia dikdek khinsa khat thakhat thu-a a hoihkiksak thei zatui, thungetna leh thukhun, cihdan khat zong om lo hi. Hanciamna tawh paihkhiat ding leh laihkik ding kisam hi. Tua pen Lai Siangtho in “sungmi lui suahkhiatna” leh “sungmi thak silhkikna” ci hi. Na kikhel hun lianin pianzia a thak sitset 6 khat ngah napi-in paihkhiat ding leh laihkik ding a kisam ngeina lui, tatzia lui, leh zatzia lui, cihte na nei lai veve hi. Ei tawh kisai thumaan thu, ahi bangin i maingat ngamkei Ei tawh kisai thumaan thu, ahi bangin i maingat ngamkei Ei tawh kisai thumaan thu, ahi bangin i maingat ngamkei Ei tawh kisai thumaan thu, ahi bangin i maingat ngamkei Ei tawh kisai thumaan thu, ahi bangin i maingat ngamkei hi. hi. hi. hi. hi. Thumaan thutak in ei hong suaktasak ding ahih hangin hong amkhamsak masa phot thei ahihlam kong gen khinzo hi. Lungsim siang tawh i gamtatzia maingat lehang i muhnoploh thute muhkha thei ding ci-a i launa in thumaan a nialnial hong suaksak hi. I khialhna, i cinlahna, i ginatlohna, cihte tungah Pasian in khuavak bangin ama thumaan thutak hong taansak ding i kiphal ciang bekin i kipuah thei pan ding hi. Lungsim kiniamkhiatna leh thu kihilhna a saangthei lungsim puakzia lo tawh na khangliat theihlohna pen tu-a thu hang ahihi. Khangliatna in lungsim hong nasak thei-in dipkuat-huai Khangliatna in lungsim hong nasak thei-in dipkuat-huai Khangliatna in lungsim hong nasak thei-in dipkuat-huai Khangliatna in lungsim hong nasak thei-in dipkuat-huai Khangliatna in lungsim hong nasak thei-in dipkuat-huai thei hi. thei hi. Khangliatna pen kikhelna lotawh piang theilo hi; kikhelna pen thei hi. thei hi. thei hi. launa ahihkeileh supna lotawh piang theilo hi; supna pen lungsim natna lotawh piang theilo hi. Kikhelna ahih nakleh supna nam khat teeiteei kihel hi: Kalsuanzia a thak na sinkhak theih nadingin a luite na nusiatloh phamawh hi. I bulh ngeingei buut (boot/shoes) khat, i khe tawh kituakin zatnuam mahmah ahihna tawh, lui mahmah taleh i paihnop Khangliatna pen hetloh dan mah bangin i kalsuanzia luite kikhelna lotawh, ei le ei kilelhna hi phial taleh i nusiat ding kikhelna pen launa (i sup ding) i kihta hi. ahihkeileh supna Mite in a paubannate uh lotawh, supna pen bulphuhin amau hihna dinmun (identity) lungsim natna lotawh, kipsak thei zawsop uhhi. “Tua pen kei’ piang theilo hi. dan hi...Kei a tuaci mah hi’ng” khawng i ci thei hi. I lungsim sungtawng ah phawkloh kalin patauhna khat i nei a, ka hihdet thu, ka lungsim natna, ka cinlahna, cihte nusia le-ing kei, kua hi nawn ding, ci-in i ngaihsunkha hi. Tua launa lungsim in na khangliatna ziakaisak hi. 218 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Hihdet thu a pian nadingin hun sawtpi kisam hi. Hihdet thu a pian nadingin hun sawtpi kisam hi. Hihdet thu a pian nadingin hun sawtpi kisam hi. Hihdet thu a pian nadingin hun sawtpi kisam hi. Na gamtatzia Hihdet thu a pian nadingin hun sawtpi kisam hi. i cih ciangin na hihdet thute (habits) kigawmkhawm ahihlam ciamteh in. Migi denden lopi-in a migi khatin na kiseh theikei ding hi. Migi cih ciangin migi dingin ngaihsun teekteek lopi-in migitna nei, cihna hi. Lungsim maan na neih pen na hihdet thu ahih mateng mi muanhuai khatin na kipulak theikei ding hi. A zi tungah a cihtak hun tampi a nei pasal khat pen a citak kici theilo hi. Na hihdet thute in na gamtatzia kilangsak hi. Khrih tawh kisun gamtatzia hihdet thute neihtoh nading lampi khat bek om hi: Tuate zat-kisin ding kisam a, tua in hun saupi la hi. Thakhat thu- a piang hihdet thu cih bang om lo hi. Paul in Timoti kiangah, “Hih thute zat-kisin in. Na khantoh lam mite in hong muhtheih nadingin tua thute ah na nuntakna kipia NI in” ci-in hanthawn hi. SAWMNIH-LE-GIATNA: 7 Na khatpeuh hun saupi la-in zat-kisin HUN LAK KUL lecin tua lamah kiva-in na siam ding hi. Hih kikkikna pen gamtatzia leh siamna, cihte’ pianna tunnu hi. Hih, gamtatzia kilamtohna hihdet thute pen “kha thukhunte” (spiritual disciplines) zong kici thei zeelzeel a, tua thute a zuihzia hong hilh thei ding laibu hoih tampi om hi. NAWHTAT KEI IN Kha picinna lamah na manawh laitakin tua vai-maban sungah Pasian tawh ma na pankhop theih nading lampi tampi om hi. Na nuntakna sungah Pasian in naseem ahihlam, lungsim Na nuntakna sungah Pasian in naseem ahihlam, lungsim Na nuntakna sungah Pasian in naseem ahihlam, lungsim Na nuntakna sungah Pasian in naseem ahihlam, lungsim Na nuntakna sungah Pasian in naseem ahihlam, lungsim hong sukkhakloh laitak nangawnin, um in. Kha khangliatna cih pen hong sukkhakloh laitak nangawnin, um in. hong sukkhakloh laitak nangawnin, um in. hong sukkhakloh laitak nangawnin, um in. hong sukkhakloh laitak nangawnin, um in. kal khatta kal khatta bekin kisuan ahih manin khatveivei cimtak-huai hi. Tawmta tawmta-a khantohna lam-en in. Lai Siangtho in, “Leitunga om na 8 khempeuhte in amau hun leh amau sawng tek neiciat uhhi” ci hi. Na kha nuntakna sungah zong hun le sawngte om hi. Khatveivei, tomno kal sunga khangliat henhan hun zong om thei a, tua pen kipsakna leh sittelna in hong nungzuih hun om ding hi. Tua ahihleh lamdang takin bei vatleh na ut buaina, zongsatna, lungsim natna, cihte tawh kisai-in bangci dan hi ding hiam? Na-lamdang a pian nadinga thunget pen khialhna om lo a, ahi zongin hong kidawnkikna pen damdama kikhelna nam tawh hong kipiak leh lungkimlo kha kei in. Tui, dam takin leh maan takin sauveipi a luan ciangin suang sakpente in zong thuak zolo-in pa seemseem uh a, suangtum lianpite suangtang nono suak uhhi. Mawngdawn ngekno khat pen sauveipi khit ciangin mawngkung lianpi khat suak hi. Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 219
hu ciapteh nading laibuno khat nei in. T T T T Thu ciapthu ciapteh nadieh nading laibuno khat nei ing laibuno khat nei in.n. Tua pen nisima hu ciapteh nadieh nading laibuno khat nei ing laibuno khat nei in.n. hu ciapt thupiang teng khum nading laibu cihna hilo a, na sinthak na theihthak thute ciapteh nading laibu cihna hi. Pasian’ hong hilh ama thu, nangma thu, nuntakna thu, kizop kithuahna thu, leh thudang khatpeuh, cihte tawh kisai- in nang’ muhzia leh na theihdan teng gelhkhia in. Tuate etkikna, phawkna, leh khangthakte tungah piaksawnna na neihtheih nadingin lai tawh khumin 9 ciamteh in. Thu le late i sin kikkikna a hang pen tuate mangngilhkik i hih man hi. Na kha laibu (spiritual journal) maanmaanin enkik zeelzeel lecin a kullo lungkhamnate leh lungsim natnate tampi na peel thei ding hi. Lai Siangtho in, “I pialkhiatloh nadingin i zaksa thute kiptak letcip ding thupi 10 mahmah hi” ci hi. Pasian tungah leh nang le nang tungah lungduai in. Nuntakna Pasian tungah leh nang le nang tungah lungduai in. Pasian tungah leh nang le nang tungah lungduai in. Pasian tungah leh nang le nang tungah lungduai in. Pasian tungah leh nang le nang tungah lungduai in. sunga i lungkim theihlohna a hang khat pen Pasian’ hun geelna leh ei’ hun geelna kibang den khollo ahih man hi. Pasian a nawhtatloh laitak ei i nawhtat kha thei hi. Na nuntakna sungah khantohna ziakai lua na sak manin lungkim zolo-in na om kha thei ding hi. Na ciapteh ding thu ah, Pasian nawhtat ngeilo a, ahi zongin hun maan den hi. Tawntung hun sunga na dinmun ding hong bawlsak nadingin Pasian in na khan sunga hun khempeuh hong zatsat ding hi. Pasian in gamtatzia lamtohna ah, a diakdiakin makaite’ nuntakna sungah, hun saupi khat la ahihlam etsakna limte Lai Siangtho sungah a dim a ha-in om hi. Moses a pattah nadingin, gamlak-a kum sawmli tawh kigawmin, kum tampi hun la hi. Moses in ni 14,600 vilvel sung ngak ngingeu- in, “A hun nai hiam?” ci-in dongdong mai hi. Pasian in zong, “Hun nailo hi” ci-in dawng den hi. Laibu thulu minthang pawlkhat a om hangin Picinna Mun Tunbaih nading Kahleite (Easy Steps to Maturity) ahihkeileh Misiangtho Suahtheih Pahna Pasian nawhtat ngeilo Thusimte (Secrets of Instant Sainthood) cih a, ahi zongin hun bang om lo hi. Pasian in pateh khat a maan den hi. bawlnop ciangin zan khat bek hun la a, ahi zongin mangtaak singkung khat a bawlnop ciangin kum zakhat val sung hun la hi. Lungsim thupite cih pen buaina sunga kipekna, huihpi gauhpi tuahkhakna, gimthuakna hun nawkkhakna, cihte tungtawnin a khanglian toto uh ahihi. Vai-maban sau ahih manin na lungsim zong sausak in. Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah James in, “A hun cing nai lopi-in na khatpeuh ngahsawm kei un. Na picin nadingun leh limtak na kilamtoh theih nadingun 11 a sep ding maban teng seemsak un” ci hi. 220 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Lungkia kei in. Lungkia kei in. Lungkia kei in. Pasian gamtaang meengmeeng lo lua sa-in Lungkia kei in. Lungkia kei in. Habakkuk a lunggim mahmah laitakin Pasian in, “Hih thute tu mahmah-a a piang pah lo dinga ka geelsa hi. Na vision a tangtun ding hun pen dam takin, kip takin, leh kician takin hong naita hi. A ziakaisuah leh zong lungmang kei in. A hang pen hih thute hong tangtung takpi ding hi. Ni khat nangawn 12 khengval lo ding uhhi” ci-in hopih hi. Hun kisotto pen Pasian’ hong nolhna hilo hi. Koi tan pai lai ding kisam cih bek ngaihsun kei inla koi tan tung khinta cih zong kiphawk in. Na tun nopna mun na tung naikei a, ahi zongin na omna ngei ah zong na om nawn tuankei hi. Tawlkhat lai-in PBPGINFWMY cih laimal a tuang angkilh nam khat minthang mahmah a, tua laimal a khiatna pen “Please Be Patient, God Is Not Finished With Me Yet” (Lungduai Ning, Kei’ Vai Pasian Mansiang Nailo) cihna hi. Nang’ vai zong Pasian mansiang nailo ahih manin mailam mah manawh suaksuak in. Dokdawn khat nangawn kuhkalna tawh tembawpi tungah kahto zo lai buang hi. SAWMNIH-LE-GIATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Picinna mun manawhna ah lamdawt om lo hi. Lungngaih Ding Thu: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu:: “Pasian in na sungah nasep hoih khat pan khin a, Jesuh Khrih hong paikik ni, tua nasep a mansiang madongin zomto suak ding hi ci-in ka telcian hi” Filippi 1:6 (NCV) Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Ka kha khangliatna a koi mun zawdeuh Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna: tengah ka lungduai ding leh ka kip ka kho ding kisam phadiak hiam? Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 221
