NDRT Manual (TH) หนังสือประกอบการอบรมเชิงปฏิบัติการหน่วยเคลื่อนที่เร็ว

หนังสือประกอบการอบรมเชงิ ปฏบิ ัติการหน่วยเคล่ืิอนท่เี ร็ว พรพมิ ล ปานเงนิ และสรุ พงษ์ สคุ �ำหลา้ (8) ศกึ ษาการประยกุ ตใ์ ชร้ ะบบภมู สิ ารสนเทศเพอ่ื ประเมนิ พืน้ ทเ่ี ส่ียงอทุ กภยั อ�ำเภอบางระก�ำ และการจัดตง้ั ศนู ยช์ ว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบอทุ กภยั ชัว่ คราวในพื้นทีต่ �ำบล ชุมแสงสงคราม อ�ำเภอบางระก�ำ จังหวดั พิษณโุ ลก กลา่ ววา่ ศนู ย์พกั พิงชวั่ คราว หมายถึง การมีการ อพยพผปู้ ระสบอทุ กภัยออกมาอยู่ในศนู ย์พักพงิ และมกี ารจดั การบริหารภายในอยา่ งมรี ะบบแบบแผน ส�ำนักโภชนาการ กรมอนามัย(2) กล่าววา่ ศูนยพ์ กั พิงช่ัวคราวเปน็ หนึ่งในวธิ กี ารแกป้ ัญหาเรอื่ งท่ี อยู่อาศยั จากสถานการณว์ กิ ฤตหรอื สาธารณภัย จดุ ทน่ี �ำมาใชเ้ ปน็ ศนู ย์พักพงิ มีอยู่หลายประเภท ได้แก่ โรงเรยี น โรงพยาบาล ศาสนสถาน ปอ้ มต�ำรวจ รวมทั้งคา่ ยทหาร กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย(9) กล่าวว่า ทพ่ี ักพิงชัว่ คราว หมายถงึ สถานท่ีเพ่ือให้ผู้ประสบภัยใช้อยู่อาศัยเม่ือไม่สามารถเข้าถึงท่ีอยู่อาศัยตามปกติได้ อาจเป็นสถานที่ที่ สรา้ งจากวัสดุชั่วคราว เช่น เต็นท์ บ้านจากวัสดสุ งั เคราะห์ ทพี่ กั อาศัยชัว่ คราวชนดิ อ่ืนๆ แผนปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาติ พ.ศ.2558(10) กลา่ ววา่ ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว หมายถงึ อาคารสิ่งก่อสร้างเดิมที่ถูกน�ำมาใช้เป็นท่ีพักอาศัยชั่วคราวส�ำหรับชุมชนที่ได้รับผลกระทบจาก สถานการณ์ความขดั แย้งหรือภัยพบิ ตั ิทางธรรมชาติ กล่าวโดยสรุป ศนู ย์พักพงิ ช่ัวคราวของสภากาชาดไทย หมายถงึ อาคารส่ิงกอ่ สรา้ งเดมิ หรอื สร้างขึ้นใหม่ท่ีถูกน�ำมาใช้เป็นท่ีพักอาศัยช่ัวคราวส�ำหรับชุมชนที่ได้รับผลกระทบจากภัยพิบัติ ทางธรรมชาติ หรือภยั พบิ ัติจากน�ำ้ มือมนุษย์ การวางแผนต้ังศูนย์พักพิงช่ัวคราว ควรพิจารณาถึงผลกระทบต่อความปลอดภัยส่วนบุคคลที่ จ�ำเปน็ การสรา้ งความมนั่ ใจวา่ จะไมต่ กเปน็ เปา้ หมายในการโจมตี กอ่ ใหเ้ กดิ ความเสยี่ งดา้ นความปลอดภยั ต่อประชาชนโดยรอบ หรือสง่ ผลใหเ้ กดิ ความต้องการทไ่ี ม่ยง่ั ยนื ตอ่ ส่งิ แวดลอ้ มโดยรอบ(11) การจัดการด้านสุขภาพในศูนย์พักพิงช่ัวคราวส�ำหรับสภากาชาดไทย คือการจัดเตรียมศูนย์ พกั พิงช่วั คราวใหม้ ีการดแู ลดา้ นสุขภาพ และการดูแลดา้ นสุขาภิบาลที่มมี าตรฐานสากล และเหมาะสม ตามสถานการณ์ในพ้นื ทอ่ี ยา่ งมีประสิทธิภาพเพอื่ ปอ้ งกนั และลดความเสี่ยงการแพร่ระบาดของโรค 150

Nationnal Disaster Response Team Handbook 2. ประเภทของศูนย์พกั พิงชวั่ คราว ศูนย์พกั พิงชัว่ คราว แบง่ ออกเป็น 2 ประเภท ได้แก่ 2.1 ศูนย์พกั พิงชวั่ คราวในระบบ คือภาครฐั จดั หาอาคารหรือสถานทไ่ี ว้รองรับผทู้ จ่ี �ำเป็นต้อง โยกยา้ ยท่ีอย่อู าศัย เช่น สถานทพี่ ักพงิ จากพายุ แผ่นดินไหว 2.2 ศนู ยพ์ กั พงิ ชั่วคราวนอกระบบ คือศนู ยพ์ ักพงิ ช่ัวคราวท่ีกอ่ ตั้งขึ้นมาเอง ไมไ่ ด้รับอนญุ าต หรอื ประสานงานกบั ภาครัฐ 3. หลกั การจดั ศนู ยพ์ ักพิงช่วั คราว ส่ิงทีต่ อ้ งค�ำนงึ ในการเลอื กศนู ย์พักพงิ ชว่ั คราว ได้แก่ • จ�ำนวนของผ้ปู ระสบภยั ท่ีต้องโยกยา้ ยท่ีอยู่อาศยั • ก�ำหนดกลไกการประสานงาน (ระดับทอ้ งถิน่ ) 4. การเลือกพ้ืนที่ปลอดภยั (1) พน้ื ทป่ี ลอดภยั หมายถงึ ศนู ยอ์ พยพ หรอื ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวของชมุ ชนซงึ่ ไดจ้ ดั เตรยี มไวส้ �ำหรบั ผปู้ ระสบภยั ทตี่ อ้ งอพยพยา้ ยออกจากทพี่ กั อาศยั เดมิ อนั เนอ่ื งมาจากผลกระทบจากอทุ กภยั และสาธารณภยั ประเภทอืน่ ๆ และอาศยั พักพงิ ชั่วคราวจนกวา่ สถานการณภ์ ยั พบิ ัติจะยตุ ิ และมีการอพยพกลบั ทีต่ ้ังเดมิ ดว้ ยความเรยี บรอ้ ย 4.1 ลกั ษณะทว่ั ไปในการเลือกพ้นื ท่ีปลอดภัย สถานทต่ี ง้ั ของศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว หมายถงึ พนื้ ทบ่ี รเิ วณโดยรอบอาคาร และสภาพแวดลอ้ ม ในวงกวา้ ง การเลือกสถานทตี่ ้งั ไมไ่ ด้พจิ ารณาลกั ษณะทางกายภาพเทา่ นั้น แตต่ ้องค�ำนึงถงึ ลกั ษณะทาง สงั คมและการเมืองด้วย ดังนี้ 1. ความปลอดภยั สถานทท่ี ป่ี ลอดภยั ไมเ่ สยี่ งตอ่ การเกดิ ภยั พบิ ตั ซิ ำ้� ซอ้ น หรอื ไมม่ คี วามเสย่ี ง ต่อผลกระทบจากภยั อื่นๆ ที่อาจจะเกิดขนึ้ ในสภาวะอากาศช่วงน้นั เช่น จากพายุ หรือลมกรรโชกแรง ดนิ โคลนถล่ม นำ้� ปา่ ไหลหลาก 151

หนังสือประกอบการอบรมเชงิ ปฏิบตั ิการหนว่ ยเคล่ืิอนท่เี รว็ 2. การเข้าถงึ คือ เปน็ พนื้ ทีท่ ีเ่ ขา้ ถึงได้สะดวกตอ่ การเดนิ ทาง และการติดต่อ จากภายนอก ไปยงั พืน้ ท่ี ท่ีเลอื กเปน็ ศนู ยพ์ กั พงิ ช่วั คราว โดยการเดนิ ทางด้วยพาหนะใดๆ เช่น รถยนต์ รถพยาบาล รถกชู้ พี หรอื เรอื ประเภทต่างๆ และยงั รวมถึงความสะดวกในการใช้สถานท่โี ดยปราศจากอปุ สรรค และ ค�ำนงึ ถึงความสะดวกของทกุ คน เชน่ เดก็ ผสู้ ูงอายุ คนตาบอด และ ผพู้ ิการ ตลอดจนผ้สู งู อายุ และ ผู้พิการที่ใช้รถเข็น หรือใชไ้ มเ้ ทา้ 3. สาธารณูปโภคพ้นื ฐาน มีความพรอ้ มของสาธารณปู โภคพ้ืนฐาน ไดแ้ ก่ ประปา ไฟฟา้ การคมนาคม เพ่อื เอ้ือตอ่ ความสะดวกในการด�ำรงชีวิตประจ�ำวัน และไมห่ ่างไกลจากสถานท่ีใหบ้ ริการ ของรฐั เชน่ โรงพยาบาล ส�ำนกั งานการปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ สถานตี �ำรวจ และศนู ยป์ ระสานงานชว่ ยเหลอื ตา่ งๆ 4. การด�ำรงชีวติ ประจ�ำวัน เป็นสถานท่ที ี่เอื้ออ�ำนวยตอ่ การจัดระเบยี บในด้านตา่ งๆ เชน่ การจดั พนื้ ทห่ี ลบั นอน พน้ื ทท่ี �ำอาหาร การระบายอากาศ การท�ำความสะอาด การก�ำจดั ขยะและนำ�้ เสยี สถานทีซ่ กั ล้าง หอ้ งน�้ำ ห้องส้วม เพ่อื สุขอนามยั ทด่ี ี เพือ่ ปอ้ งกันโรคติดตอ่ เชน่ มาลาเรีย ทอ้ งร่วง เป็นตน้ 5. มีการคุ้มครองปกป้องเด็กและเยาวชน การคุ้มครองจากภยันตรายในทุกรูปแบบ ซึ่งการจัดการด้านต่างๆ น้ีต้องค�ำนึงถึงหลักมนุษยธรรม สิทธิขั้นพื้นฐานตามกฎหมาย ปราศจากการ เอารดั เอาเปรียบจากเพศสภาพ หรือสภาพความพกิ าร หรือความสูงอายุ 6. มีทางลาดส�ำหรบั รถเข็น ทางลาดจากพนื้ ถึงตัวอาคารสถานที่ ประตมู ขี นาด ทก่ี วา้ งพอ ส�ำหรบั รถเขน็ มรี าวน�ำทางเดนิ หรือเปน็ ราวจบั ส�ำหรบั ทางเดนิ ข้นึ ลงบนั ได และมีห้องน�้ำทเี่ หมาะสม ส�ำหรับผูพ้ ิการ หรือผู้สูงอายุ หากไม่มสี งิ่ อ�ำนวยความสะดวกเหลา่ นี้ จ�ำเปน็ ท่ีจะต้องพิจารณาปรับปรงุ สถานท่ี จัดหาสง่ิ อ�ำนวยความสะดวกตา่ งๆ หรือสรา้ งขึน้ ใหม่ 152

Nationnal Disaster Response Team Handbook 4.2 สถานท่ใี นชุมชนท่เี ลือกเป็นทปี่ ลอดภยั (1,11,12) ตารางท่ี 1.1 สถานท่ีในชมุ ชนทเ่ี ลือกเปน็ ทป่ี ลอดภัย สถานท่ี ข้อดี ข้อเสยี โรงเรียน • ตั้งอยใู่ กลก้ ับชมุ ชนเดิมของผู้พกั พงิ • การพักอาศัยอาจจะรบกวนการเรียนการสอน • มสี าธารณูปโภคจ�ำเปน็ ขน้ั พื้นฐาน เช่น ของโรงเรยี น ในกรณใี ชเ้ ปน็ ทเี่ รยี นและศนู ยพ์ กั พงิ นำ้� ไฟฟา้ หอ้ งนำ้� โรงครัว ช่ัวคราวในเวลาเดยี วกนั • มคี ณะกรรมการโรงเรียน • สภาพหอ้ งเรียนอาจจะไม่มีความเป็นส่วนตัว • บางโรงเรียนมีแผนป้องกันภัยใน โรงเรยี น ส�ำนกั งาน • เป็นทรี่ ูจ้ กั ของคนในชุมชน และมหี นว่ ย • พื้นท่อี าจจะไม่กวา้ งพอส�ำหรบั การรองรับ องค์การบริหาร งานรักษาความปลอดภยั ผูป้ ระสบภัยหลายครอบครัว สว่ นต�ำบล/ • มรี ะบบสอ่ื สาร • ยากตอ่ การจดั พ้นื ท่สี ว่ นบุคคล เทศบาล • มีสาธารณูปโภคจ�ำเป็นข้ันพื้นฐาน เช่น • การจัดพื้นท่ีพักพิงอาจจะรบกวนการท�ำงาน นำ�้ ไฟฟา้ ห้องนำ�้ ของเจ้าหนา้ ที่ ศาสนสถาน • ใกล้พ้ืนท่ีชุมชนมีความสัมพันธ์กับ • ข้อบัญญัติทางศาสนาอาจจะท�ำให้เกิดความ เชน่ วัด มสั ยิด ประชาชน เหลอ่ื มลำ�้ หรอื ความขดั แยง้ ในการ ใหส้ ถานทพี่ กั พงิ หรือโบสถ์ แกผ่ ู้หญงิ ผูพ้ กิ าร • มสี าธารณปู โภคจ�ำเปน็ ขน้ั พนื้ ฐานเชน่ นำ้� ไฟฟา้ หอ้ งน�้ำ โรงครวั • อาจจะเลอื กผเู้ ขา้ พักทเี่ ป็นคนนับถอื ศาสนาเดียวกัน • มขี นาดพน้ื ทห่ี ลากหลาย สามารถรองรบั • ผเู้ ขา้ พกั พงิ ตา่ งศาสนา อาจไมส่ ะดวกใจในการใช้ ผู้ประสบภัยได้หลายครอบครัว พนื้ ที่ • มคี ณะกรรมการบรหิ ารจดั การของสถานที่ อยู่แล้ว • ตัง้ อย่กู ลางชุมชน สามารถเขา้ ถงึ ไดง้ ่าย • คนในชมุ ชนร้จู ักสถานทเ่ี ป็นอย่างดี ศาลาประชาคม • เปน็ ศูนยก์ ลางของชุมชน • อาจจะไมเ่ หมาะสมแกก่ ารพักพิงในระยะยาว • หลายแหง่ มรี ะบบสื่อสาร • ยากตอ่ การจัดพ้ืนท่เี ปน็ ส่วนตวั • มีรูปแบบและขนาดพ้ืนท่ีหลากหลาย บางแห่งเป็นอาคาร บางแหง่ เปน็ ท่ีโลง่ • มีสาธารณูปโภคจ�ำเป็นพื้นฐาน เช่น น�้ำ ไฟฟ้าฯ • มีคณะกรรมการหมู่บ้านดูแล 153

