หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์

ทว่ั ไป ขอ้ มลู ทน่ี า่ สนใจ/ขอ้ มลู ใหม่ และสรปุ ภาพรวมของขอ้ มลู จากแตล่ ะประเทศ ที่ก�ำหนดไว้ และการจัดสัมมนาน้ีมีเป้าหมายเช่นเดิม คือเพ่ือรับฟังข้อคิดเห็น ขอ้ สังเกตจากผเู้ ช่ยี วชาญ ผู้สนใจที่มตี ่อหวั ข้อสัมมนาและเอกสารต่างประเทศ ทน่ี ำ� กลบั มาจดั เกบ็ ไว้ รวมทงั้ เพอ่ื ระดมความคดิ สำ� หรบั การแปลและการศกึ ษา วจิ ัยในเชงิ ลึกจากแหลง่ ขอ้ มูลดังกลา่ วต่อไป ซึ่งตามแผนกำ� หนดใหมไ่ ว้จำ� นวน ๘ เลม่ /ช้นิ ต่อปี (๒) การคัดเลือกเอกสารส�ำคัญบางส่วนส�ำหรับการแปล เพ่ือเผยแพร่ ทัง้ ในรูปแบบทางบทความวิชาการหรือบทความสารคด ี หนงั สือแปล หนังสือ แนะนำ� การคน้ ควา้ เอกสารจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ซงึ่ การแปลเอกสารสำ� คญั นี้ อาจเป็นรายประเทศ เชน่ สหรฐั อเมรกิ า เกาหลี จนี เวยี ดนาม หรอื ภาพรวม หลายประเทศก็ได้ เช่น อาเซยี น และสดุ ท้ายคอื การเผยแพรท่ างส่ือ online และ/หรอื การจัดพมิ พ์เป็นหนงั สอื ตอ่ ไป เอกสารสำ� คญั ทไ่ี ดด้ �ำเนินการแปล การวิจยั เชิงลกึ งานเขียนสรา้ งสรรค์ และการพมิ พเ์ ผยแพรน่ ้ี ทางคณะผคู้ น้ ควา้ ไดค้ ดั เลอื กจากเอกสารทเี่ กบ็ รวบรวม กลับมา ในกรณีของไทยกับสงครามเกาหลีนั้น ได้เน้นทางด้านเกาหลีใต้ จีน ญี่ป่นุ เปน็ หลกั กอ่ น ต่อมาไดข้ ยายทางด้านสหรฐั อเมรกิ าดว้ ย ส่วนในกรณีของไทยกับการก่อตั้งสมาคมอาเซียนก็เช่นกัน ได้คัดเลือก ให้มกี ารแปลจากภาษาตา่ งประเทศที่มใิ ช่ภาษาอังกฤษก่อน เช่น เกาหลีใต้ จีน ญ่ีปุ่น ไต้หวัน เวียดนาม ฝร่ังเศส รัสเซีย เยอรมนี แต่มีเพียงด้านเอกสารจีน เวียดนาม และฝรั่งเศสเท่านั้นที่พร้อม และได้เพ่ิมเติมให้มีการแปลของทาง สหรฐั อเมริกา โดยเฉพาะชดุ CREST และ RG 59 และ RG 84 เน่อื งจากมีข้อมลู ใหม่และน่าสนใจมาก ท้ังเอกสารในสมัยสงครามโลกครั้งที่ ๒ และสมัย สงครามเยน็ สงครามเกาหลี และสงครามเวยี ดนาม และตอ่ เนอ่ื งมาถงึ ช่วงตน้ ของยคุ หลงั สงครามเย็น เม่ืองานแปลแล้วเสร็จ ในข้ันต่อไปอาจพิมพ์เผยแพร่เป็นหนังสือ ๓-๔ เล่มในแตล่ ะปี โดยอาจรวมเอกสารจากประเทศต่างๆ ในเลม่ เดียวกนั และ 200

ใช้ช่วงประวัติศาสตร์เป็นตัวก�ำหนด เช่น เอกสารส�ำคัญของไทยสมัย สงครามเกาหลี หรืออาจแยกเปน็ แต่ละประเทศ เชน่ เอกสารส�ำคัญของเกาหลี ของจนี หรอื ของญป่ี นุ่ ในประวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั ใหม่ เอกสารสำ� คญั ของออสเตรเลยี ในประวตั ิศาสตร์ไทยสมัยใหม่ เปน็ ต้น (๓) การจดั บรรยายพเิ ศษหรอื การสมั มนากลมุ่ ยอ่ ย เพอื่ ใหต้ รงกบั ความ สนใจของนกั วชิ าการ อาจารย์ นสิ ติ นกั ศกึ ษา ผสู้ นใจเฉพาะเอกสารนน้ั ๆ โดยตรง เชน่ เอกสารจากเกาหลใี ต้ จนี ญปี่ นุ่ ฝรง่ั เศส ออสเตรเลยี อนิ เดยี หรอื สหรฐั อเมรกิ า หรอื อาจสนใจเปน็ ชว่ งสมยั ของเหตกุ ารณท์ างประวตั ศิ าสตร์ เชน่ สงครามเกาหลี กำ� เนดิ สมาคมอาเซียน เปน็ ต้น (ตามความประสงค์จากสถาบัน มหาวทิ ยาลัย ประชาชนผู้สนใจเปน็ รายบคุ คลหรือกลุ่ม) ในขน้ั ตอนน้ี ยงั ถอื เปน็ โอกาสของการตอ่ ยอดในการพฒั นานกั วจิ ยั หนา้ ใหม่ นักเขียนใหมๆ่ งานวชิ าการและงานวจิ ยั ใหม่ๆ บนฐานขอ้ มลู ทีน่ ำ� กลบั มา จัดเก็บและส่งเสริมให้นักวิชาการรุ่นใหม่ ผู้สนใจเข้าร่วมเป็นส่วนหน่ึงในคณะ คน้ ควา้ เอกสารตา่ งประเทศและคณะวจิ ยั เชงิ ลกึ ตอ่ ไป ซงึ่ ไดก้ ำ� หนดใหท้ นุ สำ� หรบั การวิจัยเชงิ ลกึ ปลี ะ ๓-๔ ทนุ ทุนละไม่เกิน ๒ แสนบาท เชน่ เดยี วกบั ทุนทใี่ ห้กบั ผสู้ นใจแปลเอกสารต่างประเทศที่น�ำกลับมาในแต่ละปนี ัน้ ด้วย โดยสรุป การวจิ ัยน้ีอาศยั ระเบียบวธิ ีวจิ ยั ทางเอกสารและใช้วิธีการทาง ประวัตศิ าสตร์เปน็ หลกั ในการรวบรวมและจดั เกบ็ เอกสารต่างประเทศกลับมา ในไทย เพื่อเพิ่มเติมเอกสารต่างประเทศไว้ใน “คลังข้อมูล” ดิจิทัลของ “หอ จดหมายเหตุตา่ งประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย์” ใหม้ ีจ�ำนวนเพิม่ ขึ้นในแตล่ ะ ปี ทง้ั ในเชิงปริมาณและคุณภาพ เชน่ ข้อมลู ใหม่ และเพ่ือการบรรลุเปา้ หมาย ใหญใ่ นระยะยาวทกี่ �ำหนดไว้ คือการจดั ท�ำโครงสร้างพน้ื ฐานที่สำ� คัญต่อไป ในปีแรกเม่ือปี ๒๕๖๓ ได้ก�ำหนดให้มีการรวบรวมข้อมูลเก่ียวกับ ประวัติศาสตร์ไทยสมัยสงครามเกาหลีในขั้นเบ้ืองต้น เพ่ือเป็นการน�ำร่องการ รวบรวม การจดั เกบ็ และการเผยแพรข่ อ้ มลู เอกสารหลกั ๆ เกย่ี วขอ้ งกบั ไทยจาก ตา่ งประเทศ ซง่ึ เดิมกำ� หนดไว้ ๘ ประเทศ แตด่ ังทเ่ี คยกลา่ วมา เน่อื งจากการ 201

ระบาดของโรค COVID-19 จงึ ทำ� ใหส้ ามารถเจาะขอ้ มลู กลบั มาไดเ้ พยี ง ๕ ประเทศ ไดแ้ ก่ เกาหลใี ต้ จีน ญี่ปุ่น สหรฐั อเมริกา และออสเตรเลยี และไดข้ ้อมูลมาใหม่ จำ� นวนเกือบ ๒ หมื่นแผน่ แตเ่ อกสารทไี่ ด้จาก ๕ ประเทศนมี้ ขี ้อมูลครบของ แต่ละฝ่ายสมัยสงครามเย็น คือมีท้ังค่ายโลกเสรีและค่ายคอมมิวนิสต์ รวมท้ัง ครอบคลุมประเทศทีเ่ ป็นสนามรบ คือ เกาหลีใต้ อกี ดว้ ย สว่ นในปที ่ี ๒ ปี ๒๕๖๔ ไดเ้ นน้ การคน้ ควา้ และรวบรวมเอกสารเกย่ี วกบั การก่อตั้งสมาคมอาเซียนในปี ๒๕๑๐ จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศของ เพอื่ นบา้ นในเอเชยี และชาตมิ หาอำ� นาจทมี่ บี ทบาทและอทิ ธพิ ลในขณะนน้ั จำ� นวน มากกวา่ ๓ หมน่ื แผน่ จาก ๑๑ ประเทศ และไดข้ อ้ มลู สำ� คญั ขอ้ มลู เดน่ อยา่ งนอ้ ย จาก ๘ ประเทศ ไดแ้ ก่ เกาหลใี ต้ จนี ฝร่งั เศส ไต้หวัน เวยี ดนาม สหรฐั อเมริกา ออสเตรเลีย และอินเดีย ยกเว้นเพียง ๓ ประเทศ คือ กัมพูชา รัสเซีย และ เยอรมนี ทยี่ งั คงตอ้ งรอคอยใหก้ ารระบาดของโรค COVID-19 คลี่คลายไปทาง ทีด่ ีขนึ้ จงึ สามารถไปเกบ็ ขอ้ มูลไดอ้ กี ส�ำหรบั ในปีที่ ๓ ปี ๒๕๖๕ การจัดสัมมนาทางวชิ าการไดต้ ่อเน่อื งจาก ปีที่ ๒ คือจากความส�ำคญั ของการก่อต้งั สมาคมอาเซียน มาสู่ไทยกบั เพื่อนบ้าน อนิ โดจนี สมยั ประชาคมอาเซยี นหรอื ยคุ หลงั สงครามเยน็ และคาดวา่ การคน้ ควา้ และเก็บข้อมูลจากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทั้งในกลุ่มอินโดจีนและชาติ มหาอ�ำนาจน้นั นา่ จะมีแนวโนม้ ทด่ี ขี ้ึนจากสองปแี รก และคงจะไดเ้ อกสารมาก เป็นแสนแผ่น เพราะเมอ่ื ตน้ ปี ๒๕๖๕ มขี า่ วดีจากหลายประเทศทีก่ ลับเปลี่ยน นโยบายอย่รู ่วมกับเจา้ COVID-19 และพร้อมเปดิ ประเทศ และมีอาจารยจ์ าก รร.จปร. ได้น�ำร่องไปค้นเอกสารของอังกฤษและได้เอกสารส�ำคัญกลับมาแล้ว มากกว่า ๓ หม่นื แผน่ และเปน็ ทคี่ าดหมายกันวา่ วกิ ฤตรัสเซีย-ยเู ครนน้นั ฝา่ ย รสั เซยี คงไม่ลากยาวและส่งผลกระทบต่อการเดนิ ทางไปเกบ็ เอกสารของรสั เซีย กไ็ ด้ 202

สรปุ ผลการวจิ ยั ในรอบสองปที ผี่ า่ นมา ผลการวจิ ยั ของโครงการนใ้ี นรอบ ๒-๓ ปที ผ่ี า่ นมา คอื เมอื่ ปี ๒๕๖๓-๖๔ และ ๒๕๖๔-๖๕ น้นั มีงานสำ� คญั ๒ ดา้ นใหญ่ ได้แก่ (๑) ตวั ระบบหรือดา้ น “นวตั กรรม” และ (๒) ตวั เอกสารหรอื เนอื้ หา ซง่ึ จะไดน้ ำ� เสนอแนวคดิ และสาระ ของแตล่ ะดา้ น ดังนี้ สำ� หรบั ดา้ นตวั ระบบหรอื ในเชงิ “นวตั กรรม” นน้ั กค็ อื การเปน็ “ตน้ แบบ” ของการค้นคว้า รวบรวม และจัดเก็บเอกสารส�ำคัญทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทยจาก ต่างประเทศ เพราะโครงการวิจัยน้ีเป็นงานท่ีสืบสาน “หอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” โครงการหอจดหมายเหตุ กปศ.สกศ. รร.จปร. ในพระราชด�ำริ พลเอกหญิง ศ.เกียรติคุณ ดร.สมเด็จพระกนิษฐา ธริ าชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี โดยทุนจาก ส�ำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) เมื่อปี ๒๕๖๓ และการด�ำเนินการในรอบ ๒-๓ ปที ผ่ี า่ นมามลี กั ษณะเดน่ ในเชงิ บกุ เบกิ ทถ่ี อื ไดว้ า่ เปน็ “ตน้ แบบ” (model) ของการริเร่ิมที่สร้างสรรค์พ้ืนฐานให้แก่สังคมไทยอย่างดีย่ิง โดยเฉพาะในด้าน การค้นคว้า รวบรวม และจัดเก็บเอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยจาก หอจดหมายเหตตุ ่างประเทศกลบั มาสู่สงั คมไทย เพราะจากการส�ำรวจงานวิจัยที่เก่ียวข้อง ทั้งด้านมนุษยศาสตร์และ สงั คมศาสตร์ รวมทงั้ สาขาอน่ื ๆ ยงั คงไมเ่ คยพบวา่ มงี านศกึ ษาวจิ ยั ใดทเ่ี กยี่ วขอ้ ง จัดอยู่ในลักษณะเดียวกันกับโครงการน้ีมาก่อน ท้ังในด้านการรวบรวมและจัด เก็บตัวเอกสารต่างประเทศ และด้านการน�ำเอกสารดังกล่าวออกไปเผยแพร่สู่ ผูค้ นในวงกว้าง เพื่อการใช้ประโยชนห์ รอื การประยกุ ต์ใชใ้ นทางตา่ งๆ เช่น ดา้ น การเรยี นการสอน การแปล การวิจัยในเชงิ ลกึ การเขียนงานสรา้ งสรรค์ การจดั งานสัมมนาทางวิชาการ และการเปิดให้บริการความรแู้ ละเผยแพรเ่ อกสารแก่ นักวิชาการ ผู้สนใจทั่วไป สามารถเข้าถึงแหล่งข้อมูลดังกล่าวท้ังทาง on-site และทาง online ในระบบหอ้ งสมดุ อเิ ล็กทรอนกิ ส์ 203

ในฐานะ “ตน้ แบบ” ของการคน้ ควา้ รวบรวม และจดั เกบ็ เอกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตร์ไทยจากต่างประเทศ การดำ� เนินการของโครงการวจิ ัยน้ีจงึ มี ความหมาย ความส�ำคัญต่อสงั คมไทยทัง้ ในระยะส้ันและระยะยาว ซึ่งเป็นสิง่ ที่ ทรงคณุ คา่ ในการพฒั นาความรทู้ ด่ี ยี ง่ิ แนน่ อนวา่ ประโยชนค์ งมใิ ชม่ ตี อ่ เพยี งผคู้ น ในวงวชิ าการเทา่ นน้ั หากแตเ่ อกสารสำ� คญั เหลา่ นกี้ ค็ อื แหลง่ ขอ้ มลู “ขมุ ทรพั ย”์ ทางปัญญาความรทู้ ส่ี �ำคัญของคนไทยเราทกุ คน เน่อื งจากผลผลติ สำ� คญั ประการหนงึ่ ในการดำ� เนินการรวบรวม จดั เกบ็ และเผยแพรเ่ อกสารสำ� คญั ทางประวตั ิศาสตรจ์ ากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ก็คือการสะสมเอกสารทางประวัติศาสตร์ไทยจากทั่วโลก ซ่ึงปัจจุบันมีเอกสาร ใน “คลังข้อมูล” ดิจิทัล ในหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งน้ีมากกว่า ๑๐ ประเทศแลว้ ได้แก่ เกาหลีใต้ จีน ญี่ปุ่น ไต้หวัน เวยี ดนาม ฝรัง่ เศส เยอรมนี รสั เซีย สหรัฐอเมริกา ออสเตรเลยี อนิ เดีย และอังกฤษ และมีเอกสารสำ� คัญที่ เป็นข้อมูลชุดใหม่ ข้อมูลเด่นๆ ส�ำหรับการศึกษาประวัติศาสตร์ไทยทั้งสมัย สงครามโลกครั้งที่ ๒ สงครามเย็น และต่อเน่ืองมาในช่วงต้นของยุคหลัง สงครามเยน็ จ�ำนวนมากกวา่ ๒ แสนแผ่น อยา่ งไรกด็ ี คุณคา่ ทางประโยชนแ์ ละผลกระทบจากการดำ� เนนิ การของ โครงการวจิ ยั ทผ่ี า่ นมา คงมใิ ชม่ เี พยี งเฉพาะตวั เอกสารจากประเทศตา่ งๆ จำ� นวน มากมายและหลากหลายเท่าน้ัน หากยังมีองค์ความรู้อื่นๆ อีกด้วย อาทิ องค์ความรู้ในด้านการค้นคว้าเกี่ยวกับหอจดหมายเหตุแห่งชาติของประเทศ ตา่ งๆ พรอ้ มดว้ ยขอ้ คดิ เทคนคิ ตา่ งๆ รวมทง้ั ประสบการณจ์ ากการคน้ อา่ น และ วิเคราะห์เอกสารเหล่านั้น คือเป็นการสร้างแบบอย่างหรือชุดความรู้ในการ ค้นควา้ เอกสารจากหอจดหมายเหตตุ ่างประเทศในแตล่ ะแหง่ ในทำ� นองคลา้ ย กับการจัดการความรู้ (Knowledge Management, KM) สำ� หรับการสบื คน้ เอกสารจากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ ซ่ึงถือได้ว่าเป็นงานสร้างสรรค์ในเชิง “นวัตกรรม” อีกด้วย และเป็นองค์ความรู้ในอีกมิติหน่ึงท่ีมีประโยชน์ต่อผู้คน ผู้สนใจทจ่ี ะไปคน้ คว้าเอกสารต่างประเทศไดเ้ รียนรไู้ ม่น้อยเช่นกนั 204

ดังน้นั นอกจากตัวเอกสารแล้ว โครงการวิจัยนยี้ งั ได้สรา้ งสรรค์ส่ิงที่จะ สง่ ตอ่ ใหแ้ กผ่ สู้ นใจไดเ้ รยี นรใู้ นเชงิ “นวตั กรรม” จากการคน้ ควา้ รวบรวมเอกสาร เพื่อเป็น model ส�ำหรับผู้สนใจหน้าใหม่ท่ีมีโอกาสไปค้นคว้าเอกสาร หอจดหมายเหตตุ ่างประเทศ ซึ่งมกี ระบวนการ ขน้ั ตอนต่างๆ อย่างเปน็ ระบบ สรปุ ไดก้ ว้างๆ ดงั น้ี ขัน้ ตอนและกระบวนการในการคน้ ควา้ การค้นคว้าและเก็บรวบรวมเอกสาร ไม่ว่าจะเป็นประเทศใหญ่หรือ ประเทศเลก็ ก็ตาม มีหลักกวา้ งๆ ตามกระบวนการและข้ันตอนตา่ งๆ จากการ ด�ำเนินการทผี่ ่านมา พอสรุปได้เป็น ๓ ข้ันตอนใหญ่ ได้แก่ ชว่ งกอ่ นไป ช่วงการ คน้ ควา้ เอกสาร และชว่ งหลังจากเกบ็ รวบรวมเอกสารกลับมา ในแตล่ ะข้ันตอน ใหญน่ ย้ี งั สามารถแบง่ เปน็ ขน้ั ตอนยอ่ ยๆ อกี มากมายหลายขนั้ ตอนดว้ ยกนั และ ไดใ้ ชก้ รณีของสหรฐั อเมรกิ าเปน็ หลัก กลา่ วคอื ๑. ก่อนไปค้นคว้าเอกสาร ถือเป็นข้ันตอนท่ีสำ� คัญและควรต้องมีการ เตรยี มตวั อยา่ งดี ทงั้ ในดา้ นความรู้ การวางแผนงาน รวมถงึ การเลอื กคณะคน้ ควา้ จงึ จะมีโอกาสบรรลุตามเปา้ หมายท่ีก�ำหนดไว้ โดยเฉพาะการส�ำรวจงานวิจยั ที่ เกี่ยวขอ้ งหรือการทบทวนวรรณกรรมในหัวเร่อื งท่ตี อ้ งการจะค้นควา้ ทงั้ นเ้ี พอื่ ก�ำหนดเป็นแนวทาง (outline) ของการสืบค้นที่มีลักษณะเฉพาะเจาะจงตาม เปา้ หมาย โดยทั่วไปอาจคล้ายการทำ� งานวิจัย มีหัวข้อดงั นี้ ๑.๑ การก�ำหนดหัวข้อ ในเรื่องหัวข้อนี้แนะน�ำว่า ไม่ควรใหญ่หรือ ครอบคลุมช่วงระยะเวลายาวนานเกินไป เน่ืองจากการค้นเอกสารในระดับ หอจดหมายเหตมุ เี อกสารจ�ำนวนมากมาย คณะค้นควา้ ไมส่ ามารถเก็บรวบรวม ได้ครบในระยะเวลาส้ันๆ จึงควรเน้นประเด็นเฉพาะให้ชัดเจน เช่น การเมือง เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และก�ำหนดระยะเวลาเป็นช่วงหรือสมัย เช่น สงครามโลกครั้งท่ี ๒ หรือช่วงปี เช่น ทศวรรษ ๑๙๗๐-๑๙๘๐ เป็นต้น ๑.๒ ชว่ งเวลาของตวั เอกสาร ตามปกติหอจดหมายเหตุแตล่ ะแห่งมกี าร เปดิ เผยเอกสารใหบ้ รกิ ารแกป่ ระชาชนตา่ งกนั แตโ่ ดยทวั่ ไปการคน้ ควา้ เอกสาร 205