222 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
NGIMNA # 4 NGIMNA # 4 NGIMNA # 4 NGIMNA # 4 NGIMNA # 4 ASIAN’ NA A SEEM DINGIN P P P P PASIAN’ NA A SEEM DASIAN’ NA A SEEM DINGININGIN ASIAN’ NA A SEEM DINGININGIN ASIAN’ NA A SEEM D NANG HONG KISUI NANG HONG KISUI NANG HONG KISUI NANG HONG KISUI NANG HONG KISUI Kote pen Pasian’ silate ka hi lel uh a,...Kote khatciat in sep dinga Topa’ hong piak nasep a seem ka hi uhhi: Ke’n khaici vawhin Apollos in tuibuak a, ahi zongin a khangliansak pen Pasian hi. 1 Korin 3:5-6 (TEV) 223
224 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
29 NG KIPIA NASEP SAANNA NG K KIPIAIPIA N NASEPASEP S SAAANNAANNA H H H H HOO OO ONGNG K KIPIAIPIA N NASEPASEP S SAAANNAANNA NG Eite i hihna bang hong hisak, Khrih Jesuh kiangpana nuntakna thak hong pia, pen Pasian mahmah hi: tu-a i nuntaknate midangte huhna-in i zat dingin amah in a beisa khanghun tampi lai-in geelna na nei khin hi. Efesa 2:10 (LB) Ka sep dinga nong piak nasep a tawpna dongin zawhsiangna tawh leitung ah na min ka thangsak khin hi. Johan 17:4 (Msg) Sepkhiatna khat a nei dingin leitung ah nang hong kikoih hi. A omsate a zang ding -- an a ne ding, huih a diik ding, mun a la ding -- bekin nang hong kipiangsak hilo hi. Na nuntakna ah vai lianpi a seem dingin Pasian in hong seek hi. Laibu kitamkhotpente sungah nuntakna sungpan a hoihpenpen “ngah” nading ngaihsut piakna cihte a om hangin tua pen nang aadinga Pasian’ deihna hi masa lo hi. Leitung ah nang hong kipiansakna pen nuntakna sungpan a la ding bek hilo-in nuntakna a behlap ding cih ngimna tawh hi. Piakkik na neih ding Pasian in hong deih hi. Hih pen na nuntakna aadinga Pasian’ hong geelsak ama ngimna lina hi a, tua pen “Pasian’ na sepkhiatna” (ministry), ahihkeileh mi’ na sepsakna (service) kici hi. Hih thu, Lai Siangtho in a kicingin hong gen hi. Pasian’ na a seem dingin nang hong kipiangsak hi. Pasian’ na a seem dingin nang hong kipiangsak hi. Pasian’ na a seem dingin nang hong kipiangsak hi. Pasian’ na a seem dingin nang hong kipiangsak hi. Pasian’ na a seem dingin nang hong kipiangsak hi. Lai Siangtho in, “(Pasian in) eite’ hih dinga a na bawlkholhsa, gamtat hoihte tawh nuntakna aadingin eite hong piangsak hi” ci hi. Tua nasep hoihte cih 1 pen na hih ding sepkhiatna hi. Mite aading na khatpeuh na sepsak ciangin 2 Pasian’ na a seem na hi a, nang aadinga Pasian’ hong geelsak a ngimnate Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 225
lakah khat a cingsak na hihi. Tua ngimna tawh Pasian in nang, limtakin hong suih ahihlam mai-a khenpi nihte ah i kikumto ding hi. Jeremiah kianga Pasian’ gen thu pen nang aading zong hi pah hi: “Na nu’ naubu sungah nang kong bawl ma-in kong teel khin hi. Nang na suah ma-in nasep a tuam vilvel khat aadingin kong tuamkoih hi.” Nasep a tuam vilvel khat a seem 3 dingin hih leitung ah hong kikoih ahihi. Pasian’ na a seem dingin nang hong kihonkhia hi. Pasian’ na a seem dingin nang hong kihonkhia hi. Lai Pasian’ na a seem dingin nang hong kihonkhia hi. Pasian’ na a seem dingin nang hong kihonkhia hi. Pasian’ na a seem dingin nang hong kihonkhia hi. Siangtho in, “Eite hong honkhia-in ama nasep siangtho a seem dingin hong teel pen amah ahihi. Tua pen eite’ kilawm kituakna hang hilo-in ama geelnasa ahihna hang hi” ci hi. Ama “nasep siangtho” na sep theih nadingin Pasian 4 in nang hong tankhia hi. Sepkhiatna hangin hong kihonkhia hilo a, sepkhiatna aadingin hong kitankhia hizaw hi. Pasian’ Kumpigam sungah na dip dingin mun khat, ngimna khat, panmun khat, leh kimanna khat na nei hi. Tua thu in na nuntakna nakpi-in thupisak a, nakpi-in manneisak hi. Hotkhiatna na ngah theih nadingin Jesuh in a nuntakna tawh khek hi. Lai Siangtho in, “Nang aading Pasian in manh tampi na pia hi. Tua hi a, 5 na pumpi Pasian pahtawina-in zang in” ci-in phawksakna hong pia hi. Kisuanna lungsim ahihkeileh launa lungsim ahihkeileh mawhpuakna lungsim, cihte tawh hilo-in lungdamna, eite aadinga hong sepsaksa thute hanga nakpi lungdamna tawh Pasian’ na a seem i hihi. Ama tungah i nuntakna bup zah leiba i nei hi. Hotkhiatna thupha tungtawnin a beisa hunte hong kimaisak, tu laitak hunin khiatna tawh hong kidimsak, mailam hun aading lungmuanna hong kibawlsak, khinzo hi. Hih zah-a lian hamphatnate lungngai kawmin Paul in, “Pasian’ henpihna lianpi hangin...Pasian’ nasepna ah ki-apin ama 6 mai-ah a hingtang biakpiak van bangin no le no kilui un” hong ci hi. Sawltak Johan in itna tawh midangte aading na i sepsak ciangin tua in hotkhiat taktakte i hihna lakkhia ahihlam hong hilh hi. Amah’n, “Khat le khat i ki-itna in eite sihna pan nuntakna ah tung khin i hihna kipsak hi” ci 7 hi. Midangte tungah itna nei lo-in amau NI SAWMNIH-LE-KUANA: aading ka sepsaknop keileh kei HONG KIPIA NASEP kitangsapna teng bek a kin ka hi a, ka SAANNA nuntakna sungah Khrih om takpi maw, takpi lo, cih ka kidot ding kisam hi. Hotkhiat a ngah mi cih pen midangte’ na a sepsak nuam mi ahihi. Pasian’ na sepna cih thu ah mi tampite’ telkhialh dang khat om a, tua pen Pasian’ na sepkhiatna (ministry) hi. Hih “Pasian’ na sepkhiatna” cih kammal a kizat ciangin mi tampite in pawlpi sya, siampi, leh hunbit biakna naseem, cihte bek a mitkha uh-ah mu uh a, ahi zongin Pasian in ama innkuan 226 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
sungmi khempeuh naseem sya (minister) ahihlam hong gen hi. Lai Siangtho sungah mi’ na sepsakna (setrvice) leh Pasian’ na sepkhiatna (ministry), hihte nih a kibang ahih mah bangin sila (servant) leh naseem sya (minister) cih kammalte zong a khiatna kibang hi. Khristian khat na hihleh naseem sya na hi a, na a seem, sya a seem, na hihi. Peter’ sungnu in Jesuh’ damsakna a ngah ciangin tua a ngah thak 8 cidamna zang pah a, thakhat thu-in “dingto-in Jesuh, lengla do hi.” I sep ding pen tu-a ahihi. Midangte a huh dingin eite hong kidamsak hi. Thupha a hi dingin eite thupha hong kipia hi. Tu hiithiatin vantung bek a ngak ding hilo-in midangte’ na a sepsak dingin hong kihonkhia ahihi. Pasian in ama hehpihna i saan phetin bang hangin vantung gam ah hong lato pahlo ahi tam, ci-in na ngaihsun ngei hiam? Bang hangin a Midangte tungah itna cingtaaklo leitung ah hong omsak lai ahi nei lo-in amau aading hiam? Ama ngimnate a cingsak dingin ka sepsaknop keileh eite hong omsak lai ahihi. Hotkhiat na kei kitangsapna teng ngah ciangin Pasian in ama lungtupte bek a kin ka hi a, ka aadingin nang hong zatsawm hi. Pasian nuntakna sungah in a pawlpi sungah nang aading nasepna Khrih om takpi maw, (ministry) khat leh leitung ah nang aading takpi lo, cih ka kidot thupuak nasep (mission) khat nei hi. ding kisam hi. Pasian’ na a seem dingin Pasian’ na a seem dingin Pasian’ na a seem dingin Pasian’ na a seem dingin Pasian’ na a seem dingin ng hong kisam hi.i. na na na na nang hong kisam hng hong kisam hi.i. Na khangliatto ng hong kisam hi. ng hong kisam h kawmin na lungsim sungah, Pasian’ “sapna ngah” cih thu pen thupuak naseemte, pawlpi syate, RC nungak siangthote, leh hunbit pawlpi naseemte bek’ sinkhak thu hi dingin na ngaihsunkha thei ding hi. Ahi zongin Lai Siangtho in Khristian khempeuh a seemkhia dingin hong kisam, ci hi. 9 Hotkhiat ngah dinga hong kisapna sungah a seemkhia dinga hong kisapna zong kihel hi. Tuate nih a kibang hi. Bang nasep, bang maban na nei zongin nang pen hunbit Khirstian sepkhiatna phual ah hong kisam hi. Tua tawh a kilehbulh kammal pen “sepkhiat a neilo Khristian” hi. Lai Siangtho in, “Ama mite ahi dingin amah in eite hong honkhia-in hong sam a, tua pen i sepsa thute hang hilo-in ama ngimnate hang ahihi” 10 ci hi. Peter in zong, “Nang hong sampa Pasian a hoih mahmahna thute a 11 genkhia dingin note hong kiteel hi” ci-in hong genbeh hi. Pasian’ hong piak na siamnate na zatkhiat simsimin nang hong kisapna thu a cingsaksak na hihi. Lai Siangtho in, “Tu-in ama aa na hi uh a,...tua pen Pasian’ nasepna Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 227