หนงั สอื ประกอบการอบรมเชิงปฏิบัตกิ ารหน่วยเคลอืิ่ นท่เี รว็ 5. การบริหารจัดการศูนยพ์ กั พิงชัว่ คราว 5.1 องค์ประกอบหลักในการบรหิ ารจัดการศูนย์พกั พงิ ช่ัวคราว 5.1.1 ความค้มุ ครอง เชน่ ฉันรูส้ ึกปลอดภัยเวลาเดินอยู่ในศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว ในเวลา กลางคนื และในศนู ยพ์ กั พงิ ชั่วคราวเรามคี ณะคุ้มครองที่ใหค้ วามช่วยเหลือแก่คนท่ี ตอ้ งการความช่วยเหลอื เป็นพิเศษ เปน็ ตน้ 5.1.2 ความชว่ ยเหลอื เชน่ ในศูนย์พักพิงช่วั คราว เราสามารถเขา้ ถงึ น�้ำใชส้ �ำหรบั อปุ โภค และบริโภคท่ีสะอาด 5.1.3 กฎหมาย กฎหมายทง้ั ในและระหวา่ งประเทศมาตรฐานขนั้ พนื้ ฐาน เชน่ ในศนู ยพ์ กั พงิ ชั่วคราว มีสวสั ดิการของผูพ้ ลัดถนิ่ ซง่ึ เป็นความรับผดิ ชอบของรัฐ 5.1.4 การมสี ่วนรว่ ม เช่น ผพู้ กั พงิ ทกุ คนในศนู ยพ์ กั พิงชว่ั คราว มสี ทิ ธิที่จะมสี ว่ นร่วมใน กจิ กรรมต่างๆ ภายในศูนย์พักพงิ ชัว่ คราว เช่น การดูแลสวนทีท่ กุ คนรว่ มกันปลูก เปน็ ต้น ภาพที่ 1.1 แสดงองค์ประกอบหลกั ในการบริหารจดั การศนู ย์พักพิงชว่ั คราว 5.2 กระบวนการการบรหิ ารจัดการศูนยพ์ ักพิงช่วั คราว ได้แก่ 5.2.1 การวางแผนและการจดั ตงั้ (Planning & setup) 5.2.2 การดแู ลและบ�ำรงุ รักษา (Care & Maintenance) การตดิ ตามตรวจสอบ 5.2.2.1 การให้ความช่วยเหลอื 5.2.2.2 การช่วยเหลอื กล่มุ เปราะบาง 5.2.2.3 สภาพอาคาร 5.2.2.4 การซอ่ มแซม 5.2.2.5 การท�ำความสะอาด 5.2.2.6 การจัดตั้งคณะท�ำงาน 154

Nationnal Disaster Response Team Handbook 5.2.3 การปดิ ศูนยแ์ ละการจัดการหลังภัยพิบัติ (Closure)(13) การปิดศนู ยพ์ ักพงิ ชั่วคราวมขี น้ั ตอนในการด�ำเนนิ การ ดังนี้ 5.2.3.1 เมอ่ื สถานการณภ์ ยั พบิ ตั ไิ ดส้ น้ิ สดุ ลงประชาชนและผอู้ พยพ ตอ้ งไดร้ บั ขอ้ มลู / ขา่ วสารในเวลาท่ีเหมาะสมโดยการประชมุ หรือใชร้ ะบบกระจายเสียง 5.2.3.2 เจ้าหน้าท่ีประจ�ำศูนย์พักพิงช่ัวคราวเตรียมความพร้อมส�ำหรับการอพยพ กลับและรอรับแจง้ จุดอพยพกลบั 5.2.3.3 ผู้น�ำชุมชนหรือผู้น�ำกลุ่มอพยพต้องจัดระเบียบและจัดล�ำดับความส�ำคัญ ก่อนหลังของการอพยพอย่างเป็นระบบหากผู้อพยพต้องการกลับไปพื้นที่ อาศัยอยู่เดิม ให้ไปประสานงานการอพยพกลับกับคณะเจ้าหน้าที่ประจ�ำ ศนู ย์พักพิงชวั่ คราว 5.2.3.4 เจ้าหน้าท่ีประจ�ำศูนย์พักพิงชั่วคราวบันทึกข้อมูลท่ีจ�ำเป็น และจัดเตรียม เกบ็ เครอ่ื งมอื อปุ กรณแ์ ละเอกสารกลับท่ตี ั้ง 5.2.3.5 หวั หน้าศูนยพ์ ักพิงชัว่ คราวปดิ ศูนยฯ์ และอพยพกลบั ภาพท่ี 1.2 แสดงกระบวนการการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว ภาพที่ 1.3 แสดงการประชมุ วางแผน 155

หนงั สือประกอบการอบรมเชงิ ปฏิบัติการหนว่ ยเคลอ่ิื นท่เี รว็ 5.3 โครงสร้างการท�ำงานของการบริหารจดั การศูนยพ์ กั พิงชั่วคราว ประกอบด้วย 5.3.1 กองอ�ำนวยการกลางศนู ยพ์ ักพงิ ช่ัวคราว (Centre Administrator - CA) เปน็ บทบาทหนา้ ทข่ี องหนว่ ยงานรฐั ทจี่ ะเขา้ มาด�ำเนนิ การในเชงิ นโยบาย เชน่ การประกาศ เปดิ และปดิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว 5.3.2 ฝ่ายประสานงานศูนยพ์ ักพิงช่วั คราว (Centre Coordinator - CC) เปน็ ฝา่ ยประสานงานกบั ศูนย์พักพิงชว่ั คราวทง้ั หมด เช่น ประสานงานกบั ศูนย์พักพงิ ระดบั ต�ำบล อ�ำเภอ และจังหวัด 5.3.3 ผู้จดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชัว่ คราว (Centre Manager - CM) มีหน้าท่ีตดิ ตอ่ กบั ผพู้ กั พงิ โดยตรง เชน่ ลงทะเบยี น ประสานชมุ ชนรอบๆ ศนู ย์พกั พงิ ชว่ั คราว ฯลฯ 5.4 คณะกรรมการการจัดการศนู ย์พกั พิงช่ัวคราว(1) แผนภาพท่ี 1.1 ตัวอย่างคณะกรรมการการจัดการศนู ย์พักพิงช่วั คราว 1. ฝา่ ยอ�ำนวยการและสอื่ สาร 2. ฝา่ ยการประกอบอาหาร 3. ฝา่ ยประสานงานผพู้ กั พิง ผูจ้ ัดการศนู ยพ์ กั พิงชว่ั คราว 4. ฝ่ายบรรเทาทุกข์ 5. ฝ่ายรกั ษาพยาบาลและสขุ อนามยั ผชู้ ่วย 6. ฝ่ายดแู ลสถานท่ี 7. ฝ่ายขนสง่ และรกั ษาความปลอดภัย 8. ฝา่ ยสันทนาการ 156

Nationnal Disaster Response Team Handbook เอกสารอ้างอิง 1. ปาริฉัตต์ ครองขันธ์และวริฎฐา วรรณทอง. คู่มือการเลือกพื้นท่ีปลอดภัย และการบริหารจัดการ ศนู ยพ์ ักพงิ ชว่ั คราวส�ำหรบั เหตอุ ทุ กภัยในประเทศไทย. กรงุ เทพฯ : เทมมา กรุ๊ป ; 2560. 2. ส�ำนักโภชนาการ กรมอนามัย. แนวคิดและกระบวนการบริหารจัดการด้านอาหารและโภชนาการ ในภาวะวิกฤต. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึกในพระบรมราชูปถัมภ์ ; 2555. 3. ส�ำนกั นโยบายปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั กรมปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย. คู่มือการบริหารศูนย์พักพิงชั่วคราว [อินเตอร์เน็ต]. [เข้าถึงเม่ือ 29 เมษายน 2559]. เข้าถึง ได้จาก:http://www.disaster.go.th/dpm/users/files/policy/immigrantioncenter/book_ immigrantion_center.pdf 4. ศรณั ยา องั คณานนท.์ ศกึ ษาการบรหิ ารจดั การอาสาสมคั รทชี่ ว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบอทุ กภยั ในภาวะวกิ ฤต ในศูนย์พักพิงช่ัวคราว มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (ศูนย์รังสิต) ปี 2554 [อินเตอร์เน็ต]. 2555 [เข้าถึงเมื่อ 1 กรกฎาคม 2559]. เข้าถึงได้จาก : http://km.tu.ac.th/wp-content/uploads/ 2013/01/YUT-5_Chalie.pdf 5. กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์. กลไกการช่วยเหลือทางสังคมในภาวะวิกฤต ภยั พบิ ตั ิ : กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ย์ [เขา้ ถงึ เมอ่ื 3 กนั ยายน 2559]. เข้าถึงไดจ้ าก: https://www.m-society.go.th/article_attach/15887/19031.pdf. 6. กลมุ่ ประสานงานและจดั การทอี่ ยอู่ าศยั ชวั่ คราว ดว้ ยการประสานงานของส�ำนกั งานขา้ หลวงใหญผ่ ลู้ ภี้ ยั สหประชาชาติ (UNHCR), (IOM). แนวทางการบริหารจัดการศูนย์พักพิงชั่วคราว ; ม.ป.ท. : โรงพิมพก์ รมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย; 2555. 7. กรมป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัยและองค์การระหว่างประเทศเพอ่ื การโยกย้ายถ่นิ ฐาน. หลักสูตร อบรมการบริหารจัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราว. มีนาคม 2556 ; วิทยาลัยป้องกันและบรรเทา สาธารณภัย วทิ ยาเขตปทุมธาน.ี 8. พรพิมล ปานเงินและสุรพงษ์ สุค�ำหล้า. การประยุกต์ใช้ระบบภูมิสารสนเทศเพ่ือประเมินพื้นท่ีเสี่ยง อทุ กภยั อ�ำเภอบางระก�ำ และการจดั ตง้ั ศูนยช์ ว่ ยเหลือผู้ประสบอทุ กภัยชั่วคราวในพ้นื ทีต่ �ำบล ชุมแสงสงคราม อ�ำเภอบางระก�ำ จังหวัดพิษณุโลก [ปริญญาวิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชา ภมู ศิ าสตร]์ . พษิ ณโุ ลก: มหาวิทยาลยั นเรศวร; 2557. 9. กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย. หนังสือค�ำศัพท์ด้านการบริหารจัดการ ความเส่ียงจากภัยพิบัติ. กรุงเทพฯ:โรงพิมพ์กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวง มหาดไทย; 2557. 10. กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย. แผนการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย แห่งชาติ พ.ศ. 2558; กรุงเทพฯ: ม.ป.ท.; 2558. 11. ส�ำนกั งานบรรเทาทกุ ขแ์ ละประชานามยั พทิ กั ษ์ สภากาชาดไทย. โครงการสเฟยี ร์ กฎบตั รมนษุ ยธรรม และมาตรฐานขนั้ ต�่ำในการตอบสนองต่อภยั พิบตั .ิ พมิ พ์คร้ังที่ 3. กรุงเทพฯ: ม.ป.ท.; 2558. 157

หนังสอื ประกอบการอบรมเชงิ ปฏิบัตกิ ารหนว่ ยเคลิ่อื นทีเ่ รว็ 12. ศูนย์ประสานจดั การความรู้เพอ่ื รับมือภัยพิบตั .ิ แนวทางการจัดตงั้ ศูนยพ์ ักพงิ ชุมชนช่ัวคราว 2554 ; [อนิ เตอรเ์ น็ต].2554 [เขา้ ถึงเมื่อ 15 กรกฎาคม 2559]. เข้าถงึ ได้จาก: http://k4ds.psu.ac.th/ k4dm/file/shelter/K4Flood_shelter_management_guideline.pdf 13. ส�ำนักนโยบายป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวง มหาดไทย. คมู่ อื การบรหิ ารศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว [อนิ เตอรเ์ นต็ ]. [เขา้ ถงึ เมอื่ 29 เมษายน 2559]. เข้าถึงได้จาก:http://www.disaster.go.th/dpm/users/files/policy/immigrantioncenter/ book_immigrantion_center.pdf 158

Nationnal Disaster Response Team Handbook กPาsรyชc่วhยoเหsoลcือiดal้านSจuิตpสpัoงคrtมiใnนภEาmวeะภrgัยeพnิบcัตyิ นางคนงึ นจิ จนั ทรทิน* นางสาวอิสราภรณ์ พละศกั ด์ิ** หวั หนา้ งานสร้างเสรมิ ศกั ยภาพความพร้อมรบั ภยั พิบตั *ิ พยาบาล 5* การชว่ ยเหลอื ดา้ นจติ สังคม มีจดุ เริม่ ตน้ อย่างเป็นรปู ธรรม ในรูปแบบโครงการโดยกล่มุ องค์กร กาชาด ในปี พ.ศ. 2534 (ค.ศ.1991) ตอ่ มา สหพนั ธส์ ภากาชาดและสภาเสย้ี ววงเดอื นแดงระหวา่ งประเทศ ร่วมกบั กาชาดเดนมาร์ก จัดตัง้ ศนู ยอ์ า้ งองิ เพื่อชว่ ยเหลือดา้ นจิตใจขึน้ ในปี พ.ศ.2536 (ค.ศ.1993) ต่อมา จึงได้เปลี่ยนชื่อเป็นศูนย์อ้างอิงเพื่อการช่วยเหลือด้านจิตสังคม (International Reference Centre for Psychological Support : PS Centre) ในฐานะของศูนย์กลางของความเป็นเลิศ เพื่อการช่วยเหลือ ด้านจติ สงั คม เพือ่ สนบั สนุนสภากาชาดและสภาเส้ียววงเดือนแดงประจ�ำ ประเทศต่างๆ ในการพัฒนา บริการช่วยเหลือด้านจิตสังคมในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบจากเหตุการณ์วิกฤติ และการส่งเสริมภาวะ สุขภาพจติ ที่ดขี องเจ้าหน้าท่ี อาสาสมคั รและประชาชน(1,2) 159

หนงั สือประกอบการอบรมเชงิ ปฏบิ ตั ิการหน่วยเคล่ิอื นทเี่ ร็ว วัตถปุ ระสงคก์ ารดำ�เนนิ งานด้านจติ สงั คม • การด�ำ เนนิ การโดยชมุ ชนเปน็ ฐานเพอ่ื สรา้ งความสามารถในการฟน้ื คนื กลบั แกผ่ ปู้ ระสบภยั • การคงไวซ้ ง่ึ ความสมบรู ณข์ องสขุ ภาพจติ และการใชช้ วี ติ ทด่ี /ี ปกติ (Well-being) ของเจา้ หนา้ ท่ี และอาสาสมัคร ความหมายของการชว่ ยเหลอื ด้านจิตสังคม การชว่ ยเหลือด้านจิตสังคม หรือ Psychosocial support หมายถึงการด�ำ เนินการท่รี วมมติ จิ ติ ใจ และสงั คม เพื่อตอบสนองความตอ้ งการของบุคคล ครอบครัว และสงั คม เปน็ การด�ำ เนนิ การเพื่อชว่ ย ให้ผู้ประสบภยั ทป่ี ระสบเหตุการณ์วิกฤติสามารถฟืน้ กลบั สู่สภาวะปกติ และปอ้ งกนั การเจบ็ ป่วยทางจติ ท่อี าจเกดิ ข้นึ โดยมีหลักการ คือ • สรา้ งความรู้สึกปลอดภยั • ลดความวติ กกังวล และสิ่งท่สี ่งผลกระทบทางลบต่อสขุ ภาพจติ • เพม่ิ ความสามารถ/ความเขม้ แข็งดา้ นจิตใจโดยตนเองและสังคมรอบข้าง • สง่ เสริม สร้างสายสัมพันธแ์ ละการช่วยเหลือโดยสังคม ชมุ ชน • สร้างความหวัง และความรูส้ ึกดา้ นบวกในอนาคตข้างหน้า (2) การชว่ ยเหลอื ดา้ นจติ สงั คมแบ่งไดเ้ ป็น 4 ระดบั ตามรูปทรงปรี ามดิ โดยแบบจ�ำ ลองปรี ามิด แสดงถงึ ระบบทซ่ี อ้ นกนั เปน็ ชน้ั ๆของการชว่ ยเหลอื ทส่ี มบรู ณ์ แตล่ ะชน้ั จะแสดงถงึ การชว่ ยเหลอื ของบคุ คล ท่ีตอ้ งการ การเยียวยาจติ ใจ ฟืน้ ฟสู ขุ ภาพจติ และใหค้ วามช่วยเหลอื ด้านจิตสงั คมในภาวะฉกุ เฉิน (1) 160

