Lai Siangtho sunga kilawmtatzia nam kuate a kihel beelpawl thuciamna khat a bawl dingin kong hanthawn nuam hi. Tuate pen: Ka lungsim sukkkhaknate uh ahi bangin ka kihawmsawn ding uhhi (hihna maan -- authenticity); khat le khat tha ka kipia ding uhhi (kizoptuakna -- mutuality); khat le khat ka kihuh ding uhhi (thukhualna -- sympathy); khat le khat mawhna ka kimaisak ding uhhi (hehpihna -- mercy); itna tawh thumaan ka kigen ding uhhi (lungsim siang -- honesty); ka thaneemnate uh ka kipulak ding uhhi (kiniamkhiatna -- humility); ka kibatlohnate uh ka kisaangsiam ding uhhi (thusiamna -- courtesy); ka kigensia kei ding uhhi (thu ki-ippihna -- confidentiality); beelpawl mah ka masak ding uhhi (hih munna -- frequency); cih teng hi. A tunga nam kuate na et ciangin kilawmtatna maan taktak a tawmna a hang hong kilang hi. Tua in, khat le khat tungah a kinga, a kingamte i suah theih nadingin i angsung-bulphuhna leh ei le ei-a i dinna cihte nusiat ding kul, cihna hi. Ahi zongin nuntakna puakkhopna ii a phattuamnate pen i thapaihpih zah, i piakkhiat zah sangin nakpi-in manphazaw a, vantung gam i tun nadingin eite hong puahkhol hi. SAWM-LE-KUANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Khua le tual cihna ah lungsim kipiakna kisam hi. Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Phawk Ding Khawkneu:: “Khrih in eite aadingin a nuntakna hong pia Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: hi cih thu i theihtel ciangin itna a cih pen i theitel hi. Tua in, thu-um midangte aadingin i nuntakna i piak ding kul cihna ahihi” 1 Johan 3:16 (GWT) Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Ka beelpawl neuno sung leh ka pawlpi Ngaihsut Ding Thudotna: sungah khua le tual taktak ii limpuakte tuni-in bangci phungvuh thei ding ka hi hiam? Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 151
20 WMTATNA KISIASA PUAHPHATNA WMT WMTAATNATNA K KISIASISIASAA P PUAHPHAUAHPHATNATNA K K K K KILIL ILIL ILAA AA AWMTWMTAATNATNA K KISIASISIASAA P PUAHPHAUAHPHATNATNA (Pasian in) Khrih tungtawnin amah tawh i kizopna puahphakik khin a, eite tungah kizopna puahphatkik nasep hong pia khin hi. 2 Kor. 5:18 (GWT) Kizopnate pen a tawntungin puahphatkik taak hi. Nuntakna i cih pen bangci it ding ci-a kisinna ahih manin Pasian in kizopnate i thupitsak ding, leh kitapna, lungsim natna, buaina cihte a om simsimin kizopnate nusiat ding sangin hanciamin i kep suaksuak ding, hong deih hi. A taktakin Pasian in eite tungah kizopna puahphatkik nasep (minis- 1 try of restoring) hong pia khin hi ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Hih thu hangin Thuciam Thak sungah zong eite khat le khat kilem takin bangci om ding cih thu hong kihilhna tampi om pah hi. Paul in, “Khrih na zuihna uh panin na khatpeuh a ngah khin na hih uhleh, ama itna in na nuntakna sung- uah kilamdanna khatpeuh hong piangsak khin ahihleh, Kha Siangtho khua le tual sunga na om uh pen note aading a mannei khat ahihleh...Khat le khat kithukim unla, khat le khat ki-it unla, lawmta ki-it mahmahte hita un” 2 ci hi. Midangte tawh kilem takin i om theihna pen kha picinna lim khat ahihlam Paul in hong hilh hi. 3 Eite khat le khat i ki-itna hang tawh ama innkuan i hihlam hong 4 kitheih ding Khrih in hong deih ahih zah khatin kilawmtatna kisia cih pen thu-umlo mite’ mai-ah a zumhuai teci panna khat hi. Korin khua-a pawlpi sungmite kikhenkhamin khat le khat thukhen zum ah a kitun zah dongun a kigalneih uh ciangin Paul a maizum mahmahna zong hih thu hang ahihi. Amah’n, “Zum thei un. Na kilawmtatna sung-uah Khrstian ciatciat kikal-a kinialna thu hong phelsiangsak thei ding mipil, a tawmpenin khat, om 152 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
5 hamtang ding hi” ci hi. Pawlpi sungah thubuai a lemkik thei zah dinga picing mi khat zong a omloh pen Paul in lamsang sa mahmah hi. A laikhakna sungah a kizomin, “Hih thu, ka hihtheih zahin a manlang theipenin ka nawk 6 ding hi: Note khat le khat na kilemloh uh phamawh hi” ci lai hi. Na nuntakna Pasian’ thupha piak ding deihin Pasian’ ta na hihlam hong kitheih ding na deih leh kilemna a vaihawm (peacemaker) na hih theih ding kisam hi. Jesuh in, “Kilemna a om nadinga a seemte Pasian in thupha 7 pia hi. A hang pen amaute Pasian’ tate kici ding uhhi” ci hi. “Kilemna a deihte thupha ngah ahihi” a cihlohlam ciaptehhuai hi. A hang pen mi khempeuh in kilemna deih hi. Buaina a tuakkha ngeilo “Nuam takin a om theite thupha ngah ahihi” zong ci tuanlo hi. Thubuai phelsiang zawh nadinga nakpi-a a kalsuan -- “Kilemna a om nadinga a seemte thupha ngah ahihi” ci bek hi. Kilem nading vaihawmna pen vai haksa khat ahih manin kilemna a vaihawm mi kitawm hi. Pasian’ innkuan sungmi khat dingin hong kibawl ahihna hang, leh leitung na nuntakna aading ngimna a nihna pen midangte a it thei ding, amau tawh a kizom thei ding, cih ahihna hangin kilem nading vaihawmna pen na neihtoh theih ding siamna thupipente lakah khat ahihi. A dahhuai thu ah, eite a tamzaw thubuai phelsiangzia ding hong kihilh ngeilo hi. Kilem nading vaihawm cih ciangin thubuai pelh (avoiding conflict) cihna hilo hi. Buaina khat taisan, a omlo dan kineih, ahihkeileh tua tawh kisai kikup ding kihta, cihte pen a taktakin meidawina hizaw hi. Kilemna Kumpi ahi Jesuh in thubuai kihta ngeilo hi. Mite’ phattuam nadingin thubuai a phuan (provoke) hun khawng om thei zawzop lai hi. Thubuai cih pen khatveivei i pelh ding, khatveivei i phuan ding, leh khatveivei i phelsiang ding kisam hi. Kha Siangtho in kitatsat lo-a hong makaih ding i thungetna pen zong tua hang mah ahihi. Kilem nading vaihawm cih ciangin maivil (appeasement) cihna zong hi tuanlo hi. Hong kicih bangbang thuak thapaai, i luzang nangawn khe tawh hong kisiik ding dongin phal den, cihte pen Jesuh’ hong hilh thu hilo hi. Thusia tawh a kilangpannate ah Jesuh dingtang giugeu-in nungkik ding ut peuhmah lo hi. KIZOPNA PUAHPHATKIK DINGZIA Pasian in thu-um mi i hihna tawh eite “khat le khat kizopnate a 8 phut dingin hong zawn hi.” Kizopna puakphatkik dingzia Lai Siangtho’ hong hilh kahlei dawl sagihte a nuai-a bang hi: Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 153
Mi na hopih ma-in Pasian hopih masa in. Mi na hopih ma-in Pasian hopih masa in. Mi na hopih ma-in Pasian hopih masa Mi na hopih ma-in Pasian hopih masa in. in. Buaina thu Pasian Mi na hopih ma-in Pasian hopih masa in. kuppih in. Thubuai khat tawh kisai-in na lawmte na gensiat sangin thungen masa lecin Pasian in nang’ lungsim hong laihsak, ahihkeileh zong nang’ panpih kul lo-in tua minu mipa kikhelsak, ahihlam na mukhia zeelzeel ding hi. Amaute tawh kisai-in thungen seemseem NI SAWMNIHNA: lecin na kizopnate uh hong hoihzaw seemseem ding hi. KILAWMTATNA David in a la-phuahte sunga a zat mah KISIASA bangin thungetna pen tunglam thuzaksakna-in PUAHPHATNA zang in. Na lungkim lohnate Pasian kiangah gen in. Na hehna, na lungsim natna, na pangpatna, ahihkeileh na lungsim sukkhakna khatpeuh, cihte hangin Pasian lungzing ngeilo a, zong lamdang sa ngeilo hi. Tua ahih manin na lungsim sunga om bangbang ahi bang lianin genkhia in. Thubuai a tamzaw pen kitangsapnate a kidiploh man-a piang ahihi. Tua kitangsapna pawlkhatte pen Pasian bek in dim thei hi. Pasian bek ii dip theih kitangsapna khat, a dim dingin mi khatpeuh -- na lawmte khat, na zi na pasal, na nasepna pu, ahihkeileh na innkuanpih khatpeuh, cihte -- na lam-etkhak ciangin lungkiat nading le khasiat nadinga nang le nang a kibawl na hihi. Na kitangsapnate khempeuh Pasian simloh kuamah dang in hong dipsak theilo hi. Thubuai i tuahkhak tampite pen thunget lohna hang ahihlam Sawltak James in hih bangin hong hilh hi: “Bang in note kikal ah kidona le kitotna piangsak hiam?...Deih na nei uh a, na ngah kei uhhi...Pasian kiangah ngenlo na hih manun na ngah kei uhhi.” Eite hong lungdamsak dingin Pasian sangin 9 mite mitsuanzaw i hih manin hong sepsak zawhloh uh ciangin i heh hi. Pasian in, “Kei kiang hong pai masa peuh ve” hong ci hi. Sep ding pan masa den in. Sep ding pan masa den in. Sep ding pan masa den in. A hehsakpa na hi-a hong kihehsakpa Sep ding pan masa den in. Sep ding pan masa den in. na hi zongin tua pen thupi masa lo hi: a gamtaang masa dingin Pasian in hong lam-en hi. Na langkhatte’ hong pat ding ngak kei in. Amau kiang pai masa in. Kilawmtatna kisia puahphatna pen thupi mahmah a, beelpawl biakpiakna sangin masakzawk ding nangawnin Jesuh in hih bangin hong hilh hi: “Biakpiakna mun ah lutin biakpiak van khat lui ta dingin na kipat laitak, nang tungah a heh na lawmte khat om ahihlam na phawk vat zenzen leh, na biakpiak van hici koih phot inla thakhat thu-in tua na lawmpa kiangah pai-in kilemna va bawl masa in. Tua khit ciang bekin kilehkik inla Pasian tawh na sep dingte seem pan in.” 10 154 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Kilawmtatna kisia ahihkeileh a awk ciangin lem genna (peace talk) khat neih ding geel pah in. Sotto, paulap zong, ahihkeileh “nidang khawng teh vaihawm mah ning ee” ci-in kamciam pia, cihte hih kei in. Maitang kituah-a kimuhna khat a manlang theipenin neihsawm pah in. Ziakaina in khasiatna khangsakin thu le late siasuaksak hi. Thubuai a pian ciangin hun in phelh theilo hi; liammate naiphualsakzaw hi. Manlang-a sep pahna in na kha nuntakna a kisia ding zong phatuamsak hi. A kiphelsianglo thubuaite-a kipan mawhna cih himhim in eimahmah hong buaisak bek hilo-in Pasian tawh i kilawmtatna khaktanin i 11 thungetnate hong ngahlosak hi, ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Job kiangah a lawmte in, “Khasiatna tawh si dek zeenin nang le nang na kigimsak ding pen a haivai thu hi a, khiatna nei lo hi” a cih ban-uah “Hehna tawh nang le nang na kiliamsuah hi” ci lai uhhi. 12 Lem genna ah lawhcin nadingin kimuh nading a mun leh a hun teelsiamna zong kisam mahmah hi. Na nihtuakun na gim mahmah uh laitak, ahihkeileh midang khatpeuh hong kallut theihna, cih hunte ah kimu kei un. Hun a hoihpen ah ci lehang na nihtuakun a hoihpen dinmun ah na om laitak uh ahihi. Amaute’ lungsim sukkhaknate khual in. Na kam sangin na bil Amaute’ lungsim sukkhaknate khual in. Amaute’ lungsim sukkhaknate khual in. Amaute’ lungsim sukkhaknate khual in. Amaute’ lungsim sukkhaknate khual in. lim zatzaw in. Kithutuahlohna thu khatpeuh na kikuppih ma-in mite’ lungsim sukkhaknate na ngaih masak sing kisam hi. Paul in, “Nang’ aituam lunglutnate bek zongkhia lo-in khat le khat ii lunglutnate zongkhia un” ci-in sepzia ding 13 hong gen hi. Hih mun ah “zongkhia” cih kammal pen Greek kammal skopos panin hong pai hi a, tua panin telescope (gamla-etna limlang) leh micro- scope (malneu-etna limlang) cih Manglai kammalte hong piangkhia hi. Limtak kinbawl, cihna hi. A thu a late sangin amau lungsim sukkhaknate bulphuhzaw in. Phelsiang ding masak kei inla thukhualna tawh pankhia hi. Mite’ lungsim sukkhakna tungtawnin hopihsawm masa kei in. A thugen uh ngai inla a lungsim sung-ua om teng nuam takin suahkhiasak in. Na thukim zawhloh thu hong kihel phial zongin a thugen uh tel na hihlam lahna-in A gamtaang masa na lu su in. Lungsim sukkhaknate cih pen dingin Pasian in hong a maan den, thulam a tawn den, cih bang lam-en hi. hi zenzenlo hi. Taktakin, i khasiat ciangin i thu ngaihsutzia leh i gamtatziate haivai thei mahmahzaw hi. David in, “Ka khasiat suakin ka lungsim a nat ciangin ganhing bangin ka hai gamtat hi” 14 ci-in pulak hi. I lungsim a nat ciangin eite i vekin i haitat thei hi. A kilehbulh khat ah, Lai Siangtho in, “Mi khat a pilna in lungduaisak Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 155
hi; mite’ khialhna kitheihmawhbawlna pen ama aading minphatna ahihi” 15 ci hi. Lungduaina cih pen pilna pan hong pai hi a, pilna pen midangte’ muhzia ngaihsiamna pan hong pai hi. Ngaisiam cih ciangin “Na muhzia thupi sa ing. I kizopna thupilaak ing. Nang pen kei aadingin thupi mahmah teh” cihna hi. Tanglai thuciin khat ah, “Mite in amau i thusim lam a theih matengun i theih thute hong thusimsak lo uhhi” ci a, maan mahmah hi. Kilawmtatna puahphat nadingin “Eite in midangte’ muanlahna leh launa cihte theihpihna ‘vangik’ i puakloh phamawh hi...Ei le ei hilo-in midang 16 khat lungkimsak ni in ama phattuam nading na seem ni.” Midangte’ hehna khat, a diakdiakin mumal neilo-a lunghamnate, lungduai tak-a thuakna pen kipumpiakna nam khat hi. Ahi zongin tua mah pen nang aadinga Jesuh’ hong sepsak thu ahihlam mangngilh kei in. Jesuh in nang hong hotkhiat theih nadingin mumal a neilo, a siahuai mahmah hehna na thuak hi: “Lai Siangtho in a gen mah bangin...Khrih in ama aituam lungsim sukkhaknate zul lo-in hih bangin ci hi: No hong simmawh mite’ hong simmawhnate kei tungah hong tu hi.” 17 Thubuai na neihpih minu mipa kiangah kipulak in. Thubuai na neihpih minu mipa kiangah kipulak in. Thubuai na neihpih minu mipa kiangah kipulak in. Kizopna Thubuai na neihpih minu mipa kiangah kipulak in. Thubuai na neihpih minu mipa kiangah kipulak in. khat puahphat ding thupi sa takpi na hihleh na khialhna ahihkeileh na mawhna kipulak masak ding kisam hi. Hih pen thu le late a kitelzaw dinga etzia ahihlam Jesuh in hih bangin hong gen hi: “A masa-in na mittang sunga singluang lakhia in; tua hileh na lawmpa mittang sunga ciangkang bangcih ding cih thu na theitel zawkha thei ding hi.” 18 I mittang sungah khuamuhna a neilo civom khawknote (blind spots) zong kihel veve ahih mah bangin thubuai na neihpih minu mipa tawh na kimuh ma-in na gamtatnate etkakna hong neihsak dingin midang pawlkhat na kuppih ding kisam hi. Hih thubuai sungah nang’ khialhna bangzah ciang kihel cih na theih nadingin zong Pasian dong in. “A kei ngiat, buaina ka hi hiam? Thulam a tawnlo, lungsim a khauh lua, ahihkeileh a khasia baih lua, khat ka hikha hiam?” ci-in dong in. Lai Siangtho in, “Mawhna tawh kipelh danin i kigen leh ei le ei a kikhem i hihi” ci hi. 19 Mawhna pulakna pen kilemkik nading vanzat kimang mahmah khat hi. Khatveivei, thubuai khat phelsiang nadinga i kalsuanzia in tua a thubuai taktak pen sangin khasiatna a lianzaw piangsak thei hi. Na langpa in nang le nang a kigum mahmah ding zong hong sa kha thei ding ahih manin na khialhnate kiniamkhiatna tawh na pulak masak ciangin tua in na langpa a hehna vengsak a, hong khauhdawn 156 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
