รายงาน การสำรวจสุขภาพประชาชนไทย โดยการตรวจร่างกาย

การส�ำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครงั้ ท่ี 6 พ.ศ. 2562 - 2563 337 8บทท่ี และขอ้ สเรสุปนอแนะ

338 การสำ� รวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครัง้ ที่ 6 พ.ศ. 2562 - 2563

การสำ� รวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครัง้ ที่ 6 พ.ศ. 2562 - 2563 339 8บทที่ สรุป และขอ้ เสนอแนะ การส�ำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย คร้ังท่ี 6 ด�ำเนินการเก็บข้อมูลระหว่าง เดือนสิงหาคม พ.ศ. 2562 - ตุลาคม พ.ศ. 2563 ไดต้ ัวอยา่ งของประชาชนอายุ 15 ปีขน้ึ ไป จ�ำนวน 22,698 คน เปน็ ชาย 9,493 คน และหญิง 13,205 คน เมอื่ เปรียบเทยี บผลการส�ำรวจฯคร้งั ที่ 6 นี้ กบั การสำ� รวจฯคร้ังท่ี 5 เมื่อปี พ.ศ. 2557 พบวา่ มกี ารเปลย่ี นแปลง ของสถานะสุขภาพในประชาชนไทยอายุ 15 ปีขน้ึ ไปโดยสรุปดังน้ี (ตารางท่ี 8.1) • พฤติกรรมสุขภาพที่มีสถานการณ์ดีข้ึนเล็กน้อย ได้แก่ การสูบบุหร่ีเป็นประจ�ำมีแนวโน้มลดลงเล็กน้อย แต่พบว่าเรม่ิ มีการสบู บุหร่ีไฟฟ้าในประชาชนไทยโดยเฉพาะในเยาวชนและวยั แรงงาน • พฤตกิ รรมเสย่ี งทางสขุ ภาพทไี่ มด่ ขี ึน้ ไดแ้ ก่ การดม่ื สุราใน 12 เดอื น และ 30 วนั ทผี่ า่ นมามีสดั สว่ นท่ีเพิม่ ขึ้น ในขณะทกี่ ารกนิ ผักและผลไมไ้ ดต้ ามข้อแนะนำ� (≥5 ส่วนขึ้นไป/วนั ) มีสัดสว่ นลดลง การมกี จิ กรรมทางกาย ระดบั ปานกลางขึน้ ไปอย่างเพียงพอตามข้อแนะนำ� ลดลง • ภาวะสขุ ภาพและโรคทมี่ คี วามชกุ เพม่ิ ขนึ้ ไดแ้ กภ่ าวะอว้ น เบาหวาน ความดนั โลหติ สงู แตภ่ าวะ Metabolic syndrome ลดลงเลก็ น้อยเนือ่ งจากสัดสว่ นของคนท่มี ี HDL-C ต�่ำลดลง • ประเด็นสุขภาพทีย่ ังเปน็ ปัญหาในผู้สูงอายุ ไดแ้ ก่ เชน่ โรคเรอ้ื รัง, การหกลม้ , ภาวะพึ่งพิง เปน็ ต้น • การเข้าถึงระบบบรกิ ารสุขภาพและคุณภาพบริการ ไดแ้ ก่  การเข้าถงึ การตรวจคัดกรองโรคเบาหวาน, และความดนั โลหติ สงู ดีขน้ึ เล็กน้อย  คุณภาพบริการด้านการรักษาและควบคุมระดับน้�ำตาลในเลือดของผู้ป่วยเบาหวาน ดีขึ้นเล็กน้อย แตก่ ารควบคุมความดันโลหิตในผทู้ ม่ี ีความดนั โลหติ สูง มีสัดส่วนลดลง

340 การส�ำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรา่ งกาย คร้ังที่ 6 พ.