sungah eite na-a kimangthei i hih nading hi” ci hi. Pasian’ nasepna sungah 12 bangzahvei na-in na kimang hiam? Sen gama pawlpi pawlkhatte ah thu-um thakte muakna a neih uh ciangin, “Tu-in Jesuh in a et nading mittang a thak kop khat, a zak nading bil a thak kop khat, a huh nading khut a thak kop khat, midangte a it nading lungtang a thak khat, a nei hita hi” cih tawh hopih uhhi. Pawlpi innkuan khat tawh na kizop ding a kulna a hang khat pen thu-um midangte’ na a sepsak dinga hong kisapna thu, muibun takin na cinsak theih nading hi. Lai Siangtho in, “Note khempeuh na vekpi-un Khrih’ pumpi na hi uh a, note khatciat pen a omloh a phamawh, pumtung na a 13 tuam tek na hi uhhi” ci hi. Nang’ sepkhiatna pen Khrih’ Pumpi sungah kinak sap mahmah a, tua pen tualsung khua pawlpi khat va dong lecin na thei ding hi. Eite khatciat in i pan nading panmun khat tek i nei a, panmun khatciat zong thupi thei mahmah hi. Pasian’ na sepna ah a thuneu cih bang om lo a, a vekpi-in kisam tek hi. Tua mah bangin pawlpi sungah thupitna neilo nasepna cih bang om lo hi. Nasep pawlkhat muhtheih pah dingin kilang a, pawlkhat kilang lo ahih hangin a vekpi-in manpha hi. A taktakin a neusuah, a kilanglo nasepnate in khantohna lianpipi piangsak theizaw lai hi. Ka inn uh-ah lengla khan-a kithuah meivak bawkpi sangin zan ka thawh cianga bangmah ka palkhakloh nadingin meitaang kiukiau-a khua hong musak meivakno pen meivak thupipen ahihi. A golna zah (size) leh a muibutna zah (significance) cih thu nih pen a tuamtuak mah ahihi. Na-a i kiman theih nadingin eite khat le khat tungah i kingap ding kisam ahih manin nasepna khempeuh a vekin thupi hi. Na pumpi tunga pumtung na khat, ahihkeileh na pumpi sunga om na sungkuate khat, na-in hong kimang keileh na bangci ding hiam? A cina na hi a, na pumpi bupin natna na thuak hi. Pumpi sunga sin (liver) in a dangte kiangah, “Kei, gim peuhmah phot ing ei. Pumpi aading naseem nuam nawn ke’ng. Kum khat khawng tawlnga nuam ing. Kei le kei ka kivakthau phot keileh hoih kei inteh” a ci ding danin ngaihsun lecin bang teng hong piang ding hiam? Pumpi si ding hi. Tuni-in naseem nuamlo Khristiante huhau-in tualsung pawlpi tampitak si kuanin om uhhi. Pumpi in natna satna thuakin a om laitak tua mite a gei lamah tu hiithiatin pawi etin en lel uhhi. asian’ na a seem din’ na a seem dingingin nan nang, tng, thu hong kipia hhu hong kipia hi.i. P P P P Pasiaasian’ na a seem din’ na a seem dingingin nan nang, tng, thu hong kipia hhu hong kipia hi.i. Jesuh in, asia asian’ na a seem dingin nang, thu hong kipia hi. “Na lungsim puakziate uh kei’ aa tawh a kibat ding kisam hi. Banghanghiam cihleh Kei, Messiah, pen kei’ na hong kisepsak ding hilo-in mi’ na a sepsak 228 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
dingin leh ka nuntakna a pia dingin kong pai hi” ci sinsen hi. Khristiante 14 aadingin ci lehang mi’ na sepsakna cih pen deihteeltheih thu, hun i piak zawhleh i hun geelna sungah behlap ding thu, hilo hi. Hih pen mah Khristian nuntakna thu laigil hi pah hi. Jesuh pen “mi’ na a seem dingin” leh “a pia dingin” hong pai hi a, hih tatna kammal (verb) mal nihte leitunga na nuntakna ah zong a dawkkhiat ding kisam hi. Mi’ na sepsakna leh piakna cih pen na nuntakna aadinga Pasian’ hong geelsak a ngimna lina tomlakna hi. Mother Teresa in, “Nuntak siangtho cihna sungah Pasian’ na maitaii takin sepna zong kihel hi” ci ngei hi. Kha picinna cihna ah tua ciang ding bek hi ngeilo ahihlam Jesuh in hong hilh hi. Picinna cih ciangin Pasian’ na sepna aading hi. A piakhia dinga a khanglian i hihi. Theihna kibehlap toto cih bek kicing nailo hi. Theih bangin i gamtat ding leh i up bangin zat-kisin ding kisam lai hi. Lahkhiatna (expression) omlo lunglutna (impression) in lungkiatna (depression) piangsak hi. Mi’ na sepsakna kihello thusinna in kha awkcipna hong tun hi. Galilee Tuipi leh Si Tuipi thugentehna pen tu dong mahin maan lai hi. Galilee Tuipi cih pen a sunglam ah tui a lut bek hilo-in a pualam ah Kha picinna cihna ah zong luangkhia kik ahih manin tuisung ganhingte tua ciang ding bek hi tawh a kidim bualpi suak hi. Si Tuipi ahihleh a ngeilo hi. sunglam ah tui a lut bek omin a pualam ah a A piakhia dinga a luangkhia om lo ahih manin bualpi khawlcip khat khanglian i hihi. suak a, tuisung ganhingte nungta theilo hi. Tuni-a thu-um mi tampite’ kitangsap masak thute lakah Lai Siangtho thusinna dang khat neih ding pen a nunungpen hi ding hi. Tu-a a zatzah uh sangin a tamzaw tham thei khin lel uhhi. Amau kitangsap pen mi’ na sepsak ding nam hizaw a, tua hileh a kha sagolhte uh kisaalin thahat ding uhhi. Mi’ na sepsak cih pen i pianpih utna lungsim tawh kikeelki liinlian hi. A tamzaw ah eite pen mi’ na sepsak ding sangin ei’ na hong kisepsak ding ki-utzaw hi. “Lungsim khualumna ong pia thei ding, thupha ong tun thei ding pawlpi khat a zongzong hi veng aw” a ci kitam a, “Mi’ na ka sepsak theih nading mun leh thupha ka hih theih nading mun a zongzong hi’ng” a ci kitawm hi. Ei aading mi’ hong sepsak ding i lam-en a, mi aading i sepsaksawm kei hi. Ahi zongin Khrih sungah i picin ciangin i nuntakna zong mi’ na a sepsak nam ah hong kilaihtoh ding kisam hi. Khrih’ nungzui a picingte in, “Kei’ kitangsapna teng kua’n hong dipsak thei ding hiam?” ci nawnlo uh a, “Kua’ kitangsapna dipsak thei ding ka hiam?” cizaw uhhi. Tua bagnin na kidong ngei hiam? Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 229
TAWNTUNGHUN AADING KIGINKHOLHNA Leitung na nuntakna a bei ciangin Pasian mai-ah na ding ding a, tua ciangin Pasian in mi aadingin na nuntakna na zatzah leh na zatzia hong sit ding hi. Lai Siangtho in, “Pasian kiangah eimau gamtatna thu i gen ciat ding 15 hi” ci hi. A cihnopna ngaihsun in. Eimahmah aadinga hun leh tha i zatzah leh midangte’ na sepsak nadinga i piakkhiatzah, hihte nih ni khatni ciangin Pasian in tawikhai ding hi. Tua hun ciangin angsung bulphuh lungsim tawh, “Manlah lua kaih cianga” ahihkeileh “Ke’n zong kei’ aituam lungtup pawlkhat nei hi’ng” ahihkeileh “Nasep vai, gualnop ding vai, pensen (pension) lak ding vai, cih teng tawh buaikhop ing” ci-in paulap i zon hangin hawmsuak lel ding hi. Tuate khempeuh Pasian in, “Nong dawnzia khial mawk ciei. Mi’ na a sepsak dinga kong piansak, kong hotkhiat, kong sap, thu kong piak, himah hi vecin” ci-in hong dawngkik ding hi. A koi mun teng tello na hi hiam? Lai Siangtho in thu-umlo mite kiangah, “Amau aading bekin a nungta mite tungah 16 amah in a hehna leh a lungsona buaksuk ding hi” ci-in galphawnna pia a, ahi zongin tua pen Khristiante aadingin ahihleh tawntung thaman suplawhna cih khiatna nei ding hi. Midangte i huh ciang bekin a dim takin a nungta i hihi. Jesuh in, “Na nuntakna kihotkhiat ding bek na masak leh na suplawh ding hi. Keima aading leh Lungdamna Thu aadingin a nuntakna a paaikhia mite bek in nungta cih a khiatna taktak thei ding uhhi” ci hi. Hih thu pen thupi lua 17 ahih manin Lungdamna Thubute sungah ngavei vilvel kigen phapha hi. Nuntakna cih pen Pasian’ na sepkhiatna aading kibawl ahih manin mi’ na na sepsak keileh a om-a om pong (just existing) na hi ding hi. Pasian in angsung bulphuh lo-in midangte na it theih ding, leh mi’ na na sepsak theih ding, hong deih hi. MI’ NA SEPSAKNA LEH A THUPITNA Bang hiamkhat teeiteei aadingin na nuntakna na piak kul hi. Tua pen bang hi ding hiam? Nasep maw, kimawlna maw, uukna khatpeuh maw, minthanna maw, hauhna maw? Tu-ate khat mahmah in zong tawntung thupitna nei lo ding uhhi. Mi’ na sepsakna pen thupitna taktak tun theihna zawi hi. I nuntakna ii a khiatna i muhkhiatna mun pen Pasian’ na sepkhiatna ah hi. Lai Siangtho in, “Eite khatciat in ama pumtung na hihna ah i khiatna leh i kimanna i mukhia hi” ci hi. Pasian’ innkuan sungah na i kisepsak 18 kawmin i nuntaknate in tawntung thupitna ngah hi. Paul in, “Note pumtung na na hihna mun uh hangin tua in note hong thuneusakzaw lo-in hong 230 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
19 thupisakzaw ahihna thute na ngaihsut ding uh ka deih hi” ci hi. Pasian in ama piansak leitung ah kikhelna a tunsak nadingin nang hong zang nuam a, nang tungtawnin naseem nuam hi. Na nuntakna sunga a thupi pen a hun sauna tan (duration) hilo a, a piakkhiatzah (donation) hizaw hi. Bangtanvei nungta cih sangin bangci nuntak cih mah a thupipen ahihi. Pasian’ na sepkhiatna ahihkeileh mi’ na sepsakna khat mahmah ah zong a kihel nailo na hihleh bang paulap teng zangzang na hi hiam? Abraham teek lua a, Jacob lungmuan neilo a, Leah ngaihbaanglo a, Josef mi kiangah kizuak a, Moses pau-awk a, Gideon mizawng hi a, Samson zi muangkhial hi a, Rahab numei kizuak hi a, David mi’ zi tawh mawhin innkuan buaina tampi tuak a, Elijah amah le amah kithahsawm a, Jeremiah lungkia a, Jonah tuantual a, Naomi meigong hi a, Tuiphumpa Johan amah le amah kineugen mi namtuampi hi a, Peter lungtomin pau vatvat thei a, Martha in lunghimawh hau a, Samaria numeinu in pasal tampi nei ngei a, Zakkhias mi’n pakta lo a, Thomas muanlahna tawh kidim a, Paul cidam lo a, Timoti kamtawm hi. Hih teng pen thaneemna namkim hi a, ahi zongin Pasian in ama nasepna sungah hih mite khatciat na zang hi. Nang zong, paulap zongzong nawn kei lecin Pasian in hong zang ding hi. SAWMNIH-LE-KUANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Mi’ na sepsakna cih pen deihteeltheih thu hilo hi. Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: “ Banghanghiam cihleh eite Pasian’ Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu: khutsiamna ma i hi a, i sep dinga Pasian hong’ koihkholhsak ahi na- hoihte a seem dinga Khrih Jesuh sunga hong kipiangsak ahihi” Efesa 2:10 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Ama na a seem dinga Pasian’ hong sapna Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna ka saanloh nadingin hong lehkaihkaih pen bang ahi hiam? Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 231