ding teng zong beisak hi. Paulap zon ding leh midang ngawh ding sawm kei inla thubuaina sunga na kihelna peuhpeuh ah lungsim siang takin nang le nangmah kingawh in. Na khialhnate aadingin mawhpuak la inla mawhmaina ngen in. Thubuaina do inla a mi do kei in. in. Nang le nang kimawhsak Thubuaina do inla a mi do kei Thubuaina do inla a mi do kei in. Thubuaina do inla a mi do kei in. Thubuaina do inla a mi do kei in. lopi-in thubuai na vengsak zokei ding hi. Thu nih lakah khatzawzaw na teel ding kisam hi. Lai Siangtho in, “Neem takin dawntuahna in hehna vengsak 20 a, kamkhuah zatna in lungsim mei bangin tawhkuang hi” ci hi. Bingdawnna tawh thu le late phelsiang zo ngeilo ding na hih manin na kammal zat dingte pilvang takin teel in. Thuneem tawh dawnkikna pen elpauna sangin hoihzaw den hi. Thubuai phelsiang ding hanciamna ah na thu genzia pen na genkhiat thu zah mahin thupi hi. Ngawhna pian tawh na pau leh keeksa pian mahin hong kingai ding hi pah hi. Pasian in, “A pil, a picing mi pen a thutheihna hang tawh mite in thei uhhi. A thugente zaknop-huai seemseem leh mite’ 21 lungsim la zo seemseem hi” ci-in hong hilh hi. Mawhzon thapaih pen cikmahin kimang ngeilo hi. Na elpau lai siahsiah mi’ lungsim na la zo ngeikei ding hi. USA leh USSR kikal kidap-demna (Cold War) a pian lai-in galhiam pawlkhat siahuai piangsak lua ding ahih manin tuate zatloh dingin a gam nihun kithukim uhhi. Tu hunin zong kaat kihel (chemical) galhiamte leh lungno kihel (biological) galhiamte zatloh dingin kikhaktan a, nuclear gamhiam tampite zong pawlkhat kikhiamin pawlkhat kisusia hi. Thubuai phelsiang Kilawmtatna a hoih nadingin nang zong ding hanciamna ah kizopna tawh kisai zum le hiam na vanzatte na thu genzia pen ahi, mawhsakna, mawhmatna, neubawlna, na genkhiat thu zah haamsiatna, simmawhna, tungnung tuanna, mahin thupi hi. leh elpauna, cihte na suksiat ding kisam hi. Hih thu, Paul in hih bangin na tomgen hi: “Na genkhiat uh thu in a za mite phattuamna a piak theih nadingin mi’ lungsim a nasak ding kammalte zang kei unla kilamtohna a piangsak, kitangsapna a dim, na-a kimang ding kammalte bek zang un.” 22 Ahithei zahin mapangkhawm in. Ahithei zahin mapangkhawm in. Ahithei zahin mapangkhawm in. Ahithei zahin mapangkhawm in. Paul in, “Mi khempeuh tawh Ahithei zahin mapangkhawm in. na kilem theih nadingun no lampanin na hihtheih khempeuh uh hih un” ci 23 hi. Kilemna cih ahih nakleh manh piakna tawh kithuah pah hi. Khatveivei i kiphatsakna tawh khek kul a, a tamzaw ah i angsung-bulphuhna tawh khek kul hi. Kilawmtatna a hoih nadingin nang lampan khiapsukna, midangte tawh kileptuahna, leh amau kitangsapnate masakna, cihte na hihtheih zahin Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 157
seem in. Topa Jesuh’ gen Thupha Ngah Mi (beattitude) a sagihna hih 24 bangin lemkikin kigen thei hi: “Mite tungah kidemzia ding ahihkeileh kidozia ding cih sangin mapankhopzia ding na lah theih ciangin nang pen thupha ngah na hihi. Tua hun pen nang, kua hi taktak cih thu leh Pasian’ innkuan sunga na dinmun, na muhkhiat hun ahihi.” 25 Phelsiang ding sangin kilemkik ding bulphuhzaw in. Mi Phelsiang ding sangin kilemkik ding bulphuhzaw in. Phelsiang ding sangin kilemkik ding bulphuhzaw in. Phelsiang ding sangin kilemkik ding bulphuhzaw in. Phelsiang ding sangin kilemkik ding bulphuhzaw in. khempeuh, na khempeuh ah, a kithukim dingin lam-etna pen a taksuak theilo (unrealistic) thu hi. Kilemkikna in kizop kithuahna mah mitsuan a, phelsiangna in buaina mah mitsuan hi. Kilemkikna i mitsuan ciangin buaina hong neusuak a, a buaipihtaaklo thu khat hong suak thei hi. I kibatlohnate i phelsiang zawhloh hunte nangawnin kizop kithuahna i lamto thei hi. Khristiante in lungsim siang, lungsim maan tawh kithukim lohnate leh muhzia kibanglote i nei thei zeel a, ahi zongin tuate pen kilungkim lohna tawh hilo-in lungkim tak mahin a kithukimlo i hihi. Diamond suangmanpha khat bek mah pen kiu tuamtuam pan i et ciangin mel tuamtuam hong nei hi. Pasian in ki-uniform-na (mel le sa kibat liinlianna) deih masa lo a, kipumkhatna (unity) bek deih ahih manin vai khatta khatta ah eite ki-ettel teeltaal se kullo-in khut kilenin i kalsuan khawm thei hi. Tua i cih ciangin vai phelsiangna kisam nawnlo cihna hilo hi. Kikupnawina, leh kinialna nangawn zong, kisam lai theikha ding a, ahi zongin tua pen lungsim kithuhualna tawh hih ding ahihi. Kilemkik cih ciangin kitawng kiseel nawnlo cihna hi a, vai kikum nawnlo cihna hilo hi. Hih khenpi sungpana na theihkhiat thute tungtawnin tu-in kua na hopihkik ding kisam hiam? Kua tawh kilawmtatna na puahphat ding kisam hiam? Na hun sotto kei in. Na nasep khawl phot inla tua minu mipa tawh kisai-in Pasian hopih in. Tua ciangin tua minu mipa kiangah pai inla (phone zat ding a lem leh phone tawh hopih inla) na theihsa thu teng zat-kisin ding kipan in. Hih kalsuanna sagihte theih-ol mahmah a, ahi zongin zat-ol hetlo hi. Kizop kithuahna puahphat nadingin nakpi thasaanna kisam hi. Tua hangin zong Peter in, “Midangte tawh kilem takin nuntak nading thu nakpi-in hanciam un” na ci hi. Himah taleh kilemna aading na sep ciangin Pasian’ sep ding 26 khat a seem na hihi. Pasian in kilem nading a vaihawmte ama tate a na cihna zong tu-a thu hang mah ahihi. 27 158 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
SAWMNIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Kizopnate pen a tawntungin puahphatkik Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: taak hi. Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: “Mi khempeuh tawh na kilem theih Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu: nadingun no lampanin na hihtheih khempeuh uh hih un” Rom 12:18 (TEV) Ngaihsut Di Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Tng Thudotnahudotna:: Tuni-in kua tawh ka kizopna kisia pen ka Ngaihsut Ding Tng Thudotnahudotna:: Ngaihsut Di puahphat ding kisam hiam? Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 159
21 P N N N N NAA AA A P PAAWLPIWLPI NANA HUTNAHUTNA PAAWLPIWLPI NANA HUTNAHUTNA PAWLPI NA HUTNA Note pen Kha Siangtho tungtawnin kilemna tawh hong kipehkhawm ahih manin tu-a bangin na omkhopsuak theih nadingun na hihtheih zahun hih un” Efesa 4:3 (NCV) A diakdiakin na nuntakna uh itna kimakaihsak le uhcin tua panin pawlpi bup zong kithuhualna cingtaak tawh omkhawm ding uhhi. Kolose 3:14 (LB) Na pawlpi’ kipumkhatna hut ding pen nang’ sep ding nasep hi. Pawlpi sungah kipumkhatna thupi mahmah ahih manin Thuciam Thak sungah vantung thu leh hell thu sangin tua thu mah lim bulphuhzaw hi. Pasian in eite pumkhat hihna leh khat le khat kithuhualna i sinkhak ding nakpi-in hong deihsak hi. Kipumkhatna pen kilawmtatna’ thagui hi. Susia lecin Khrih’ Pumpi sungpan a lungtang a lakhia na hihi. Kipumkhatna thu pen Pasian in eite ama pawlpi sungah nuntakna i sinkhopzia ding hong geelsakna ah a laigil, a phungpi hi. Kipumkhatna tawh kisai i ettteh ding lim bulpi pen Thumgawm Pasian (Trinity) hi pah hi. Pa, Tapa leh Kha Siangtho, hih teng thum pen pumkhatin kigawmbit uhhi. Pasian mahmah pen a suplawh ngam itna, kiniamkhiatna tawh midangte masakna, leh kithuhualna (harmony) cingtaak, cih thute etsakna lim a hoihpen hi. Leitung nu le pate mah bangin vantunga i Pa in ei a tate khat le khat kilem diamdiama i om pen muhnop hong sa mahmah hi. Jesuh in amah a kimat ma, a hun neihsun a omlai sungin eite’ kipumkhat nadingin lungsim khempeuh sungkhia-in thungen hi. Gimna a thuak hun sungin a lungsim 1 sungah thupipena a ngaihsut pen eite kipumkhat nading thu hi. Tua in kipumkhatna thu bangzahin thupi cih hong lak hi. Pasian aadingin leitung ah a pawlpi sangin a manphazaw bangmah dang om lo hi. A pawlpi aadingin manh a sangpen na pia a, tua mah bangin 160 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
pawlpi a kihut ding, a diakdiakin pawl kikhenna, thubuaina leh kithuhual lohna cihte pana piang a suuksia kisiatcipna panin hut ding, deih hi. Pasian’ innkuan sunga sungmi khat na hihleh na kilawmtatna na neihna mun ah kipumkhatna na hut ding pen na vaipuak ahihi. Na pawlpi sung leh thu-um mi khempeuhte kikal ah kipumkhatna a keemcing ding, kilawmtatna a hu ding, leh kithuhualna a khangsak dingin Jesuh in nang, vaipuak lianpi hong ap hi. Lai Siangtho in, “Kilemna tungtawnin Kha kipumkhatna na kepcing zawh nadingun na hihtheih khempeuh 2 hanciamin hih un” ci hi. Hih thu Pasian aadingin leitung ah a bangci sepkhiat theih ding i hi hiam? pawlpi sangin a manphazaw Lai Siangtho in zatpah theih dingin bangmah dang om lo hi. sepzia hong hilh hi. I kibatlohnate mitsuan lo- I kibatlohnate mitsuan lo- I kibatlohnate mitsuan lo- I kibatlohnate mitsuan lo- I kibatlohnate mitsuan lo- in i kibatnate mitsuan in. Paul in, “Kithuhualna a piangsak ding thute in i kibatnate mitsuan in. in i kibatnate mitsuan in. in i kibatnate mitsuan in. in i kibatnate mitsuan in. 3 leh khat le khat gamtatzia a khangtosak ding thute limtak kinbawl ni” ci hi. Thu-um mite hihna tawh eite in Topa khat, pumpi khat, tuiphumna khat, 4 leh itna khat bek i neikhawm hi. Tua mah bangin a mal-a i simkhiat theih i kibatlohnate sanga a thupizaw pektham thute ahi, hotkhiatna thu, nuntakna thu, mailam hun thu, cihte a kibangin i neikhawm hi. I bulphuhpi ding pen hih thute hi a, i kibatlohnate hilo hi. Sungpua melpuakzia (personality), khankhiatzia (background), minam (race), uukzia deihzia (preference) cihte a kibang lo-a hong neisak pen Pasian ahihlam, leh tua i kibatlohnate kithuaksiam ding cih ciang bek hilo-in tuate thupilaakin limtak zatkhop ding ahihlam, i phawk hamtang ding kisam hi. Pasian’ deih pen kipumkhatna (unity) hi a, mel le sa kibatna (uniformity) hilo hi. Kipumkhatna thu mah masakin kibatlohnate hanga kikhenkham i hihloh ding thupi hi. A thupipen thu ahi, Khrih in eite hong it ahih mah bangin eite zong khat le khat i ki-it ding, cih leh eite khatciat leh a pawlpi aadinga Pasian’ geelsa a ngimna thu ngate i cinsak ding, cih mah mitsuanin i neih den ding kisam hi. Thubuai cih pen a thuneuzaw thute -- Lai Siangtho’ cih danin ci le hang “kiseelna a piangsak thute” -- ah i lungsim i koihzawk lam hong lak 5 lim khat hi thei gige hi. Sungpua melpuakzia, uukzia deihzia, thu le la kaihzia, omzia tatzia, leh sepzia bawlzia, cihte tungah i lungsim i koih masak ciangin pawl kikhenna piang den hi. Ahih hangin khat le khat ki-it ding, cih leh Pasian’ ngimnate cingsak ding, cih thu mah i masak ciangin kithuhualna hong gahkhia hi. Hih thu tawh kisai-in Paul in, “Pawlpi sungah pawl kikhennate a omloh nadingin kithuhualna taktak omsak un. Note, lungsim Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 161
kikhatin ngaihsutna leh ngimna ah na kipumkhat nading uh kong thum hi” 6 ci hi. A taksuak thei ding thute lam-en in. A taksuak thei ding thute lam-en in. Kilawmtatna taktak bangci A taksuak thei ding thute lam-en in. A taksuak thei ding thute lam-en in. A taksuak thei ding thute lam-en in. dan hi ding cih Pasian’ ngimna na theihkhiat ciangin tua a hoihpen ding thu (ideal) leh na pawlpi sunga a piang taktak thu (real), hih thu nih a kikhaihna (gap) huhau-in kilungkia ziau thei hi. Himah taleh pawlpi cih pen a cingtaak lohnate kawmkal mah ah i it veve ding kisam hi. A piang taktak thu mawhmat kawmin a hoihpen ding thu lunggulhna pen picin lohna lim hi. A langkhat ah, a hoihpen ding thu aading hanciam lopi-in a piang taktak thu ah lungkim ziauna pen nop-omna hi leuleu hi. Picinna cih pen vai haksate tawh nuntakkhopna hi. Thu-um midangte in nang hong lungkiasakin hong khiasuk ding uh a, ahi zongin tua pen amau tawh kilawmtatna neih nawnloh nading paulapna- in zat ding hilo hi. Amaute innkuan kikhat bangin hong gamtatloh laitak nangawnin na innkuanpihte mah hi veve uh a, amau tawh lo-in na kalsuansuak theikei ding hi. Tuacih ding hilozaw-in Pasian in, “Khat le khat tungah lungduai 7 unla na ki-itna uh hangin khat le khat’ khialhnate kitheisiam un” hong ci hi. Mite in thu tuamtuamte hangin pawlpi tawh kisai muhzia a maanlo nei thei uhhi. Tuate gual lehang sau mahmah kha ding hi: thubuai, lungsim natna, tungtham kineihna, kithusim lohna, lungsim tangtoina, thukhun ultungsakna, leh mawhna dang tuamtuam, cihte kihel hi. Tuate hangin lamdang sak ding leh patauh ding sangin pawlpi cih pen eimammah-a kipan mawhnei taktak mite i omkhopna mun Eite in pawlpi pen ahihlam i phawk ding kisam hi. cingtaak lohna tampi Mawhneite i hih manin eite khat le khat, nei himah taleh nakpi- khatveivei sawm lopi-in ahi zongin, in i it ding kisam hi. khatveivei sawm ngiatin ahi zongin lungsim nat nading i kibawl thei hi. Tua bang hi phial taleh pawlpi nusiat ding sangin pawlpi sung mah ah omin ahithei tawpin i sepkhiat ding kisam hi. Gamtatzia leh kilawmtatna thahat theih nading lampi pen kilemkikna hi a, taimangna hilo hi. Lungkim lohna ahihkeileh muhzia maanlo khat neih lian leh pawlpi nusiat pahna pen picin lohna lim khat hi. Pasian in nang na hi-a midangte ahi zongin hong hilhnop thute nei thei hi. Tua banah, pawlpi cingtaak sinsen cih bang om lo a, i tai nading mun om tuanlo hi. Pawlpi kim in amau thaneemna ciat leh buaina ciat nei tek uhhi. Pawlpi dang khat ah tai lecin a sawt lo-in na lungkia veve ding hi. 162 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Groucho Marx a kicipa in sungmi khat-a hong saang ding kipawlna club a kici peuhmah, khat nangawn