ศ. 2562 - 2563 ตารางท่ี 8.1 ความชกุ ของพฤตกิ รรมสขุ ภาพและภาวะสขุ ภาพในประชาชนไทยอายุ 15 ปขี น้ึ ไป การสำ� รวจสขุ ภาพ ประชาชนไทย โดยการตรวจรา่ งกายคร้งั ท่ี 4, 5 และ 6 พฤตกิ รรมสุขภาพ 2551 - 2552 ชาย 2557 2562 - 2563 ชาย หญิง รวม หญิง รวม ชาย หญิง รวม การสบู บหุ รใี่ นปจั จบุ นั (%) 45.6 2.9 23.7 37.5 2.6 19.5 35.5 2.8 18.7 การสูบบหุ รี่ 38.7 2.1 19.9 31.3 1.8 16.0 29.5 1.8 15.2 เป็นประจำ� (%) การสูบบหุ รใ่ี นผู้ที่เป็น 39.7 1.9 17.9 24.7 1.2 11.1 21.0 1.5 10.2 เบาหวาน (%) การสบู บหุ รี่ในผู้ท่ีเป็น 31.5 1.9 16.6 24.9 2.0 13.2 27.4 1.6 14.6 ความดันโลหติ สูง (%) การดม่ื สุราใน 65.5 26.1 45.3 55.9 23.0 38.9 59.0 31.0 44.6 12 เดอื นทผี่ า่ นมา (%) การดม่ื สรุ าใน 43.2 12.7 27.5 47.3 18.6 32.5 30 วันท่ีผ่านมา (%) การดื่มสุราระดบั เสยี่ ง 13.2 1.6 7.3 6.1 1.0 3.4 แบบเสยี่ ง แบบเสยี่ ง แบบเส่ยี ง ปานกลางขน้ึ ไป1 (%) ใน 30 วนั ใน 30 วนั ท่ี ใน 30 วันท่ี hazardous hazardous hazardous ที่ผา่ นมา ผ่านมา ผา่ นมา (AUDIT) (AUDIT) (AUDIT) ขน้ึ ไป 25.2 ขนึ้ ไป 6.0 ข้นึ ไป 15.2 การด่ืมสุราอย่างหนัก 6 3 5 3 2 3 3 2 2 (มัธยฐาน, คร้งั /ปี, ใน 1 ปี ใน1 ปี ใน 1 ปี ใน 30 วนั ใน 30 ใน 30 วัน ใน 30วนั ใน 30 วนั ท่ี ใน 30 วนั หรอื 30 วันที่ผ่านมา) ท่ผี ่านมา ท่ผี า่ นมา ทีผ่ ่านมา ท่ผี า่ นมา วนั ท่ผี า่ นมา ที่ผ่านมา ที่ผา่ นมา ท่ผี า่ นมา ผ่านมา การดื่มสรุ า 31.5 4.4 17.6 19.4 2.9 10.9 18.0 8.2 12.9 อย่างหนกั (%) มีกจิ กรรมทางกาย 83.2 79.8 81.5 81.6 80.0 80.8 71.1 67.3 69.1 เพียงพอ (%) การกนิ ผกั ผลไม ้ 16.9 18.5 17.7 24.1 27.6 25.9 19.7 22.7 21.2 เพียงพอตามขอ้ แนะน�ำ (> = 5 สว่ น/วนั ) (%) ภาวะสุขภาพ ภาวะน�้ำหนกั เกนิ 28.4 40.7 34.7 32.9 41.8 37.5 37.8 46.4 42.4 และอว้ น (BMI ≥ 25 kg/m2) (%) BMI ≥ 30 kg/m2(%) 6.0 11.6 8.8 8.5 13.1 10.8 10.0 16.4 13.2 ภาวะอ้วนลงพุง (%) 18.6 45.0 32.1 26.0 51.3 39.1 27.7 50.4 39.4 เบาหวาน (%) 6.0 7.7 6.9 7.9 9.8 8.9 8.6 10.3 9.5 ความดนั โลหติ สงู (%) 21.5 21.3 21.4 25.6 23.9 24.7 26.7 24.2 25.4 ไขมนั คอเลสเตอรอล 16.7 21.4 19.4 14.9 17.7 16.4 21.7 25.1 23.5 ในเลือดสูง (≥240 มก./ดล.) (%) 1 การดื่มเครอ่ื งดมื่ แอลกอฮอลร์ ะดับเส่ียงปานกลางข้นึ ไปหมายถงึ ได้รับแอลกอฮอล์ ≥ 41 gm/d ในผชู้ ายและ ≥ 21 gm/d ในผู้หญิง

การส�ำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครั้งที่ 6 พ.