ทางประวัติศาสตร์มักจะต้องรอคอยหลังเหตุการณ์ผ่านไปแล้วระยะหน่ึงก่อน เช่น ๒๐ ๓๐ ๕๐ ปี ดงั นัน้ ถา้ จะกำ� หนดหวั ขอ้ ควรต้องสมั พันธก์ บั ความเปน็ ไป ของระยะเวลาที่เอกสารน่าจะเปิดเผยให้บริการแล้ว เช่น สมัยสงครามโลกฯ สมยั สงครามเยน็ หรอื ชว่ งตน้ ของยคุ หลงั สงครามเยน็ (ประมาณทศวรรษ ๑๙๙๐- ต้นทศวรรษ ๒๐๐๐) ๑.๓ ประเทศที่มีความส�ำคัญในล�ำดับต้นๆ โดยทั่วไปแล้วเอกสารทาง ประวตั ิศาสตรข์ องไทยมีอยแู่ ทบทกุ ประเทศท่ีเข้ามามคี วามสมั พนั ธก์ ับไทย แต่ การค้นคว้าก็ไม่จ�ำเป็นต้องไปทุกประเทศ อาจหาตัวแทนของแต่ละฝ่ายหรือ เจาะจงประเทศนัน้ ๆ เนอ่ื งจากเก่ยี วข้องกบั ไทยโดยตรงก็ได้ ตัวอย่างทเี่ คยท�ำ มาจากโครงการวจิ ยั ในปีแรก (๒๕๖๓) เรือ่ ง “๗๐ ปี ไทยกับสงครามเกาหล”ี ไดก้ ำ� หนดประเทศและตัวแทน ๓ กลุ่มใหญ่ ไดแ้ ก่ คา่ ยคอมมิวนิสต์ (ไปค้นควา้ ทางจนี และรสั เซยี ) ค่ายโลกเสรี (สหรฐั อเมริกา ญป่ี นุ่ และออสเตรเลีย) และ ประเทศสนามรบ (เกาหลีใต้) ส�ำหรับในปีที่ ๒ (๒๕๖๔-๖๕) เร่ืองเก่ียวกับ “๕๔ ปี การก่อต้ังสมาคมอาเซียน” ได้ใช้หลักน้ีในการก�ำหนดประเทศที่เป็น เป้าหมายเช่นกัน และส่วนใหญ่แล้วเป้าหมายของประเทศที่ไปเก็บรวบรวม เอกสารกลับมาคือ กลมุ่ ชาติมหาอำ� นาจ ทั้งทางสหรฐั อเมรกิ า ยุโรป จนี ญีป่ นุ่ และออสเตรเลยี และกลมุ่ เพอ่ื นบา้ นในเอเชยี และอาเซยี นเปน็ หลกั สำ� คญั อยา่ งไร ก็ดี ในอนาคตการด�ำเนินการในปีถัดๆ ไป มีแนวโน้มที่อาจจะไปเก็บรวบรวม เอกสารจากกลมุ่ ประเทศอน่ื ๆ ทเี่ กย่ี วขอ้ งดว้ ย เชน่ ทางภมู ภิ าคตะวนั ออกกลาง ลาตินอเมริกา และกลุ่มประเทศเกิดใหม่หลังจากสหภาพโซเวียตและยุโรป ตะวนั ออกล่มสลาย ๑.๔ คณะผคู้ น้ ควา้ /วจิ ยั เอกสาร ควรตอ้ งมกี ารเตรยี มผคู้ น้ ควา้ ทม่ี คี วาม เหมาะสม ทงั้ ดา้ นพนื้ ความรทู้ างประวตั ศิ าสตรแ์ ละภาษา (นอกเหนอื จากองั กฤษ เช่น เยอรมนี เวยี ดนาม ฝรั่งเศส) ที่สำ� คัญคือ ถ้าเคยไปคน้ ควา้ แหลง่ ขอ้ มูลของ ประเทศนน้ั เชน่ หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาตยิ ง่ิ ดี เนอ่ื งจากแตล่ ะแหง่ มขี อ้ กำ� หนด รายละเอียดปลกี ยอ่ ยแตกตา่ งกนั พอควร แต่สงิ่ ที่พอจะชว่ ยไดค้ อื ก่อนไปควร ตอ้ งศกึ ษาขอ้ ระเบยี บของสถานทแี่ หง่ นน้ั ใหด้ กี อ่ นไป เชน่ ตอ้ งขออนญุ าตอยา่ ง 206

เปน็ ทางการจากหน่วยงานกอ่ นหรือไม่ อยา่ งไร ปกตแิ ลว้ ขอ้ ก�ำหนดนี้สามารถ คน้ ศกึ ษาได้จาก website ก่อนเดินทางไปค้นคว้า ๒. ช่วงการค้นคว้าเอกสาร เป็นช่วงเวลาที่จะมีโอกาสได้พบกับข้อมูล ใหมๆ่ แต่จะไดห้ รือไม่ อยา่ งไร มากนอ้ ยเพยี งใด ย่อมขนึ้ อยู่กบั การเตรียมตวั ของผคู้ น้ ควา้ แตล่ ะคนเปน็ สำ� คญั โดยเฉพาะความรใู้ หมๆ่ ทง้ั ในระดบั กวา้ งและ ลกึ ในหวั ขอ้ นน้ั ๆ และทสี่ ำ� คญั คอื ความอดทนและความละเอยี ดออ่ นในการอา่ น และแปลความจากเนอื้ ในของขอ้ มลู เอกสารตา่ งๆ ทไ่ี ดย้ มื มาอา่ น และควรเขา้ ใจ ว่าเอกสารที่เราไปคน้ อา่ นน้นั ได้ผา่ นมือผา่ นสายตาของผ้คู ้นคนอ่นื ๆ มาไมน่ ้อย จงึ ควรต้องมคี วามรู้ในเชิงลกึ มาเป็นอย่างดี แต่เม่อื ไปถึงสถานที่แตล่ ะแหง่ มีข้อ แนะน�ำดังนี้ ๒.๑ หอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ เรม่ิ จากตดิ ตอ่ เพือ่ ขออนุญาตเขา้ ค้นควา้ ซึ่งปกติหลายประเทศ เช่น ทางสหรัฐอเมริกา ยุโรป (ฝร่ังเศสและอังกฤษ) เกาหลีใต้ ญ่ปี ุ่น สามารถ walk in ได้ (ใชห้ ลกั ฐานเพียง passport และอายุ ครบ ๑๘ ปบี รบิ ูรณ์ จะได้รับบตั รสำ� หรับเข้าคน้ คว้าเอกสาร ๑ ปี โดยไมเ่ สียคา่ ใช้จา่ ยใดๆ) ในขณะทีบ่ างประเทศจำ� เป็นต้องนดั หมายลว่ งหนา้ และ/หรือตอ้ ง ตรวจสอบรายการบัญชีเอกสารทาง online ก่อนและแจ้งให้ทางนั้นทราบว่า เราตอ้ งการเอกสารชุดใด หมายเลขใด เชน่ รัสเซยี และเวียดนาม แต่ถา้ จะใหด้ ี ผคู้ ้นคว้าควรต้องศกึ ษาและเตรยี มมาลว่ งหน้ากอ่ นท่จี ะเดนิ ทางไปค้นคว้าจรงิ ๒.๒ การพบปะกับนกั จดหมายเหตุฯ ของสถานทน่ี ั้นๆ ไมว่ ่าผคู้ ้นควา้ จะเคยไปหรือไม่ หรอื เคยไปหลายครงั้ แล้วก็ตาม เมือ่ ไปถึงแล้วสิ่งแรกสดุ ท่ตี อ้ ง ทำ� กค็ อื การไปพบปะกบั นกั จดหมายเหตฯุ และแจง้ ใหท้ างนน้ั ทราบจดุ มงุ่ หมาย หัวขอ้ ชว่ งสมยั ในการค้นเอกสาร ให้ชัดเจนและลงรายละเอยี ด เพอื่ ทางน้ันจะ ไดแ้ นะน�ำแหลง่ เอกสารขอ้ มลู ทีเ่ กย่ี วข้องใหผ้ คู้ น้ ซ่ึงปกตกิ ารให้บรกิ ารของนัก จดหมายเหตแุ ตล่ ะแหง่ ไมค่ ดิ คา่ บรกิ าร และจะใหค้ ำ� แนะนำ� ทดี่ มี ปี ระโยชนม์ าก ในการชว่ ยทำ� ใหเ้ หน็ แนวทางในการคน้ เอกสารไดอ้ ยา่ งตรงประเดน็ อาจใชเ้ วลา ๑-๒ ชวั่ โมงหรอื มากกว่าน้ัน ข้ึนอยู่กบั การซกั ถามของผูค้ ้นควา้ ซึ่งหากมีอะไร 207

สงสัยควรถามให้มาก และสามารถซักถามได้เสมอตลอดช่วงการค้นคว้าที่น่ัน หากมขี อ้ ขดั ขอ้ งหรอื ขอ้ สงสยั ใหมๆ่ เกดิ ขน้ึ เนอ่ื งจากตวั อยา่ งจะชว่ ยทำ� ใหเ้ ขา้ ใจ และเหน็ กระบวนการในการคน้ ควา้ ตามขน้ั ตอนตา่ งๆ ชดั เจนเปน็ รปู ธรรม เพราะ การมตี วั อย่างท่ีดี มคี ่ากวา่ คำ� อธบิ าย ๒.๓ การฝกึ คน้ ควา้ ดว้ ยตนเอง หลงั จากไดร้ บั คำ� แนะนำ� ตามกระบวนการ และข้นั ตอนจากนกั จดหมายเหตแุ ลว้ ในระยะแรกถา้ ผคู้ น้ มาเป็นครั้งแรก ควร ฝกึ การคน้ ควา้ ดว้ ยตนเองตามคำ� แนะนำ� นนั้ กอ่ น เพราะมขี น้ั ตอนการสบื คน้ จาก รายการบญั ชี การเขียนใบรายการเอกสารทตี่ อ้ งการและการยมื คนื เอกสารอยู่ มากพอควร แต่หากมีปัญหาติดขัด ไม่เข้าใจข้ันตอนไหน ก็สามารถกลับมา สอบถามกบั นกั จดหมายเหตไุ ดเ้ สมอ (แตค่ วรเปน็ คนเดมิ ทเ่ี คยแนะนำ� แกเ่ ราเปน็ ครงั้ แรก หากเราเปลย่ี นไปถามคนอน่ื เขาจะใหก้ ลบั มาถามคนเดมิ ยกเวน้ คนเดมิ ไมม่ าในวันนั้น) ๒.๔ หลงั จากการฝกึ คน้ ควา้ เมอ่ื ไดล้ องฝกึ คน้ ครบตามกระบวนการและ ขน้ั ตอนของการยมื คนื เอกสารแลว้ ผคู้ น้ ควา้ จะเรมิ่ มองเหน็ แหลง่ เอกสารขอ้ มลู อืน่ ๆ ไดพ้ อควร เนือ่ งจากในหอจดหมายเหตแุ ตล่ ะแห่งมักมีแฟม้ บัญชีรายการ เอกสาร และได้มีการแบ่งหัวเร่ืองตามกระทรวงต่างๆ เช่น กระทรวงการต่าง ประเทศ (RG 59 และ RG 84) ของสหรัฐอเมริกา (NARA) ซ่ึงในเอกสารของ กระทรวงการต่างประเทศน้ีมีการแบ่งเอกสารเป็นภูมิภาค ประเทศ และช่วง เวลา เชน่ ภูมิภาคเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้ นอกจากไทยกม็ ปี ระเทศเพื่อนบ้าน อาเซียน และแบ่งเอกสารตามล�ำดับของช่วงเวลา เช่น จาก ๑๙๔๖-๑๙๕๕, ๑๙๖๐-๑๙๗๐ เปน็ ต้น หากผูค้ ้นคว้าได้อ่านบัญชีรายการของกระทรวงตา่ งๆ ก็สามารถจะเจาะข้อมูลเชงิ ลกึ ที่เราตอ้ งการไปไดเ้ รื่อยๆ เชน่ จากช่วงเวลาหน่งึ ไปสเู่ วลาอกี ชว่ งหนง่ึ จากประเทศไทยกบั สปู่ ระเทศอาเซยี นทเี่ กย่ี วขอ้ ง หรอื อาจ ขา้ มไปสเู่ อกสารภมู ภิ าคอนื่ ๆ ทเ่ี กยี่ วขอ้ ง เชน่ เอเชยี ใต้ เอเชยี ตะวนั ออก (เกาหลี จีน ญ่ปี นุ่ ) 208

๒.๕ หลกั ในการคน้ ควา้ ควรสบื คน้ ไลเ่ ลยี งไปตามลำ� ดบั ของเอกสาร เชน่ ถ้าเกี่ยวข้องกับไทย ควรเร่ิมจากในส่วนของประเทศไทยโดยตรงและภูมิภาค เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ โดยเน้นชว่ งเวลาท่ีต้องการเปน็ หลกั กอ่ น หลังจากน้ัน จึงอาจข้ามไปภูมภิ าคอนื่ ๆ ท่อี าจมปี ระเด็นเกี่ยวพนั กนั เช่น เอเชียตะวันออก เอเชยี ใต้ หรอื ทางยโุ รป ทงั้ นเ้ี พอ่ื เปน็ การกำ� หนดพน้ื ทท่ี างเอกสารใหค้ รอบคลมุ ในระดับกว้างเท่าที่จะท�ำได้ โดยเร่ิมการส�ำรวจจากบัญชีรายการเอกสารก่อน เชน่ ถา้ ในกรณขี องสหรัฐอเมริกา คอื เริ่มจาก RG แลว้ ลงในสว่ นยอ่ ยของแต่ละ Entry ซงึ่ ในแตล่ ะ Entry มกี ลอ่ งเอกสาร (Box) เปน็ พนั เปน็ หมน่ื กลอ่ ง จงึ จำ� เปน็ ตอ้ งเลอื กเฉพาะกลอ่ งเอกสารทม่ี หี วั ขอ้ ในรายการบญั ชที เี่ ราเหน็ วา่ นา่ จะมขี อ้ มลู ที่ต้องการ จากน้ันจึงเขียนใบต้องการยืมกล่องเอกสารมาอ่าน (ปกติของ สหรัฐอเมริกา ถ้ากล่องเอกสารอยู่ใน Entry เดียวกันก็สามารถยืมได้คร้ังละ ไมเ่ กิน ๒๐-๒๒ กล่อง) ๒.๖ หลกั ในการอ่าน เมื่อไดก้ ลอ่ งเอกสารมากน็ ำ� ไปในบรเิ วณห้องอา่ น เอกสาร ซง่ึ แยกออกจากหอ้ งสบื คน้ ทม่ี รี ายการบญั ชเี อกสารเรยี งตามหมวดใหญ่ เช่น RG ของทางสหรัฐอเมรกิ า ในสว่ นนม้ี ีข้อแนะน�ำในการอา่ นเอกสารท่อี ยใู่ น กล่องต่างๆ นั้นว่า ควรเริ่มจากเลือกอ่านแฟ้มเอกสารที่เกี่ยวข้องโดยตรงก่อน ตามทร่ี ะบไุ วใ้ นบญั ชรี ายการเอกสาร หากมเี วลากอ็ า่ นแฟม้ เอกสารอนื่ ๆ ในกลอ่ ง นนั้ ไดเ้ ชน่ กนั เพราะในบางครง้ั ผเู้ ขยี นเคยพบวา่ มแี ฟม้ เอกสารสำ� คญั ทมี่ ไิ ดป้ รากฏ อยู่ในรายการบัญชี แต่เม่ืออ่านเนื้อในของเอกสารในแฟ้มอื่นๆ ของกล่องน้ัน แล้ว กลับพบว่ามีเอกสารส�ำคัญของไทยอยู่บ่อยๆ เช่น บันทึกของนายเตียง ศริ ขิ นั ธ์ อยใู่ นแฟม้ ดนิ ของหนว่ ย OSS ซงึ่ หากเราเลอื กอา่ นตามบญั ชจี ะไมป่ รากฏ แฟม้ ดนิ น้ี หรอื กรณที พี่ บรายงานเรอ่ื งคอมมวิ นสิ ตใ์ นไทย กลบั อยใู่ นแฟม้ เอกสาร ในสว่ นของลาตนิ อเมรกิ า ดงั นนั้ เมอื่ ไดก้ ลอ่ งเอกสารมาแลว้ จงึ ควรอา่ นเอกสาร ในแต่ละแฟม้ ผ่านๆ สัก ๑ เทย่ี วกด็ ี เพราะอาจจะชว่ ยใหเ้ ราค้นพบขอ้ มลู ใหมท่ ่ี ไมเ่ คยคาดมากอ่ นกไ็ ด้ เชน่ บันทึกของนายเตยี ง ท่ีกลา่ วมาแลว้ 209

๒.๗ หลักในการเกบ็ เอกสาร ควรอา่ นเอกสารเปน็ กลอ่ งๆ ในหมวดยอ่ ย (Entry) หมวดใหญ่ (RG) ให้จบเปน็ ชดุ ๆ และเมือ่ ไดข้ ้อมูลแล้ว กค็ วรจดั เก็บ ตามหมวดหมขู่ องตน้ แหลง่ เอกสารของหอจดหมายเหตแุ หง่ นนั้ เพอ่ื สามารถนำ� มาจดั เกบ็ เขา้ ระบบและเปดิ ใหบ้ รกิ ารแกผ่ สู้ นใจ เพราะการอา้ งองิ จำ� เปน็ ตอ้ งใช้ ระบบสากลของแหลง่ เอกสารเดมิ ทผี่ คู้ น้ นำ� กลบั มาจดั เกบ็ ไวใ้ น “หอจดหมายเหตุ ตา่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ อยา่ งไรกต็ าม ผคู้ น้ ควา้ อา่ นแบบยอ้ นกลบั ไปมาก็ได้ แต่เม่ือน�ำมาจัดเก็บควรต้องจัดหมวดหมู่ในแบบเดิมของแหล่งเดิม เช่นกัน ๓. ช่วงหลงั จากเก็บรวมรวบเอกสารข้อมูลกลบั มา ในขน้ั ตอนนมี้ คี วาม สำ� คญั ไม่ต่างจาก ๒ ข้ันตอนแรก และควรตอ้ งทำ� ใหด้ ีเพอื่ เปน็ ประโยชนต์ อ่ คน อืน่ โดยการจัดเกบ็ เปน็ ระบบและรกั ษาระบบเดิมของหอจดหมายเหตแุ หง่ นัน้ ไว้ และกอ่ นสง่ มอบเอกสารชดุ นน้ั เพอ่ื จดั ทำ� ระบบตอ่ ไป ผคู้ น้ ควา้ ควรจดั ทำ� กลมุ่ ขอ้ มูลทีไ่ ด้กลบั มาตามขน้ั ตอนดังนี้ ๓.๑ ทำ� บญั ชเี อกสาร ชอื่ เร่อื ง พรอ้ มระบวุ ันเดือนปขี องเอกสาร ตาม ระบบและเอกสารจากแหล่งเดิม ๓.๒ ทำ� บทคดั ย่อ พร้อมคำ� แปล (หากมใิ ช่เอกสารภาษาองั กฤษ) ท้ังใน ระดับภาพรวมของเอกสารจากชว่ งสมยั ใด กระทรวงไหนและเอกสารส�ำคัญใน แตล่ ะชดุ ตามหมวดหมู่ ทงั้ นก้ี เ็ พอ่ื ใหผ้ สู้ นใจทไี่ มม่ คี วามรใู้ นภาษานนั้ เชน่ เกาหลี จนี ญปี่ นุ่ ไดเ้ ขา้ ใจเนอื้ หาของเอกสารแตล่ ะชดุ โดยยอ่ และสามารถเจาะจงเฉพาะ หากมีขอ้ มูลทตี่ อ้ งการ ๓.๓ คัดเลอื กและจดั ลำ� ดับความส�ำคญั ของเอกสารขอ้ มลู เพือ่ แนะน�ำ ในโอกาสตา่ งๆ ตอ่ ไป เช่น การสรปุ ภาพรวมน�ำเสนอบนเวทสี มั มนา คัดเลือก สำ� หรับงานแปล การวิจัยเชิงลึก และการบริการให้ความร้แู ก่ผู้สนใจ ๓.๔ ควรก�ำหนดหรือระบุภาพรวมของเอกสารข้อมูลท่ีได้กลับมา โดยเฉพาะในสว่ นทเี่ กย่ี วกบั หวั ขอ้ ทไี่ ดร้ บั มอบหมายใหไ้ ปคน้ ควา้ และแบง่ เอกสาร ขอ้ มลู กว้างๆ เชน่ ขอ้ มูลท่วั ไป ข้อมูลสำ� คญั ข้อมูลเด่นๆ หรอื ขอ้ มูลใหม่ ซงึ่ จะ 210

ชว่ ยใหผ้ สู้ นใจทงั้ ระดบั อาจารย์ นกั วชิ าการ นสิ ติ นกั ศกึ ษา และประชาชนทวั่ ไป ได้มาค้นคว้าและสามารถน�ำไปใช้ประโยชน์ต่อไป ท้ังในด้านการศึกษาวิจัย การเรยี นการสอน และงานเขียนสรา้ งสรรค์ งานสารคดตี า่ งๆ ๓.๕ ส่งมอบเอกสารท้ังหมด ให้กับผู้เก่ียวข้องในการจัดเข้าสู่ “คลัง ข้อมูล” ดิจิทัลของหอจดหมายเหตุต่างประเทศ เพื่อเพ่ิมเติมเข้าสู่ระบบ ห้องสมุดอเิ ล็กทรอนกิ สแ์ ละเผยแพร่ทง้ั ทาง on-site และทาง online ต่อไป สรปุ ในเชิง “นวตั กรรม” และขอ้ คิดข้อท้าท้ายจาก “ตน้ แบบ” โดยสรปุ ในเชิง “นวตั กรรม” จากโครงการวิจยั ในรอบ ๒-๓ ปีทผี่ ่านมา ก็คอื การเป็น “ต้นแบบ” ของการค้นควา้ รวบรวม และจดั เกบ็ เอกสารส�ำคัญ ทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทยจากตา่ งประเทศ ซงึ่ ตามขนั้ ตอนและกระบวนการในการ คน้ ควา้ จาก ๓ ช่วงใหญน่ ัน้ จะเหน็ ได้ว่า กว่าจะได้เอกสารแต่ละฉบับ แต่ละชุด และนำ� กลบั มาจดั เกบ็ ไดใ้ นแตล่ ะครงั้ นนั้ เปน็ เรอื่ งไมง่ า่ ยนกั เพราะนอกจากดา้ น เงนิ ทนุ และใช้เวลามากแลว้ ผคู้ น้ คว้ายงั ตอ้ งใชค้ วามสามารถอย่างยงิ่ ทัง้ ในการ สืบค้น อ่าน รวบรวม และน�ำกลับมาจัดเข้าสู่ระบบใหม่ เพ่ือให้คนไทยมี ความสะดวกในการใชแ้ ละคน้ ควา้ โดยผา่ นทาง key words กจ็ ะไดเ้ อกสารขอ้ มลู จ�ำนวนหนึ่งจากทั่วโลกมาอยู่ตรงหน้าและสามารถเจาะเข้าไปอ่านฉบับเต็มได้ อยา่ งรวดเรว็ หากต้องมีการลงทุนทั้งในด้านเงินทุน เวลา และผู้ค้นคว้าจ�ำนวนมาก แล้ว ค�ำถามทต่ี ามมา คอื ทำ� ไมต้องมกี ารคน้ ควา้ รวบรวม และจดั เก็บเอกสาร สำ� คญั จากตา่ งประเทศกลบั มาไวใ้ นไทย คำ� ตอบหนง่ึ ทสี่ ำ� คญั กค็ อื เนอ่ื งจากการ ศกึ ษาวิจยั ทางประวตั ิศาสตร์ มนษุ ยศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์ ยงั คงขาดแคลน เอกสารดงั กลา่ วอยู่มาก และส่งผลให้ผลงานวิจัยของนักวชิ าการ นสิ ติ นกั ศกึ ษา และผสู้ นใจ ขาดโอกาสในการนำ� เสนอผลงานทม่ี คี วามรอบรหู้ รอื ใชแ้ หลง่ ขอ้ มลู อย่างรอบดา้ น การลงทุนน้จี ึงมีความจ�ำเป็นอยา่ งย่งิ หากต้องการพัฒนาความ รู้ในดา้ นนอ้ี ย่างจริงจงั 211