ah ka lut kei ding hi ci ngei a, tua kampau tawh minthanlawh zawzeen hi. Nang hong lungkimsak zo ding zahin pawlpi khat hong cingtaak hileh tua a cingtaakna hang mahin nang zong sungmi hihna pan hong kinawlkhiin kha ding hi. A hang pen nang, cingtaaklo na hih man hi. Galpi Nihna hun sung, Germany gam ah Nazi a kicite a thahat lai-in tua Nazi kumpi gilote langpanna hanga thahlup a thuak, pawlpi sya Dietrich Bonhoffer in “Nuntak Khopna” (Life Together) cih thulu tawh kilawmtatna thu gentelna laibu khat gelh hi. Tua laibu sunga a genna ah amah’n, i tualsung khua pawlpi tungah muhzia maanlo i neih pen thuhoih khat hi; a hang pen tua in cingtaak dinga i kilam-etkhialhnate beisak ahih man hi, ci hi. Pawlpi khat i it theih nadingin tua pawlpi a cingtaak ahih kul ci-a muhzia maanlo i neih pen paaikhia baih lehang i kineihkhemna zong hong bei baih ding a, eite i vekpi-in cingtaaklo i hihlam i kithei baih ding hi. Tua pen khua le tual taktak khat hong kipatkhiat nading thu ahihi. Pawlpi kim ah “A cingtaak mite tawh kisai lo. Hih mun pen mawhnei mi, hehpihna a kisam mi, leh a khangcing nuam mi, ahihlam uh a kithei mite aading bek hi” cih laisuan khat kisuang hileh hoih ka sa hi. Bonhoffer in, “Khristian khua le tual ngiat sangin ama khua le tual a ngaizaw mi pen Khristian khua le tual a susia mi hong suak hi...Ei hong kikoihna Khristian kilawmtatna mun ah sinkhak kician leh phattuamna gina ngah lo-in thaneemna, upna neuna, leh haksatna cihte bek i tuahkhak laitak nangawnin tua kilawmtatna hangin lungdam kohna nisimin i neih keileh; a langkhat leuleu ah, a thupi bangmah omlo, a gina bangmah omlo, ci-in i phun i tau thapaih leh, i kilawmtatna hong khangtosak ding Pasian, mun a 8 pialo i hihi” ci hi. Ma Mawhsak diwhsak ding sang sangingin tn thapiak dihapiak ding sang sawmzawmzaw iw in.n. Ma Mawhsak ding sangin thapiak ding sawmzaw in. Mawhsak diwhsak ding sang sangingin tn thapiak dihapiak ding sang sawmzawmzaw iw in.n. Vai khat ah va kihelin na i va sepkhiat ding sangin a nawlkhat ah khutzepin midangte aading na a seemte va kikawkkawk zaw thei hi. Pasian in eite, a kimawhsak lo ding, a kitehkak lo ding, leh thu a kikhen lo dingin tamveipi hong phawng 9 hi. Thu-um midang khat in upna taktak leh deihsakna takpi tawh a sepkhiat khat, na va mawhsak ciangin tua pen Pasian’ thu vaihawmna a va nawngkaisak na hihi: “Midang khat ii naseemte a mawhsak dingin nang’ thuneihna bang om mawk ahi hiam? Amaute in hoihtak seem le seemlo cih pen amau Topa bek in khensat thei hi.” 10 Paul in zong ki-apzia i kibatpihloh thu-um midangte tungah thukhenna ahihkeileh etneuna i neihloh ding thu hong hilh hi: “Tua ahihleh bang hangin na sanggampa’ sepkhiatnate mawhsakin a thupilo dan khat Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 163
suah na hi hiam? Ni khatni ciangin i vekpi-in thu hong kikhen ding hi a, tua pen midang khat ii ciangtanzia ahihkeileh eima ciangtanzia nangawn tawh zong hilo ding a, Khrih’ ciangtanzia tawh hi ding hi.” 11 Thu-um midang khat ka mawhsak simsimin thakhat thu-in thu li hong piangkhia hi: Pasian tawh kilawmtatna ka taisuah hi; ka kiphatsakna leh ka pangpatna ka lakkhia hi; Pasian’ thukhen dingin kei le kei ka kitah hi; pawlpi’ kilawmtatna ka susia hi. Tua hi a, mawhsaknopna lungsim pen siahuai mahmah hi. Lai Siangtho in Satan pen “i sanggamte a ngawhpa” ci-in minvawh 12 hi. Pasian’ innkuan sunga sungmite ngawh ding, phunsan ding, leh mawhsak ding, cih pen Dawimangpa’ nasep hi. Tua bang i sep simsimin Satan’ nasep a va seppihpih i hihi. Tua hi a, na mangngilhloh ding thu ah, Khristian dangte cih pen amau tawh na kithukimloh thu NI tampi a om phial zongin na gal taktakte hilo uhhi. SAWMNIH-LE-KHATNA: Thu-um midangte mawhsakna-a i beisak hunte NA PAWLPI pen i kilawmtatna sunga kipumkhatna lamtoh nadinga a zat-huai hunte hi. Lai Siangtho in, “I NA HUTNA thahatna khempeuh khat le khat kilem nading thu ah zat dingin kithukim ni. Thapiakna kammalte 13 tawh midangte huh un; mawhzonna tawh amaute niamkhiat kei un” ci hi. Kigensiatna ngaih ding peel in. Kigensiatna ngaih ding peel in. Kigensiatna ngaih ding peel in. Kigensiatna ngaih ding peel in. Kigensiatna cih ciangin buaina Kigensiatna ngaih ding peel in. khat sungah ahi-a phelsiangna sungah ahi zongin kihelna nei lopi-in thu le late gensawn, cihna hi. Kigensiat hoihlo ahihlam thei na hih mah bangin na pawlpi na hutnop leh kigensiatna na ngaih ding hilo hi. Kigensiatna ngai cih pen van kigu khat a saang tawh kibang a, nang zong a kibangin a mawh a khial hong suaksak hi. Mi khat in nang kiangah mi gensiat ding hong sawm ciangin thu na genngam nading tha la inla, “Hehpihna tawh ong gen nawn dah in. Tua thu ka theihloh hang phamawh kei. Na gensiatpa tungah hoh, tua thu na sianggen nai mah hia?” ci in. Nang kianga mi hong gensiate in nang’ thu le la zong hong gensia ding uhhi. Amaute pen muanhuai lo hi. Kigensiatna na ngaih leh Pasian in nang pen thubuai a phuang hong ci ding hi. “Thubuai 14 a phuangte in thubuai a phuangte’ thugen ngai uhhi.” “Hih mite pen amau 15 vai bek a ngaihsun, pawlpi sukham mite ahi uhhi.” 16 A dahhuai thu ah, Pasian’ tuuhonte sunga piang liamma lianpente pen ngiate kiangpan hilo-in tuu dangte kiangpan hizaw hi. Paul in “khat le khat kine-in” kilawmtatna a susia “sasialne Khristiante” tawh kisai-in galphawnna hong pia hi. Hih banga thubuai a phuangte pelhhuai hi, ci-in 17 Lai Siangtho in hong hilh hi. “Kigensiatna in thusim teng kilangsak hi; tua hi 164 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
18 a, a mawk ciatciat mite tawh kithuah kei un.” Pawlpi sung ahihkeileh beelpawl neuno sunga thubuai khat a manlang theipena beisak nading lampi pen tua banga mi a gensiasiate itna lungsim tawh va maingatin a khawl nadingun khohna hi. Solomon in, “A kuangthei van le na a omloh manin 19 mei mit a, kigensiatna a khawl ciangin buaina veng hi” ci hi. Thubuai phelsiangna tawh kisai Pasian’ sepzia zat-kisin Thubuai phelsiangna tawh kisai Pasian’ sepzia zat-kisin Thubuai phelsiangna tawh kisai Pasian’ sepzia zat-kisin Thubuai phelsiangna tawh kisai Pasian’ sepzia zat-kisin Thubuai phelsiangna tawh kisai Pasian’ sepzia zat-kisin ii ii in.n. n.n. n. A beisa khenpi sunga i gen thukhunte banah Jesuh in zong dawl-thum kihel a theih-ol sepzia khat hong pia hi: “Thu-uppih mi khat in na lungsim hong natsak leh ama kiangah pai inla va gen in -- na nihun kisianggen un. Hong saantheih leh lawm khat a ngah na hihi. Hong saantheih keileh, hong theihpih mite mai-ah thu le late siangpai theizaw ding cihna tawh, midang khat le nih zawn inla khatvei hanciamkik in. Hong saantheih naikei laileh pawlpi tungah ko in.” 20 Thubuai hun sungin na thubuaipih minu mipa kiangah itna tawh hang takin thumaan gen ding cih sangin a kisailo midangte kiangah va phunciak ding pen noptuakzaw thei hi. Tuaci lehang, thu le late siasuakzaw hi. Tua sangin na buaipih minu mipa kiang teekah pai pah ding kisam hi. Aituam-a kimaingatna pen kahlei a dawl masa ding hi den ahih manin a manlang theithei-in va kimu in. Note nihkia tawh thu le la na siansak zawh kei uhleh dawl nihna ah buaina thu a maan bangin hong theihpih ding leh kizop kithuahna hong puahphatpih dingin mi khat le nih zawn in. Tua pipi mahin na langpa a lungkhauh lai veve leh bangcih ding na hi hiam? Pawlpi tungah ko dingin Jesuh in hong gen hi. Tua khit nangawnin na langpa in hong saantheih keileh tua mipa pen thu-umlo mi bangin ngaihsun in. 21 Na pawlpi syapa leh makaite panpih in. Na pawlpi syapa leh makaite panpih in. Na pawlpi syapa leh makaite panpih in. Makai cingtaak Na pawlpi syapa leh makaite panpih in. Na pawlpi syapa leh makaite panpih in. kuamah om lo hi. Himah taleh Pasian in makaite tungah pawlpi’ kipumkhatna a kemcing dingin vaipuak leh thuneihna pia hi. Mite kikal ah buaina a pian hun sung pen amau aadingin kuama lungdam nading ahilo nasep a sep hun uh ahihi. Pawlpi syate lampanin nasep nuam ahi hetlo, lungsim a na, thubuai a nei, a picinglo pawlpi mite kikal-a palai nasep a sep hun uh tam mahmah hi. Jesuh nangawn in a sep zawhloh nasep ahi, mi khempeuh lungdamsak ding cih, a piang theilo nasep khat, amaute tungah kiguan hi. Ei aading na hong sepsak mite tawh i kizopzia ding Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi: Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 165
“Na syate na makaite limtakin dawntuah un. Hong thuhilhna uh mang un. Amaute in note’ nuntakna thu-omziate hong vil den uh a, Pasian’ thupiakna khauh nuai-ah naseem uhhi. Amau makaihna sungah noplohna a pian nading hilo-in lungdamna a pian nadingin mapang un. Bang hangin amau aading thu le late a haksakzawk ding ut laizang ding na hi hiam?” 22 Ni khatni ciangin Pasian mai-ah pawlpi syate ding ding uh a, nang hong vilzia hong cinzia uh tawh kisai-in gentelna nei ding uhhi. “Amaute in gentelna a neikik hamtang ding mite bangin note hong vil hong cing ding 23 uhhi.” Tua mah bangin nang’n zong na makaite’ nung bangzah ciangin zui cih thu Pasian mai-ah gentelna na nei ding hi. Lai Siangtho in kilawmtatna sunga pawl khenkham nuam mite bangci makaih ding cih tawh kisai-in pawlpi syate tungah hilhcianna kitel mahmahte pia hi. Pawlpi syate’ sep ding pen: kiseelna pelh ding, hong langpangte a kikhel nading thungetsak kawmin amaute thuneem tawh hilh ding, thuseel a hatte tungah phawnna pia ding, kithuhualna leh kipumkhatna dinpih ding, makaihna a thusimlo mite taai ding, leh pawl khenkham nuam mite in phawnna Makaihna tawh eite nihvei dong hong awlmawh kei uhleh aading na hong sepsak amaute pawlpi sungpan lakhia ding, mite i pahtawi ciangin cihte hi. 24 kilawmtatna a hu i hihi. Makaihna tawh eite aading na hong sepsak mite i pahtawi ciangin kilawmtatna a hu i hihi. Pawlpi syate leh makaite pen eite’ thungetsakna, thapiakna, leh itna, cihte kisam uhhi. “Note’ thumanna dungzui-in hong hanthawn dingin leh hong lamlak dinga vaipuak a kipia, note aadinga nakpi-a na a seem, na makaite uh pahtawi un. Amaute zahtakna leh itna tawh tuamcip un” ci-in eite thu hong kipia 25 hi. Na pawlpi’ kipumkhatna a hu ding leh a khangsak dingin vaipuak nei na hihna thu kong theisak nuam hi. Na vaipuak, na thaneih zahin la inla seem lecin Pasian hong lungkim ding hi. Tua pen nasep a baih khat bel hi saamlo hi. Khatveivei nang aading ahilo, Khrih’ Pumpi aading a hoihpen ding cihna tawh na sep ding a kul hun, midangte tungah amaute masakzaw na hihna na lahkhiat ding a kul hun, cihte om ding hi. Pasian in eite, pawlpi innkuan khat sungah hong koihna zong tua hang mah hi a, angsung masak lohna i kisin nading ahihi. Khua le tual sungah thu i gen ciangin “kei” ci lo- in “ei” i cih ding, “kei’ aa” ci lo-in “ei’ aa” i cih ding kisam hi. Pasian in, “No’ phattuam nading bek ngaihsun kei un. Khristian dangte leh amaute aading a hoihpen thu mah ngaihsun un” hong ci hi. 26 166 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
A kipumkhat pawlpite Pasian in thupha pia hi. Saddleback Pawlpi sunga pawlpi mi khempeuh in thuciamna khat nei-in min thuh uh a, tua sungah ka kilawmtatna uh-a kipumkhatna ka hu ding hi cih kamciam khat kihel hi. Tua hangin zong pawlpi in kilawmtatna a sukham ding thubuai bangmah tuakkha ngeilo hi. A thupitna ah tua pawlpi pen itna tawh kidim, a kipumkhat kilawmtatna ahihna hangin mi tampitak tua pawlpi’ sungmi ahih ding uh ut uhhi. A beisa kum sagih sungin pawlpi in thu-um mithak 9100 val tuiphumna pia hi. Pasian in thu-um naungek honpi khat a suahsaknop ciangin nausuah nadinga khualum a hoihpenna pawlpi mah zong pah hi. Na pawlpi innkuan a khualum tuam nading leh itna tawh a kidim seemseem nadingin nang' pumpi mahmah tawh bang teng na seem hiam? Khua le tual sungah itna leh kisaipih ding mun khat a zongzong mi tampi om hi. A taktakin mi khempeuh itna kisam uh a, zong ngah nuam uh ahih manin tua mite in na pawlpi sungah khat le khat maan takin ki-itna, khat le khat kidon kikepna a om lam hong thei le-uh mun-awng om nawnlo zah dongin hong lut ziahziah ding uhhi. SAWMNIH-LE-KHATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Ka pawlpi’ kipumkhatna hut ding pen kei’ Lungngaih Ding Thu: vaipuak hi. Phawk Ding Khawkneu:: “Kithuhualna a piangsak ding thute, leh Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu khat le khat gamtatzia a khangtosak ding thute, limtak kinbawl ni” Rom 14:19 (Ph) Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Ka pawlpi innkuan sunga kipumkhatna Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna: hut na dingin tu lianin ka pumpi tawh bang teng seem ka hi hiam? Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 167
168 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
NGIMNA # 3 NGIMNA # 3 NGIMNA # 3 NGIMNA # 3 NGIMNA # 3 KHRIH TAAWH KISUN DWH KISUN DINGININGIN KHRIH T KHRIH TAAWH KISUN DWH KISUN DINGININGIN KHRIH T KHRIH TAWH KISUN DINGIN NANG HONG KIPIANGSNG KIPIANGSAAK KK NANG HONG KIPIANGSNG KIPIANGSAAK NANG HO NANG HO NANG HONG KIPIANGSAK Khrih sungah na zungte khasuk inla ama kiangpanin hinna antui dawn in. Topa sungah nungta-a a khangto hi den inla, thutak sungah thahat-a a khauh hito hi. Kolose 2:7 (LB) 169
170 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