ศ. 2562 - 2563 341 ตารางที่ 8.1 ความชกุ ของพฤตกิ รรมสขุ ภาพและภาวะสขุ ภาพในประชาชนไทยอายุ 15 ปขี นึ้ ไป การสำ� รวจสขุ ภาพ ประชาชนไทย โดยการตรวจรา่ งกายครงั้ ท่ี 4, 5 และ 6 (ต่อ) พฤตกิ รรมสขุ ภาพ 2551 - 2552 2557 2562 - 2563 ชาย หญิง รวม ชาย หญิง รวม ชาย หญิง รวม Metabolic 18.1 23.9 21.1 24.9 32.8 28.9 22.5 27.7 25.1 syndrome (%) ปัจจยั เส่ียง 7.4 9.5 8.4 9.1 7.0 8.0 11.3 7.6 9.3 โรคระบบหวั ใจ และหลอดเลอื ด 3 ปัจจยั ขึน้ ไป2 (%) ภาวะโลหติ จาง (%) 15.8 29.8 23.0 24.3 25.2 24.7 11.0 21.0 16.2 ภาวะซมึ เศรา้ (%) 2.2 3.5 2.8 2.1 3.8 3.0 1.2 2.2 1.7 อนามัยเจรญิ พนั ธ ์ุ อายุเฉล่ยี 13.2 12.9 12.8 เร่มิ มีประจำ� เดือน ครัง้ แรกในสตรี อายุ 15 - 29 ปี (ป)ี การแท้งใน 5 ป ี 4.4 3.4 2.6 ทผ่ี า่ นมา (%) สขุ ภาพผู้สูงอายุ (60 ปขี ้นึ ไป) ภาวะพ่ึงพงิ 3 (%) 12.7 17.8 15.5 16.6 24.1 20.7 12.7 17.6 15.4 การบดเคี้ยว 53.3 53.5 53.4 52.0 52.3 52.2 53.8 51.0 52.2 (ฟนั < 20 ซ่)ี (%) การหกล้ม (ใน 6 เดอื น 14.4 21.9 18.5 13.2 19.9 16.9 11.3 18.5 15.3 ที่ผา่ นมา) (%) การเข้าถงึ บริการและคุณภาพบริการ สดั ส่วนผปู้ ่วย 60.5 40.6 50.3 54.2 35.2 44.7 57.0 40.5 48.8 ความดนั โลหิตสูงที่ ไมไ่ ด้รับการวนิ ิจฉัย (%) สดั ส่วนผูป้ ว่ ย 14.4 27.3 20.9 22.3 37.2 29.7 16.9 28.3 22.6 ความดนั โลหิตสงู ท ี่ ได้รบั การรกั ษาและ ควบคมุ ความดัน โลหิตได้ (%) สัดสว่ นผู้ป่วย 43.3 22.4 31.2 49.4 38.5 43.1 36.8 25.8 30.6 เบาหวานทีไ่ ม่ไดร้ ับ การวินจิ ฉยั (%) 2 ปัจจัยเส่ียงโรคระบบหัวใจและหลอดเลือด ได้แก่ โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง อ้วน BMI≥25 kg/m2 การสูบบุหรี่ และคอเลสเตอรอลรวม ≥ 240 mg/dL 3 ผูส้ งู อายุทีไ่ มส่ ามารถกจิ วตั รพนื้ ฐานด้วยตนเองอย่างน้อย 2 กิจกรรม (ไดแ้ ก่ อาบน้ำ� /ลา้ งหน้า, แตง่ ตวั , กนิ อาหาร, ลุกจากทน่ี อน, ใช้ห้องนำ�้ /ส้วม, และเดินในตวั บา้ น และการกลนั้ ปัสสาวะ และการกลน้ั อจุ จาระได)้ หรอื ไม่สามารถกลนั้ อุจจาระหรือปัสสาวะ

342 การสำ� รวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย คร้ังท่ี 6 พ.ศ. 2562 - 2563 ตารางท่ี 8.1 ความชกุ ของพฤตกิ รรมสขุ ภาพและภาวะสขุ ภาพในประชาชนไทยอายุ 15 ปขี นึ้ ไป การสำ� รวจสขุ ภาพ ประชาชนไทย โดยการตรวจรา่ งกายคร้งั ที่ 4, 5 และ 6 (ตอ่ ) พฤติกรรมสขุ ภาพ 2551 - 2552 ชาย 2557 2562 - 2563 ชาย หญงิ รวม หญิง รวม ชาย หญงิ รวม สัดส่วนผปู้ ว่ ยเบาหวาน 22.0 36.9 30.6 22.2 24.5 23.5 25.4 27.0 26.3 ท่ีไดร้ ับการรักษาและ ควบคุมน�้ำตาลในเลอื ด ได้ < 130 มก./ดล. (%) สดั สว่ นผูท้ ่ีมี 76.6 69.8 72.7 65.1 59.2 61.7 67.7 58.5 62.5 TC> = 240 มก./ดล. ทไี่ มไ่ ดร้ บั การวนิ จิ ฉยั (%) สัดสว่ นผู้ที่มี 11.5 17.1 14.8 25.2 29.6 27.7 23.1 