ดงั นั้น การริเรมิ่ น�ำเอกสารตา่ งประเทศเหลา่ นี้กลับมา จงึ มนี ัยสำ� คัญใน หลายมติ ิ นอกเหนือจากการเติมเตม็ ใหก้ ับแวดวงวชิ าการแลว้ ประชาชนยอ่ ม จะมโี อกาสเขา้ ถงึ และสรา้ งสรรคค์ วามรทู้ มี่ ปี ระโยชนต์ อ่ สงั คมเชน่ กนั ซงึ่ ในทา้ ย ทสี่ ดุ ยอ่ มจะชว่ ยผลกั ดนั และทำ� ใหอ้ งคค์ วามรทู้ เี่ กย่ี วกบั ไทยในมติ ติ า่ งๆ มคี วาม สมบรู ณย์ ง่ิ ขน้ึ โดยอาศยั เอกสารขอ้ มลู ตา่ งๆ มารองรบั อยา่ งมเี หตมุ ผี ล และการ ลงทุนในเร่ืองนี้จึงคุ้มค่ายิ่ง เพราะทุกคนสามารถเข้าถึงและน�ำไปใช้ได้อย่าง กว้างขวาง เนอ่ื งจากเอกสารตา่ งประเทศทไี่ ดก้ ลบั มา ไมว่ า่ จะอยใู่ นระดบั ใด ขอ้ มลู ท่วั ไป ข้อมลู สำ� คญั ข้อมลู เด่น ขอ้ มลู ใหม่ ลว้ นแต่มคี วามสำ� คญั ย่ิงในการศกึ ษา วิจยั ทางประวัตศิ าสตรแ์ ละศาสตรท์ ่ีเกยี่ วข้อง เพราะการมขี อ้ มลู ทีห่ ลากหลาย ย่อมจะท�ำให้การสรา้ งความร้มู คี ณุ ภาพ คอื รลู้ ึก รูจ้ ริง และเป็นท่ียอมรับกนั ได้ อยา่ งกวา้ งขวาง ทง้ั ยงั สามารถนำ� มาตรวจสอบซงึ่ กนั และกนั ซง่ึ นอกจากจะชว่ ย ให้มีแหล่งข้อมลู จำ� นวนมากมายหลากหลายที่เป็นประโยชน์ตอ่ วงวชิ าการแลว้ ยังสามารถน�ำไปใช้ในการพัฒนาความคิดอ่านได้อย่างดีอีกด้วย เช่น โดยผ่าน การเรียนการสอนในระดับต่างๆ ซึ่งจะช่วยพัฒนาให้สังคมไทยไปสู่สังคมแห่ง ความรมู้ ากกว่าสังคมแหง่ ความเช่อื ในอนาคต เพอื่ ใหก้ ารพฒั นาในดา้ นตา่ งๆ เปน็ ไปอยา่ งทวั่ ถงึ และสะดวกกบั ผสู้ นใจ ทุกคน ดังน้ัน เมื่อได้เอกสารเหล่านี้กลับมา จึงควรต้องมีการจัดระบบใหม่ที่ ทันสมยั และสามารถเปดิ โอกาสใหน้ กั วชิ าการ นิสติ นักศึกษา ประชาชนผ้สู นใจ ทั่วไป สามารถเข้าถงึ ทง้ั ทาง online และทาง on-site และนำ� ไปใชต้ อ่ ไปได้ ทงั้ ในด้านการเรยี นการสอน การวจิ ยั การเขยี นงานสรา้ งสรรค์ ฯลฯ ท่ีส�ำคญั กค็ ือ การพัฒนาตอ่ ยอดจาก “คลังข้อมูล” ดิจทิ ลั เพราะตาม โครงการวจิ ยั นซี้ ง่ึ มจี ดุ มงุ่ หมายในการสบื สานพระราชดำ� รแิ ละพระราชประสงค์ ในการเก็บสะสมเอกสารต่างประเทศ และเพื่อการจัดท�ำโครงสร้างพื้นฐานที่ สำ� คญั (Critical Research Infrastructure) ในอนาคตต่อไป ซงึ่ แน่นอนวา่ จะ ชว่ ยทำ� ใหก้ ารคน้ ควา้ จาก “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ 212

มปี ระสทิ ธภิ าพ ประหยดั เวลาและเงนิ ทนุ ให้กบั ผคู้ ้นควา้ ได้อยา่ งมากมาย เมือ่ เทียบกับท่จี ะไปคน้ จากต่างประเทศโดยตรง เพราะอยา่ งนอ้ ยไดม้ กี ารรวบรวม เอกสารสำ� คญั ทเ่ี กยี่ วขอ้ งโดยตรงกบั ไทยในดา้ นตา่ งๆ จากทวั่ โลกมาไวใ้ น “คลงั ข้อมูล” ดิจิทัลแห่งน้ีอยา่ งคอ่ นขา้ งสมบูรณ์ และถา้ หากท่านมคี วามสนใจ มีใจ รัก พร้อมมาร่วมอุดมการณ์หรือต้องการมีส่วนร่วม ก็สามารถเข้ามาเป็นส่วน หนึง่ ไดเ้ สมอ เพราะเส้นทางของโครงการวิจยั นี้ยงั อย่อู กี ยาวไกล ตราบเทา่ ท่ยี ัง มีเอกสารต่างประเทศใหค้ นไทยช่วยกันนำ� เกบ็ กลบั มา ในส่วนเน้ือหาหลักทางด้านเอกสารข้อมูลจากต่างประเทศ กล่าวได้ว่า ได้บรรลุผลตามวตั ถุประสงค์และกรอบงานทีก่ �ำหนดไวเ้ ปน็ ส่วนใหญ่ แมม้ กี าร ปรบั เปลยี่ นและเปลยี่ นแปลงบางสว่ น เนอ่ื งจากการระบาดของโรค COVID-19 แตก่ ลบั ไมก่ ระทบกบั เนอื้ หาและวตั ถปุ ระสงคห์ ลกั ทก่ี ำ� หนดไว้ คอื การเกบ็ สะสม เอกสารตา่ งประเทศใหไ้ ดม้ ากทส่ี ดุ เพอ่ื การจดั ทำ� โครงสรา้ งพนื้ ฐานทส่ี ำ� คญั ดา้ น ข้อมลู ประวตั ิศาสตรไ์ ทยตอ่ ไป ในการนำ� เสนอผลการวจิ ัยนี้ จะกล่าวถึงผลการวิจยั ในรายละเอยี ดตาม วตั ถปุ ระสงคท์ วี่ างไวเ้ ปน็ ขอ้ ๆ โดยขอยกกรณกี ารดำ� เนนิ การในปแี รกเปน็ ตวั อยา่ ง เนอ่ื งจากในปีท่ี ๒ ทไี่ ด้ทำ� มาแล้วและปที ่ี ๓ ที่จะมกี ารด�ำเนนิ การตอ่ ไปนัน้ กไ็ ด้ ท�ำหรอื จะทำ� ตามแนวทางนเี้ ช่นเดยี วกนั และเปน็ ไปตามแผนงานเดมิ เช่นเดียว กบั ปแี รก อย่างน้อย ๔-๕ ประการดว้ ยกัน คอื นอกจากการจัดสมั มนาประจ�ำปี แลว้ ยังมกี จิ กรรมอีก ๔ ดา้ นหลกั ด้วยกัน ไดแ้ ก่ ประการแรก ในด้านความต่อเน่ืองในการรวบรวมเอกสารส�ำคัญทาง ประวตั ศิ าสตรจ์ ากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศตามพระราชดำ� รฯิ นนั้ การวจิ ยั ในรอบ ๒ ปที ผ่ี ่านมา คอื เมอื่ ปี ๒๕๖๓ และ ๒๕๖๔ นนั้ ได้เนน้ การคน้ ควา้ และ รวบรวมเอกสารจากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ ที่เกี่ยวข้องกับกรณีของ ประวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั สงครามเกาหลแี ละไทยกบั การกอ่ ตงั้ สมาคมอาเซยี น และ ไดข้ อ้ มลู จากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศในระดบั ทนี่ า่ พอใจ แมว้ า่ ยงั ไมส่ มบรู ณ์ ตามทไี่ ด้ก�ำหนดไว้ในแผนงานกต็ าม 213

ตวั อย่างเช่น ในปแี รกเมอ่ื ปี ๒๕๖๓ เร่ืองไทยกบั สงครามเกาหลนี ้นั ได้ ก�ำหนดประเทศที่ถือเป็นแกนกลางของการวิจัยจ�ำนวน ๘ ประเทศ ได้แก่ เกาหลีใต้ จนี ญ่ปี ุ่น รสั เซีย ฝร่ังเศส สหรฐั อเมริกา ออสเตรเลยี และอังกฤษ แต่ เนอื่ งจากการระบาดของโรค COVID-19 ทำ� ใหไ้ มส่ ามารถเจาะขอ้ มลู ของฝรงั่ เศส รสั เซยี และองั กฤษกลับมาได้ จงึ ได้นำ� เอกสารส�ำคญั จากเพียง ๕ ประเทศท่ีพอ ทำ� วิจัยได้ คอื เกาหลีใต้ จีน ญ่ีปนุ่ สหรฐั อเมริกา และออสเตรเลยี ในการน้ี คณะผู้ค้นคว้าได้พยายามหาหนทางและวิธีการค้นคว้าหลาย ช่องทางเป็นตัวช่วย เช่น การสืบค้นทางสื่อ online ในกรณีเอกสารของ สหรฐั อเมรกิ า (CREST) การสง่ั ซอ้ื microfilm (กรณอี อสเตรเลยี ) และการอาศยั เครอื ขา่ ยจากมติ รสหาย อาจารย์ นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอกในประเทศตา่ งๆ นน้ั ใน การชว่ ยคน้ อา่ น และถา่ ยเอกสารสง่ กลบั มาเมอื งไทย (กรณเี กาหลใี ต้ จนี ญป่ี นุ่ และสหรัฐอเมริกา โดยเฉพาะชุด RG 59 และ RG 84) เพื่อให้ได้เอกสาร ตา่ งประเทศตามเปา้ หมายท่กี �ำหนดไว้ ท้งั ในเชิงปรมิ าณและคุณภาพ ในขนั้ แรก เอกสารเฉพาะทเี่ กย่ี วขอ้ งกบั ไทยสมยั สงครามเกาหลี มขี อ้ มลู ประมาณ ๑-๒ หม่ืนแผ่น และต่อมามีเพม่ิ เติมมาอีก รวมแล้วประมาณมากกวา่ ๒ หม่ืนแผน่ สำ� หรับการจดั งานสัมมนาทางวชิ าการประจำ� ปีเร่อื ง “๗๐ ปี ไทย กบั สงครามเกาหล”ี และเอกสารดงั กลา่ วนยี้ งั มคี ณุ คา่ มคี วามสำ� คญั สำ� หรบั การ ด�ำเนินการตามวัตถุประสงค์ในข้ออื่นๆ ตามหลังมาอย่างดีด้วย ซ่ึงได้แก่ การ เผยแพร่ทาง on-site ทางห้องสมุด online การแปล การวจิ ยั เชงิ ลกึ การเขียน งานสรา้ งสรรค์ และการใหบ้ ริการความรเู้ อกสารต่างประเทศแกผ่ สู้ นใจตอ่ ไป ประการที่ ๒ ในด้านความต่อเนื่องในการจัดเก็บเอกสารส�ำคัญทาง ประวัติศาสตร์จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ ตามพระราชด�ำริฯ น้ัน หลัง จากการสมั มนาประจำ� ปผี า่ นไปแลว้ คณะผวู้ จิ ยั /คน้ ควา้ เอกสารไดส้ ง่ มอบขอ้ มลู เอกสารจาก ๕ ประเทศนั้นให้กับหวั หน้าโครงการฯ และตอ่ มาได้น�ำเอกสารชุด ใหมน่ ี้เขา้ สู่ “คลงั ขอ้ มูล” ดิจิทลั รวมท้งั เอกสารทม่ี อี ย่เู ดิมแลว้ (ประมาณ ๒ แสนแผน่ ) รวมๆ กันมจี ำ� นวนมากกว่า ๒ แสนแผ่น (หนา้ ) สำ� หรบั มาจัดเก็บ 214

ใหม่ ตามการดำ� เนินการดา้ นการรวบรวมและจัดเกบ็ เอกสารต่างประเทศเขา้ สู่ ระบบใหมข่ อง “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ ควรกลา่ วไวใ้ นทนี่ วี้ า่ ผลการวจิ ยั ในสว่ นขา้ งตน้ นไี้ ดบ้ รรลตุ ามวตั ถปุ ระสงค์ ขอ้ ๒ ของโครงการวจิ ยั นดี้ ว้ ย คอื เพอื่ สง่ เสรมิ และสนบั สนนุ ใหม้ กี ารนำ� เอกสาร ส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่ จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศใน ประเทศต่างๆ ท่ัวโลก มาจัดเก็บไว้ในประเทศไทยอย่างเป็นระบบตามระบบ หอจดหมายเหตุฯ หรอื ห้องสมดุ ทีท่ ันสมยั ส�ำหรับเปิดบรกิ ารใหก้ ับนักวชิ าการ และประชาชนทง้ั ระบบ online และการเขา้ มาใชบ้ รกิ าร/อา่ นในหอ้ งสมดุ แบบ on-site (ระบบ intranet รร.จปร.) และการด�ำเนนิ การดา้ นการคดั เลือกแปล เอกสารดังกล่าว เพื่อเผยแพร่ให้ประชาชนชาวไทยท่ัวไปสามารถเข้าถึงแหล่ง ขอ้ มูลทางประวตั ศิ าสตร์ไทยได้อยา่ งทั่วถึง ตามวตั ถปุ ระสงคข์ อ้ ๒ นี้ ยงั ไดว้ างเปา้ หมายของการดำ� เนนิ การคดั เลอื ก แปลเอกสารดังกล่าวด้วย และในเรื่องน้ีได้บรรลุผลตามวัตถุประสงค์เช่นกัน กล่าวคือ คณะผู้วิจัย/ค้นคว้าเอกสารได้ก�ำหนดเอกสารส�ำคัญเพื่อด�ำเนินการ แปลและพิมพ์เผยแพร่ โดยคัดเลือกจากเอกสารที่เก็บรวบรวมกลับมา ใน เบื้องต้นมีผู้สนใจและได้ก�ำหนดให้มีการแปลเอกสารส�ำคัญที่มิใช่ภาษาอังกฤษ ก่อน เชน่ เกาหลใี ต้ จีน และญ่ปี ุ่น และผ้คู น้ คว้าเอกสารในแตล่ ะประเทศนไี้ ด้ ไปดำ� เนนิ การตอ่ ไป ต่อมาได้เพิ่มเอกสารสหรัฐอเมริกาด้วย โดยเฉพาะข้อมูลใหม่จาก RG 226, RG 457 และได้มีการแปลเอกสารส�ำคัญ ๓ ชุด คอื เกาหลใี ต้ จนี และ สหรัฐอเมรกิ า (สมยั สงครามโลกฯ) เม่ือปิดโครงการในเมษายน ๒๕๖๔ มกี าร ดำ� เนนิ การแลว้ เสรจ็ ๓ ชนิ้ จงึ ถอื วา่ การดำ� เนนิ การในสว่ นนบี้ รรลตุ ามเปา้ หมาย ที่กำ� หนดไว้ คือ ๓-๔ ชิ้นตอ่ ปี ประการที่ ๓ ในด้านความต่อเนื่องในการเผยแพร่เอกสารส�ำคัญทาง ประวตั ศิ าสตรจ์ ากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ตามพระราชดำ� รฯิ นน้ั นอกจาก การแปลเอกสารสำ� คญั ๓ ชดุ ดงั กลา่ วขา้ งตน้ แลว้ งานวจิ ยั นยี้ งั มกี ารดำ� เนนิ การ 215

ในด้านอ่นื ๆ อกี “เพอ่ื เผยแพรใ่ หป้ ระชาชนชาวไทยทัว่ ไปสามารถเข้าถึงแหล่ง ข้อมูลทางประวัติศาสตร์ไทยได้อย่างทั่วถึง” เช่น การให้ความรู้เอกสาร ต่างประเทศกับหน่วยงานและหรอื ผ้สู นใจภายนอก และผลการดำ� เนนิ การน้ไี ด้ รบั การตอบรบั อยา่ งดยี ง่ิ จากแวดวงดา้ นประวตั ศิ าสตร์ รวมทง้ั ทางมนษุ ยศาสตร์ และสังคมศาสตร์ ทงั้ นเี้ พราะแตเ่ ดิมกำ� หนดไว้ปีละ ๕ คร้งั โดยการให้บรกิ ารน้ีได้จัดให้แก่ คณะอาจารย์ นักวจิ ัย นสิ ิตนกั ศกึ ษาปริญญาตรี โทและเอกของมหาวิทยาลยั ต่างๆ ท่ีสนใจ แตภ่ ายหลังจากการสมั มนาฯ แลว้ ได้รับการตดิ ต่อจากสถาบัน การศกึ ษาตา่ งๆ ท้ังในกทม. และต่างจังหวดั ทงั้ ภาคกลาง ใต้ เหนอื และอีสาน มีจำ� นวนมากกวา่ ๑๕ สถาบัน/องคก์ ร (ยกเวน้ สถาบนั การศกึ ษาทางทหาร ซ่งึ จะมกี ารด�ำเนินการตอ่ ไป) แต่เนื่องจากการระบาดของโรค COVID-19 คร้ังใหม่ในปลาย-ต้นปี ๒๕๖๓-๖๔ คณะผู้วิจัย โดยหัวหน้าโครงการฯ มีโอกาสเดินทางไปให้บริการ เอกสารตา่ งประเทศและเนน้ เอกสารของสหรฐั อเมรกิ า (NARA) เปน็ หลกั ใหก้ บั สถาบันการศกึ ษาตา่ งๆ จำ� นวน ๙-๑๐ แห่ง ส่วนทางภาคใตม้ หี ลายแห่งเชน่ กัน อาทิ มหาวทิ ยาลยั ทกั ษณิ สงขลา มรภ.สงขลา มรภ.นครศรธี รรมราช มอ.ปตั ตานี ได้แสดงความสนใจมาแลว้ แตค่ งตอ้ งไปในช่วงอ่ืนๆ ตอ่ ไป กจิ กรรมการใหบ้ รกิ ารแกผ่ สู้ นใจของมหาวทิ ยาลยั ตา่ งๆ น้ี รวมถงึ สถาบนั การศึกษาทางทหารในระดับตา่ งๆ เช่น โรงเรียนเสนาธกิ ารของเหล่าทพั ตา่ งๆ (เช่น รร.สธ.ทบ.) วทิ ยาลัยป้องกนั ราชอาณาจกั ร (วปอ.) และสถาบันการศกึ ษา ทางพลเรือนอน่ื ๆ เช่น สถาบนั พระปกเกล้า อาจสามารถด�ำเนินการได้ตอ่ ไปอีก หากมีการแสดงความประสงคข์ อเพิม่ เตมิ มาภายหลงั ในช่วงกลางปี ๒๕๖๔-ตน้ ปี ๒๕๖๕ หรอื ปีถดั ๆ ไป เพราะดังท่ีเคยกล่าวมาแล้วว่า จากประสบการณ์ของหัวหน้าโครงการ ทไ่ี ดใ้ ห้บรกิ ารความรดู้ ้านนมี้ ามากกว่า ๓๐-๔๐ คร้งั มาแล้ว มีข้อนา่ สังเกตและ ควรต้องน�ำมาบอกกลา่ วเป็นขอ้ แนะนำ� ไว้วา่ การนำ� เสนอหรือการแสดงเฉพาะ 216

ตวั เอกสารดงั กลา่ วอยา่ งเดยี ว (ดงั ในกรณที จ่ี ะเปดิ ใหบ้ รกิ ารทางหอ้ งสมดุ online) อาจเหมาะสมหรอื ดสี ำ� หรบั ผทู้ มี่ คี วามรดู้ อี ยกู่ อ่ น คอื ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งคอยเปน็ หว่ ง เป็นใยทคี่ นกลมุ่ น้ีจะนำ� เอกสารตา่ งประเทศไปใชต้ อ่ ไป แต่ถ้าหากผู้สนใจหน้าใหม่ โดยเฉพาะเยาวชนคนรุ่นใหม่ ไม่ยกเว้นนัก วิชาการ อาจารย์อาวุโสทั้งหลาย ท่ีไม่เคยอา่ น ไมเ่ คยพบเหน็ ต้นฉบับ ฉบับเตม็ ของเอกสารต่างประเทศมาก่อนเลย พูดง่ายๆ คือ ถ้าไม่มีพ้ืนความรู้ท้ังทาง ประวตั ศิ าสตรแ์ ละธรรมชาตขิ องเอกสารตา่ งประเทศดงั กลา่ ว ยอ่ มจะกอ่ ผลรา้ ย ให้กับผรู้ ับอย่างมิไดต้ ้ังใจกไ็ ด้ ทั้งนี้เพราะว่า หากผู้อ่านในกลุ่มหน้าใหม่มีโอกาสได้อ่านเอกสาร ต่างประเทศเป็นครั้งแรก ก็คงเช่นเดียวกับผู้เขียนเม่ือตอนไปค้นอ่านท่ี NARA เมอื่ ปี ๒๕๓๘-๓๙ กลา่ วคือ ย่อมจะต่นื เตน้ และต่ืนตาต่นื ใจเปน็ ธรรมดา และมี โอกาสเชื่อเนื้อความตามเอกสารนั้นอย่างสนิทใจ เน่ืองจากเพราะด้วยความท่ี มันเคยเปน็ เอกสารลับ-ลับที่สุดมากอ่ น จงึ มักคิดกันวา่ มนั ตอ้ งมีอะไรใหม่ และ สว่ นมากมกั มีโอกาสติดกบั ดกั เสนห่ าของหลักฐานประเภทน้ีไดม้ าก นอกจากความเช่ือในความใหม่จากตัวเนื้อหาของเอกสารลับ-ลับท่ีสุด แลว้ ยงั มเี ร่อื งความเช่ือ ความนยิ มต่างประเทศในวฒั นธรรมความคิดอ่านของ คนไทยอีกด้วยน่ันเอง จึงทำ� ใหผ้ ูอ้ า่ นท่ยี งั ไมม่ ีประสบการณม์ ากพออาจหลงกล หรือไม่ก็มักตกหลุมพราง ความเจ้าเล่ห์เจ้าอุบาย ที่ซ่อนเร้นอยู่ภายใน เอกสารลับเหลา่ น้ีไดอ้ ยา่ งไม่เฉลียวใจ ผลจากการอา่ นทไ่ี มเ่ ฉลยี วใจนย้ี อ่ มเกดิ ขน้ึ ไดเ้ สมอ และยงั ไมร่ วมถงึ ความ สามารถในการเข้าถึงด้านภาษาต่างประเทศ ซึ่งส่วนหลังน้ีก็เป็นปัญหาใหญ่ เชน่ กนั ถงึ แมจ้ ะกา้ วขา้ มเรอื่ งภาษาตา่ งประเทศไปได้ แตผ่ รู้ ู้ ผมู้ ากดว้ ยประสบการณ์ ในสนามค้นคว้าแห่งนี้ กลับมักพบว่าข้อมูลในเอกสารต่างประเทศมีความ สลบั ซบั ซ้อนพอควร ด้วยเหตุน้ี การน�ำมาใช้จึงต้องมีความรู้ดีหรือเข้าใจเข้าถึงบริบทของ หลักฐานเอกสารดงั กลา่ วอยา่ งดีเช่นกัน อกี ท้งั ตอ้ งตระหนกั เสมอว่า เน้อื ความ 217