22 HRIH TAWH KISUN DINGIN HONG KIPIANGSAK HRIH K K K K KHRIHHRIH T TAAWHWH K KISUNISUN D DINGININGIN H HOONGNG K KIPIANGSIPIANGSAAKK KK HRIH T TAAWHWH K KISUNISUN D DINGININGIN H HOONGNG K KIPIANGSIPIANGSAA Pasian in a kipatcil-a kipan ama sep thu teng thei hi. Amah in a tuung-a kipanin amah a it mite’ nuntaknate, ama Tapa’ nuntakna nam tawh a kibangin suihsak dingin khensat khin hi... Ama sungah i nuntaknate ii a bul masa leh melpuakzia a ngimsa i mu hi. Rom 8:29 (Msg) Tua a Tapa i en a, a kipiangsak na khempeuhte sungah Pasian’ ngimna bul masa i mu thei hi. Kolose 1:15 (Msg) Khrih tawh a kisunto dingin nang hong kipiangsak hi. A patcil lai pekin Pasian’ geelna pen ama Tapa Jesuh tawh a kisun dingin nang hong bawl ding, cih hi. Hih pen nang’ pianzia ding hi a, na nuntakna aadinga Pasian’ ngimna a thumna pen hi. Hih ngimna thu, Pasian in Piansak Hun lai-in na pulak khin hi: “Tua ciangin Pasian in hih bangin ci hi: Ei’ lim le mel hong sun dingin mihingte bawl ni.” 1 Piansak nate khempeuh lakah mihingte bek “Pasian’ lim le mel sun dingin” kibawl hi. Hih thu in eite hamphatna lianpi leh zahtak-huaina hong guan hi. Hih kammal’ cihnopna a vek-in i thei kei a, ahi zongin tua sunga kihel thu pawlkhat bel i thei hi: Pasian mah bangin eite kha (spiritual beings) i hi a, i khate pen si theilo-in i leitung pumpi sangin sauvei kimangzaw ding hi; eite pilna nei (intellectual) i hi a, thu ngaihsun thei, geel thei-in buainate i phelsiang thei hi; eite kizopna a nei (relational) i hi a, itna pia thei-in i saang thei hi; eite in tatzia ding theihna (moral consciousnes) i nei a, a sia a pha khentel thei i hih manin tua in Pasian mai-ah a simtaak hong suaksak hi. Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 171
Thu-um mite bek hilo, mi khempeuh in Pasian’ lim le mel kimkhat pua uhhi, ci-in Lai Siangtho in hong gen a, tua hang mahin zong mi thahna leh nau phiatna hoihlo ahihlam i thei thei hi. Ahi zongin tua lim le mel pen 2 mawhna hangin a mel a sa kisia-in cingtaak nawnlo hi. Tua hangin Pasian in i mansuahsa lim le mel a dimin dipkik nadingin Jesuh tungah vaipuak guanin sawlkhia hi. “Pasian’ lim le mel” a dimin sutna cih pen bangci dan nam hi ding hiam? Jesuh Khrih tawh kibatna hi. Lai Siangtho in Jesuh pen “Pasian’ lim le mel liinlian,” “muhtheihloh Pasian ii muhtheih lim le mel,” leh “ama hihna 3 bang teekteek lahkhiatna” ci hi. Mite in innkuan sung kisutna a kawkna-un “sakhi a pi san, a no san” (like father, like son) ci uhhi. Ka tate tungah kei’ lim le mel baang hong kicih ciangin ka lungdam mahmah hi. Pasian zong a tate tungah ama lim le mel a baan ding ut hi. Lai Siangtho in, “Note...Pasian tawh a kisun ding, a thumaan a siangtho taktak dingin hong kipiangsak hi” ci hi. 4 Hih thu a kitelsiang dingin kong genpha nuam lai hi: Pasian na suak ngeikei ding a, pasian khat zong na hi ngeikei ding hi. Kiphatsatna tawh kidim hih thuzuau pen tanglai pek-a Satan’ vanzat zia-etna hi. Satan in Adam leh Eve kiangah ama thugente a zuih uhleh “pasiante na bang ding uhhi” 5 ci-in kamciam pia hi. Biakna tampite leh New Age philosophies a kici Khang Thak thuthuk ngaihsutziate in hih thuzuau mah zang lai uh a, eite pen pasian hihang ahihkeileh pasiante suak thei hihang, ci uhhi. I nuntakna thu-omziate, i mailam hunte, leh i kiim i paama om mite, cihte tungah thuneihzawh ding i hanciam simsimin pasian khat suah ding i lunggulhna hong kilangkhia ahihi. Ahi zongin eite pen piansak nate i hih manin a Piangsakpa i hi ngeikei ding hi. Pasian in nang, pasian khat a suak dingin hong deih lo hi; ama thupitsak thu, ama lungsim puakzia, leh ama pianzia, cihte a bulphuh, Pasian’ zia a nei mi (godly) na suah ding hong deih hi. Lai Siangtho in, “Nuntakzia a thak -- Pasian’ hong suihsak nuntakna, sunglam pana a kipuahthak, na sungah ama pianzia kitel takin hong dawkkhiatsakna hangin 6 na gamtatzia ah hong kilangkhia nuntakna -- nei un” hong ci hi. Hih leitung na nuntakna aading Pasian’ hong geelsak ngimna bulpi pen nopsak hiithiatna hilo a, gamtatzia kilamtohna hizaw hi. Kha thu ah khangcingto-in Khrih tawh na kisut ding hong deih hi. Khrih tawh kisun cih ciangin na sungpua melpuakziate mansuahna ahihkeileh ngaihsutna neilo 172 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
salom (mindless clone) khat suahna hilo hi. Na tumdangna Pasian’ piansak hi a, amah’n susia nuam hetlo hi. Khrih tawh kisutna cih ciangin na sungpua melpuakzia kilaihna hilo-in na gamtatzia teng kikhelna hizaw hi. Pasian in Jesuh’ hong hilh Thupha Ngah Mi (beattitudes), Kha 7 8 Siangtho gah, Paul’ thupitsak itna, leh Peter’ hong gualhsak a muibun a 9 10 cipha nuntakna limpuakte, cihte sunga kigelh gamtatzia nam na neihtoh ding hong deih hi. Tua gamtatzia nam pen na nuntakna aading Pasian’ hong geelsak ama ngimnate lakah khat ahihlam na mangngilh simsimin na tuahkhak thu-omziate hangin lungkiatna na tuak ding hi. “Bang hangin hih thute kei tungah hong piang hiam? Bang hangin hih banga vai haksa tuakkha ka hiam?” ci-in lamdang na sa kha ding hi. Dawnkikna khat ah, nuntakna cih pen a haksa ding mah-a kigeel hi. Nang hong khangliansak zong tua thu mah hi. Leitung pen vantung ahihlohlam phawk den in. Jesuh’ hong kamciam ahi “nuntakna bucing” cih pen mi tampitak in cidamna cingtaak, nuntakna a nuam hiithiat khat, tatsatlo lungdamna, sunmang teng a dimin taksuakna, leh upna le Hih leitung na nuntakna thungetna tungtawnin buainate thakhatin ven aading Pasian’ hong pahna, cih bangin a khiatna kaikhial uhhi. geelsak ngimna bulpi pen Tomgen lehang, amaute in Khristian nopsak hiithiatna hilo a, nuntakna a ol a baih dingin lam-en uhhi. gamtatzia kilamtohna Leitung ah vantung nopcitna lam-en uhhi. hizaw hi. Hih banga thu le la deihkaihna in Pasian pen nang’ aituam lunggulhnate leh angsung bulphuh-a na zon na vaihnate, hong dipsak ding tanghial-a a om dawino (Dahpa Khuang) khat suaksak lel hi. I theih ding ah, Pasian pen i sila hilo hi. Nuntakna a ol a baih dingin ngaihsutna na neihkhak leh muhzia maanlo natna (disillusion) a vei khat, ahihkeileh thu-om taktak thu (reality) a nolh a nial khat, na suak ding hi. Nuntakna cih pen nang’ thu-a piang ahihlohlam mangngilh ngeikei in. Pasian’ ngimnate hangin nang a om na hi a, nang’ ngimnate hangin Pasian a om hilo hi. Pasian in nang aadingin tawntung hun ah a taktak thu khat hong geelsak khin kimlai bang hangin leitung ah vantung nopcitna hong pia laizang ding ahi hiam? Leitunga i ngah i hunte pen vantung gam tawh kituak gamtatzia i lamtoh nading leh i thakhauhsak nadinga Pasian’ hong piak ahihi. Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 173
NA SUNGA NASEEM PASIAN’ KHA SIANGTHO Na sungah Khrih tawh kisun gamtatzia hong pokhiasak ding pen Kha Siangtho hi. Lai Siangtho in, “I sungah Topa’ Kha Siangtho in na hong sep ciangin amah tawh i kisunto seemseem a, ama minthanna i kilangsak 12 seemseem hi” ci hi. Hih, Jesuh tawh kisuttoh zawkseem nadinga hong laihna vai-maban (process) pen siansuahna (santification) kici a, tua pen leitung na nuntakna aadinga Pasian’ hong geelsak a ngimna thumna pen hi. Jesuh’ gamtatzia pen nang thatang bek tawh na pokhia zosak kei ding hi. Kum Thak ki-apna, lungsim tha (willpower), leh ngimna hoihpente neihna, cihte ciang tawh kicing nailo hi. I nuntakna sunga a piang dinga Pasian’ deih kikhelnate a piangsak thei ding vangliatna pen Kha Siangtho bek in nei hi. Lai Siangtho in, “Pasian in na sungah naseem a, ama thu mannopna lungsim leh amah a lungkimsak ding nasep na sepzawh nading 13 tha hong guan hi” ci hi. “Kha Siangtho’ vangliatna” cih kammal za peuh le-uh mi tampitak in lamdang sak-huai thupiangte leh nakpi-a lungsim sukkhaknate bek mah ngaihsunkha pahpah uhhi. Ahi zongin a tamzaw ah, Kha Siangtho’ vangliatna pen na nuntakna sungah gamdai takin leh upmawhloh lamin hong tangtun thei den ahih manin a phawkin zong na phawkkha kei thei hi. Khatveivei 14 ciangin “aw-neemno khat” tawh hong huau ziau thei lai hi. Khrih tawh kisutna pen ettehna (imitation) tawh pokhia theilo a, sungteenna (inhabitation) bek tawh pokhia hi. Tua pen ei tungtawnin Khrih hong nungta dinga phalna hi. “Tua thusim pen NI SAWMNIH-LE-NIHNA: hih bang hi: Note sungah Khrih nungta hi.” 15 KHRIH TAWH Nuntakna taktak sungah hih thu bangci KISUN piantheih ding ahi hiam? Ei’ khensatna tungtawnin piang thei hi. Thu-omzia DINGIN HONG tuamtuamte ah thumaan mah a seem dingin i KIPIANGSAK khensat a, tua banga sepzawh nadingin Pasian’ Kha Siangtho in ama vangliatna, itna, upna, leh pilna, cihte hong pia dingin i lam-en hi. I sunglam ah Pasian’ Kha Siangtho nungta ahih manin hihte i kisap hunhunin i ngah thei hi. Kha Sia Kha Siangtngthoho’ nasepna ah ma i pa’ nasepna ah ma i pankhonkhop dip ding kisam hng kisam hi.i. Kha Sia Kha Siangtngthoho’ nasepna ah ma i pa’ nasepna ah ma i pankhonkhop dip ding kisam hng kisam hi.i. Kha Siangtho’ nasepna ah ma i pankhop ding kisam hi. Lai Siangtho sung bup ah a kigen phapha thutak a thupi mahmah khat i mu thei hi. Upna tawh kal khat na suan phet lianin Kha Siangtho in a vangliatna hong khahkhia hi. Joshua’ nuntakna sungah nawk zawhloh ding dongkhakna a tuah lai-in makaite in thumanna leh upna tawh tuiluang khauh mahmah a 16 ngap khitnung uh bek ah Jordan Gun tuiluang khawl hi. Thumanna in Pasian’ vangliatna kongpi kihongsak hi. 174 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Nang a gamtaang masa dingin Pasian in hong ngak hi. Vangliatna tawh kidim na kisak hun khat ahihkeileh na kimuan zawkdeuh hun khat, ngak kei in. Na thaneemnate makhelhin kalsuan inla launa leh lungsim sukkhakna tuamtuamte kawmkal mah ah sep ding ahi khat seemkhia in. Kha Siangtho tawh ma na pankhopzia ding leh gamtatzia na kilamtohzia ding pen tu-a dan hi. Lai Siangtho in kha khangliatna pen khaici, inn, leh naupang a golto khat, cihte tawh genteh hi. Gentehna khatciat ah thadim tak-a pankhopna kisam hi: Khaici pen tuh kul, phungvuh kul hi; inn pen -- hong potawm lo dinga -- lam kul hi; naupangte pen a goltoh nadingun an le tui a nek ding uh, thasinna a neih ding uh, kisam hi. Hotkhiatna na ngah nading thu ah hanciamna a kizat theihloh hangin kha khangliatna na neih nading thu ah kinak-sap mahmah leuleu hi. Khrih tawh kisutna lamah i khangliat nadingin “na hihtheih zahun hanciam un” 17 ci-a hong kisawlna pen Thuciam Thak sungah a tawmpenin giatvei bang om hi. Tu hiithiatin hong piankhiat ding hun ngak lel, cih bang hi theilo hi. Khrih tawh kisuttoh nading thu ah i vaipuak nam thum om ahihlam Paul in Efesus 4:22-24 sungah hong gentel hi. Khatna ah, gamtat kalsuanzia a luite i nusiat ding kisam hi. “Nuntakzia a lui tawh a kithuahkhawm thu...khempeuh a beimang ding kisam hi. Tuate muatin siacip seemseem hi. Tuate paaikhia un!” 18 Nihna ah, i thu ngaihsutzia i laih ding kisam hi. “Na thu ngaihsutzia Kha Siangtho khelsak in.” I lungsim thaksuaksakna tawh eite “a kikhel” i 19 hihlam Lai Siangtho in hong gen hi. Kikhel cihna Greek kammal meta- 20 morphosis (Rom 12:2 leh 2 Korin 3:18 sunga kizang) pen tu hun ciangin tangngol (caterpillar) khat, lamdang takin kau (butterfly) a etlawm mahmah khat hong suahna thu, genna ah kizang hi. Hih pen i lungsim ngaihsutnate Pasian’ hong uk hong lamlah ding i kiphal ciangin eite tungah kha thu tawh kipawl-a Na gamtatzia i cih hong piang thute lahtel nadinga a hoih ciangin na hihdet thute mahmah etsakna lim khat hi. gawmkhawm-a Thumna ah, Pasian’ zia tawh genna hi. kituak hihdetna (habits) a thakte neihtohna tawh Khrih’ gamtatzia “puan banga silh” ding kisam hi. Na gamtatzia i cih ciangin na hihdet thute gawmkhawm-a genna hi a, tua pen na hih mun mana na kisek thute leh na zongsat thute cihna hi. Lai Siangtho in, “Thumaanna leh siangthona taktak thu ah Pasian tawh na kisut nading uh- 21 a kipiangsak ahi sunglam pumpi thak, puan bangin silh un” ci hi. Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 175
Pasian in eite hong seek nadingin ama Kammal, mite, leh Pasian in eite hong seek nadingin ama Kammal, mite, leh Pasian in eite hong seek nadingin ama Kammal, mite, leh Pasian in eite hong seek nadingin ama Kammal, mite, leh Pasian in eite hong seek nadingin ama Kammal, mite, leh thu-omziate, zang hi. thu-omziate, zang hi. thu-omziate, zang hi. thu-omziate, zang hi. Hih teng thum pen gamtatzia lamtohna ah thu-omziate, zang hi. kikhenkhia theilo hi. I khangliat nadinga kitangsam thutak pen Pasian’ Kammal in hong sikh a, i khangliat nadinga kitangsam panpihna pen Pasian’ mite in hong sikh uhin Khrih tawh kisutna i zat-kisin nading a kitangsam kiim le paam pen thu-omziate in hong sikh hi. Pasian’ Kammal sinin na zat takpi-a thu-um midangte tawh maanmaanin kizomin thu-omzia a haksat hunte ah Pasian mah muan ding na kisin-a leh Jesuh tawh kisuntozaw tham ding na hihlam kam kong khamngam hi. Hih khangliatna sunga kihel thu le late khatciat, mai-a hong pai ding khenpite ah i ento lai ding hi. Mi tampitakte in kha khangliatna aading a kisampi pen Lai Siangtho simna leh thungetna hi, ci uhhi. Ahi zongin nuntakna sunga vai pawlkhatte pen Lai Siangtho simna bek, ahihkeileh thungetna bek, tawh hong kikhel ngeilo ding hi. Pasian in mite zang hi. Kilawmtatna aadingin eite khat le khat tungah i kingap theih nadingin Pasian in na-lamdang bawl ding sangin mite tungtawnin nasep ding thupisakzaw hi. Pasian in i vekin a khangliankhawm dingin hong deih hi. Biakna tampite ah kha thu-a a picingpen leh a siangthopen dinga a ngaihsut uh mite pen midangte tawh a kikhenkhia, gamlak mualbo tunga kilam siampi innte (monasteries) ah kuamah tawh kisawhkhalo-a a tang- om, mite hi. Ahi zongin hih pen theihkhialhna taktak hi. Kha picinna cih pen khatta khatta-a tang-omna tawh a kingah nam hilo hi. Kikhenkhiatna, tang-omna tawh Khrih na sun theikei ding hi. Na kiim na paam ah midangte a om kul a, amau tawh na kiho na kizop kul hi. Pawlpi khat leh khua le tual khat ah sungmi na hih kul hi. Banghang hiam? A hang pen kha picinna maan i cih ciangin Jesuh mah bangin midangte it theih ding a kisam hi a, midangte tawh kizop kithuahna om lopi-in Jesuh tawh na kisut theih nading thu om lo hi. Kha picinna cih pen itna thu ahihlam -- Pasian a it ding leh midangte a it ding i hihlam -- phawkin nei den in. Khrih tawh kisunto cih pen a sau, a ziakai khangliatna Khrih tawh kisunto cih pen a sau, a ziakai khangliatna Khrih tawh kisunto cih pen a sau, a ziakai khangliatna Khrih tawh kisunto cih pen a sau, a ziakai khangliatna Khrih tawh kisunto cih pen a sau, a ziakai khangliatna vai-maban khat hi. vai-maban khat hi. vai-maban khat hi. vai-maban khat hi. Kha picinna cih pen ahivat thu, ahihkeileh ahitawm vai-maban khat hi. thu, hilo hi; na khansung tawntung damdamin a kizomtoto ding khangliatna hi. Hih, vai-maban (process) tawh kisai thu a genna ah Paul in, “Hih thu pen Khrih a picinna zahin eite...i picin mateng in piangtoto ding a, tua ciangin amah tawh i kisun sinsen ding hi” ci hi. 22 Nang pen maban a kizom toto nasep khat na hihi. Jesuh’ gamtatzia neih nadingin na khantawnin kha thu ah kikhelna na neihtohtoh ding kisam a, tua pen hih leitung nagawn ah mansiang zo nailo ding hi. Vantung na tun 176 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
