วารสารวิชาการสาธารณสุขชุมชน (Academic Journal of Community Public Health: AJCPH)

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน (Academic Journal of Community Public Health: AJCPH) วตั ถปุ ระสงคว์ ารสารวชิ าการสาธารณสุขชุมชน 1. เพื่อรวบรวมและเผยแพร่ความรูท้ างการสาธารณสขุ ชุมชน นาไปสกู่ ารสร้างนวตั กรรมและองค์ ความรู้ใหม่ 2. เพ่ือส่งเสรมิ และสนบั สนนุ คุณภาพการวจิ ยั ทางการสาธารณสขุ ชมุ ชน 3. เพื่อสง่ เสรมิ การดาเนินงานทางวิชาการของเครอื ข่ายบริการปฐมภูมิ ทงั้ ในภาครฐั และเอกชน 4. เพื่อเปน็ ส่ือวชิ าการด้านการสาธารณสุขชมุ ชน สาหรบั สนบั สนนุ ระบบบริการปฐมภมู ิและสขุ ภาพ ชมุ ชน 5. เพอื่ สง่ เสรมิ คณุ คา่ และอตั ลกั ษณท์ างวชิ าการของบคุ ลากรในเครอื ข่ายบรกิ ารปฐมภูมิ ขอบเขตบทความตีพิมพ์ บทความตีพิมพใ์ นวารสารวิชาการสาธารณสขุ ชุมชนควรสอดคล้องกับขอบเขตงานด้านสาธารณสขุ สาหรบั ศตวรรษที่ 21 ไดแ้ ก่ 1. การตดิ ตามสถานการณ์สุขภาพในชมุ ชนเพื่อค้นหาปญั หา 2. การวินจิ ฉัยปญั หา การสืบสวนปญั หาและอันตรายด้านสุขภาพ 3. การแจ้งข่าว และการใหค้ วามรู้ดา้ นสขุ ภาพแกป่ ระชาชน 4. การมสี ว่ นรว่ มของชุมชนในการแก้ปัญหาสขุ ภาพ 5. การพฒั นานโยบายและแผน 6. กฎหมายและระเบียบเพ่ือปอ้ งกนั สุขภาพ และสรา้ งเสริมความปลอดภัย 7. การเช่อื มประสานประชาชนกับการบริการสุขภาพ 8. การพฒั นาศักยภาพของบุคลากรเพ่ือให้มคี วามสามารถในการปฏิบัติงานอย่างมีคณุ ภาพ 9. การประเมนิ ประสิทธผิ ลของโครงการ 10. การสร้างองคค์ วามรู้ใหมใ่ นการแก้ปัญหาสุขภาพ สานักงานกองบรรณาธกิ าร สานกั งานหลักประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาติ เลขที่ 120 หมู่ 3 ชนั้ 2 - 4 อาคารรวมหน่วยงานราชการ ศนู ยร์ าชการเฉลิมพระเกียรติ 80 พรรษา 5 ธันวาคม 2550 ถนนแจง้ วฒั นะ แขวงท่งุ สองห้อง เขตหลักส่ี กรงุ เทพมหานคร ฯ 10210 E-mail: [email protected] Website: http://www.ajcph.org Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 คณะทางานวารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน คณะกรรมการที่ปรึกษา รองศาสตราจารย์ นพ.สรุ เกียรติ อาชานานุภาพ นพ.สวุ ิทย์ วิบลุ ผลประเสรฐิ ศาสตราจารย์ นพ.ประเวศ วะสี นพ.วีระวฒั น์ พนั ธ์ครฑุ นพ.ณรงค์ศกั ดิ์ องั คะสุวพลา ดร.นพ.โกมาตร จงึ เสถยี รทรัพย์ นพ.อาพล จินดาวฒั นะ พญ.สพุ ตั รา ศรีวณิชชากร นพ.ชชู ยั ศรชานิ เลขาธกิ ารสานักงานหลักประกันสขุ ภาพแหง่ ชาติ ผูช้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.สปุ รดี า อดุลยานนท์ ผูอ้ านวยการวทิ ยาลยั การสาธารณสขุ สิรนิ ธร ทุกแห่ง ปลดั กระทรวงสาธารณสุข ผู้อานวยการสถาบนั พระบรมราชชนก ผู้อานวยการสถาบนั วิจัยระบบสาธารณสขุ บรรณาธกิ ารที่ปรึกษา มหาวิทยาลยั บูรพา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ศาสตราจารย์ ดร.นพ.ศาสตรี เสาวคนธ์ จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย ศาสตราจารย์ ดร.นพ.วรี ะศักด์ิ จงส่วู ิวฒั น์วงศ์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ ศาสตราจารย์ ดร.สถิรกร พงศ์พานชิ มหาวิทยาลยั มหิดล รองศาสตราจารย์ ดร.สพุ ตั รา ชาติบัญชาชยั มหาวิทยาลัยชนิ วัตร รองศาสตราจารย์พิพฒั น์ ลกั ษมจี รัลกลุ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย รองศาสตราจารย์ ดร.เฉลิมพล ตันสกลุ มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น รองศาสตราจารย์ ดร.รัตนา สาโรงทอง มหาวทิ ยาลัยทักษิณ ผ้ชู ่วยศาสตราจารย์ ดร.ภทั ร แสนไชยสุรยิ า มหาวทิ ยาลัยวลัยลกั ษณ์ คณบดีคณะวทิ ยาการสขุ ภาพและการกีฬา มหาวทิ ยาลยั นเรศวร คณบดีสานักวิชาสหเวชศาสตรแ์ ละสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม คณบดคี ณะสาธารณสขุ ศาสตร์ มหาวิทยาลยั บูรพา คณบดคี ณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ คณบดคี ณะสาธารณสขุ ศาสตร์ ประธานชมรมสาธารณสขุ แห่งประเทศไทย คณบดคี ณะสาธารณสุขศาสตร์ ประธานมลู นธิ เิ ครือข่ายหมออนามัย นายประพัทธ์ ธรรมวงศา นายกสมาคมหมออนามัย นายธาดา วรรธปิยกุล นายกสมาคมวชิ าชีพสาธารณสุข นายมงคล เงินแจง้ นายปน่ิ นันทะเสน Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 กองบรรณาธกิ าร บรรณาธิการบรหิ าร มหาวิทยาลยั มหาสารคาม มหาวทิ ยาลยั ทักษณิ รองศาสตราจารย์ ดร.วรพจน์ พรหมสัตยพรต สานักงานหลกั ประกนั สขุ ภาพแห่งชาติ อาจารย์บุญเรือง ขาวนวล นายปริญญา ระลึก บรรณาธกิ ารวิชาการ มหาวิทยาลยั มหาสารคาม รองศาสตราจารย์ ดร.สมุ ทั นา กลางคาร มหาวทิ ยาลยั นเรศวร มหาวทิ ยาลยั ทักษิณ กองบรรณาธกิ ารวชิ าการ มหาวิทยาลยั มหาสารคาม มหาวิทยาลยั ทกั ษณิ รองศาสตราจารย์ ดร.ณรงค์ศักดิ์ หนสู อน มหาวิทยาลยั ราชภัฏมหาสารคาม รองศาสตราจารย์ ดร.ปญุ ญพัฒน์ ไชยเมล์ มหาวทิ ยาลัยวลัยลักษณ์ รองศาสตราจารย์ ดร.วรพจน์ พรหมสัตยพรต มหาวิทยาลยั พะเยา ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.สมเกียรติยศ วรเดช วทิ ยาลยั การสาธารณสขุ สิรินธร จังหวดั ขอนแกน่ ผชู้ ่วยศาสตราจารย์ ดร.รชั ชานนั ท์ ศรสี ุภกั ด์ิ วิทยาลยั การสาธารณสุขสิรินธร จงั หวัดขอนแกน่ ดร.รตั นสิทธิ์ ทิพย์วงศ์ วทิ ยาลยั การสาธารณสขุ สิรินธร ดร.ประจวบ แหลมหลกั จังหวดั สุพรรณบุรี ดร.พิทยา ศรีเมือง วทิ ยาลยั การสาธารณสุขสริ ินธร จังหวดั ตรงั ดร.ธรี ศกั ด์ิ พาจนั ทร์ สานกั งานป้องกนั ควบคมุ โรคที่ 9 นครราชสีมา ดร.ปริญญา จิตอร่าม สานักงานป้องกันควบคุมโรคท่ี 10 อบุ ลราชธานี สถาบนั พระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสขุ ดร.กรรณิกา เรอื งเดช ชาวสวนศรเี จริญ มหาวทิ ยาลยั ทักษณิ ดร.บณั ฑติ วรรณประพนั ธ์ ดร.อรทยั ศรที องธรรม ดร.นภชา สงิ หว์ รี ธรรม อาจารย์บุญเรือง ขาวนวล ฝา่ ยจัดการ สานกั งานหลักประกันสขุ ภาพแหง่ ชาติ สานักงานสาธารณสุขจงั หวัดอบุ ลราชธานี นายปรญิ ญา ระลกึ นายสมบัติ ขัดโพธ์ิ มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม นายขจร อนิ ธิเสน Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 บรรณาธิการแถลง เรียน ผู้นพิ นธ์ ผอู้ า่ น และสมาชิกวารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ทกุ ทา่ น ในช่วงน้ีทุกประเทศรวมทั้งประเทศไทยเรา ต่างก็ประสบกับปัญหาการระบาดใหญ่ท่ัวโลก (Pandemic) ของโรคติดเช้ือไวรัส 2019 (COVID-19) ซึ่งเป็นโรคติดต่ออันตราย ตามพระราชบัญญัติ โรคติดต่อ พ.ศ. 2558 สิ่งหน่ึงที่จะช่วยป้องกันและควบคุมโรคได้ดีในช่วงท่ียังมีการระบาดของโรคน้ี คือการเว้นระยะห่างทางสังคม (Social distancing) โดยการหยุดอยู่บ้าน ทางานท่ีบ้าน ลดการติดต่อ สัมผสั กนั ใส่หน้ากากอนามยั หรือหนา้ กากผ้าป้องกนั เมื่อต้องออกนอกบา้ น และล้างมอื บอ่ ย ๆ สาหรับวารสารวิชาการสาธารณสุขชุมชน (Academic Journal of Community Public Health: AJCPH) ที่อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 2 สาขาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ก็ยังคงดาเนินการ ตีพมิ พเ์ ผยแพร่ตามกาหนด ซึง่ วารสารปีที่ 6 ฉบับที่ 2 (เมษายน - มิถุนายน 2563) น้ี ได้ตพี มิ พ์ บทความ วิจัยท่ีเป็นประโยชน์ต่องานสาธารณสุขท่ีหลากหลาย เป็นต้นว่า งานวิจัยเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพ ผ้สู ูงอายุ การวจิ ัยเกี่ยวกบั ส่ิงแวดล้อมด้านต่าง ๆ ตลอดทัง้ การวจิ ัยท่ีเก่ียวกับการบริการสุขภาพในหลาย ระดับ จึงขอเชิญทุกท่านส่งบทความมาตีพิมพ์เพื่อเผยแพร่องค์ความรู้ที่เกิดจากการวิจัยทางด้าน สาธารณสุข ได้ตามอีเมล์ [email protected] และ http://www.ajcph.org ขอขอบคุณทุกท่านที่ให้การสนับสนุนด้วยดีตลอดมา พบกันฉบับหน้า ปีที่ 6 ฉบับที่ 3 กรกฎาคม - กนั ยายน 2563 กองบรรณาธกิ าร วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 สารบัญ หนา้ Contents Page บทบรรณาธิการ Editorial statement บทความวจิ ัย Research articles  การวิเคราะห์เน้ือหาวิชาทมี่ ีการจดั การ 1  Comparative Analysis of the Course Subject Matters in Elderly School to เรยี นการสอนในโรงเรียนผู้สูงอายุเพ่ือ the Curriculum Structure of เปรียบเทยี บกับโครงสร้างหลักสตู รของ Department of Older Persons: A กรมกจิ การผู้สงู อายุ: กรณีศึกษาโรงเรียน Case Study in Ban Khao Samo ผู้สูงอายุบา้ นเขาสมอแคลง จังหวัด Khlaeng Elderly School, Phitsanulok พิษณุโลก ดาวรุ่ง คาวงศ์ Daoroong Komwong and สรุ วิชญ์ รุ่งสวา่ ง Surawit Rungsawang  การพฒั นารปู แบบการดูแลสุขภาพ 13  Long Term Care Model ผสู้ ูงอายรุ ะยะยาวในกลุ่มทมี่ ีภาวะพึ่งพิง Development for the ตาบลทา่ ขอนยาง อาเภอกนั ทรวิชัย Dependency Elderly in จังหวดั มหาสารคาม Thakhonyang Sub-district, Kantharawichai District, วรางคณา ศรภี ูวงษ์ Mahasarakham Province ชาญยทุ ธ ศรภี ูวงษ์ สุรศักด์ิ เทยี บฤทธิ์ Warangkana Sriphuwong, Charnyuth Sriphuwong and Surasak Thiabrithi  การพัฒนาคณุ ภาพชีวติ ผู้สงู อายุโดยการ 29  Improving Quality of Life for the มีส่วนรว่ มของชุมชน Elderly by Community Participation ศิรประภา หลา้ สงิ ห์ สุมัทนา กลางคาร Siraprapa Lasing, ศริ ินาถ ตงศิริ Sumattana Glangkarn and Sirinart Tongsiri  การเปรยี บเทียบผลของการชแ้ี นะและ 41  Effects Comparisions of Coaching and Health Education on Health การสอนสขุ ศกึ ษาต่อพฤติกรรมสุขภาพ Behaviors and Blood Pressure Level และระดบั ความดนั โลหิตของผสู้ ูงอายุโรค of the Elderly with Uncontrolled ความดนั โลหิตสูงท่ีควบคมุ ไม่ได้ แผนก Hypertension in Out Patient ผปู้ ่วยนอก โรงพยาบาลโคกสาโรง Department Khoksamrong Hospital, จงั หวดั ลพบรุ ี Lopburi Province ภรู ดา ยงั วลิ ยั Purada Yungwilai Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มิถุนายน 2563 สารบัญ หน้า Contents Page  การพฒั นารปู แบบการดูแลผู้ป่วย 55  Development of Care for Patients โรคเบาหวานชนิดท่ี 2 ภายใต้รปู แบบ การจดั การโรคเรื้อรัง (Chronic Care with Type 2 Diabetes under the Model) ในคลินิกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนุ หาญ อาเภอขุนหาญ Chronic Disease Management จงั หวดั ศรีสะเกษ Model (Chronic Care Model) in ศุภาวดี พันธห์ นองโพน วรพจน์ พรหมสัตยพรต Diabetes Clinic Khunhan Hospital, ผดงุ ศษิ ฏ์ ชานาญบริรกั ษ์ Khunhan District, Sisaket Province  ความรอบรดู้ ้านสุขภาพเร่ืองฉลาก โภชนาการในเดก็ วัยเรยี น: กรณศี กึ ษา Supawadee Pannongpon, จงั หวดั เพชรบรุ ี Vorapoj Promasatayaprot and Phadoongsit Chumanaborirak อจั ฉราวดี ศรยี ะศักด์ิ ฤทยั วรรณ แกว้ มาลยั 70  Nutrition-Label Health Literacy of เนตรนภา เครือสง่า School age children: Case study นศิ าชล ตนั ตภิ ริ มย์ in Phetchaburi Province ปรญิ ญาพร ชาวบ้านเกาะ เบญจรตั น์ เอี่ยมสะอาด Atcharawadee Sriyasak, Ruethaiwan Kaewmalai,  การประเมินผลโครงการต้นแบบตาบล Natenapa Khruesa-nga, ฟนั ดี ตาบลแม่พริก อาเภอแม่พริก Nisachon Tantiphirom, จังหวัดลาปาง Parinyaporn Chaobankoh and Benjarat Iamsaard ธวัชชัย ปนิ เครอื 83  Evaluation of the prototype project of Good teeth Sub-district, Mae Phrik Sub-district, Mae Phrik District, Lampang Province Thawatchai pinkhrue  ผลการจัดกจิ กรรมต่อความรู้ เจตคติ 98  The Results of Action Research และพฤตกิ รรมการจดั การขยะมูลฝอยใน on Knowledge, Attitudes and ชมุ ชนของผู้ประกอบการค้าตลาดชอ่ ง Behavior on Waste Management จอม อาเภอกาบเชิง จงั หวัดสรุ นิ ทร์ in Chong Chom Market, Amphur สทิ ธชิ ยั สารพัฒน์ Kap Choeng, Surin Province Sittichai Saraputn  Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ท่ี 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 สารบญั หน้า Contents Page  รปู แบบการจัดการขยะมูลฝอยหมบู่ า้ น 112  The Model of Wastes จาปา ตาบลบงเหนอื อาเภอสว่างแดน ดนิ จงั หวัดสกลนคร Management in Jumpa Village, อสิ ระ กลุ ยะณี Bongneu Sub-district, วรพจน์ พรหมสตั ยพรต กฤษณ์ ขุนลกึ Sawangdandin district, Sakon Nakhon Province Issara Kulyanee, Vorapoj Promasatayaprot, Kris Khunluek  การพฒั นารปู แบบการจดั การขยะแบบมี 124  The Model Development of Participation Waste Management สว่ นรว่ มขององค์การบริหารส่วนตาบล in Jomsi Sub-district จอมศรี อาเภอเชียงคาน จงั หวัดเลย Administrative Organization, เอนก ฝ่ายจาปา Chiang Khan District, Loei Province Anek Faijumpa  การประเมนิ ความเสย่ี งการใช้สารเคมี 143  Risk assessment of Farmers Using Pesticides in Nongplasawai Sub- กาจดั ศตั รูพชื ของเกษตรกรในตาบล District, Banthong District, หนองปลาสะวาย อาเภอบา้ นโฮง่ จังหวัด ลาพูน Lamphun Province วนั ชัย รัตนพรม สมชาย แสนวงค์ Wanchai Rattanaprom, ณัฐพงษ์ พอสุยะ Somchai Sanwong, Nuttapong Posuya and Kwanchai Sukaranabdana  ประสิทธผิ ลของการพอกยาสมุนไพรต่อ 155  Effectiveness of Herbal Poultice for Knee Pain Relief in Patients อาการปวดเข่าในผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อม with Osteoarthritis of Knee in โรงพยาบาลส่งเสรมิ สขุ ภาพตาบลบา้ น Banpoom Tambon Health ภูมิ อาเภอดอนตมู จังหวดั นครปฐม Promoting hospital Don Tum เกียรตสิ ดุ า เช้อื สพุ รรณ District, Nakhon Pathom Province วชิ ยั โชคววิ ฒั น์ ศภุ ะลักษณ์ ฟกั คา Keitsuda Chuesuphan, ธวัชชัย กมลธรรม Vichai Chokevivat, Supalak Fakkham and Thavatchai Kamoltham Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 สารบัญ หน้า Contents Page  ปจั จยั ความสาเร็จการขับเคล่ือนการ 168  Success factor driving the operation of 5 stars All Health ดาเนนิ งาน รพ.