ในนน้ั ก็เชน่ เดียวกนั กับขอ้ ความในเอกสารอ่นื ๆ คือต้องคดิ ต้องน�ำไปตรวจสอบ กับหลักฐานอื่นๆ จากชาติมหาอ�ำนาจด้วยกัน และที่ส�ำคัญยิ่งคือ ไม่ควรไป “ดอ้ ยคา่ ” เอกสารของประเทศเล็กๆ โดยเฉพาะเอกสารของไทย แม้โดยทั่วไป คนไทยมักนิยมของนอกมากกวา่ ก็ตาม ดงั นั้น การให้บรกิ ารความรู้แก่ผ้สู นใจ โดยเฉพาะในบรรดาหน้าใหมท่ ง้ั หลาย ในลกั ษณะการบรรยายพิเศษ การสัมมนาพดู คยุ กลุ่มยอ่ ยหรอื รายบุคคล ก็ดี จึงยังคงมีความส�ำคัญในแง่ของการถ่ายทอดหลักคิดหรือวิธีการทาง ประวัติศาสตร์ให้แก่ผู้สนใจอีกด้วย เพราะนอกจากจะช่วยท�ำให้ผู้สนใจท่ีไม่มี พื้นความรู้ของทางเอกสารต่างประเทศ หรือไม่เคยอ่าน ไม่เคยใช้เอกสารดัง กลา่ ว มีข้อคดิ ขอ้ ตระหนกั ในการอ่านแล้ว ผรู้ บั ยงั สามารถเรยี นรู้หลักคดิ หรือ วิธีการทางประวัติศาสตร์ไปในตัว ในขณะเดียวกันนั้นย่อมจะเกิดความเข้าใจ เอกสารตา่ งประเทศในบรบิ ททก่ี วา้ งขนึ้ ซง่ึ รวมถงึ ตวั ระบบของหอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ และธรรมชาติของเอกสารประเภทนี้ไปในตวั ไดอ้ กี ด้วย ท่ีส�ำคัญอีกด้านหนึ่งคือ ยังจะช่วยท�ำให้ผู้ฟังเข้าใจเข้าถึงความหมาย ความส�ำคัญของขอ้ มูลในระดบั ต่างๆ เชน่ ขอ้ มูลใหม่นั้น มคี วามหมาย มีความ ส�ำคัญอย่างไร ปัจจยั อะไรท่เี ปน็ ตวั ตัดสินวา่ ขอ้ มลู หรอื หลกั ฐานเอกสารชิ้นใด เป็นข้อมูลใหม่ และไม่ว่าข้อมูลนั้นจะมีความหมาย ความส�ำคัญมากน้อย เพียงใดก็ตาม การจะน�ำไปใช้และการจะใช้มันอย่างไร ก็ย่ิงส�ำคัญเป็นทวีคูณ และเรอ่ื งเหล่านไ้ี มม่ อี ยใู่ นตวั เอกสารจากตา่ งประเทศ และกไ็ มม่ ีอย่ใู นตัวระบบ ของหอจดหมายเหตุต่างประเทศ ไม่ว่าจะเป็นชาติมหาอ�ำนาจ เพ่ือนบ้านใน เอเชยี หรืออาเซียนก็ตาม เพราะตัวระบบของหอจดหมายเหตุต่างประเทศน้ัน เป็นหน่วยงาน จดั เกบ็ และใหบ้ รกิ ารในการคน้ ควา้ อา่ นเอกสาร และตวั เอกสารจากตา่ งประเทศ เปน็ เพยี ง “วตั ถดุ บิ ” แตส่ ง่ิ ทผ่ี อู้ า่ นจำ� เปน็ ตอ้ งมอี ยใู่ นหวั อยา่ งยง่ิ นน่ั กค็ อื “เครอ่ื ง มือ” หรือตัววิธีการ และหลักคิด ความรู้ทางวิชาการท่ีดี ดังน้ันการถ่ายทอด วิธีการทางประวัติศาสตร์ไปพร้อมกับการยกตัวอย่างเอกสารประกอบในแง่นี้ 218

จึงย่อมช่วยให้ผู้สนใจท่ีไม่มีประสบการณ์ในการใช้เอกสารดังกล่าว ย่อมจะได้ รับความรู้ในเชิงการวิเคราะห์เอกสารในเบ้ืองต้นจากผู้รู้ ข้อระมัดระวังการน�ำ ไปใช้ เพราะจะเป็นอันตรายมากหากเช่ือหรือน�ำขอ้ มูลจากเอกสารเหลา่ น้ไี ปใช้ อย่างโดดๆ โดยมิไดต้ รวจสอบหรือทัดทานกับเอกสารอืน่ ใดเลย ด้วยเหตุน้ี การให้บริการความรู้ด้านเอกสารต่างประเทศแก่ผู้สนใจใน เรอ่ื งนี้ จงึ มคี วามจำ� เปน็ สำ� หรบั ผเู้ รมิ่ ตน้ โดยเฉพาะนสิ ติ นกั ศกึ ษาระดบั ปรญิ ญา ตรี นกั เรยี นทหาร รวมทง้ั คณาจารยอ์ กี จำ� นวนไมน่ อ้ ย ซง่ึ อาจไมเ่ คยเหน็ เอกสาร ต่างประเทศนี้มาก่อนเลย แน่นอนว่าหากอ่านแล้วย่อมจะเช่ือไปตามนั้นเสมอ ยกเวน้ ผสู้ นใจทใี่ ช้เอกสารข้อมลู ทางประวตั ิศาสตร์อย่างระมัดระวงั พนิ ิจในแง่ นี้ การใหบ้ รกิ ารความรนู้ ้ี จงึ มใิ ชเ่ พยี งการนำ� เอกสารไปแสดงวา่ มอี ะไรบา้ ง อะไร สำ� คัญ อะไรคือ “ขอ้ มูลใหม”่ หากแตส่ งิ่ สำ� คญั ทม่ี กั ควบคไู่ ปกบั การแสดงเอกสารดงั กลา่ วเสมอมานนั้ นั่นก็คือ การให้ความรู้ด้านวิธีการทางประวัติศาสตร์ไปพร้อมกันในตัวอีกด้วย หรอื เปน็ การฝกึ หดั และปฏบิ ตั กิ ารอา่ นหลกั ฐานเอกสารตา่ งประเทศดว้ ยวธิ กี าร ทางประวัติศาสตร์ ซ่ึงเรื่องการให้ความรู้ด้านวิธีการทางประวัติศาสตร์ในทาง ปฏบิ ตั พิ รอ้ มๆ กบั ตวั เอกสารตา่ งประเทศนี้ มคี วามสำ� คญั ไมน่ อ้ ยกวา่ การคน้ พบ ขอ้ มูลใหม่ ข้อมลู สำ� คญั ในเร่ืองนี้ยังมีข้อแนะน�ำอีกว่า ในการเรียนการสอนวิชาประวัติศาสตร์ ในและนอกห้องเรียนในทุกระดับ ครูอาจารย์ควรต้องปูพื้นฐานหลักคิดไว้ก่อน คอื สอนตวั วธิ กี ารทางประวตั ศิ าสตรน์ ำ� ตวั เนอ้ื หาทางประวตั ศิ าสตรด์ ว้ ย เพอ่ื ฝกึ คิด คิดวิเคราะห์เป็น ซ่ึงเรอ่ื งน้ียังคงเปน็ ปญั หาใหญใ่ นสังคมไทยปัจจุบันและมี ความสำ� คญั ระดบั ชาติ ซงึ่ จะไดก้ ลา่ วถงึ อีกคร้ังในหวั ขอ้ ท้าย เรื่องข้อเสนอแนะ การประยุกตใ์ ช้ประโยชน์จากผลสรปุ ของโครงการวจิ ยั ตอ่ ไป ประการที่ ๔ นอกจากในด้านความต่อเน่ืองในการรวบรวม จัดเกบ็ และ เผยแพรเ่ อกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรจ์ ากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ตาม พระราชดำ� รฯิ ทก่ี ลา่ วมาแลว้ งานวจิ ยั นยี้ งั กำ� หนดใหม้ กี ารวจิ ยั เชงิ ลกึ งานเขยี น 219

สรา้ งสรรค์ จากเอกสารทม่ี อี ยู่ หรอื กำ� หนดใหก้ ารทำ� วจิ ยั การเขยี นงานสรา้ งสรรค์ น้ัน ควรต้องใช้เอกสารต่างประเทศดังกล่าวเป็นฐานของการวิจัยเชิงลึก งาน เขียนสร้างสรรค์ เพอ่ื การส่งเสรมิ และสนบั สนนุ นกั วจิ ัยทั้งร่นุ อาวโุ สและร่นุ ใหม่ ที่สนใจทำ� งานวิจัยสร้างสรรคใ์ หมๆ่ บนฐานของเอกสารทีเ่ ก็บกลับมาในแตล่ ะ ปี การส่งเสริมในด้านนี้ได้เร่ิมเมื่อปี ๒๕๖๓ และในปีต่อๆ ไป ยังคงได้ ก�ำหนดไว้ไมเ่ กิน ๓-๔ ชิน้ และไดร้ ับการตอบรบั อย่างดี โดยในปี ๒๕๖๓ น้นั ได้ ตกลงใหม้ กี ารวจิ ยั งานเขยี นสรา้ งสรรค์ ๓-๔ เรอ่ื ง โดยนกั วจิ ยั ของคณะผคู้ น้ ควา้ เอกสารดา้ นเกาหลใี ต้ จีน ญป่ี นุ่ และสหรฐั อเมรกิ าเปน็ ผดู้ ำ� เนินการ และงาน วิจัยเหลา่ นเี้ มือ่ ปดิ โครงการในเดือนเมษายน ๒๕๖๔ มกี ารดำ� เนินการแลว้ เสรจ็ ทง้ั ๓ ชิ้น และถอื ได้ว่าการด�ำเนินการในส่วนการวิจยั เชิงลึกหรือการเขียนเพื่อ สรา้ งสรรคค์ วามรใู้ หมๆ่ น้ี สามารถบรรลตุ ามเปา้ หมายทกี่ ำ� หนดไว้ คอื ๓-๔ ชนิ้ ต่อปี ผลการวจิ ยั ในสว่ นนค้ี อื การวจิ ยั เชงิ ลกึ /การเขยี นงานจากเอกสารทม่ี อี ยู่ นี้ ได้บรรลุไปตามวตั ถปุ ระสงค์ ข้อ ๓ ของงานวิจัยนี้ดว้ ย คือ เพ่ือส่งเสริมและ สนับสนุนอาจารย์ นักวิชาการรุ่นใหม่ นักศึกษาระดับปริญญาโทและเอก รวมทง้ั นักวิชาการดา้ นมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ และประชาชนทวั่ ไป มี เวทีแลกเปล่ียนความรู้และร่วมผลักดันความรู้ใหม่ๆ ทางประวัติศาสตร์ไทยสู่ สงั คมไทย ทง้ั นโี้ ดยผา่ นกระบวนการตา่ งๆ ทงั้ ในดา้ นการคน้ ควา้ การจดั งานสมั มนา การวพิ ากษแ์ ละแปลเอกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทย รวมทง้ั การวจิ ยั ประเดน็ เชงิ ลกึ หรอื เรอื่ งใหมๆ่ หรอื การเขยี นงานวชิ าการ สารคดี จากขอ้ มลู เอกสารของ หอจดหมายเหตุต่างประเทศ เพื่อการสร้างองค์ความรู้เก่ียวกับประวัติศาสตร์ ไทยสมยั ใหมใ่ หม้ คี วามสมบูรณ์และทันสมยั ทนั เหตุการณ์ต่างๆ ยง่ิ ข้ึน และเพือ่ การสร้างความเข้าใจเข้าถึงชาวต่างประเทศที่เข้ามาเกี่ยวข้องกับไทยในแต่ละ ชว่ งสมยั ทผี่ ่านมาอีกด้วย 220

การด�ำเนินการของปีท่ี ๒ ในปี ๒๕๖๔ มีการจัดสัมมนาทางวิชาการ เร่ือง “๕๔ ปี การก่อต้ัง ‘อาเซียน’ และปฏิกิริยาจากโลกมหาอ�ำนาจและ เพ่ือนบ้าน : มุมมองจากเอกสารหอจดหมายเหตุต่างประเทศและนักวิชาการ อาวุโส” ก็เช่นเดียวกนั กบั ปแี รกทีผ่ า่ นมาคือ ยงั คงมกี ารด�ำเนินการต่างๆ ตาม ขั้นตอนและแผนงานทีก่ �ำหนดไว้ครบถ้วนทง้ั ๕ ด้าน ๕ ประการที่กลา่ วมาในปี ๒๕๖๓ กลา่ วคอื นอกจากมงี านสมั มนาประจำ� ปแี ลว้ ยงั มอี กี ๔ ดา้ น ไดแ้ ก่ ๑) การคน้ ควา้ และรวบรวมเอกสารต่างประเทศท่ีก�ำหนดไว้ ๑๑ ประเทศ ๒) การส่งมอบ เอกสารท่ีได้จาก ๘ ประเทศ เพ่อื จัดเกบ็ สู่ระบบใหม่ของ “คลังขอ้ มูล” ดิจิทัล ใน “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย์” ๓) การแปลเอกสาร ส�ำคัญ ๔ ชดุ /เลม่ และการใหบ้ ริการความรู้เอกสารตา่ งประเทศแกผ่ ู้สนใจทัง้ ในกรุงเทพฯ และตา่ งจังหวัด และ ๔) การวิจยั เชงิ ลกึ งานเขยี นสรา้ งสรรค์ จาก เอกสารทีม่ อี ยู่ จ�ำนวน ๔ ชิ้น และในปีที่ ๓ คอื ปี ๒๕๖๕ ท่ีจะจดั งานสมั มนา เร่ืองไทยกับเพื่อนบ้านอินโดจีนสมัยประชาคมอาเซียนก็เช่นกัน คือมีแผนงาน ในการดำ� เนนิ การตามกจิ กรรม ๕ ดา้ น ๕ ประการนต้ี ามเดิม โดยสรุป ผลการด�ำเนินการงานวิจัยตามโครงการฯ น้ี ซ่ึงในเบ้ืองต้น ก�ำหนดระยะเวลาไว้ ๑๐ ปี ตงั้ แตป่ ี ๒๕๖๓ เป็นตน้ มา เพอื่ เปน็ การนำ� รอ่ งการ รวบรวม การจดั เก็บ และการเผยแพรข่ อ้ มลู เอกสารหลักๆ ทเ่ี ก่ียวขอ้ งกับไทย จากตา่ งประเทศในกรณปี ระวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั สงครามเกาหลใี นปี ๒๕๖๓ และ ไทยกบั การกอ่ ตง้ั สมาคมอาเซยี นในปี ๒๕๖๔ นน้ั ได้บรรลตุ ามวตั ถุประสงคท์ ้งั ในระดับเฉพาะด้านที่เก่ียวกับไทยกับสงครามเกาหลี และการก่อตั้งสมาคม อาเซยี น และวตั ถุประสงคใ์ หญต่ ามแนวพระราชด�ำริและพระราชประสงคข์ อง พระองคใ์ นทุกประการ เหตุผลที่ผลผลิตของโครงการนี้เป็นไปตามเป้าหมาย เพราะการสะสม เอกสารต่างประเทศเพ่ือการจัดท�ำโครงสร้างพ้ืนฐานข้อมูลในลักษณะตัว เอกสาร/ข้อมูลส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่ จากหอจดหมายเหตุ 221

ตา่ งประเทศของประเทศมหาอำ� นาจและประเทศเพอ่ื นบา้ นทเี่ กย่ี วกบั ประเทศไทย ในจำ� นวนทม่ี ากพอทง้ั ในเชงิ ปรมิ าณและคณุ ภาพสำ� หรบั การเปดิ ประเดน็ ใหมๆ่ ของการศึกษาประวตั ิศาสตรใ์ นหัวเร่อื งหรอื ชว่ งนั้นๆ ได้ ท้งั กอ่ น ระหว่างและ หลังสงครามโลกคร้ังท่ี ๒ โดยเฉพาะเร่ืองไทยกับสงครามเกาหลี และไทยกับ การก่อตั้งสมาคมอาเซียน ในขณะเดียวกันก็ได้บรรลุตามวัตถุประสงค์ใหญ่ คือเพื่อการจัดท�ำ โครงสรา้ งพน้ื ฐานทสี่ ำ� คญั ดา้ นขอ้ มลู ประวตั ศิ าสตรไ์ ทย โดยสง่ เสรมิ และสนบั สนนุ โครงการ “หอจดหมายเหตตุ ่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย”์ อยา่ งต่อเนอ่ื ง ในการรวบรวม จัดเก็บและเผยแพร่เอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์จากหอ จดหมายเหตุต่างประเทศให้มากท่ีสุดเท่าท่ีจะมากได้ และเป้าหมายที่ใฝ่ฝันไว้ วา่ นา่ จะเกบ็ กลบั มาไดเ้ กอื บทวั่ ทกุ มมุ โลกนนั้ ยอ่ มเปน็ สงิ่ ทเ่ี ปน็ ไปได้ และไมเ่ กนิ จากความจรงิ หากเราใจเยน็ หนอ่ ย แตต่ อ้ งขยนั และอดทนเชน่ เดียวกบั เตา่ พนั ธ์ุ ใหม่ ทำ� นองแบบ “เตา่ 5G” ถ้าขยันและอดทนพยายามเช่นเดียวกับเต่าพันธุ์ใหม่ “เต่า 5G” แล้ว เชือ่ ไดว้ า่ มโี อกาสเช่นนนั้ และความสำ� เรจ็ กร็ ออยขู่ ้างหนา้ ในท�ำนองข้อคิดที่วา่ จงเชื่อว่าการทำ� งานสะสมเอกสารกเ็ ชน่ เดยี วกับการสะสมบุญความดีในชวี ิต มี จงั หวะและเวลาทีเ่ หมาะสม เพราะจากขอ้ เท็จจรงิ ของความส�ำเรจ็ ในรอบ ๒ ปี ท่ีผ่านมาน้ัน มีส่วนช่วยท�ำให้โครงการวิจัยน้ีมีผลงานท่ีดีและผ่านเกณฑ์ตามที่ ได้ก�ำหนดไว้ในแผน และยังคงได้รับการสนับสนุนจากส�ำนักงานการวิจัย แห่งชาติ (วช.) ในการด�ำเนนิ การในปตี อ่ ไป ข้อเท็จจริงในเร่ืองนี้ นอกจากตัวผลงานท่ีกล่าวมาแล้ว ความเห็นและ ข้อเสนอแนะจากผู้ทรงคุณวุฒิย่อมมีส่วนส�ำคัญและควรน�ำมาบอกกล่าวเล่าไว้ ในท่นี ด้ี ว้ ย ดังสว่ นหน่ึงจากแบบผลการพจิ ารณาขอ้ เสนอการวจิ ัยของโครงการ น้ีในปงี บประมาณ ๒๕๖๕ จากคณะผู้ตรวจสอบทางวิชาการ จ�ำนวน ๕ ท่าน โดยมี ดร.วภิ ารัตน์ ดีออ่ ง ผอู้ �ำนวยการสำ� นกั งานการวจิ ยั แห่งชาติ (วช.) เปน็ ประธาน เม่อื วนั ที่ ๒๙ พฤศจิกายน ๒๕๖๔ มขี ้อสรุปดงั น้ี 222

๑. เร่ือง : การวิจัยเอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่จาก หอจดหมายเหตุตา่ งประเทศ นักวจิ ยั : พนั เอก ดร.สรศกั ด์ิ งามขจรกลุ กิจ หนว่ ยงาน : โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า ๒. วตั ถุประสงค์ มีความเหมาะสม - เป็นโครงการท่ีมีความส�ำคัญต่อองค์ความรู้และทรัพยากรพื้นฐานใน การวจิ ยั เก่ียวกับประวัติศาสตร์ไทย ด้านการตา่ งประเทศ ครอบคลมุ ช่วงเวลาและประเดน็ ท่ีส�ำคญั ตอ่ ยอด ไปในอนาคตได้ - สามารถน�ำไปใชส้ รา้ งโครงสรา้ งพ้นื ฐานด้านข้อมูลประวตั ศิ าสตร์ไทย ให้สมบรู ณย์ ่ิงขึ้น - การจัดเก็บเอกสารอย่างเป็นระบบมีความทันสมัย เป็นสิ่งจ�ำเป็นท่ี ประเทศไทยควรเติมเต็มช่องว่างให้สมบรู ณย์ ิ่งข้ึน - ควรเพิ่มการจัดกิจกรรมแลกเปล่ียนความรู้และผลักดันความรู้ใหม่ๆ ทางประวตั ิศาสตรไ์ ทย ๓. วธิ ดี ำ� เนินการ มีความเหมาะสม - วิธีด�ำเนินการทั้ง ๓ ส่วน มีความสมบูรณ์และเหมาะสม ต้ังแต่การ รวบรวมเอกสารจนถึงการจัดเก็บเอกสาร รวมถงึ การเผยแพรเ่ อกสาร โดยการ จัดสัมมนา การคัดเลือกเอกสารส�ำหรับการแปลและจัดท�ำการเผยแพร่ในรูป แบบบทความหรอื ออนไลน์ - คณะนักวิจัยที่มีความเชี่ยวชาญเฉพาะประเทศ/อาณาบริเวณศึกษา ด�ำเนินการวจิ ยั ในประเทศตา่ งๆ ที่เกีย่ วขอ้ ง และน�ำมาประมวลนำ� เสนออยา่ ง เปน็ ระบบ ๔. ผลผลติ /ผลลัพธ์ มีความเหมาะสม 223

- ผลผลิตในเชิงปริมาณและตัวช้ีวัด นับว่ามีจ�ำนวนมาก แต่ควรน�ำมา ศกึ ษาวิเคราะห์อยา่ งตอ่ เนื่อง - ผลลัพธ์ เน่ืองจากเป็นการวิจัยระยะยาว ควรมกี ารออกแบบขอ้ มูลท่ี ใช้ในการวิเคราะห์และออกแบบการน�ำไปใช้ในอนาคต เพื่อให้สามารถพัฒนา ให้เกิดนวตั กรรมการศกึ ษาประวัตศิ าสตรไ์ ด้ - งานวจิ ยั นเี้ ปน็ ทรพั ยากรสารสนเทศทส่ี ำ� คญั อยา่ งยง่ิ ของประเทศ และ นำ� ไปสกู่ ารสรา้ งองคค์ วามรู้ ความเขา้ ใจ และบทเรยี น ดา้ นการตา่ งประเทศของ ไทยตอ่ ไป ๕. งบประมาณ มคี วามเหมาะสม - การส่งคณะค้นเอกสารต่างประเทศมีข้อจ�ำกัดมากมาย และมีการ เปลย่ี นแปลงระเบยี บการเขา้ ถงึ ขอ้ มลู งบประมาณทนี่ ำ� เสนอนบั วา่ นอ้ ยมากเมอ่ื เทยี บกบั ความพยายามของบุคคลในการหาขอ้ มูล ๖. สรุปผลการพิจารณา √ สนับสนุน - เป็นโครงการวิจัยพ้ืนฐานที่ส�ำคัญทั้งในปัจจุบันและต่อไปในอนาคต และด�ำเนินการโดยคณะผู้วจิ ยั ทม่ี ีความรู้ความเชย่ี วชาญทเ่ี หมาะสม - เป็นงานวจิ ยั ทม่ี คี วามสมบูรณ์ในดา้ นประโยชน์ และยังมีแผนงานและ วธิ กี ารด�ำเนนิ งานทีร่ อบคอบ อันทีจ่ รงิ แล้ว การนำ� ผลการพจิ ารณาจากคณะผู้ตรวจสอบทางวชิ าการ มาแสดงน้ี เพื่อใหผ้ อู้ า่ นผ้สู นใจไดร้ ับฟงั จากผ้อู น่ื ทเ่ี กี่ยวขอ้ ง คลา้ ยเป็นกระจก สะท้อนภาพจากมุมสงู รวมทงั้ ขอ้ เสนอแนะท่ีมีประโยชนต์ ่อคณะคน้ ควา้ ต่อไป ซ่งึ สว่ นหน่งึ จากคณะผูต้ รวจสอบทางวิชาการที่มขี อ้ แนะนำ� ที่ดีนนั้ ผูเ้ ขียนได้นำ� มาบรรจุไวใ้ นปี ๒๕๖๕ เชน่ เร่อื ง “ผลผลติ ในเชิงปริมาณและตวั ชว้ี ัด นับว่ามี จำ� นวนมาก แต่ควรนำ� มาศึกษาวิเคราะหอ์ ยา่ งตอ่ เนอื่ ง” 224

ในปี ๒๕๖๕ ซง่ึ ถือเปน็ ปีที่ ๓ ของโครงการวจิ ยั น้ี และไดม้ กี ารจัดงาน สมั มนาในหวั ขอ้ “ไทยกบั เพอ่ื นบา้ นอนิ โดจนี สมยั ประชาคมอาเซยี น” หลงั จาก การจดั สัมมนาในคร้งั นี้ ย่อมจะมเี อกสารขอ้ มลู ชดุ ใหมๆ่ ท้ังในเชิงปรมิ าณและ คณุ ภาพมาเพม่ิ เตมิ อกี ไมน่ อ้ ยใหก้ บั “คลงั ขอ้ มลู ” ดจิ ทิ ลั ของ “หอจดหมายเหตุ ตา่ งประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย”์ และนา่ จะเปน็ ประโยชนใ์ หก้ ับสงั คมไทย ในยุคเข้าสู่สมัยประชาคมอาเซียนได้เป็นอย่างดี ท้ังในการศึกษาวิจัยและผลิต ความรูเ้ ชิงลกึ ดา้ นอนิ โดจีน เพราะนอกจากมีขอ้ มูลใหม่ๆ จากมหาอ�ำนาจ ยงั มี ข้อมูลชั้นตน้ จากกลมุ่ อินโดจีนอีกดว้ ย และ ๓ ประเทศในกลุม่ นแ้ี มใ้ กลช้ ดิ กบั ไทย แตส่ ังคมไทยโดยรวมกลบั เขา้ ใจเข้าถึงพวกเขาน้อยเหลือเกนิ ข้อเสนอแนะทไี่ ดจ้ ากการวิจัยในรอบ ๒ ปที ่ผี า่ นมา นอกจากขอ้ เสนอแนะทดี่ จี ากคณะผตู้ รวจสอบทางวชิ าการของ วช. แลว้ ในรอบ ๒ ปที ่ีผ่านมาน้ัน หวั หนา้ โครงการก็มีบทเรยี นและขอ้ เสนอแนะเชน่ กัน มที ง้ั เรอ่ื งเลก็ เรอ่ื งใหญใ่ นเชงิ การดำ� เนนิ การอยา่ งไรใหส้ ำ� เรจ็ ตามความมงุ่ หมาย รวมท้ังในด้านรูปแบบและเนื้อหาท่ีควรเพ่ิมเติมในแต่ละด้าน เพื่อให้ผลผลิตมี ความสมบูรณย์ ิ่งขึ้น หน่ึงในเร่ืองใหญ่นั้น คือการเผชิญกับสถานการณ์ท่ีไม่คาดคิดมาก่อน หรอื ถอื เปน็ การบรหิ ารความเสยี่ งของแผนการกไ็ ด้ แมผ้ ลของการวจิ ยั นไ้ี ดบ้ รรลุ ตามวตั ถุประสงค์ทกุ ประการดังที่ได้กล่าวมาแลว้ แตใ่ นระหวา่ งการดำ� เนินการ วจิ ยั เรอ่ื งนกี้ ลบั ตอ้ งเผชญิ กบั ปญั หาใหญป่ ญั หาหนงึ่ ตงั้ แตเ่ รม่ิ ตน้ และในระหวา่ ง ทาง จนถงึ ตอนจบ โดยเฉพาะในรอบ ๒-๓ ปที ่ผี า่ นมา (๒๕๖๓-๒๕๖๕) น่นั ก็ คอื การระบาดของโรคไวรสั โคโรนา COVID-19 และไดพ้ ยายามหาหนทางตา่ งๆ ท่ีพอจะด�ำเนนิ การต่อไปใหจ้ บครบตามกระบวนการของการวจิ ยั ตามหลักคดิ ที่ว่า “อุปสรรคอาจท�ำให้เราช้าลง แต่ไม่ควรน�ำมาใช้เป็นเหตุผลท�ำให้เราต้อง ยตุ กิ ารดำ� เนินการ” 225

การด�ำเนินการในสถานการณ์ท่ีผิดปกติหรือความปกติใหม่ (new normal) นี้ แม้ไดผ้ ลท่ไี มส่ มบรู ณ์นกั ตามทก่ี �ำหนดไว้กต็ าม แต่กลับไดผ้ ลที่น่า พอใจทง้ั ในดา้ นการรวบรวม จดั เกบ็ และเผยแพรเ่ อกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตร์ จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ และทส่ี ำ� คญั คอื ยงั คงสามารถจัดงานสมั มนา ๒ ครัง้ เม่อื ปี ๒๕๖๓ และปี ๒๕๖๔ แมใ้ นครงั้ หลังจ�ำเป็นต้องอาศัยในรปู ของ การสมั มนาทาง online/Zoom เข้าเสรมิ และทดแทนกต็ าม อย่างไรก็ตาม ในความส�ำเร็จนี้มขี ้อเสนอแนะในเชิงภาพรวม และเป็น รายกลุ่ม ทั้งกับผู้ร่วมคณะค้นคว้า/วิจัย รวมถึงคณะผู้เข้าร่วมสัมมนา ผู้ใช้ ประโยชน์และหรือต้องการใช้ประโยชน์จากเอกสารส�ำคัญต่างประเทศ โดย เฉพาะกลมุ่ อาจารย์ นกั วชิ าการ นสิ ติ นกั ศกึ ษา และผใู้ หท้ นุ การวจิ ยั คอื สำ� นกั งาน การวิจัยแห่งชาติ (วช.) ซึ่งข้อเสนอนี้จะได้ขยายความในรายละเอียดในแต่ละ สว่ น แตล่ ะกลุม่ ดงั นี้ สำ� หรบั ภาพรวมน้นั ความสำ� เร็จนี้แน่นอนวา่ คงมิใช่เกิดขึ้นเพียงเพราะ จากฝ่ายหน่ึงฝ่ายใดเท่านั้น คือ พลเอกหญิง ศ.เกียรติคุณ ดร.สมเด็จ พระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี องค์ประธานที่ปรึกษาโครงการ คณะผู้ทรงคุณวุฒิและผู้ให้ทุน (วช.) คณะ ผู้ค้นคว้า/วิจัย ผู้สนใจผู้เข้าร่วมสัมมนา ประกอบด้วยนักวิจัย อาจารย์ นิสิต นกั ศกึ ษา ประชาชนผสู้ นใจจากจำ� นวนมากกวา่ ๒๐-๓๐ สถาบนั จำ� นวนมากกวา่ ๔๐๐-๕๐๐ ท่าน หากเป็นผลรวมของความร่วมมือร่วมใจอย่างเพียรพยายาม สุดความสามารถของทุกฝ่าย ตามส�ำนวนไทยท่ีว่า “ฝนท่ังให้เป็นเข็ม” หรือ นิทานพ้ืนบ้านของจีนเรื่อง “เฒ่าโง่ยา้ ยภเู ขา” กไ็ ด้ จงึ ช่วยท�ำให้งานวจิ ยั นีผ้ า่ น ไปด้วยดี และบรรลตุ ามวัตถปุ ระสงค์ในหลักใหญ่ ส่ิงนี้ถือเป็นข้อคิด บทเรียนท่ีส�ำคัญยิ่ง และเป็นจุดเริ่มต้นท่ีดีของการ ท�ำงานทัง้ ในระดับบคุ คล กลมุ่ หน่วยงาน ประชาคม สังคม และชาตบิ ้านเมือง เพราะถา้ หากทกุ คนทกุ ฝ่ายมใี จรว่ มกนั มคี วามพยายามในสว่ นทตี่ นรบั ผดิ ชอบ และท�ำให้ดีที่สุด ย่อมช่วยกันผลักดันให้การงานนั้นๆ ในภาพรวมผ่านไปได้ 226

ดว้ ยดแี มอ้ าจจะยงั ไมด่ นี กั กต็ าม ดงั ตวั อยา่ งใน ๒ ครง้ั เมอ่ื ปี ๒๕๖๓ และ ๒๕๖๔ น้ัน คอื ปัญหาการระบาดของโรค COVID-19 ซึ่งสง่ ผลกระทบในวงกวา้ งและ รวมถงึ โครงการวจิ ัยน้ีอยา่ งมากเช่นกัน แต่กลบั ยงั สามารถผา่ นไปได้และบรรลุ เปา้ หมายอยา่ งทไ่ี มค่ าดคดิ มากอ่ น ในแบบทต่ี นื่ เตน้ ตง้ั แตต่ น้ จนจบ คอื ตอ้ งคอย ลุ้นอยู่ตลอดเวลาของช่วงดงั กล่าวจนถงึ ณ ปจั จบุ นั ข้อเสนอแนะในที่น้ี จึงขอเร่ิมจากองค์ประธานที่ปรึกษาโครงการวิจัย นอกเหนอื จากพระองค์ทรงเสนอแนวทางตา่ งๆ เม่ือคณะค้นคว้าต้องเผชิญกับ ปัญหาที่ไม่เคยคาดคิดมาก่อนแล้ว พระองค์ยังทรงยืนยันและเปิดรับในทุก วถิ ที างทจี่ ะเปน็ ไปได้ เพอื่ ใหก้ ารดำ� เนนิ การของโครงการนเี้ ดนิ หนา้ ตอ่ ไปได้ ทรง รับฟังปัญหาและข้อเสนอของลูกน้องและทีมงานของคณะค้นคว้า/วิจัย คณะ ทาง วช. และคณะอน่ื ๆ ทม่ี ีส่วนเกยี่ วขอ้ งเสมอ ดังน้ัน ถา้ ผู้นำ� องคป์ ระธานทปี่ รกึ ษาโครงการวิจยั ทรงมีความเขม้ แขง็ เอาจริง เอาใจใส่ ใจเย็น และให้กำ� ลังใจลกู น้อง งานย่อมจะเดนิ หน้าได้ ตัวอย่าง เชน่ งานวิจยั น้ยี ังไมท่ นั ได้เร่มิ ต้นในปีแรก กลับพบกับสิ่งท่ีไมค่ าดคดิ กันมาก่อน เลย นน่ั กค็ อื เกดิ การปดิ เมอื งปดิ ประเทศกนั ไปทวั่ โลกตง้ั แตก่ ลางมนี าคม ๒๕๖๓ ซ่ึงกระทบกับการวิจัยน้ีอย่างแรง เพราะคณะค้นคว้ามีก�ำหนดต้องเดินทางไป ต่างประเทศต้ังแต่กลางปี ๒๕๖๒ และในจ�ำนวนท้ัง ๘ ประเทศทกี่ �ำหนดไวค้ ือ เกาหลใี ต้ จนี ญปี่ นุ่ ฝรงั่ เศส รสั เซยี สหรฐั อเมรกิ า ออสเตรเลยี และองั กฤษ ตา่ ง ลว้ นอยู่ในอาการหนักจากการระบาดของโรค COVID-19 ท้งั สิ้น แต่ยังคงไม่สิ้นหวังอยู่ดี เพราะด้วยพระมหากรุณาธิคุณฯ ท่ีทรงมีพระ เมตตาต่อลูกน้องและทีมงานในการด�ำเนินการด้านต่างๆ จึงมีส่วนช่วยให้ เหตกุ ารณไ์ มถ่ ึงกับตกอยใู่ นข้ันเลวร้ายนัก เนอ่ื งจากพระองคท์ รงเปิดทางเลือก ทางอื่นๆ ให้เสมอ ทรงใหก้ ำ� ลังใจคณะคน้ ควา้ ไดท้ �ำงานเทา่ ทจี่ ะทำ� ได้ และทรง ยอมรบั ผลทไ่ี ม่สมบรู ณ์นักได้เช่นกนั ดงั ตวั อยา่ งเชน่ จากเดมิ ตอ้ งเดนิ ทางไปตา่ งประเทศ เพอื่ เกบ็ เอกสารดว้ ย ตนเอง กลบั มแี นวทางเลือกใหม่ คอื สามารถปรับเปลยี่ นไปใช้วิธีการอน่ื ๆ ก็ได้ 227

เช่น การสบื คน้ ทางส่อื online การสงั่ ซื้อ microfilm และการอาศยั เครอื ข่าย จากมติ รสหาย อาจารย์ นกั ศกึ ษาปรญิ ญาโทและเอกในประเทศตา่ งๆ น้นั ชว่ ย ค้น อ่าน และถ่ายเอกสารส่งกลับมาเมืองไทย หรือการเลื่อนวันจัดสัมมนา ประจ�ำปกี ็เปน็ เร่อื งทยี่ ดื หย่นุ กันไดเ้ ช่นกนั โดยพระองค์ทรงจัดสลบั วนั ตา่ งๆ ให้ เลือกได้ ฯลฯ สิง่ นจี้ ึงมีความสำ� คญั และช่วยผลักดันให้คณะค้นควา้ /วิจยั มีกา้ ว แรกและกา้ วตอ่ ๆ มา จนจบครบกระบวนการของการวจิ ยั ในปแี รกเมอ่ื ปี ๒๕๖๓ จากบทเรยี นในปีแรกนนั้ ยอ่ มมีสว่ นช่วยทำ� ใหก้ ารด�ำเนินการในปที ่ี ๒ เมอ่ื ปี ๒๕๖๔ ผา่ นไปด้วยดีเช่นกนั เพราะแมว้ า่ ไดพ้ บอปุ สรรคใหญ่หลายดา้ น เชน่ เดยี วกบั เมอ่ื ปี ๒๕๖๓ แตด่ ว้ ยพระเมตตาของทลู กระหมอ่ มอาจารย์ จงึ ชว่ ย ให้การจัดสัมมนาเร่ือง “๕๔ ปี การก่อตั้ง ‘อาเซียน’ และปฏิกิริยาจากโลก มหาอ�ำนาจและเพื่อนบ้าน : มุมมองจากเอกสารหอจดหมายเหตุต่างประเทศ และนกั วชิ าการอาวโุ ส” ณ กองวชิ าประวตั ศิ าสตรฯ์ และโดยผา่ นสอื่ อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ (ออนไลน์) อีกทางหน่งึ ด้วย เมื่อวันองั คารท่ี ๒๐ กรกฎาคม ๒๕๖๔ สามารถ ผ่านพ้นไปด้วยดี และบรรลุเป้าหมายของการวิจัยที่ก�ำหนดไว้ในแผนงานเป็น ส่วนใหญ่ ในงานสัมมนาคร้ังล่าสุดเม่ือปี ๒๕๖๔ นี้ พระองค์ทรงปาฐกถาพิเศษ ผา่ นระบบออนไลน์ (Zoom) ในหวั ขอ้ “ความรว่ มมอื ในอาเซยี น” และทรงรว่ ม ฟังภาพรวมการวิจัยหวั ข้ออาเซยี นในประเทศไทย ตลอดจนบทบาทของไทยใน อาเซยี นในอดตี และปจั จุบนั ท้งั ภาคเชา้ และภาคบ่าย ภาคเชา้ มนี กั วชิ าการอาวโุ ส ศ.พเิ ศษ ดร.เอนก เหลา่ ธรรมทศั น์ รฐั มนตรี ว่าการกระทรวงการอุดมศกึ ษา วทิ ยาศาสตร์ วจิ ยั และนวัตกรรม (อว.) ศ.ดร. นพ.สริ ฤิ กษ์ ทรงศวิ ไิ ล ปลดั กระทรวง อว. อกี ทงั้ ผแู้ ทนอาวโุ สจากสำ� นกั งานการ วิจัยแห่งชาติ มหาวิทยาลัยรังสิต และอธิบดีกรมอาเซียน กระทรวงการ ต่างประเทศ รว่ มเปน็ วิทยากร ส่วนในช่วงบ่าย การสัมมนาเน้นมุมมองจากเอกสารหอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ เป็นการเสนอผลงานการวิจัยของนักวิชาการจากหลายสถาบัน 228

การศกึ ษา วา่ ดว้ ยมมุ มองของประเทศสำ� คญั ตอ่ อาเซยี นซงึ่ วเิ คราะหจ์ ากเอกสาร ชนั้ ตน้ จากหอจดหมายเหตใุ นประเทศหรอื พ้ืนทนี่ ั้น จำ� นวน ๑๑ ประเทศ ไดแ้ ก่ รสั เซีย เยอรมนี ฝรั่งเศส ออสเตรเลีย อนิ เดยี สหรฐั อเมรกิ า เวยี ดนาม กมั พูชา จีน เกาหลีใต้ และไต้หวัน อย่างไรก็ดี ควรกล่าวไว้ว่า เหตุผลส�ำคัญที่คณะค้นคว้ามีก้าวแรกและ กา้ วตอ่ ๆ มาจนจบการวจิ ยั ในปีแรกและปีท่ีสอง เมอื่ ปี ๒๕๖๔ นนั้ นอกเหนอื จากพระองค์ทรงเป็นก�ำลังใจและทรงช่วยแก้ไขสถานการณ์ต่างๆ ให้ดีข้ึน อีก ทงั้ พระมหากรุณาธิคณุ ฯ ที่ทรงมตี ่อคณะค้นคว้าแล้ว ยงั มขี อ้ ท่ีควรกลา่ วเสริม ในเร่ืองน้ีด้วย ซง่ึ ก็คือ คณะค้นคว้าแตล่ ะทา่ น นับวา่ ผวู้ ิจยั ทุกท่านมีคุณภาพ มี ความรับผิดชอบสูง มีวนิ ัย มใี จรกั และพร้อมท�ำงานรว่ มกับผอู้ น่ื เสมอ ฯลฯ ด้วยเพราะความเข้มแข็งภายในของคณะค้นคว้า จึงเป็นแรงส�ำคัญอีก ด้านหนึง่ ที่ชว่ ยทำ� ให้การวจิ ยั บรรลผุ ลตามวัตถปุ ระสงคท์ วี่ างไวอ้ ยา่ งดี เรื่องนม้ี ี ขอ้ แนะน�ำในตัวผู้วจิ ยั นักวชิ าการท่ีจะทำ� งานในลกั ษณะเป็นคณะหรอื ทมี งาน ได้สำ� เร็จนัน้ คงมิใชเ่ นน้ เพยี งการอาศัยปัจจยั ๒-๓ ตวั เปน็ หลัก เชน่ เพราะการ มีความรู้ดี มีการศึกษาสูง และท�ำงานได้อย่างรวดเร็วเท่านั้น หากต้องมีอีก หลายสิ่งประกอบด้วย เช่น ความอดทน มีความพยายามคิดและมองหา ชอ่ งทางอื่นๆ เท่าท่จี ะทำ� ได้ รวมท้ังยงั ควรตอ้ งรูจ้ ักรับฟงั ผ้อู ืน่ และเข้าใจเขา้ ถึง เปา้ หมายรว่ มกันเป็นหลกั การใหญ่อีกดว้ ย ดังน้ัน การใช้เป้าหมายใหญ่เป็นหลักการร่วมกัน จึงเป็นท่ีมาของการ สรา้ งคณะคน้ ควา้ หรือทีมงานวิจัย ทปี่ ระกอบด้วยท้งั ฝา่ ยทหาร พลเรือน จาก อาจารย์ นิสิตนักศึกษาระดับปริญญาโทและเอกจากมหาวิทยาลัยต่างๆ ท้ัง ภายในและตา่ งประเทศ และนบั เปน็ ครง้ั แรกของการรวมตวั เปน็ คณะคน้ ควา้ ใน การวจิ ัยเอกสารส�ำคัญจากต่างประเทศ ตามแนวพระราชด�ำรฯิ กล่าวคอื เพอื่ ให้การด�ำเนนิ การวจิ ยั บรรลวุ ัตถุประสงค์หลักน้ัน หัวหน้าโครงการ และผู้ช่วยจึงได้เริ่มจากการน�ำความรู้ของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ ไปเผยแพรก่ บั มติ รสหายในเบอ้ื งตน้ และเกดิ ความสนใจ 229