ciang, ahihkeileh Jesuh hong paikik ciang, bekin kimansiang pan ding hi. Tua hun hong tun ciangin na gamtatzia tawh kisai-a a kizosiang nailo nasep kici peuhmah kizosiang ding hi. A tawpna ah Jesuh a cingtaakin i muh theih hun ciangin eite amah tawh a cingtaakin kisunto ding i hihlam Lai Siangtho in hong gen hi: “Khrih hong paikik hun ciangin eite bangci dan hi ding cih nangawn i kiseh theikei hi. Ahi zongin amah hong pai ciangin ama hihna taktak ahi bangin mukha ding i hih manin amah tawh kisun ding i hihlam kician takin i thei hi.” 23 Pasian pen thudangte sangin na gamtatzia lamtoh ding thu mah a lunglutpen hi a, hih a theih-ol thutak na theihlohna huhau-in Khristian nuntakna sungah buaina tampi hong piang hi. Vai thupi khat ahi “Bang nasep seem ding ka hi hiam?” cih namte pawl ah Pasian hong daihsuah ciangin i lunghimawh thei hi. A taktak thu ah, na nuntakna sungah Pasian’ deihna tawh kituak nasep cih pen nam tampi om lel hi. Amah’n a thupipena a ngaihsut thu pen nasep a nam hilo a, bang nasep nam na seem zongin Khrih tawh kisunin seem maw, seemlo cih thu hizaw hi. 24 Pasian pen na sepna sangin na hihna mah nakpi-in lunglutzaw tham hi. Eite mihing i hi a , mihing a seem i hikei hi (we are human beings, not human doings). Tawntung sungah na ken ding pen na nasep hilo-in na gamtatzia ahih manin Pasian in na nasep sangin na gamtatzia mah kinpenin nei hi. Lai Siangtho in, “Ngaihsunkha lopi-a na leitung ngeina sung-uah a lutkha na hihloh nadingun na leitung Pasian pen na sepna sangin ngeina uh tawh kinak leptuah lua dah na hihna mah nakpi-in un. Tua sangin Pasian tungah na lungsim lunglutzaw tham hi. uh koihzaw un. Sunglam panin na kikhel ding uh a,...A tawntungin picin lohna dawl dongah hong kaisuk den ahi na leitung ngeinate uh bang hilo-in Pasian in note a hoihpen hong suah ding a, limtak-a kilamto picinna note 25 sungah hong omsak ding hi” ci-in phawnna hong pia hi. Jesuh tawh na kisutzawk theih nadingin leitung ngeina na pelh ding kisam hi. Tua hikeileh, thudang tuamtuamte ahi na lawmte, na nu na pate, na naseppihte, leh na ngeina, cihte in amau lim le mel tawh kituak dingin nang hong seek theikha ding uhhi. A dahhuai thu ah, Khristian laibu minthang a kici tampite i huam-et pak ciangin thu-um mi tampitakte in Pasian’ ngimna lianpite tawh kituak-a nuntak ding sawm nawnlo uh a, aituam lawhcin nading lam leh lungsim kingaktheih nading lam ah kalsuan khinta uh ahihlam kimu thei hi. Hih pen Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 177
nungzui hihna hilo a, angsung thu bek masakna hizaw hi. A nuam, a ol, limtak-a kilemtuah nuntakna tawh i nuntak theih nading lel-a Jesuh singlamteh tungah hong si hilo hi. Ama ngimna pen tua sangin thuthukzaw pek tham hi: Amah in eite vantung ah hong lak masungin amah tawh a kisun dingin hong bawl nuam hi. Tua pen eite’ hamphatna lianpen, i seppah ding i vaipuak, leh i khanzia ding thu bulpi, ahihi. SAWMNIH-LE-NIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Khrih tawh a kisun dingin kei hong kipiangsak hi. Pha Phawk Diwk Ding Khang Khawkneuwkneu:: “I sungah Topa’ Kha Siangtho in na hong Phawk Diwk Ding Khang Khawkneuwkneu:: Phawk Ding Khawkneu: Pha sep ciangin amah tawh i kisunto seemseem a, ama minthanna i kilangsak seemseem hi” 1 Korin 3:18 (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Tng Thudotnahudotna:: Tuni-in Khrih tawh ka kisut theih nadingin Ngaihsut Ding Tng Thudotnahudotna:: Ngaihsut Di Ngaihsut Di ka nuntakna sung bang mun tengah Kha Siangtho’ vangliatna ka nget ding kisam ahi hiam? 178 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
23 ITE ITE I K I KHANGLIAHANGLIATNATNA Z ZIAIA E E E E EITEITE I K I KHANGLIAHANGLIATNATNA Z ZIAIA ITE I KHANGLIATNA ZIA Pasian in...eite na khempeuh ah Khrih bangin i khangliat ding hong deih hi. Efesa 4:15a (Msg) Naupang a bang den dingte i hikei hi. Efesa 4:14a (Ph) A khanglian dingin Pasian in nang hong deih hi. Vantunga na Zuapa’ lungtup pen nang na picintoh ding leh Jesuh Khrih’ limpuakte na neihtoh ding cih hi. A dahhuai thu ah, Khristian awn tampite khangham toto napi uh khanglian toto ngeilo uhhi. Kha thu ah naungek dinmun khengkhia ngeilo uh a, napsiakna leh but (boot) khedapno kisam den uhhi. A hang pen khanglian dingin ngim ngeilo uh ahih man hi. Kha khangliatna cih pen ahitawm thu hilo hi. Ngim ngiat-a ki-apna kisam hi. Na khangliat ding na ut kul, na khensat kul, na hanciam kul, na zopsuak kul hi. Nungzui hihna -- Khrih tawh kisut nading vai-maban (pro- cess) -- cih pen khensatna khat tawh kipan den hi. Jesuh in hong zawn a, eite in i dawntuah hi: “Jesuh in ama kiangah, ‘Hong pai inla ka thuzuite hong hi in’ ci hi. Tua ciangin Matthai ding in, ama nung a zui hi” 1 Nungzuipi masate in Jesuh’ nung zuih ding a khensat lai-un a khensatna uh a khiatna bangzahin zai cih theitel lo uhhi. Jesuh’ zotna a dawngkik ziau uh ahihi. Tua pen mah na kipat nadinga kitangsam thu hi pah hi: Nungzui khat ahi dingin khensat in. Na ki-apnate leh lungsim na piaknate zah-a na nuntakna hong sui ding thudang om lo hi. Tuate in hong khangtosak thei ahihkeileh hong kiamsuksak thei a, bangbang ahi zongin tuate in na mailam hun hong seek ding hi. Tu-a na ki-apna kei hong gen lecin mailam kum sawmnih sungin nang bang suak ding cih kong gen ding hi. I ki-apna bangbangin eite i hitoto hi. Mi tampite amau nuntakna uh aadinga Pasian’ geelsak a ngimnate a khahsuahna uh mun pen tu-a ki-apna thu ah hi. Mi tampite pen na khatpeuh Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 179
ah lungsim a piak ding uh kihta uh a, nuntakna bup ah kang-om lel hi. Pawlkhatte leuleu, thupitsak thute ah lungsim a lang bek pia uh ahih manin muibun theilo-in lungkiatna tawh a hun uh bei hi. Pawlkhatte, hauh ding leh minthan ding cih leitung lungtupte ah a lungsim uh pia a, a tawpna ah supna leh khasiatna tawh kidim uhhi. Khensatna a kici peuhmah tawntung gahkhiatnate nei ahih manin pilvang takin khensat theih ding kisam hi. Pe- ter in, “I kiim i paam-a om nate khempeuh tuisuakin beimang ding ahih manin Pasian’ deihna tawh kituak, a siangtho nuntakna na neih ding uh 2 bangzahin kisam ahi hiam?” ci-in hong phawng hi. Pasian’ mapanna leh nang’ mapanna. Pasian’ mapanna leh nang’ mapanna. Pasian’ mapanna leh nang’ mapanna. Khrih tawh kisutna cih Pasian’ mapanna leh nang’ mapanna. Pasian’ mapanna leh nang’ mapanna. pen Khrih’ deihna tawh kituak khensatnate neihna, leh tua khensatnate cinsak zawh nadingin ama Kha Siangtho tungah kingakna, cihte panin a gahkhia thu ahihi. Khrih tawh kisut ding mah thupilaak dingin na khensat lian ciangin nunzia a thak tawh na gamtat pah ding kisam hi. Gamtat luhekzia a lui pawlkhat na nusiat ding, hihdet thu (habit) a thak pawlkhat na neihtoh ding, leh na thu I ki-apna bangbangin ngaihsutzia kiphawkin na laih ding, cihte kul eite i hitoto hi. ding hi. Hih kikhelnate na neihzawh nadingin Kha Siangtho in hong huh ding ci-in na lungmuan ding ahihi. Lai Siangtho in, “Ama ngimna hoih tawh kituak dinga hong utsak leh hong gamtasak pen note sunga na a seem Pasian ahih manin launa leh liinglawnna tawh na hotkhiatna uh a pua-ah seemkhia suaksuak un” ci hi. 3 Hih Lai Siangtho khawkneu in khen nih a pha, kha khangliatna thu hong lak hi: “note sunga na a seem” leh “a pua-ah seemkhia” cihte gel hi. “note sunga na a seem” cih pen Pasian lampan mapanna hi a, “a pua-ah seemkhia” cih pen nang’ vaipuak ahihi. Kha khangliatna cih pen nang leh Kha Siangtho kithuah-a ma pankhopna hi. Pasian’ Kha in eite sungah na a seem hi bek lo-in eite tawh na hong seemkhawm a hihi. Thu-um mite aadinga kigelh hih Lai Siangtho khawkneu pen hotkhiatna ngah nading thu hilo a, khangliatna neih nading thu hizaw hi. Hih mun ah, hotkhiatna “aadingin seem” ding hong ci lo hi. A hang pen Jesuh’ sep khitsa thu ah nang’ behlaptheih bangmah om lo hi. Taksa “sepkhiatna” na neih ciangin na pumpi khangliat nading a thasaan na hi a, pumpi na neih nadinga thasaan na hikei hi. Van le na leptuah kimawlna (puzzle) khat a “seemkhia” dingin na kithawi ciangin a kitangsam van le na khempeuh a omsa hi a, nang pen tua teng a thuahkhawm ding bek na hihi. Lokho mite in lo ah na “seemkhia” uh 180 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
a, tua pen lo leitang a ngah nading uh hilo-in a neihsa uh a khantoh nading hizaw hi. Pasian in nang tungah nuntakna a thak khat hong pia khin hi; tu- in tua pen “launa leh liinglawnna tawh” khantohsak ding vaipuak na nei hi. Na kha khangliatna thupi ngaihsut mahmah ding cihna hi. Mite in kha khangliatna a awlmawhloh uh ciangin tua in (khenpi 4 leh 5 sungah i muh mah bangin) NI SAWMNIH-LE-THUMNA: tawntung tawh kisai a khiatnate theitel lo uh EITE I ahihlam kilangsak hi. KHANGLIATNA ZIA Autopilot (ama thu-a kihawltawm Autopilot (ama thu-a kihawltawm Autopilot (ama thu-a kihawltawm Autopilot (ama thu-a kihawltawm Autopilot (ama thu-a kihawltawm thei, set) laihkhiatna. thei, set) laihkhiatna. thei, set) laihkhiatna. thei, set) laihkhiatna. Na nuntakna na khel nadingin na thu ngaihsutzia thei, set) laihkhiatna. na laih ding kisam hi. Na khatpeuh na sepkhiatna ah tua ma-in ngaihsutna khat om masa hi. Gamtatna kici peuhmah upna khat ii tawsawn hi a, sepkhiatna kici peuhmah lungsim puakzia khat’ hansuah ahihi. Hih thu, lungsim thuthuk a thei (psychologist) mipilte’ theihkhiat ma, kum tul tampi lai pekin Pasian in hih bangin na pholak khin hi: “Na thu ngaihsutzia kidawm in; na nuntakna pen na thu ngaihsutnate tungtawnin kisui hi.” 4 Speedboat (set gunkuang) khat ah autopilot (ama thu-a kihawltawm theihna) kithuah a, nisuahnalam a manawh dingin a gia (gear) kikoih hi. Tua set gunkuang tuangin gun dungah na pai laitak nitumnalam manawhkik nuam hi lecin na hihtheih ding thu nih om hi. Khat pen, gunkuang a heekna lencipin a lehlam a manawh dingin thatang tawh kiheisakkik ding ahihi. Na lungsim tha tawh tua danin autopilot na lehhei zo saam ding a, ahi zongin hong lehdo tha khat om den ding hi. A sawt ciangin na khut hong kham ding a, gunkuang heekna na khahkhak ciangin gunkuang zong a manawh nading lam a kisehsa a om bangin nisuahnalam mah ah hong kiheikik veve ding hi. Hih pen na lungsim tha tawh na nuntakna na khelsawm cianga hong piang ding thu hi. “Kei le kei thatangin an tamnek kideek ning...pumpi thasinna (exercise) tam hih ta ning...khasiasia, zahkaikai cih bang hi nawnkei ning” ci-in na khensat hi. Maan hi. Na lungsim tha tawh tomno kal kikhelna na piangsak thei mah ding a, ahi zongin a hang zungpi longkhia nailo na hih manin sunglam tha bei-in na tawl den hi. Tua kikhelna ah kisek taktak theilo na hih manin a tawpna ah lungkia-in annek khiapna leh pumpi thasaanna zong na zom nawnkei hi. Tua ciangin na zongsat lui teng mah na hihkik leuleu hi. Tu-a sangin a olzaw a hoihzaw lampi khat om hi: Na autopilot -- na thu ngaihsutzia -- laih in. Lai Siangtho in, “Na thu ngaihsutzia laihna tawh mithak khat a suak dingin Pasian kikhelsak in” ci hi. Na kha khangliatna 5 thu ah kahlei a dawl masa pen na thu ngaihsutzia laihna hi. Kikhelna cih Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 181
pen a tawntungin na lungsim sungpan kipankhia den hi. Na thu ngaihsutzia in na lungsim sukkhakzia ding lampi sial ding a, na lungsim sukkhakzia in na gamtatzia ding hong huzap ding hi. Paul in, “Na lungsim ngaihsutnate uh leh na lungsim puakziate uh ah kha thaksuakna khat a omloh phamawh ding hi” ci hi. 6 Khrih tawh kisut theih nadingin Khrih’ lungsim na neihtoh ding kisam hi. Hih, lungsim omzia kilaihna, pen Thuciam Thak in kisikna (repen- tance) ci a, Greek kammal a khiatna lian pen “na lungsim khel ding” cihna hi. Thu le late ah -- nangmahmah’ vai, mawhna, Pasian, midangte, nuntakna, na mailam hun, leh thudang khempeuh tawh kisai thute ah, Pasian’ ngaihsutzia ciingin nang’ ngaihsutzia na khel ciangin a kisik na hihi. Tua pen Khrih ii etzia leh muhzia tawh enin mu, cihna hi. Eite “Khrih ii thu ngaihsutzia tawh kituakin a ngaihsun” dingin thu 7 hong kipia hi. Tua banga hih nading ah khen nih om hi. Hih, lungsim omzia kilaihna a khen masa, pen angsung a bulphuh, angsung thu bek a masak, a picinglo thu ngaihsutnate ngaihsut nawnlohna hi. Lai Siangtho in, “Naupang bangin thu ngaihsun nawnkei un. Thusia lamah naungek hi unla thu 8 ngaihsutna lamah a khanghamte hi un” ci hi. Naungek leh naupangte pen pianpihin angsung theihna tawh kidim uhhi. Amau vai leh amau kitangsapnate bek ngaihsun uhhi. Piakkhiat ding theilo uh a, a saang ciang bekin om uhhi. Tua pen a picinglo thu ngaihsutzia kici hi. A dahhuai thu ah, mi tampitak pen tua dan thu ngaihsutzia kantanin hong khanglian ngei nawnlo uhhi. Angsung thu bek ngaihsutna pen Lai Siangtho in siat gamtatna nak (source), ci hi: “Siatna tawh kidim amau sunglam pumpi’ deihna zui-a a nungta mite in siatna tawh kidim amau sunglam pumpi’ deih thute bek mah ngaihsutin nei uhhi.” 9 Jesuh’ thu ngaihsutzia nama thu ngaihsut a khen nihna pen picing takin thu ngaihsutna hi a, tua pen Na thu ngaihsutzia in na nang le nang ahilo, midangte lungsim sukkhakzia ding lampi mitsuanin masak, cihna hi. Paul in sial ding a, na lungsim itna thu tawh kisai limtak a gentelna sukkhakzia in na gamtatzia ding khawklian sungah, midangte aading hong huzap ding hi. ngaihsutna pen picinna lim ahihlam, hih bangin hong hilh hi: “Ka naupan lai-in naupang bangin thu ka ngaihsun a, naupang bangin thu ka geel hi. Ka gol ciangin ka naupangvainate khempeuh ka nusia hi.” 10 Tu hunin mi tampitak in kha picinna pen Lai Siangtho sunga kigen 182 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