29.1 26.5 TC> = 240 มก./ดล. ที่ไดร้ บั การรกั ษาและ ควบคุม TC ในเลอื ดได้ < 240 มก./ดล. (%) การตรวจคดั กรอง 42.5 47.8 47.3 มะเรง็ ปากมดลูก ใน 2 ปที ่ีผา่ นมา (15 - 59 ป)ี (%) การตรวจเต้านมตรวจ 60.7 62.6 61.9 ดว้ ยตนเอง (%) (สตรีอายุ 15 - 59 ปี) การตรวจ 3.9 4.8 5.5 Mammogram (สตรอี ายุ 40 - 59 ป)ี ใน 1 ปที ีผ่ า่ นมา (%) จากตารางท่ี 8.1 ภาวะสขุ ภาพและพฤติกรรมที่เกยี่ วขอ้ งกับโรคไม่ติดต่อ (NCD) ยังไมม่ ีแนวโน้มดขี ้นึ เทา่ ท่ีควร เช่น ภาวะอ้วน โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูงมีแนวโน้มเพิ่มข้ึน การสูบบุหรี่และการดื่มเคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ เป็นพฤติกรรมทไ่ี ม่ลดลงเทา่ ที่ควร จึงเป็นงานทีท่ ้าทายและตอ้ งมีการดำ� เนนิ การให้เขม้ ขน้ มากขึน้ ต่อไป สำ� หรบั สัดสว่ น ผู้ท่ีมีความดันโลหิตสูงท่ีได้รับการรักษาและควบคุมความดันได้ตามเกณฑ์ยังไม่ดีข้ึนเท่าที่ควร ในช่วงหลายปีท่ีผ่านมา หนว่ ยงานด้านสขุ ภาพตา่ งๆท้งั ในส่วนกลางและสว่ นภูมภิ าคมีการคดั กรองกลมุ่ เสี่ยง การอบรมอาสาสมัครใหม้ สี ่วนร่วม ในการดูแลกลุ่มเสี่ยงและผู้ป่วยในชุมชน การมีคลินิกเฉพาะโรคในและคลินิกปรับเปล่ียนพฤติกรรม การเฝ้าระวัง และโครงการตดิ ตามและปรับปรุงคณุ ภาพบริการต่างๆเพิม่ ข้ึน แต่ขนาดปญั หายังเพ่ิมขึ้นจงึ ต้องมพี ัฒนาการดำ� เนนิ งาน ต่อไป ประเด็นสุขภาพท่ีมีความแตกต่างจากผลการส�ำรวจเมื่อปี 2557 ประเด็นหน่ึงคือระดับไขมันโคเลสเตอรอล ในเลือดที่ตรวจพบในการส�ำรวจคร้ังน้ีสูงกว่าการส�ำรวจครั้งที่ 5 ท�ำให้ความชุกของภาวะไขมันโคเลสเตอรอลรวมสูง (≥ 200 หรือ 240 มก./ดล.) สงู มากขน้ึ และระดับ HDL-C สูงข้นึ เชน่ กนั ท�ำให้สดั ส่วนของประชาชนทม่ี ไี ขมัน HDL-C ต่�ำกวา่ เกณฑ์ (< 40/50 มก./ดล.) ตำ�่ กวา่ การส�ำรวจคร้ังก่อน เปน็ ผลทำ� ใหค้ วามชุกของภาวะ Metabolic syndrome

การสำ� รวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครงั้ ที่ 6 พ.ศ. 2562 - 2563 343 ต�่ำกว่าของการส�ำรวจคร้ังท่ี 5 เช่นกัน แม้ว่าความชุกของภาวะน้�ำตาลในเลือดสูง เบาหวาน และความดันโลหิตสูง เพมิ่ ในขณะที่ภาวะอ้วนลงพุงมีสดั ส่วนที่สงู คงเดิม อกี ภาวะหนง่ึ คือภาวะเลอื ดจางหรือซดี ในการสำ� รวจนี้พบว่าความชกุ ต่�ำกว่าของการส�ำรวจคร้ังที่ 5 ค่อนข้างมากโดยเฉพาะในผู้ชาย ส่วนหนึ่งเน่ืองจากระดับ Hb เฉล่ียในประชาชนสูงข้ึน (ในชายเพ่ิมจาก 14.0 เป็น 14.7 มก./ดล.) อีกส่วนหน่ึงน่าจะเกิดจากจ�ำนวนผู้ท่ีเคยได้รับวินิจฉัยว่ามีภาวะซีดมีลดลง ดงั น้ัน