สต.ตดิ ดาว เขตอาเภอ Promoting Hospital in Maung เมอื งพะเยา จงั หวดั พะเยา Phayao District, Phayao Province. ภานุพันธ์ ไพฑรู ย์ Panupan Paitoon  ความสัมพันธ์ระหว่างบรรยากาศองค์กร 178  The Relationship between Organization Climate and the กับคณุ ภาพชวี ิตการทางานของพยาบาล Registered Nurses’ Quality of วชิ าชีพ โรงพยาบาลพระปกเกล้า Work Life at Prapokklao Hospital ศวิ ฉตั ร์ ศริ สทิ ธิน์ ฤวตั พาณี สตี กะลิน พรทิพย์ กรี ะพงษ์ Siwachat Sirasitnaruewat, Panee Sitakalin and Phonthip Geerapong  ความสัมพนั ธ์ระหว่างการบริหารจัดการ 190  The Relation among Local Health Insurance Fund Empowerment กองทนุ สขุ ภาพตาบล การเสริมพลัง Local Administrative Organization อานาจ องคก์ รปกครองส่วนท้องถน่ิ and Community Health System และการจดั ระบบสุขภาพชุมชน จังหวัด Management Chiang Rai Provice เชียงราย รฐั วรรณ กลู วงค์ Rattawan Kulwong, พษิ ณรุ ักษ์ กนั ทวี Phitsanuruk Kanthawee and ภทั รพล มากมี Phataraphon Markmee Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 Received: 12 Nov 2019, Revised: 20 Dec 2019 Accepted: 8 Jan 2020 นพิ นธ์ต้นฉบบั การวเิ คราะหเ์ น้ือหาวิชาท่ีมกี ารจัดการเรยี นการสอนในโรงเรียนผสู้ ูงอายเุ พ่ือเปรยี บเทยี บ กบั โครงสรา้ งหลกั สูตรของกรมกจิ การผูส้ งู อายุ: กรณีศกึ ษาโรงเรียนผู้สูงอายุ บา้ นเขาสมอแคลง จังหวัดพิษณโุ ลก ดาวรงุ่ คาวงศ์1,* สุรวิชญ์ รงุ่ สวา่ ง1 บทคัดย่อ การวิจยั เชิงพรรณนานี้มีวัตถุประสงค์เพ่อื วิคราะห์เนื้อหาวิชาและจานวนช่วั โมงท่ีมีการจัดการ เรียนการสอนในโรงเรียนผู้สูงอายุและเปรียบเทียบกับโครงสร้างหลักสูตรของกรมกิจการผู้สูงอายุ ซึ่ง ประกอบด้วย 3 กลุ่มวชิ าหลัก ได้แก่ วชิ าชีวิต วิชาชพี และวชิ าการ โดยใช้กรณีศกึ ษาโรงเรยี นผู้สงู อายุ บ้านเขาสมอแคลง จังหวัดพิษณุโลก วิเคราะห์เน้ือหาวิชาจากกลุ่มข้อมูลเอกสาร ได้แก่ ตารางเรียน หัวข้อบรรยาย เอกสารบรรยาย เก็บข้อมูลโดยใช้แบบวิเคราะห์สาระวิชาท่ีผู้วิจัยสร้างขึ้น วิเคราะห์ ข้อมูลโดยการวิเคราะห์เน้ือหาและแจกแจงความถ่ี ผลการศึกษาพบว่า โดยภาพรวมจานวนช่ัวโมงท่ี สอนท้ังหมดมากกว่าจานวนท่กี าหนดในโครงสร้างทุกชั้นปี โดยกลุ่มวิชาชีวติ มีจานวนช่ัวโมงท่สี อนคิด เป็นร้อยละ 72, ร้อยละ 70 และ ร้อยละ 77 ของจานวนชั่วโมงที่มีการสอนท้ังหมด ในชั้นปีท่ี 1-3 ตามลาดับ เม่ือเปรียบเทยี บกับโครงสร้างหลักสูตรของกรมกิจการผู้สูงอายุ พบว่าจานวนช่ัวโมงท่สี อน ในกลุ่มวิชาการมีชั่วโมงการสอนน้อยกว่าที่กาหนด สาหรับเนื้อหาในแต่ละกลุ่มวิชาพบว่า หัวข้อการ จดั สภาพแวดลอมและท่ีพกั อาศัยที่เหมาะสมและหัวข้อวชิ าชีวิตและสุขภาพในกลุ่มวิชาชีวิต มีสัดสว่ น ช่ัวโมงที่สอนไม่เป็นไปตามที่กาหนดในบางช้ันปี ส่วนหัวข้อบัญชีครัวเรือนในกลุ่มวิชาชีพ หัวข้อ กฎหมายและสทิ ธิประโยชน์ การใชค้ อมพิวเตอร์เพื่อการสื่อสาร และการออมในกลมุ่ วิชาการ ไมพ่ บว่า มีการจัดการเรียนการสอนในทุกชั้นปี เพ่ือส่งเสริมให้เป็นผู้สูงอายุที่มีศักยภาพ องค์กรท่ีเกี่ยวข้อง สามารถนาผลการศึกษาที่ได้เป็นแนวทางในการปรับปรุงเนื้อหาวิชาให้สอดคล้องกับโครงสร้างของ กรมกิจการผู้สงู อายแุ ละความตอ้ งการของผูส้ ูงอายใุ นพื้นท่ี คาสาคญั วเิ คราะห์เนือ้ หา เน้ือหาวชิ า หลักสูตร การจดั การเรยี นการสอน โรงเรียนผสู้ งู อายุ 1 อาจารย์ วทิ ยาลยั การสาธารณสขุ สริ นิ ธร จงั หวัดพษิ ณโุ ลก 1 * Corresponding author: [email protected] Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 Original Article Comparative Analysis of the Course Subject Matters in Elderly School to the Curriculum Structure of Department of Older Persons: A Case Study in Ban Khao Samo Khlaeng Elderly School, Phitsanulok Daoroong Komwong1*, Surawit Rungsawang1 Abstract This descriptive research aimed to analyze the subject matters of courses in an elderly school and compare them to the curriculum structure for the Elderly School of the Department of Older Persons (ESDOP) using Ban Khao Samo Khlaeng Elderly School, Phitsanulok as a comparative case study. The ESDOP consisted of 3 core courses, including Life, Vocational training and Academic. The subject’s analytical table was adopted to collect the data from class schedule, lecture documents of the topics and areas. The obtained data was analyzed by using content analysis and frequency shown as number and percentage. The results revealed that the total hours taught in each class is greater than the amount specified in the ESDOP. In the life course, the teaching hours were more than the number of hours defined by 72%, 70% and 77% of the total hours in 1st, 2nd and 3rd classes, respectively. In comparative curriculum structure with ESDOP, the academic course was found to take less than the number of hours defined. The content of the subjects in each core course, like environmental management and housing for the elderly, and life and health topics in the life course did not show any balanced proportion of the structural aspects in some classes. Household accounting in the vocational training course and 3 topics of the academic course, including elder law and social security benefit, using a computer to communicate, and savings plan did not show in all class schedules. To promote active aging, a related organization can use these results as a guide to improve or develop the course subjects according to the curriculum structure of ESDOP and the learning needs of the elderly. Keywords: course analysis, subject, curriculum structure, elderly school 1 Instructor, Sirindhorn College of Public Health Phitsanulok Vol. 6 No. 2, April – June 2020 * Corresponding author: [email protected] 2 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 บทนา ผู้สูงอายุท่ีมีศักยภาพ (Active Ageing) ได้แก่ มี สุขภ าพท่ี ดี ( Healthy) มีค ว ามมั่น คงหรือ มี ปัจจุบันการเพิ่มขึ้นของประชากรสูงอายุ หลักประกันในชีวิต (Security) และมีส่วนร่วม เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นในทุกประเทศท่ัวโลก (Participation) ทั้งน้ีเพ่ือให้ผู้สูงอายุคงศักยภาพ รวมท้ังประเทศไทย ในปี 2560 ประเทศไทยมี ของตนเองไว้ สามารถพ่ึงพาตนเอง การมีส่วน ประชากรท่ีมอี ายุ 60 ปขี ้ึนไป ประมาณรอ้ ยละ 17 ร่วมกับสังคม การสร้างหลักประกันและความ ของประชากรทั้งหมด และคาดการณ์ว่าภายในปี มั่นคงให้ตนเองตามศักยภาพ5 ในด้านการเตรียม 2564 จะเพ่ิมขึ้นถึงร้อยละ 20 ของประชากร ความพร้อมในระดับบุคคลเพ่ือส่งเสริมศักยภาพ ทั้งหมด ทาให้กลายเป็น “สังคมสูงวัยอย่าง ผ้สู ูงอายุนั้น มีการดาเนินงานของหน่วยงานต่าง ๆ ส ม บู ร ณ์ ” ( Complete-aged society) แ ล ะ เกิดขึ้นอย่างหลากหลาย หน่ึงในกิจกรรมดัง คาดการณ์ว่าจะเป็น “สังคมสูงวัยระดับสุดยอด” กล่าวคือ การก่อตั้งโรงเรียนผู้สูงอายุ ซึ่งเป็น ( Super-aged society) ภ า ย ใ น ปี 25781,2 รปู แบบหนึ่งของการรวมกลมุ่ ภายใต้การมสี ่วนรว่ ม ประเทศไทยมีอัตราการเพิ่มขึ้นของประชากร ของชุมชนและภาคีเครือข่าย ทากิจกรรมท่ี สูงอายุอย่างรวดเร็วเมื่อเทียบกับประเทศอื่นๆ หลากหลายร่วมกัน โดยมุ่งต้องการให้ผู้สงู อายุเห็น ดังนั้นจาเป็นต้องเตรียมความพร้อมในการรับมือ คุณค่าของตนเอง6 โรงเรียนผู้สูงอายุเป็นอีกหน่ึง ท้ังในด้านทรัพยากร บุคลากร การปรับบทบาท เคร่ืองมือและถือเป็นนวัตกรรม ท่ีใช้พัฒนา ขององค์กร การปรับปรุงกฎหมายที่เก่ียวข้อง ให้ ศักยภาพและคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ ภายใต้ ทันต่อสถานการณ์ เน่ืองจากการเพ่ิมขึ้นของ แนวคิด “การศึกษานอกโรงเรียนเพ่ือการเรียนรู้ ผู้สูงอายุย่อมบ่งชี้ถึงภาระของรัฐ ชุมชนและ ตลอดชีวิต” ผ่านการถ่ายทอดความรู้อย่างเป็น ครอบครัวในการดูแลสุขภาพ นอกจากนี้ยัง ระบบ ทาให้ผู้สูงอายุได้เรียนรู้อย่างสนุกสนาน จาเป็นต้องเตรียมพร้อมในด้านการพัฒนารูปแบบ เกิดทักษะด้านการดูแลตัวเองและพึ่งพาตัวเองได้ ระบบบริการสุขภาพที่เอ้ือต่อการเข้าถึงบริการที่ โดยไม่มีรูปแบบการดาเนินงานหรือกิจกรรมที่ จาเปน็ ของผูส้ งู อายุ1,3 ตายตัว ท้ังนี้ขึ้นกับบริบทของชุมชนและความ ต้องการของผสู้ งู อายุ7 การก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุจึงเป็นความท้า ทายสาหรับประเทศไทยท่ีจะเข้าสู่สังคมแห่งการ ในการจัดการศึกษาสาหรับผู้สูงอายุใน พึงพิง ทาให้ทุกภาคส่วนให้ความสาคัญและมี โรงเรียนผู้สูงอายุ พบว่าส่วนใหญ่อยู่ภายใต้การ มาตรการเพ่ือรองรับสถานการณ์ผู้สูงอายุที่เพ่ิมขึ้น ดูแลขององค์การปกครองส่วนท้องถิ่นและผู้นา ท้ังในระดับนโยบายและระดับปฏิบัติ รวมไปถึง ชุมชนในพ้ืนท่ี ซ่ึงทราบปัญหาของผู้สูงอายุมาก การเตรียมความพร้อมในระดับบุคคลและเชิง ท่ีสุด7,8 ท้ังน้ีกรมกิจการผู้สูงอายุ กระทรวงการ ระบบโดยครอบคลุมด้านหลักประกันรายได้ ด้าน พัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ได้จัดทา ท่ีอยู่อาศัย ด้านสุขภาพ และด้านการประกอบ คู่มือการดาเนินงานโรงเรียนผู้สูงอายุข้ึน เพื่อเป็น อาชีพ เพ่ือส่งเสริม สนับสนุน ช่วยเหลือให้เป็น แนวทางสาหรับหน่วยงานท่ีเก่ียวข้องนาไปปรับใช้ ผู้สูงอายุท่ีมีคุณภาพ สามารถดารงชีวิตได้อย่าง ใหเหมาะสมกับบริบทของพ้ืนที่ โดยโครงสร้าง ม่ันคงและมีคุณภาพชีวิตท่ีดี3,4 ซึ่งเป็นไปตาม “หลักสูตรการเรียนรู เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิต ข้ อ เ ส น อ แ น ะ ข อ ง อ ง ค์ ก า ร อ น า มั ย โ ล ก ท่ี เ น้ น ผู้สูงอายุ” ประกอบด้วย 3 กลุ่มวิชา ได้แก่ กลุ่ม ความสาคัญของ 3 องค์ประกอบหลักของการเป็น วิชาชีวิต วิชาชีพ และวิชาการ9 นอกจากนี้ยังมี Academic Journal of Community Public Health 3 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มิถุนายน 2563 หลักสูตรของหน่วยงานอื่น ๆ เช่น หลักสูตรของ วธิ ีดาเนนิ การวิจยั มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย ได้ กาหนดเป็นชุดความรู้ 3 ชุด คือ ความรู้ท่ีผู้สูงอายุ ก า ร วิ จั ย นี้ เ ป็ น ก า ร วิ จั ย เ ชิ ง พ ร ร ณ น า ต้องรู้ ควรรู้ และอยากรู้10 หลักสูตรการศึกษา (Descriptive research) มีวัตถุประสงค์หลักเพ่ือ ต ล อ ด ชี วิ ต ส า ห รั บ ผู้ สู ง อ า ยุ ข อ ง วิเคราะห์เนื้อหาวิชาและจานวนช่ัวโมงที่มีการ กระทรวงศึกษาธิการ ประกอบด้วย 5 รายวิชา จัดการเรียนการสอนในโรงเรียนผู้สูงอายุบ้านเขา หลัก ได้แก่ การดูแลสุขภาพ การนันทนาการ การ สมอแคลง อาเภอวังทอง จังหวัดพิษณุโลก และ พัฒนาจิต การใช้ชีวิตอย่างมีความสุข และ เปรยี บเทียบกับโครงสรา้ งหลักสูตรของกรมกิจการ เทคโนโลยีการสื่อสาร11 หลกั สตู รโรงเรียนผูสูงอายุ ผู้สูงอายุ ซึ่งประกอบด้วย 3 กลุ่มวิชาหลัก ได้แก่ ของศูนยความเปนเลิศดานการสรางเสริมสุขภาพผู กลุ่มวิชาชีวิต กลมุ่ วิชาชพี และกล่มุ วชิ าการ และมี วัตถุประสงค์รองเพ่ือจัดกลุ่มเนื้อหาความรู้ท่ียังมี สูงอายุ ประกอบดวย 5 หนวยการเรียนรู้ ได้แก่ ชั่วโมงการสอนน้อยกว่าท่ีกาหนดหรือยังไม่มีการ การดูแลสุขภาพ นันทนาการ การพัฒนาจิต การ จัดการเรียนการสอน ใน 3 มิติ คือ เน้ือหาความรู้ ใชชีวิตอยางมีความสุข และการศึกษาอิสระ12 ที่ผู้สูงอายุต้องรู้ ควรรู้ และอยากรู้ ตามโครงสร้าง นอกจากน้ียังมีการพัฒนาหลักสูตรตามสภาพ หลักสตู รของมลู นธิ สิ ถาบันวิจยั และพฒั นาผูส้ ูงอายุ ปญั หาของพื้นที่ และความตอ้ งการของผู้สงู อายใุ น ไทย ชุมชน13,14 ประชากรท่ศี กึ ษา สาหรับโรงเรียนผู้สูงอายุบ้านเขาสมอแคลง วิเคราะห์เนื้อหาวิชาจากกลุ่มข้อมูลเอกสาร ได้เริ่มดาเนินการมาตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2559 ท้ังน้ีในการดาเนินกิจกรรมในโรงเรียน ประกอบด้วย ตารางเรียน หัวข้อการบรรยาย ผู้สูงอายุได้มีแนวทางให้มีการจัดการเรียนการสอน เอกสารการบรรยาย โครงสร้างหลักสูตรการเรียน เพ่อื ให้ผู้สูงอายุไดม้ ีกจิ กรรมและแลกเปลี่ยนเรียนรู้ รูเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตผู สูงอายุ (โรงเรียนผู ร่วมกัน รวมถึงเป็นการพัฒนาศักยภาพของ สูงอายุ) ของกรมกิจการผู้สูงอายุ และโครงสร้าง ผู้สูงอายุ โดยกรมกิจการผู้สูงอายุได้จัดทา เน้ือหาชุดความรู้การพัฒนาเป็นผู้สูงอายุท่ีมี โครงสร้างหลักสูตรข้ึนเพื่อเป็นแนวทางในการ ศักยภ าพในโ รงเรีย นผู้สูงอายุ ของมูลนิ ธิ จัดการเรียนการสอน ทั้งนี้หลังจากนามาใช้ใน สถาบนั วิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย โรงเรียนผู้สูงอายุบ้านเขาสมอแคลงยังขาดการ วิเคราะห์เน้ือหารายวิชาท่ีได้ดาเนินการการสอน เครื่องมือทใี่ ชในการวจิ ัย ว่ า ส อ ด ค ล้ อ ง กั บ โ ค ร ง ส ร้ า ง ที่ ก า ห น ด ห รื อ ไ ม่ ใช้แบบวเิ คราะห์สาระวชิ า ซง่ึ ผู้วิจัยสร้างขึ้น ก า ร ศึ ก ษ า น้ี จึ ง มี วั ต ถุ ป ร ะ ส ง ค์ เ พ่ื อ วิ เ ค ร า ะ ห์ เน้ือหาวิชาท่ีมีการจัดการเรียนการสอน และ ประกอบด้วย 7 ประเด็น ได้แก่ กลุ่มวิชา หมวด วิชา หัวข้อวิชา รายละเอียดสาระวิชา จานวน เปรยี บเทียบกับโครงสร้างหลกั สูตรของกรมกิจการ ช่ัวโมง ผู้สอน และหน่วยงานของผู้สอน โดย ผู้สูงอายุ เพื่อเป็นแนวทางใน การทบทว น ประเด็นหัวขอ้ ท่ีกาหนดอิงตามโครงสร้างหลักสูตร เน้ือหาวิชาให้เป็นไปตามโครงสร้างท่ีกาหนดและ ของกรมกจิ การผูส้ ูงอายซุ ง่ึ ใชใ้ นการเปรียบเทยี บ ป รั บ ป รุ ง ใ ห้ ส อ ด ค ล้ อ ง กั บ ค ว า ม ต้ อ ง ก า ร ข อ ง ผ้สู งู อายุต่อไป 4 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 การเกบ็ รวบรวมขอ้ มูล โดยการแจกแจงความถี่ แสดงเป็นจานวนและรอ้ ย ทาการวิเคราะห์เน้ือหาวิชาจากหัวข้อและ ละ รายละเอียดเนื้อหา รวมทั้งจานวนช่ัวโมงที่ปรากฏ ผลการวจิ ยั ในตารางเรียน ทั้ง 3 ช้ันปี ทาการบันทึก รายละเอียดในแบบวิเคราะห์สาระวิชาท่ีสร้างข้ึน ภาพรวมของจานวนช่ัวโมงการจัดการเรียน โดยพิจารณาความสอดคล้องตามกลุ่มวิชา หมวด การสอนพบว่า ชั่วโมงที่สอนท้ังหมดในแต่ละช้ันปี วิชา และหัวข้อวิชา เปรียบเทียบกับโครงสร้าง มีจานวนมากกว่าท่ีกาหนดในโครงสร้างของกรม หลักสูตรของกรมกิจการผู้สูงอายุ ซึ่งเป็นหลักสูตร กิจการผู้สูงอายุ สาหรับภาพรวมในแต่ละกลุ่มวิชา ทโ่ี รงเรียนผู้สูงอายบุ ้านเขาสมอแคลงนามาใช้ ใน 3 พบว่า กลุ่มวิชาชีวิต มีช่ัวโมงการสอนมากกว่า กลุ่มวิชาหลัก โดยมีจานวนช่ัวโมงตามสัดส่วน คือ จานวนช่ัวโมงท่ีกาหนดในทุกช้ันปี โดยคิดเป็น กลุ่มวิชาชีวิต (ร้อยละ 50) กลุ่มวิชาชีพ (ร้อยละ สัดส่วนถงึ รอ้ ยละ 72, รอ้ ยละ 70 และ ร้อยละ 77 30) และกล่มุ วชิ าการ (ร้อยละ 20) ของจานวนช่ัวโมงที่มีการสอนทั้งหมด ในชั้นปีที่ การวิเคราะหข์ ้อมลู 1-3 ตามลาดับ สาหรับกลุ่มวิชาการพบว่า เป็น ใ ช้ ส ถิ ติ เ ชิ ง คุ ณ ภ า พ โ ด ย ก า ร วิ เ ค ร า ะ ห์ กลุม่ วชิ าท่ีมจี านวนชั่วโมงการสอนนอ้ ยกว่าจานวน ท่ีกาหนด (10 ชั่วโมง) ในทุกช้ันปี แสดงดังตาราง เน้ือหาวิชาท่ีสอน เพ่ือเปรียบเทียบกับเน้ือหาวิชา ท่ี 1 ท่ีกาหนดไว้ในโครงสร้างหลักสูตรของกรมกิจการ ผู้สูงอายุ และวิเคราะห์ข้อมูลจานวนชั่วโมงท่ีสอน ตารางท่ี 1 จานวนช่ัวโมงตามตารางเรยี นเปรยี บเทียบกบั จานวนช่วั โมงตามโครงสรา้ งหลกั สตู รของกรม กจิ การผู้สูงอายุ จานวนชว่ั โมงตามโครงสรา้ ง จานวนชว่ั โมงตามตารางการจัดการเรียนการสอน หลกั สตู รของกรมกจิ การผสู้ งู อายุ กลมุ่ วิชา จานวนช่วั โมง จานวนชว่ั โมง (ร้อยละของ (รอ้ ยละของจานวนชั่วโมงท่ีสอนทัง้ หมด) จานวนช่วั โมง ชั้นปีท่ี 1 ชน้ั ปีที่ 2 ชั้นปที ี่ 3 ท้งั หมด) กลมุ่ วิชาชีวิต 35 (ร้อยละ 59) 51.3 (ร้อยละ 72) 44.0 (รอ้ ยละ 70) 52.0 (รอ้ ยละ 77) กลุ่มวิชาชพี 14 (ร้อยละ 24) 18.7 (รอ้ ยละ 26) 11.3 (ร้อยละ 18) 6.6 (ร้อยละ 10) กลมุ่ วิชาการ 10 (ร้อยละ 17) 1.3 (รอ้ ยละ 2) 7.3 (รอ้ ยละ 12) 8.7 (ร้อยละ 13) รวมทุกกล่มุ วิชา (ชวั่ โมง) 59.0 71.3 62.6 67.3 สาหรับจานวนช่ัวโมงที่มีการจัดการเรียน เป็นไปตามโครงสร้างที่กาหนดไว้ในทุกชั้นปี แต่มี การสอนในกลุ่มวิชาต่าง ๆ เมื่อเปรียบเทียบกับ ช่ัวโมงการสอนมากเกินท่ีกาหนดไว้ ส่วนหมวด โครงสร้างหลักสูตรของกรมกจิ การผูส้ ูงอายุ พบว่า วิชาสภาพแวดล้อมและหมวดวิชาชีวิตและสุขภาพ ในกลุ่มวิชาชีวิต หมวดวิชาสังคมและหมวดวิชา ยังมีช่ัวโมงการสอนน้อยกว่าที่กาหนดหรือไม่มี เลือกเสรี (กิจกรรมนันทนาการ) มีเน้ือหาวิชา ชว่ั โมงทปี่ รากฏในตารางเรียนในบางช้ันปี (รูปที่ 1) 5 Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 สาหรับกลุ่มวิชาชีพซึ่งมี 1 หมวดวิชา คือ หมวด และการออมในผู้สงู อายุ สาหรับเนื้อหาวิชาที่ยงั ไม่ วิชาเศรษฐกิจพบว่า ในช้ันปี 1 มีจานวนช่ัวโมงท่ี มีการจัดการเรียนการสอนในภาพรวมแต่ละช้ันปี สอนมากกวา่ ที่กาหนด ขณะท่ีชัน้ ปที ี่ 2-3 มีจานวน ซ่ึงมีทั้งหมด 9 หัวข้อน้ัน เมื่อนามาจัดกลุ่มตาม ชวั่ โมงที่สอนนอ้ ยกวา่ ทก่ี าหนดไว้ (รปู ที่ 2) ส่วนใน กรอบประเภทของชุดความรู้ 3 ประเภท คือ กลุ่มวิชาการพบว่า ไม่มีการจัดการเรียนการสอน ความรู้ท่ีผู้สูงอายุต้องรู้ ควรรู้และอยากรู้ พบว่า ในหมวดวิชาสังคมและหมวดวิชาเศรษฐกิจ (รูปท่ี เน้ือหาวิชาดังกล่าวส่วนใหญ่ (6 ใน 9 หัวข้อ) เป็น 3) ชุดความรู้ท่ีผู้สูงอายุต้องรู้ ส่วนอีก 3 ข้อ เป็นชุด ความรู้ที่ผู้สูงอายุควรรู้ (2 หัวข้อ) และอยากรู้ (1 สาหรับหัวข้อท่ีไม่มีการจัดการเรียนการ หัวขอ้ ) ตามลาดบั แสดงดงั ตารางที่ 2 สอนในทุกชั้นปี เมื่อเปรียบเทียบกับโครงสร้าง หลักสูตรของกรมกิจการผู้สูงอายุพบว่า มีทั้งหมด สาหรบั หน่วยงานในพนื้ ทท่ี ่ีให้การสนบั สนุน 5 หวั ขอ้ ได้แก่ การจัดทาบัญชีครัวเรอื น กฎหมาย บุคลากรเป็นผู้ให้ความรู้กับนักเรียนในโรงเรียน และสิทธิประโยชน์ของผู้สูงอายุ จิตอาสาเพื่อชีวิต ผ้สู ูงอายุ มที ้ังหมด 5 หนว่ ยงาน และมีครูวิทยากร และสังคม การใช้คอมพิวเตอร์เพื่อการส่ือสาร จติ อาสา จานวน 6 ทา่ น กลมุ่ วชิ าชวี ติ หมวดวิชาเลือกเสรี (กจิ กรรมนันทนาการ) 111.02.1031.33.9 หมวดวชิ าวัฒนธรรมและภูมิปัญญา 6.0 9.010.012.0 หมวดวิชาสภาพแวดล้อม 0.01.23.20.7 หมวดวชิ าชีวิตและสุขภาพ 6.60.7 9.0 12.7 หมวดวชิ าสังคม 4.0 16.0 18.270.0 0 5 10 15 20 25 จานวนช่ัวโมง ปี 1 ปี 2 ปี 3 หลกั สตู รกรมกิจการผสู้ งู อายุ (ใชเ้ ปรียบเทียบ) รูปที่ 1 จานวนชั่วโมงท่ีมีการจัดการเรียนการสอนในกลุ่มวิชาชีวิตจาแนกตามหมวดวิชาในแต่ละช้ันปี เปรียบเทียบกบั โครงสร้างหลักสตู รของกรมกิจการผู้สงู อายุ 6 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 กลุ่มวชิ าชพี หมวดวชิ าเศรษฐกิจ 18.7 11.3 6.7 14.0 0 5 10 15 20 จานวนช่ัวโมง ปี 1 ปี 2 ปี 3 หลกั สตู รกรมกจิ การผ้สู งู อายุ (ใช้เปรียบเทยี บ) รปู ที่ 2 จานวนช่ัวโมงทม่ี ีการจัดการเรยี นการสอนในกลุ่มวชิ าชพี ในแตล่ ะชั้นปี (มี 1 หมวดวชิ า คอื หมวด วชิ าเศรษฐกจิ ) เปรียบเทียบกับโครงสรา้ งหลักสูตรของกรมกจิ การผสู้ ูงอายุ กล่มุ วชิ าการ หมวดวชิ าสุขภาพ 1.3 3.0 7.3 8.7 หมวดวิชาเศรษฐกจิ 000...000 1.0 6.0 หมวดวชิ าสงั คม 000...000 46 จานวนชั่วโมง 02 8 10 ปี 1 ปี 2 ปี 3 หลักสูตรกรมกิจการผสู้ งู อายุ (ใช้เปรยี บเทียบ) รูปท่ี 3 จานวนชั่วโมงที่มีการจัดการเรียนการสอนในกลุ่มวิชาการจาแนกตามหมวดวิชาในแต่ละชั้นปี เปรยี บเทียบกับโครงสรา้ งหลกั สูตรของกรมกิจการผสู้ งู อายุ Academic Journal of Community Public Health 7 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 ตารางที่ 2 เน้ือหาวิชาในแต่ละกล่มุ วิชาท่ีไม่ปรากฎในตารางการจดั การเรียนการสอน กลุ่มวิชา หมวดวิชา เนื้อหาวิชา ชัน้ ปที ี่ไม่ ประเภทของ กลุ่มวิชาชีวิต (จานวนชวั่ โมง) ปรากฎ ชดุ ความรู้ ชว่ั โมง ผู้สงู อายุตอ้ งรู้ กลมุ่ วิชาชพี กล่มุ วิชาการ หมวดวชิ าชวี ิต -สุขภาพกาย (3 อ) อาหาร - ชั้นปที ่ี 2, 3 ผสู้ งู อายตุ ้องรู้ และสุขภาพ และโภชนาการ การออกกาลัง ผ้สู งู อายตุ ้องรู้ กาย อารมณ์ (6) - ชั้นปีท่ี 1 ผู้สงู อายอุ ยาก รู้ -การดูแลสุขภาพช่องปาก (1) - ชั้นปีที่ 3 - ผู้สูงอายุต้องรู้ - ผู้สงู อายุควรรู้ -สุขภาพใจ (2) - ผู้สูงอายุควรรู้ หมวดวชิ า การจดั สภาพแวดล้อมที่ ช้นั ปที ่ี 3 ผสู้ งู อายอุ ยาก รู้ สภาพแวดล้อม เหมาะสมและท่ีพกั อาศัยในวยั ผู้สงู อายตุ ้องรู้ ผ้สู ูงอายุ (2) หมวดวิชา -การทาสมาธวิ ปิ ัสสนา (3) ช้ันปีที่ 2, 3 วัฒนธรรมและ ภมู ิปญั ญา หมวดวชิ า -การจัดทาบญั ชีครัวเรือน (2) - ทุกชนั้ ปี เศรษฐกจิ -เศรษฐกิจพอเพียง (2) - ชน้ั ปที ี่ 1 หมวดวชิ าสงั คม -กฎหมายและสิทธปิ ระโยชนข์ อง - ทกุ ช้นั ปี ผู้สงู อายุ (2) -จติ อาสาเพื่อชวี ิตและสงั คม (2) -การใช้คอมพวิ เตอรเ์ พ่อื การ สอ่ื สาร (2) หมวดวิชา -การออมในวัยสูงอายุ (1) - ทกุ ชัน้ ปี เศรษฐกจิ หมวดวชิ า -โรคเร้ือรังและพบมากในวยั - ชนั้ ปีที่ 1 สุขภาพ สูงอายุ สรปุ และอภปิ รายผลการวิจัย (กิจกรรมนันทนาการ) ท้ังน้ีมีเพียงบางหัวข้อที่ไม่ ปรากฏว่ามีการจัดการเรียนการสอน ได้แก่ หัวข้อ จากผลการศึกษาพบว่า จานวนชั่วโมงการ การจัดสภาพแวดลอมและที่พักอาศัยท่ีเหมาะสม สอนในภาพรวมมากกว่าโครงสร้างของกรมกิจการ ในกลุ่มวิชาชีวิต การจัดทาบัญชีครัวเรือนในกลุ่ม ผู้สูงอายุ ในด้านเน้ือหาวิชาส่วนใหญ่มีการจัดการ วิชาชีพ และหัวข้อกฎหมายและสิทธิประโยชน์ เรียนการสอนเป็นไปตามโครงสร้างที่กาหนดไว้ สาหรับผู้สูงอายุ การใช้คอมพิวเตอร์เพื่อการ โดยเนื้อหาวิชามุ่งเน้นในกลุ่มวิชาชีวิต โดยเฉพาะ ส่ือสาร และการออมในกลุ่มวิชาการ โดยหัวข้อ ใ น ห ม ว ด วิ ช า สั ง ค ม แ ล ะ ห ม ว ด วิ ช า เ ลื อ ก เ ส รี 8 Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 เน้ือหาที่ยังขาดสว่ นใหญ่เป็นความรู้ท่ผี ู้สูงอายตุ ้อง เหมาะสมและท่ีพักอาศัยในวัยผู้สูงอายุ เป็นหัวข้อ รู้ ทอี่ ยใู่ นประเภทของชุดความร้ทู ี่ผู้สูงอายุต้องรู้ เพ่ือ เป็นการป้องกันอุบัตเิ หตุและการหกล้มในผู้สงู อายุ สาหรับโครงสร้างหลักสูตรของกรมกิจการ ซ่ึงถือว่ามีความสาคัญอย่างมากเนื่องจากผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุท่ีแนะนาเพ่ือใช้สาหรับการจัดการเรียน มีปัจจัยด้านความเส่ือมของร่างกาย หากการจัด การสอนในโรงเรียนผู้สูงอายุท่ีจัดตั้งข้ึนในแต่ละ สภาพแวดล้อมในบ้านท่ีไม่เหมาะสมอาจเพ่ิมความ พื้นท่ีน้ัน มีการวางกรอบไว้เป็น 3 กลุ่มวิชา เสี่ยงทาให้ผู้สูงอายุบาดเจ็บ ทุพพลภาพ หรือ กาหนดสัดส่วนกลุ่มวิชาชีวิต กลุ่มวิชาชีพ และ เสียชีวิตได้ ท้งั นี้แมจ้ ะไม่ปรากฎในตารางเรียน แต่ กลุ่มวิชาการ ร้อยละ 50:30:20 แต่เมื่อวิเคราะห์ พบว่ามีการสอดแทรกเน้ือหาบางส่วนในเรื่องการ จ า น ว น ชั่ ว โ ม ง ข อ ง แ ต่ ล ะ หั ว ข้ อ ใ น โ ค ร ง ส ร้ า ง ใช้ชีวิตในวัยสูงอายุ สาหรับหัวข้อการออมใน ดังกล่าวพบว่า สัดส่วนของจานวนช่ัวโมงในแต่ละ ผูส้ ูงอายุนั้น แม้จะไมม่ ีการจัดการเรียนการสอนใน กลุ่มวิชาเท่ากับร้อยละ 59:24:17 ตามลาดับ9 ซึ่ง ตารางเรียน แต่พบว่าโรงเรียนผู้สูงอายุมีกิจกรรม จะเห็นได้ว่าเน้ือหาวิชามุ่งเน้นในกลุ่มวิชาชีวิต การออมของนักเรียนอย่างต่อเนื่อง ซ่ึงสะท้อนให้ มากกว่ากลุ่มวิชาอื่น ท้ังนี้ผู้วิจัยเห็นว่าการพัฒนา เหน็ วา่ ผสู้ ูงอายุมคี วามตระหนักและให้ความสาคัญ หลักสูตรของกรมกิจการผู้สูงอายุนั้น อาจเป็นการ กับการออม ทั้งน้ีอาจเป็นเพราะผู้สูงอายุในพ้ืนที่ กาหนดกรอบจานวนช่ัวโมงและเน้ือหาวิชาใน ประสบความเส่ียงด้านความม่ันคงทางเศรษฐกิจ ลักษณะกว้างๆ เพ่ือให้โรงเรียนผู้สูงอายุท่ีจัดต้ังข้ึน และสังคม เช่นเดียวกับผู้สูงอายุของไทยที่พบว่า สามารถนาไปปรับใช้เป็นแนวทางเพ่ือใหเ้ หมาะสม ผู้สูงอายุมีรายได้หลักจากบุตรลดลงและมีรายได้ ในระดับพื้นที่ โดยสามารถจัดหลักสูตรให้มีความ จากการทางานลดลง1 อย่างไรก็ตามหัวข้อการ ยืดหยุ่นตามโอกาสและความสนใจของผู้สูงอายุ จัดทาบัญชีครัวเรือนและการออมน้ันถือเป็นชุด ท้งั น้ีสาหรับนักเรียนโรงเรียนผู้สูงอายุบ้านเขาสมอ ความรู้ที่ผู้สูงอายุอยากรู้ ซึ่งข้ึนอยู่กับความสนใจ แคลงป่วยเป็นโรคไม่ติดต่อเรื้อรังเป็นส่วนใหญ่15 ความสมัครใจ ตามศักยภาพและความพร้อมของ ดังน้ันการจัดหัวข้อวิชาท่ีนามาสอนอาจมุ่งเน้นไป ผู้สูงอายุ ท้ังน้ีอาจเป็นการศึกษาจากแหล่งเรียนรู้ ในกลุ่มวิชาชีวิต โดยเฉพาะหมวดวิชาการสังคมซ่ึง อ่นื ๆ หรือจากบุคคลทมี่ ปี ระสบการณไ์ ด้10 สาหรบั เป็นเน้ือหาเกี่ยวกับการใช้ชีวิตในวัยสูงอายุและ เนื้อหาในเร่ืองสุขภาพกาย (3 อ) และสขุ ภาพใจ ท่ี หมวดวิชาชีวิตและสุขภาพ รวมท้ังหมวดวิชา พบว่ามีบางชั้นปีมจี านวนช่ัวโมงนอ้ ยกว่าท่ีกาหนด สุขภาพของกลุ่มวิชาการ ท่ีมีชั่วโมงการจัดการ นั้น ในการดาเนินกิจกรรมพบว่ามีการบูรณาการ เรียนการสอนมากว่าที่กาหนด ซึ่งบ่งชี้ให้เห็นว่ามี กบั วิชาหรอื ชัว่ โมงอื่นๆ เช่น กจิ กรรมนันทนา (การ การจัดการเรียนการสอนสอดคล้องกับบทบริบท ออกกาลังกายและกิจกรรมเข้าจังหวะ) หัวข้อการ ปัญหาเชิงพ้ืนที่และความต้องการของผู้เรียนเป็น ใช้ชีวิตในวัยสูงอายุ เป็นต้น นอกจากน้ียังพบ หลัก เน้ือหาดังกล่าวปรากฎในโปรแกรมการส่งเสริม สุขภาพสาหรบั โรงเรยี นผสู้ งู อายบุ ้านเขาสมอแคลง ในการศึกษาน้ียังพบว่าในบางหัวข้อวิชาท่ี ที่มีการพัฒนาข้ึนโดยใช้นักเรียนผู้สูงอายุเป็น ยังไม่ปรากฎว่าในตารางเรียน เป็นหัวข้อท่ี กลุม่ เป้าหมายของการวจิ ยั 15 เก่ียวข้องกับด้านความม่ันคงของชีวิต ได้แก่ การ จดั สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมและท่ีพักอาศัยในวัย ผสู้ งู อายุ การจดั ทาบัญชีครัวเรอื น และการออมใน วัยสูงอายุ สาหรับหัวข้อการจัดสภาพแวดล้อมท่ี Academic Journal of Community Public Health 9 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 ดังน้ันในการปรับปรุงหรือพัฒนาหลักสูตร บานาญ ซ่ึงถือเป็นเอกลักษณ์ท่ีโดดเด่นอย่างหน่ึง ให้เหมาะสมกบั พื้นท่ีน้นั จาเป็นตอ้ งคานึงถึงสภาพ ของโรงเรียนผู้สูงอายุ ท่ีมีการใช้ทุนทางสังคมและ ปญั หาหรอื สอดคล้องกับความต้องการ ความสนใจ วัฒนธรรมเป็นจุดเริ่มต้นของการขับเคล่ือนใน ของผู้สูงอายุเป็นหลัก โดยเป็นลักษณะการพัฒนา ลักษณะเครือขา่ ยทางสังคมในการทางานรว่ มกนั 9 รูปแบบหลักสูตรแบบมีส่วนร่วม เริ่มตั้งแต่การ วิเคราะห์สภาพปัญหาของพ้ืนท่ี พร้อมทั้งเปิด จากผลการศึกษาท่ีได้หน่วยงานท่ีเก่ียวข้อง โอกาสให้ทุกภาคส่วนในพ้ืนท่ีมีส่วนร่วมในการ เกี่ยวกับการจัดกิจกรรมในโรงเรียนผู้สูงอายุบ้าน สนับสนุนการเรียนรู้ของผู้สูงอายุ รวมไปถึงการ เขาส มอแค ลง ส ามาร ถนาไ ปใช้ป รับปรุ ง กาหนดเน้ือหาและกิจกรรม ซึ่งเป็นลักษณะการ เน้ือหาวิชาโดยสอดแทรกไปในหมวดวิชาหรือ พัฒนารูปแบบการส่งเสริมการจัดการศึกษาหรือ ร า ย วิ ช า ที่ มี ก า ร จั ด ก า ร เ รี ย น ก า ร ส อ น อ ยู่ เ ดิ ม การเรียนรู้เพื่อการพัฒนาศักยภาพผู้สูงอายุอย่าง โดยเฉพาะอย่างย่ิงเนื้อหาวิชาท่ีเป็นประเภทชุด แท้จริง16 ซ่ึงจะส่งผลให้ผู้เรียนได้รับการพัฒนา ความรู้ท่ีผู้สูงอายุต้องรู้ นอกจากน้ีในส่วนของการ ตามความต้องการ มาเรียนด้วยแรงจูงใจของ จัดการเรียนการสอนในโรงเรียนผู้สูงอายุในแต่ละ ตนเอง เกิดความพึงพอใจต่อกิจกรรมและทาให้ พ้ืนที่อาจจาเป็นต้องมีการทบทวนเน้ือหาวิชา ผู้เรียนได้รับประโยชน์สูงสุด8,17 สอดคล้องกับ เพื่อให้สอดคล้องกับโครงสร้างหลักสูตรที่เป็น การศกึ ษาทีผ่ ่านมาทพี่ บว่าการการพัฒนาหลกั สูตร แนวทางเบอื้ งต้นและให้ความสาคัญกับเน้ือหาวิชา ในโรงเรียนผู้สูงอายุน้ัน มีการศึกษาความต้องการ ท่ีผู้สูงอายุจาเป็นต้องรู้ ท้ังนี้ต้องสอดคล้องกับ ของผู้สูงอายุเพ่ือเป็นข้อมูลในการจัดเน้ือหาหรือ ความต้องการของผู้สูงอายุและคานึงถึงบริบท ชุดความรู้กับผู้สูงอายุ18 รวมทั้งมีการพัฒนา ปัญหาสุขภาพเชงิ พืน้ ทีเ่ ปน็ หลัก หลักสูตรตามสภาพปัญหาของพ้ืนที่ สอดคล้อง ตามความต้องการของผู้เรียน เช่น การพัฒนา สาหรับข้อเสนอแนะในการศึกษาวิจัยต่อไป หลักสูตรโรงเรียนผู้สูงอายุเทศบาลตาบลเสริมงาม ค ว ร มี ก า ร ศึ ก ษ า ผ ล ลั พ ธ์ ห รื อ ป ร ะ เ มิ น ว่ า ก า ร ที่มุ่งเน้นการให้ความรู้เกี่ยวกับดูแลสุขภาพของ ด า เ นิ น ง า น ใ น โ ร ง เ รี ย น ผู้ สู ง อ า ยุ ส า ม า ร ถ เ พิ่ ม ผู้สูงอายุที่ติดสังคม ติดบ้าน หรือติดเตียง13 การ ศั ก ย ภ า พ ใ ห้ กั บ ผู้ สู ง อ า ยุ ไ ด้ อ ย่ า ง ยั่ ง ยื น ห รื อ ไ ม่ พัฒนาหลักสูตรเสริมสร้างสมรรถนะผู้สูงอายุใน ผู้สูงอายุมีการพัฒนาตนเองให้มีความเข้มแข็ง การปอ้ งกันภาวะแทรกซ้อนจากโรคความดันโลหิต อย่างต่อเนื่องหรือไม่ เน่ืองจากการเสริมแรงให้ สูงในโรงเรียนผู้สูงอายุสัมฤทธ์ิวิทยา14 ซ่ึงถือได้ว่า ผู้สูงอายุพัฒนาศักยภาพท่ีตนเองมีอยู่ เป็น เป็นปัจจัยที่นาไปสู่ความสาเร็จของการจัดการ จดุ มุ่งหมายสูงสดุ ให้เปน็ ผสู้ ูงอายุทีม่ ศี ักยภาพ หาก เรียนการสอนในโรงเรยี นผ้สู งู อายุอย่างแทจ้ ริง พื้นที่ไม่สามารถจัดการศึกษาหรือการเรียนรู้ให้ เป็นไปตามบริบทหรือปัญหาเชิงพ้ืนที่ได้ ก็อาจไม่ ในด้านวิทยากรท่ีมาให้ความรู้ในโรงเรียน สามารถจัดการกับความท้าทายจากการก้าวเข้าสู่ ผู้สูงอายุบ้านเขาสมอแคลงน้ัน เป็นความร่วมมือ สังคมผ้สู งู อายุได้ ของหน่วยงานต่าง ๆ ในพืน้ ท่ี จานวน 5 แห่ง โดย เป็นหน่วยงานด้านสุขภาพจานวน 3 แห่ง และอีก 2 แห่ง เป็นหน่วยงานด้านการศึกษาและด้าน ศาสนา ทั้งน้ียังมีวิทยากรอาสาจานวน 6 ท่าน ซึ่ง เป็นปราชญ์ชาวบ้าน ผู้นาท้องถิ่น และข้าราชการ 10 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 เอกสารอา้ งอิง http://www.informaworld.com/openurl 1. Foundation of Thai Gerontology Research ?genre=article&doi=10.1080/135762803 2. and Development Institute. Situation of 1000116808&magic=crossref||D404A21C 3. The Thai Elderly 2017 [Internet]. 2017 5BB053405B1A640AFFD44AE3 4. [cited 2019 Oct 6]. Available from: 6. Ratana-Ubol A. Proposal for http://www.dop.go.th/download/knowled Operational Improvement Regarding 5. ge/th1552463947-147_0.pdf Senior Citizen’s Potential Digital Literacy, Ministry of social Enhancement. Silpakorn Educ Res J. development and human security. 2019 Jul 8;11(1): 26–46. Aging Population: Now and Future 7. Thai Health Promotion Foundation. An Trends [Internet]. 2014 [cited 2019 Oct elderly School [Internet]. Bangkok: Thai 6]. Available from: Health Promotion Foundation; 2017 http://www.dop.go.th/download/knowl [cited 2019 Sep 11]. Available from: edge/knowledge_th_20160106135752_ http://resource.thaihealth.or.th/system 1.pdf /files/documents/lo3_school_old_peo Anuntakul A. Aging Society: the ple.pdf challenges of Thailand [Internet]. 2017 8. Rupavijetra P, Rupavijetra P. Strategic [cited 2019 Oct 6]. Available from: of Education Management for the http://www.royin.go.th/wp- Elderly Towards Developing Active content/uploads/2017/12/สังคมสูงวัย Ageing. CMU J Educ. 2018;2(3):17–30. 3.pdf 9. Department of Older Persons (DOP). Department of Older Persons (DOP). Handbook of the Elderly School Measures to Implement National [Internet]. Ministry of Social Agenda on Aged Society (Revised Development and Human Security; Version) [Internet]. Ministry of Social 2016 [cited 2019 Oct 11]. Available Development and Human Security; from: 2019 [cited 2019 Oct 7]. Available http://www.dop.go.th/download/knowl from: edge/knowledge_th_20161706121558_ http://www.dop.go.th/download/knowl 1.pdf edge/th1551432930-155_0.pdf 10.Yodphet S, Patthanasri P, Sakdaporn T. World Health Organization. The World Elderly school: Geriatric Knowledge Health Report 2002 - Reducing Risks, Module for Active Aging [Internet]. Promoting Healthy Life [Internet]. 2002 Bangkok: Foundation of Thai [cited 2019 Oct 7] p. 230–230. Gerontology Research and Available from: Development Institute; 2017 [cited 2019 Oct 11]. Available from: Academic Journal of Community Public Health 11 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 http://resource.thaihealth.or.th/library/ 15.Stewart O. Participation between hot/16253 Sirindhorn College of Public Health, 11.Southern Regional Institute in Songkhla Phitsanulok and Community in Health for Non-Formal Education. The Promotion Program Development for Curriculum of the Lifelong Learning for Ban Khao-SmorKlang Elderly School, Elderly: 144 hours. Office of the Non- Wangthong district, Phitsanulok Formal and Informal Education, Province. Multidiscip J Health. Ministry of Education; 2015. 2019;1(1):23–39. 12.Sapkaew Y. The Development of Elderly’s Quality of Life by Using the 16.Ratana-Ubol A, Sareepan S, Elderly School Curriculum, The Pathumcharoenwattana W, Manaswas Excellent Center in Health Promotion K, Pathumcharoenwattana W, Kimpee of Elderly, Boromarajonani College of P, et al. The Development of The Nursing Nakhon Si Thammarat. J Nurs Supportive Guidelines in Educ. 2016 Jun 30;9(2):25–39. Education/Learning Management for 13.Kantaros N, Santivong A. Participatory Enhancing the Competencies of Older Action Research for Developing the Adults in Thailand. J Educ Stud. Piloted Curriculum of Geriatric School 2012;40(1):14–28. in Local Government: A Case Study of Soem Ngam Municipality, Soem Ngam 17.Yamekaew J. Activity Formats for The District, Lampang Province. Veridian E- Elder People in Happiness School of JournalSilpakorn Univ Humanit Soc Sci Taidong Sub-District Wangpong District Arts. 2018 Sep 7;11(2):3387–402. Phetchabun Province. In: Integrated 14.Singsalasang A, Slawongluk T. The Research toward Fustainable Local Curriculum Development for Development [Internet]. Pibulsongkram Strengthening the Elderly’s Rajabhat University; 2017 [cited 2019 Competencies on Prevention of Oct 11]. Available from: Complications from Hypertension at http://gnru2017.psru.ac.th/proceeding/ Phoosungwai Samrit Wittaya School, 444-25600830143935.pdf Phimai District, Nakhon Ratchasima Province. Off Dis Prev Control 9th 18.Saraphon T. Information Needs to Nakhon Ratchasima J [Internet]. 