thute leh upna thupomziate bangzah thei cih tawh a kitawikhai sa kha uhhi. Thutheihna pen picinna zah tawikhaina nam khat hi mah a, ahi zongin tua bek tawh man nailo hi. Khristian nuntakna cih pen thupomzia leh thu- upzia, cihte sangin thuklutzaw, tangzaizaw pek tham a, thuzuihzia leh gamtatzia zong kihel lai hi. I thuzuihzia pen i thupomzia tawh a kithuhual ding kul a, i thu-upzia pen Khrih tawh kisun gamtatzia in a nungzuih hamtang ding kisam hi. Khristian biakna cih pen thuthuk ngaihsutna nam khat hilo a, biakna cih ciang bek zong hilo hi; kizop kithuahna leh nuntakpihna hi. Tua nuntakpihna a thu laigil pen Jeuh mah bangin ei le ei sangin midangte aading ngaihsutsakna hi. Lai Siangtho in, “Eite in amau phattuam nading thu ngaihsunin amau a lungkimsak thute sepsakna tawh amaute i huhzawh ding kisam hi. Khrih nangawn in ama lungkim nading khop bek sepsawm lo 11 hi” ci hi. Midangte aading thu ngaihsut pen Khrih tawh kisutna ii laigil bulpi leh kha khangliatna lim kilangpen hi. Hih bang nam thu ngaihsut pen ahitawm ahilo thu, ngeina tawh kituaklo thu, a citawm, leh a haksa thu ahihi. Lungdamhuai thu ah, eite in tua thu i hih zo ding hi: “Pasian in eite tungah ama Kha hong piazo hi. Leitung mite’ ngaihsutzia nam tawh thu i ngaihsutlohna zong tua hang mah ahihi.” Mai-a khenpi pawlkhat ah eite i 12 khangliat nadinga hong huh Kha Siangtho’ vanzatte i kikumto lai ding hi. SAWMNIH-LE-THUMNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Khangliatna kipat ding ziakai ta cih bang om Lungngaih Ding Thu: ngeilo hi. Phawk Ding Khawkneu:: “ Na lungsim uh bupkhelna tawh sunglam Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu panin Pasian kikhelsak un. Tua hileh Pasian’ deihna -- a hoih thu, amah a lungkimsak thei thu, leh a cingtaak thu -- na thei thei ding uhhi” Rom 12:2b (TEV) Ngaihsut Ding Tng Thudotnahudotna:: Vai a bang pen mun ah kei’ zia-a thu Ngaihsut Ding Tng Thudotnahudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Di Ngaihsut Di ngaihsutna khawlin Pasian’ zia-a thu ngaihsut ka kipat ding kisam ahi hiam? Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 183
24 HUMA T T T T THUMHUMAAANAN T THUTHUTAAKK KK T TUNGTUNGTAAWNINWNIN K KIKHELIKHEL HUM AN THUTAK T TUNGTAWNIN KIKHEL HUMAAANAN T THUTHUTAA TUNGTUNGTAAWNINWNIN K KIKHELIKHEL Mite in a nuntakna uh aadingin anlum sangin a hoihzaw kisam uhhi. Amaute Pasian’ kammal citeng khempeuh tawh a kivak ding uh kul hi. Matthai 4:4 (NLT) Pasian’...hehpihna Kammal in nang’ pianzia dinga ama hong deihsak nam hong suahto ding a, na kitangsaptheih ding khempeuh hong pia ding hi. Sawltak 20:32 (Msg) Thumaan thutak in eite hong khel hi. Kha khangliatna cih pen thuzuaute heemkhia-in thutak tawh dipkikna vai-maban (process) hi. Jesuh in, “Amaute thutak tawh siansuah in; na 1 kammal pen thunmaan thutak hi” ci-in thungen hi. Siansuahna thu ah kipholakna kisam hi (Sanctification requires revelation). Pasian’ Kha in eite, Pasian’ Tapa tawh a kisunin hong bawl nadingin Pasian’ Kammal zang hi. Jesuh i sut theih nadingin nuntakna ah ama Kammal tawh i kidip ding kul hi. Lai Siangtho in, “Kammal tungtawnin eite hong kikoihkhawmin eite’ sep 2 dinga Pasian’ hong sehsak nasepte a seem dingin hong kisui hi” ci hi. Pasian’ Kammal pen kammal dangte tawh kibang lo hi. Pasian’ Kammal nungta hi. Jesuh in, “Note kianga kong gen kammalte pen kha hi 3 a, tuate pen nuntakna hi” ci hi. Pasian in thu a gen ciangin nate kikhel hi. 4 Na kimkot-a om nate khempeuh -- piansak nate a vekpi-in --“Pasian in...ci” ahih mana a om uh ahihi. Tuate khempeuh a om nadingun amah paukhia hi. Pasian’ Kammal omlo hileh nang nangawn na nungta kei ding hi. James in, “Pasian in eite ama bawl nate khempeuh lakah a thupipen i hihtheih 184 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
nadingin thutak kammal tungtawnin eite tungah nuntakna hong pia dingin 5 khensat hi” ci hi. Lai Siangtho pen thupomzia (doctrine) lamlak laibu cih ciang bek hilo hi. Pasian’ Kammal in nuntakna Pasian’ Kha in eite, Pasian’ hingsak, upna piangsak, kikhelna omsak, Tapa tawh a kisunin hong Dawimangpa lausak, na-lamdangte bawl nadingin Pasian’ kilangsak, gamtatzia lamto, thu-omziate Kammal zang hi. laih, lungdamna guan, haksakna kantan, zia-etna zo, lam-etna hong thun, vangliatna khahkhia, i lungsimte siahsuah, nate ahi dingin hisak, i mailam hun a tawntung aadingin kamkhapna hong nei, hi. Pasian’ Kammal tawh lo-in i nungta theikei ding hi. Hih thu, a ngeina bang khatin ngaihsun ziau ngeikei in. Pasian’ Kammal pen na nuntakna aadinga a omloh a phamawh an le tui bangin ngaihsun in. Job in, “Ama muk pana a thupiakte ka nusia kei hi; ama kam pana kammalte ka nisim an le tui sangin 6 manpha ka sazaw hi” ci hi. Pasian’ Kammal cih pen nang aadinga kikoih ngimnate na cinsak nadinga na nek hamtang ding a kul kha an le tui hi. Lai Siangtho pen i nek ding nawitui, anlum, antak, leh annek khupna nektheih khum, cih bangin 7 kigenteh hi. Hih an le tui nam lite pen kha thahatna leh khangliatna i ngah nading Kha an le tuite hi. Peter in sepzia ding ngaihsut hong piakna ah, “Hotkhiatna thu ah kha nuitui siang tungtawnin na khangliat theih nadingun 8 tua kha nawitui siang lunggulhpi-in nei un” hong ci hi. PASIAN’ KAMMAL SUNGAH OMSUAKNA Tu hunin nidang tawh tehtheihloh dingin Lai Siangtho bute kikheen ziahziah ta a, ahi zongin laibu-tau tunga om Lai Siangtho pen manh neilo hi. Thu-um mi awn tampite kha lamah thabei natna (spiritual anorexia) vei uh a, kha gilkialna hangin a si ding dinmun ah om uhhi. Jesuh’ nungzui cidam khat na hihtheih nadingin Pasian’ Kammal tawh kivakna mah na masak ding kisam hi. Tua pen Jesuh in “omsuakna” (abiding) ci hi. Amah’n, “Ka kammal sungah na omsuak uhleh Ka nungzuite na hi takpi uhhi” ci hi. 9 Nisim nisimin Pasian’ Kammal sungah omsuak i cihna ah sepkhiatna nam thum kihel hi. ai Siangtngthoho’ t’ thuneihna ka saahuneihna ka saan din ding kisam hng kisam hi.i. L L L L Lai Siaai Siangtngthoho’ t’ thuneihna ka saahuneihna ka saan din ding kisam hng kisam hi.i. Lai Siangtho ai Sia ai Siangtho’ thuneihna ka saan ding kisam hi. pen ka nuntakna sungah thunei ahih ding -- manawh nading mun hong lak compass, thu le late ah khensatna a maan hong neisak ding thuhilhna, sepkhiatna khatpeuh a sia a pha etkikna-a ka zat ding thu siksan, cihte hong hihtoh ding -- kisam hi. Lai Siangtho pen ka nuntakna sungah ma Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 185
kipatna le ma hialna ahih detloh phamawh hi. I buainate tampitak pen i thu khetsatna ah a muanhuailo thute i siksan man hi a, tuate pen: ngeina (culture - “mi khempeuh in tuaci danin hih uh”), zat ngeingei thu (tradition - “tuaci danin i hih ngei vele”), khinkhaina (reason - “thulam tawn leh kilawm mah ei”), ahihkeileh lungsim sukkhakna (emotion - “tuaci leh hoihtuak sa ing”), cihte hi. Hih thu li teng pen Eden Huan sunga Pukna (the Fall) huhau-in kisia khin hi. Ei’ kisap pen cikmah-a lamkhial hong tunlo ding thu cingtaak khat hi. Tua pen Pasian’ Kammal bek in hong sikh thei hi. Solomon in, “Pasian’ kammal khempeuh siatna tawh 10 kipelh hi” hong ci a, Paul in zong, “Lai Siangtho sunga om khempeuh Pasian’ Kammal hi. Tuate a vekpi-in mite i thuhilh nading leh i huh nading ahi zongin, amaute i puahphat nading leh nuntakzia i lahtel nading ahi zongin, 11 kimang hi” ci hi. Billy Graham in Pasian’ na a sepcil lai-in Lai Siangtho a maanna leh a thuneihna (accuracy and authority) tawh kisai lungbuaina a tuakkhak hun khat om ngei hi. Zan khat, khataang nuai-ah khitui naptui tawh khukdinin Pasian hopih a, Lai Siangtho sungah a theihtel zawhloh thute tampi om himah taleh Lai Siangtho mah ama nuntakna leh a nasepna aading thunei pipenin a up a muan zawh nadingin thungen hi. Tua huna kipanin Billy’ nuntakna pen thupha tawh kidim a, vangliatna namtuam khat leh muibutna nei hi. Tuni-in na khensat ding vai thupipen khat om a, banghiam cihleh na nuntakna sungah bang pen a thunei pipen hisak ding cih thu hi. Ngeina, zat ngeingei thu, khinkhaina, leh lungsim sukkhakna, cihte masak lo-in Lai Siangtho mah a thunei pipen dingin koih dingin khensak in. Thu na khensatna ah “Lai Siangtho in bang gen hiam?” cih kantel masak dingin ngaihsun in. Pasian in hih ding khat hong gen ciangin nang aadingin a khiatna a om-a a om kei zongin, ahihkeileh na hih nuam-a na hih nuam kei zongin, Pasian’ Kammal mah muang dingin khensat in. Paul’ thugenna mah nang’ aituam upna pulakna dingin la in: “Thukham tawh a kituak thute khempeuh leh Kamsang Laibute sunga kigelhte khempeuh ka um hi.” 12 Lai Siangtho sunga thumaan thutak ka nek ka dawn ding Lai Siangtho sunga thumaan thutak ka nek ka dawn ding Lai Siangtho sunga thumaan thutak ka nek ka dawn ding Lai Siangtho sunga thumaan thutak ka nek ka dawn ding Lai Siangtho sunga thumaan thutak ka nek ka dawn ding kisam hi. kisam hi. Lai Siangtho i up ciang bek pen kicing nailo hi; Kha Siangtho in kisam hi. kisam hi. kisam hi. thumaan thutak tawh hong khel theih nadingin ka lungsim tua thutak tawh ka dip ding kisam hi. Tua bang hih theih nadingin lampi nga om hi: Tua thutak na ngah thei, na sim thei, na kancian thei, na ciamteh thei, limtak na ngaihsunkik thei hi. 186 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Khatna ah, Pasian’ Kammal na zak ciangin lungsim kongpi honin saanna tawh tua Pasian’ Kammal na ngah hi. I nuntakna sungah Pasian’ Kammal zungkha-in gah le teh hong neih nading pen i lungsim kongpi i honna tungah kinga ahihlam Khaici Vawhpa thugentehna ah kimu thei hi. Topa Jesuh in thu a saang theilo lungsim puakzia nam thum -- lungsim kongpi kikhakcip (leitang khauh), lungsim kineihkhem (leinom a tawmna leitang), leh lungsim palau (ling tawh kidim leitang), cihte -- om ahihlam hong gen a, tua khit ciangin, “Na thu ngaihdan uh limtak kingaihsun un” 13 hong ci hi. Thuhilh syate ahihkeileh laihilh syate tungpanin kilambehna bangmah ngah na kisak mel keileh na lungsim puakzia, a diakdiakin kiphatsakna lungsim, na kisittel ding kisam hi. A hang pen kiniamkhiat-a thu a saangthei lungsim na neih leh Pasian in thugen a siamlo penpente tungpan nangawnin hong hopih thei lua ahih man hi. James in sepzia ding ngaihsut hong piakna ah, “Na khate uh hong honkhia thei ding vangliatna a nei, na lungtang sung uh-ah hong kisuan-a zung a kha, tua Kammal pen a 14 kiniamkhiat (a thuneem, a kilekkim) lungsim tawh saang unla muak un” ci hi. Nihna ah, kum 2000 a sau pawlpi tangthu sung a tamzaw ah siampite bek in Lai Siangtho aituamin sim theihna nei uh a, ahi zongin tu hun ciangin ei mihing awn tampite in tua bangin sim theihna i nei ta hi. Hi napi, thu-um mi tampitak pen Lai Siangtho sim ding sangin nisim thuthanglai (daily news- paper) simna lamah citakzaw uhhi. I khangliat theihloh pen lamdang lo mah hi. TV nai thum sung et khit ciangin Lai Siangtho minit thum sung simna tawh Lai Siangtho “a pat pan khangliat ding kilam-en theilo hi. a tawp dong” um a kici Lai Siangtho “a pat pan a tawp mi tampitak in a pat dong” um a kici mi tampitak in a pat pan a pan a tawp dong sim tawp dong sim khin ngeilo uhhi. Lai khin ngeilo uhhi. Siangtho ni khatin minit sawm-le-nga bekbek sim lecin zong kum khatin khatvei na zosiang ding hi. Ni khatin na TV et hun minit sawmthum khiamin tua hun sung Lai Siangtho sim lecin kum khatin nihvei na zosiang ding hi. Nisim Lai Siangtho simna in Pasian’ aw a kizomin hong zasak ding hi. Tua hangin zong Pasian in Israel kumpite ama Kammal teikhiatna bu khatta a gei-uah a kot det nadingun thu na pia hi: “Tua thukham, a hun simin a gei-ah a koih ding, leh a nuntak sung ni simin a sim ding, kisam hi.” 15 Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 187
Na gei-ah koih bek kei inla maanmaanin sim in. Tuacih theih nading vanzat baihlam khat pen nisim Lai Siangtho simzah ding geelna hi. Tua zang lecin Lai Siangtho mun pawlkhat kheng ziau, khawklian khawkneu pawlkhat nusia ziau, cih bang hong om nawnlo ding hi. Tua, nisim Lai Siangtho simzah ding geelna, pen Lai Siangtho bu pawlkhatte sungah zong om thei hi. Thumna ah, Lai Siangtho kancianna ahihkeileh sinna pen Kammal sungah hong omsuak theisak takpi ding lampi dang khat hi. Lai Siangtho, sim le sin (read and study), cihte nih kilamdanna pen nasep nam nih hong kibehlapna ah kilang hi: Lai Siangtho mun sunga om thute dottelna, leh nang’ thu muhziate gelhkhiatna, cihte hi. Na ngaihsutnate laidal tungah, ahihkeileh computer sungah na gelhkhiat mateng Lai Siangtho a sin taktak nailo na hihi. Mun kicinloh manin Lai Siangtho sinzia nam tuamtuamte kong gentel nawnkei ding hi. Lai Siangtho sinziate tawh kisai laibu hoih tampi om a, 16 tuate lakah tu ma kum sawmnih lai-a kei’ gelh khat zong kihel hi. Lai Siangtho sinzia a hoih cih ciangin thu tam lo a, dot-huai thute dottheih ding kisinna hi pipen hi. Sinzia nam khatta in dotnate a tuam tekin hong lak hi. Lai Siangtho na sim laitak, khawl pakin a theih-ol thudotnate ahi, kua in?, bang thu?, cikin?, koi-ah?, banghang?, bangci danin? cihte bawl lecin tampi na muhkhiatbeh ding hi. Lai Siangtho in, “Hong suaktasak thei Pasian’ thukham cingtaak limtak a sinte pen a lungdam taktak mite hi uh a, amaute in tua thu sin suaksuak uhhi. A zaksa thu uh mangngilh lo uh a, Pasian’ thuhilhna-a kigen thute mang uhhi. Tua banga a hih mite lungdam ding uhhi” ci hi. 17 Pasian’ Kammal sunga omsuak nading lampi lina pen Kammal ciaptehna hi. Ciapteh theihna na neih pen Pasian’ hong piak khuttawi (letsong) khat hi. Ka ciapteh theihna khuak (memory) hoih kei, na cikha thei ding a, a taktakin na khuak sungah na ciaptehsa thu le la, mihing, nambat, cihte a awn-a simin om khin hi. Nang aadinga a thupi teng a ciamteh na hizaw hi. Pasian’ Kammal thupi sa lecin hun la-in na ciamteh ding hi. Lai Siangtho khawkneute kamngah manin phattuamna honmangpi om hi. Zia-etna na nanzawh nading, pilvang takin thu na khensat theih nading, lunggimna na khiap theih nading, lungmuanna na neih nading, sepzia ding ngaihsutna a hoihte na piak theih nading, leh midangte kiangah na upna na pulak theih nading, cih bangin hong huh ding hi. Na ciapteh theihna khuak pen sagolh (muscle) khat tawh kibang hi. Na zat ciangin hong thahat seemseem ding a, Lai Siangtho kamngah zong hong baih seemseem pah ding hi. Hih laibu sungpan na lungsim hong lawngkha Lai Siangtho khawkneu pawlkhat tengkhia-in na paipaina ah ken 188 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