รว่ มกนั ในการสรา้ งเครอื ขา่ ยของคณะคน้ คว้า ซึง่ ได้กอ่ ตัง้ ขึน้ ด้วยแนวคดิ ใจรัก ร่วมอุดมการณ์ดงั กล่าวเป็นส�ำคัญ ทีมค้นคว้าวิจัยเอกสารท่ีก่อข้ึนน้ี จึงมิใช่มีความเก่งเป็นจุดเน้น หาก เพราะมีวินัยที่มาพร้อมความสุขในการทำ� งาน คือมีใจรักท่ีจะร่วมสืบสานพระ ราชด�ำริและพระราชประสงค์ของพระองค์เป็นหลักใหญ่ และส่วนใหญ่ก็เป็น อาจารย์ นกั วจิ ยั นสิ ติ นกั ศกึ ษา นกั วชิ าการอสิ ระ/ผสู้ นใจธรรมดา ทมี่ ปี ระสบการณ์ คน้ ควา้ เอกสารประวตั ศิ าสตรไ์ ทยจากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ และจดั แบง่ เป็นทีม/คณะเพื่อการจัดเก็บข้อมูลของแต่ละประเทศตามหัวข้อ/ประเด็น เหตุการณส์ �ำคญั ท่ีกำ� หนดไว้ เชน่ ไทยกบั สงครามเกาหลี และไทยกบั การก่อตง้ั สมาคมอาเซยี น ในที่น้ีขอยกมาเพียงปีแรก เรื่อง “ไทยกับสงครามเกาหลี” เพ่ือเป็น ตัวอย่างของการด�ำเนินการตามแผนงานต่างๆ ภายใต้สถานการณ์ที่ไม่เคย คาดคดิ มากอ่ น และตวั อยา่ งนยี้ งั คงนำ� มาใชใ้ นปที ี่ ๒ ไดอ้ ยา่ งดเี ชน่ กนั เนอื่ งจาก ในปที ่ี ๒ การจดั งานสมั มนาเรอ่ื ง “ไทยกบั การกอ่ ตงั้ สมาคมอาเซยี น” ยงั คงตอ้ ง เผชิญกับปัญหาเดิม และแถมยังรุนแรงกว่าเดิมจนต้องปรับไปสู่การใช้ระบบ online/Zoom เขา้ มาช่วย และควรตอ้ งขอบคณุ ผู้สร้างสรรค์ระบบ Zoom ณ ทนี่ ด้ี ้วย แมว้ ่าการใชน้ ั้นตอ้ งจ่ายคา่ บรกิ ารก็ตาม ในปีที่ ๓ ที่จะจัดสัมมนาในปี ๒๕๖๕ เร่ือง “ไทยกับเพ่ือนบ้าน อินโดจีนสมัยประชาคมอาเซียน” ซ่ึงมีแนวโน้มที่ดีขึ้นจากการระบาดของ โรค COVID-19 แตก่ ลบั ยงั มปี ญั หาจากการพบสายพนั ธใ์ุ หม่ คอื Omicron และ ท�ำให้ความหวังที่ว่า จะสามารถกลับไปจัดสัมมนาแบบ on-site ตามเดิมใน ความปกติใหม่ (new normal) ยงั คงมคี วามเปน็ ไปได้กับไม่ได้ ในระดับพอๆ กนั คอื ๕๐ : ๕๐ กระนน้ั กต็ าม การจดั สมั มนายงั คงเดนิ หนา้ ตอ่ ไป โดยอาศยั ประสบการณ์ บทเรียนจากปีแรกเมอ่ื ปี ๒๕๖๓ เป็นมาตรการหลักในการช่วยแกป้ ญั หา และ คิดวา่ ยงั คงจะช่วยไดอ้ ย่ดู ี หาก Omicron และวกิ ฤตรัสเซยี -ยูเครน ไม่ร้ายแรง 230

อย่างท่คี าดคิดกันไว้ จงึ ใชเ้ รอ่ื งเล่าของปี ๒๕๖๓ เปน็ เสมอื นตวั ช่วยนำ� รอ่ งให้ เหน็ ภาพวา่ ที่ผา่ นมามกี ารดำ� เนินการอย่างไร และในอนาคตจะยงั คงท�ำไปได้ หรือไม่ อย่างไร หากมปี ัญหาใหมๆ่ ท่ีไมเ่ คยคาดคดิ กันมากอ่ น ดังเช่นกรณีวิกฤตรัสเซีย-ยูเครน ในช่วงต้นปี ๒๕๖๕ และยังไม่มีใคร ทราบแนช่ ดั วา่ จะจบเมอื่ ไรและจะสง่ ผลกระทบมากนอ้ ยเพยี งใด และหากกลาย เป็นท่ีมาของสงครามโลกครั้งท่ี ๓ สงครามอาวุธนิวเคลียร์ แล้วเราจะท�ำกัน ตอ่ ไปหรอื ไม่ อยา่ งไร แต่ก็อย่ากงั วลไปเกินกวา่ เหตุ เพราะ “ความล้มเหลวที่น่ากลัวทสี่ ดุ คือ การกลัวท่จี ะเริ่มตน้ เสยี ต้ังแตแ่ รก” (Risks must be taken because the greatest hazard in life is to risk nothing. Leo Buscaglia, American author, ๑๙๒๔-๑๙๙๘) สงิ่ นค้ี อื ขอ้ คดิ ทดี่ สี ำ� หรบั การลงมอื ทำ� และไดท้ ำ� ตงั้ แต่ ในปีแรกเม่อื ปี ๒๕๖๓ เพราะแม้เจ้า COVID-19 เปน็ ปัญหาใหญก่ ็จรงิ แต่เอา เข้าจริงแล้วกลับอยู่ท่ีตัวเรา มนุษย์ และคณะท�ำงานมากกว่า คือถ้าเราคิดสู้ก็ ยอ่ มจะชนะและเหน็ แนวทางในการแกไ้ ขปญั หานนั้ ได้ หรอื ตามขอ้ คดิ ทว่ี า่ “ชวี ติ มีค่า ด้วยการท�ำงาน” เนื่องจากในการท�ำงานตามโครงการท่ัวไปมักมีแผน ทดแทนไว้แล้ว ซ่ึงจะได้เล่าเร่ืองนี้โดยสังเขป และเป็นไปตามแผนบริหาร ความเสี่ยง ซึง่ จะไม่กระทบตอ่ การดำ� เนนิ การเกบ็ รวบรวมข้อมูลโดยรวม ในการท�ำงานตามแผนงานเดิมนั้น หัวหน้าโครงการวิจัยและผู้ช่วยได้ ประสานกับอาจารย์ นักวิชาการและนิสิตนักศึกษาปริญญาโทและเอกจาก มหาวทิ ยาลยั ตา่ งๆ ทงั้ ในประเทศและตา่ งประเทศ ทส่ี นใจและพรอ้ มจะเขา้ รว่ ม โครงการ จำ� นวน ๓๖-๔๐ ทา่ น เม่อื กลาง-ปลายปี ๒๕๖๒ และเมอื่ ต้นปี ๒๕๖๓ ได้ข้อตกลงก�ำหนดหัวขอ้ การจัดสมั มนาใหญเ่ กย่ี วกบั “๗๐ ปี ไทยกับสงคราม เกาหลี” จึงได้ตกลงให้ผู้สนใจหรือผู้ท่ีมีประเด็นวิจัยอยู่ก่อนแล้วเข้าร่วมค้น เอกสารส�ำหรบั ประเด็นไทยกบั สงครามเกาหลี จำ� นวน ๗-๘ ทา่ น ในจำ� นวน ๗-๘ ทา่ นนม้ี าจากโรงเรยี นนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ จำ� นวน ๓ ทา่ น (ค้นคว้าเอกสารของสหรฐั อเมริกา ๒ และฝรง่ั เศส ๑) จากจฬุ าลงกรณ์ 231

มหาวทิ ยาลยั ๑ ทา่ น (เอกสารเกาหล-ี เกาหลใี ต)้ จากมหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ๒ ท่าน (เอกสารจีน และอังกฤษหรือออสเตรเลีย) จากมหาวิทยาลัย ศรนี ครนิ ทรวิโรฒ-ประสานมิตร ๑ ท่าน (เอกสารรสั เซีย) และจากมหาวทิ ยาลัย วาเซดะ (Waseda University) ๑ ท่าน (เอกสารญปี่ ุ่น) การทาบทามและประสานงานน้ี หัวหน้าโครงการวิจัยและผู้ช่วยได้ ดำ� เนนิ การมาตงั้ แตก่ ลางปี ๒๕๖๒ และกระชบั ในเชงิ ตวั บคุ คลไดใ้ นปลายเดอื น พฤศจกิ ายน ๒๕๖๒ ถงึ ตน้ เดือนมกราคม ๒๕๖๓ และมกี ารตระเตรียมความ พร้อมและด�ำเนินการไปบางส่วนส�ำหรับการค้นและการเก็บข้อมูล เช่น ที่ สหรฐั อเมรกิ าและเกาหลใี ต้ เนอื่ งจากมโี ครงการดำ� เนนิ มาอยา่ งตอ่ เนอื่ งอยกู่ อ่ น แล้ว ซ่ึงในขณะน้ันเร่ืองการระบาดของโรค COVID-19 ยังไม่กระทบท่ัวโลก ยกเว้นทางจนี แตต่ อ่ มาในชว่ งปลายเดอื นกมุ ภาพนั ธแ์ ละตน้ มนี าคม ๒๕๖๓ มแี นวโนม้ ได้รับผลกระทบจากการระบาดดังกล่าว จึงมีการปรับเปลี่ยนแผนในบางส่วน ทง้ั ประเทศที่ก�ำหนดไว้ วธิ ีการคน้ เพ่ือให้ไดเ้ อกสารต่างประเทศตามเป้าหมาย ทก่ี ำ� หนดไว้ ตามแผนเดมิ ที่กำ� หนดไว้แลว้ คอื การจัดสง่ ทมี งานเดนิ ทางไปเก็บขอ้ มูล จากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศตามท่กี ำ� หนดมจี �ำนวน ๗-๘ ท่าน เดนิ ทางไป ๖-๗ ประเทศ ได้แก่ เกาหลีใต้ จนี ฝรงั่ เศส สหภาพโซเวียต-รัสเซีย อังกฤษ/ ออสเตรเลีย และสหรัฐอเมรกิ า (ยกเว้นญ่ีป่นุ ซึ่งมีนักศกึ ษาปรญิ ญาเอกอย่ทู ่ีนนั่ แลว้ ) และระยะเวลาค้นควา้ แต่ละประเทศประมาณ ๑-๒ เดอื นในชว่ งต้นปี คือ มกราคม-มีนาคม ๒๕๖๓ (ผู้คน้ ควา้ ในแต่ละประเทศไดก้ ำ� หนดระยะเวลาของ ตนเองในช่วงดังกล่าว แต่ไม่เกนิ ๒-๓ เดอื น) อยา่ งไรกด็ ี ยงั ไมท่ นั ไดเ้ รม่ิ ตน้ ตามกำ� หนดการนี้ กลบั ตอ้ งพบั แผนเดมิ ไว้ ตามบ้านใครบา้ นมนั เนอ่ื งจากมแี ต่ lockdown and lockdown กันไปทั่วโลก และต้องปรับแผนใหม่ มีการเปลี่ยนท้ังประเทศท่ีจะไปค้น วิธีการค้น และ ผคู้ ้นคว้า กล่าวคอื ประเทศทกี่ ำ� หนดไว้ไดล้ ดลงเหลอื เพียง ๕ ประเทศ ไดแ้ ก่ 232

เกาหลีใต้ จนี ญ่ีปุน่ สหรัฐอเมรกิ า และออสเตรเลยี และผู้คน้ คว้าก็ลดลงเพียง จำ� นวน ๖ ทา่ น คือ เกาหลใี ต้ (๑) จีน (๑) ญ่ีปุ่น (๑) สหรฐั อเมริกา (๒) และ ออสเตรเลีย (๑) สว่ นวธิ กี ารคน้ ควา้ นน้ั แทนทจ่ี ะสง่ คณะผวู้ จิ ยั ไปประเทศตา่ งๆ ดงั กลา่ ว กลับต้องใช้หลายหนทางเพ่ือจะได้ข้อมูลเท่าที่จะท�ำได้ในขณะน้ัน ในท�ำนอง “สบิ เบี้ยใกล้มอื ” ซึ่งมีรูปแบบใหญ่ ๓ ส่วนด้วยกัน ไดแ้ ก่ (๑) การค้นคว้าภายในประเทศน้ัน ในกรณีของประเทศญีป่ ่นุ เนื่องจาก ผูว้ จิ ยั เป็นนักศกึ ษาปรญิ ญาเอกทนี่ ่ัน แตก่ ็มบี างช่วงหอจดหมายเหตุปดิ ท�ำการ จงึ ใช้การสบื ค้นทางส่อื online เสรมิ ดว้ ย (๒) การจ้างผคู้ ้นควา้ ในประเทศน้ันๆ เพือ่ เปน็ ผ้คู ้นคว้าเอกสารแทน ซึ่ง อาจเป็นอาจารย์ เพ่ือนนักวิชาการ หรือผู้ค้นคว้าท่ีมีประสบการณ์ท่ีน่ัน ใน รูปแบบน้ีคณะวิจัยในประเทศไทยเคยไปค้นคว้าเอกสารของหอจดหมายเหตุ ของประเทศนั้นแล้ว และมีเพ่ือนหรือเครือข่ายผู้คนรู้จักท่ีจะช่วยค้นคว้าจาก รหสั หรือหมายเลขเอกสารท่ที างคณะวจิ ยั ในประเทศไทยต้องการ ในรูปแบบนี้ มีการใชใ้ นกรณีของประเทศเกาหลีใต้ จนี และสหรัฐอเมรกิ า และออสเตรเลยี ในชว่ งเรม่ิ ตน้ นอกจากใชว้ ธิ กี ารจา้ งการคน้ ควา้ แทนแลว้ ยงั ใชก้ ารสงั่ ซอื้ หนงั สอื และการสืบคน้ ทางสอ่ื online เสรมิ อกี ดว้ ย และ (๓) การสง่ั ซอ้ื เอกสารจากหอจดหมายเหตขุ องประเทศนน้ั ทจี่ รงิ การสง่ั ซอ้ื เอกสารจากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศมเี กอื บทกุ ประเทศ แตส่ ว่ นใหญม่ กั อยู่ในรูปของ microfilm ในกรณีของการส่ังซ้ือ microfilm น้ีใช้ในกรณีของ ออสเตรเลยี เนอ่ื งจากนกั วชิ าการยงั ไปคน้ ควา้ นอ้ ยและมเี อกสารมาก นอกจาก การสงั่ ซอ้ื microfilm แลว้ ผวู้ จิ ยั ทรี่ บั ผดิ ชอบในประเทศนยี้ งั ใชก้ ารจา้ งคน้ และ การสืบคน้ ทางสือ่ online เสริมด้วย การใช้วิธกี ารคน้ เอกสารต่างประเทศตาม ๓ รปู แบบใหญน่ ้ี ผู้วจิ ยั และ การจา้ งผคู้ น้ ควา้ แทนตอ้ งเขา้ ใจระบบการจดั เกบ็ และเอกสารสำ� คญั ทเี่ กย่ี วขอ้ ง กับไทยท่ีมีอยู่ในหอจดหมายเหตุแห่งชาติของประเทศนั้นๆ เป็นอย่างดี จึงจะ 233

ช่วยทำ� ให้การคน้ เอกสารมคี ุณภาพ ใกล้เคยี งกบั การไปคน้ คว้าด้วยตนเอง คือ สามารถเจาะลึกเข้าไปในส่วนของเอกสารทีเ่ ราต้องการ อยา่ งไรกต็ าม การช่วย ค้นในรูปแบบที่กล่าวมานี้เป็นเพียงอยู่ในภาวะที่จ�ำเป็นเท่านั้น เพราะ อยา่ งไรเสียคงไม่สามารถเข้าใจเข้าถงึ ขอ้ มูลไดด้ เี ทา่ การคน้ จากผูว้ ิจัยโดยตรง แตใ่ นชว่ งของการระบาดโรคไวรัสโคโรนา COVID-19 จ�ำเป็นต้องปรับ เปลี่ยนแผนและใช้วิธีการช่วยค้นตามรูปแบบใหญ่ท่ีกล่าวมาแล้ว แม้การเก็บ ขอ้ มลู นม้ี คี วามลา่ ชา้ อยบู่ า้ ง แตก่ ไ็ ดเ้ อกสารขอ้ มลู กลบั มามากพอทง้ั ในเชงิ คณุ ภาพ และปริมาณตามท่ีกำ� หนดไว้ และผู้วจิ ัยทัง้ ๖ ท่านตา่ งได้รบี เรง่ อา่ น วเิ คราะห์ และเขียนรายงานสรุปเป็นบทความประกอบการจัดสัมมนาทางวิชาการ ประจ�ำปีท่ีมีคุณภาพ บทความทั้ง ๗ บทความ (ยังไม่รวมบทความของ ทูลกระหมอ่ มอาจารย์) ประมาณ ๒๒๕ หนา้ เฉลยี่ บทความละ ๒๕-๔๐ หน้า อยา่ งไรกด็ ี ความพรอ้ มของคณะผวู้ จิ ยั ในการเตรยี มและการจดั สมั มนาฯ นี้ มใิ ช่ ปัจจยั ใหญ่ท่มี ผี ลตอ่ การปรับเปลย่ี นวันสัมมนาที่ก�ำหนดไว้ตามเดมิ เดมิ กำ� หนดจดั งานสมั มนาทางวิชาการประจำ� ปี ๑ ครัง้ เร่ือง “๗๐ ปี ไทยกบั สงครามเกาหล”ี (๒๓ มถิ นุ ายน ๒๕๖๓) เพอื่ นำ� เสนอขอ้ มลู ทว่ั ไป ขอ้ มลู ใหม่ และภาพรวมของขอ้ มลู จากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ โดยกำ� หนดหวั ขอ้ หรือประเด็นเหตุการณ์ส�ำคัญที่ประเทศไทยเข้าไปเกี่ยวข้องและเหตุการณ์น้ัน ส่งผลกระทบกบั ประเทศไทยอยา่ งไร และรบั ฟังข้อคิดเหน็ จากผู้เชี่ยวชาญ นกั วชิ าการและผูส้ นใจทว่ั ไป แตด่ งั เปน็ ทที่ ราบกนั โดยทวั่ ไปวา่ เนอื่ งจากการระบาดของโรค COVID-19 ทวคี วามรนุ แรงขน้ึ ซ่ึงมไิ ดก้ ระทบตอ่ การค้นควา้ เอกสารต่างประเทศของคณะ วจิ ยั เทา่ นนั้ ยงั สง่ กระทบในวงกวา้ งทงั้ ในกจิ กรรมทางสงั คมและการสมั มนา จงึ ไมเ่ หมาะทจี่ ะจดั งานสมั มนาในวนั เดมิ ทกี่ ำ� หนดไวค้ อื วนั ท่ี ๒๓ มถิ นุ ายน ๒๕๖๓ เม่ือสถานการณ์การระบาดฯ ดีข้ึน ด้วยพระเมตตาและพระมหา กรุณาธิคุณฯ ทูลกระหม่อมอาจารย์ทรงสลับวันให้และทรงพร้อมที่จะเสด็จฯ และทรงเขา้ รว่ มการสมั มนาดงั กลา่ ว จงึ ไดป้ รบั เปลย่ี นการจดั งานสมั มนามาเปน็ 234

วนั ที่ ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๖๓ และในงานสมั มนาน้ไี ด้รับการตอบรบั อย่างดยี ง่ิ จากแวดวงนกั วชิ าการ โดยมผี เู้ ขา้ รว่ มสมั มนา ประกอบดว้ ยนกั วชิ าการ นกั วจิ ยั อาจารย์ นสิ ติ นักศึกษา ประชาชนผ้สู นใจ ๒๓ สถาบัน (๑๕ สถาบันการศกึ ษา ๘ องคก์ รเอกชน) จ�ำนวน ๒๕๐ คน ในจำ� นวน ๒๕๐ คนน้ี เมอื่ ตรวจสอบสงั กดั และสถานทตี่ ง้ั แลว้ ควรกลา่ ว เนน้ ไว้วา่ อาจเป็นเรอื่ งปกติ แต่ควรต้องหาทางแกไ้ ข เพื่อใหก้ ลุม่ คนที่สนใจใน ต่างจงั หวดั มโี อกาสได้เขา้ มสี ว่ นรว่ มดว้ ย เนอื่ งจากกลมุ่ ผูเ้ ข้าร่วมสัมมนาจำ� นวน ๒๕๐ คนนี้ สว่ นมากหรือแทบ ทงั้ หมดอยูใ่ นกรงุ เทพฯ และบรเิ วณใกลเ้ คียง เชน่ มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยรังสิต มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ (มศว.) ประสานมติ ร มหาวทิ ยาลยั ศรปี ทมุ และ มหาวิทยาลัยศิลปากร นครปฐม ส่วนอาจารย์ นักวิชาการ นิสิตนักศกึ ษาทางตา่ งจังหวัดมีน้อยมาก เชน่ อาจารย์จากมหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์ ที่จริงทางโรงเรียนนายร้อย พระจุลจอมเกล้าเคยจัดงานสัมมนาในลักษณะนี้มาหลายครั้งแล้ว แต่กลุ่ม ผ้เู ข้าร่วมท่ีมาน้ยี งั คงเปน็ กลุ่มเดมิ เปน็ หลกั ภายหลงั จากการจัดสมั มนาแล้ว ผูเ้ ขียนในฐานะหัวหนา้ โครงการฯ จึง เหน็ วา่ เพอื่ ใหผ้ สู้ นใจเอกสารสำ� คญั ตา่ งประเทศกลมุ่ ใหญท่ อ่ี ยตู่ า่ งจงั หวดั ทง้ั ทาง ภาคกลาง เหนือ ใต้ และอสี าน ไดม้ ีโอกาสเขา้ ใจเข้าถึงและน�ำเอกสารดงั กล่าว ไปใช้ประโยชน์ ท้งั ในดา้ นการเรียนการสอน การศึกษาวิจยั หรอื อน่ื ๆ และได้ สง่ ขา่ วไปยงั สถาบนั การศกึ ษาหลายแหง่ โดยผา่ นเครอื ขา่ ยของคณะคน้ ควา้ /วจิ ยั ของโครงการน้ี ผลเป็นไปตามท่ีคาดไว้ คือปรากฏว่าได้รับการตอบรับอย่างดีย่ิง คือมี จำ� นวนมากกว่า ๑๕ สถาบนั /องค์กรตอบรับ แตเ่ นอ่ื งจากการระบาดของโรค COVID-19 ครง้ั ใหมใ่ นชว่ งปลายปี ๒๕๖๓-ตน้ ปี ๒๕๖๔ คณะผวู้ จิ ยั โดยหวั หนา้ โครงการฯ และผชู้ ว่ ยมโี อกาสเดนิ ทางไปใหบ้ รกิ ารและเนน้ เอกสารของสหรฐั อเมรกิ า 235