2018 Improve Quality of Life for The Elderly [cited 2019 Oct 11];24(80–89). Available of Elderly School in Ma-Aue Sub- from: https://www.tci- District, Thawatburi District, Roi-Et thaijo.org/index.php/ODPC9/article/vie Province. NRRU Community Res J. 2018 w/188354 Dec 7; 12(3): 114–23. 12 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 Received: 14 Feb 2020, Revised: 11 Mar 2020 Accepted: 26 Mar 2020 นิพนธ์ตน้ ฉบับ การพัฒนารูปแบบการดูแลสุขภาพผสู้ ูงอายรุ ะยะยาวในกลมุ่ ทม่ี ีภาวะพึง่ พิง ตาบลทา่ ขอนยาง อาเภอกันทรวิชยั จังหวัดมหาสารคาม วรางคณา ศรีภูวงษ์1 ชาญยุทธ ศรีภูวงษ์2 สุรศกั ด์ิ เทยี บฤทธิ์3 บทคดั ยอ่ การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมน้ี มีวัตถุประสงค์เพ่ือพัฒนารูปแบบการดูแลสุขภาพ ผู้สูงอายุระยะยาวในกลุ่มที่มีภาวะพึ่งพิง ในเขตตาบลท่าขอนยาง อาเภอกันทรวิชัย จังหวัด มหาสารคาม ผู้เข้าร่วมวิจัยเลือกมาแบบเจาะจง ประกอบด้วย 1) ผู้สูงอายุท่ีมีภาวะติดบ้านหรือติด เตียง จานวน 45 คน และ 2) ตัวแทนภาคีเครือข่ายชุมชน จานวน 30 คน ประกอบด้วย 1) ภาคี เครือข่ายบริการสุขภาพ จานวน 5 คน 2) ผู้ดแู ลผู้สูงอายุที่มภี าวะพงึ พิง จานวน 5 คน 3) อาสาสมคั ร สาธารณสุขประจาหมู่บ้าน จานวน 12 คน และ 4) ผู้นาชุมชน จานวน 3 คน และ 5) เจ้าหน้าที่จาก เทศบาล จานวน 5 คน รวมท้ังส้ิน 75 คน กระบวนการวิจัย มี 3 ระยะ คือ 1) เตรียมการและ วิเคราะห์สถานการณ์ 2) ระยะปฏิบัติการพัฒนาด้วยวงจร PAOR ถอดบทเรียนและจัดกิจกรรม 2 รอบ และ 3) ระยะสรุปประเมินผล เก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้ แบบประเมินภาวะสุขภาพผู้สูงอายุ แนวคาถามก่ึงโครงสร้าง และแบบประเมินความพึงพอใจต่อการพัฒนารูปแบบ วิเคราะห์ข้อมูลเชิง ปริมาณ ด้วยร้อยละ ค่าเฉลี่ย ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการศึกษาพบว่า รูปแบบท่ีพัฒนาขึ้น มี 5 องค์ประกอบได้แก่ 1) การเตรียมการ การตรวจคัดกรองและการจัดทา แผนการดูแล 2) การส่วนร่วมของเครือข่ายชุมชน การเยี่ยมบ้านโดยทีมสหวิชาชีพ 3)กระบวนการ จัดระบบบริการ 4) นโยบายและดาเนินโครงการอย่างต่อเนื่อง 5) การช่วยเหลือสนับสนุนจาก หน่วยงานอื่น ๆ ผลลัพธ์ภายหลังดาเนินกระบวนการพบว่า ผู้สูงอายุท่ีมีภาวะพึ่งพิงมีภาวะสุขภาพดี ขึ้นท้ังร่างกาย จิตใจและสังคม มีความพึงพอใจต่อรูปแบบการดูแลอยู่ในระดับมากที่สุด และภาคี เครือข่ายชุมชนมีความพึงพอใจระดับมากท่ีสุด การศึกษาชี้ให้เห็นรูปแบบท่ีพัฒนาขึ้นสามารถเพิ่ม คุณภาพการดูแลทาให้ผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง โดยมีปัจจัยแห่งความสาเร็จคือ การมีส่วนร่วมที่ เข้มแข็งของเครือข่ายชุมชน การมีศูนย์บริการสุขภาพผู้สูงอายุท่ีมีภาวะพึ่งพิง การประชุมหารือกัน ของเครอื ขา่ ยอย่างสมา่ เสมอ และการสนับสนนุ จากภาคีทเ่ี กย่ี วข้อง คาสาคญั ผู้สูงอายุทมี่ ีภาวะพึง่ พิง การดูแลระยะยาว ภาคีเครือขา่ ยชุมชน 1 โรงพยาบาลส่งเสรมิ สุขภาพตาบลบา้ นหวั ขัว 2 โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สุขภาพตาบลบ้านหนองอุม่ 3 อาจารย์ คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม * Corresponding author: [email protected] Academic Journal of Community Public Health 13 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 Original Article Long Term Care Model Development for the Dependency Elderly in Thakhonyang Sub-district, Kantharawichai District, Mahasarakham Province Warangkana Sriphuwong1,*, Charnyuth Sriphuwong2, Surasak Thiabrithi3 Abstract This Participatory Action Research aimed to study the development of process of long term care (LTC) model for dependency elderly in Thakhonyang Sub-district, Kantharawichai District, Mahasarakham Province. A total 7 5 participants were selected by purposive sampling consists of 4 5 elderly with home-bound or bed–bound and 3 0 representatives of community network parties included; 5 trained care managers,5 elderly care givers, 12 village health volunteers, 3 community leaders and 5 municipal officers. The research process was divided in to 3 phases included: 1 ) Preparing and situation analysis phase, 2) Model development phase follows by PAOR cycle and 3) Evaluation phase. Data were collected by 1 ) the Elderly Physical Health Assessment Questionnaires, 2 ) Semi- constructed guideline and 3) Satisfaction assessment form. The study was conducted during March 2017 to March 2019.The results found that the process development of LTC model for dependency elderly in community were consists of 5 Ps: 1 ) Preparation in health screening, care plan and home visit by multi-disciplinary team,2 ) Participation of the community network party in project activities, 3 ) Process: Arrange the continuous service system by coordinate working with all sectors 4 ) Policy and project activity setting 5 ) Patronage: supported from community network partners. The health outcomes of the dependency elderly after implementing the LTC model were improved in physical and psychosocial aspects. The home-bound group was developed to more participating in social activities. The dependency elderly and community network partners also have the highest level of satisfaction for the care model. Therefore, the LTC model for elderly could improve quality of health care for dependency elderly. The key success factors included strongly participation of community networks, established of dependency elderly care center and patronage form community networks. Keywords: Dependency elderly, Long-term health care, Community networks 1 Huakua Health Promotion Hospital Vol. 6 No. 2, April – June 2020 2 Nong-Um Health Promotion Hospital 3 Lecturer, Faculty of Public Health, Mahasarakham University * Corresponding author: [email protected] 14 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 บทนา ผู้ สู ง อา ยุ ท่ีมี ภ า ว ะ พึ่ ง พิ ง ที่ ไม่ ส า ม า ร ถช่ ว ย เ ห ลื อ ตนเองได้หรอื ไดแ้ ต่มขี ้อจากัดเพิ่มมากขนึ้ ในปัจจุบันประชากรโลกมีแนวโน้มเพ่ิมขึ้น อย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุ ทาให้ ตามโครงสร้างครอบครัวของสังคมไทย หลายประเทศเขา้ สู่สังคมผู้สงู อายุ ซึ่งเป็นสังคมที่มี พ.ศ. 2557 เปลี่ยนจากครอบครัวขยายเป็นเดี่ยว ความต้องการการพึ่งพา จากประชากรโลก จากร้อยละ 28.9 เปน็ รอ้ ยละ 31.0 ผูด้ ูแลผู้สูงอายุ 6,070.6 ล้านคนในปี 2543 เป็น7,851.4 ล้านคน ในครอบครัวมีอยู่อย่างจากัด อัตราเกื้อหนุนมี ในปี 2568 โดยในปี 2537 มีจานวนผู้สูงอายุ คิด แนวโน้มลดลงอย่างต่อเน่ือง จากร้อยละ 7.0 เป็น เป็นร้อยละ 6.8 ของประชากรทั้งประเทศ และ รอ้ ยละ 6.3 ร้อยละ 5.5 และรอ้ ยละ 4.5 ในปีพ.ศ. เพิ่มขึ้นเป็น ร้อยละ 9.4 ร้อยละ 0.7 ร้อยละ12.2 2550,2553,2554 และ 2557 ตามลาดับ1 และร้อยละ 14.9 ในปี พ.ศ.2550 2554 และ ผู้สูงอายุมีแนวโน้มจะอยู่ตามลาพังในครัวเรือน 2557 ตามลาดับ1 จานวนประชากรผู้สูงอายุทเ่ี พ่ิม เพ่ิมข้ึน ส่งผลกระทบต่อความเป็นอยู่ของ สูงขึ้น ทาให้ความต้องการดูแลเพิ่มข้ึน จากการ ครอบครัวสังคมไทยโดยเฉพาะการดูแลผู้สูงอายุท่ี เจ็บป่วยเร้ือรัง โดยเฉพาะประสบภาวะทุพลภาพ มภี าวะพ่ึงพิง ความจาเป็นในการเล้ยี งชีพของบุตร อย่างรุนแรง ซ่ึงเป็นสาเหตุของการต้องการดูแล หลานทาให้สังคมผู้สูงอายุทั้งในเขตเมืองและเขต ระยะยาว ตามนิยามสหประชาชาติ ในปี พ.ศ. ชนบทไม่แตกต่างกันคือ สมาชิกในครอบครัวต้อง 2568 โดยมีสัดส่วนและจานวนเพ่ิมข้ึนอย่าง ไปทางานนอกบ้านหรือย้ายถ่ินฐานเพ่ือประกอบ ต่อเนื่อง คาดว่าจานวนผู้สูงอายุไทยจะเพิ่มเป็น อาชีพทาให้ผู้สูงอายุถูกทอดท้ิงให้อยู่บ้านตาม ร้อยละ 21 และ24 ของประชากรรวมในอีกสิบ ลาพังมากขึ้น ไม่มีบุตรหลานดูแล ครอบครัวไม่ และสิบส่ีปีข้างหน้าตามลาดับ โดยจะเพ่ิมเป็น สามารถรับภาระได้ รู้สึกเป็นภาระของบุตรหลาน 20.5 ล้านคนในปี 2583 อายุเฉลี่ยของหญิงไทย รวมท้ังมีปัญหาการปรับตัวให้เข้ากับสมาชิกใน อยู่ที่ 78.4 ปี ในขณะท่ีชายไทยมีอายุเฉลี่ย 71.6 ครอบครัวและการดาเนนิ ชีวิตในสังคม ที่สาคัญคือ ปี2 ซึ่งจากการประเมินคัดกรองสุขภาพผู้สูงอายุ ปัญหาสุขภาพท่ีเกิดจากความเสื่อมของร่างกาย จานวน 6,394,022 คนในปี 2558 โดยกระทรวง การดูแลฟื้นฟูสุขภาพเพ่ือให้ได้รับการดูแลท่ีมี สาธารณสุขพบว่า ร้อยละ 79 (5 ล้านคน) คือ คุณภาพและเหมาะสม เพ่อื ให้คงระยะเวลาที่มี สุข ผู้สูงอายุติดสังคม หรือกลุ่มช่วยเหลือตนเองได้ ภาวะทางกาย ทางจิต ทางสังคมและจิตวิญญาณ ร้อยละ 21 (1.3 ล้านคน) คือผู้สูงอายุที่อยู่ในวัย ให้นานเป็นระบบ ด้วยการส่งเสริมสุขภาพและ พึ่งพิงหรือกลุ่มติดบ้านติดเตียงท่ีต้องการดูแลทั้ง ตรวจคัดกรองปัญหาที่พบบ่อยด้านต่าง ๆ ทาให้ ด้านสุขภาพและสังคม3 การเปล่ียนแปลงของ ผู้สูงอายุสามารถดูแลตนเองและปฏิบัติกิจวัตร โครงสร้างประชากรพรอ้ มกบั การเปลี่ยนแปลงของ ประจาวันได้ตามความเหมาะสมกับช่วงอายุ4 ด้วย ภาระโรคท่ีมาจากโรคติดต่อเรื้อรังท่ีรักษาไม่หาย เหตุนี้ประเทศไทยจาเป็นต้องให้ความสาคัญกับ และมักมีภาวะทุพพลภาพตามมา ขณะเดียวกัน การพัฒนาระบบการดูแลผู้สูงอายุระยะยาวนอก อ า ยุ ท่ี ม า ก ขึ้ น ก็ ต า ม ม า ด้ ว ย ก า ร ถ ด ถ อ ย ข อ ง สถานบริการ โดยใช้ชุมชนเป็นฐานในการดูแล สมรรถนะการทางานของอวัยวะต่างๆ รวมถึง ช่วยเหลือและคมุ้ ครองผู้สูงอายุ โดยการนาแนวคิด สมรรถนะทางกายและสมอง ส่งผลให้มีจานวน ในการพัฒนาระบบการดูแลระยะยาวท่ีพัฒนามา จากต้นทุนทางสังคมและทรัพยากรท่ีมีอยู่โดย การบรู ณาการระหวา่ งเครอื ข่ายและชุมชน Academic Journal of Community Public Health 15 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 จังหวัดมหาสารคาม มีพ้ืนที่ 13 อาเภอ 3 ภาคส่วน คือ ผู้ดูแลและครอบครัว เครือข่าย และ 133 ตาบล โดยในปี พ.ศ. 2559 มีองค์กร ชุมชนและศูนย์บริการสาธารณสุข แต่ละภาคส่วน ป ก ค ร อ ง ส่ ว น ท้ อ ง ถ่ิ น แ ล ะ ห น่ ว ย ง า น ด้ า น นัน้ มกี ารสนบั สนนุ และประสานงานกันในการดูแล สาธารณสุข สมัครเข้าร่วมเป็นตาบลดูแลสุขภาพ ผู้สูงอายุแบบบูรณาการบริการสุขภาพและทาง ผู้สูงอายุระยะยาวนาร่อง จานวน 260 ตาบล มี สงั คมเพ่อื การดูแลผู้สงู อายุใหเ้ ปน็ องค์รวมทางดา้ น ผู้สูงอายุได้รับการดูแลระยะยาว จานวน 2,486 ร่างกาย จิต และสังคม ปัญหาของผู้สูงอายุกลุ่มน้ี คน แต่พบปญั หาอปุ สรรคคือผจู้ ัดการดูแลผู้สูงอายุ คอื ปัญหาการช่วยเหลือตนเองในกิจวัตรประจาวัน ต้องรับภาระดูแลมากกว่า 100 คน ซึ่งเกณฑ์ ได้น้อย การติดตามเยี่ยมของทีมสหวิชาชีพไม่ มาตรฐานกาหนด คือ 1: 50 คน5 ซึ่งในปี พ.ศ. ครอบคลุม ผู้จัดการดูแลสุขภ าพผู้สูงอายุ 2563 ประมาณการผู้สูงอายุ จานวน 178,500 คน รับผิดชอบในการดูแลมากกว่า 1 ต่อ 100 คน พ.ศ. 2568 ประมาณการผู้สูงอายุ 205,600 คน มากกว่าเกณฑ์กาหนด และขาดการดูแลองค์รวม และ ใน พ.ศ.2573 จะเพ่ิมข้ึนเป็น 231,200 คน1 ท่ีชัดเจน ซ่ึงต้องอาศัยความร่วมมือของทุกภาค การขับเคลื่อนการดูแลผู้สูงอายุระยะยาวของ ส่วนตลอดจนภาคีเครือข่ายและชุมชน การ จังหวัดมหาสารคามเริ่มในช่วง พ.ศ. 2559 โดยมี ดาเนินงานรูปแบบเดิมคือการติดตามแก้ปัญหา องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินและหน่วยงานด้าน และขาดการประสานกับภาคีเครือข่าย จากความ สาธารณสุข สมัครเข้าร่วมตาบลดูแลสุขภาพ เป็นมาดังกล่าวผู้วิจัยจึงมีแนวคิดท่ีจะ ประยุกต์ ผสู้ ูงอายุระยะยาว นารอ่ ง (Long Term Care) ซ่ึง แนวคิดการดูแลระยะยาว และใช้องค์ประกอบ 6 ตาบลท่าขอนยาง เป็นตาบลแรกใน จังหวัด องค์ประกอบ ของแนวคิดรูปแบบการดูแลผู้ป่วย มหาสารคาม ท่ีเข้าร่วมโครงการต้ังแต่ พ.