Nationnal Disaster Response Team Handbook การบริการเฉพาะทางดา้ นสุขภาพจิตและจิตเวช การชว่ ยเหลอื ไม่เฉพาะทางสขุ ภาพจิต การช่วยเหลือโดยครอบครัวและชมุ ชน การบรกิ ารพื้นฐานและความปลอดภยั ความหมายของการใหค้ วามชว่ ยเหลือดา้ นจิตสงั คม แบ่งได้เป็น 4 ระดับ ตามรูปทรงของปริ ามดิ 1. การบริการและความม่นั คงปลอดภยั ขัน้ พ้นื ฐาน สุขภาวะของประชาชน คอื การไดร้ บั การคมุ้ ครอง การได้รับสิง่ จำ�เปน็ ขน้ั พืน้ ฐาน และมีสทิ ธิ ดา้ นความมน่ั คงปลอดภยั ดว้ ยการดแู ลจากภาครฐั โดยไดร้ บั การบรกิ ารขน้ั พน้ื ฐานทจ่ี �ำ เปน็ เชน่ อาหาร น้ำ�สะอาด การดแู ลสุขภาพ และทอ่ี ยอู่ าศยั การตอบสนองด้านจิตสังคมจึงหมายถึงการได้รับการบริการข้ันพื้นฐานตามสิทธิประชาชนที่ ควรได้รบั ดว้ ยความเคารพในศกั ดิศ์ รีของมนุษยแ์ ละตามความเหมาะสมกับสภาพสังคม เชน่ การจัดต้ัง ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวแกป่ ระชาชนทป่ี ระสบเหตกุ ารณภ์ ยั พบิ ตั ิ การกชู้ พี กภู้ ยั การคน้ หา ผสู้ ญู หาย การจา่ ยเงนิ คา่ ชดเชยกรณีเหตกุ ารณภ์ ัยพบิ ตั ิ เป็นต้น 2. การชว่ ยเหลอื ของครอบครัวและชมุ ชน การชว่ ยเหลือกนั ในระดบั ครอบครัวหรอื ชุมชน มสี ัดสว่ นท่ีแคบลงมาจากจ�ำ นวนประชากรโดย รวมท้ังหมดทไ่ี ด้รับการดแู ลตามสิทธขิ น้ั พนื้ ฐานในขอ้ ท่ี 1 ตวั อย่างเช่น ประชาชนทปี่ ระสบกับวาตภัย สง่ ผลใหบ้ า้ นเรอื นเสยี หาย ผปู้ ระสบภยั ไรท้ อ่ี ยอู่ าศยั จงึ เกดิ ความเครยี ดและรสู้ กึ โศกเศรา้ จากการสญู เสยี ได้รับความชว่ ยเหลอื ดา้ นจิตสังคมจากชุมชน เพอื่ นบ้านด้วยการช่วยเหลือตา่ งๆ เชน่ ชว่ ยกันซอ่ มแซม บ้านเรือน จัดหาอาหาร และทำ�พิธีบายศรีสู่ขวัญในชุมชน เป็นต้น การช่วยเหลือในสังคมระดับนี้ เป็นการชว่ ยเหลอื ทีท่ กุ คนสามารถทำ�ไดภ้ ายใตแ้ นวคดิ ชุมชนเปน็ ฐาน 161

หนงั สอื ประกอบการอบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารหน่วยเคล่อืิ นที่เร็ว 3. การช่วยเหลอื ไมเ่ ฉพาะทางสุขภาพจิต เป็นการช่วยเหลือพิเศษสำ�หรับผู้ที่ต้องการการช่วยเหลือเฉพาะด้านแต่ไม่เจาะจงทางสุขภาพ จิตและจิตเวช สิ่งสำ�คัญคือการช่วยเหลือต้องปฏิบัติโดยผู้ที่มีทักษะหรือดำ�เนินการภายใต้การกำ�กับ ของผเู้ ชย่ี วชาญในการชว่ ยเหลอื พเิ ศษเฉพาะดา้ นนน้ั ๆโดยมสี ว่ นรว่ มกบั ครอบครวั ชมุ ชน และเจา้ หนา้ ท่ี ผทู้ เ่ี กย่ี วขอ้ ง อาทเิ ชน่ การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผไู้ ดร้ บั ผลกระทบจากความรนุ แรงทางเพศ กลมุ่ ชว่ ยเหลอื เหยอ่ื จากการถกู ขม่ ขนื การจดั กจิ กรรมส�ำ หรบั กลมุ่ ผตู้ ดิ เชอ้ื เอชไอวแี ละเอดส์ การสบื หาญาติ (RFL) เปน็ ตน้ 4. การบริการเฉพาะด้านสุขภาพจิตและจติ เวช ยอดบนสุดของปิรามิดคือการช่วยเหลือสำ�หรับผู้ท่ีต้องการความช่วยเหลือด้านสุขภาพจิตและ จติ เวช เป็นจ�ำ นวนทม่ี สี ัดสว่ นนอ้ ยท่ีสดุ ไดแ้ ก่ ผูท้ ี่มอี าการรนุ แรงดา้ นจติ ใจและไม่สามารถใชช้ วี ิตประจำ� วนั ไดต้ ามปกติถึงแม้ว่าได้รบั การชว่ ยเหลือตงั้ แตร่ ะดบั ท่ี 1 ถึงระดบั ท่ี 3 แลว้ กต็ าม มีความจำ�เป็นต้อง ส่งต่อไปรับการช่วยเหลอื ดา้ นจติ เวชและจิตวิทยา เช่น ผทู้ ่มี ภี าวะเส่ียงสูงที่จะป่วยด้วยโรคทางจิต ผู้ทมี่ ี ความเครยี ดสูง ผูท้ ่ไี มส่ ามารถใชช้ วี ติ ประจำ�วันไดต้ ามปกติ หรอื ผูป้ ่วยจติ เวชเกา่ ท่ีได้รับผลกระทบด้าน จติ ใจจากเหตกุ ารณ์ภัยพิบัติ 162

Nationnal Disaster Response Team Handbook การช่วยเหลอื ดา้ นจติ สังคมของหน่วยเคลอื่ นที่เรว็ การปฏบิ ตั งิ านของหนว่ ยเคลอ่ื นทเ่ี รว็ มกั ปฏบิ ตั งิ านในชว่ งระยะเวลาการเกดิ ภยั หรอื หลงั เกดิ ภยั ระยะแรกๆ ในพน้ื ทป่ี ระสบภยั หนว่ ยเคลอ่ื นทเ่ี รว็ มกั พบกบั ผปู้ ระสบภยั ทป่ี ระสบกบั เหตกุ ารณว์ กิ ฤติ เชน่ การประสบเหตกุ ารณร์ นุ แรง สะเทอื นขวญั อาจมกี ารสญู เสยี ชวี ติ ของบคุ คลอนั เปน็ ทร่ี กั หรอื การสญู เสยี ทรัพย์สินโดยไม่คาดฝัน การช่วยเหลือด้านจิตสังคมในภาวะภัยพิบัติที่สำ�คัญคือ การปฐมพยาบาล ด้านจิตใจ (Psychological Frist Aids) นอกจากนี้การช่วยเหลือด้านจิตสังคมสำ�หรับดูแลด้านจิตใจ ของผู้ปฏิบตั งิ านเองและอาสาสมัครก็มีความส�ำ คญั เช่นกนั หนว่ ยเคลอ่ื นที่เรว็ สามารถดำ�เนินการตาม แนวทางความรู้ ดงั นี้ 1. การปฐมพยาบาลทางใจ (Psychological First Aid : PFA) เมื่อบุคคล ประสบภาวะวิกฤติ อาจเกดิ ภาวะช็อค มีความรสู้ กึ เครียดเป็นเวลานาน บุคคลนน้ั จะเปราะบางมาก ความรู้สึกรบั รขู้ องบุคคลอาจเกิดความยงุ่ เหยงิ หรือมีความคดิ สบั สนอย่างเห็นไดช้ ดั และเกดิ ความเขา้ ใจผดิ ไดง้ า่ ย อาจไดร้ บั ผลกระทบจากอารมณร์ นุ แรง ไรอ้ ารมณ์ หรอื เกดิ ความรสู้ กึ สน้ิ หวงั จงึ ต้องชว่ ยเหลือโดยการปฐมพยาบาลทางใจอย่างทันท่วงที เพื่อลดผลกระทบทางจิตใจ ซงึ่ ตอ้ งกระทำ� อยา่ งปลอดภยั และไม่ซ้ำ�เตมิ ผู้ประสบภาวะวิกฤติ โดยไม่เจตนา หากด�ำ เนนิ การได้รวดเร็วจะชว่ ย ปอ้ งกันการเกดิ การป่วยทางจิตได้ องคป์ ระกอบส�ำ คญั ของการปฐมพยาบาลทางใจ • เอาใจใสอ่ ยา่ งใกลช้ ิด บคุ คลทอ่ี ยู่ในชว่ งวกิ ฤตหิ รอื ผปู้ ระสบภัยจะสูญเสยี ความรู้สึกพน้ื ฐาน ต่อความมั่นคงปลอดภัยและความไว้วางใจชั่วคราว มีความเข้าใจว่าโลกเต็มไปด้วยสิ่งอันตราย และ ไม่มีที่ไหนปลอดภัย ผู้ช่วยเหลือสามารถช่วยฟื้นฟูความไว้วางใจและความมั่นคงปลอดภัยได้โดยการ อยู่ใกลช้ ดิ และไมต่ น่ื ตระหนก เมอ่ื บคุ คลแสดงความวิตกกงั วลหรอื อารมณท์ ่รี ุนแรง 163

หนังสอื ประกอบการอบรมเชิงปฏิบัตกิ ารหนว่ ยเคลือ่ิ นทีเ่ ร็ว • รบั ฟงั อยา่ งตง้ั ใจ การรบั ฟงั จะชว่ ยเหลอื บคุ คลใหก้ า้ วขา้ มชว่ งเวลาทย่ี ากล�ำ บากได้ ผชู้ ว่ ยเหลอื ควรมสี มาธกิ ับสิ่งท่ผี ปู้ ระสบเหตกุ ารณว์ กิ ฤตกิ ำ�ลังพดู รับฟงั โดยไม่เรง่ รีบ อาจถามคำ�ถาม ทวนความ เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความกระจา่ งในสง่ิ ทผ่ี พู้ ดู ก�ำ ลงั บอกเลา่ มกี ารสบตา และสง่ สญั ญาณภาษากายทย่ี �ำ้ วา่ ผชู้ ว่ ยเหลอื ก�ำ ลงั รบั ฟังอยู่ ยกตวั อยา่ งในกรณีอุบัติเหตุ แม้ผูช้ ่วยเหลอื อาจไมม่ เี วลาพอ แต่ควรรบั ฟงั และอยกู่ ับ ผู้ประสบภยั จนกวา่ รถฉกุ เฉนิ จะมาถงึ ส�ำ หรบั บุคคลส่วนใหญ่ การพดู ขัดจังหวะเหมอื นเปน็ การรุกลำ้� ดงั นัน้ ผ้ชู ว่ ยเหลือจำ�เปน็ ต้องรกั ษาความสมดุลและรับฟังดว้ ยความระมัดระวัง • ยอมรบั ความรสู้ กึ คอื การเปดิ ใจกวา้ งกบั ค�ำ พดู และยอมรบั การตคี วามเหตกุ ารณข์ องผปู้ ระสบภยั ยอมรบั การเคารพในความรู้สกึ เหล่านั้น ไมแ่ กไ้ ขข้อเทจ็ จริงหรือการรับร้ผู ลทต่ี ามมาของเหตกุ ารณ์ที่ เกิดขนึ้ ของผู้ประสบภัย เตรียมพรอ้ มรับมอื กับการระเบิดอารมณท์ ี่รนุ แรง เชน่ ผู้ประสบภยั อาจตะโกน หรือปฏเิ สธการช่วยเหลอื ผู้ช่วยเหลือต้องสามารถมองเหน็ ส่ิงท่อี ย่นู อกเหนือจากลักษณะภายนอกที่ ปรากฏใหเ้ หน็ ทันที และสังเกตว่าผพู้ ดู ตอ้ งการสอื่ ถึงความต้องการความชว่ ยเหลือใด ตัวอย่างเชน่ ใน กรณอี บุ ตั เิ หตุ เม่ือมีการระเบดิ อารมณ์รนุ แรง ผ้ชู ว่ ยเหลอื ควรดแู ลใหผ้ ้ปู ระสบภัยได้ระบายความรสู้ กึ ใน ขอบเขตสภาพแวดลอ้ มที่ปลอดภยั ลดการช่วยเหลอื ในระยะประชิด แต่คอยสังเกตสัญญาณขอความ ชว่ ยเหลอื จากผู้ประสบภยั ชว่ ยดำ�เนนิ การและแจง้ ให้ทราบว่าก�ำ ลงั ดำ�เนินการในเรอื่ งนน้ั เพ่ือลดภาวะ เครียดรนุ แรง • ให้การดูแลทั่วไปและการช่วยเหลือที่เป็นประโยชน์ เมื่อบุคคลอยู่ในสถานการณ์วิกฤติ จะเป็นการให้ความช่วยเหลือที่ยิ่งใหญ่หากมีผู้ยื่นมือเข้ามาช่วยในสิ่งที่เป็นประโยชน์ เช่น การติดต่อ ใครสกั คนซง่ึ สามารถอยกู่ บั ผปู้ ระสบภยั ได้ การไปรบั เดก็ ๆจากโรงเรยี น การชว่ ยพาผปู้ ระสบภยั กลบั บา้ น หรอื ไปสง่ หอ้ งฉกุ เฉนิ ความชว่ ยเหลอื เหลา่ นม้ี คี วามหมายแสดงถงึ การแสดงความหว่ งใยและความเหน็ อก เหน็ ใจ การท�ำ ตามความปรารถนาของผปู้ ระสบภัย แตค่ วรหลกี เล่ียงการแสดงความรบั ผดิ ชอบทีม่ าก เกินไป ความใกล้ชิดกบั เพศตรงกันขา้ ม จนเกิดความไมเ่ หมาะสมในสถานการณน์ น้ั (1) 164