30 P P P P PASIANASIAN’ N’ NAA A S A SEEMEEM D DINGININGIN H HONGONG K KISUIISUI ASIAN’ NA A SEEM DINGIN HONG KISUI ASIAN’ N’ NAA A S A SEEMEEM D DINGININGIN H HONGONG K KISUIISUI ASIAN Na khutte tawh kei nong sui a, kei nong bawl hi. Job 10:8 (NIV) Kei aadinga ka suihsa mite in ka minphatnate tangko ding uhhi. Isaiah 43:21 (NJB) Pasian’ na a seem dingin nang hong kisui hi. Pasian in hih leitunga om piansak nate khempeuh khutsiamna namtuam khat tawh bawltuah hi. Ganhing pawlkhatte tai thei uh a, pawlkhatte zuan thei-in pawlkhat in tuipek uh a, pawlkhat in kua to-in pawlkhatte leeng uhhi. Tuate khatciat in Pasian’ suihna dandan tawh kizui- in amau aituam panmun tek nei uhhi. Mihingte tawh kisai-in zong tua dan mah hi. Nasep tuamtuam a seem dingin eite khatciat a namtuam tekin hong kigeel (designed), ahihkeileh “hong kisui” (shaped) hi. Inn golpi a thak khat a kilam ding ciangin a geel mipilte in, “Inn lamna a hang bang hiam? Kibangci zat ding hiam?” cih thute ngaihsun masa uhhi. Zatsawmna tungtawnin inn a lamzia ding kigeel hi. Pasian in nang hong piansak ma-in leitung ah nang aadinga hong deihsak na panmun ding khensat masa hi. Ama na bangci sep ding ci-a hong deihsakna thu, kiciansak phot hi. Pasian’ na sepkhiatna nam khat aadingin hong kibawl ahih manin nang pen tu-a na hih banga ahi na hihi. Lai Siangtho in, “Eite Pasian’ khutsiamna ma i hi a,...Khrih Jesuh 1 sunga hong kipiangsak ahihi” ci hi. Manglai kammal poem (kamlawh la) cih pen “khutsiamna” ci-a kiletkhia Greek kammal pan hong pai hi. Nang pen Pasian’ khutsiamna tawh hong kibawl khat na hihi. Van tampi gual deudau-a a lomlom-a kibawlna lakah a kihel na hikei hi. Teh teekteek-a 232 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
hong kibawl, nam khat ah mal khat bek a om, bawl masak a hoihpen, na hihi. Pasian’ na, a namtuam vilvel khatin na sep theih nadingin Pasian in geel ngiatin hong sui-in hong bawl hi. Nang na pian nadingin ci le gui (DNA) Pasian in na khat zong limtakin hong gawmsak hi. A neensi mawkzat ngeilo hi dongin limtak hong kigawmkhawm ahihna thu hangin David in hih bangin Pasian’ min phat hi: “Nangmah in ka pumpi sunga om, a kihel bilbialte khempeuh na bawl a, ka nu’ naubu sungah kei nong khuituah hi. Hi zahin lamdang takin a kigawmtuah dingin nong bawl manin nang tungah ka lungdam 2 hi. Na khupsiamna lamdang mahmah hi.” Ethel Waters in a gen mah bangin, “Pasian in vanlui vansia bawl lo hi.” Pasian in na suah ma-in hong sui khin hi bek lo-in hong suihna tawh kituak dingin na nisim nuntakzia ding zong na geel khin hi. David in a kizomin, “Ka nuntakna hun le ni khempeuh na laibu sungah kiciamteh hi. Ni 3 khat nangawn a khen ma-in hun khatta khempeuh kiseh khin hi” ci lai hi. Na nuntakna sunga a piang khempeuh a thupilo omlo cihnopna hi. Midangte tunga na sepkhiatna aading leh Pasian tunga na sepsakna aading nang hong puah nadingin Pasian in tuate khempeuh zang hi. Pasian in na khat zong mawkzat ngeilo hi. Ama minthanna aading zatsawm lopi-in na hihtheihnate, na lunglutnate, na talente (talents), na khuttawi siamnate, na sungpua melpuakziate, na sinkhak thute, hong pia lo ding hi. Hih thute khentelna leh theihtelna panin na nuntakna aadinga Pasian’ hong deihsak thu na muhkhia ding hi. Lai Siangtho in nang pen “lamdang takin a kigawmtuah” hong ci hi. Nang pen thu le la nam tampi kigawmkhawm khat na hihi. Hih thute lakah thu nga na ciapteh theih nadingin kammal theih-ol khat ka na phuan a, tua SHAPE SHAPE pen SHAPESHAPE (melpuakzia) hi. Hih khenpi sung leh mai-a khenpi sungah hih SHAPE thu ngate i kikum ding a, a kizomin na melpuak muhkhiatzia ding leh na zatkhiatzia ding kong gen ding hi. NA SEPKHIATNA AADING PASIAN IN NANG HONG SUIHZIA Pasian in sep ding nasep khatpeuh hong piak simin tua nasep i tangtutzawh nadingin vanzat i kisap teng zong hong pia pah hi. Tua SHAPE SHAPE (melpuakzia) kici hi: SHAPE hihtheihna teng kigawmkhawm pen na SHAPESHAPE S S S S Spritual gifts (Kha khuttawite) H H H H Heart (lungsim) A A A A Abilities (hihtheihnate) Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 233
P P P P Personality (sungpua melpuakzia) E E E E Experience (sinkhak thu) MELPUAKZIA: NA KK KK KHA KK KK KHUTTAWITE PHALHKHIATNA Pasian in ama na sepkhiatna ah zat dingin thu-um mi khempeuh 4 Kha Siangtho siamnate hong pia hi. Tuate pen Pasian in ama na a seem dingte aadinga a vangliatna a guat hihtheihnate hi a, thu-um mite tung bekah kipia hi. Lai Siangtho in, “Kha Siangtho a neilo mi peuhmah in Pasian’ 5 Kha pana hong pai khuttawi siamnate ngah theilo uhhi” ci hi. Kha Siangtho siamnate na thalawh theikei a, zong a ngah dingin na kilawm kei hi. Tua hangin zong khuttawi (letsong - gifts) kici hi. Tuate pen nang tunga Pasian’ hong hehpihna lahkhiatna khat hi. “Khrih in citna tawh ama khuttawite eite tungah hong hawmkhia hi.” Bang khuttawi nam teng 6 deih, ci-in zong na teel theikei hi; tua pen Pasian’ hong piak dandan hi. Paul in, “Hih siamna khuttawite hong hawmkhia pen khat bek ahi Kha Siangtho hi. Mi khatciat in bang khuttawi ngahhuai cih thu amah bek in khensat hi” 7 ci hi. Pasian in namkimna (variety) hoih sa-in eite a namtuam tek hong hisak nuam ahih manin vekpi tungah khuttawi nam khat a kibangin hong pia lo hi. Tua danin, mi khatciat tungah zong khuttawi khempeuh pia tuanlo hi. A vekpi-in ngah hi lecin midangte tawh kithuah kul nawnlo ding a, tua in Pasian’ ngimnate lakah khat ahi eite khat le khat ki-itin khat le khat tungah kingam ding cih tawh hong kipelhsak ding hi. Na Kha siamna khuttawite nang’ aituam phattuam nadinga hong kipia hilo-in midangte’ phattuam nadinga hong kipia hi a, midangte zong nang’ phattuam nadingin khuttawite a kipia ahihi. Lai Siangtho in, “Pawlpi bup i huh theihna a zawi dingin eite khatciat Kha siamna khuttawi khatta 9 hong kipia hi” ci hi. Eite khat le khat i kipanpih theih nadingin Pasian in tu- a danin na geel hi. I khuttawite i zatkhop ciangin i NI SAWMTHUMNA: vekin phattuamna i ngah hi. Midangte in a khuttawite uh hong zatloh uh ciangin khem a thuak na hi a, PASIAN’ NA nang’ khuttawite na zatloh ciangin zong amau, khem A SEEM DINGIN a thuak uh ahihi. I khuttawite a zongkhia ding leh a HONG KISUI khangsak dingin thu hong kipiakna zong tu-a thu hang hi. Na Kha siamna khuttawite hun la-in na zongkhia khin hiam? A kihonglo khuttawi a mawknapi hi. Khuttawi siamna tawh kisai thutak guipite i mangngilh ciangin tua 234 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
in pawlpi sungah buaina piangsak den hi. Buaina a kituakkha kim nam nih om a, khuttawi hazatna (gift-envy) leh khuttawi hawmthawhna (gift-projec- tion) hi. A nam khatna pen, ei’ ngah khuttawite leh midangte’ ngah khuttawite tehkakin ei tunga Pasian’ hong piak tawh lungkim zolo-in midangte Pasian’ zatzia thangpai-in i hazat ciangin, hong piang hi. A nihna pen, ei’ ngah khuttawi nam midangte in zong a ngah ding sakha-in ei’ sep bangbang amau zong hong seem dingin i lam-et ciangin, leh ei’ lainat zahin hong lainatpih ding sakna tawh amau i hawmthawh ciangin, hong piang hi. Lai Siangtho in, “Pawlpi sungah Pasian’ na A kihonglo sepkhiatna nam tuamtuam om a, ahi zongin a khuttawi a 10 na i sepsak Topa ahihleh khat bek hi” ci hi. mawknapi hi. Khatveivei, Kha siamna khuttawite bek ultungsak kha ka hih manin nang hong suihna-a Pasian’ zat thu le la dangte ka pampaihkha thei hi. Na ngah khuttawite in na nasepna aading Pasian’ hong deihsak thu muhkhiat nading tawhtang khat hong pholak hi a, ahi zongin tua khuttawite bek tawh a man hi nailo hi. Pasian’ hong suihzia a dang nam li om lai hi. MELPUAKZIA: NA LUNGSIM AWGING NGAIHNA Lai Siangtho sungah lungsim (heart) cih kammal pen na lungdeih, na lam-et, na lunglut, na lungtup, na sunmang, leh na lainat thu, cihte kawkna- in kizang hi. Na lungsim cihna sungah na utna, na lawpna -- na sepnop leh na kinpenpen thu -- khempeuh kihelkim hi. Tuni dong mahin tua kammal pen eite in, “Ka lungsim khempeuh tawh nang kong it hi” cihdan namin i zang hi. Lai Siangtho in, “Maitang a liim, tui sungah a kilat mah bangin mi khat pen a lungsim tawh kilang hi” ci hi. Na lungsim in nang taktak hong 11 kilangsak hi. Midangte’ hong ngaihsut dan ahilo, ahihkeileh thu-omziate tungtawna na tuacih dan pen ahilo, na hihna taktak pen mah, cihna hi. Na lungsim tungtawnin a pau, a ngaihsun, a gamta, na hihi. 12 Taksa pumpi pianzia lampanin ci lehang eite khatciat in lungtang kisaaizia a tuam tek i nei hi. Khutpi mai a tuam tek, mitlep a zing paizia a tuam tek, awging a tuam tek, i neih mah bangin i lungtangte zong a kisaaidan tawmnocik khatta kilamdang tek hi. A lamdang thu khat ah, leitunga sim zawhloh mihing a piang ngei awn tampite lakah lungtang kisaaidan na kibatpih khat mahmah zong om lo hi. Tua dan mahin Pasian in eite khatciat lungsim sukkhakzia a tuam tekin hong pia a, tua hangin i lunglut thu le late, sepkhiatnate, leh thu- Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 235