ศ.2559 เร้ือรัง (The Chronic Care Model) และกรอบ แต่ยังไม่สามารถดูแลสุขภาพผู้สูงอายุได้อย่างเป็น การวิจัยเชิงปฏิบัติการ ของ Kemmis and MC ระบบและไม่ครอบคลุมสุขภาพแบบองค์รวม อีก Taggart (1988)7 ซ่ึงประกอบด้วย การวางแผน ท้ังผู้จัดการผู้สูงอายุต้องแบกรับภาระเกินกาหนด การปฏิบัติการสังเกต และการประเมินผลสะท้อน ทาให้ประสิทธิภาพในการดาเนินงานยังไม่ผ่าน ผล ในการขับเคลื่อนกระบวนการพัฒนารูปแบบ ตามเกณฑ์การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุ โดยเฉพาะ การดูแลผู้สูงอายุทม่ี ีภาวะพ่ึงพิงระยะยาวในชมุ ชน กลมุ่ ทมี่ ีภาวะพ่ึงพงิ 5 เ พ่ื อ ใ ห้ ไ ด้ รู ป แ บ บ ข อ ง เ ค รื อ ข่ า ย บ ริ ก า ร บ ริ ก า ร สุขภาพ เพื่อจัดกิจกรรมพัฒนาศักยภาพผู้สูงอายุ จากการประเมินผู้สูงอายุตามความสามารถ ติ ด บ้ า น ใ ห้ มี ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ด า เ นิ น ในการปฏิบัติกิจวัตรประจาวัน ของตาบลท่าขอน ชีวิตประจาวัน เป็นกลุ่มติดสังคม สามารถดูแล ยาง ในปี พ.ศ. 2560 มีผู้สูงอายุท้ังหมด 835 คน สุขภาพและช่วยเหลือตนเองได้ กลุ่มติดเตียง พบกลุ่มที่มีภาวะพึ่งพิงเป็นกลุ่มติดบ้านติดเตียง กลายเป็นกลุ่มติดบ้านโดยประเมินจาก ADL โดย จานวน 105 คน (ร้อยละ 12.57) ในจานวนน้ีมี การศึกษาครั้งน้ีมีจุดมุ่งหมายเพ่ือพัฒนารูปแบบ กลุ่มที่ขาดผู้ดูแลในครอบครัว จานวน 6 คน จาก การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุระยะยาว ในกลุ่มที่มี การศึกษาของวิราพรรณ วิโรจน์รัตน์และคณะ6 ภาวะพึ่งพิงกลุ่มติดบ้านและติดเตียง ในพื้นที่ ได้พัฒนาพัฒนารปู แบบบริการสุขภาพใน การดูแล ตาบลท่าขอนยาง อาเภอกันทรวิชัย จังหวัด ผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพาโดยการมีส่วนร่วมระหว่าง มหาสารคาม โดยความร่วมมือของชุมชนและ ทีม ครอบครัว ชุมชน และองค์กรรัฐ ซ่ึงสรุปได้ว่า สาธารณสุข ท้องถ่ินและภาคประชาชนในการ รูปแบบการดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพ่ึงพาน้ันควรมี 16 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มิถุนายน 2563 จัดบริการแก่ผู้สูงอายุและผู้มีภาวะพึ่งพิงในชุมชน ไดจ้ านวน 45 คน และ(2) กลุ่มตวั แทนภาคีหลกั 3 อันจะเป็นประโยชน์ต่อระบบการดูแลผู้สูงอายุที่มี สว่ น จานวน 30 คน ได้แก่ 1) ภาคีบริการสขุ ภาพ ภาวะพ่ึงพิงระยะยาวในชุมชนอย่างมีคุณภาพและ (Care manager) จากโรงพยาบาลส่งเสรมิ สขุ ภาพ มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ทาให้ผู้สูงอายุ ตาบล(รพ.สต.) จานวน 5 คน 2) ภาคีบริการ ผู้ดูแลในครอบครัว ตลอดจนครอบครัวมีคุณภาพ ชุมชน เป็นผู้ดแู ลช่วยเหลือผู้สูงอายุที่มีภาวะพ่ึงพิง ชวี ติ ท่ีดีตอ่ ไป (Caregiver: CG) 5 คน อาสาสมัครประจาหมบู่ ้าน (อสม.) จานวน 9 คน ตัวแทนผู้สูงอายุ 3 คนและ วิธีดาเนนิ การวจิ ยั ผู้นาชุมชน 3 คน 3: ภาคีบริการสังคม จาก เทศบาลตาบลทา่ ขอนยางจานวน 5 คน รูปแบบการวิจัย การวิจัยครั้งนี้เป็นการ วิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory เกณฑ์การคัดเข้า (Inclusion Criteria) Action Research) โดยประยุกต์แนวคิดการ คือ 1) ผู้ร่วมการวิจัยหลัก คือผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ ดาเนินงานจัดระบบบริการสาหรับผู้สูงอายุท่ีมี ในพ้ืนท่ีเทศบาลตาบลท่าขอนยาง อาเภอกันทร ภาวะพึ่งพิงระยะยาว8 สานักงานหลักประกัน วิชัย จังหวัดมหาสารคาม 2) ผู้ร่วมการวิจัยที่เป็น สุขภาพแห่งชาติ และใช้แนวคิดรูปแบบการดูแล ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ประกอบด้วย คณะกรรมการ ผู้ ป่ ว ย เ รื้ อ รั ง (The Chronic Care Model)9 ดูแลผู้สูงอายุระยะยาวของเทศบาล กลุ่มผู้นา พัฒนารูปแบบโดยนาแนวคิดของ ตามขัน้ ตอนการ ชมุ ชน ผู้ดแู ลชว่ ยเหลือผสู้ ูงอายุ ผ้ดู ูแลในครอบครัว วิจั ย เชิ ง ปฏิ บั ติ กา ร ขอ ง Kemmis แล ะ MC ผู้สูงอายุ 3) สมัครใจเข้าร่วมวิจัย 4) สามารถอ่าน Taggart7 ซ่ึงเป็นเกลียวต่อเน่ือง ประกอบ 4 ฟัง เขียนภาษาไทยได้ 5) ไม่มีการเจ็บป่วยรุนแรง ข้นั ตอน ได้แก่ 1) การวางแผน (Planning) 2) การ ที่เป็นอุปสรรคต่อการเข้าร่วมโครงการ 6) อาศัย ปฏิบัติ (Action) 3) การสังเกต (Observation) อยูใ่ นพนื้ ทตี่ ลอดระยะเวลาทาวิจัย 4) การสะท้อนผล (Reflection) โ ดยผู้วิจัยมี บทบาท เป็นที่ปรึกษา ร่วมกันค้นหาปัญหา ทาให้ เกณฑ์การคัดออก (Exclusion Criteria) เข้าใจถึง ปัญหาและสาเหตุ และวางแผนการ คือ 1) มีโรคประจาตัวที่แสดงอาการเจ็บป่วย ดาเนินงานเพื่อนามาซ่ึงการเปลี่ยนแปลงการ รุนแรงเป็นอุปสรรคต่อการเข้าร่วมโครงการ 2) ไม่ ปฏิบัติการดูแลผู้สูงอายุระยะยาว ในชุมชนท่ีดีขึ้น สามารถเข้าร่วมวิจัยได้ตลอดจนกระท่ังเสร็จสิ้น กอ่ ให้เกิดผลลพั ธท์ ี่ดีต่อสุขภาพของผ้สู ูงอายุ การวิจัย เช่น ผู้ที่มีธุระหรือมีความจาเป็นต้อง เดนิ ทางออกนอกพ้นื ท่ีระหว่างการวิจัย กลุ่มเป้าหมาย เพื่อให้ได้ผู้ร่วมวิจัยเป็น ตัวแทนของกลุ่มผู้มีส่วนเก่ียวข้องในชุมชน เป็น เครื่องมือท่ีใชใ้ นการศึกษา ผู้วิจัยใช้วิธีการ ภาคีเครือข่ายประกอบด้วย 3 กลุ่ม ได้แก่ ภาคี เก็บรวบรวมข้อมูลเชิงปริมาณและวิธีการเก็บ บริการสุขภาพ ภาคีบริการชมุ ชน และภาคีบริการ รวบรวมข้อมูลเชิงคุณภาพ จากกลุ่มผู้สูงอายุท่ีมี สงั คม ซ่ึงเปน็ ผู้เกี่ยวข้องและมีส่วนไดเ้ สียในชุมชน ภาวะพ่งึ พงิ และจาก 3 ภาคบี รกิ าร ดงั ตอ่ ไปน้ี เลือกมาแบบเฉพาะเจาะจง ตามเกณฑ์ที่กาหนด จานวน 75 คน ประกอบด้วย 1) กลุ่มผู้สูงอายุติด 1. วิธีการเก็บรวบรวมข้อมูลเชิงปริมาณ บ้านและติดเตียง โดยการประเมินความสามารถ ประกอบด้วย (1) แบบประเมิน/คัดกรองสุขภาพ ในการประกอบกิจวัตรประจาวัน ( Barthel ผู้สูงอายุ ของกรมการแพทย์10 ซ่ึงประกอบด้วย Activities of Daily Living: ADL) 4-11 คะแนน ประเด็นการคัดกรองปัญหาท่ีพบบ่อย กลุ่ม Geriatric Syndrome ไดแ้ ก่ ภาพทางสมอง ภาวะ ซึมเศร้า โรคข้อเข่าเสื่อมภาวะหกล้ม (Time Up Academic Journal of Community Public Health 17 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 and Go Test: TUG: TUGT) สภาพทางสายตา Alpha-Coefficient) ได้ค่าความเช่ือม่ันเท่ากับ การกล้ันปสั สาวะ ภาวะโภชนาการและปัญหาการ 0.88 นอนกรน โรคหลอดเลือดในสมอง และการ ประเมิน ADL สาหรับคัดกรองและประเมิน การเก็บรวบรวมข้อมูลและการวิเคราะห์ ผู้สูงอายุกลุ่มติดบ้านและกลุ่มติดเตียง (2) แบบ ข้อมูลการศึกษาครั้งนี้เก็บรวบรวมข้อมูลเชิง ประเมนิ ความความพงึ พอใจต่อการให้บริการเยย่ี ม คุณภาพโดยการสัมภาษณ์เชิงลึกและการสนทนา บ้านผู้สงู อาย กลุ่ม รวมทั้งเก็บข้อมูลเชิงปริมาณโดยใช้แบบวัด ความพึงพอใจและแบบสรปุ กิจกรรม 2. วิธีการเก็บรวบรวมข้อมูลเชิงคุณภาพ ได้แก่ แนวทางการสัมภาษณ์เชิงลึก (in-depth วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณ ใช้สถิติพื้นฐาน Interview) แนวทางการสังเกต (observation) ค่าเฉลี่ยและร้อยละ ส่วนข้อมูลเชิงคุณภาพ และแนวทางการสนทนากลุ่ม (focus group วิเคราะห์ข้อมูลเนื้อหา (Content analysis ) discussion) ซึ่งผู้วิจัยได้สร้างขึ้นให้ตรงตาม ผวู้ จิ ยั เก็บรวบรวมขอ้ มูลด้วยวิธีการสมั ภาษณ์ และ วั ต ถุ ป ร ะ ส ง ค์ ข อ ง ก า ร วิ จั ย โ ด ย จ ะ ก ล่ า ว การสังเกตจากสภาพจริง หลังจากนั้นการถอด รายละเอียดไว้ในข้ันตอนดาเนินการวิจัยและ ซึ่ง บทเรียนการศึกษาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ซึ่งแบบ ครอบคลุมประเด็นสาคัญเกี่ยวกับ การรบั รู้สถานะ สัมภาษณ์แบบมโี ครงสร้างครอบคลุมประเด็น ดงั น้ี สุขภาพของผู้สูงอายุ คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ ระบบการดูแลสุขภาพของผู้สงู อายุในปัจจุบนั การ 1) ระบบการดูแลผู้สูงอายุระยะยาวของ ให้ความช่วยเหลือจากภาคีเครือข่าย ความ เทศบาลตาบลทา่ ขอนยาง ได้แก่ รูปแบบ/ลักษณะ ต้องการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ และ การดาเนินงาน การประสานงาน/การบูรณาการ รูปแบบการดูแลสุขภาพของผู้สูงอายุที่เหมาะสม การทางานกับหน่วยงานอื่นในพื้นท่ี จุดเด่น/ปัจจัย ของตาบลท่าขอนยาง ซ่ึงผ่านการตรวจสอบ ของความสาเร็จ และปัญหา/อุปสรรคในการ คุ ณ ภ า พ โ ด ย ใ ช้ ก า ร ต ร ว จ ส อ บ แ บ บ ส า ม เ ส้ า ทางาน (triangulation method) โดยการตรวจสอบ แหล่งที่มาของข้อมูลในด้านเวลา สถานท่ี และ 2) ระบบข้อมูลสารสนเทศในการเชื่อมโยง บุคคล11 ข้อมูลผู้สูงอายุในพ้ืนที่ รูปแบบ/ลักษณะการ ดาเนินงาน การเชื่อมโยงระบบกับหน่วยงานที่ 3. แบบประเมินความพึงพอใจของผู้สูงอายุ เก่ียวข้อง การนาไปต่อยอดเพื่อใช้ประโยชน์ใน และผู้ใช้รูปแบบ ด้านระบบ/ข้ันตอนการบริการ พ้ืนท่ีอื่น จุดเด่น/ปัจจัยของความสาเร็จ และ ด้านเจ้าหน้าท่ีและจริยธรรมในการให้บริการ และ ปัญหา/อปุ สรรคในการทางาน ดา้ นคณุ ภาพการบรกิ าร 3) ระบบการดูแลผู้สูงอายุระยะการทางาน คณุ ภาพเคร่อื งมอื ผ้วู ิจยั ไดน้ าร่างเคร่ืองมือ ร่วมกับภาคีเครือข่ายในพื้นท่ี จุดเด่น /ปัจจัยของ ให้ผู้เช่ียวชาญตรวจสอบความตรงเชิงเนื้อหา ความสาเรจ็ และปัญหา/อุปสรรคในการทางาน (Content validity) โดยมีผู้เช่ียวชาญ 3 ท่าน ตรวจสอบ จากนั้นทาเคร่ืองมือท่ีผ่านการ 4) ศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตและส่งเสริม ตรวจสอบจากผู้เช่ียวชาญไปหาค่าความเชื่อมั่นได้ อาชีพผู้สูงอายุ เทศบาลตาบลท่าขอนยาง เก็บ ค่าประสิทธ์ิแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s รวบรวมข้อมูลด้วยวิธีการสัมภาษณ์ การสนทนา กลุ่ม และการสังเกตจากสภาพจริง หลังจากน้ัน ถอดบทเรียนการศึกษาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ซึ่งแบบ สัมภาษณ์แบบก่ึงโครงสร้างและแนวทางการ สนทนากลมุ่ ครอบคลมุ ประเด็นดงั น้ี แนวทางการ 18 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 จัดต้ังและวิธีการบริหารจัดการภายในศูนย์พัฒนา มีการประสานงานกันระหว่างผู้ป่วยผู้ดูแล และ คณุ ภาพชีวิตฯ แนวทางการจัดการสภาพแวดล้อม ศูนย์กลางการประสานงาน ซ่ึงใช้เทศบาลตาบล และส่งเสริมอาชีพผู้สูงอายุ แนวทางการจัด เป็นศูนย์กลางในการดาเนินงาน มีการจัดการ กิจกรรมสาหรับผู้สูงอายุกลุ่มติดสังคม กลุ่มติด พัฒนาศักยภาพผู้จัดการสุขภาพผู้สูงอายุและ บ้าน และกลุม่ ติดเตียง แนวทางการสร้างเครือขา่ ย ผู้ดูแลช่วยเหลือผู้สูงอายุ แต่มีจานวนที่ไม่เพียงพอ การทางานกับหน่วยงานต่าง ๆ เพื่อสนับสนุน ส่วนมากจะลาออก จึงมีการวางแผนพัฒนา ชว่ ยเหลือในการดูแล ผสู้ ูงอายุกลุ่มตดิ บา้ นกลุม่ ติด เครือข่ายในการดูแลเพ่ิมข้ึนให้มีสัดส่วนท่ีเพียงพอ เตียง การมีส่วนร่วมในการดาเนนิ งานหรือกิจกรรม หรือการบูรณาการเครือข่ายอื่น ๆ ร่วมด้วย จาก ของศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตฯ/อุปสรรค/ปัญหา/ การประเมินผลการดาเนินงานพบว่า ไม่มีระบบ ปัจจัยแห่งความสาเร็จในการดาเนินงาน และการ การทางานท่ีชัดเจนและเป็นสัดส่วน มีการ เสนอแนวทางในการพัฒนารูปแบบในการดูแล ปฏิบัติงานซ้าซ้อน ใช้งบประมาณท่ีไม่คุ้มค่าและท่ี ผสู้ งู อายุกลุ่มติดและติดเตียง สาคัญคือขาดการประเมินกลุ่มท่ีมีภาวะพึ่งพิงใน แต่ละบุคคลและองค์รวม การศึกษาครั้งนี้ช่วยให้ การพิทักษ์สิทธ์ิของกลุ่มตัวอย่าง การวิจัย เกิดการร่วมมือกันของระบบการดูแลที่มีการ น้ี ผ่ า น ก า ร รั บ ร อ ง จ ริ ย ธ ร ร ม ก า ร วิ จั ย ใ น ม นุ ษ ย์ ประสานงานกันของหนว่ ยงาน ชมุ ชนและผู้สงู อายุ เอกสารรับรองเลขท่ี EC7/2562 สานักงาน โดยมีตัวประสาน และวางแผนการจดั กิจกรรมการ สาธารณสุขจังหวัดมหาสารคาม โดยยึดหลักการ พฒั นา ผ่านกิจกรรมซง่ึ ไดร้ ับงบประมาณสนบั สนุน เคารพในตัวบุคคล การตัดสินใจให้ข้อมูลด้วย จากกองทุนการดูแลผู้สูงอายุระยะยาว และ ความสมัครใจ โดยใช้ใบยินยอมในการเก็บข้อมูล กองทนุ หลักประกนั สขุ ภาพเทศบาลตาบลทุกปี รวมถึงหลักการให้ประโยชน์ ไม่ก่อให้เกิดอันตราย ชแ้ี จงวัตถปุ ระสงคแ์ ละรายละเอียด การเกบ็ รกั ษา ผลการสารวจจานวนผู้สูงอายุ ในเขตตาบล ความลับ ใช้รหัสแทนกลุ่มศึกษา โดยขออนุญาต ท่าขอนยาง มีผู้สูงอายุ จานวน 835 คน จากการ ทุกครั้งท่ีมีการบันทึกภาพและเสียง สามารถถอน ประเมินจาแนกตามความสามารถในการทา ตัวได้ตลอดเวลา กิจวัตรประจาวัน (ADL) พบว่าเป็นกลุ่มติดสังคม 692 คน (ร้อยละ 82.87) กลุ่มผู้สูงอายุท่ีพบกลุ่ม ระยะเวลาดาเนินการ ระหว่าง เดือน ผู้สูงอายุพึ่งพิง จานวน 143 คน ร้อยละ 17.13 มีนาคม พ.