โดยรวมอาจทำ� ใหค้ วามชุกของภาวะซีดต�ำ่ กวา่ ปี 2557 การส�ำรวจสุขภาพประชาชนไทยครั้งท่ี 6 นี้มีข้อจ�ำกัดบางประการท่ีควรกล่าวถึง ประการแรก ข้อจ�ำกัดใน การเปรียบเทียบผลการส�ำรวจในคร้ังนี้กับการส�ำรวจครั้งท่ี 5 เน่ืองจากแบบข้อถามในการส�ำรวจมีการปรับปรุง เปลี่ยนแปลง เช่น แบบสัมภาษณ์การบริโภคแอลกอฮอล์ของการส�ำรวจครั้งท่ี 6 นี้ได้ปรับเปลี่ยน ตามข้อเสนอแนะ ของผู้เชี่ยวชาญด้านการส�ำรวจการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ โดยการสอบถามในการส�ำรวจฯ ครั้งที่ 5 เกี่ยวกับ การดม่ื ใน 30 วนั ทผ่ี า่ นมาเปน็ การถามจำ� นวนครงั้ โดยรวมของการดม่ื และปรมิ าณเฉลย่ี ของการดมื่ เฉลย่ี ตอ่ ครง้ั หนว่ ยวดั เปน็ Drink และดม่ื มากทส่ี ุดเทา่ ใด ในขณะทีข่ องการสำ� รวจฯครงั้ ท่ี 6 นี้ การดม่ื ใน 30 วนั ท่ผี ่านมา ถามแตล่ ะประเภท ของเคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์เก่ียวกับปริมาณ และความถี่ ค่อนข้างละเอียด แต่ในทางปฏิบัติพบว่ามีผู้ตอบส่วนหน่ึงไม่ สามารถให้ข้อมูลโดยละเอียด โดยผู้ตอบส่วนใหญ่ไม่สามารถระบุปริมาณการดื่มได้อย่างชัดเจนว่ามีปริมาณเท่าใด ผลจึงมีสัดส่วนของคนท่ีบริโภคโดยไม่ทราบปริมาณเป็นจ�ำนวนมาก ข้อจ�ำกัดประเด็นต่อมาคือ อาจมีการประมาณ ความชุกเก่ียวกับสถานะสุขภาพบางประเด็นที่ต่�ำกว่าความเป็นจริง แม้ว่าการส�ำรวจครั้งน้ีท�ำในชุมชน แต่ก็เป็นไปได้ ทกี่ ลมุ่ ทปี่ ว่ ยหนกั ผสู้ งู อายทุ ตี่ ดิ บา้ นตดิ เตยี งไมส่ ามารถมาทห่ี นว่ ยตรวจสขุ ภาพได้ จงึ อาจทำ� ใหก้ ารประมาณความชกุ ของ ผู้ท่ีมีภาวะเจ็บป่วยหนัก อัมพฤกษ์และอัมพาตต่�ำกว่าความเป็นจริงได้ ประเด็นต่อมาการวัดความดันเลือดเป็นการวัด ในโอกาสขณะส�ำรวจ แม้ว่ามีการวัด 3 ครั้ง แต่มีโอกาสที่ความดันฯท่ีตรวจอาจสูงกว่าความเป็นจริง ซ่ึงส่วนหนึ่งจาก ภาวะ white coat hypertension และอาจมีผลต่อสัดส่วนของผู้ท่ีได้รับการรักษาอยู่ต�่ำกว่าความเป็นจริง ซ่ึงพบได้ ในการส�ำรวจทางระบาดวิทยาภาคสนาม ทางแก้ไขอาจมีการนัดกลุ่มที่มีความดันสูงที่พบให้ได้รับการติตตามวินิจฉัย โดยระบบบริการในพ้ืนที่ต่อไป ประเด็นต่อมาคือข้อจ�ำกัดด้านงบประมาณและทรัพยากรในการตรวจร่างกายและ การตรวจพิเศษบางอยา่ ง เชน่ การตรวจปรมิ าณไขมนั สะสมในร่างกาย การตรวจสมรรถภาพปอด การตรวจคล่นื ไฟฟา้ หวั ใจ หรอื ภาวะยืดหย่นุ ของเสน้ เลอื ดเลอื ดแดงในกล่มุ เส่ียง นอกจากนใี้ นกลุ่มทม่ี ีประวัตกิ ารปว่ ยเป็นโรคหัวใจขาดเลือด หรอื กล้ามเน้ือหวั ใจตาย และโรคหลอดเลอื ดสมอง ไม่ไดม้ กี ารยนื ยันดว้ ยการผลการตรวจรา่ งกาย