omziate i ngaihsut ciangin i lungsim sukkhakzia zong kibang lo pah hi. Thu pawlkhatte i uuk mahmah a, pawlkhatte i kin kei hi. Hihte pen mi’ na na sepsak nading mun tawh kisai ngaihsutkak theih ding thumongte hi. Lungsim thu kigenna kammal dang khat pen lainatna (passion) hi. Na lainat mahmah thu pawlkhat om a, na lainat kholloh thu zong pawlkhat om hi. Na tuahkhak thu pawlkhat in na lungsim hong sukha-in hong lunglutsak mahmah a, pawlkhat in na lungsim hong beisakin na cimtaak mahmah hi. Hih thute in na lungsim pianzia hong pholak hi. Na gol tohtoh kawmin na innkuanpihte’ kin hetloh thu le la pawlkhat, nang’n nakpi-in lunglut na hihlam na theikhiakha thei ding hi. Tua lunglutnate koi pan hong pai hi ding hiam? Pasian kiangpan hong pai hi. Na pianpih lunglutnate Pasian in ngimna khat tawh hong piak hi. Na lungsim sukkhakzia cih pen mi’ na sepsakna aadinga Pasian’ hong suihzia theihtel nading tawhtang nihna hi. Tuate paampaih kei in. Pasian’ minthanna aading bangci kiman theih ding uh cih ngaihsun in. Tuate hih ding na ut pen na utna a hang khat om ding hi. Lai Siangtho in, “Na lungsim khempeuh uh tawh Pasian’ na seem un” 13 hong ci phapha hi. Pasian in sawl manna tawh hilo-in lainatna tawh ama na a seem dingin hong deih hi. Mihing cih pen a uuk phatloh uh, a lainat kholloh uh nasep namte ah a siam nading uh haksa hi. Na sunglam pana hong phu thute limtak ngaihna in ama na na sepkhiatzia ding Pasian’ hong deihsakna hong laktel thei ding hi. Na lungsim neih teng tawh Pasian’ na na sep ciangin bangci kitheih thei na hi hiam? A limpuak masa pen thalawpna (enthusiasm) hi. Na ut khat na sep ciangin kuamah’ hong tawsawn ding, hong to ding, hong etcik ding, cihte kisam lo hi. Nopsak mahmahna tawh na sep ahihi. Tua nasep nuamsa mahmah na hih manin thaman, phatna, pahtawina cihte zong na kisam kei hi. Tua tawh a kilehbulh thu pen zong maan mahmah pah hi: Tu-a na sep khat na lunglut khol keileh na lungkia pah lel ding hi. Lungsim takpi tawh Pasian’ na sepna limpuak nihna pen muibutna (effectiveness) hi. Na ut dinga Pasian’ hong piak nasep na sep simsimin na siam pah hi. Lainatna in cingtaakna hong tun hi. Nasep vai khat na kin keileh tua vai ah kiva khollo ding cihna hi. A langkhat leuleu ah, vai khatpeuh ah tangtunna lianpi a mute cih pen sawl manna leh a meet lam-etna tawh hilo-in lainatna tawh a seem mite ahi uhhi. 236 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
“Sum tampi ngah theih nading cihna tawh ka utloh nasep khat seem ing. Ni khatni teh tua nasep nusia ning in, ka ut khat seem ning” ci-a kigen thu i za zeelzeel hi. Tua pen khialhna lianpi hi. Na lungtunloh nasep khat sepna tawh na hun mawk beisak kei in. Nuntakna sunga thu lianpente cih pen van le na ahihlohlam phawk in. Sum sangin khiatna neih ding nakpi- in thupizaw tham hi. Leitunga mihaupenpa in hih bangin pulak ngei hi: “Pasian zahtakna tawh nuntak hiithiat pen hau keei-a lungkhamna honmang khat neih sangin hoihzaw hi.” 14 “Nuntak hoih” neih nading ciang bekin hanciam kei in. Nuntak hoih i cih pen hoihzo taktak tuanlo hi. Lungkimna taktak hong pia zolo ding hi. Na nuntak suak theih nading van le na a kicingin na neih Na ut khat na sep hangin na nuntakna a hang ding nei nawnlo- ciangin kuamah’ in na om thei ding hi. Nuntak hoihzaw khat hong tawsawn -- na lungsim bangin Pasian’ na sepkhiatna - ding, hong to ding, - cih mah ngimzaw in. Na sepnop nasep -- hong etcik ding, na ut dinga Pasian’ hong piak nasep -- bang cihte kisam lo hi. hiam cih khentel inla, tua ciangin ama minthanna aadingin tua nasep seem in. SAWMTHUMNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Pasian’ na a seem dingin kei hong kisui hi. Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu:: “Pasian in mihing tuamtuam tungtawnin leh Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: lampi tuamtuam tawh naseem a, ahi zongin tuate khempeuh tungtawnin ama ngimnate a tangtungsak pen tua Pasian khat bek mah ahihi” 1 Korin 12:6 (Ph) Ngaihsut Ding Thudotna:: Bangci nam tawh hileh midangte’ na lainatna Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna tawh a sepsak, tua banga sep ding a ut, hi thei ding ka hi hiam? Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 237
31 M MELPUAKZIA THEIHTELNA MELPUAELPUAKZIAKZIA T THEIHTELNAHEIHTELNA N N N N NAA AA A M MELPUAELPUAKZIA T THEIHTELNAHEIHTELNA KZIA A masa-in ka sunglam nong sui a, tua ciangin ka pualam nong sui hi; ka nu’ naubu sungah kei nong bawl hi. Late 139:13 (Msg) Nang bek mah nang na hi thei hi. Leitung ah mihing copy cih bang a omloh nadingin Pasian in eite khatciat a tuam tekin hong seek hi. Nang hong tumdangsak thu le late, ahi bang lianin a nei midang khat zong om lo hi. Tua in, nang aadinga Pasian’ hong geelsak dinmun hong tuhkhia thei ding mi, leitung ah khat zong om lo, cihna hi. Khrih’ Pumpi aading tumdang takin na septheih om lo hileh tua na tumdangna hong kibawlsak lo ding hi. Lai Siangtho in, “Kha Siangtho khuttawi a tuamtuam,...sepsakna (service) a tuamtuam,...(leh) sepsak nading 1 hihtheihna a tuamtuam om hi” ci hi. Tuate lakah a masa thu nihte a beisa khenpi sungah i kikum a, tuate pen: na Kha khuttawite leh na lungsim, cihte hi. Tu-in Pasian’ na na sepkhiat nadinga na melpuak a omlai teng i kikum ding hi. MELPUAKZIA: NA HIHTHEIHNATE ZATKHIATNA Na hihtheihnate cih ciangin na pianpih talente (talents) cihna hi. Mi pawlkhat in pianpihin thugenna lamsang siamna nei uhhi: Amaute thugen kawmsa-in nu’ gil sungpan suakkhia tanghial uhhi. Pawlkhatte leuleu, kimawlna lam kiva uh a, taksa pumpi zatkhiatna siam uhhi. Pawlkhatte pen setvan lamsang, music lamsang, ahihkeileh laigelh lamsang, cih bangin kiva uhhi. 238 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Pasian in biakpiakna aading Biakbuk leh vanzat a kisam teng a piansaknop ciangin “...lim etlawm mahmahte a geel dingin leh...khutsiam nasepna namkim ah ma a pang dingin siamna, hihtheihna, leh pilna a nei” 2 khutsiam mite zong omsak pah hi. Tuni-in zong Pasian in ama na a kisepkhiat theih nadingin mite tungah hih siamnate leh a dang tul tampite guan lai hi. I siamnate khempeuh Pasian kiangpan hong pai hi. I siamnate khempeuh Pasian kiangpan hong pai hi. I siamnate khempeuh Pasian kiangpan hong pai hi. I siamnate khempeuh Pasian kiangpan hong pai hi. I siamnate khempeuh Pasian kiangpan hong pai hi. Mawhna bawlna-a kizang siamnate nangawn Pasian’ hong piak hi a, tuate pen mawhna bawl nadinga hong kipia hilo-in mite in mawhna bawlna-a a zatkhialh uh hizaw hi. Lai Siangtho in, “Na pawlkhat limtak i sep theih nadingin Pasian in eite khatciat tungah siamna hong pia hi” ci hi. Na pianpih siamnate 3 Pasian kiangpan hong pai ahih mah bangin na Kha khuttawite zah mahin thupi-in “khavai” (spiritual) hi. Pianpihin hong kipia ahihna thu bekah a kilamdang ahihi. Mite in sepkhiatna a neihlohna uh tawh kisai-in a zat theih uh pualap pen “Luikhiat ding siamna khat zong ka neihlohpi” cih hi. Hih pen nuihzak- huai lel hi. Na sungah a pung a khang thei ding hi napi zatloh, zeekloh, phawkkhakloh-a kikoihdak hihtheihna tampi om a, a tul simin zong om kha thei ding hi. Mipilte’ kankhiatna ah ci lehang mihing a tamzawte in siamna leh hihtheihna a tuamtuam nam 500 pan 700 ciang -- na telna zah sangin a tamzaw tham -- nei, ci uhhi. Gentehna khat gen lehang, na khuak in thu le la trillion 100 (US - awn vive awn khat; GB - awn vive awn awn khat) khol thei hi. Na lungsim in setkan khatin thu le la 15,000 khensat thei a, tua pen na gilpi’ angawi manlanzah tawh kikim hi. Na nak in a gimnam tuamtuam nam 10,000 ciang diik thei-in khen thei hi. Na khut tawh letmat khat (an inch) a sah na khatpeuh na zawt ciangin tua ii seh 25,000 ah 1 cia bek a pha thu-om khat na kankhia thei hi. Kunai (quinine) zatang phelno khat, tua kunai phelno a zah awn nih a pha tui tawh, nekhawm lecin zong na leii in a khaatna thei lai veve hi. Nang pen upzawhloh ding hihtheihna honmangkhat tawh kidim mi khat, a lamdang mahmah Pasian’ piansak khat, na hihi. Siamna khatciat Pasian’ minthanna aading kizang thei hi. Paul in, “Bangbang na hih uh zongin Pasian’ minthan nadingin hih un” ci hi. Lai 4 Siangtho sungah Pasian in a minthanna aadinga a zat siamna tuamtuamte genteh theih ding a dim a ha-in om hi. Tuate lakah tawmkhat en pak lehang: khutsiamna, innpi lam nading lim geelna, thu vaihawmna, moh bawlna, gunkuang bawlna, muamkhum bawlna, thu kinialna, misi luang zatui tawh bawlna, puankhuina, mualsuang atna, lokhawhna, ngabenna, huan bawlna, makaihna, mi ukna, suang-inn lamna, la-phuah lasakna, galhiam bawlna, Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 239