Nationnal Disaster Response Team Handbook ผู้ให้การช่วยเหลือด้านจิตสังคมหรือหน่วยเคล่ือนท่ีเร็วควรฝึกฝนหรือพัฒนาทักษะการสื่อสาร แบบประคบั ประคองทง้ั ภาษาพดู (วจั นะภาษา)และการแสดงออก(อวัจนะภาษา) หรอื การสื่อสารโดยไม่ ใช้คำ�พูด เช่น การแสดงทา่ ทีทอี่ ่อนโยน เห็นใจ ไม่คุกคาม ไม่ละลาบละลว้ ง การส่อื สารโดยไม่ใชค้ �ำ พดู แมว้ ่าการสนทนาเปน็ รูปแบบการส่อื สารทีเ่ ด่นชดั แตม่ สี ารมากมายที่สอ่ื ได้โดยไม่ต้องใชค้ ำ�พดู อาจสอ่ื ผา่ นทา่ ทาง การเคลอ่ื นไหว การแสดงสหี นา้ และการออกเสยี งทไ่ี มใ่ ชค่ �ำ พดู เชน่ การถอนหายใจ การกอดอก เปน็ ต้น การส่อื สารเหลา่ นี้ในแตล่ ะวัฒนธรรมมีความหมายของตัวเองส�ำ หรับทา่ ทางและ น้�ำ เสียงตา่ งๆ พฤตกิ รรมตอ่ ไปนโ้ี ดยทว่ั ไปนยิ มใชเ้ พอ่ื สง่ เสรมิ ความไวว้ างใจและการสอ่ื สารใหม้ มี ากขน้ึ แตจ่ �ำ เปน็ ต้องปรับให้เขา้ กบั บรบิ ทของวฒั นธรรม ผชู้ ่วยเหลือควรพยายามหนั หน้าเข้าหาผพู้ ดู แสดงทา่ ทางใน ลกั ษณะเปดิ (ผายมอื และเท้าออก) พยายามแสดงทา่ ทางให้เปน็ ธรรมชาติ รักษาระยะห่างท่ีเหมาะสม สบตาบอ่ ยๆ และแสดงทา่ ทางทส่ี งบและผอ่ นคลาย ความใกลช้ ดิ เปน็ การสะทอ้ นความสนใจ แตใ่ นบางครง้ั ก็อาจสอื่ ถงึ ความสนทิ สนม ความไม่เปน็ ทางการ หรือการรกุ ลำ�้ ไดเ้ ช่นกัน (1) 2. การประคบั ประคองเจ้าหนา้ ท่แี ละอาสาสมคั ร หน่วยเคลื่อนที่เร็วหรือเจ้าหน้าที่และอาสาสมัครผู้ปฏิบัติงานให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัย ก็สามารถประสบกับภาวะเครียดได้ดว้ ยเชน่ กัน สาเหตคุ วามเครียดของเจา้ หนา้ ที่ มสี าเหตุหลกั ๆ ดงั นี้ • การเตรยี มการและการบรรยายสรุปกอ่ นการปฏบิ ัตงิ านไมด่ พี อ • การอยใู่ นเหตุการณ์วิกฤติหรอื พื้นที่ประสบภยั • ปฏิบัตงิ านเกยี่ วกบั ภยั พบิ ัตเิ ป็นระยะเวลานาน • งานหนักและอนั ตราย สง่ ผลใหร้ ่างกายออ่ นล้า • พักผอ่ นไม่เพียงพอ ท�ำ ใหร้ ้สู ึกเหนอ่ื ยล้า • มคี วามรสู้ กึ ว่าตนเองไมม่ คี วามสามารถเพยี งพอ ทำ�งานไมไ่ หว • มีประเดน็ ปญั หาทางศลี ธรรม จริยธรรม • รสู้ กึ คบั ข้องใจ เพราะนโยบายหรอื การตัดสินใจของผูบ้ ังคับบญั ชา • ตอ้ งอยูห่ ่างส่ิงที่ตนเองคนุ้ เคย เชน่ บ้านและครอบครัว • รู้สกึ วา่ ตนเองไมไ่ ด้รับความรว่ มมือในการปฏบิ ตั ิงานในพืน้ ที่ • มีความคิดวา่ ทำ�งานไปก็ไรป้ ระโยชน์ • พบเหตุการณ์ทีถ่ กู โตต้ อบกลบั ด้วยความโกรธ หรอื การไม่เห็นบญุ คุณของการเขา้ ช่วยเหลอื • การควบคุมดูแลของหัวหนา้ งานไมช่ ดั เจน ไมเ่ พยี งพอ หรอื ไมส่ ม�ำ่ เสมอ • เกดิ ความร้สู ึกผิดท่ีตนเองมอี าหาร ท่ีพัก และมคี วามสะดวกสบายมากกวา่ ผอู้ นื่ การจัดการกบั ความเครียดในการปฏบิ ัตงิ าน ผปู้ ฏบิ ตั งิ านควรทราบวา่ ตนเองเกดิ ความเครยี ด และการจดั การความเครยี ดทด่ี จี ะชว่ ยลดกระทบ ดา้ นจิตใจ ป้องกันภาวะเครียดรนุ แรงของผูป้ ฏบิ ตั ิงานนั้น การจัดการกับความความเครยี ดท�ำ ไดโ้ ดย • เนน้ การดแู ลตวั เอง • หาเวลาในการพักผ่อน เมอื่ รูส้ กึ วา่ ความอดทนใกล้หมดลง • หมัน่ ตดิ ต่อกบั ครอบครวั และเพ่อื นฝูงอยเู่ สมอ 165

หนังสือประกอบการอบรมเชิงปฏบิ ัตกิ ารหน่วยเคล่ิอื นทเี่ ร็ว • พยายามลดความเครียดลงหลงั ประสบเหตทุ ี่อาจท�ำ ใหเ้ ครยี ดหลงั การท�ำ งานแตล่ ะครัง้ • สร้างกลมุ่ เพื่อนทีส่ ามารถแลกเปลีย่ นประสบการณ์ การจดั การความเครยี ดในการปฏบิ ตั งิ านโดยผรู้ ว่ มงานกม็ คี วามส�ำ คญั เชน่ กนั เนอ่ื งจากสามารถ กระท�ำ ได้ทนั ที เป็นสิง่ ท่ที �ำ ได้ง่าย เชน่ • หัวหนา้ ทมี ให้ค�ำ แนะน�ำ และชว่ ยเหลอื • สนับสนุนให้เพือ่ นรว่ มงานชว่ ยใหก้ ำ�ลงั ใจกันเอง • หากมีการปรึกษาพูดคุยระหว่างเพื่อนร่วมงาน ให้รักษาความลับเรื่องที่พูดคุยไว้ เพื่อเพื่อน รว่ มงานจะไดส้ บายใจที่จะเล่าความเครยี ดใหฟ้ งั และขอความช่วยเหลือ • พดู อยา่ งเปิดเผยเรื่องปัญหาโดยไม่กลัวผลกระทบที่ตามมา(2) จากความสำ�คัญและประโยชน์ของการช่วยเหลือด้านจิตสังคมท่ีเป็นส่วนสำ�คัญของการ บรรเทาทกุ ข์ผู้ประสบภยั ผ้ปู ฏิบัตงิ านหนว่ ยเคลือ่ นท่เี ร็วจงึ ควรศึกษาความรู้และพัฒนาทักษะการช่วย เหลอื ดา้ นจิตสงั คมเพ่ิมเติมต่อเนื่อง เพอ่ื การพฒั นาการปฏบิ ตั งิ านและชว่ ยลดความเสย่ี งจากภยั พบิ ัติ ของผปู้ ระสบภัย 166

Nationnal Disaster Response Team Handbook เอกสารอา้ งอิง 1. สหพันธ์สภากาชาดและสภาเสี้ยววงเดือนแดงระหว่างประเทศ. การช่วยเหลือด้านจิตสังคมในระดับ ชุมชน คู่มือส�ำหรับผู้เข้ารับการอบรม(ฉบับแปล). กรุงเทพฯ : ส�ำนักงานบรรเทาทุกข์และ ประชานามัยพิทักษ์ สภากาชาดไทย ; 2558. 2. สหพนั ธส์ ภากาชาดและสภาเสยี้ ววงเดอื นแดงระหวา่ งประเทศ. การชว่ ยเหลอื ดา้ นจติ สงั คมในระดบั ชมุ ชน คู่มือส�ำหรับวิทยากร(ฉบับแปล). กรุงเทพฯ : ส�ำนักงานบรรเทาทุกข์และประชานามัยพิทักษ์ สภากาชาดไทย; 2558. 3. InterInternational Federation of Red Cross and Red Crescent. Psychosocial Support in emergencies [อินเตอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อ14 มิถุนายน 2561]. เข้าถึงได้จาก : http://www.rcrc-resilience- southeastasia.org/wp-content/uploads/2017/03/psychosocial-support-in-emergencies- th.pdf 4. World Health Organization and International Council of Nurses. ICN Framework of Disaster Nursing Competencies. Geneva: WHO ; 2009. 5. Inter-Agency Standing Committee. IASC Guidelines on Mental Health and Psychosocial Support in Emergency Setting. Geneva: IASC; 2008. 167

หนังสอื ประกอบการอบรมเชิงปฏบิ ัติการหน่วยเคลืิอ่ นทเ่ี ร็ว รLะoบgบisโลtiจcิสsตSิกyสs์ใtนemงานinสาDธisาaรณsteภrัยManagement ภญ.จริ าวรรณ สันติพทิ ักษ์ ผู้ช่วยผ้อู �ำ นวยการ สำ�นกั งานบรรเทาทกุ ขแ์ ละประชานามยั พทิ ักษ์ โลจิสตกิ ส์คอื อะไร โลจสิ ตกิ ส์ คอื ระบบที่จะท�ำใหไ้ ดม้ าซ่งึ วธิ ีการทจ่ี ะไดม้ าและจัดส่งทรพั ยากรท้ังหลายไดอ้ ย่าง 1. ถูกสถานที่ (Right place) 2. ถูกเวลา (Right time) 3. ในปรมิ าณทถ่ี กู ตอ้ ง (Right quantity) 4. ไดค้ ุณภาพตามตอ้ งการ (Right quality) 5. ในราคาทีเ่ หมาะสม (Right price) 168

Nationnal Disaster Response Team Handbook โลจิสติกส์สำ� คญั อย่างไรตอ่ งานสาธารณภัย เม่ือเกดิ ความเสียหายจากสาธารณภยั ตา่ งๆ การลงไปปฏิบตั ิงานชว่ ยเหลือผู้ประสบภยั ทัง้ การ ประเมนิ การช่วยเหลือขณะเกิดภัย และการฟื้นฟู ผปู้ ฏบิ ัติงานต้องใชอ้ ุปกรณ์ พัสดุ ยานพาหนะตา่ งๆ เพอ่ื ใช้ในการท�ำงาน รวมถงึ พัสดุและบรกิ ารท่ีจะน�ำไปส่งมอบให้ผ้ปู ระสบภัย แต่ในภาวะฉกุ เฉินเชน่ น้ี ยอ่ มมคี วามยากล�ำบากกวา่ ภาวะปกตใิ นการจดั หาและน�ำสง่ เนอื่ งจากความเสยี หายทเี่ กดิ จากสาธารณภยั นน้ั ๆ อาจท�ำใหโ้ ครงสรา้ งพนื้ ฐานเสยี หายเชน่ ระบบสอ่ื สารลม่ การคมนาคมถกู ตดั ขาด หรอื มคี วามกดดนั เรง่ รบี ทจ่ี ะตอ้ งน�ำสง่ ความชว่ ยเหลือ ดงั นน้ั ระบบสนบั สนุนทด่ี ีและมีประสิทธิภาพในการจดั หา จัดเก็บ การน�ำส่งและการกระจายทรพั ยากรจนถงึ ผูร้ บั จงึ มีความส�ำคญั อยา่ งยิ่งและนน่ั คอื งานของโลจิสติกส์ นอกจากนกี้ ารบรหิ ารพสั ดกุ ส็ �ำคญั ยงิ่ เนอื่ งจากเมอ่ื เกดิ ภยั พบิ ตั ิ นอกจากพสั ดทุ ไี่ ดจ้ ากการจดั หา เองตามการรอ้ งขอแลว้ สภากาชาดไทยจะไดร้ บั ของบริจาคอีกมากมายถ้าไมม่ กี ารบริหารจดั การพสั ดุ และ โลจสิ ติกส์ทดี่ เี ราจะพบปญั หาคอื 1. ไดร้ ับส่งิ ของท่ีไม่ได้รอ้ งขอจ�ำนวนมากมาย 2. สง่ิ ของหลายรายการไม่เหมาะสมและไมจ่ �ำเป็น 3. ส่งิ ของท่ไี ดร้ บั ไม่มีรายการบรรจุหีบหอ่ (Packing lists) หรอื ไม่มีปา้ ยฉลาก 4. สิง่ ของไมไ่ ดร้ บั การบรรจุหีบหอ่ ท่ีเหมาะสม หรือ ปกป้องจากสิง่ แวดลอ้ ม หรอื สภาวะอากาศ 5. สนามบนิ และคลังสินคา้ ทว่ มท้นด้วยพัสดุ สิง่ ของจ�ำนวนมหาศาล 169

หนงั สือประกอบการอบรมเชงิ ปฏบิ ัตกิ ารหน่วยเคลื่ิอนท่ีเร็ว 6. ส่ิงของถกู สง่ ไปยงั พ้นื ท่ปี ระสบภัยเพราะส่ิงนัน้ อยใู่ กล้เครอ่ื งบนิ หรอื รถบรรทกุ มากท่ีสุดแต่ ไม่ใชเ่ พราะสิ่งน้ันเป็นท่ีต้องการหรือมปี ระโยชน์ 7. สิง่ ของสง่ ถึงพนื้ ทีป่ ระสบภัยหลายจุดโดยไม่มีการประสานและแจง้ ลว่ งหนา้ 8. พน้ื ที่ประสบภยั ได้รบั ส่ิงของทไี่ มไ่ ด้รับการคัดแยก 9. สงิ่ ของบรจิ าคหลายรายการตอ้ งถูกท�ำลายและบางรายการตอ้ งใช้เคร่ืองเผาท�ำลายพเิ ศษ ปัญหาเหล่าน้ีจะท�ำให้ผู้ปฏิบัติงานในพ้ืนท่ีท�ำงานยากล�ำบากมากขึ้นและยังเพ่ิมค่าใช้จ่ายใน การท�ำลายให้หน่วยงานเพ่ือการท�ำงานท่ีมีประสิทธิภาพพร้อมต่อการสนับสนุนงานโลจิสติกส์ต้องมี การเตรียมความพรอ้ มในเรื่องตา่ งๆ การเตรยี มความพร้อมดา้ นโลจิสติกส์ 1. เครอื ข่าย นโยบายและแผน 2. ทรพั ยากรบุคคลท่ีไดร้ ับการอบรมด้านนี้ 3. ระบบและวธิ กี าร เชน่ การติดตอ่ สอ่ื สาร การจดั ซื้อจดั หา การบริจาค การจัดการคลงั สนิ คา้ การขนส่ง การเงนิ การติดตามและรายงาน 4. สินคา้ คงคลงั 170

Nationnal Disaster Response Team Handbook โลจิสติกส์และโซ่อุปทาน โลจิสติกส์เป็นส่วนหนึ่งของโซ่อุปทานและจะพบว่าในแต่ละจุดของโซ่อุปทานไม่ได้เก่ียวข้อง เฉพาะบุคลากรด้านโลจิสติกส์ แตเ่ ป็นระบบที่ประกอบด้วยหลายภาคส่วนที่มีการเชื่อมโยงซ่ึงกันและ กันในทุกๆ ขน้ั ตอนในขบวนการบุคลากรดา้ นการแพทย์ การบรรเทาทกุ ข์ ดา้ นโลจิสติกส์ การเงนิ และ ผบู้ ริหารจะตอ้ งมคี วามเก่ยี วข้องกนั ไม่ทางใดกท็ างหน่งึ การจดั การกับการเชอื่ มโยงไมว่ า่ สว่ นใดจะมีผล ตอ่ สว่ นอืน่ ๆ การประสานงานจึงมคี วามส�ำคญั ดงั น้นั เพ่ือใหเ้ กิดการประสานงานท่ีดคี วรท�ำความเข้าใจ ในเรอื่ งท่ีทา่ นตอ้ งเกีย่ วข้องเชน่ การจัดการพัสดุ การจัดซ้ือจัดจา้ ง การเบกิ จ่ายพัสดุ เปน็ ต้น การจดั การพสั ดุ 1. จดั ท�ำมาตรฐาน รหัส พสั ดุ 2. มีการคัดแยก ตรวจสอบวันหมดอายุ 3. เบกิ จ่ายพัสดุด้วยเอกสาร 4. บรรจุหีบหอ่ อย่างเหมาะสม 5. จดั ท�ำรายการส่งสนิ ค้า (packing list) 6. ท�ำบญั ชีพสั ดุ การจัดซื้อจดั จา้ ง 1. เตรยี มฐานข้อมูลผขู้ าย 2. เย่ียมชมโรงงาน 3. ประสานท�ำความเขา้ ใจกบั ผ้ขู ายเรอ่ื งระเบียบการจดั ซอ้ื จดั จ้างของสภากาชาดไทย 4. การท�ำสัญญาจะซื้อจะขาย 171