โดยภาพรวมความชุก ในโรคกลุ่มนี้จึงมีโอกาสต่�ำกว่าความเป็นจริง ในขณะท่ีบางส่วนของผู้ที่บอกว่าเคยได้รับวินิจฉัยหรือเคยเป็นอัมพฤกษ์ อมั พาต อาจเปน็ การรายงานเกินความจรงิ กเ็ ปน็ ไปไดเ้ ชน่ กนั ในการสำ� รวจครงั้ นมี้ สี ถานการณร์ ะบาดของ Covid-19 ในชว่ งหนงึ่ ของการเกบ็ ขอ้ มลู ภาคสนาม โดยทกี่ ารสำ� รวจ คร้ังน้ีเริ่มต้นในเดือนสิงหาคม 2562 ลงภาคสนามเก็บข้อมูลได้เฉล่ียวันละ 4 หน่วย จนถึงต้นเดือนมกราคม 2563 เร่ิมพบผู้ป่วย Covid-19ในประเทศไทย ในระยะแรกยังไม่มีการระบาดเป็นวงกว้าง แต่ในปลายเดือนกุมภาพันธ์ เรม่ิ มีการระบาดจาก cluster ในกรุงเทพ เรม่ิ พบผูต้ ดิ เชื้อ Covid-19 ในภูมิภาคเกือบทวั่ ประเทศ จำ� นวนผปู้ ว่ ยมากขึ้น ซึ่งระหว่างน้ีทางภาคสนามยังมีการเก็บข้อมูล จนกระทั่งวันท่ี 19 มีนาคม 2563 การท�ำงานภาคสนามต้องหยุด เนื่องจากสถานการณ์ Covid-19 ไม่ดีขึ้น มีการ lockdownในระดับประเทศ จ�ำกัดการเดินทางและการท�ำกิจกรรม ท่ีมีผู้เข้าร่วมเป็นกลุ่มจึงไม่สามารถเก็บข้อมูลได้ในพ้ืนท่ีได้ อย่างไรก็ตามขณะนั้นการเก็บข้อมูลภาคสนามแล้วเสร็จ รอ้ ยละ 84 (โดยภาคเหนอื และภาคใตส้ ามารถเกบ็ ขอ้ มลู ไดเ้ สรจ็ กอ่ นการ lockdown) หลงั จากนนั้ ชว่ งตน้ เดอื นมถิ นุ ายน 2563 สถานการณ์ Covid-19 เรมิ่ ดขี ้ึน เนือ่ งจากในช่วงนัน้ ประเทศไทยสามารถควบคุมได้ดรี ะดับหนงึ่ การเก็บข้อมูล ภาคสนามจึงสามารถเริ่มด�ำเนินการต่อ โดยทีมในภาคตะวันออกเฉียงเหนือสามารถกลับมาด�ำเนินการภาคสนามใหม่ วันท่ี 20 มิถนุ ายน 2563 และตอ่ มาเดอื นสงิ หาคมปีเดยี วกัน ภาคกลางและกรงุ เทพฯจงึ สามารถเข้าพืน้ ทไ่ี ด้ ในทสี่ ดุ งาน ภาคสนามแล้วเสร็จทั้งโครงการ 540 หน่วย ในวันที่ 11 ตลุ าคม2563 จากสถานการณด์ ังกล่าวนัน้ แมว้ ่าขอ้ มูลส่วนใหญ่ เก็บเสร็จก่อนการระบาดปลายเดือนกุมภาพันธ์ 2563 แต่ในขณะที่เก็บข้อมูลน้ีอาจถือว่าเป็นการด�ำเนินการในขณะ

344 การสำ� รวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครั้งที่ 6 พ.ศ. 2562 - 2563 ทีเ่ ร่มิ มสี ถานการณ์ Covid-19 ในประเทศ แม้ในขณะน้ันยงั ไม่มีการระบาดยดื เยอ้ื รุนแรง แตก่ ็อาจเปน็ เงือ่ นไขบางสว่ น ท่ีอาจมีผลต่อพฤติกรรมของประชาชนและการเข้าถึงระบบบริการท่ีไม่เหมือนปกติก็อาจเป็นไปได้ ซ่ึงอาจมีผลกระทบ ไม่มากก็น้อยต่อผลการศกึ ษาในครัง้ น้ีได้ จุดแข็งของการส�ำรวจนี้คือ การสุ่มตัวอย่างของการส�ำรวจคร้ังน้ีเป็นการสุ่มรายบุคคลจาก sampling frame ทไี่ ด้จากประชากรในทะเบียนราษฎร์ ตวั อย่างทสี่ ่มุ ได้ จึงคอ่ นข้างมน่ั ใจไดว้ ่าเปน็ ตัวแทนของประชากรไทยดี