ศ. 2560 – เดอื นมนี าคม พ.ศ.2562 เป็นกลุ่มติดบ้านกลุ่มที่1และ2 จานวน 138 คน และกลุ่มติดเตียงกลุ่ม3และ4 จานวน 5 คน ผลการวิจัย ผู้ สู ง อ า ยุ พ่ึ ง พิ ง ที่ ยิ น ดี เ ข้ า ร่ ว ม จ น สิ้ น สุ ด ก า ร ศึกษาวิจัย จานวน 45 คน เป็นเพศชาย 20 คน ขอ้ มูลท่ัวไป (ร้อยละ44.44) เพศหญิง 25 คน(ร้อยละ55.56) สถานการณ์การดูแลผู้สูงอายุระยะยาว อายุเฉล่ีย 65 ปี จากผลประเมินภาวะสุขภาพ ทางด้านร่างกาย ด้านจิตใจ และด้านสังคม ของ เทศบาลตาบลท่าขอนยาง อาเภอกันทรวิชัย ผูส้ ูงอายุกลมุ่ ติดบ้านกลุ่มติดเตยี ง10 พบวา่ บางส่วน จังหวัดมหาสารคาม มีผู้สูงอายุ จานวน 835 คน มีปัญหาดังนี้ 1) ภาวะสุขภาพด้านร่างกาย มีดัชนี คิดเป็นร้อยละ 20.09 ของประชากรทั้งหมด เป็น มวลกายเกินปกติ มีโรคประจาตัวเร้ือรัง ฟันผุ ตาบลนาร่องในการดูแลผู้สูงอายุระยะยาว (Long เหงือกอักเสบไม่มีฟันขบเคี้ยวทาใหม้ ีปัญหาในการ term care) ต้ังแต่ พ.ศ. 2559 โดยจัดกิจกรรม โครงการต่าง ๆ ซึ่งเป็นการดาเนินงานแบบแยก ส่วนของหน่วยงาน ต่างคนต่างจัดกิจกรรม โดยไม่ Academic Journal of Community Public Health 19 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถุนายน 2563 เค้ียวกลืนอาหาร หูตึงได้ยินไม่ชัดเจน มองเห็นไม่ ภาวะซึมเศร้า โรคข้อเข่าเส่ือมภาวะหกล้ม (Time ชัด มีปัญหาเกี่ยวกับกระดูกและกล้ามเน้ือ (ปวด Up and Go Test: TUG: TUGT) ส ภ า พ ท า ง เอว ปวดหลัง ) มีปัญหาเก่ียวกับการถ่ายอุจจาระ สายตา การกลั้นปัสสาวะ ภาวะโภชนาการและ (ท้องผูก) และมีปัญหาเก่ียวกับการ ขับถ่าย 2) ปัญหาการนอนกรน โรคหลอดเลือดในสมอง และ ภาวะสขุ ภาพด้านจติ ใจ ได้แก่ มีภาวะ ซมึ เศร้าจาก การประเมิน ADL โดยเฉพาะกลุ่มติดบ้านติดเตียง โรคภยั ไข้เจบ็ ของตนเอง ปญั หาต่างๆ ในครอบครวั รวมทั้งมีการลงพ้ืนท่ีเชิงรุกของภาคีบริการ เพ่ือ และเป็นห่วงลูกหลาน และ 3) ภาวะสุขภาพด้าน ช่ ว ย ป ร ะ เ มิ น ภ า ว ะ สุ ข ภ า พ แ ล ะ แ ก้ ไ ข ปั ญ ห า สังคม ได้แก่ การไม่สามารถเข้าร่วมกิจกรรมใน รายบคุ คล สังคมได้ จากสภาพปัญหาจึงเป็นที่มาของการ พัฒนาระบบการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุกลุ่มติดบ้าน 3. จดั กิจกรรมโครงการผู้สูงอายุสุขภาพดี ติดเตยี งผ่านกจิ กรรมโครงการและแนวทางตา่ ง ๆ ฟันสวย สายตาแจ๋ว สุขภาพจิตดีชีวีสดใส ปลอดภัยจากโรคเรื้อรัง โดยจัดกิจกรรมใน กระบวนการพัฒนารูปแบบการดูแลผู้สูงอายุท่ีมี ลักษณะของมีเพื่อนช่วยเพ่ือนและวิถีวัฒนธรรม ภาวะพึง่ พงิ ในชมุ ชน อีสาน ดาเนินการด้วยบุคลากรทางการแพทย์ จักษุแพทย์ ทันตแพทย์ พยาบาลเวชปฏิบัติ ดูแล จากสถานการณ์ภาวะสุขภาพผู้สูงอายุและ สุขภาพทุกระบบ รวมท้ังการแก้ไขส่งต่อให้ การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุของตาบลท่าขอนยาง ผู้สูงอายุมีโอกาสเข้าถึงการบริการ และพบ นาไปสู่วงจรวิจัยเชิงปฏิบัติการ ประกอบด้วย 4 ผเู้ ชี่ยวชาญเฉพาะสาขาและได้รับการแก้ไข เข้าถึง ข้ันตอนคือ การวางแผนปฏิบัติการ (Planning) การรบั การบรกิ ารท่ีครอบคลมุ การปฏิบัติการตามแผน (Action) การสังเกตผล การปฏิบัติ (Observation) และการสะท้อนผล 4. เยี่ยมบ้าน INHOMESSS แบบบูรณา การปฏิบัติ (Reflection) ได้กระบวนการดูแล การชุมชนและทีม 3 ภาคีบริการ โดยการติดตาม ผู้สูงอายุระยะยาว ของตาบลท่าขอนยาง ตาม โดยทั่วถึงผูด้ ูแลผสู้ งู อายรุ บั ผิดชอบ 1 คน: ผสู้ ูงอายุ แนว ทาง การมีส่ ว นร่ว ม ของ 3 ภ าคีหลัก พึ่งพงิ 10 คน ขยายเครือข่ายให้ อสม. เป็นทมี เพ่ือ ประกอบดว้ ย ภาคีบริการสุขภาพ ชุมชนและสงั คม ดแู ลผู้สูงอายุให้ อสม. 1 คน รบั ผิดชอบผูส้ งู อายใุ น ร่วมกับชุมชนและผู้สูงอายุพึ่งพิงในตาบลท่าขอน ละแวกบ้าน 12 หลังคาเรือน ติดตามดูแลอย่าง ยาง จัดกิจกรรมพัฒนาระบบการดูแลผู้สูงอายุที่มี ใกล้ชิด สร้างกลุ่มสื่อสารในกลุ่มภาคี หลัก 3 ภาคี ภาวะพ่งึ พงิ ผา่ นกิจกรรมโครงการดังตอ่ ไปนี้ เพื่อการประสานได้ทันท่วงทีกรณีเร่งด่วน และ ติดตามเยี่ยมทุกอาทิตย์ด้วย Care giver และ 1. จัดอบรมให้ความรู้ในการพัฒนา Care manager ตาม care plan แก้ไขปญั หาองค์ ศักยภาพเครือข่าย ผู้ดูแลผู้สูงอายุและผู้นาชุมชน รวมต่าง ๆ ด้วยทีมสหวิชาชีพและหน่วยงานภาคี อสม.และผู้ดูแลหลักและเพื่อนบ้านใกล้เคียง หลกั 3 ภาคีบรกิ าร สามารถแก้ไขปัญหาการขาดความรู้และทักษะ รวมท้งั การขาดแคลนบุคลากรได้ 5. ติดตามฟื้นฟูสุขภาพผู้สูงอายุตาม สาเหตุและส่งต่อผู้สูงอายุเข้าสู่สังคม โดยเริ่มจาก 2. การคัดกรองและตรวจประเมินภาวะ การเข้าสู่งานวิถีอีสาน เช่น รดน้าดาหัว งานบุญ สุขภาพของผู้สูงอายุทุกกลุ่ม ปีละคร้ัง จัดทา ประเพณตี า่ ง ๆ และเร่ิมเข้าสโู่ รงเรยี นผู้สงู อายุของ ฐานข้อมูลผู้สูงอายุและปัญหารายบุคคล ได้แก่ ตาบลท่าขอนยาง และทีมติดตามประเมินสุขภาพ กลุ่ม Geriatric Syndrome ได้แก่ ภาพทางสมอง 20 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 ต่อเนื่องในโรงเรียนผู้สูงอายุ บูรณาการกับกลุ่ม กิจกรรมต่าง ๆ และบทบาทหน้าที่ของแต่ละส่วน สูงอายุตดิ สังคมท่ัวไป สรุปแลกเปลี่ยนและเสนอแนวทาง ถอดมาเป็น บทเรียนในการพัฒนาระบบการดูแลผู้สูงอายุที่มี 6. จัดทานวัตกรรมและอุปกรณ์ช่วยฟื้นฟู ภาวะพ่ึงพิง ที่จะสามารถแก้ไขปัญหาและมีความ สุขภาพเช่น ราวไม้ไผ่หัดเดินที่บ้าน เชือกชักรอก ย่ังยืนจากชุมชนและผู้มีส่วนได้ส่วนจะต้องมี เมล็ดมะค่าคลายเครียด ถาดมะกรูดนวดเท้า ไม้ องค์ประกอบดังนี้ หนีบคลายปวดเมื่อย การฝึกสมาธิบาบัด ฝึกสมอง ดว้ ยการนับนิว้ ฯลฯ การเตรยี มการ (Prepare) หรือวางแผนท่ี ดีจะทาให้ประสบผลสาเร็จได้ในทรัพยากรที่จากัด 7. จัดกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุ แ ล ะ ก า ร ช่ ว ย เ ห ลื อ โ ด ย ชุ ม ช น สั ง ค ม เ ค รื อ ข่ า ย เ พื่ อ น ช่ ว ย เ พื่ อ น ดึ ง มื อ จ า ก บ้ า น ม า ( Participation) มี ส่ ว น ไ ด้ ส่ ว น เ สี ย แ ล ะ รั บ ร่วมงานสังคม และจัดกิจกรรมส่งเสริมผู้สูงอายุ ประโยชน์ร่วมกันทาให้ใส่ใจกันมากขึ้น การ ตน้ แบบอายุยนื ปรับปรุงกระบวนการ (Process) ผ่านการจัด กจิ กรรมซ้า ๆ และแก้ไขทาให้ระบบมีการพัฒนาดี ผ ล จ า ก ก า ร ถ อ ด บ ท เ รี ย น ส รุ ป ปั ญ ห า ขึ้น ความสอดคล้องกับนโยบาย Policy/Project อุปสรรคและประเมินผลการใช้รูปแบบและความ จะได้รับแรงสนับสนุนและงบประมาณมากขึ้นใน พึงพอใจจากผใู้ ช้รปู แบบ พบวา่ ผู้สูงอายุไม่สามารถ การจัดกิจกรรมโครงการ และการดาเนินงานที่ เข้าร่วมกิจกรรมได้ เน่ืองจากเดินไม่สะดวกข้อเข่า เป็นระบบมีการปรับกระบวนการและนาไปใช้และ เสื่อม ก็ได้รับการช่วยเหลือกายภาพบาบัดและหัด พัฒนาแก้ไขจากการประเมินผลท้ังผู้ใช้และผู้รับ กายบริการด้วยราวชักรอก ราวหัดเดินไม้ไผ่ การ ผลประโยชน์จึงเป็นท่ีมา ของ 5 P Model นาไป ออกสู่ชุมชนมีภาคีบริการชุมชนมารับส่ง ปัญหา ประยุกต์ใช้ในการพัฒนาวงรอบที่ 2 และ3 และ สุขภาพอื่น ๆ ซึ่งปัญหาต่าง ๆ สามารถโดยภาคี ข ย า ย ผ ล ไ ป ใ น พื้ น ท่ี ข อ ง อ ง ค์ ก ร ป ก ค ร อ ง ส่ ว น บริการ ในการช่วยกายภาพบาบัด จัดหาอุปกรณ์ ท้องถิ่นในอาเภอกันทรวิชัย ผ่านคณะกรรมการ ช่วยเหลือ มีผู้ดูแลอย่างใกล้ชิด ภาคีบริการสังคม พัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอาเภอ (พชอ.) (District จัดหารถรับ-ส่ง ภาคีบริการสังคมประสานเพ่ือน Health Board) ซึ่งคณะกรรมการเสนอเป็น ผู้สูงอายุมาช่วยเหลือและชวนออกนอกบ้าน ประเด็นหลักในการพัฒนาระบบการดูแลผู้สูงอายุ จัดหานวัตกรรมโดยใช้วัสดุในท้องถิ่นตามปัญหาที่ ที่มีภาวะพ่ึงพิงให้มีการดาเนินงานท่ีเป็นระบบทุก พบ เช่นใช้ล้อเข็นช่วยในการเดิน ใช้ไม้ค้าพยุง ตาบล ไม่ให้ล้ม เม่ือออกสู่สังคมมโี อกาสเข้าถงึ การบริการ เฉพาะด้านจากบุคลากรทางการแพทย์เฉพาะทาง ผลการพัฒนาการดาเนินงานผ่านการ ในการตรวจสุขภาพตา ปากและฟัน ได้รับการ จัดกิจกรรมโครงการเพ่ือพัฒนารูปแบบการดูแล แกไ้ ขปญั หาตรงกับปญั หา จากการประเมินผลโดย ผู้สูงอายุกลุ่มท่ีมีภาวะพึ่งพิง ให้ได้รับการดูแล การตรวจคัดกรองสุขภาพของผู้สูงอายุกลุ่มที่มี ส่งเสริมสุขภาพให้มีคุณภาพชีวิตท่ีดี มีศักดิ์ศรีด้วย ภาวะพ่งึ พิง พบว่ามีพัฒนาการไปในทางทดี่ ีขึน้ จัด รูปแบบการดาเนินงานพัฒนาระบบการดูแล กิจกรรมในการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันและฟื้นฟู ผู้สูงอายุกลุ่มท่ีมีภาวะพ่ึงพิงด้วยรูปแบบ 5 P สุขภาพเพ่ิมโอกาสการเข้าถึงในทุกกลุ่มโดยเฉพาะ Model ดงั น้ี กลุ่มติดบ้าน และติดเตียงท่ีสามารถพัฒนามาเป็น กลุ่มติดบ้านได้ การสรุปประเมินผลการจัด Academic Journal of Community Public Health 21 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบบั ท่ี 2 เมษายน – มิถุนายน 2563 1.prepare ผู้สูงอายุท่ีมี ภาวะพง่ึ พิง 5.Policy/project cm,cg,ครอบครัว,ชมุ ชน,ภาคีเครือขา่ ย 3.participation 4.processการจดั ระบบบริการ ผ้สู งู อายกุ ล่มุ ติดบ้านติดเตยี งมีคณุ ภาพชวี ติ ทีด่ ขี ้ึนและอยอู่ ย่างมศี ักดศ์ิ รี ภาพท่ี 1 รูปแบบการดูแลผูส้ งู อายุที่มภี าวะพ่ึงพงิ 5 P Model ; ประยุกตแ์ นวคดิ The chronic care model ซึ่งพฒั นาโดย The Mac Coll Institute. 1) การเตรียมการที่ดี (Prepare) ตรวจ 5) การดูแลสนับสนุนจากหน่วยงานอ่ืน คัดกรองการประเมินสภาพผู้สูงอายุ จัดกลุ่มตาม (Patronage) ในการจัดการท่ีรอบด้านและองค์ Care plan, การพัฒนาศักยภาพบุคลากร, ผู้ดูแล รวม และภาคีเครือข่าย โดยมีศูนย์ประสานงานท่ีมี ระบบและมีประสิทธิภาพมีกลุ่มไลน์ในการส่ือสาร ผลการพัฒนากระบวนการดารดูแลผู้สูงอายุท่ีมี และประสานการทางานทรี่ วดเรว็ ภาวะพึ่งพงิ ในชุมชน 2.) การมีส่วนร่วม (Participation) การ ในการพัฒนารูปแบบระบบเครือข่ายการ ช่วยเหลือโดยชุมชนสังคม มีส่วนได้ส่วนเสียและ บริการสุขภาพสาหรับผู้สูงอายุกลุ่มติดบ้านและ รับประโยชน์ร่วมกันทาให้ใส่ใจกันมากขึ้น จึงเกิด กลุ่มติดเตยี ง ด้วยรปู แบบการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุ อาสาเพ่ือนช่วยเพือ่ น ต่อเนอื่ งเป็นพลวัตร มีการพัฒนาแนวทางการดูแล อย่างเป็นระบบ มีการสนับสนุนดูแล พัฒนาช่อง 3) กระบวนการ (Process) การบริการ ทางการส่งและเช่ือมโยงกับเครือข่ายผู้สูงอายุติด ต่อเน่ืองและประสานงาน กาหนดบทบาทหน้าท่ี เตยี งทบ่ี า้ น ไดบ้ รรลุตามเป้าหมายคอื ผู้สูงอายุกลุ่ม ภาคีเครือข่ายบริการสุขภาพ (Care manager) ตดิ บ้านและกลุ่มติดเตียงมีคุณภาพชีวิตท่ีดี รวมถึง ผู้ดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึงพิง ( Care giver) ทุกภาคส่วนท่ีเก่ียวข้องสามารถนาไปใช้ประโยชน์ อาสาสมัครสาธารณสุข เครือข่ายจิตอาสา ต่อผู้สูงอายุและชุมชนต่อไปได้ ภาคีหลัก 3 ภาคี หน่วยงานสนับสนุนและสถานบริการในการดูแล ได้แก่ ภาคีบริการสุขภาพ ภาคีบริการชุมชน และ ตอ่ เนอื่ ง ภาคีบริการสังคม ทุกส่วนมีบทบาทในการร่วม กาหนดรูปแบบ เอื้อให้ผู้สูงอายุกลุ่มติดบ้านและ 4) นโยบายการจัดกิจกรรมโครงการและ กลุ่มติดเตียง มีชีวิตอย่างมีศักดิ์ศรี ส่งเสริมการ นวัตกรรม (Policy/Project) เพ่ือดูแลสุขภาพ เรียนรู้ในการปรับตัว เตรียมชุมชนและผู้ดูแลให้มี ผูส้ ูงอายุใหม้ ีคณุ ภาพชีวติ ทด่ี ีขน้ึ ความเข้าใจรู้ คุณค่าผู้สูงวัย ส่งเสริมให้เกิดศูนย์ 22 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 ส่งเสริมสุขภาพผสู้ งู อายุ และระดมความชว่ ยเหลือ ให้มีศักยภาพส่งเสริมศักยภาพ ส่งเสริมสนับสนุน ทรัพยากร ส่วนภาคีบริการสุขภาพ มีบทบาทใน ก า ร เ ป็ น ผู้ ใ ห้ ร ว ม ท้ั ง จั ด บ ริ ก า ร แ ล ะ เ ช่ื อ ม โ ย ง การดูแลตนเองของผู้สูงอายุกลุ่มติดบ้านและกลุ่ม ประสานแต่ละภาคีให้เป็นระบบการดูแลผู้สูงอายุ ติดเตียง และผู้ดูแล ใหม้ ีประสิทธิภาพข้ึน ส่งผลให้ ท่ี มี ภ า ว ะ พ่ึ ง พิ ง ข อ ง ต า บ ล ท่ า ข อ น ย า ง ผู้สูงอายุมีสุขภาวะร่างกายที่สมดุลดารงชีวิตได้ อย่างมศี ักดิศ์ รีตามวัย8 แสดงดงั ตารางท่ี 1 ตารางท่ี 1 ผลการตรวจคดั กรองประเมนิ สภาวะสุขภาพของผ้สู งู อายุกลุม่ ทีม่ ภี าวะพง่ึ พงิ ตดิ บ้านติดเตียง รายการขอ้ มลู ระยะวงรอบ 1(n=45) ระยะวงรอบ 2 (n=45) 1.สุขภาพช่องปากและฟัน มีปัญหา ไมม่ ีปัญหา มปี ญั หา ไมม่ ปี ัญหา 2.