theih dingin laidalno khat tungah gelhkhia, cih tawh na kipan thei hi. Tuate ni bupin enkik inla a gingkhia-in lo in. Na nasep laitak ahi-a pumpi thasin laitak, mawtaw hawl laitak, mi na ngak laitak, ahihkeileh na lup laitak ahi zongin koimah peuh ah Lai Siangtho na kamngah thei hi. Lai Siangtho kamngah nading zawipi thum om a, tuate pen enkikna, enkikna, leh enkikna, cihte hi. Lai Siangtho in, “Khrih’ hong hilh thute ciamteh unla ama kammalte 19 tungtawnin na nuntakna uh khanto-in pilna-in nei un” hong ci hi. Pasian’ Kammal sunga omsuak nading lampi a ngana pen limtak ngaihsut kikna hi a, tua pen Lai Siangtho in “lungngaihna” (meditation) ci hi. Lungngai i cih ciangin mi tampitak in lungsim awngkhongsakin vakthapsak ding cihdan lamin a mitkha uh-ah bawl thei uhhi. Tua pen Lai Siangtho’ gen lungngaihna tawh kikeelki liinlian hi. Lungngaihna cih pen bun takin ngaihsutna hi. Tua aadingin nakpi hanciamna kisam hi. Khawkneu khat teelin tua pen na lungsim sungah limtakin ngaihsun phapha ding cihna hi. Khenpi 11na ah i gensa mah bangin lunghimawh thei na hihleh a lungngai thei zong na hi pah hi. Lunghihmawhna cih pen thu a hoihlo khat bun takin ngaihsutna hi. Lungngaihna i cih zong NI SAWMNIH-LE-LINA: tua dan mah hi a, thu khat ah na ngaihsut pen THUMAAN THUTAK na buaina thu hilo-in Pasian’ Kammal hi. Lai Siangtho kammal nisim ngaihsut TUNGTAWNIN kikna zahin na nuntakna hong kikhelsak ding KIKHEL thu leh Khrih tawh hong kisunsak thei ding thu a dang om lo hi. Pasian’ thumaan thutak ngaihsunin Khrih’ hong lahsa ettehna lim nakpi-in limtak i ngaihsut kikkik ciangin eite pen “a lian seemseem minthanna tawh ama lim le mel a sun dingin i kikhel hi.” 20 Lungngaihna thu tawh kipawl Pasian’ genna teng khempeuh Lai Siangtho sungah zong lecin ni khat tawntung ama Kammal limtak a ngaihsun kikkik mite tunga a piak hamphatna kamciamte na mu ding a, lamdang na sa mahmah ding hi. Pasian in David “ka lungsim hong tuakpa” a cihna a 21 hangte lakah khat pen Pasian’ Kammal limtak ngaihsut kikkik ding David ut ahih man hi. Amah’n, “Na thuhilhna ka deih mahmah hi. Tuate ni khat 22 tawntung ka ngaihsunsun hi” ci hi. Pasian’ thumaan thutak nakpi-in limtak ngaihsut kikna pen thunget ngah nading thu, lawhcing takin nuntak theih nading thu, hi. 23 Lai Siangtho sunga thukhunte ka zat takpi ding kisam hi. Lai Siangtho sunga thukhunte ka zat takpi ding kisam hi. Lai Siangtho sunga thukhunte ka zat takpi ding kisam hi. Lai Siangtho sunga thukhunte ka zat takpi ding kisam hi. Lai Siangtho sunga thukhunte ka zat takpi ding kisam hi. Kammal ngah, sim, kancian, ciamteh, limtak ngaihsunkik cihte pen tuate i 24 zat takpi keileh kimanna om tuanlo hi. Eite “kammal bangin a seemte” i Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 189
hih ding kisam hi. Hih pen Satan in khauh takin do ahih manin kahlei lakah a haksapen suak hi. Na sin na theih thute na hici koih lai siahsiah Satan in Lai Siangtho thusinnate ah na pai hangin phamawh sa lo hi. Thutak khat i zak khit, i sim khit, i sin khit man bek tawh tua thutak a sunglutsak khin i kisak pen ei le ei a kikhem i hihi. A taktak ah, thusinna dang khat, ahihkeileh thu kikupna khat, ahihkeileh Lai Siangtho khawmpi khat, cihte tawh manlah khop na hih manin na sinsa thute na patkhiat ding hun zong na Thumaan thutak in ngah kei thei hi. Thusinna dang khat ah na nang hong suaktasak pai kawmin na sinsa teng na mangngilh ta hi. ding ahih hangin hong Patkhiatna a om keileh i Lai Siangtho thusinna amkhamsak masa khempeuh a mawkna suak hi. Jesuh in, “Hih theikha ding hi. kong thugen teng za-a zat-kisin takpi mite pen suangtum tunga inn a lam mipil tawh kibang 25 uhhi” ci hi. Tua banah Pasian’ thupha cih pen thutak theihna pan hilo-in thei-a manna panin hong pai ahihlam zong Jesuh in hong lak hi. Amah’n, “Tu-in hih thute thei ta na hih manun tua bangin na sep uhleh thupha na 26 ngah ding uhhi” ci hi. I nuntakna sungah zat takpi ding i pelhna a hang dang khat pen haksa thei ahihkeileh khatveivei a thuakdan nuamlo thei ahih man hi. Thutak in hong suaktasak ding ahih hangin hong amkhamsak masa theikha ding hi. Pasian’ Kammal in i lungsim ngimnate hong pholak, i khialhnate hong kawk, i mawhna hong taai-in a kikhel dingin hong lam-en hi. Kikhelna nansawmna (resistance to change) pen mihing’ pianzia ahih manin Pasian’ Kammal zat takpi ding pen nasep haksa khat hi. Midangte kiangah na zat takpina thute kikupnawi ding a thupitna zong tu-a hang mah hi. Lai Siangtho thusin kikupnawina beelpawl neuno khat ah sungmi khat hihna pen nakpi-in manpha hi. Tua ka cih ciangin a uanggen ka hikei hi. Ei’ thu-a i sintawmkhak ngeiloh thutakte midangte kiangpan i sin thei hi. Na ngaihsut khakloh thu manphate midangte in hong musak ding uh a, Pasian’ thutak na zat takpi theih nadingin hong huh ding uhhi. “Kammal bangin a seem” i suah theih nading lampi hoihpen ah ci lehang Pasian’ Kammal na sim, na sin, na ngaihsutkik mana hong gahkhia sepkhiatna kahlei dawl khat, lai tawh ciaptehna hi. Na hihsawm pen mah, ahi bang liana gelhkhiat ding kisin in. Tua sepkhiatna kahlei pen aituamvai - personnal (nang tawh kisai), a taksuak - practical (nang’ sep theih ding khat), mumal nei - provable (sep kipat ding hun kiciangtan) ahih ding kisam hi. Zat takpina khatciat pen Pasian tawh na kizopna tawh ahi-a midangte tawh na 190 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
kizopna tawh ahi zongin, ahihkeileh nang’ aituam gamtatzia tawh ahi zongin, hong kimemat ding hi. Mai-a khenpi na sim ma-in hih thudotna tawlkhat sung ngaihsun in: Pasian in a Kammal sungah na sep dinga hong gen khitsa, sep ding na kipat nailoh, bang a om hiam? Tua khit ciangin na theih thute tungtawn-a hong seemkhiasak thei ding sepkhiatna thu pawlkhat gelhkhia in. Nang tunga hong citak ding na lawmte khatpeuh tungah na gen thei hi. D.L. Moody’ gen mah bangin, “Lai Siangtho hong kipiak pen i pilna a khan nading hilo a, i nuntaknate a kikhel nading hizaw hi.” SAWMNIH-LE-LINI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Thumaan thutak in kei hong khel hi. Phawk Ding Khawkneu:: “Ka kammal sungah na omsuak uhleh ka Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu nungzuite na hi takpi uhhi; tua ciangin thutak na thei ding uh a, thutak in note hong suaktasak ding hi” Johan 8:31-32 (KJV) Ngaihsut Ding Thudotna:: Pasian in a Kammal sunga hong gen khitsa, Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna sep ding na kipat nailoh, bang a om hiam? Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 191
25 UAINA T TUNGTUNGTAAWNINWNIN K KIKHELIKHEL UAINA B B B B BUAINAUAINA T TUNGTUNGTAAWNINWNIN K KIKHELIKHEL UAINA TUNGTAWNIN KIKHEL Banghanghiam cihleh a thuneu, a suaveilo i gimnate in tuate khempeuh sangin a thupizaw pek tham, tawntung minthanna khat eite aadingin hong ngahsak hi. 2 Korin 4:17 (NIV) Pasian’ zia tawh kituahna ahi khamh a gahkhiasak pen gimthuakna mei ahihi. Madame Guyon Buaina khatta nungah Pasian in ngimna khatta nei hi. Pasian in i gamtatzia a khantoh nadingin thu-omziate zang hi. Taktakin, Jesuh tawh a kisun dingin eite hong bawlna ah Pasian in i Lai Siangtho simna sangin thu-omziate a bulphuhna lianzaw hi. Tua pen a hang kilang takin kimu thei hi: Thu-omziate pen ni khatin nai sawmnih-le-li sung na tuakkha hi. Leitung ah buaina tawh kipelh lo ding i hihlam Jesuh in hong phawngkhol hi. Natna pan a peng ding, gimthuakna in a sukkhakloh ding 1 mi kuamah om lo a, buaina omlo nuntakna a sinkha ding kuamah om lo hi. Nuntakna pen buainate a kikhilkhopna khat hi a, khat na phelsiang khit ciangin a dang khat in mun la-in hong ngakkhol pah hi. Tuate a vekpi-in gol khin lo uh a, ahi zongin nang’ khangliat nadinga Pasian’ gualhsa vai-maban (process) sungah a vekpi-in thupi uhhi. Buaina cih pen a piang ngeingei mah ahihlam i theih ding hong deihsakna-in Peter in, “Mai-a om thu haksate na nawkkhak uh ciangin lamdang sa kei unla, zong lungbuai kei un. No tunga hong piang ding thute pen a lamdang deuh, a namtuam deuh hi tuanlo hi” hong ci hi. 2 Pasian in amah tawh i kinaizawk seem nadingin buainate zang hi. Lai Siangtho in, “Pasian pen lungsim kitamzante tawh kinai a, amah in lungsim 192 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
3 tamkham mite honkhia hi” ci hi. Biakpiakna a thuklutpen leh a sungmisuahpen khat na sinkhak hun pen na lungkhampen hunte -- na lungsim a kitapzan hun, hong kinawlkhiin na kisak hun, na ut na deih khatpeuh na teel theihloh hun, leh lunggimna a liat hun, cihte -- hizaw thei a, tua hun ciangin Pasian bek mah na zuan hi. Pasian kiangah lungsim maan, lungsim siang, lungsim takpi tawh thungetna i neih hun pen gimthuakna i tuahkhak hun sung hi. I lunggim ciangin tungtham thungetnate neih zawh nading tha i nei kei hi. Joni Eareckson Tada in, “Nuntakna a nopcit hunin Jesuh’ thu i theihna, amah i ettehna, ama thugente i genkikna, ama thu i kikupna, cihte pan i taalkhia theikha ding hi. Ahi zongin gimthuakna sung bekah Jesuh i theitel ding hi” ci hi. Pasian’ zia le tongte gimthuakna sungah sinkha i hih manin lampi dang khatpeuh tawh kisin theilo hi. Josef thong a kiatloh nading, Daniel humpi khumna dum sung a 4 5 kikhiatloh nading, Jeremiah buannawng tawh kidim dum sung a kikhiatloh 7 6 nading, Paul thumvei tanghial tembaw kisiatna a tuahkhakloh nading, He- 8 brew tangval thumte a sa mahmah meilipi sung a kikhiatloh nading, cihte Pasian in seem thei ding himah taleh seem lo hi. Tua buainate a pian ding phal lel a, tua hangin tua mite zong Pasian tawh kinaizaw pah uhhi. Biakpiakna a Buainate in ei le ei kimuang lo-in Pasian a thuklutpen leh a zong ding leh ama tungah a kinga dingin hong sungmisuahpen thatang kaih hi. Hih thu, Paul in hih bangin na khat na sinkhak gen hi: “A si ding ka hihna uh leh ko le ko a hun pen na kihonkhia zolo ka hihna uh ka thei uhhi; ahi lungkhampen hunte zongin tua pen hoih hi, a hang pen tua bang hizaw thei hi. ciangin kote hong honkhia thei khat bek ahi Pasian’ khutsung ah na khempeuh ka ap uhhi.” 9 Na neihpi pen Pasian bek mah ahih matengin na kisappi pen Pasian bek mah ahihlam na theitel ngeikei ding hi. Na buainate a pianna bangbang hang ahi zongin Pasian’ phalna omlo hileh khat zong hong piang theilo ding hi. Pasian’ ta khat tungah a piang na khempeuh pen Pa’ khitkhiatsa (Father-filtered) hi a, tuate Satan leh midangte in a sialamin hong zat laitak nangawnin Pasian in a hoihlamin zatsawm hi. Pasian pen na khempeuh ukzawhna tawh a leencing Pasian ahih manin tuahsiatna (accidents) i cihte zong Pasian’ hong geelsakna lampanin thupiang hoihte (incidents) mah hi veve hi. Na pian ma pekin Pasian’ ni Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 193
ciaptehna calendar sungah na nuntakna hun le nite a vekin kiciamteh khin ahih manin nang tunga hong piang thu 10 khempeuh in kha thu ah thupitna nei uhhi. Thu khempeuh hi zen hi! Rom 8:29-29 sungah a Nang tunga hong piang hang kigelh hi: “Pasian a it mite leh Pasian’ thu khempeuh in geelsak ngimna dungzui-in a kizawn mite’ kha thu ah thupitna phattuam nadingin Pasian in na khempeuh nei uhhi. seemkhawm diamdiamsak ahihlam i thei hi. A hang pen Pasian in ama mite theikhol a, tua mite ama Tapa tawh a kisunto dingin teel khin hi.” 11 ROM 8:28-29 THEIHTELNA Hih pen Lai Siangtho sunga a kitam kawkkhialhpen leh a kitam zatkhialhpen mun khat hi. Hih mun ah, “Pasian in kei’ deihdan tawh kituak dingin na khempeuh seemkhawmsak hi” ci lo hi. Tua pen maan lo hi. Tua banah “Pasian in leitung ah thunuam tawh ma hialna a om nadingin na khempeuh seemkhawmsak hi” zong ci lo hi. Tua zong maan lo hi. Leitung ah thunuamlo tawh ma hialna tampi om hi. A cingtaaklo leitung ah eite i teeng hi. Vantung bek ah na khempeuh Pasian’ ngimdan tawh kituakin cingtaak takin kiseem hi. Tua hangin zong 12 “Nang’ deihna vantung tawh kibangin leitung ah kiseem tahen” ci-a thungen dingin eite hong kisawl hi. Rom 8:28-29 a kicingin theihtel nadingin laigual tumtawngte (phrases) khatta khatta-in na ngaihsut ding kisam hi. Pasian a it mite leh...a kizawn mite’: Pasian a it mite leh...a kizawn mite’: Hih kamciam pen Pasian’ Pasian a it mite leh...a kizawn mite’: Pasian a it mite leh...a kizawn mite’: Pasian a it mite leh...a kizawn mite’: tate aading bek hi a, mi khempeuh aading hilo hi. Pasian langpangin amau utthu banga a nungta mite’ siat nadingin na khempeuh in seem uhhi. ama geelsak ngimna dungzui-in: ama geelsak ngimna dungzui-in: ama geelsak ngimna dungzui-in: ama geelsak ngimna dungzui-in: Bang ngimna hi ding hiam? ama geelsak ngimna dungzui-in: Eite “ama tapa tawh a kisunto” ding cih ngimna hi. phattuam nadituam nadingingin:n: Hih mun ah nuntakna sunga thu khempeuh phattuam nadingin: phattuam nadituam nadingingin:n: phat phat hoih a ci hilo hi. Leitunga thupiang tampitakte hoih lo-in sia a, ahi zongin Pasian in tuate sungpan a hoih piangsak thei hi. Jesuh Khrih’ pupa khang 13 simna sungah numei li kihel a, tuate pen: Tamar, Rahab, Ruth, leh Bathsheba, cihte hi. Tamar pen ta a neih theih nadinga a teekpa zolin a mawhpih numei khat hi. Rahab pen numei kizuak khat hi. Ruth pen Judah mi hilo banah Judah pasal khat teenpihna tawh thukham a palsat numei khat hi. Bathsheba pen pasal nei khinpi mah David tawh a mawh, tua huhau-in zong a pasal in sihna a thuaklawh numei khat hi. Hih thute pen zahtak-huai minphate hi hetlo a, ahi zongin Pasian in thusia sungpan thuhoih 194 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