(NARA) เป็นหลักให้กับสถาบันการศึกษาต่างๆ จ�ำนวน ๙-๑๐ แห่ง ทั้งใน กรุงเทพฯ และต่างจังหวัด ในช่วงปลายปี (ตุลาคม) ๒๕๖๓-ต้นปี (มีนาคม) ๒๕๖๔ เรื่องนี้จึงมีข้อแนะน�ำว่า การจัดสัมมนาในปีต่อไปควรจะไปจัดตาม ต่างจังหวัดบ้าง และในปีท่ี ๓ คือปี ๒๕๖๕ ได้มีโอกาสที่จะจัดงานสัมมนาท่ี มหาวิทยาลยั นครพนม ดว้ ยพระเมตตาจากทลู กระหมอ่ มอาจารย์ และการให้ บรกิ ารดา้ นความรทู้ างเอกสารตา่ งประเทศกบั หนว่ ยงานและหรอื ผสู้ นใจภายนอก โดยเฉพาะกลมุ่ ผสู้ นใจในตา่ งจงั หวดั ยงั คงตอ้ งทำ� ตอ่ ไป แมใ้ นอนาคตอนั ใกล้ คอื ต้นปี ๒๕๖๕ เป็นต้นไป จะมีการเปิดให้บริการทางห้องสมุด online อย่าง สมบูรณ์แบบเปน็ หลกั แล้วกต็ าม เหตผุ ลสำ� คญั ตามทเี่ คยกลา่ วไว้ เนอ่ื งจากการใหบ้ รกิ ารดา้ นความรนู้ จ้ี ะ ช่วยให้ผู้สนใจท่ีไม่มีความรู้ในเร่ืองนี้มาก่อน หรือมีความรู้พื้นฐานไม่มากนัก โดยเฉพาะกลุ่มนิสิตนักศึกษาระดับปริญญาตรีไปจนถึงประชาชนทั่วไป หรือ แม้แต่กลุ่มอาจารย์ท่ีไม่เคยอ่าน ไม่เคยใช้เอกสารดังกล่าว มีความรู้หรือรู้ ความจรงิ มากข้ึนเก่ยี วกบั เอกสารตา่ งประเทศ เพราะอย่างน้อยการได้รับฟังจากผู้รู้ ผู้มีประสบการณ์ ย่อมจะช่วยให้ ผมู้ าใหมม่ คี วามรพู้ น้ื ฐานทางระบบของหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศและธรรมชาติ ของหลกั ฐานประเภทนี้ เพอื่ ใหก้ ารอา่ นและการใชเ้ อกสารประเภทนเ้ี ปน็ ไปอยา่ ง มีประสิทธิภาพและคุณภาพ ท้ังในด้านการเรียนการสอน การศึกษาวิจัยและ อื่นๆ และผู้ทีจ่ ะชว่ ยส่งเสรมิ และสนับสนุนเรอื่ งนไี้ ดด้ ี ก็คือ คณะค้นควา้ /วิจัย โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจุลจอมเกลา้ และทีส่ ำ� คัญคอื ส�ำนกั งานการวิจยั แห่งชาติ (วช.) อันท่จี ริงแลว้ เจ้าของทุนของโครงการวิจัยนี้ คอื ส�ำนักงานการวจิ ยั แห่ง ชาติ (วช.) ตั้งแต่ระดับผู้บริหาร ผู้อ�ำนวยการท่านเดิม (ศ.ดร.นพ.สิริฤกษ์ ทรงศิวิไล) และ รองผู้อ�ำนวยการ ดร.วิภารัตน์ ดีอ่อง ซึ่งปัจจุบันเป็น ผู้อ�ำนวยการส�ำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) รวมถึงผู้บริหารระดับต่างๆ 236

ผู้ทรงคุณวุฒิ กลุ่มผูเ้ ชยี่ วชาญและคณะท�ำงานด้านหอ้ งสมุด ซงึ่ สว่ นหน่งึ ได้เข้า ร่วมงานสัมมนาฯ เรื่อง “๗๐ ปี ไทยกบั สงครามเกาหล”ี นั้น ทุกท่านลว้ นตา่ ง ใหค้ วามรว่ มมอื และชว่ ยใหก้ ารดำ� เนนิ งานของการวจิ ยั นผ้ี า่ นไปอยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ และประสิทธผิ ล นอกจากการสนับสนุนด้านเงนิ ทุนแลว้ เป็นทเี่ ข้าใจวา่ ผู้บรหิ าร ผู้ทรง คณุ วฒุ ิ กลมุ่ ผเู้ ชยี่ วชาญและคณะทำ� งานดา้ นหอ้ งสมดุ ดงั กลา่ ว ลว้ นมคี วามเขา้ ใจ และตา่ งกเ็ หน็ คณุ คา่ ของผลผลติ ของการวจิ ยั โครงการน้ี ซง่ึ แนน่ อนวา่ มปี ระโยชน์ หลายทศิ ทาง มใิ ชเ่ ฉพาะในแวดวงวชิ าการ ปญั ญาชน แตย่ งั รวมถงึ ผสู้ นใจทวั่ ไป สังคมและประเทศโดยรวม โดยเฉพาะในดา้ นการพฒั นาเชิง “นวตั กรรม” จาก “ต้นแบบ” และแหล่งข้อมูลขนาดใหญ่ของ “คลังข้อมูล” ดิจิทัลของ “หอ จดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” ไปสู่การจัดท�ำโครงสร้าง พน้ื ฐานทสี่ ำ� คญั ในอนาคตตอ่ ไป สำ� หรบั การวจิ ยั ดา้ นประวตั ศิ าสตรไ์ ทย รวมทงั้ มนษุ ยศาสตร์และสังคมศาสตร์ และสาขาอื่นๆ อีกด้วย หากการจัดท�ำโครงสร้างพ้ืนฐานท่ีส�ำคัญน้ีแล้วเสร็จ แน่นอนว่าสิ่งที่ พระองค์ทรงริเริ่มและมุ่งม่ันด�ำเนินการมานานกว่าสามทศวรรษแล้ว ย่อมมี คณุ คา่ และมปี ระโยชนอ์ ยา่ งมหาศาล ซง่ึ มใิ ชเ่ พยี งผคู้ นในแวดวงวชิ าการเทา่ นนั้ แต่ประชาชนผู้สนใจท่ัวไปและสังคมไทยย่อมจะได้รับอานิสงส์ผลบุญจากส่ิงนี้ ดว้ ย เพราะการมแี หลง่ ขอ้ มลู ขนาดใหญแ่ ละเปน็ ระบบทที่ นั สมยั นน้ั ยอ่ มจะชว่ ย ให้เกิดการพัฒนาความคิดอ่านให้ผู้คนมีคุณภาพ และช่วยให้สังคมไทยพัฒนา ก้าวไปสสู่ งั คมแห่งความรมู้ ากกวา่ สงั คมแห่งความเชือ่ เป็นไปไดจ้ ริงในอนาคต อนั ใกล้ การพัฒนาสังคมไทยไปสู่การเป็นสังคมแห่งความรู้น้ัน ย่อมถือเป็น เปา้ หมายในระยะยาวของโครงการวจิ ยั นด้ี ว้ ย และอนั ทจี่ รงิ แลว้ การดำ� เนนิ การ ของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ กม็ งุ่ ผลในระยะยาว เป็นหลักเช่นกัน กล่าวคือ นอกจากการรวบรวมเอกสารข้อมูลส�ำคัญทาง ประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่ จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศจ�ำนวนมากมาย 237

และหลากหลายแลว้ ยงั มกี ารแปล การนำ� เอกสารออกเผยแพรใ่ นรปู แบบตา่ งๆ และการศึกษาวิจัยเชิงลึก งานเขียนสร้างสรรค์จากแหล่งข้อมูลต่างประเทศนี้ และเม่ือผลงานแต่ละด้านแล้วเสร็จ เช่น งานแปล งานวิจัย ยังได้จัดพิมพ์ให้ ความรตู้ า่ งๆ กระจายออกไปสปู่ ระชาชนอย่างทว่ั ถงึ อีกด้วย แม้กระนั้นก็ตาม ผลทางภูมิปัญญาคงไม่ได้เกิดผลทันทีในเชิงของการ ผลติ งานวจิ ัยหรือสร้างความร้ใู หมๆ่ ตอ่ ไปจากการดำ� เนนิ การในด้านต่างๆ ของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” แต่น่าจะติดตามมา หลงั จากโครงการนดี้ ำ� เนนิ การผา่ นไปในระยะหนง่ึ และยอ่ มจะสง่ ผลตอ่ เนอ่ื งใน ระยะต่อๆ ไปอย่างมีนัยส�ำคัญ หากมีการด�ำเนินโครงการในลักษณะนี้อย่าง ต่อเน่ืองจากปีแรกต่อไปอีก ๑๐-๒๐ ปี โดยหมุนเวียนทีมค้นคว้าเอกสารและ ประเทศอนื่ ๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั เหตกุ ารณส์ ำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั ใหมใ่ น ปีตอ่ ๆ ไป ตามกรอบแนวคดิ ทว่ี างไวใ้ นแตล่ ะปี ตลอด ๑๐ ปีแรก และควรจะ ต้องมกี ารด�ำเนินการตอ่ ไปอกี ในทกุ ๆ ๑๐ ปตี ่อไปอย่างไม่สิน้ สดุ ดงั น้ันหากยัง คงมกี ารสนับสนนุ ต่อไปตามแผนน้แี ลว้ เชื่อว่าประโยชน์ที่คนไทยและสงั คมจะ ไดร้ ับยอ่ มมคี ่ามหาศาล ข้อเสนอแนะที่ได้จากการวิจัยท้ายสุดและถือเป็นข้อสรุปของ ข้อเสนอแนะก็คือ ถือเป็นนมิ ิตหมายทด่ี ีที่ส�ำนกั งานการวจิ ัยแหง่ ชาติ (วช.) ได้ ให้การสนับสนุนโครงการวิจัยนี้ ทั้งยังได้ให้ความช่วยเหลือการจัดระบบใหม่ที่ ทันสมัยให้กับ “คลังข้อมูล” ดิจิทัลของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูล กระหม่อมอาจารย”์ รวมทั้ง “นวตั กรรม” ในการค้นเอกสารจาก “ตน้ แบบ” และพร้อมเปิดให้บริการทาง online อย่างสมบูรณ์แบบในช่วงต้นปี ๒๕๖๕ เปน็ ตน้ ไป จงึ หวังเปน็ อย่างย่งิ ว่า ส�ำนกั งานการวิจยั แห่งชาติ (วช.) ยงั คงเหน็ ความ ส�ำคัญของโครงการวิจัยนี้และสนับสนุนต่อไป เพ่ือร่วมกันในการพัฒนาเชิง “นวตั กรรม” และจดั ทำ� โครงสรา้ งพนื้ ฐานทส่ี ำ� คญั ใหบ้ รรลตุ ามเปา้ หมาย เพราะ เป้าหมายและผลกระทบส�ำคัญของโครงการน้ี คือการมี “ต้นแบบ” ของการ 238

คน้ ควา้ เอกสารตา่ งประเทศ และยงั มกี ารกอ่ เกดิ ระบบฐานขอ้ มลู ทางประวตั ศิ าสตร์ ไทยสมัยใหมจ่ ากตา่ งประเทศในขนาดใหญด่ ว้ ย การก่อเกิดโครงสร้างพื้นฐานที่ส�ำคัญนี้ซึ่งถือเป็นคร้ังแรกในเมืองไทย ย่อมมีความหมายและมีความส�ำคัญยิ่ง โดยเฉพาะหากมองผลท่ีจะเกิดขึ้นใน ระยะยาว เพราะเปน็ การลงทนุ ครงั้ เดยี วจากกลมุ่ คนเลก็ ๆ ตามพระราชดำ� รแิ ละ พระราชประสงค์ของพระองค์ ต้ังแต่ปี ๒๕๓๔-๓๕ เป็นต้นมา แต่ประชาชน สามารถเขา้ ถงึ และใชไ้ ดท้ วั่ ประเทศ และเมอ่ื ประชาชนสามารถเขา้ ถงึ และมสี ว่ น ร่วมในการเขียนในการสร้างประวัติศาสตร์ชาติ จากทุกมุมมองหรือจากผู้คน สว่ นใหญใ่ นสงั คมแลว้ แนน่ อนวา่ ยอ่ มสง่ ผลกระทบในทางทดี่ ตี อ่ สว่ นตา่ งๆ ของ สงั คมไทยตอ่ ไปอย่างไมส่ ้นิ สุด ฉะนัน้ ผลลพั ธท์ จี่ ะท�ำใหเ้ กดิ ผลกระทบสัน่ สะเทือนไปถึงระดบั รากฐาน ของสังคมไทย ย่อมเป็นสิ่งเป็นไปได้และจะเกิดขึ้นจริงอีกไม่นานนัก หากการ ดำ� เนนิ การของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ ยงั คงได้ รบั การส่งเสรมิ และสนับสนุนในการเดนิ หนา้ ตอ่ ไป จากส�ำนกั งานการวิจยั แห่ง ชาติ (วช.) คณะค้นคว้า/วิจัยจากทหารและพลเรือนซ่ึงมาจากมหาวิทยาลัย หลายแห่งทั้งภายในและตา่ งประเทศ ตลอดจนนักวชิ าการ นสิ ติ นกั ศึกษาและ ผสู้ นใจทว่ั ไป ซงึ่ ผคู้ นเหลา่ นม้ี ใิ ชเ่ พยี งสนใจ คน้ ควา้ วจิ ยั จากเอกสารตา่ งประเทศ เทา่ นนั้ หากทสี่ ำ� คญั คอื มาดว้ ยใจทร่ี กั และพรอ้ มรว่ มอดุ มการณเ์ ดยี วกนั ในการ สบื สานพระราชดำ� รแิ ละพระราชประสงค์ เพอ่ื พฒั นาในการดำ� เนนิ การของ “หอ จดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” ไปสู่การจัดท�ำโครงสร้าง พ้นื ฐานทส่ี �ำคัญต่อไปในอนาคต การจัดท�ำโครงสร้างพ้ืนฐานท่ีส�ำคัญต่อไปในอนาคตน้ีถือเป็นเรื่องใหญ่ และยังคงต้องการก�ำลังทัพเสริมอีกมาก เน่ืองจากหนทางที่พอมองเห็นได้บ้าง ในปัจจุบัน ยังอยู่อีกไกลพอควร แต่หากมีผู้รว่ มเดินทางมากข้นึ ย่อมจะช่วยให้ เส้นทางน้ันหดสั้นลง เพราะในระหว่างทางที่ร่วมการงานด้วยกัน ต่างก็คงมี เรือ่ งเล่า มเี ร่อื งชวนคดิ ชวนพูดคยุ แลกเปลยี่ นความเห็นตา่ งๆ ไปด้วยกัน ซ่ึง 239

ในไม่ช้าก็จะถึงเป้าหมายอย่างสนุกและมีประสบการณ์ร่วมกันที่จะส่งต่อให้ ลกู หลาน คนร่นุ ใหม่ ได้ช่วยกนั สบื สานตอ่ ๆ ไปอกี เมื่อผู้อ่านได้อ่านมาถึงตรงน้ีแล้ว จึงเชื่อว่าท่านก็คงพร้อมแล้วส�ำหรับ การเขา้ สู่บทสรปุ และส่งทา้ ย ท่ีมาพรอ้ มด้วยขอ้ เสนอ ข้อคิด และประเดน็ ชวน ถกเถียงอยา่ งมเี หตุผลและเสรี โดยเฉพาะในหวั ขอ้ ทวี่ ่า การวิจัยในเชิงของการ รวบรวม การจัดเก็บและเผยแพร่เอกสารส�ำคัญจากต่างประเทศน้ัน ควรจะมี การดำ� เนินการตอ่ ไปหรือไม่ อยา่ งไรดี และท�ำไมควรต้องมาช่วยกัน? ตามทเ่ี คย เปดิ ประเดน็ ไวต้ ง้ั แตบ่ ทแรกแลว้ และยงั คงรอคอยทา่ นอยใู่ นบทถดั ไป โดยเฉพาะ จากผู้อ่าน ผู้มีจิตช่วยเหลือ อย่างใจจดใจจ่อกับค�ำตอบใหม่ๆ ที่จะได้ร่วมกัน ผลักดนั งานใหญ่ต่อไป ทจ่ี รงิ การรเิ รมิ่ ของพระองค์ ในการทรงดำ� เนนิ การของ “หอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” น้ัน ก็ถือว่ามาจากพระราชด�ำริท่ีมีจิต ช่วยเหลือและเป็นเรอ่ื งใหมแ่ ละยิ่งใหญ่ และแนน่ อนวา่ การทำ� เร่อื งใหมแ่ ละยิ่ง ใหญ่น้ันย่อมมีโอกาสผิดพลาด หรือประสบกับปัญหาต่างๆ เช่นกัน ดังที่การ ด�ำเนินการในรอบ ๒-๓ ปีที่ผ่านมา คือ การระบาดของโรค COVID-19 แต่ ปัจจุบันและอนาคตย่อมต้องดีกว่าอดีตเสมอ หากเรารู้จักตั้งค�ำถามกับอดีตท่ี ผ่านมา ดังข้อคิดจากนกั คิดอจั ฉริยะของโลกทว่ี ่า “ประสบการณ์จากอดีตจงึ เป็นสงิ่ ทมี่ ีคา่ แต่ส่งิ ท่ีอยู่เหนือความมีคณุ คา่ ของอดตี ก็คือ การต้งั คำ� ถาม เพ่ือการมองไปข้างในปัจจุบันและอนาคตต่อไป” (Learn from yesterday, live for today, hope for tomorrow. The important thing is not to stop questioning.) (Albert Einstein) เหตกุ ็ เพราะวา่ ค�ำถามท่ีเกดิ ข้ึนในวนั นี้จะเป็นอดตี ในวนั พรงุ่ นี้ และจะเปน็ อนาคตใน วนั ตอ่ ๆ ไป และเราจะไปไดไ้ กลแคไ่ หนกล็ ้วนขึ้นอยกู่ ับค�ำถามท่เี ราถามในเร่อื ง นน้ั ๆ และหนึ่งในค�ำถามนีค้ อื “ควรจะมกี ารด�ำเนินการของ “หอจดหมายเหตุ ตา่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ ตอ่ ไปหรอื ไม่ อยา่ งไรดี และทำ� ไมควรตอ้ ง มาชว่ ยกัน?” คือชดุ คำ� ถามในอนาคตจากอดีตและปัจจุบนั ที่รอคอยทา่ นอย่ใู น บทถดั ไป 240

บทที่ ๙ บทสรปุ และสง่ ทา้ ย 241

“ แตล่ ะปใี นหอจดหมายเหตุของประเทศต่างๆ มีเอกสารที่ ปลดความลบั แลว้ (declassified documents) มาเร่อื ย นกั วิจยั หลายประเทศ หลายกล่มุ จะคอยตอ้ งอ่านเอกสาร เหล่าน้ี ใครไดก้ อ่ น กจ็ ะมีขอ้ มูลที่จะวเิ คราะห์ วิจารณ์ เหตกุ ารณโ์ ลกได้แม่นยำ� กว่าผอู้ น่ื เอกสารแตล่ ะประเทศ ลกั ษณะตา่ งๆ มเี วลาเกบ็ เอกสารเปน็ ความลบั ไมเ่ ท่ากัน โดยเฉลย่ี จะประมาณ 20 ปี ถา้ สำ� คญั มาก หรือเปน็ สว่ นบุคคลที่จะสรา้ งความเสียหาย แก่ครอบครวั ลูกหลาน แม้เจ้าของเรือ่ งจะตายไปแล้วจะเปน็ หลายสิบปี หรือร้อยปี ” พระราชนิพนธ์ “คำ� นยิ ม” หนงั สือเรอื่ ง จากแฟ้มเอกสารลบั ทีส่ ุด : เผย “ขอ้ มูล ใหม”่ ทางประวัติศาสตรไ์ ทยสมยั สงครามโลกคร้งั ท่ี ๒ ของหอจดหมายเหตุ แห่งชาติ สหรัฐอเมริกา (NARA) พันเอก ดร.สรศักด์ิ งามขจรกลุ กิจ (มลู นธิ ิ สถาบันสรา้ งสรรคป์ ัญญาสาธารณะ ส�ำนักงานการวิจัยแห่งชาต,ิ ๒๕๖๔) 242

“ตำ� แหนง่ อยไู่ มน่ าน แตต่ ำ� นานจะอยตู่ ลอดไป” การเขยี นประวตั ศิ าสตร์ จากความทรงจำ� ของคนเกา่ นกี้ เ็ ชน่ กนั และการเขยี นเลา่ เรอื่ ง “หอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย”์ ใกล้จบแลว้ แตเ่ รือ่ งเล่าและต�ำนานนี้จะ ยงั คงดำ� รงอยตู่ อ่ ไปอกี นานเทา่ นาน ตราบเทา่ ทยี่ งั มเี อกสารตา่ งประเทศใหช้ ว่ ย กันเก็บกลับมา และถือเป็นภารกิจของคนรุ่นใหม่ท่ีมีใจรัก ตระหนัก ในการ สบื สานกันตอ่ ๆ ไป ยิ่งมีคนมาช่วยกนั มากขึ้น กย็ ง่ิ เติบโตและไม่โดดเด่ยี ว เพราะเสน้ ทางของงานนคี้ อื ความหวงั และมผี คู้ นรอคอยอยมู่ าก จงึ ควร ต้องช่วยกันดังชุดค�ำถามในบทก่อนและเช่ือว่าคงจะค้นหาค�ำตอบของค�ำถาม นั้นได้ คือเข้าใจเข้าถึงความเป็นมา องค์ผู้ปิดทองหลังพระ ตลอดจนการ ด�ำเนินการในด้านหลักต่างๆ ท่ีต่างจากหอจดหมายเหตุอื่นๆ รวมท้ังส�ำนัก หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาตดิ ว้ ย เพราะแตล่ ะแหง่ ตา่ งมปี รชั ญา มเี ปา้ หมายเฉพาะ อันเปน็ เอกลกั ษณข์ องตนเอง หอจดหมายเหตุต่างประเทศแหง่ น้กี เ็ ช่นกนั การเล่าเร่อื งราวในแบบคนเก่าเล่าต�ำนานบนฐานความรู้ ประสบการณ์ และข้อเท็จจริง ก็เพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการถ่ายทอดและท�ำความเข้าใจ 243