phim tawh puan zepna, lim suaihna, singno suanna, thu ngaihsutna, setvan bawlna, na a thak phuatkhiatna, tembaw tawh khualzinna, vanlei vanzuakna, galkap nasepna, laihilhna, laigelhna, cihte hi. Lai Siangtho in, “Sepsakna (service) aading hihtheihna a tuamtuam om a, ahi zongin mi khempeuh tungah amau aituam sepsakna tek aading hihtheihna a pia pen Pasian khat a kibang ahihi” ci hi. Pasian in a pawlpi sungah nang’ aituam siamnate a 5 kilatkhiat theih nading mun, leh vai lianpipi na sep theih nading mun, khat nei hi. Tua mun, zonkhiat ding pen nang tungah kinga hi. Pasian in mi pawlkhatte, sum tampi zonsiamna pia hi. Moses in Israel mite kiangah, “Topa na Pasian uh phawk un. Banghanghiam cihleh 6 hauhna na ngah nading uh zonsiamna hong pia pen amah ahihi” ci hi. Hih, hihtheihna nam a nei mite pen sumzon nasep kipatzia, van leizia zuakzia, summet ngahzia , cihte lamsang ah siam uhhi. Tua siamna nam na neih leh tua pen Pasian’ minthanna aading na zat ding kisam hi. Bangci danin zang ding? Khatna ah, na siamna Pasian kiangpan hong pai ahihlam tel inla ama min phat in. Nihna ah, na sumzon nasepna midangte’ kitangsapna khatpeuh dipsak nadingin leh thu-umlo mite tungah na upna thu pulak nadingin zang in. Thumna ah, Pasian tungah biakpiakna-in summet sungpan a tawmpenin 7 sawm-ah-khat sumpi khenkhia in. A tawpna ah, na lungtup pen Hauhna Lamto Ding (Wealth Builder) cih hisak kei inla Kumpigam Lamto Ding (King- dom Builder) cih hisakzaw in. Hih thu, khenpi 34na ah kong genpha lai ding hi. Ka Ka hihtheihhihtheih pen mah ka hih ding Pasian in hong pen mah ka hih ding Pasian in hong deihdeih hi. hi. Ka hihtheihhihtheih pen mah ka hih ding Pasian in hong pen mah ka hih ding Pasian in hong deihdeih hi. hi. Ka hihtheih pen mah ka hih ding Pasian in hong deih hi. Ka Na hihtheihnate a zangkhia thei ding mi pen leitung ah nang bek mah na om hi. Nang’ panmun ah kuamah dang in pang theilo hi. A hang pen nang tunga Pasian’ hong piak na dinmun tumdang pen amau ngahlo uh ahih man hi. Pasian in “ama deihna na sep theih nading na kitangsap khempeuh” 8 nang hong pia, ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Na nuntakna aadinga Pasian’ deihna na muhkhiat nadingin bang namte ah siamin bang namte ah siamlo cih limtak na kisittel ding kisam hi. Lasak siamna Pasian in hong piak keileh la makai a seem dingin zong hong lam-en lo, hong sawl lo pah ding hi. Talen na neihloh nam nasep khat a seem dingin Pasian in nang hong konlawh ngeilo ding hi. Thu khat leuleu ah, hihtheihna khatpeuh na neih leh tua pen Ka hihtheih pen mah na nuntakna sungah sep dinga Pasian’ hong ka hih ding Pasian in deihsak nasep hong laktel thu, nang aadinga hong deih hi. Pasian’ deihna a lim a heem-a hong laktel 240 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
thu, hi pah hi. Limsuaih, gualhuai, mi kaihkhop, cihte na kivak leh tua siamnate a kizatna nasep nam khat Pasian in hong geelsak hi, ci-in lungmuang takin kingaihsuttheih ahihi. Pasian in hong piak siamnate mawkzat lo a, ei hong sapkhiatna leh i hihtheihnate enkak den hi. Na siamnate pen nuntak zon nading beka hong kipia hilo hi; nasepna aadinga Pasian’ hong piak hi. Peter in, “Note khatciat tungah Pasian in hihtheihnate a tuam tekin hong pia zo hi; tuate, khat le khat kihuhna-in zang hamtang unla midangte tungah Pasian’ 9 NI thupha nam tampite hawmkhiasawn un” ci hi. SAWMTHUM-LE-KHATNA: Hih laibu ka gelh laitak hunin Saddleback Pawlpi sunga mi 7000 taang in a hihtheihnate NA MELPUAKZIA uh mi’ na sepsakna ah zangkhia uhhi. Tuate pen: THEIHTELNA pawlpi-a mawtaw hong kipiakhiate mizawngte tungah piakkhiatkik theih nadingin a puah pawl; pawlpi van leinate ah a hoihpen leh a kimanpente ngah theih nadinga a vaan pawl; zumlai file a kaikhawm pawl; limsuaihna, hun geelna leh innvai lovai a vaihawm pawl; cina bawlna lamsang a seem pawl; annek tuidawn a vaihawm pawl; la a phuak pawl; music a hilh pawl; kimawlna lam a makaih pawl; laigelh ding lamsang a huh pawl; thuhilhna (sermon) aading thu le la a kancian pawl; cihte leh a dang nasep siamna tuamtuam kihel hi. Pawlpi mi hong lut thakte kiangah, “Na siamna bangbang, na pawlpi aading na zat kul ding hi” ci-in kihopih pah hi. MELPUAKZIA: NA SUNGPUA MELPUAKZIA ZATKHIATNA Eite khatciat bangzah ciangin tumdang cih thu i theitel kei hi. Ci le gui salomte (DNA molecules) in sim zawhloh zah dongin nam tampi kaituah thei uhhi. A thakhauhna nam 10 panin 2,400,000,000na dong om hi. Hih a mal phazah en lecin tua zah a cin ciangin nang tawh a kibang liinlian midang khat om thei pan ding cihna hi. Tua nambat pen laidal tungah bem (zero) khat le khat kikal letmat (inch) khatta a kihalin at lecin na laidalte pen tai (mile) 37,000 sau ding hi. Hih thu bulphuhin nate a kantel mipil pawlkhat in van awngthawlpi sunga na nengneng khempeuh kigawm pen 10 nungah bem (zero) 76 kithuap, sangin tawmzaw thei ding hi ci uh a, tua pen nang’ DNA a omzah sangin tawmzaw tham hi. Tua hi a, nang’ tumdangna pen nialtheihloh thumaan khat hi. Pasian in nang hong bawl lai-in leisaii leinom na lom ngiat hi. Tua hangin nang tawh a kibang liinlian midang cih bang om ngei nailo a, zong om ngeilo ding hi. Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 241
Pasian in namkimna (variety) hoihsa ahihna kilang mahmah hi -- na kiim na paam khuadak lecin na mu ding hi. Eite khatciat, sungpua melpuakzia (personality) a namtuam tek dingin hong piangsak hi. Pasian in “sunglam thu a kinzaw” (introverts) leh “pualam thu a kinzaw” (extroverts) mite omsak a, sepngei dungzui (routine) a deih mi leh namkimna (variety) a deih mi, cih bangin hong bawl hi. Pawlkhatte “thu ngaihsun” (thinkers) dingin, leh pawlkhatte “lungsim sukha” (feelers) dingin, hong bawl hi. Pawlkhat in khatta’ sep dingin nasep (individual assignment) kipia leh limtak zosiang uh a, pawlkhat in beelpawl (group/team) tawh kiseemsak leh nuamsa uhhi. Lai Siangtho in, “Pasian in lampi tuamtuam tawh mi tuamtuamte tungtawnin naseem a, ahi zongin tuate tungtawnin ama ngimna a tangtungsak pen Pasian khat bek mah ahihi” ci hi. 10 Sungpua melpuakzia namkim a vekpi-in Pasian in zang ahihna thu siksan theih ding etsakna Lai Siangtho sungah tampi om hi. Peter pen san- guine (a hoihlam a lam-en thei) khat hi a, Paul ahihleh choleric (cisa sungtholh natna a nei) khat hi. Jeremiah pen melancholy (lungkia-a a dah thei) mi khat hi. Nungzui sawm-le-nihte’ neih sungpua melpuakzia a nam tuamtuamte en lecin amaute sungah bang hangin buaina om thei zeel cih thu na thei pah ding hi. Pasian’ na sepkhiatna aading lungsim kilamzia (temperament) “a maan” le “a khial” cih bang om lo hi. Pawlpi a kilekkim nading leh a namtui theih nadingin sungpua melpuakzia a namkimin i neih ding kisam hi. I vekpi- in a namtui paak kung (vanilla) nam khat bek hi ngeingai lehang leitung pen cimhuai mahmah ding hi. I hamphatna bilbel ah, mite lakah namtuina nam sawmthum-le-khat sangin a tamzaw kimu thei hi. Na sungpua melpuakzia tungtawnin na Kha khuttawite leh na hihtheihnate bangci zat ding, koi-ah zang ding, cih hong kilamdang ding hi. Gentehna-in mi nih in lungdamna thu tangkona lamsang khuttawi a kibangin nei theikha ding uh a, ahi zongin khat pen “sunglam thu a kinzaw” (introvert) hi henla khat pen “pualam thu a kinzaw” (extrovert) hileh a ngah uh khuttawi pen a namtuam tuakin hong kilangkhia ding hi. Singsuite in sing a sa paizia dungzui-in sui le-uh baihzaw ahihlam tel uhhi. Tua mah bangin nang’ lungsim kilamzia tawh a kituaklo nasep khat hong kithatang sawl ciangin tua in lungsim kigakna leh lungsim noplohna piangsak a, nakpi-in hanciam mah ta lecin gah hoihpente na gahsak zokei ding hi. Midang khat ii sepkhiatzia i ciin hangin a tanglam theihlohna zong tua hang mah ahihi. Nang’n, amau sungpua melpuakzia na nei kei hi. Tua banah, Pasian in nang pen nang ahi dingin 242 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
hong bawl ahihi. Midangte’ sepziate etkak theih dingin na la thei a, ahi zongin tua pen na melpuakzia (shape) tawh tehin na khitkhiat (filter) ding kisam hi. Na sungpua melpuakzia Pasian aading bangci zat ding cih na khensat theih nadingin tu hunin tua bangin khentel theih nading lampi hong lak thei laibu leh van le na tampi om khin hi. I sungpua melpuakzia tuamtuamte in limlang kekseu khat bangin Pasian’ khuavak pen cimel (colour) leh kilamzia (pattern) a tuamtuam tawh kilangsak hi. Tua in Pasian’ innkuan, thuklutna leh namkimna tawh etlawmsak a, eite zong a Sep dinga Pasian’ mimal mahmahin hong etlawmsak hi. Sep hong piak pen mah i dinga Pasian’ hong piak pen mah i sep ciangin sep ciangin tua in tua in hong nuamsasak hi. Pasian’ hong piak hong nuamsasak hi. na sungpua melpuakzia tawh kituakin sepkhiatna na neih ciangin lungkimna, tangtunna, lawhcinna, cihte na sinkha hi. MELPUAKZIA: NA SINKHAK THUTE ZATKHIATNA Nang pen, a tamzaw ah nang’ deihteel theih ahi khollo, na khan sunga na sinkhak, thu le late in hong suisui hi. Tuate pen Pasian in nang’ hong seek nadinga hong tuahsak ahihi. Pasian’ na sepkhiat nading ah na 11 melpuakzia theihkhiat nadingin a beisa huna na tuahkhak thute lakah a tawmpenin nam guk na sittel ding kisam hi: y Innkuan sinkhak thu: Na innkuan sunga khankhiatna pan bang na theikhia hiam? y Sanglai pilna sinkhak thu: Sang na kahna ah bang thuguipi (subject) teng deihpen na hi hiam? y Nasepna sinkhak thu: Bang nasep namte ah muibunpenin nuamsapen na hi hiam? y Kha sinkhak thu: Pasian aadingin bang hunte ah thuklutpen na hi hiam? y Pasian’ Na Sepkhiatna sinkhak thu: A beisa hun ah Pasian’ na bangci sep na hi hiam? y Lungsim natna sinkhak thu: Bang buaina, bang haksatnate sungpan theihkhiat nei na hi hiam? Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 243