หนงั สอื ประกอบการอบรมเชิงปฏิบตั กิ ารหน่วยเคลื่ิอนที่เร็ว การจัดซือ้ กรณีเรง่ ด่วนในพื้นที่ ขอ้ 22 วรรค 2 ซ้ือโดยวธิ ีตกลงราคากรณจี �ำเปน็ เรง่ ดว่ น • ท�ำบนั ทึกข้อความขอ้ อนมุ ัติ • สง่ บนั ทกึ ขอ้ ความและส�ำเนาใบเสรจ็ ใหง้ านจดั ซอื้ ท�ำใบด�ำเนนิ การขอซอื้ จา้ ง (PR) ขอ้ 38 ทวิ ซอ้ื กรณจี �ำเป็นเร่งดว่ นเน่ืองจากภยั พบิ ตั หิ รือจลาจลโดยวธิ พี ิเศษ • ประกาศเป็นเขตภยั พบิ ัติ • วงเงนิ ไมเ่ กนิ 3,000,000 บาท • ท�ำบันทกึ ข้อความขออนมุ ัติ • สง่ บันทึกขอ้ ความและส�ำเนาใบเสรจ็ ใหง้ านจัดซือ้ ท�ำใบด�ำเนินการขอซื้อจา้ ง(PR) การเบิกพสั ดุ 1. ใชใ้ บเบกิ พัสดุ 2528 172

Nationnal Disaster Response Team Handbook 2. กรณียืม 173

หนังสอื ประกอบการอบรมเชงิ ปฏบิ ตั ิการหน่วยเคลิอ่ื นท่ีเร็ว 3. ข้อมูลในการประสานงานเพื่อการเบิกจา่ ย • ขอ้ มูลสินคา้ /บริการท่ีตอ้ งการ อะไร แบบไหน เท่าไร • เวลา • สถานที่ปลายทาง • ผรู้ บั • สภาพการขนส่งท่เี หมาะสม • ความต้องการเพ่มิ เตมิ สิ่งทที่ ่านจะไดร้ บั พร้อมพัสดคุ ือ • รายการสินคา้ จ�ำนวน มลู ค่า • รายการส่งสินค้า (Packing list) ส่งิ ของบรรเทาทกุ ข์ ที่ส�ำนกั งานบรรเทาทุกข์และประชานามัยพทิ กั ษจ์ ัดเตรยี มคงคลังที่กรุงเทพฯคอื 1. ชดุ ธารน้�ำใจ คงคลังประมาณ 4,000 ชดุ จัดได้ 2,000 ชดุ /วัน 2. ยาสามัญประจ�ำบ้าน คงคลงั ประมาณ 20,000 ชุด 3. ชดุ สขุ อนามัย คงคลงั ประมาณ 2,500 ชุด 4. ชดุ ครอบครัวส�ำหรับผู้ประสบอัคคีภยั มาตรฐานชุดธารน้�ำใจฯ 1. บะหมีก่ ึ่งส�ำเร็จรปู 30 ซอง 2. ปลากระป๋อง 6 กระป๋อง 3. ปลาราดพริก 6 กระป๋อง 4. ผักกาดดอง 6 กระป๋อง 5. ข้าวหอมมะลกิ ระป๋อง 150 กรมั 6 กระปอ๋ ง 6. นำ�้ พริก 2 กระปุก 7. ไขพ่ ะโลใ้ ส่ไก่ 2 กระป๋อง 8. เครือ่ งดม่ื ช๊อคโกแลต 3 in 1 (1x6 ซอง) 2 ถงุ 9. ข้าวสาร 5 กิโลกรัม 1 ถงุ 10. โลชัน่ ทากันยงุ 1 ขวด 11. กระบอกไฟฉายพรอ้ มถ่าน 1 ชดุ 12. เทียนไข (1x2 เลม่ ) 1 กล่อง 13. ไฟแชก็ 1 อัน 14. ยาสามัญประจ�ำบ้าน 1 ชุด 15. เกลือไอโอดีน 1 ถงุ 16. ถุงขยะสีด�ำขนาดเลก็ 12x20น้วิ 6 ใบ 17. ถุงขยะสดี �ำขนาดใหญ่ 22x30 นิ้ว 6 ใบ 18. นำ�้ ดมื่ 600 มล. 12 ขวด 174

Nationnal Disaster Response Team Handbook ยาชดุ สามญั ประจ�ำบา้ น 1. Paracetamol 20 เม็ด 2. Antacid 10 เมด็ 3. Chlorpheniramine 20 เมด็ 4. ORS 3 ซอง 5. Plaster 3 แผน ชุดสขุ อนามยั 1. กระเปา๋ พลาสตกิ ใส พิมพ์ตรากาชาด 1 ใบ 2. ผา้ ขนหนู ชนดิ เสน้ คู่ 15 นิ้วx 30 น้ิว 1 ผนื 3. สบ่สู �ำหรับถตู วั 80 กรมั 1 กลอ่ ง 4. ยาสฟี นั ขนาดเลก็ 500 กรมั 1 หลอด 5. แปรงสฟี นั ผใู้ หญ่ 2 อนั 6. แปรงสีฟันเดก็ 2 อัน 7. แชมพสู ระผมชนิดซอง 2 ซอง ชดุ ครอบครวั 1. เสือ้ ผ้ใู หญ่แขนสน้ั 2 ตัว 2. ผ้าขาวม้า 1 ผนื 3. ผ้าซิน่ 1 ผนื 4. ผกั กาดดอง 2 กระปอ๋ ง 5. ปลากระป๋อง 2 กระปอ๋ ง 6. น�้ำพรกิ 2 กระปุก 7. ไข่พะโลใ้ ส่ไก่ 2 กระปอ๋ ง 8. สบู่ 85 กรัม 2 ก้อน 9. ยาสีฟันขนาดเล็ก 40 กรมั 2 หลอด 10. แปรงสฟี นั ผู้ใหญ่ 2 อนั ขอ้ ควรจ�ำ 1. โลจิสติกส์มีความส�ำคัญเก่ียวข้องตั้งแต่เร่ิมต้น และไม่สามารถกระท�ำทันทีโดยไม่มี การเตรยี มการมากอ่ น 2. ข้ันตอนในการไหลของพัสดุจากจุดเริ่มต้นจนถึงมือผู้ประสบภัยก่อให้เกิดห่วงโซ่ ประกอบด้วยการเช่ือมโยงที่แนน่ แฟน้ การจดั การกบั การเชือ่ มโยงไม่วา่ สว่ นใดจะมี ผลต่อส่วนอ่นื ๆ 3. เพ่อื ความส�ำเรจ็ ตอ้ งมกี ารประสานอยา่ งจริงจัง 4. แผนปฏิบัติการในภาวะฉุกเฉินไม่ได้ท�ำแค่คร้ังเดียว จ�ำเป็นต้องมีการประเมินซ�้ำและ ปรับปรุงตลอดเวลา 175

หนงั สือประกอบการอบรมเชงิ ปฏิบตั กิ ารหน่วยเคล่ิอื นท่ีเร็ว เอกสารอา้ งองิ ADPC. Management of Logistics and Supplies. Inter-Regional Training Course on Public Health and Emergency Management in Asia and the Pacific; 2007 Nov.; Bangkok, Thailand. ADPC; 2007. 176

Nationnal Disaster Response Team Handbook การเขียนแผนปฏิบัติการPเพla่ือnตoอfบAสcนtอioงnภัย: พPิบoัตAิ แผนปฏิบัติงาน (PoA) ประสบการณก์ ารปฏบิ ตั ิงาน Regional Disaster Response Team ณ ประเทศสาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว นางสาวแนง่ นอ้ ย จุไธสง ผูช้ �ำนาญการพเิ ศษ พยาบาล 7 ส�ำนกั งานบรรเทาทกุ ข์และประชานามยั พทิ กั ษ์ สภากาชาดไทย 177

หนังสือประกอบการอบรมเชงิ ปฏบิ ตั ิการหน่วยเคล่อิื นทเ่ี รว็ Emergency Plan of Action (EPoA) Lao People’s Democratic Republic: Floods แบบร้องของบฉกุ เฉนิ ในการบรรเทาทุกข์ รหัสกลุ่มประเทศ ผูป้ ระสบภยั (DREF operation) (GLIDE n° FF-2016-000093-LAO) รหัสการบรรเทาทกุ ข์ฯ (n° MDRLA004) วันทีข่ องบฉุกเฉิน (Date of issue) : วนั ที่เกดิ ภัยพิบัติ (Date of disaster) : 15 September 2016 11-20 August 2016 งบประมาณที่ไดร้ ับจากงบฉกุ เฉิน (Amount allocated from DREF) : CHF 128,687 วันที่เร่ิมปฏิบตั ิงาน (Operation start date) : กรอบระยะเวลาในการปฏิบัติงาน 26 August 2016 (Expected timeframe) : Three (3) months ชือ้ ผ้จู ดั การสว่ นปฏบิ ตั ิงานจากสหพันธส์ ภากาชาดฯ ชอื่ ผตู้ ิดต่อในพืน้ ที่ (Operation manager IFRC) : Hung Ha Nguyen, (Point of contact in Lao Red Cross) : DRM Delegate, Bangkok CCST Dr. Kaviphone Southy, Director of DM department จ�ำนวนประชาชนท่ไี ด้รับผลกระทบทงั้ หมด จ�ำนวนประชาชนทีไ่ ด้รบั การช่วยเหลอื (Total number of people affected) : 19,306 คน (Number of people to be assisted) : 5,000 คน บคุ ลากรภายใตส้ งั กดั ของสภากาชาดและสภาเสย้ี ววงเดอื นแดงของประเทศทรี่ ้องของบฉกุ เฉนิ (Host National Societies presence) : จ�ำนวนอาสาสมคั ร และเจ้าหนา้ ท่ปี ระจ�ำสาขา (n° of volunteers, staff, branches) : Lao Red Cross (LRC) consists of a national office, 17 provincial branches and 47 district chapters. It has at least 3,295 volunteers and 350 paid staff members. กลมุ่ องคก์ รกาชาดที่เข้ามามีบทบาทในการปฏบิ ตั งิ านครัง้ นี้ (Red Cross Red Crescent Movement partners actively involved in the operation) : The International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC) กลุม่ องค์กรอ่นื ๆ ท่เี ก่ียวข้องกบั การปฏิบตั งิ านคร้งั นี้ (Other partner organizations actively involved in the operation) : The Department of Disaster Management and Climate Change (DDMCC) and Ministry of Labour and Social Welfare 178

Nationnal Disaster Response Team Handbook ประวตั กิ ารของบฉกุ เฉนิ เพอื่ การบรรเทาทกุ ข์ (DREF History) : (ถา้ ไมม่ ไี มต่ อ้ งเขยี น) ถ้ามีใหเ้ ขียนบรรยาย ประกอบด้วย • การของบฉกุ เฉินเพอ่ื การบรรเทาทกุ ขว์ า่ ขอส�ำหรับภยั อะไร • ขอวนั ทเ่ี ท่าไหร่ จ�ำนวนเงินเทา่ ใด • เงนิ ทีไ่ ด้รับจะใชท้ �ำอะไร เช่น บรรเทาทกุ ขด์ ้วยเครื่องอปุ โภคบริโภค • บรรเทาทุกข์ ณ สถานทใ่ี ดบ้าง • จ�ำนวนผ้ปู ระสบภยั ในแต่ละพน้ื ท่ี • ความชว่ ยเหลอื จากภาคส่วนตา่ งๆ ทงั้ ในประเทศและต่างประเทศ  Assessment missions ongoing as of September 2016 in Oudomxay province. Photo by LRC ตามตัวอย่างด้านล่าง (พรอ้ มรปู ภาพประกอบ) This Disaster Relief Emergency Fund (DREF) was launched on 27 August 2016 for CHF 128,687 to enable the IFRC to support Lao Red Cross (LRC) to provide food, non-food items and hygiene items to 5,000 affected people in Oudomxay province (the most affected province) 179

หนงั สือประกอบการอบรมเชงิ ปฏิบัติการหน่วยเคลิอื่ นท่เี ร็ว A. Situation analysis : การวเิ คราะหส์ ถานการณ์ Description of the disaster: การบรรยายเกย่ี วกับสถานการณภ์ ยั พบิ ัตอิ ย่างครา่ วๆ เปน็ การบรรยายสถานการณภ์ ยั พบิ ตั ทิ ่ีเกิดขน้ึ ประกอบดว้ ย ชนดิ ของภยั ทเ่ี กิด วันท่ีเกดิ พื้นทท่ี ไี่ ด้ รับผลกระทบ กลมุ่ ประชากรทไี่ ดร้ บั ผลกระทบ และรายงานสภาพอากาศ สภาพความเสยี หาย จาก หนว่ ยงานท่ีเกี่ยวขอ้ ง อาจมภี าพประกอบรว่ มด้วย (ตามตวั อยา่ งด้านลา่ ง) Heavy rains, which started pouring on 11 August 2016 and continued to 20 August 2016, have caused flooding in five provinces of Lao People’s Republic. Initially, rains affected the provinces of Luang Prabang, Oudomxay, Saravan and Sayabouri on 11 to 18 August. As conditions began to improve, a week later there followed more rains fuelled by effects of Tropical Strom Dianmu, mainly affecting the province of Xiangkhouang. According to information consolidated by the Lao Red Cross (LRC), at least 19,306 people (10,438 male and 8,868 female) have been affected, with five casualties reported thus far. The largest number of affected population is in Oudomxay Province. In addition, a joint assessment was convened by the Ministry of Labour and Social Welfare with other ministries and was conducted in the province of Oudomxay. The report provided on Monday 29 August 2016 included the following numbers for Oudomxay province only, confirming the relevance of the LRC geographic targeting (the most affected area). Table 1 : Affected areas in Oudomxay province (source: Ministry of Labour and Social Welfare) : เปน็ ตารางสรปุ ความเสยี หาย มหี รอื ไมม่ กี ไ็ ด้ หากมี ต้องอา้ งแหลง่ ที่มาใหช้ ัดเจน No Name of District No of Village Number of family No. of affected population Population Female 1 Baeng district 45 1,944 9,965 4,891 2 Houn district 42 4,342 8,793 5,299 3 Parbaeng 1 20 154 81 4 Namor 3 7 31 18 5 ​La district 4 50 299 198 6 Xay district 3 Total 104 6,398 19,242 10,487 180

Nationnal Disaster Response Team Handbook Summary of current response : สรุปการใหค้ วามช่วยเหลอื ในระยะเรง่ ดว่ น Overview of Host National Society : สรปุ การใหค้ วามชว่ ยเหลือของสภากาชาดและสภาเสย้ี ววงเดือนแดงทร่ี อ้ งของบฉกุ เฉนิ The Lao RC is leading the implementation of this operation with technical support from IFRC, in particular through the deployment of a RDRT member from the Thai Red Cross Society for an initial period of one month, as well as the deployment of a logistics staff member from IFRC office in Bangkok for 10 days. Lao RC took the opportunity of a national workshop with all Lao RC branches taking place f rom 29-31 August 2016 to arrange technical meetings for LRC colleagues from the Oudomxay branch office, focusing on the main features of the operation, its requirements and related plan of action. Furthermore, LRC leadership visited Oudomxay from 3-7 September 2016 as part of a high-level visit together with government officials. The following week was dedicated to the establishment of a Lao RC taskforce among departments at national level to manage this flood operation. Detailed assessments in the field for beneficiary selection were initiated on 12 September 2016. Overview of Red Cross and Red Crescent Movement in country : สรุปการใหค้ วามช่วยเหลือของกล่มุ องคก์ รกาชาดและสภาเสย้ี ววงเดอื นแดงในประเทศ The IFRC provides technical support to the Lao RC through its country cluster support team (CCST) office in Bangkok, Thailand. The Asia Pacific Regional Office in Kuala Lumpur also provides support if needed by the CCST. The ICRC and several PNS – Danish RC, French RC, German RC, Luxembourg RC and Swiss RC – have bilateral programmes with LRC. Regular updates on the DREF planning and approval were provided to in-country PNSs by t he IFRC in the initial stage of the operation. French RC and Swiss RC also provided information on the in-country situation as well as available tools for response (including technical support if required by LRC). Overview of non – RCRC actors in country : สรปุ การให้ความช่วยเหลือของหนว่ ยงานอ่นื ๆ ทไ่ี ม่ใช่กลุ่มองคก์ รกาชาด T he Government of Laos leads the overall coordination of disaster response through its National Disaster Management Office (NDMO) under the Ministry of Labour and Social Welfare. The LRC takes part in the coordination meetings held at NDMO as part of monitoring and information sharing at national level. The on-going detailed needs assessment and beneficiary selection process led by LRC has been well coordinated with NDMO and local authorities in Oudomxay in general and in the most affected districts as well. 181