ความเป็นมาของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งน้ี และเมื่อมีความเป็นมาก็ ย่อมมีความเป็นไปเช่นกัน หนังสือเล่มน้ีมีวงจรชีวิตไม่ต่างกัน คือมีจุดเร่ิมและ จุดจบ แม้เราทุกคนไมช่ อบการลาจากกันกต็ าม แตม่ ันคงเป็นเรื่องธรรมดาของ สรรพส่งิ เนอื่ งจากไดเ้ ขียนเล่ามาถงึ บทท้ายสดุ คอื บทสรปุ และส่งทา้ ย ซงึ่ โดย ธรรมเนยี มควรจะตอ้ งเขยี นเลา่ ซำ�้ และยำ�้ ในสงิ่ ทไี่ ดน้ ำ� เสนอมาแลว้ ตงั้ แตบ่ ทแรก จนถึงกอ่ นบทสรุป แต่คนเก่าเล่าเรื่องใหม่ยังไม่มีธรรมเนียมปฏิบัติ และหากเขียนในแนว เดิมเช่นนี้ก็เป็นการเน้นอดีตมากไป คืออาจยาวเกินกว่าเหตุ ไม่ชวนคิด ชวน ถกเถยี งในเชิงปญั ญาและการมองไปขา้ งหน้า เพือ่ ชว่ ยกนั คดิ ชว่ ยกันทำ� เพอ่ื รว่ มกนั ขบั เคลอื่ นอนาคตตอ่ ไปของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ ม อาจารย”์ ไดบ้ รรลตุ ามเป้าหมายใหญ่ทคี่ ดิ ไว้ ผู้เขียนจงึ เห็นวา่ บางเรือ่ งขา้ มไดค้ วรผา่ นไปดีกว่า คอื ไมจ่ ำ� เปน็ ต้องยดึ ตามธรรมเนียมก็ได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเร่ืองนี้ “อดีตเป็นเร่ืองส�ำคัญ แต่ไม่ ส�ำคญั เท่ากบั ปจั จบุ ัน ซง่ึ เปน็ หนทางที่ทำ� ใหม้ องเหน็ อนาคต” เพราะแม้อดตี มี ความสำ� คญั ตามทไี่ ดเ้ ลา่ มาเปน็ พน้ื ฐานแลว้ แตย่ งั มปี ระเดน็ ใหมใ่ นปจั จบุ นั และ อนาคตท่ีควรต้องฝากไว้ให้ช่วยกันคิด ช่วยกันท�ำอย่างไม่มีจุดสิ้นสุด คือ ท�ำ อย่างไรจงึ จะบรรลเุ ปา้ หมายใหญท่ วี่ ่านน้ั ให้ได้ในอนาคต การจะบรรลุเป้าหมายใหญ่ให้ได้นั้น จ�ำเป็นต้องอาศัยความใหม่อัน ย่ิงใหญใ่ นการรว่ มมือร่วมใจจากคนไทยเป็นสว่ นใหญห่ รือขึ้นอยกู่ บั ทกุ ทา่ น ถ้า หากผู้อ่านมีจิตช่วยเหลือ มีเวลา มากหรือน้อยไม่เป็นปัญหา เพราะย่อมจะมี สว่ นสำ� คญั ในการทจี่ ะชว่ ยกนั คดิ สง่ เสรมิ สนบั สนนุ และพฒั นาหอจดหมายเหตุ ต่างประเทศแห่งนใี้ ห้กา้ วไปข้างหน้า จาก ณ ปัจจบุ ัน ต่อไปอยา่ งต่อเนือ่ งจน เข้าสู่เส้นชัย ซึ่งก็คือ การจัดท�ำโครงสร้างพื้นฐานที่ส�ำคัญทาง “คลังข้อมูล” ดิจิทัลเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ ในฐานะต้นแบบท่ียิ่งใหญ่ เพราะถือได้ว่าเป็น คร้ังแรกทกี่ ่อเกดิ ขนึ้ ในเมอื งไทย 244

ดังน้ัน เพ่ือช่วยในเชิงการเตรียมความคิดอ่านและพร้อมร่วมท�ำงาน ด้วยกันในแนวใหม่ๆ แทนที่จะสรุปตามแบบธรรมเนียมท่ียึดกันมาในอดีตนั้น ในบทนจ้ี ะไดก้ ลา่ วเนน้ ถงึ ความสำ� คญั ของการเขา้ สเู่ สน้ ชยั อนั เปน็ เปา้ หมายใหญ่ ของหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศแหง่ นยี้ อ่ มจะดกี วา่ พรอ้ มดว้ ยขอ้ ถกเถยี งและ บททง้ิ ทา้ ยตามขอ้ เสนอแนะในเชงิ ทา้ ทายตอ่ การดำ� เนนิ การของ “หอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” และผลการวิจัยตามโครงการสืบสาน พระราชด�ำริฯ : การวิจัยเอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่จาก หอจดหมายเหตุตา่ งประเทศ ท่เี คยเปิดประเดน็ ไวต้ ัง้ แตบ่ ทแรกมาแลว้ และได้ ย�้ำเตือนในบทก่อนทเ่ี พิง่ ผ่านมาอกี ครัง้ จงึ หวงั วา่ ผ้อู ่านคงจะจำ� กนั ได้ และหากท่านพร้อม จะไดเ้ รม่ิ จากคำ� ถาม แรก อะไรคือ ความส�ำคัญและเป็นพื้นฐานของการช่วยคิดช่วยท�ำในเรื่องดีๆ และในเบ้ืองต้นได้อาศัยการด�ำเนนิ การทีผ่ า่ นมาของทั้ง ๒ โครงการนี้ ซ่งึ กค็ อื “หอจดหมายเหตตุ ่างประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ และ “การวจิ ัยเอกสาร ส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ” เป็น ฐานคิดและขอ้ เทจ็ จรงิ ในการสนับสนุน ท้ังขอ้ เสนอแนะเกยี่ วกบั การวิจยั ในขนั้ ต่อไป ตลอดจนประโยชน์ในทางประยุกต์ของผลงานวิจัยท่ีผ่านมาและปี ถดั ๆ ไปนบั จากปี ๒๕๖๖ เป็นตน้ ไป ดังทไ่ี ด้กล่าวมาแลว้ และควรเน้นย้�ำไว้อกี คร้งั วา่ ผลของการดำ� เนินการ ในโครงการการวิจัยเอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่จาก หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศในรอบ ๒-๓ ปที ผ่ี ่านมานนั้ มขี อ้ สรุปท่ีชัดเจนและ ตรงไปตรงมาในหลักใหญ่ ซ่ึงก็คือได้บรรลุผลตามวัตถุประสงค์หลักในการ ส่งเสรมิ และสนบั สนนุ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย์” และมขี อ้ เสนอแนะในเชงิ ทา้ ทายการวจิ ยั ของไทยจากชดุ คำ� ถามทวี่ า่ เราควรจะ ตอ้ งสบื สานพระราชดำ� รแิ ละพระราชประสงคข์ องพระองคน์ แ้ี หง่ นต้ี อ่ ไปหรอื ไม่ อยา่ งไรดี และทำ� ไมควรตอ้ งมาช่วยกัน? 245

การจะตอบค�ำถามเหล่าน้ีได้ดี ย่อมต้องอาศัยหลักคิดและวิธีการทาง ประวัติศาสตร์ เช่นเดียวกันกับท่ีคณะค้นคว้า/วิจัยของโครงการน้ีได้ใช้สิ่ง เหล่านี้มาตลอด และเพ่ือการน้ีเราอาจเริ่มต้นจากการหวนกลับไปพินิจผลงาน ทผี่ า่ นมาของโครงการวจิ ยั น้ี โดยเฉพาะประเดน็ ทว่ี า่ มอี ะไรใหม่ มอี ะไรทส่ี ำ� คญั และหากรวมถงึ ผลงานของโครงการ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ ม อาจารย์” ดว้ ย กน็ ่าจะย่ิงดีใหญ่ เนื่องจากทั้งสองโครงการน้ีท�ำงานในลักษณะเดียวกัน และถ้าพบ ขอ้ เท็จจริง พบผลงานสำ� คัญ ขอ้ มูลใหม่ ท่ีเป็นประโยชนต์ อ่ สงั คมและประเทศ แนน่ อนวา่ ยอ่ มจะเหน็ แนวทางตอ่ ไปในปจั จบุ นั และอนาคตของการทำ� งานวจิ ยั ในการรวบรวม จัดเก็บ และเผยแพร่เอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์จาก หอจดหมายเหตุตา่ งประเทศ จากประเทศตา่ งๆ ทวั่ โลกกลับมาเมอื งไทย และ คงตอบค�ำถามข้างต้นดังกล่าวไดอ้ ย่างมีเหตุมีผลและตรงกบั ข้อเท็จจริง ในเรอ่ื งนจี้ ะไดเ้ รมิ่ ตน้ จากขอ้ เทจ็ จรงิ คอื ผลงานเดน่ ๆ ในการดำ� เนนิ การ ของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย์” ในรอบ ๓๐ ปที ี่ ผา่ นมา คือการสะสมเอกสารต่างประเทศจ�ำนวนหนึ่งจากหลากหลายประเทศ โดยไดต้ วั เอกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทยจากเอกสารตา่ งประเทศ ทง้ั สมยั ก่อนและระหว่างสงครามโลกครั้งที่ ๒ และสมัยต่อมาคือ สมัยสงครามเย็น สงครามเกาหลีและอาเซียนจากสมาคมสู่ประชาคมในยุคหลังสงครามเย็น โดยเฉพาะจากหอจดหมายเหตแุ หง่ ชาตขิ องประเทศเกาหลใี ต้ จนี ญป่ี นุ่ ไตห้ วนั เยอรมนี รสั เซยี ฝรัง่ เศส เวียดนาม สหรฐั อเมรกิ า ออสเตรเลยี องั กฤษ และ อนิ เดยี ในจ�ำนวนประมาณมากกวา่ ๒ แสนแผน่ ในจำ� นวนมากกวา่ ๒ แสนแผน่ ท่ีมอี ยใู่ นขณะนี้ หากพินิจในเชิงปริมาณ อาจนอ้ ยกว่าท่กี ำ� หนดไว้ก็ได้ เนอ่ื งจากในชว่ ง ๒-๓ ปหี ลงั (๒๕๖๓-๖๕) คณะ ค้นคว้า/วิจัยไม่สามารถเดินทางไปหอจดหมายเหตุแห่งชาติของแต่ละประเทศ ไดด้ ว้ ยตนเอง แต่หากพิเคราะห์เชงิ ลกึ ในเชิงคุณภาพแล้ว คงเหน็ พ้องตรงกนั ได้ วา่ เอกสารจำ� นวนนม้ี ขี อ้ มลู สำ� คญั ขอ้ มลู ใหม่ ทมี่ คี ณุ คา่ ทางการศกึ ษาประวตั ศิ าสตร์ ไทยไมน่ ้อย 246

เพราะข้อมูลชุดใหม่ในชว่ ง ๒-๓ ปหี ลงั น้ี มีขอ้ มลู ใหม่ ขอ้ มูลสำ� คญั ใน การศึกษาวิจัยประวัติศาสตร์ไทยสมัยสงครามเกาหลี อาเซียนจากสมาคมสู่ ประชาคม ไดอ้ ยา่ งรอบดา้ น และยงั พบวา่ ไมม่ นี กั วชิ าการทา่ นใดเคยใชเ้ อกสาร ดังกล่าวมาก่อนในภาพรวม โดยเฉพาะเอกสารของเกาหลีใต้ จีน ญี่ปุ่น และ เพ่ือนบ้านอินโดจีน แม้ในส่วนของเอกสารทางสหรัฐอเมริกา ฝร่ังเศส รัสเซีย เยอรมนี ออสเตรเลีย และอินเดีย กลับพบว่ามีการใช้น้อยมากในแวดวงของ นักวิชาการไทย ซ่ึงเท่าท่ีส�ำรวจงานวิจัยที่เก่ียวข้องในเรื่องเหล่าน้ี มักใช้เพียง เอกสารของสหรฐั อเมรกิ าเป็นสว่ นใหญเ่ ทา่ นัน้ และเอกสารลบั ทสี่ ุดของ NARA กย็ งั ไมแ่ พร่หลายในแวดวงงานเขียนวิชาการของไทยมากนัก โดยเหตนุ ัน้ การเผยแพรแ่ ละการแปลเอกสารสำ� คญั ท้ังของเดมิ และชดุ ใหมน่ ้จี าก “หอจดหมายเหตุตา่ งประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย”์ จึงถือเป็นสิง่ ท่ีมีคุณค่ายิ่งท้ังต่อผู้คนในแวดวงของวิชาการไทย และประชาชนผู้สนใจท่ัวไป แม้ว่าผลการวิจัยในช่วงหลังนี้ได้น�ำเอกสารต่างประเทศกลับมาจ�ำนวนต่�ำกว่า เปา้ หมายทก่ี ำ� หนดไวก้ จ็ รงิ แตใ่ นดา้ นคณุ ภาพทจ่ี ะสง่ ผลตอ่ การผลติ และพฒั นา ความรู้ความเข้าใจ การศึกษาวิจัยประวัติศาสตร์ไทยสมัยสงครามเกาหลีและ อาเซียนจากสมาคมสู่ประชาคมน้ัน เอกสารต่างประเทศชุดน้ีมีความหมาย มี ความส�ำคญั อย่างย่งิ ยวด ในกรณไี ทยกบั สงครามเกาหลนี นั้ เอกสารตา่ งประเทศชดุ นยี้ งั ครอบคลมุ ผเู้ ลน่ หรอื ตวั ละครเอกในเหตกุ ารณส์ งครามนนั้ อยา่ งครบสมบรู ณ์ เพราะมขี อ้ มลู จากทงั้ ๒ ฝา่ ยใหญ่ คอื คา่ ยโลกเสรี นำ� โดยสหรฐั อเมรกิ า ญปี่ นุ่ และออสเตรเลยี และฝ่ายคอมมิวนิสต์ มีจีนและข้อมูลของจีนน้ียังมีข้อมูลของเกาหลีเหนือและ รัสเซยี รว่ มอยู่ดว้ ย และประเทศทเี่ ปน็ สนามรบคือ เกาหลีใต้ ที่นา่ สนใจยิ่ง คอื ในเอกสารของ NARA ยงั มีขอ้ มูลทางรสั เซยี จนี ดว้ ย จึงเปน็ ทีส่ นใจของรายการ ความจรงิ ไมต่ าย (ไทยพบี เี อส) ซง่ึ ไดม้ าสมั ภาษณผ์ เู้ ขยี นเพอ่ื ชว่ ยเผยแพรเ่ อกสาร และความร้ขู องสงครามเกาหลี และออกอากาศเมอ่ื วนั ท่ี ๖ เมษายน ๒๕๖๕ 247

จากตวั อยา่ งนี้ จงึ เห็นได้วา่ เอกสารชดุ น้ีมีความสำ� คัญ มีประโยชน์ และ จะมปี ระโยชนย์ ิง่ ข้นึ หากมกี ารนำ� ไปเผยแพร่และการแปลดว้ ย กน็ า่ จะยงิ่ ดีเปน็ ทวีคูณ ท�ำนองเดียวกับการท�ำบุญที่ถูกจังหวะถูกผู้รับท่ีก�ำลังเดือนร้อนหรือมี ความจ�ำเป็นท่ีมีความต้องการเรื่องน้ันจริงๆ เพราะเท่าท่ีทราบยังไม่มีงานวิจัย เร่ืองน้ีที่ใช้เอกสารกว้างขวางท้ังจากสองค่ายและรวมถึงเอกสารของเกาหลีใต้ และจีนอกี ดว้ ย และในความเป็นจรงิ ยงั มกี ารแปลเอกสารจากเกาหลใี ตแ้ ละจีน ในสมัยสงครามเกาหลี ซ่ึงด�ำเนินการแล้วเสร็จในกลางปี ๒๕๖๔ และอาจจะ พิมพ์เผยแพรใ่ นโอกาสต่อไป สว่ นในกรณไี ทยกบั อาเซยี นจากสมาคมสปู่ ระชาคมนนั้ คงกลา่ วไดว้ า่ ไม่ แตกต่างไปจากในกรณีไทยกบั สงครามเกาหลีมากนัก คอื นอกจากมขี อ้ มลู ใหม่ ข้อมูลสำ� คัญแล้ว เอกสารตา่ งประเทศชดุ นซ้ี ึ่งได้คน้ ควา้ จาก ๑๑ ประเทศ ยัง ครอบคลมุ ผเู้ ลน่ หรอื ตวั ละครเอกในเหตกุ ารณก์ ารกอ่ ตงั้ ของสมาคมอาเซยี นนนั้ อยา่ งครบถ้วนสมบูรณ์ท่ีสดุ ซึ่งเทา่ ทที่ ราบมายังไม่เคยปรากฏมากอ่ นในแวดวง วชิ าการไทย ทใี่ ชเ้ อกสารตา่ งประเทศอยา่ งกวา้ งขวางทงั้ ในการศกึ ษาวจิ ยั อาเซยี น โดยตรงและประเด็นท่เี กย่ี วขอ้ ง เพราะมขี อ้ มลู จากทง้ั ๒ ฝา่ ยใหญใ่ นสมยั สงครามเยน็ ไดแ้ กค่ า่ ยโลกเสรี นำ� โดยสหรฐั อเมรกิ า ไตห้ วนั ฝรง่ั เศส เยอรมนี และออสเตรเลยี ฝา่ ยคอมมวิ นสิ ต์ มีกมั พชู า จนี รัสเซยี เวยี ดนาม และขอ้ มูลของจีนนี้ยงั มีข้อมูลของเกาหลีเหนอื และรัสเซยี รว่ มอยดู่ ้วยเชน่ กนั นอกจากน้ียังมีข้อมูลจากกลุ่ม NAM เช่น อินเดยี และประเทศที่เป็นผู้ร่วมก่อตั้งสมาคมอาเซียน โดยเฉพาะไทย สิงคโปร์ และ อนิ โดนเี ซยี ซง่ึ ขอ้ มลู ในสามประเทศนม้ี มี ากและไดม้ าจากสหรฐั อเมรกิ า (NARA) เช่น ชุด RG 59 และ RG 84 และ CIA ชุด CREST และขอ้ มลู ของ NARA และ CREST ยังมีขอ้ มลู จากฝา่ ยคอมมิวนสิ ต์ เช่น รสั เซยี และกลุ่ม NAM โดยเฉพาะ อินเดีย ทม่ี ีตอ่ สมาคมอาเซียนอีกมากเชน่ กนั เรอ่ื งความนา่ สนใจของกรณไี ทยกบั สมาคมอาเซยี นน้ี อาจสะทอ้ นใหเ้ หน็ ไดจ้ ากกรณหี นงึ่ ซงึ่ แมจ้ ะเปน็ ตวั อยา่ งของคนกลมุ่ เลก็ ๆ แตก่ ลบั ซอ่ นความหมาย 248

ท่ียิ่งใหญ่ของการด�ำเนินการของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งน้ีได้อย่างดี คือภายหลังจากการจดั สมั มนาทางวิชาการเมื่อปี ๒๕๖๔ แล้ว มีผ้สู นใจทีไ่ มไ่ ด้ มาร่วมงานสัมมนาครัง้ น้ี ไดต้ ิดตอ่ มาเพ่อื ขอหนงั สอื ประกอบการสัมมนา เร่ือง “๕๔ ปี การก่อต้ัง “อาเซียน” และปฏิกิริยาจากโลกมหาอ�ำนาจและ เพื่อนบ้าน : มุมมองจากเอกสารหอจดหมายเหตุต่างประเทศและนักวิชาการ อาวุโส” จำ� นวนหน่ึงซงึ่ มีขอ้ มูลทนี่ ่าสนใจและจะนำ� มาเล่าส่กู ันฟัง กล่าวคอื ในเบอื้ งตน้ ไดม้ กี ารแจกจา่ ยหนงั สอื ประกอบการสมั มนาดงั กลา่ วไปตาม ปกติ และต่อมามีอีกหลายท่านที่ติดต่อมา เพราะต้องการเพิ่มเติมจากบรรดา อดตี นกั การทตู ของไทย เชน่ อดีตเอกอคั รราชทูตสมปอง สงวนบรรพ์ ไดข้ อให้ ผู้เขียนจัดส่งหนังสือนี้ไปให้กับอดีตเอกอัครราชทูตอีก ๕ ท่าน ได้แก่ ดร. จริย์วัฒน์ สันตะบุตร อาจารย์ สุรพงษ์ ชัยนาม คุณกิตติพงษ์ ณ ระนอง ดร.อนุสนธิ์ ชนิ วรรโณ และ ดร.เตช บนุ นาค เลขาธกิ ารสภากาชาดไทย แตก่ รณที ่ีนา่ สนใจยิง่ ก็คือ ภายหลังทราบว่า ดร.เตช บุนนาค หน่งึ ในห้า ทา่ นทีไ่ ด้รบั หนังสอื ประกอบการสมั มนานน้ั แล้ว ได้บอกกับทีมงานค้นคว้าทา่ น หน่ึง (พ.ท.ผศ.ดร.อภิเษก มนเทียรวเิ ชียรฉาย) วา่ ชอบหนงั สอื เลม่ นี้ เพราะอา่ น สนกุ และขอใหจ้ ดั สง่ ไปอกี ๕ เลม่ เพอื่ แจกจา่ ยในบรรดาคนรจู้ กั ตอ่ ไป ตอ่ มายงั ทราบจากผอู้ ำ� นวยการกองวชิ าประวตั ศิ าสตรฯ์ (พ.อ.หญงิ ดร.เมธนิ ี เฉลมิ วฒั น)์ วา่ ดร.เตช บุนนาค ยงั ไดต้ ดิ ต่อมาขอไปอกี ๒ เลม่ เมอื่ กลางเดอื นพฤศจกิ ายน ๒๕๖๔ ข่าวข้อมูลเล็กๆ นี้ มีความหมายที่ควรใส่ใจ เพราะถ้าหากบรรดา นักการทูตและอดีตเอกอัครราชทูต ได้อ่านแล้ว มีความชอบและสนุกกับเนื้อ ความต่างๆ ในหนังสือนั้น ซึ่งสรุปข้อมูลเด่นๆ จากเอกสารต่างประเทศ ๑๑ ประเทศนั้น และยังน่าสนใจชวนคิดชวนติดตามดังที่กล่าวมา ก็ท�ำให้ ชวนคิดต่อไปวา่ แลว้ พวกนักวชิ าการ อาจารย์ นสิ ิตนักศกึ ษา และประชาชน ผสู้ นใจทว่ั ไปเลา่ พวกเขาจะมคี วามรสู้ กึ เชน่ ไร หากทราบขา่ วการแจกจา่ ยหนงั สอื ไดเ้ ห็น ไดอ้ ่านหนังสือเล่มนี้ 249