อยา่ งไรก็ดี อัตราการเขา้ รว่ มของกลุม่ ตวั อยา่ งทอี่ าศัยในเขตเทศบาลโดยเฉพาะใน กทม. และในเขตเมอื งของจงั หวัดใหญ่ๆ มอี ตั รา ตอบเข้าร่วมตำ�่ กว่าในชนบท ประเดน็ ปญั หานพี้ บเช่นเดียวกบั การส�ำรวจระดับประชากรในประเทศพฒั นาอ่ืนๆ เช่นกัน จดุ แขง็ ของการสำ� รวจดา้ นอน่ื ไดแ้ ก่ ทมี สำ� รวจเปน็ เครอื ขา่ ยของอาจารยม์ หาวทิ ยาลยั ทม่ี ปี ระสบการณง์ านวจิ ยั ภาคสนาม เป็นอย่างดี จึงค่อนข้างม่ันใจในคุณภาพการเก็บข้อมูล มีการควบคุมมาตรฐานโดยการอบรมผู้สัมภาษณ์และผู้ตรวจวัด สัดส่วนร่างกาย การวัดความดันเลือดใช้เคร่ืองวัดความดันโลหิตที่มีมาตรฐาน และมีคู่มือและอุปกรณ์ที่มีมาตรฐาน เช่น เคร่ืองชั่งน�้ำหนักตัว เครื่องวัดแรงบีบมือ ที่วัดส่วนสูง พร้อมท้ังมีคู่มือบรรยายและภาพส�ำหรับการเก็บข้อมูล ภาคสนาม ท�ำให้มั่นใจว่าได้ข้อมูลที่มีคุณภาพ ส�ำหรับการตรวจเลือดทางห้องปฏิบัติการ เช่น ระดับน้�ำตาล และไขมันเลือดฯลฯ ตรวจในห้องปฏิบัติของภาควิชาพยาธิวิทยาคณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี ซ่ึงเป็น lab ทมี่ าตรฐานระดบั สากลมีระบบประกนั คณุ ภาพทางห้องปฏิบัติการ ขอ้ มลู จงึ มคี วามนา่ เชือ่ ถอื สำ� หรับงานวจิ ยั นอกจากน้ี สำ� หรบั การเก็บขอ้ มูลภาคสนามในคร้ังน้ี การสัมภาษณใ์ นแบบสอบถาม ใช้เครือ่ ง tablet ในการเกบ็ ข้อมูล ซง่ึ มีข้อดีกวา่ การใช้กระดาษแบบสอบถาม ท�ำให้ใช้เวลาในการน�ำข้อมูลเป็น electronic data เร็วขึ้นและลดความผิดพลาด จากกระบวนการนำ� เข้าขอ้ มูล และประเดน็ สุดท้ายสำ� หรบั การวิเคราะห์ข้อมลู ทางสถิติมกี ารถว่ งน�ำ้ หนักตามโอกาสของ การถูกเลือกของกลุ่มตัวอย่างตามเพศ กลุ่มอายุ เขตการปกครองและภาคท่ีอยู่ ซ่ึงได้รับความร่วมมือจากนักวิชาการ ของสำ� นกั สถติ แิ หง่ ชาติ ทำ� ใหผ้ ลการคำ� นวณสามารถแสดงขนาดปญั หาในประชากรในระดบั เขตการปกครองและภมู ภิ าค สรปุ และข้อเสนอการศกึ ษาตอ่ ไป ปญั หาสขุ ภาพทยี่ ังตอ้ งมีการพัฒนามาตรการดำ� เนนิ การเพ่ือควบคุมป้องกนั และการจัดบริการสุขภาพ ที่พบใน การสำ� รวจฯครง้ั ท่ี 6 น้ี ได้แก่ • มาตราการดา้ นการปรบั พฤตกิ รรมสุขภาพ ไดแ้ ก่  การลดการสูบบุหร่ี และการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ แม้ว่าภาพรวมมีแนวโน้มลดลง แต่ความชุก ของการสบู บหุ รใ่ี นประชาชนบางกลมุ่ ยงั สงู เชน่ ในเขตชนบท ในกลมุ่ เยาวชนและผหู้ ญงิ และการมเี ยาวชน สูบบุหร่ีไฟฟ้า การได้รับควันบุหร่ีมือสอง ปัญหาการดื่มแอลกอฮอล์ในเยาวชนและการขับขี่ยานยนต์ หลังด่ืมเคร่อื งดมื่ แอลกอฮอล์ เป็นตน้  