หนงั สือประกอบการอบรมเชิงปฏิบตั กิ ารหนว่ ยเคลอิื่ นทเ่ี รว็ B. Operational strategy and plan: แผนและกลยทุ ธใ์ นการปฏบิ ตั งิ านบรรเทาทกุ ข์ Overall Objective : วตั ถปุ ระสงค์ในภาพรวม เป็นการก�ำหนดวัตถุประสงค์ท่ีอ้างอิงจากภารกิจในการบรรเทาทุกข์จ�ำแนกตามชนิดต่างๆ เช่น การบรรเทาทกุ ข์ด้วยเครือ่ งอปุ โภคบรโิ ภค การบรรเทาทกุ ขด์ า้ นน�้ำ สขุ าภบิ าล และการส่งเสรมิ สขุ อนามัย The immediate needs of 1,000 flood-affected households are met through the provision of food, non-food and hygiene items. Adopted strategy : การปรบั ใชก้ ลยุทธ์ในการบรรเทาทกุ ข์ Lao RC is rolling out an immediate response in Oudomxay province, with priority on provision of food items (rice, noodles and canned fish), non-food items (blankets and mosquito nets), essential hygiene items (soap and sanitary pads) and hygiene promotion sessions. The composition of the kit to be distributed to each household follows LRC standard, which is in line with local culture and national standards. Human resources : ทรัพยากรบุคคล - A Lao RC taskforce was established among departments to manage this flood operation ; - A RDRT member from the Thai Red Cross Society was deployed to Laos on 3 September for an initial period of one month together with a Logistics Officer from the IFRC Bangkok CCST to support LRC with the launch of procurement processes and detailed needs assess- ment and beneficiary selection. Logistics and supply chain : ระบบขนสง่ และการส่งก�ำลังบ�ำรงุ A short inspection of available rice suppliers for rice was conducted on 12-13 September by the IFRC CSST Logistics Officer. This will inform the tendering process to be initiated in the coming days. Communications : การสอื่ สาร A web-story was published on 30 August 2016 on IFRC website Planning, monitoring, evaluation & reporting (PMER) : การวางแผน การตดิ ตาม การประเมินผล และการรายงานการปฏิบตั งิ าน Field assessments and coordination efforts are ongoing to inform the detailed planning of the distribution activities as well as related health / hygiene promotion sessions. Daily reports are sent by the RDRT member to the IFRC team in Bangkok which in turns provides technical support through phone / Skype / emails as needed. Administration and Finance : การบริหารจัดการ และงบประมาณ IFRC signed a project agreement with LRC followed by a fund transfer to LRC on 31 August 2016 182

Nationnal Disaster Response Team Handbook C. Detailed Operational Plan : แผนปฏบิ ตั ิงาน Food security, nutrition and livelihoods : ด้านความม่ันคงของอาหาร โภชนาการและชวี ติ ความเป็นอยู่ของผปู้ ระสบภยั พบิ ตั ิ Goal : เปา้ หมาย/ประสงค์ Outputs (ผลผลิต) : % of Achievement Outcome 1 (ผลลพั ธ์ท่ี 1) : Immediate food needs of % ความส�ำเร็จ ท่คี าดหวัง Appropriate food items are distributed 5,000 individuals to vulnerable households (1,000 households) are met Activities : กิจกรรม Is implementation on time? % progress (estimate) : 1. Identify, register, verify and mobiliz No (X) % ของความกา้ วหนา้ Yes (X) beneficiary households for distributions X 100% 2. Mobilise and transport the food items X 100% to the affected areas 3. Distribute food items to beneficiary X 100% households 4. Conduct post-distribution satisfaction X 0% surveys ensuring SADD is collected Progress towards outcomes : ผลลพั ธ์ในอนาคต The beneficiaries had identified, registered, and received relief items and hygiene kit within LRC and their compliance with IFRC and WFP standards. ภาพถา่ ยการปฏิบัติงาน 183

หนงั สอื ประกอบการอบรมเชิงปฏิบตั ิการหน่วยเคลื่ิอนท่เี รว็ Water, Health and Hygiene Promotion : ดา้ นนำ้� สขุ าภิบาลและการส่งเสริมสขุ อนามัย Outcome 1 (ผลลพั ธท์ ี่ 1) : Outputs 1.1 (ผลผลติ 1.1) : % of Achievement Immediate reduction in risk of % ความส�ำเร็จ waterborne and water related diseases Hygiene promotion activities ท่ีคาดหวัง which meet Sphere standards in targeted communities. in terms of the identification and use of hygiene items provided to target population. Activities : กจิ กรรม Is implementation on time? % progress (estimate) : Yes (X) No (X) % ของความกา้ วหนา้ 1. Collect and reprint existing IEC X 100% materials 2. Conduct a briefing for LRC staff / X 100% volunteers on hygiene promotion sessions 3. Conduct hygiene/health promotion X 100% sessions during distributions Progress towards outcomes : ผลลัพธใ์ นอนาคต An existing tools was done by LRC through coordination between Disaster Management and Health teams at national level and 4,000 reprinting posters were collected and distribute to the beneficiaries also. Anyway, RDRT from the Thai Red Cross Society was conduct hygiene promotion sessions during distributions which meet SPHERE standards. ภาพถ่ายการปฏบิ ัตงิ าน Hygiene promotion for beneficiaries at Beang and Houn district. Photo by Oudomxay branch office. 184

Nationnal Disaster Response Team Handbook Water, Health and Hygiene Promotion : ด้านนำ้� สขุ าภิบาลและการส่งเสริมสขุ อนามัย Outcome 1 (ผลลัพธ์ท่ี 1) : Outputs 1.2 (ผลผลติ 1.2) : % of Achievement Immediate reduction in risk of water- Hygiene-related goods % ความส�ำเร็จ borne and water related diseases in (NFIs) which meet Sphere ท่ีคาดหวงั standards are provided to targeted communities. the target population. Activities : กิจกรรม Is implementation on time? % progress (estimate) : No (X) % ของความกา้ วหนา้ Yes (X) 1. Identify, register, verify and mobilize X 100% beneficiary households for distributions 2. Procure soap, detergents, mosquito X 100% nets and sanitary pads 3. Organise the distribution of soap, X 100% detergents, mosquito nets and sanitary pads along with hygiene promotion Progress towards outcomes : ผลลพั ธ์ในอนาคต Beneficiary selection is done jointly with other components of the operation and which meet SPERE standards are provided to the target group such as, Disadvantage, disability, pregnan- cy, children < 5, lactation and elderly. ภาพถา่ ยการปฏิบัติงาน Distribution NFIs for beneficiaries at Beang and Houn district. Photo by IFRC 185

หนงั สอื ประกอบการอบรมเชิงปฏบิ ตั กิ ารหนว่ ยเคลืิอ่ นทเ่ี รว็ เอกสารอ้างอิง 1. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC). DREF operation update Lao People’s Democratic Republic [Internet] : Floods. 2016 [cited 2018 August 6]. Available from: file:///C:/Users/Admin/Downloads/MDRLA004Dref%20(2).pdf. 2. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC). DREF operation update Lao People’s Democratic Republic [Internet]: Floods. 2016 [cited 2018 August 6]. Available from : https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources /MDRLA004%20OU1.pdf. 186

Nationnal Disaster Response Team Handbook Community Based DiกsาaรsเtตerรียRมisชkุมRชeนdพuรc้อtiมonรับ: CภัBยDพRิบัRติ สุนิษฐดิ า เพชรดว้ ง หัวหนา้ ฝา่ ยบรรเทาทุกข์ผูป้ ระสบภยั ส�ำนกั งานบรรเทาทกุ ขแ์ ละประชานามยั พิทกั ษ์ 187

หนังสอื ประกอบการอบรมเชิงปฏบิ ัติการหนว่ ยเคลื่อิ นที่เร็ว แนวคิด จากแนวคิดการจัดการภัยพิบัติเดิมท่ีรัฐบาลมีหน้าท่ีในการป้องกันและตอบสนองต่อภัยพิบัติ ตอ่ มาเปลยี่ นแนวคดิ เปน็ เรอ่ื งของชมุ ชนและสงั คม มลี กั ษณะของการเตรยี มการเชงิ รกุ มากขน้ึ เนอ่ื งจาก ชมุ ชนเป็นดา่ นแรกทจ่ี ะต้องเผชิญกบั ผลกระทบของภยั พบิ ตั ิ ไม่ว่าจะเป็นผลกระทบตอ่ ความปลอดภัย ในชวี ติ และทรพั ย์สนิ ตลอดจนผลกระทบตอ่ การประกอบอาชีพ ตราบใดทไ่ี ม่อาจย้ายชุมชนออกจาก พ้นื ท่ีเส่ียงภัย ประชาชนจะด�ำรงชวี ิตอยูใ่ นภาวะเสยี่ งทงั้ ท่รี ู้วา่ พ้นื ทนี่ ้นั เปน็ พื้นท่ีเส่ยี งภยั จึงตอ้ งฝึกให้ ชุมชนเตรยี มพรอ้ มและตอบสนองด้วยตนเอง1 รวมถึงหากตอ้ งประสบกบั ภยั พบิ ตั ิก็สามารถฟน้ื ตวั จาก ผลของภัยไดด้ ้วยแนวทางและในระยะเวลาท่ีเหมาะสม การเตรยี มชมุ ชนพรอ้ มรบั ภยั พบิ ตั ิ เปน็ การสง่ เสรมิ ชมุ ชนในพน้ื ทเี่ สยี่ งใหม้ กี ารเตรยี มความพรอ้ ม รบั มอื กบั ภยั พบิ ตั ิ โดยประชาชนในชมุ ชนรว่ มคดิ รว่ มวางแผน รว่ มด�ำเนนิ การทกุ ขน้ั ตอน ภายใตแ้ นวคดิ การลดความเสยี่ งจากภยั พบิ ตั โิ ดยชมุ ชนเปน็ ฐาน (Community Based Disaster Risk Reduction: CBDRR) คอื การเชอื่ มั่นในศกั ยภาพของชุมชน ไมม่ องวา่ ชมุ ชนเปน็ เพยี งแคเ่ หยอ่ื ของภยั พบิ ตั ิ แตม่ ศี กั ยภาพในการเตรยี มพรอ้ ม จดั หามาตรการ และวิธีการที่จะท�ำให้ชุมชนตนเองปลอดภัย และสามารถจัดการชุมชนของตนเองได้แม้ไม่ได้รับความ ชว่ ยเหลอื จากหนว่ ยงานภายนอก ซง่ึ แนวคดิ นจี้ ะเปน็ การเสรมิ พลงั การมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชน พฒั นาศกั ยภาพ และลดความเปราะบางของคนในชุมชน ตลอดจนสามารถท�ำงานรว่ มกับองค์กรทัง้ ภาครฐั และเอกชน ในการลดความเส่ยี งจากภัยพบิ ัตไิ ด2้ กรอบความร่วมมอื และแนวทางในการลดความเสย่ี งจากภัยพบิ ตั ิท่ีเก่ียวข้อง 1. กรอบการด�ำเนินงานเซนไดเพื่อการลดความเส่ียงจากภัยพิบัติ พ.ศ.2558-2573 (Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015-2030) 2. เปา้ หมายการพฒั นาทีย่ ัง่ ยนื (Sustainable Development Goals: SDGs) 3. กรอบความรว่ มมอื ระดบั ภมู ภิ าคอาเซยี นในการลดความเสยี่ งจากภยั พบิ ตั ิ (ASEAN Agreement on Disaster Management and Emergency Response : AADMER) ปัจจบุ ันมกี รอบแผน งาน AADMER ปี พ.ศ.2559-2563 (AADMER Work Programme 2016-2020) 4. พระราชบญั ญัตปิ ้องกนั และบรรเทาสาธารณภัย พ.ศ.2550 5. แผนปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ พ.ศ.2558 6. แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ ฉบบั ท่ี 12 (พ.ศ.2560-2564) 7. ยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี (พ.ศ.2560-2579) นยิ ามศัพท3์ ชมุ ชน (Community) หมายถงึ กลุ่มคนในพื้นที่เดียวกนั เชน่ หมบู่ า้ น ขอบเขตพ้ืนท่ี หรืออ�ำเภอ และหมายถึง ผู้คนที่อาศัยอยู่ในพ้ืนที่ทางภูมิศาสตร์แห่งใดแห่งหน่ึงซึ่งอาจประสบภัยแบบเดียวกัน เนอ่ื งมาจากท�ำเลทต่ี ง้ั อาจเปน็ กลมุ่ คนทมี่ ปี ระสบการณใ์ นการรบั มอื กบั ภยั และภยั พบิ ตั ริ ว่ มกนั แตอ่ าจ มีมุมมองต่อความเสี่ยงและมีสภาวะการเปิดรับต่อความเส่ียงที่ต่างกัน กลุ่มคนเหล่าน้ีเป็นผู้มีส่วนได้ สว่ นเสยี ในการด�ำเนินมาตรการลดความเสย่ี งจากภัยพิบตั ิ 188

Nationnal Disaster Response Team Handbook ความเส่ียงจากภยั พิบตั ิ (Disaster Risk) หมายถึง โอกาสหรือความเปน็ ไปได้ในการไดร้ บั ผล กระทบทางลบจากการเกดิ ภยั พิบตั ิ โดยผลกระทบสามารถเกิดขน้ึ กับชีวิต สุขภาพ การประกอบอาชีพ ทรพั ย์สนิ และบริการต่างๆ ในระดับบุคคล ชุมชน สงั คมหรอื ประเทศ การลดความเส่ียงจากภัยพิบัติ (Disaster Risk Reduction) หมายถงึ แนวคดิ และวธิ ปี ฏิบัติใน การลดโอกาสท่ีจะได้รับผลกระทบทางลบจากภัยพิบัติผ่านความพยายามอย่างเป็นระบบที่จะวิเคราะห์ และบรหิ ารจัดการปัจจยั ทีเ่ ป็นสาเหตุและผลกระทบของภยั พิบัติ เพอ่ื ด�ำเนนิ นโยบาย มาตรการ หรอื กิจกรรมตา่ งๆ ในการลดความลอ่ แหลม ลดปัจจยั ทีท่ �ำใหเ้ กดิ ความเปราะบางและเพมิ่ ศักยภาพในการ จัดการปญั หา มเี ป้าหมายในการลดความเส่ยี งท่ีมีอยู่ในชมุ ชนและสังคมในปัจจบุ นั และปอ้ งกนั ความ เส่ยี งทอ่ี าจเกิดขนึ้ ในอนาคต การลดผลกระทบ (Mitigation) หมายถึง ปฏิบัติการลดผลกระทบทางลบโดยตรงของภัยท่ีเป็น อนั ตรายตอ่ สงั คมและสงิ่ แวดลอ้ ม เนอ่ื งจากผลกระทบทางลบของภยั โดยมากไมส่ ามารถขจดั ใหห้ มดไป อยา่ งส้นิ เชงิ แต่ขนาดและความรนุ แรงของความเสยี หายสามารถลดทอนลงได้จากการด�ำเนินนโยบาย และกิจกรรมต่างๆ การประเมินความเส่ียง (Risk Assessment) หมายถึง กระบวนการก�ำหนดลักษณะ ขนาด หรือขอบเขตความเส่ียงโดยการวิเคราะห์ภัยที่เกิดขึ้น รวมท้ังประเมินภาวะการเปิดรับต่อความเส่ียง (Exposure) ความเปราะบาง (Vulnerability) ศักยภาพ (Capacity) ในการรับมือของชุมชนที่อาจเป็น อนั ตรายและคาดการณ์ผลกระทบตอ่ ชีวิต ทรัพยส์ ิน การด�ำรงชวี ติ และสง่ิ แวดลอ้ ม เป็นการวเิ คราะห์ ความนา่ จะเป็นในการเกิดผลกระทบจากภยั ในพื้นทีห่ นงึ่ ๆ มีประโยชนใ์ นการวางแผนเพอ่ื จดั การความ เส่ยี งอย่างมรี ะบบ 189