Pasian’ na sepkhiatna aadingin nang hong seekna ah Pasian’ zat phatdiak pen a tawpna-a lungsim natna sinkhak thu pen hi. Pasian in lungsim natna khatpeuh mawkzat lo hi. Taktakin, na lungsim natna lianpen sungpan na sepkhiatna lianpen hong piangkhia theizaw ding hi. Pumzaw naupang khat ii nu le pate’ haksatna ah amau mah bangin pumzaw tanu tapa a nei nu le pate zahin a panpih thei ding dang kua om ding hiam? Zu kideekcil mi khat pen zu mah tawh a na buai ngei-a zu’ khihcipna pan a na suakta khin mi khat sangin a huh theizaw ding dang kua om ding hiam? A pasal’ nusiat a thuak numei khat pen tua bang lunggimna nam mah a na thuak numei khat sangin a hehnemsiam ding kua om ding hiam? Midangte aading sepkhiatna na neih theih nadingin Pasian in lungsim nat nading thute hong tuaksak hi. Lai Siangtho in, “Midangte i hehnep theih nadingin amah in i lungkhamnate khempeuh ah eite hong hehnem hi. Midangte a lungkham uh ciangin eite in Pasian’ hong piaksa hehnepna pen 12 mah amau tungah i piasawn thei ding hi” ci hi. Pasian’ mizat khat suah ding na ut takpi leh thumaan thutak a thakhauh mahmah khat na theihtel ding kul hamtang ding hi. Nuntakna sunga na dah na khasiat mahmahna thute -- na ipnop leh na mangngilhnop thute -- pen midangte na huh theih nadinga Pasian’ hong tuahkhaksak thute hi a, tuate pen nang’ sepkhiatna (ministry) ahihi. Lungsim natna hong piangsak na tuahkhak thute Pasian’ zattheih ahih nadingin tuate na genkhiat ding kisam hi. Imcip nawnlo-in na khialhnate, na cinlahnate, leh na launate, lungsim siang takin na pulak ding kul hi. Tua bangin na hihna pen na sepkhiatna a muibunpen zong hong hi thei hi. I thahatnate i kisialh sangin i thaneemnate sungah Pasian’ hong huhna thute i gen ciangin mite in kilambehna ngahzaw hamtang uhhi. Hih thu, Paul in thei ahih manin a lunggim hunte lungsim siangtakin genkhia Lungsim natna hong hi. Amah’n, “Kong it sanggamte aw, Asia piangsak na tuahkhak gam sunga ka nawkkhak uh haksatnate thute Pasian’ zattheih nong theihpih ding uh hoih ka sa hi. Kote ahih nadingin tuate na ka thuakna uh lianin ka lungkia mahmah genkhiat ding kisam hi. uh a, a nungta zo nawn ding zong ka kisa kei uhhi. A si ding bekin ka kingaihsun uh a, ko le ko kihonkhia zolo ka hihlam uh zong ka kithei uhhi. Ahi zongin tua pen thuhoih khat hi. A hang pen kote hong honkhia thei ding Pasian khat bek om a, tua bang ka tuahkhak uh ciangin ama khut sungah na khempeuh ka ap uhhi. Amah in misi nangawn hingkiksak thei hi. Amah’n hong huh 244 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
takpi a, a lauhuai sih theihna pan kote hong honkhia hi. Himah hi. Bek thamlo, tua bangin hong huh tawntung dingin zong amah ka lam-en uhhi” 13 ci hi. A zenzenin Paul in a sinkhak ngei muahlahna leh lungkiatna na imcip hileh tua thu tungtawnin mi awn tampite in phattuamlawh ngeilo ding uhhi. A kigenkhia sinkhak thute bek in midangte huh thei hi. Aldous Huxley in, “Sinkhak thu cih pen nang tunga hong piang thu hikei. Nang tunga hong piang thu, nang’n bangcih kik, cih hizaw” ci hi. Nang’n ee leh, na tuahkhak thute na bangcih kik hiam? Na lungsim natna mawkzat kei in: midangte huh nadingin zang in. Tu-in Pasian’ hong suihzia lampi nam ngate kikum khin i hih manin Pasian’ ukzawhna thu (sovereignty) thupitsak zawkna leh ama na a seemkhia dingin nang hong kisinsak ahihna thu a telzaw seem dingin kong lam-en hi. Na melpuakzia pen mah na zatkhiat pen Pasian’ na na sepkhiatna sungah 14 lawhcinna leh dipzawhna na neih theih nading thusim hi. Na Kha khuttawite leh na hihtheihnate, na lungkimpenna mun leh na sungpua melpuakzia tawh kituakpenna mun ah na zatkhiat ciangin na muibunpen ding hi. Kilem kituak seemseem lecin na lawhcing seemseem ding hi. SAWMTHUM-LE-KHATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Midang kuamah, kei hi theilo hi. Lungngaih Ding Thu: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: “Note khatciat tungah Pasian in hihtheihnate Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu: a tuam tekin hong pia zo hi; tuate, khat le khat kihuhna-in zang hamtang unla midangte tungah Pasian’ thupha nam tampite hawmkhiasawn un” 1 Peter 4:10 (LB) Ngaihsut Ding Thudotna:: Pasian’ hong piak ka hihtheihna a bang Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna pen, ahihkeileh kei’ aituam sinkhak thu a bang pen, ka pawlpi aadingin luikhia thei ding ka hi hiam? Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 245
32 ASIAN’ H’ HOONGNG P PIAIAKK P PENEN M MAHAH Z ZAATKHIATKHIATNATNA ASIAN’ HONG PIAK PEN MAH ZATKHIATNA P P P P PASIANASIAN’ H’ HOONGNG P PIAIAKK P PENEN M MAHAH Z ZAATKHIATKHIATNATNA ASIAN Khrih’ pumpi tungah tu-a bangin thupi takin hong kigawmtuah, lamdang takin kimanna a nei pumtung nate dingin hong kiseek, ahihlam thei i hih manin kalsuansuakin eite hong kibawlna bangbang hito tek ni. Rom 12:5 (Msg) Na hihna bangbang, Pasian’ hong piak khuttawi hi; na hihna bang tawh na sep pen Pasian tunga na piak khuttawi hi. Danish paunak Pasian pen nang’ hoihpenna mah na piak dingin kilawm kituak hi. Ngimna khat tawh nang hong suih hi a, nang hong piak pen zong a hoihpenin a zang dingin hong lam-en hi. Na neihloh hihtheihnate hangin a lungkham ding ahihkeileh a deihgawh dingin hong deih lo hi. Zat dinga hong piaksa talente mah a mitsuan dingin hong deihzaw hi. Nang hong kisuihzia ahilo namte tawh Pasian’ na sep ding na sawm ciangin tua pen kuavang bem sung khat ah khetphim sikli khat a hensawm tawh na kibang hi. Lungkiat thadahhuai mahmah ding a, gah le teh zong tawmcik bek piang ding hi. Bek thamlo-in na hun, na talen, na tha, cihte tampi mawkbei ding hi. Na nuntakna a hoihpenin zatzia ding pen na melpuakzia tawh kituakin Pasian’ na sepna hi. Tua bang na hih theih nadingin na melpuakzia na theihkhiat ding, saangsiamin na lungkim ding, leh kimanna sangpen dong a pian theih nadingin na punsak na khansak ding, cihte kisam hi. NA MELPUAKZIA ZONGKHIA IN Lai Siangtho in, “Bangmah ngaihsun lopi-in gamta kei unla na sep ding uh-a Pasian’ hong deih pen zongkhia-in seem un” ci hi. Tua lopi-in ni 1 khat mawkbeisak kei in. Pasian’ hong geelsaksa na hihzia ding leh na sep ding thu zongkhia inla telsiang in. 246 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Na khuttatawwitit itite leh na he leh na hihthheihnateihnate etphatna tae etphatna tawh kipawh kipann Na khuttawite leh na he leh na hihtihtheihnate etphatna tawh kipan Na khut iht Na khutta Na khuttaww e leh na hihthheihnateihnate etphatna tae etphatna tawh kipawh kipann in in in in in. Bangte ah siamin bangte ah siamlo cih na kitheih nadingin hun saupi la inla lungsim siang tak tawh ki-en in. Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah Paul in, “Na hihzawhnate a huamin theihna maan na neih nadingun hanciam un” hong ci hi. Gualhna (list) khat bawl in. Mite kiangah hong muhzia uh a 2 maanin hong gen nadingun dong in. Thumaan (truth) khat a zong na hihlam, phatna (compliment) a ngen na hihlohlam gen in. Kha khuttawite leh pianpih hihtheihnate cih pen midangte’ hong muhpihna tawh kikipsakzaw den hi. Nang le nang laihilh lamsang ahihkeileh lasakna lamsang ah talen a nei-in kingaihsun napi-in midang hong phat a om keileh kingaihsunpha in. Makaih lamsang talen na neih le neihloh na kitheihnop leh na nunglam en ziau in. Kuamah in hong zuih keileh makai na hikei hi. Hih thute, nang le nang kidong in: Ka nuntakna sungah midangte’ hong kipsakpih gah le tehte koi mun ah mu ka hi hiam? Bang mun ah lawhcing tangtung khin ka hi hiam? Kha khuttawi sittelna leh hihtheihna zonkhiatzia cihte in kimanna pawlkhat nei saam ding uh ahih hangin kizattheihna lamsang ah ciangtan nei uhhi. Thu khatna ah, gi le dai a nei dingin kiciangtan (standardized) ahih manin tuate in na tumdangna (unique- ness) hong etkaksak lo uhhi. Thu nihna ah, kha khuttawite tawh kisai-in Lai Siangtho sungah a khiatna a huamna zah hong gen lo ahih manin a khiatna a huamna zah a kisehte khempeuh langlek tek uh a, tuate ah pawlpi guipi (denomination) khatciat ii deihkaihna kihel denzaw hi. A buaihuai thudang khat lai ah, na picin seemseem ciangin khuttawi nam tampite’ limpuakte na lahkhiat seemseem ding hong kul lai hi. Laihilh sya ahihkeileh tampipi a piakhia ahihkeileh mi’ na a sepsak, cihte na hikha thei ding a, ahi zongin tua pen na picin mana na sep hi-in na kha khuttawi ahih man hilo hi. Na khuttawite leh na hihtheihnate muhkhiat nading lampi hoihpenin ci lehang sepkhiatna tuamtuamte ah kihelna tawh sinbawlna (experiment) hi. Khangno khat hihna tawh khuttawi sittelna tamveipi ka hih phial zongin lai ka hilh ngei het keileh laihilh lamsang ah khuttawi ka ngah lam ka theikhia ngeikei ding hi. Thugen dinga hong kicialnate saangin thu ka gen ciang bekin gah le tehte a mu pan, midangte’ kipsak a ngah pan, leh “Hih a seem dingin Pasian in khuttawi hong piak a na hi mawk vele” ci-in a theitel pan, ka hihi. Hih, zonkhiatna vai-maban thu, pen laibu tampite ah a lehlamin pan thei uhhi. Tuate in, “Na kha khuttawi theikhia lecin tua ciangin nang aadingin bang sepkhiatna (ministry) nam hong kiseh cih na thei ding hi” ci Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 247