piangsakin tua khang sungpanin Jesuh hong suak hi. Pasian’ ngimna pen i buaina, i gimna, i mawhna, cihte sangin lianzaw sangzaw hi. Pasian in...diamdiamsak hi: Pasian in...diamdiamsak hi: Na khempeuhte nungah a Geelpipa Pasian in...diamdiamsak hi: Pasian in...diamdiamsak hi: Pasian in...diamdiamsak hi: khat om hi. Na nuntakna pen kaam thu, upmawhloh thu, tuahkhak vat thu- a hong piang hilo hi. Geelna kician khat tawh a piang hi. Thupiang tangthu (History) cih pen Amah gamtaang ahih mana a piang thu (His story) ahihi. Pasian in muhtheihlohna mun pan thu le late zeekin van hi. Eite in khialhna i bawl thei a, ahi zongin Pasian in bawl ngeilo hi. Pasian ahih manin amah’n khialhna bawl theilo hi. na khempeuh: na khempeuh: Na nuntakna aadinga Pasian’ geelna ah nang tunga na khempeuh: na khempeuh: na khempeuh: piang thute --na khialhna, na mawhna, na khasiatna, cihte -- a vekpi-in kihel hi. Cinatna, leiba, khuahun siatna, nupa kikhenna, it le ngaih teng in hong sihsanna, cihte zong kihel hi. Pasian in thu a siapente sungpan thu a hoih piangsak thei hi. Calvary Mual tungah zong tua bangin seem khin hi. seemkhawm diamdiamsak: seemkha seemkhawm diamdiamsak:wm diamdiamsak: A tuam tek, utthu tekin seem lo seemkha seemkhawm diamdiamsak:wm diamdiamsak: uhhi. Na nuntakna sunga thupiangte in Pasian’ geelna sungah a seemkhawm uh ahihi. Tuate pen thupiang a tuam tek hilo-in Khrih tawh na kisuttoh nading hong kibawlna sunga kihel thute hi. Kekmoh (cake) a bawl ding hi lecin maida vui, ci, cikhum, aktui, sathau, cihte na zatloh phamawh hi. Tuate gawmkhawm, tokzau lo-in a tuam tekin ne lecin lim lo mahmah ding a, luaksuak phial ding hi. Ahi zongin na gawmkhop ciangin hong lim mahmah hi. Na sinkhak, na tuahkhak thu a limlopen teng, a nuamlopen teng mah Pasian pia lecin amah’n a hoih dingin hong gawmkhopsak ding hi. i thei hi: i thei hi: i thei hi: Haksat huna i neih i lam-etna pen a hoihlam-a ngaihsun, i thei hi: i thei hi: ut le lunggulh teng ngaihsun, thu le la a hoih dingin lam-en, cihte tungah kinga lo hi. Van awngthawlpi bup Pasian in ukin leencing hi, cih leh amah’n eite hong it hi, cih thumaan thutak tungah a kinga hizaw hi. KHRIH TAWH KISUN GAMTATZIA LAMTOHNA Eite pen sek leh sekkhu tawh a kisui suangmanphate tawh i kibang hi. Suangmanpha seekpa in a sek tawh i nawl i kiil a ham biatbuat teng hong satkhiatsak ding a, tuate a kiat pah keileh sek a golzaw khat la-in hong satbeh ding hi. Tua nangawn pilhkhia theilo-in sak beelbaalin i om lai leh, sek a golpen tawh hong sat ziahziah ding hi. I tuahkhak buainate khempeuh pen gamtatzia kilamtoh theih nading hamphatna lampite hi a, a haksat seemseem ciangin kha sagolhte leh gamtat hoihna thaguite lamtoh theih nading thatang hong khauh seemseem hi. Paul in, “Hih buainate in lungduaina piangsak ahihlam ka thei uhhi. Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 195
Lungduaina in gamtatzia hoihsak hi” ci hi. Na nuntakna pualam-a thupiang 14 pen na sunglam-a thupiang zahin thupi lo hi. Na tuahkhak thu-omziate pen tomno kal sung bek ding hi a, na gamtatzia ahihleh a tawntungin kip paisuak ding hi. Kham taatpa in kham citak a ngah nadingin mei tawh a hal ciangin kham ahi taktak lo teng a kattum dan bangin Lai Siangtho in zong haksatnate kham, mei kihal tawh genteh zeelzeel hi. Peter in, “Na upna a sian lam lahcian nadingin hih buainate hong tung ahihi. Tua upna siangtho pen kham sangin 15 manphazaw hi” ci hi. Nguh seekpa khat Na nuntakna pualam-a kiangah, “Ngun siang le sianglo bangci theih thupiang pen na thei na hiam?” ci-in kidong a, amah’n, “Ka sunglam-a thupiang liim hong kilat leh tua pen a siang hi” ci-in zahin thupi lo hi. dawngkik hi. Haksakna mei tawh hong kihal ciangin mite in na sungah Jesuh’ liim le lim mu ding uhhi. James in, “Haksakna nuai-ah hileh na upna a pianzia a 16 dawkkhiatloh phamawh a, ahihna taktak teng hong kilangkhia hi” ci hi. Pasian in nang, Jesuh tawh a kisun dingin ngimna nei ahih manin Jesuh’ sinkhak thute mah hong sinsak ding hi. Tuate lakah khatkia lungleenna, zia-etna, lunggimna, kimawhmatna, langpanna, leh buaina dang tampite kihel hi. Lai Siangtho in “(Jesuh) gimthuakna tungtawnin thumanna 17 kisin a,...gimthuakna tungtawnin a cingtaak dingin kibawl hi” ci hi. Ama Tapa tung nangawn ah a tunsak thute panin Pasian in bang hangin eite hong map laizang ding ahi hiam? Paul in, “Khrih’ tuahkhak thute lian mah i tuakkha hi. Haksat hunte amah tawh nawkkhawm i hihleh nopsak hunte 18 zong amah tawh i nawkkawm taktak ding hi” ci hi. BUAINATE JESUH’ DAWHTUAHDAN DING NAMIN DAWNTUAHNA Buainate in Pasian’ ngimna bangbang amau thutawm tawh a tangtungsak thei hi zenzen lo hi. Buaina a tuak mi tampite hoih seemseem ding cih sangsikin siasuak seemseem uh a, khanglian ngeilo uhhi. Tua hi a, buainate Jesuh’ dawntuahdan ding namin na dawntuah ding kisam hi. Pasian’ geelna hoih ahihlam ciamteh in. Pasian’ geelna hoih ahihlam ciamteh in. Pasian’ geelna hoih ahihlam ciamteh in. Pasian’ geelna hoih ahihlam ciamteh in. Pasian in nang aading Pasian’ geelna hoih ahihlam ciamteh in. bang hoihpen cih thei a, nang’ phattuam ding vai mah kinpenin nei hi. Pasian in Jeremiah kiangah, “Nang aadinga kong geelsak thute pen nang’ siat nading hilo-in nang’ nopsak nading geelnate hi a, nang tungah lam-etna 19 leh mailam hun gina hong pia ding geelnate hi” ci hi. Hih thutak a theitel Josef in sila dinga amah a zuak a ute kiangah, “Kei’ siat nading na ngim uh 196 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
20 hangin Pasian in a hoih dingin na ngim hi” na ci hi. Hezekiah in zong sih theih nading natna a thuak laitakin tu-a dan nam mah na pulak hi: “Hih bang dan haksat hunte ka tuahkhak pen kei’ phattuam nading mah hi.” 21 Na huh ngetna Pasian in hong nolh simsimin, “Pasian in eite aading a hoihpen mah a seem hi a, a siangtho Ama hoihpenna bangin i nuntak theih nading 22 hong kisinsak hizaw hi” cih thu phawk in. Na buaina leh na gimnate mitsuan lo-in Pasian’ geelna mah na mitsuan det ding thupi mahmah hi. Hih pen singlamteh gimna Jesuh’ puakzia hi a, eite zong tua mah ettehin a zui dingin hong kisawl hi: “I makaipa leh i syapa Jesuh mitsuan den un. A nung ciangin ngah ding ci-a a theih lungdamna hangin amah in singlamteh tungah a maizumhuai sihna a thuak ding ut lel hi.” Nazi thong sunga gimna a thuak Corrieten Boom in mitsuan a 23 vangliatna thu a genna ah, “Leitung en lecin na lunggim ding hi. Kisung-et lecin na lungkham ding hi. Ahih hangin Khrih en lecin lungnop tawldamna na ngah ding hi” ci hi. Na mitsuanna bangbangin na lungsim sukkhaknate zong a tuamtuamin hong om ding hi. Thuakzawhna a thusim pen na gimna tomno kal sung bek hi-in thaman letsong ahihleh tawntung kimang ding cih thu phawkna hi. Moses in “a thaman mukhol ahih manin” buaina tawh kidim a nuntakna na thuakzo 24 hi. Paul in zong haksatnate tua dan mahin na thuakzo a, “Tu laitak-a i buainate thuneu mahmahin sauvei kip lo ding uhhi. Ahi zongin tuate in eite aadingin tawntung a kip paisuak ding, tehtheihloh minthanna lianpi khat hong bawlkhiatsak uhhi” ci hi. 25 Thutom ngaihsutna ciang tawh buaikhop kei in. A tawpna-a hong gahkhia ding thu mitsuan in: “Ama minthanna a ngahpih ding i hihleh ama gimthuakna zong i puakpih kul ding hi. A nung cianga hong piak ding minthanna tawh i tehkak ciangin tu-a i thuakkhak thute pen bangmah hi vetlo hi.” 26 Lungdam inla lungdam thu ko in. Lungdam inla lungdam thu ko in. Lungdam inla lungdam thu ko in.Lungdam inla lungdam thu ko in. Lungdam inla lungdam thu ko in. Lai Siangtho in, “Thu-omziate khempeuh ah lungdam thu ko un. Banghanghiam cihleh 27 tua pen Khrih Jesuh sungah note’ hih ding Pasian’ deihna hi” hong ci hi. Hih thu bangci pian theih ding hiam? Hih mun ah Pasian in “thu-omziate khempeuh hangin” hong ci hilo a, “thu-omziate khempeuh ah” hong ci ahihlam phawk-huai hi. Pasian in nang kiangpan thusia hangin, gimthuakna hangin, ahihkeileh tuate huhau-a leitunga piang khasiat-huai thute hangin, lungdam a ko dingin hong lam-en lo hi. Pasian’ hong deih pen tua na buainate amah’n ama ngimnate a cinsak nadingin hong zang ding ahih mana lungdam na koh ding, cih hi. Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 197
Lai Siangtho in, “Topa sungah a tawntungin lungdam un” ci hi. 28 “Na gimnate hangin lungdam un” ci lo hi. Gimnate hangin lungdam lehang tua pen masochism hi ding a, a khiatna pen gimna natna a kihel ciang bekin nu-pa kizopna ah nuamsa pan, lunggulhna pha pan, cihdan nam hi. Tua hi a, “Topa sungah” lungdam ding ahihi. Bangbang a piang zongin Pasian’ itna, kep le khoina, pilna, vangliatna, leh muanhuaina, cihte sungah na lungdam thei hi. Jesuh in, “Tua bang hun ciangin lungdamna tawh kidim un. A hang pen vantung ah thaman lianpi khat in note a baihsa-in hong ngak 29 hi” ci hi. Pasian in gimna hong nawkpih ding cih thu, theihna sungah zong i lungdam thei hi. A na i sep Pasian pen gamlapi mun muanhuai khat panin hanthotna kammal a zatsasate mah tawh hong thapia den pong Pasian hilo hi. Amah pen i gimthuakna sunga hong lut Pasian hi. Tua pen Jesuh in mihing bangin hong pianna (Incarnation) tawh hong seem a, ama Kha in zong tu-in eite NI SAWMNIH-LE-NGANA: sungah na hong seem hi. Pasian in eikia hong BUAINA nusia ngeilo ding hi. TUNGTAWNIN Lungkiatsawm kei in. Lungkiatsawm kei in. Lungkiatsawm kei in. Lungkiatsawm kei in. Lungduai Lungkiatsawm kei in. inla lungkip nei in. Lai Siangtho in, KIKHEL “Thuakzawhna kicing na neih dong uh kalsuansuak un. Tua hileh...paubanna omlo, gamtatzia picing a nei mi khat hito ta na hihlam uh na kithei ding uhhi” ci hi. 30 Gamtatzia lamtohna pen dam takin kiseem vai-maban (slow pro- cess) khat hi. Nuntakna sunga haksatnate pelh ding leh taisan ding i sawm simsimin kalsuanna a sattat, i khangliat ding hun a sotto i hi a, a tawpna ah a suksiazaw gimna -- nolhna pelhna tawh kithuah, a mawknapi hihna nam -- i tuak ding hi. Gamtatzia na lamtohna hanga piang ding tawntung thute na tel ciangin “Hong hehnem in” (“Hong nuamsasak in”) cih thungetnate na tawm neih seemseem ding a, “Hong puah in” (“Nang tawh ka kisutseem nadingin hih thute hong zang in”) cih thungetnate na tam neih seemseem ding hi. Nuntakna sunga a piang vatvat thei, a lungzinhuai, khiatna neilo tawh kibang, thu-omziate sungah Pasian’ vanglian khut na muh theih ciangin a picing toto ta na hihi. Tu mahmahin buaina khat a tuakkha na hihleh zong “Bang hangin kei tungah hong piang hiam?” ci-in dong kei in. “Topa, bang hong theisak nuam na hi hiam?” ci-in dongzaw in. Tua ciangin Pasian mah muang inla maan takin gamta in. “Hong kikamciamsa kicinna ah na tun theih nadingun 198 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
31 Pasian’ geelna lencipin na kip paisuak ding uh kisam hi.” Lungkiatsawm kei inla khanglian in. SAWMNIH-LE-NGANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Di Lungngaih Di Lungngaih Ding Tng Thu:hu: Buaina khatta nungah ngimna khatta om hi. Lungngaih Ding Tng Thu:hu: Lungngaih Ding Thu: Phawk Ding Khawkneu:: “Na khempeuh ah Pasian in amah a it, ama Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu Phawk Ding Khawkneu:: Phawk Ding Khawkneu ngimna banga a kizawn, mite’ phattuam nadingin naseem hi” Rom 8:28 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna:: Ka nuntakna sunga bang buaina pen in ka Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna:: Ngaihsut Ding Thudotna Ngaihsut Ding Thudotna sungah khangliatna a ginapen piangsak ahi hiam? Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 199
26 ETNA Z Z Z Z ZIAIA IAIA IA-- -- -ETNAETNA T TUNGTUNGTAAWNINWNIN K KHANGLIANHANGLIAN ETNA TUNGTAWNIN KHANGLIAN ETNA T TUNGTUNGTAAWNINWNIN K KHANGLIANHANGLIAN Zia-etna a tuah ciangin lungkia lo-a a hoihlo a seemlo mi, a lungdamhuai ahihi. A hang pen amah in a nung ciangin ama thaman dingin Pasian in amah a it mite tunga a kamciam nuntakna kumpi-lukhu ngah ding hi. James 1:13 (LB) Ka tuahkhak zia-etnate pen Pasian’ thu hong hilh ka syate ahi uhhi. Martin Luther Zia-etna khatta pen na-hoih sep theih nading hamphatna lampi hi. Zia-etna cih pen a sia sepkhak theih hun ahih zah khatin a hoih sepkhak theih hun zong hi pha mahmah cih thu na theihtel ciangin zia- etnate nangawn kha picinna lampi ah “suikha-a tuksuk theihna suangtum” (stumbling block) hi nawnlo-in “zawtkha-a kahtoh theihna kahlei” (stepping- stone) hong hizaw ta hi. Zia-etna cih pen teel dinga hong kiphah thu hi lel hi. Satan in nang hong suksiat nadingin zia-etna a zat hangin Pasian in nang hong lamtoh nadingin zia-etna zat ding ut hi. Mawhna bawl ding sangin thuhoih sep ding na teel simsimin Khrih’ gamtatzia ah a khanglian toto ta na hihi. Hih thu na tel nadingin Jesuh’ gamtatzia ci-hoihnate (character qualities) na khentel theih masak kul hi. Ama gamtatzia gentelna a kilangpen khat ah Kha Siangtho gah hi: “Kha Siangtho in i nuntaknate hong letcing ciangin amah in i sunga hong gahsak ding pen: itna, lungdamna, lungnopna, lungduaina, migitna, hoihna, cihtakna, nunneemna, leh lungsim kikepzawhna, cihte hi.” 1 200 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329