หนังสือประกอบการอบรมเชงิ ปฏิบตั กิ ารหน่วยเคลอิ่ื นท่เี รว็ การประเมนิ ความเปราะบางและศักยภาพ (Vulnerability and Capacity Assessment : VCA) หมายถึง การประเมินวิเคราะห์ปัจจัยท่ีท�ำให้เกิดความเสี่ยง รวมถึงความสามารถของชุมชนในการ จัดการกับภัยและความเสี่ยงนั้นๆเปน็ กระบวนการท่ดี �ำเนินการร่วมกบั ชุมชน และเปน็ ส่วนส�ำคัญของ การประเมินความเสย่ี ง ความสามารถในการฟืน้ คนื สู่ปกติ (Resilience) หมายถงึ ความสามารถของระบบ ชมุ ชน หรอื สังคมท่ีมีความเส่ยี งตอ่ ภัย ในการเรียนร้เู ก่ียวกับสภาพความเส่ียงภยั ของตน รวมท้งั รจู้ กั วางมาตรการ และปฏิบัติตัวเพ่ือช่วยลดหรือถ่ายโอนความเส่ียงดังกล่าวเพื่อลดโอกาสในการได้รับผลกระทบจากภัย และหากประสบกับภัยก็สามารถฟื้นตัวจากผลของภัยได้ด้วยแนวทางและในระยะเวลาท่ีเหมาะสม หมายรวมถึงความสามารถของชุมชนในการดูแลรักษาโครงสร้างและกลไกพื้นฐานท่ีจ�ำเป็นให้ปลอดภัย จากภยั พิบตั ิด้วย กระบวนการดำ� เนนิ งานชุมชนพรอ้ มรับภยั พบิ ตั ิของสภากาชาดไทย ส�ำนกั งานบรรเทาทุกข์และประชานามยั พิทกั ษ์ สภากาชาดไทย ได้ส่งเสริมใหด้ �ำเนนิ กิจกรรม การเตรียมชุมชนพร้อมรับภัยพิบตั ิมาอย่างตอ่ เนื่องต้ังแต่ ปี พ.ศ. 2546 จนถึงปจั จุบนั โดยมี กระบวนการมาตรฐานการด�ำเนินงาน 8 ขัน้ ตอน4 ดงั นี้ ขั้นตอนที่ 1 การคดั เลือกพืน้ ที่เป้าหมาย ขั้นตอนท่ี 2 การชแี้ จง สร้างความสัมพันธ์และวางแผนกิจกรรมร่วมกบั ชุมชน ขนั้ ตอนท่ี 3 การอบรมแกนน�ำชมุ ชนพร้อมรบั ภยั พิบตั ิ ขั้นตอนท่ี 4 การจดั ตัง้ คณะกรรมการชุมชนพร้อมรับภัยพิบัติ ข้นั ตอนท่ี 5 การประเมินความเสย่ี งอยา่ งมสี ่วนร่วมและการท�ำแผนชมุ ชนพร้อมรับภัยพิบตั ิ ขน้ั ตอนที่ 6 การพฒั นาศักยภาพคณะกรรมการชุมชนพร้อมรบั ภัยพบิ ตั ิ ขั้นตอนท่ี 7 การฝกึ ซ้อมแผนโตะ๊ และแผนตอบสนองตอ่ ภาวะฉกุ เฉนิ ข้ันตอนที่ 8 การประเมินผลและส่งมอบชมุ ชนแกห่ น่วยงานหลักในพื้นท่ี 190

Nationnal Disaster Response Team Handbook ขั้นตอนที่ 1 การคดั เลอื กพื้นท่เี ป้าหมาย โดยประสานกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในพื้นท่ีเส่ียงทุกระดับท่ีมีบทบาทหน้าที่ด้านการจัดการ ภัยพิบัติ ได้แก่ ส�ำนักงานป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัด อ�ำเภอ องค์กรปกครองท้องถ่ิน ผ้นู �ำชมุ ชน ตลอดจน ส�ำนกั งานเหลา่ กาชาดจังหวัด เพ่ือรว่ มกันคัดเลือกพื้นที่เปา้ หมายตามเกณฑด์ ังน้ี 1. เปน็ ชมุ ชนทม่ี ปี ระวัตกิ ารเกดิ ภยั พบิ ัติใน 10 ปที ่ีผา่ นมา มีความถ่ีหรือความเสย่ี งในการเกิด ภัยพบิ ัติ 2. ชุมชนยินดีและพร้อมท่ีจะเขา้ รว่ มกิจกรรมอยา่ งต่อเนอ่ื ง 3. มีการสนบั สนุนจากหน่วยงานท่ีเก่ยี วขอ้ งในพนื้ ท่ี 4. เป็นชุมชนที่ยังไม่มีหน่วยงานหรือองค์กรใดด�ำเนินกิจกรรมด้านชุมชนเตรียมพร้อมรับ ภัยพบิ ัติอย่างเตม็ รูปแบบ ขั้นตอนท่ี 2 การช้ีแจง สรา้ งความสัมพนั ธแ์ ละวางแผนกิจกรรมร่วมกับชมุ ชน การลงพนื้ ทเี่ ปา้ หมายเพอ่ื ชแ้ี จงรายละเอยี ดของการด�ำเนนิ กจิ กรรม ความไวว้ างใจ ความคนุ้ เคย และความเข้าใจอันดีกบั ประชาชนผูม้ ีส่วนไดส้ ่วนเสยี ในชุมชน ตลอดจนวางแผนการลงพ้นื ท่ี การศึกษา ขอ้ มลู พ้ืนฐานของชมุ ชนท้งั โครงสร้าง วัฒนธรรม ความเช่อื สังคม เศรษฐกจิ และการเมอื งของชมุ ชน 191

หนงั สือประกอบการอบรมเชิงปฏิบตั ิการหน่วยเคลอืิ่ นทเ่ี รว็ ข้ันตอนที่ 3 การอบรมแกนน�ำชุมชนพร้อมรบั ภัยพบิ ัติ ด�ำเนนิ การจดั อบรมเชงิ ปฏิบัติการ 1 วัน ให้แก่ ผ้นู �ำชมุ ชน คณะกรรมการชุมชน แกนน�ำชมุ ชน อสม. อปพร. และประชาชนท่สี นใจ เพ่อื สร้างเสรมิ ความรู้และความเข้าใจให้แก่ผเู้ ขา้ อบรมซึ่งจะใช้เปน็ แนวทางในการด�ำเนินกิจกรรมในข้นั ตอนตอ่ ไป โดยมหี วั ข้อในการอบรม ดังนี้ • บทบาทสภากาชาดด้านการจัดการภัยพบิ ัติ • ความรเู้ บอ้ื งตน้ เรือ่ งภยั พบิ ตั ิ • แนวคดิ และกระบวนการลดความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั ิ • บทบาทชมุ ชนในการเตรียมพรอ้ มรบั ภัยพบิ ัติ • การประเมินความเสีย่ งและการใชเ้ ครือ่ งมอื ประเมินความเสี่ยง • การท�ำแผนเตรียมพรอ้ มรับภยั พิบตั ิและแผนตอบสนองต่อภาวะฉกุ เฉินชุมชน ขน้ั ตอนที่ 4 การจดั ต้งั คณะกรรมการชุมชนพร้อมรบั ภยั พิบัติ การผลักดันให้มีการจัดตั้งคณะกรรมการชุมชนพร้อมรับภัยพิบัติ จากการเสนอช่ือสมาชิกของ ชุมชนที่มีความสามารถในด้านต่างๆ ตามความเหมาะสมและสมัครใจ พร้อมทั้ง พิจารณาก�ำหนด บทบาทหน้าที่ของคณะกรรมการฝ่ายต่างๆ ที่ชุมชนเป็นผู้ก�ำหนดโครงสร้างคณะกรรมการตามความ เหมาะสมของแต่ละชมุ ชน โครงสรา้ งคณะกรรมการชมุ ชนพรอ้ มรบั ภยั พบิ ตั ิ อาจประกอบดว้ ย ทปี่ รกึ ษา ประธาน รองประธาน เหรัญญิก กรรมการ (ฝ่ายอ�ำนวยการ ฝ่ายเฝ้าระวังและแจ้งเตือน ฝ่ายอพยพ ฝ่ายค้นหากู้ภัยและ ปฐมพยาบาล ฝ่ายรกั ษาความสงบเรยี บรอ้ ย) และเลขานุการ ตวั อยา่ งโครงสร้างคณะกรรมการชุมชนพรอ้ มรบั ภัยพบิ ัติ ประธาน ทป่ี รกึ ษา รองประธาน เหรัญญกิ กรรมการ เลขานกุ าร ฝา่ ยอ�ำนวยการ ฝ่ายอพยพ ฝ่ายรกั ษาความสงบเรยี บรอ้ ย ฝ่ายเฝา้ ระวังและแจ้งเตือนภยั ฝ่ายค้นหา กู้ภยั และปฐมพยาบาล 192

Nationnal Disaster Response Team Handbook ขั้นตอนท่ี 5 การประเมนิ ความเส่ยี งอยา่ งมีสว่ นร่วมและการท�ำแผนชมุ ชนพรอ้ มรับภยั พบิ ัติ การประเมนิ ความเสยี่ งอยา่ งมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชน เปน็ วธิ กี ารระบลุ กั ษณะความรนุ แรงและโอกาส ในการเกดิ ผลกระทบทางลบจากภยั จากการประเมินภัย ความเปราะบาง และความสามารถของชุมชน เพ่อื ใหช้ ุมชนยอมรับปจั จยั ที่กอ่ ให้เกดิ ความเสี่ยง โดยใช้เครอ่ื งมือในการประเมินความเส่ยี งต่างๆ เช่น แผนท่ีชุมชน ประวัติการเกิดภัย ปฏิทินฤดูกาล ต้นไม้ปัญหา ผลจากการประเมินความเส่ียงจะเป็น แนวทางในการพิจารณาจดั ท�ำแผนเตรียมพร้อมรับภยั พิบัติ (Disaster Preparedness Plan : DP) และ แผนตอบสนองต่อภาวะฉกุ เฉิน (Contingency Plan : CP) ท่เี หมาะสมกบั ชมุ ชนจากการมีส่วนรว่ มอยา่ ง เทา่ เทยี มของเดก็ เยาวชน ผหู้ ญงิ ผชู้ าย ผสู้ งู อายุ ผพู้ กิ าร เนอ่ื งจากแตล่ ะคนมมี มุ มองในการด�ำเนนิ ชวี ติ ที่แตกต่างกนั ในขน้ั ตอนน้ีคณะกรรมการชมุ ชนฯ อาจพิจารณาทบทวน ปรบั ปรงุ แก้ไข และยนื ยนั ข้อมลู ท่ีได้ จากการอบรมในข้ันตอนท่ี 3 เรื่องการใช้เครื่องมือประเมินความเสี่ยง แผนชุมชนพร้อมรับภัยพิบัติ บทบาทหน้าท่ีคณะกรรมการชุมชนมาใช้ในขัน้ ตอนน้ี แผนชุมชนพร้อมรบั ภยั พิบัติ ประกอบด้วย 2 แผนย่อย คือ 1. แผนเตรียมพร้อมรบั ภยั พบิ ัติ (Disaster Preparedness Plan : DP) เป็นแผนทกี่ �ำหนดกจิ กรรม หรือโครงการหรือมาตรการลดผลกระทบเพื่อลดความเสี่ยงจากภัยพิบัติที่ชุมชนต้องการด�ำเนินการโดย ก�ำหนดเป้าหมาย ระยะเวลา งบประมาณ ผ้รู ับผิดชอบ และผ้สู นับสนนุ อยา่ งชดั เจน กจิ กรรมหรือ โครงการจะเนน้ การพฒั นาศกั ยภาพดา้ นตา่ งๆ ทงั้ ดา้ นบคุ ลากรคอื คณะกรรมการและประชาชนในชมุ ชน 193

หนังสอื ประกอบการอบรมเชิงปฏิบตั กิ ารหนว่ ยเคลอิ่ื นท่ีเร็ว ด้านวัสดุอปุ กรณ์ เครอื่ งมือเครอื่ งใช้ ใหพ้ รอ้ มส�ำหรับเผชญิ กับภยั พบิ ัตใิ นอนาคต เช่น กจิ กรรมฝึกซอ้ ม แผนตอบสนองตอ่ ภาวะฉกุ เฉนิ ชุมชน กจิ กรรมปรับปรุงระบบเสยี งตามสายหม่บู า้ น กจิ กรรมจดั หาวสั ดุ อุปกรณ์การกชู้ ีพก้ภู ัยและการปฐมพยาบาล กิจกรรมอบรมปฐมพยาบาลและการดแู ลสุขภาพอนามัย กจิ กรรมอบรมการกชู้ พี กภู้ ัยทางน้ำ� มาตรการลดผลกระทบ (Mitigation Measure) เพื่อการลดความเส่ียงจากภัยพิบัติ แบ่งเป็น มาตรการเชิงโครงสร้าง (Structural) คอื มาตรการท่ใี ช้โครงสรา้ งทางกายภาพรวมถึงระบบหรอื โครงสร้าง ทางวิศวกรรมทปี่ ระยุกตใ์ ชเ้ ทคนิคต่างๆ เพ่ือท�ำใหโ้ ครงสรา้ งมีความต้านทานตอ่ ภัย เช่น เขอื่ น แกม้ ลงิ ทางนำ�้ ผา่ น(flood way) ฝายชะลอนำ�้ เครื่องสบู น้ำ� และ มาตรการแบบไม่ใช่โครงสรา้ ง (Non-Structural) คือ มาตรการท่ีไมเ่ ก่ียวข้องโดยตรงกับการกอ่ สรา้ งหรอื โครงสรา้ งพื้นฐาน แตจ่ ะใชค้ วามรู้ ความเขา้ ใจ และการฝึกซอ้ มต่างๆ ตลอดจนการรา่ งและบงั คับใช้กฎหมาย หรอื การสร้างจติ ส�ำนกึ ตา่ งๆ เพื่อให้ ประชาชนร้จู ัก ปรับตวั และสามารถดูแลตนเองได้ เชน่ การวางแผนการใช้พนื้ ท่ี การก�ำหนดประมวลขอ้ บงั คบั อาคาร การรณรงคส์ รา้ งความตระหนักรู้เร่ืองการเตรียมพรอ้ มรบั ภัยพบิ ัติ การอบรมเสรมิ สรา้ ง ศักยภาพประชาชน เป็นตน้ 5 194