uhhi. Tua pen ki-elpuak liinlian hi. Sepkhiat ding, sepkhiatna nam tuamtuam tawh sinbawl ding, cih mah tawh kipanzaw in. Tua hileh na khuttawite na mukhia ding hi. Sepkhiatna sungah na kihel takpi masiahsiah bangte ah siam na hihlam na theikhia theikei ding hi. Na khuttawite leh na hihtheihnate zangkhia ngeilo na hih manin a dozen-a simin tampi nei na hihlam na kithei kei hi. Tua hi a, nidanga na sep ngeiloh khat a seem dingin kong hanthawn nuam hi. Khankum bangzah gual na hi zongin, kisinna khawl ngeilo dingin kong hanthawn hi. Khankum sawmsagih sawmgiat gual a phak ciangun a talente uh a mukhia pan mi tampi ka tuakkha khin hi. 10km (tai 6 val) tai kidemna ah a khatna a ngah khankum sawmkua kiim a pha numei khat ka thei a, tua numeinu in tua bangin tai-hat ahihlam khankum sawmgiat a phak dong kithei lo tazen hi. Mun khatpeuh ah kipumpiakna tawh sepkhiat khat nei nailopi-in na Na kisin matengin khuttawite bang teng hi ding ci-in sehsawm bangte ah siam cih na kei in. Sepkhiat ding kipan phot in. kithei ngeikei ding hi. Sepkhiatna sungah kihelna tawh na khuttawite na mukhia ding hi. Laihilh ahihkeileh makaih ahihkeileh mi kaikhawm ahihkeileh khangnote tawh naseemkhawm, cihte kisin masa in. Na kisin matengin bangte ah siam cih na kithei ngeikei ding hi. Na tangtut mel keileh a guallelin kingaihsun kei inla “kisinna” ci lel in. A tawpna ah na siam pen bang, cih na theikhia ding hi. Na lungsim leh na sungpua melpuakzia ngaihsunkak in. Na lungsim leh na sungpua melpuakzia ngaihsunkak in. Na lungsim leh na sungpua melpuakzia ngaihsunkak in. Na lungsim leh na sungpua melpuakzia ngaihsunkak in. Na lungsim leh na sungpua melpuakzia ngaihsunkak in. Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah Paul in, “Nang kua na hiam, cih leh bang nasep hong kipia hiam, cih thu zonkhiatna limtak nei inla tua ciangin tua sungah nang le nang kilu-phumsuk in” hong ci hi. Hih mun ah zong 3 nang hong bultel mite’ hong muhzia na theih ding mah kisam hi. Hih bangin nang le nang kidong in: “Bang nasep mah nuamsapen ka hi hiam? Bang hunte ah hingsuak thaksuakpen ka hi hiam? Bang nasep ka sep ciangin hun le nai phawk lo-in om ka hi hiam? Sepngei dungzui-a sep ding (routine) ahihkeileh a nam tuamtuam-a sep ding (variety) ut ka hi hiam? Beelpawl tawh sep ding ahihkeileh khatguak sep ding koi utzaw ka hi hiam? Sunglam a kinzaw nam (introvert) ahihkeileh pualam a kinzaw nam (extrovert) ka hi hiam? Thu ngaihsun nam (thinkers) ahihkeileh lungsim sukha nam (feelers) ka hi hiam? Kidembawl nam (competing) ahihkeileh kisep-huh nam (cooperating) -- koi uukzaw ka hi hiam? 248 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
nla pilna na ngahkhak teng lna na ngahkhak teng Na tuahkhak thute sit el inla pilna na ngahkhak teng Na tuahkhak thut Na tuahkhak thute site sit el iel inla pinla pilna na ngahkhak teng Na tuahkhak thuthute site sittt tt tel iel inla pilna na ngahkhak teng Na tuahkhak t tengkhia in. tengkhia in. tengkhia in. tengkhia in. tengkhia in. Na nuntakna lungngai kik inla nang hong suihzia ngaihsun in. Moses in Israel mite kiangah, “Topa tawh na kituahkhakna uh tungtawnin ama thu tawh kisai pilna na ngahkhakte uh tuni-in ciamteh un” ci hi. 4 Tuahkhak thu a kimangngilhte a mawkna hi a, “kha thu ciaptehna laibu” (spritual journal) neih ding a kisapna zong tua hang mah hi. Galati mite, a tuahkhak uh haksatna a mangngilh ding uh Paul patau ahih manin, “Na tuahkhak uh thute khempeuh a mawkna suak khin hiam? A tuaci lo dingin ka lam-en hi” na ci hi. 5 Supna, guallelhna leh maizumna cihte i tuahkhak laitakin tuate sungah Pasian’ ngimna hoih a om ding tawh kibang lo hi. Jesuh in Peter’ khe a silsak laitakin, “Tu laitakin ahihleh ka sep thu na tel kei a, ahi zongin 6 a nung lam ciangin na theitel ding hi” ci hi. Buaina khatpeuh ah Pasian in ngimna hoih a neihna thu i nung theih pan hi. Na tuahkhak thute panin pilna ngah nading pen hun saupi sawt hi. Sani le Nipini bup nasep dang teng nga photin nuntakna etkik hun khat na neih ding, tua hun sungin na nuntakna ah Pasian in thukawng kihei nading na hong sepna tuamtuamte etkikna leh tua na theihkhiat thute Pasian in midangte huhna-in na zat ding hong bangci deih cih lungngaihna na neih ding, kong hanthawn hi. Hihte pen na tuahkhak thute sittelna leh pilna na ngahkhak teng tenkhiatna ah hong panpih ding thu bulpite hi. 7 NA MELPUAKZIA SAANGTHEI INLA LUNGKIM IN Nang aading bang hoihpen cih Pasian in thei ahih manin nang hong suihzia lungdam takin na saantheih ding kisam hi. Lai Siangtho in, “Mihing khat na hih manin Pasian a lehdawn dingin bang thu nei na hi hiam? Beelseekpa kiangah beel in, ‘Bang hangin hih melpuakzia a nei dingin hong bawl na hi hiam?’ cih theih nading thu nei lo hi. A taktakin beelseekpa in tungman tawh a ut bangbang bawl thei lua hi.” 8 Tu-a na melpuakzia pen Pasian in ama ngimna tawh kituakin a thuneihna tawh a khensatsa ahih manin na lungkimloh ding leh na nolh ding hilo hi. Midang khat tawh kisun dingin nang le nang na kisuihkik ding sangin nang tung beka Pasian’ hong piak ahi na melpuakzia hangin lungdam na koh ding hizaw hi. “Khrih in khuttawi tampi a kholna innpi sungpan eite’ neih dinga hong deihsak peuhpeuh tengkhia-in eite khatciat tungah hihtheihna a namtuam tek hong pia hi.” 9 Na melpuakzia saantheihna pen na hihzawhloh thute theihtelna zong hi pah hi. Na khempeuh ah a kiva mi cih bang kuamah om lo a, tua bang dingin Pasian’ sapkhiat zong kuamah om lo hi. I vekpi-in a kiciangtansa Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 249
panmun tek i nei hi. Paul in ama ngah sapkhiatna pen na khempeuh tangtun ding ahihkeileh mi khempeuh lungsimsak ding cih hilo-in ama sep dinga Pasian’ piak tuam nasep bek mah mitsuan ding ahihlam tel hi. Tua hangin, 10 “Kote’ lungtup pen kote aadinga Pasian’ hong geelsakna huanggi sungah 11 om ding cih ahihi” na ci hi. Huanggi (boundary) cih ciangin Pasian in eite khatciat tungah sepkhiat nading mun le mual khat hong pia ahihna thu kawk hi. Pasian’ hong suihzia khengvalin i nasepna keekbeh ding i sawm ciangin lunggimna i ngah hi. Tai kidemna ah a kidem mite khatciat pen a tai nading lamdung a tuam tekin a kikhunsak mah bangin eite zong khatta-in, “eite mai-a Pasian’ hong koihsak 12 tai kidemna lamdung tek zui-in lungduaina tawh i tai ding” kisam hi. Pasian in ama hong piak na melpuakzia tawh na lungkim ding hong deih hi. Lai Siangtho in, “Na sep ding thu seem taktak in. Tua hileh na nasep limtak seemzo cih mimal aituam lungkimna na ngah ding a, nang le nang midang khatpeuh tawh na kitehkak ding hong kul lo pah ding hi” ci 13 hi. Sepkhiatna tawh kipawl na ngah lungdamna pen Satan in zawi tampi tawh hong guksaksawm ding hi. Tuate pen: nang’ nasepna leh midangte’ nasepna a tehkak (compare) dingin hong zol ding; midangte’ hong lam-etna tawh kituakin na nasepna a lemtuah (conform) dingin hong zol ding; cihte hi. Hihte pen a nih-un Pasian’ hong geelsak dan namin na sepkhiat theihloh nadinga hong dongkholhsak ding thaang lauhuaite hi. Na nasepna sungah lungdamna na mansuah simsimin hih thu nihte lakah khatzawzaw hang ahih le hihloh kancian in. Lai Siangtho in ei le ei midang tawh a kitehkak ngeilo dingin hong phawng hi: “Nang’ nasep mah hoihtak seem in. Tua hileh na angtanpih ding thu hong om ding hi. Ahi zongin nang le nang midangte tawh kitehkak 14 kei in” ci hi. Na melpuakzia, na nasepna, leh na nasepna gah le tehte, midang khatpeuh’ aate tawh na tehkakloh nading a hang thu nih om hi. Khatna ah, nang sanga nasep a siamtuakzaw mi na om den ding a, na lungkia ding hi. Ahihkeileh nang zahin a muibunlo tawh a Pasian in ama hong kibang mi na om den ding a, na kiphasak ding piak na melpuakzia hi. Hih lungsim puakziate in a nam nihun na tawh na lungkim ding nasepna hong nawngkaisak ding uh a, na hong deih hi. lungdamna hong guksak ding uhhi. Paul in ei le ei midang tawh kitehkak pen haivai hi, hong ci hi. Amah’n, “Amau le amau a kiphat mi pawkkhatte tawh nam khat bangin ko le ko ka tehkak ngam kei uhhi. Amaute, amau zia tawh kitawikhai uhin 15 amau le amau mah a kitehkak uh ciangin a pilvanglo uh ahihi” ci hi. Lai 250 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329