การลดปญั หาโรคอว้ น โรคทาง Metabolic และโรคระบบหวั ใจและหลอดเลอื ด การเนน้ มาตรการปอ้ งกนั โรคเร้ือรังไม่ติดต่อแบบปฐมภูมิในเข้มข้นข้ึน ได้แก่ ส่งเสริมการกินอาหารสุขภาพ กินอาหารท่ีมี กากใยสูง และผักผลไม้ ลดการกินอาหารหวาน อาหารเค็ม สนับสนุนส่งเสริมการออกก�ำลังกาย และควบคมุ น้ำ� หนักกายให้เหมาะสม  การลดปัญหาพฤติกรรมการบริโภคยาแก้ปวด ยาคลายเครียด ยาปฏิชีวนะ และอาหารเสริม เกินความจ�ำเป็น  การสร้างเสริมสุขภาพผู้สูงอายุ การป้องกันและแก้ไขปัญหาสุขภาพในผู้สูงอายุจากโรคเรื้อรัง การหกลม้ ภาวะพึ่งพิงในผูส้ งู อายุ และการขาดผดู้ ูแล เป็นตน้  การลดปัญหาภาวะโลหิตจาง และปัญหาโรคซึมเศร้า

การส�ำรวจสขุ ภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรา่ งกาย ครัง้ ที่ 6 พ.ศ. 2562 - 2563 345 • ระบบการเขา้ ถงึ บรกิ าร เช่น  มาตรการเพิ่มการเขา้ ถึงการตรวจคดั กรองโรคเร้อื รงั ไดแ้ ก่ อว้ น เบาหวาน และความดันโลหติ สูง ฯลฯ  มาตรการเพม่ิ การเขา้ ถงึ การตรวจคดั กรองโรค ได้แก่ การตรวจมะเร็งปากมดลูก และการตรวจคดั กรอง มะเรง็ เต้านม ฯลฯ  มาตรการลดความเสี่ยงด้วยการปรับเปล่ียนพฤติกรรมสุขภาพในกลุ่มเส่ียงท่ีตรวจพบ เช่น อ้วน อว้ นลงพุง กลมุ่ เสี่ยงเบาหวาน กล่มุ เสย่ี งความดนั โลหิตสงู ไขมนั เลือดผดิ ปกติ ฯลฯ  รูปแบบบริการท่ีท�ำให้ประชาชนกลุ่มเสี่ยงเข้าถึงบริการการตรวจวินิจฉัยมากข้ึน และพัฒนาคุณภาพ การรักษา เช่น สัดส่วนของการได้รับวินิจฉัยเพ่ิมข้ึน และการควบคุมระดับน้�ำตาลในเลือดของผู้ป่วย เบาหวาน การควบคมุ ความดันเลอื ดในผทู้ เ่ี ป็นความดนั โลหติ สงู และการควบคุมระดับไขมันในเลอื ดได้ ตามเกณฑ์เป้าหมาย • การศึกษาเชิงลึก ควรมกี ารสนบั สนนุ การศึกษา  การศกึ ษาระยะยาว ตดิ ตามภาวะสขุ ภาพของตวั อยา่ งไปในอนาคต เพอ่ื ศกึ ษาความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งปจั จยั ก�ำหนดกับผลลพั ธท์ างสุขภาพที่เกิดข้นึ ในภายหลัง  การศกึ ษาทางพนั ธุศาสตรท์ ี่เกีย่ วข้องกบั โรคทาง Metabolic และโรคระบบหวั ใจและหลอดเลอื ด ฯลฯ  การศึกษาระดบั สารทางชีวภาพในประชากร  ผลกระทบทางเศรษฐศาสตร์ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งโรคระบบหวั ใจและหลอดเลือด โรคหลอดเลอื ดสมอง เปน็ ต้น  ปัญหาสุขภาพในกลุ่มเฉพาะในเชิงลึก เชน่ ปญั หาสขุ ภาพของผูส้ งู อายุ  พัฒนารูปแบบการดำ� เนนิ งานลดความเส่ียงและลดโรคที่มปี ระสทิ ธผิ ล (intervention model) ฯลฯ

346 การสำ� รวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย ครัง้ ที่ 6 พ.ศ. 2562 - 2563