Nationnal Disaster Response Team Handbook 2. แผนตอบสนองตอ่ ภาวะฉกุ เฉิน (Contingency Plan : CP) เป็นแผนทมี่ ีรายละเอียดบทบาท หน้าทแ่ี นวทางปฏิบัตขิ องคณะกรรมการฝ่ายตา่ งๆ ทงั้ ในระยะกอ่ นเกดิ ภัย ขณะเกิดภยั และหลังเกดิ ภัย เพ่ือใหก้ ารตอบสนองต่อภยั พิบัติเปน็ ไปอยา่ งมรี ะบบ รวดเรว็ ท่วั ถงึ ไมซ่ ้�ำซอ้ น คณะกรรมการชุมชนพร้อมรับภัยพิบัติควรมีการปรับปรุงพัฒนากิจกรรม โครงการ มาตรการ ข้อมูลและแนวทางปฏบิ ตั ิในแผนชุมชนให้เป็นปัจจุบันอยเู่ สมอ ขั้นตอนที่ 6 การพัฒนาศักยภาพคณะกรรมการชุมชนพร้อมรับภยั พบิ ัติ เป็นการพฒั นาคณะกรรมการชมุ ชนตลอดจนประชาชนในชุมชน ทง้ั ความรู้ ทักษะ เฉพาะดา้ น ตามแผนเตรียมพร้อมรบั ภัยพิบัติ เช่น การอบรมปฐมพยาบาล การอบรมก้ชู พี ก้ภู ยั ทางนำ�้ การอบรม ผู้สูงวยั พร้อมรับภัยพิบัติ การอบรมการใช้วิทยสุ ื่อสาร ตลอดจนการพัฒนา ปรับปรุง จดั ซื้อจดั หาวสั ดุ อปุ กรณต์ ่างๆ เชน่ อปุ กรณ์ปฐมพยาบาล อุปกรณก์ ู้ชพี กภู้ ัย อุปกรณด์ ้านความปลอดภัย เปน็ ตน้ ขัน้ ตอนที่ 7 การฝึกซอ้ มแผนโตะ๊ และแผนตอบสนองต่อภาวะฉุกเฉนิ การฝึกซ้อมแผนบนโต๊ะ (Table Top Exercise) เป็นการฝึกซ้อมแผนท่ีมุ่งเน้นการระบุจุดแข็ง จดุ ออ่ น รวมทงั้ ท�ำความเขา้ ใจแผน ขอ้ ตกลง และขนั้ ตอนปฏบิ ตั ิ ใชก้ ารอภปิ รายกลมุ่ แบบไมเ่ ปน็ ทางการ บนพน้ื ฐานของสถานการณส์ มมตุ ทิ ก่ี �ำหนดขนึ้ โดยมวี ทิ ยากรกระบวนการ (Facilitators) เปน็ ผนู้ �ำการอภปิ ราย ใหเ้ ปน็ ไปตามแนวทางและวตั ถปุ ระสงคข์ องการฝกึ 6 ผเู้ ขา้ รว่ มการฝกึ ซอ้ มแผนบนโตะ๊ คอื คณะกรรมการ ชมุ ชนพรอ้ มรบั ภยั พบิ ัติ 195

หนงั สอื ประกอบการอบรมเชงิ ปฏบิ ตั ิการหนว่ ยเคลิ่อื นท่เี รว็ การฝึกซ้อมแผนตอบสนองต่อภาวะฉุกเฉิน เป็นการฝึกซ้อมการตอบโต้สถานการณ์ฉุกเฉินที่ สมมุติขึ้นให้เสมือนจริงมากท่ีสุดในระดับชุมชน เพ่ือทดสอบความสามารถในบทบาทหน้าที่ของคณะ กรรมการชมุ ชนพรอ้ มรบั ภยั พบิ ตั ฝิ า่ ยตา่ งๆ ฝกึ ซอ้ มการใชว้ สั ดุ อปุ กรณ์ ตลอดจนทดสอบการประสานงาน กบั หนว่ ยงานภายนอกชมุ ชนและฝึกซ้อมแผนการอพยพประชาชนในชมุ ชน กอ่ นการฝึกซอ้ มต้องชีแ้ จง กบั ชุมชนถงึ ความจ�ำเป็นของการฝกึ ซอ้ ม ข้อมูลข้ันตอนท่ปี ระชาชนควรปฏบิ ตั ิ เพอื่ ขอความร่วมมือ และการมีส่วนร่วมจากทุกคน ผู้เข้าร่วมการฝึกซ้อมจึงมีทั้งคณะกรรมการชุมชนพร้อมรับภัยพิบัติ ประชาชน นกั เรียน พระภิกษุสามเณรทกุ คนในชมุ ชน ในการฝกึ ซอ้ มแผนทง้ั สองแบบ ควรเชญิ ผแู้ ทนจากหนว่ ยงานทเ่ี กยี่ วขอ้ งในพน้ื ทเ่ี ขา้ รว่ มสงั เกตการณ์ การฝึกซอ้ มและเขา้ ร่วมการประชมุ ประเมินผลหลังการฝกึ ซ้อม เพือ่ ใหข้ อ้ คิดเห็นและข้อเสนอแนะดว้ ย ทุกคร้ัง ข้นั ตอนที่ 8 การประเมนิ ผลและส่งมอบชุมชนแกห่ นว่ ยงานหลกั ในพ้นื ที่ เป็นการตรวจสอบและประเมินการด�ำเนินงานเพ่ือการปรับปรุงการด�ำเนินงานในอนาคตท้ัง ประสทิ ธภิ าพและประสทิ ธผิ ล ผลกระทบ ความยงั่ ยนื ความสมั พนั ธท์ เี่ กยี่ วขอ้ งกบั การด�ำเนนิ งาน รวมทง้ั การประชมุ แลกเปลีย่ นประสบการณ์ สรปุ บทเรยี นจากการด�ำเนินงาน เผยแพร่ขอ้ มูลแผนชุมชนพร้อม รบั ภยั พบั ติ และจดั พธิ สี ง่ มอบชมุ ชนใหแ้ กห่ นว่ ยงานหลกั ทเ่ี กย่ี วขอ้ งในพนื้ ท่ี ไดแ้ ก่ ส�ำนกั งานเหลา่ กาชาด จงั หวัด ส�ำนกั งานป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัยจงั หวดั อ�ำเภอ องคก์ รปกครองทอ้ งถ่นิ โรงพยาบาล ส่งเสรมิ สุขภาพต�ำบล เป็นต้น บทสง่ ทา้ ย การบรู ณาการการลดความเสยี่ งจากภยั พบิ ตั ิในการพฒั นา เพือ่ ช่วยเสรมิ สร้างวัฒนธรรมความ ปลอดภยั ทไี่ มใ่ ชค่ วามรบั ผดิ ชอบของผใู้ ดผหู้ นงึ่ หรอื หนว่ ยงานใดหนว่ ยงานหนง่ึ หากตอ้ งอาศยั ความรว่ มมอื ความรู้ ประสบการณ์ ภมู ปิ ญั ญาและทรพั ยากรตา่ งๆ จากทกุ ภาคสว่ น หากประชาชนทกุ คน ทกุ หนว่ ยงาน ในทกุ ระดบั ใหค้ วามส�ำคญั ยอ่ มชว่ ยใหบ้ รรลเุ ปา้ หมายในการสรา้ งวฒั นธรรมความปลอดภยั ใหแ้ กส่ งั คม ไดอ้ ยา่ งยั่งยนื 7 196

Nationnal Disaster Response Team Handbook เอกสารอา้ งอิง 1. ปาริฉัตต์ ครองขันธ์. ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการบริหารจัดการความเส่ียงจากภัยพิบัติ. ใน : มุทริกา พฤกษาพงษ,์ ชสู ทิ ธิ์ อภริ มั ณกี ลุ , บรรณาธกิ าร. เอกสารประกอบการฝกึ อบรมหลกั สตู รการบรหิ าร จดั การความเส่ียงดา้ นอทุ กภยั อยา่ งบูรณาการ. กรุงเทพฯ : Themma Group Co.,Ltd. ; 2556. 2. กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย. การลดความเส่ียงจากสาธารณภัย. พิมพ์ ครง้ั ท่ี 3. กรุงเทพฯ: บริษทั เวิรค์ พริน้ ตงิ้ จ�ำกัด; 2559. 3. กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย. หนังสือค�ำศัพท์ด้านการบริหารจัดการ ความเส่ียงจากภยั พิบตั .ิ ม.ป.ท.; 2557. 4. สนุ ษิ ฐดิ า เพชรดว้ ง, ไพฑรู ย์ นอ้ ยวเิ ศษ. คมู่ อื ชมุ ชนพรอ้ มรบั ภยั พบิ ตั สิ �ำหรบั ประชาชน. พมิ พค์ รงั้ ที่ 3. กรงุ เทพฯ : นิวธรรมดาการพิมพ;์ 2560. 5. ชสู ทิ ธ์ิ อภริ มั ณกี ลุ . มาตรการลดผลกระทบเพอื่ การลดความเสย่ี งจากอทุ กภยั . ใน : มทุ รกิ า พฤกษาพงษ,์ ชูสิทธิ์ อภิรัมณีกุล, บรรณาธิการ. เอกสารประกอบการฝึกอบรมหลักสูตรการบริหารจัดการ ความเสยี่ งด้านอทุ กภยั อย่างบรู ณาการ. กรงุ เทพฯ: Themma Group Co.,Ltd. : 2556. 6. กรมปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย. คู่มอื การฝกึ ซอ้ มแผนป้องกันและบรรเทา สาธารณภยั [อนิ เทอรเ์ นต็ ]. 2559 [เขา้ ถงึ เมอื่ 1 ม.ิ ย.2561]. เขา้ ถงึ ไดจ้ าก https://www.slideshare. net/paladtai/ss-49588997 7. กรมปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย. การลดความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั ิ สกู่ ารพฒั นา ท่ยี งั่ ยืน. ม.ป.ท.; 2547. 197

หนงั สอื ประกอบการอบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารหนว่ ยเคล่ืิอนท่เี รว็ กDาisรaฟsื้นteฟrูบRูรeณcoะหvลeังryเกิดภัยพิบัติ สกุ ัญญา ทรพั ยอ์ ุดมมั่งมี หวั หนา้ งานบรรเทาทกุ ข์ผปู้ ระสบภัย ส�ำนกั งานบรรเทาทุกขแ์ ละประชานามัยพิทกั ษ์ “การฟื้นฟู” ในการตอบสนองภยั พบิ ัตคิ ือ กระบวนการทที่ �ำให้ชีวติ ผปู้ ระสบภยั กลับมาส่ปู กติ และผู้ประสบภัยมีความสามารถในการฟื้นตัวจากภัยพิบัติมากข้ึนในอนาคต ระยะที่ผู้คนจะฟื้นตัวหลัง ภยั พิบตั ขิ น้ึ อย่กู บั ความเข้มแขง็ หรือความสามารถในการฟ้นื ตัวจากภัยพบิ ัติของชมุ ชน รวมถึงทรัพยากร ก่อนเกิดภัยพิบัติ ซึ่งจะช่วยลดผลกระทบของภัยได้ ระยะเวลาในการฟื้นฟูบางครั้งอาจใช้เวลาส้ันๆ หรือบางคร้งั อาจใช้เวลาเปน็ ปีๆ หรือหลายปี การฟื้นฟู เป็นการด�ำเนินการภายหลังจากที่ภาวะฉุกเฉินจากสาธารณภัยบรรเทาลง หรือได้ ผา่ นพน้ ไปแลว้ เพอ่ื ปรบั สภาพระบบสาธารณปู โภค การด�ำรงชวี ติ และสภาวะวถิ คี วามเปน็ อยขู่ องชมุ ชน ทปี่ ระสบภยั ใหก้ ลบั สสู่ ภาวะปกติ หรอื พฒั นาใหด้ กี วา่ และปลอดภยั กวา่ เดมิ (Build Back Better and Safer) ตามความเหมาะสม โดยการน�ำปจั จยั ตา่ งๆ ในการลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั เขา้ มาชว่ ยในการฟน้ื ฟู ซ่ึงหมายรวมถึง การซ่อมสร้าง (Reconstruction) และการฟื้นสภาพ (Rehabilitation) โดยมีหลักการ 198

Nationnal Disaster Response Team Handbook ส�ำคัญของการฟ้ืนฟู ได้แก่ 1) การช่วยเหลอื ให้ผ้ปู ระสบภัยสามารถชว่ ยเหลอื ตนเองได้ เพ่ือให้การด�ำรง ชีวิตกลับเข้าสู่ภาวะปกติ โดยไม่จ�ำเป็นต้องพึ่งพิงความช่วยเหลือจากภายนอกแต่เพียงอย่างเดียว 2) ผปู้ ระสบภยั ต้องมสี ว่ นร่วมในการบวนการตัดสนิ ใจ เพอ่ื ให้เกิดกระบวนการยอมรบั และมสี ่วนรว่ มใน ขนั้ ตอนต่างๆ ทีจ่ ะด�ำเนินการ 3) การพจิ ารณาความเสย่ี งต่อภัยในการฟื้นคนื สภาพและการสร้างใหม่ เสมอ เพอื่ ไมใ่ หง้ บประมาณตอ้ งสญู เสียไปโดยเปลา่ ประโยชน์จากการเกดิ สาธารณภยั ครัง้ ต่อไป(1) การฟื้นฟูในระยะแรก หรือกระบวนการที่ชีวิตของผู้คนกลับสู่ปกติทันทีหลังเผชิญภัยพิบัติ ซงึ่ เกี่ยวขอ้ งกับการให้การช่วยเหลอื ในชว่ งแรกๆ ของการตอบสนองตอ่ ภัยพิบตั ิ โดยด�ำเนินไปพร้อมๆ กบั การบรรเทาทกุ ข์ จะช่วยเพม่ิ ประสิทธภิ าพของการบรรเทาทกุ ข์ และมกี ารเตรียมวางพนื้ ฐานในการ ให้การฟื้นฟูระยะยาว ซ่ึงจะช่วยให้ผู้คนมีความพร้อมในการมีส่วนร่วมในกิจกรรมการฟื้นฟูระยะยาว มากขึ้น การฟน้ื ฟบู รู ณะหลงั เกดิ ภัยพิบตั ิ ในการฟืน้ ฟูบูรณะพ้ืนท่ีประสบภยั สว่ นใหญ่ รฐั บาลจะจัดท�ำ โครงการเพ่ือฟนื้ ฟูขึ้นเป็นกรณีพเิ ศษ ประกอบดว้ ยโครงการปรบั ปรุงด้านโครงสรา้ ง (Hard Structure) และโครงการหรอื มาตรการลดผลกระทบอน่ื ๆ (Soft Structure) โดยการปรบั ปรงุ หรอื การกอ่ สรา้ งโครงสรา้ ง พืน้ ฐานต่างๆ ทีเ่ น้นการป้องกนั ภัยพบิ ตั ิ เช่น การกอ่ สรา้ งเข่อื นกน้ั น้�ำ ซงึ่ ต้องมรี ะบบบ�ำรุงรักษาและ การบริหารจดั การที่มปี ระสทิ ธภิ าพ เพ่ือไม่ใหเ้ กิดปญั หาการลงทุนสูญเปลา่ สว่ นโครงการและมาตรการ ลดผลกระทบตา่ งๆ ต้องพจิ ารณาความเหมาะสมของแต่ละพืน้ ที่ เชน่ การส่งเสรมิ การสร้างคนั กน้ั นำ�้ ขนาดเล็กรอบแปลงเพาะปลูก การสร้างทอี่ พยพ และการปรับชว่ งเวลาการเพาะปลกู เปน็ ตน้ โดยการ ฟืน้ ฟูบรู ณะหลงั เกดิ ภัยพบิ ตั ิ มคี วามจ�ำเปน็ ตอ้ งพจิ ารณาความเหมาะสมใหส้ ามารถปอ้ งกันและแกไ้ ข ภัยพบิ ตั ิที่อาจเกดิ ขน้ึ อีกไดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพ(2) 199