การคดั กรองสุขภาวะทางตา 3.การทดสอบการรบั รู้ จานวน รอ้ ยละ จานวน ร้อยละ จานวน ร้อยละ จานวน ร้อยละ 4.ประเมนิ ภาวะซมึ เศรา้ 5.ภาวะข้อเขา่ เส่ือม 27 60.00 18 40.00 10 22.22 35 77.78 6.ภาวะเสี่ยงหกลม้ 7.ปัญหากล้นั ปสั สาวะ 20 44.44 25 55.56 8 17.78 37 82.22 8.ภาวะทพุ โภชนาการ 9.การนอนกรน 15 33.33 30 66.67 5 11.11 40 88.89 10.ความเส่ียงโรคหัวใจหลอด เลอื ด 7 15.56 38 84.44 2 4.44 43 95.56 15 33.33 30 66.67 8 17.78 37 82.22 34 75.56 11 24.44 10 22.22 35 77.78 15 33.33 30 66.67 10 22.22 35 77.78 17 37.78 28 62.22 8 17.78 37 82.22 30 66.67 15 33.33 12 26.67 33 73.33 27 60.00 18 40.00 11 24.44 34 75.56 จากการประเมนิ สภาวะสขุ ภาพของผสู้ งู อายุกลุ่มที่ SD =0.21) เม่ือพิจารณารายด้าน พบว่า ด้าน มี ภ า ว ะ พึ่ ง พิ ง ก่ อ น แ ล ะ ห ลั ง ก า ร เ ข้ า ร่ ว ม ก า ร ระบบ/ขั้นตอนการให้บริการ มากท่ีสุด (Mean = ดาเนินงาน พบว่าผู้สูงอายุกลุ่มพ่ึงพิง ได้รับการ 2.97, SD = 0.12) และด้านคุณภาพการให้บริการ แ ก้ ไ ข ปั ญ ห า ใ น แ ต่ ล ะ ด้ า น ใ ห้ ส า ม า ร ถ น้อยที่สุด (Mean = 2.73, SD = 0.18) แสดงดัง ป ร ะ คั บ ป ร ะ ค อ ง ก า ร ด า ร ง ชี วิ ต แ ล ะ ช่ ว ย เ ห ลื อ ตารางท่ี 2 ตนเองในชีวิตประจาวันได้ ลดปัญหาเกี่ยวกับ ภาวะแทรกซ้อนท่ีจะส่งผลกระทบต่อการดารง สาหรับผู้ใช้รูปแบบ มีความพึงพอใจต่อ ชวี ิตประจาวัน จนทาให้ผู้สงู อายุติดบ้านทป่ี ระเมิน รูปแบบการดาเนินงานดูแลผู้สูงอายทุ ่มี ีภาวะพึ่งพิง ADL แล้ว ยกระดับสภาวะสุขภาพ จากกลุ่มติด ระยะยาว พบว่ามีความพึงพอใจหลังการ บ้านเปน็ กลมุ่ ติดสังคมได้ 12 คน (ร้อยละ 26.67) ดาเนินงาน อยู่ในระดับมาก (Mean = 2.86, SD =0.21) เม่ือพิจารณารายด้าน พบว่า ด้านระบบ/ จากการประเมินผลความพึงพอใจของ ข้ันตอนการให้บริการ มากที่สุด (Mean = 2.97, ผู้สูงอายุในการใช้รูปแบบในกลุ่มผู้สูงอายุกลุ่มท่ีมี SD = 0.12) และด้านคุณภาพการให้บริการ น้อย ภาวะพ่ึงพิงระยะยาว พบว่ามีความพึงพอใจหลัง ทีส่ ุด (Mean = 2.73, SD = 0.18) แสดงดังตาราง การดาเนินงาน อยู่ในระดับมาก (Mean = 2.86, ท่ี 3 Academic Journal of Community Public Health 23 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 ตารางที่ 2 แสดงข้อมลู ความพึงพอใจของผ้สู งู อายทุ ่ีมีภาวะพง่ึ พิงต่อรปู แบบการดูแลผู้สงู อายุระยะยาว 5 P Model ตาบลทา่ ขอนยาง อาเภอกันทรวิชยั จังหวัดมหาสารคาม รูปแบบการดูแลผู้สูงอายุ กอ่ นดาเนนิ การ(n=45) หลังดาเนินการ (n=45) Mean SD ระดับ Mean SD ระดับ 1.ดา้ นระบบ/ข้ันตอนการบริการ 2.06 0.64 ปานกลาง 2.97 0.12 มาก 2.ด้านเจา้ หน้าท่แี ละจริยธรรมใน 2.04 0.63 ปานกลาง 2.84 0.32 มาก การใหบ้ รกิ าร 3.ดา้ นคุณภาพการให้บรกิ าร 1.89 0.63 ปานกลาง 2.73 0.18 มาก รวม 1.99 0.63 ปานกลาง 2.86 0.21 มาก ตารางที่ 3 แสดงขอ้ มูลความพึงพอใจของผูใ้ ชต้ ่อรูปแบบการดแู ลผู้สงู อายุระยะยาว 5 P Model ตาบลท่าขอนยาง อาเภอกันทรวชิ ยั จงั หวดั มหาสารคาม รปู แบบการดแู ลผสู้ ูงอายุ กอ่ นดาเนินการ(n=30) หลังดาเนินการ (n=30) Mean SD ระดับ Mean SD ระดับ 1.ด้านระบบ/ขั้นตอนการบรกิ าร 2.07 0.62 ปานกลาง 2.97 0.12 มาก 2.ดา้ นเจ้าหน้าทีแ่ ละจรยิ ธรรมใน 2.05 0.61 ปานกลาง 2.84 0.32 มาก การใหบ้ รกิ าร 3.ด้านคณุ ภาพการใหบ้ ริการ 1.99 0.61 ปานกลาง 2.73 0.18 มาก รวม 2.03 0.61 ปานกลาง 2.85 0.20 มาก ปจั จัยแห่งความสาเรจ็ ทีส่ ่งผลต่อกระบวนการ สรปุ ผลและอภิปรายผลการวจิ ัย โ ด ย ก า ร ป ร ะ ชุ ม ร ะ ด ม ส ม อ ง ข อ ง ภ า คี ผลจากการพัฒนารูปแบบการดูแลผู้สูงอายุ เครือข่ายผู้ที่มีส่วนได้ส่วนเสียในการดูแลผู้สูงอายุ ท่ีมีภาวะพ่ึงพิงระยะยาวกลุ่มติดบ้านและติดเตียง ท่ีมีภาวะพ่ึงพิงระยะยาวในชุมชน พบปัจจัยแห่ง ของตาบลท่าขอนยาง ท่ีมีการวิเคราะห์ประเด็น ความสาเร็จดงั นี้ ปัญหาสถานการณ์มาสะท้อนในกลุ่มท่ีมีความ เก่ียวข้อง เพ่ือวางแผนและ ลงมือปฏิบัติ สังเกต 1) ความร่วมมือของภาคีบริการสุขภาพ สะท้อนการปฏิบัติร่วมกันกับผู้วิจัยและผู้ร่วมวิจัย ภาคีบริการชุมชน และภาคบี รกิ ารสังคม มีการสรุปผลการดาเนินการและข้อเสนอแนะเพ่ือ วางแผนแก้ไขปัญหาต่อไปในการพัฒนารูปแบบ 2) มีศูนย์บริการสุขภาพผู้สูงอายุที่มีภาวะ การดูแลผู้สูงอายุในชุมชน ช่องทางดว่ นน้ไี ดม้ ุ่งเน้น พึ่งพิงที่มีการประสานกันในกลุ่มแก้ไขปัญหาได้ การทาความเข้าใจและสร้างการมีส่วนร่วมของ ทันท่วงที ภาคีเครือข่ายในการปฏิบัติตามแผน โดยมีทีม วิจัยทุกคนสามารถให้คาปรึกษาแนะนากันในแต่ 3) มีการประชุมสรุปผลการดาเนินงาน ละด้าน และมีการประสานงานอย่างต่อเนื่องใน สม่าเสมอ และทุกส่วนเข้ามามีส่วนในการเสนอ การปฏิบัติตามแผน กรณียังไม่บรรลุเป้าหมาย และพัฒนารูปแบบท่ีมีความต่อเนื่องและมีการ หรือพบปัญหาอุปสรรคในการดาเนินงาน และมี ปรบั ปรุงแกไ้ ขด้วยแนวคิดข้อเสนอจากทกุ กลุ่ม 4) การมีต้นทุนทางสังคมให้การสนับสนุน จากภาคที ่ีเก่ยี วข้องและชุมชนรว่ มรับประโยชน์ สรุปผลการดาเนินงานเพ่ือสะท้อนข้อมูลกลับและ 24 Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 ประสานความรว่ มมือในการแกไ้ ข/ปรบั ปรงุ วธิ ีการ รูปแบบการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุกลุ่มท่ีมี ปฏิบัติ รวมท้ังร่วมกันกาหนดแผนการปรับปรุงใน ภาวะพึ่งพงิ ระยะยาว ตาบลท่าขอนยาง ที่เกิด 5 P วงจรต่อไป ซึ่งข้อมูลท่ีได้จากการปรับปรุงช่วยให้ Model ท่ีเกิดจากแนวคิดของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย การวางแผนมีความสมบูรณ์และมีคุณภาพเพิ่มข้ึน และผลจากการปฏิบัติทาให้ทราบปัญหาและส่ิงที่ ดังน้ันจะเห็นได้ว่าวงจรปฏิบัติการท่ีเกิดข้ึนในการ ต้องการและคาดหวัง การประสานและบูรณาการ วิจัยครั้งจึงมีการหมุนครบรอบ 3 วงจร และจะมี กับภาคีเครือข่าย ทาให้เกิดความร่วมมือและความ การหมุนเพื่อพัฒนาวงจรได้อย่างต่อเน่ือง ไป เข้าใจ การกาหนดบทบาทหน้าท่ีที่ชัดเจนและมี ข้างหน้าเร่ือย ๆ ตามบริบทและการเปลี่ยนแปลงที่ รปู แบบที่ผา่ นการทดลองใช้และปรบั ปรุง วางแผน เกิดขึน้ เพื่อยกระดบั มาตรฐานคณุ ภาพให้สูงขน้ึ ใน พัฒนาระบบกระบวนการภายใต้สภาพแวดล้อม แต่ละรอบของวงจร เพื่อการพัฒนารูปแบบการ วัฒนธรรมประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น ความเช่ือ ดู แ ล ผู้ สู ง อ า ยุ ร ะ ย ะ ย า ว ใ น ก ลุ่ ม ท่ี มี ภ า ว ะ พึ่ ง พิ ง และความศรัทธาและสภาพการเปลี่ยนแปลง ตาบลทา่ ขอนยาง เพราะชีวิตที่ต้องดาเนินต่อความเส่ือมถอยของ ร่างกายหรือภาวะแทรกซ้อนท่ีมีผลกระทบ เป็น ผ ล ลั พ ธ์ ท่ี เ กิ ด จ า ก ก า ร ด า เ นิ น ง า น ด้ ว ย ธรรมชาติที่ดาเนินต่อไปอย่างต่อเนื่อง รูปแบบจึง รปู แบบการดูแลผูส้ งู อายรุ ะยะยาว กลุ่มพ่ึงพิง 5 P ต้องดาเนินงานจึงต้องสอดคล้องกับสภาพปัญหา Model: (P:Prepare P:Participation P:Process จึงทาให้สามารถแก้ไขปัญหาได้ เช่นเดียวกับกับวิ P:Policy/projectและP:Patronage) ส่งเสริมให้ ราพรรณ วิโรจน์รัตน์และคณะ6 ท่ีได้พัฒนา ผู้สูงอายุที่มีภาวะพ่ึงพิง มีคุณภาพชีวิตท่ีดีขึ้น รูปแบบการบริการสุขภาพในการดูแลผู้สูงอายุ สามารถดารงชีวิตประจาวันที่เป็นปกติเหมาะสม กลุ่มท่ีมีภาวะพึ่งพิงโดยการมีส่วนร่วมระหว่าง กบั สภาวะร่างกาย ไดร้ ับการช่วยเหลือที่ครอบคลุม ครอบครัว ชุมชนและองค์กรรัฐ ซึ่งตอ้ งมี 3 ส่วนท่ี สามารถดูแลสุขภาพตนเองได้แม้ในยามเจ็บป่วย สนับสนุนประสานงานกันแบบบูรณาการในการ ห รื อ มี ภ า ว ะ แ ท ร ก ซ้ อ น ไ ด้ รั บ ก า ร รั ก ษ า ฟื้ น ฟู ดูแลผู้สูงอายุแบบองค์รวม การพัฒนาศักยภาพ บ ริ ก า ร ด้ า น สั ง ค ม ที่ เ ช่ื อ ม โ ย ง กั น อ ย่ า ง มี ผู้ดูแลและอาสาสมัครสาธารณสุข และผู้ดูแลใน ประสิทธิภาพและต่อเนื่อง รูปแบบการดูแลระยะ ครอบครัวและชุมชน ให้มีทักษะในการดูแล ยาว ท่ีมีความ สอดคล้องกับระบบค่านิยม ผ้สู ูงอายุกลมุ่ ตดิ บา้ นติดเตยี งได้ตรงตามปญั หาและ วัฒนธรรมของพื้นท่ีหรือชุมชน เพ่ือให้เกิดความ ความต้องการของผู้สูงอายุ และการจัดระบบการ ต่อเนื่องและเกี่ยวโยงเข้าสู่วิถีการจัดรูปแบบการ ส่งต้อและประสานกับสถานบริการ โดยทุกกลุ่มมี ดูแลผู้สูงอายุในระยะยาว12 เป็นบทบาทหน้าท่ี ส่ ว น ร่ ว ม ใ น ก า ร เ ส น อ แ น ว ท า ง ใ น ก า ร ป ร ะ ชุ ม ของทุกคนทเี่ กี่ยวข้องกับผ้สู งู อายทุ ่มี ีภาวะพึ่งพงิ ที่ วางแผนซ่ึงสอดคล้องกับทฤษฎีการมีส่วนร่วมและ ต้องมีความรู้และความเข้าใจเกี่ยวกับสภาพด้าน การสร้างพลังอานาจของ (Gibson 1991)13 และ รา่ งกายและจิตใจท่เี ปลี่ยนแปลงไปของสูงอายแุ ละ สอดคล้องกับการศึกษาของ สมจินต์ เพชรพันธ์ุ การเจ็บป่วย รวมถึงความสัมพันธข์ องคนในชุมชน และคณะ14 พบว่า การให้บริการผู้สูงอายุต้องเป็น และบริบทแวดล้อม ก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อ การให้บริการแบบองค์รวมท่ีมีการผสมผสานการ ผ้สู ูงอายุในชุมชน โดยการดูแลที่ครอบคลุมทั้งการ บริการ สอดคล้องกับความตอ้ งการและปัญหาของ จดั ให้บริการ สิ่งแวดล้อมและสง่ เสรมิ ให้บุคคลและ ผู้สูงอายุโดยทุกภาคส่วนต้องกาหนดกลยุทธ์ 6 ชุมชนมีความปลอดภัย ปราศจากภาวะเส่ียงต่อ ดา้ น และปัจจัยแห่งความสาเร็จ 10 ประการ เพื่อ สขุ ภาพและเกดิ ความย่ังยนื ต่อไป Academic Journal of Community Public Health 25 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถุนายน 2563 สนับสนุนการดาเนินการในการดูแลผู้สูงอายุใน เอกสารอา้ งอิง ชุมชน ส่ิงสาคัญ คือ คนในครอบครัวของผู้สูงอายุ และประชาชนในพ้ืนที่ ต้องมีจิตอาสาและมีส่วน 1. สานักงานสถติ ิแห่งชาต.ิ รายงานการสารวจ ร่วมในการดแู ลผูส้ ูงอายุในชุมชน และยงั สอดคล้อง ประชากรผสู้ ูงอายุในประเทศไทย ปี พ.ศ. กับการศึกษาของ แพววิภา รัตนศรี15 ที่อธิบาย 2557. กรงุ เทพฯ: สานักงานสถิตแิ ห่งชาติ; ข้ันตอนการดาเนินงานกระบวนการ ส่งผลให้ 2557. ผู้เก่ียวข้องเข้าใจถึงสถานการณ์และสภาพปัญหา เปล่ียน แปลงไปในทิศทางที่ดีข้ึน ซ่ึงสอดคล้องกับ 2. สานกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแห่งชาติ การศกึ ษาท่ีผ่านมาของ พศิ สมัย บุญเลิศ และคณะ (สปสช.).คู่มอื สนับสนนุ การบริหารจัดการ 16 เกิดจากการพัฒนาจากข้อมูลพื้นฐานของชุมชน ระบบการดูแลระยะยาวดา้ นสาธารณสขุ ผ่านแนวทางการจัดการคุณภาพ และทฤษฎีการ สาหรับผ้สู งู อายทุ ่ีมีภาวะพึ่งพิงในระบบ สร้างการมีส่วนร่วมที่เหมาะสมกับบริบทของพ้ืนท่ี หลกั ประกนั สุขภาพแห่งชาติ. กรงุ เทพฯ: จนทาให้ได้รูปแบบท่ีมีความเหมาะสมและนาไป สานกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแห่งชาติ ปฏิบตั ิได้จริง จุดเดน่ ของรูปแบบ 5 P คือ การดแู ล (สปสช.); 2557. บริการที่ต่อเนื่องครอบคลุมและมีภาคีบริการ สุขภาพ ชุมชนและสังคมร่วมมือกันภายใต้ฐาน 3. มลู นธิ สิ ถาบนั การวิจยั และพฒั นาผู้สงู อายุไทย. หลกั ของครอบครวั และชุมชน ทาให้เห็นรูปธรรมท่ี สถานการณผ์ สู้ ูงอายุไทย พ.ศ.2558. ชดั เจนในการดแู ลผู้สงู อายุให้มคี ุณภาพชีวิตทีด่ ี ลด กรุงเทพฯ: สานกั พิมพ์บริษัทอัมรนิ ทร์พรนิ ตงิ้ การเจ็บป่วยและภาวะแทรกซอ้ น แก้ไขปัญหาเป็น แอนด์พับลชิ ชงิ่ จากดั ; 2558. รายบุคคล ทาให้ลดช่องว่างของปัญหาต่าง ๆ ซึ่ง เป็นการประเมินผลจากสังคมที่เห็นคุณค่าของ 4. งานผู้สงู อายุ กลุ่มพัฒนาการสง่ เสริมสขุ ภาพ. กิจกรรมรปู แบบต่าง ๆ ชว่ ยให้ผูส้ ูงอายุกลมุ่ น้ี ออก คู่มือแนวทางการประเมินตาบลตน้ แบบการ สู่สังคมเขา้ สู่ชมุ ชนได้อย่างมีความสขุ และมีศักดิ์ศรี ดแู ลผู้สงู อายุระยะยาว (Long Term Care). ของความเป็นมนษุ ย์ ศูนย์อนามัยท่ี 10 จงั หวัดเชยี งใหม่; 2556. กติ ตกิ รรมประกาศ 5. ศิราณี ศรหี าภาค และคณะ.รายงานผล ความก้าวหน้าโครงการวิจยั รูปแบบการพัฒนา การศึกษาวิจัยครั้งนี้ได้รับงบประมาณ นโยบายสาธารณะ กองทุนดูแลสุขภาพ สนับสนุนจากกองทุนหลักประกันสุขภาพเทศบาล ผู้สงู อายุระยะยาวในชมุ ชนอสี านโดยการมีสว่ น ตาบลท่าขอนยาง อาเภอกันทรวิชัย จังหวัด ร่วมของชุมชน. สถาบันวจิ ยั ระบบสาธารณสขุ ; มหาสารคาม ในปี พ.ศ. 2560-2563 เป็นจานวน 2560. เงิน 113,920 บาทขอขอบพระคุณผู้มีส่วน เก่ยี วข้องทท่ี าใหก้ ารศึกษาสาเรจ็ ลลุ ว่ งดว้ ยดี 6. วริ าพรรณ วิโรจนร์ ัตน์ และคณะ. การพฒั นา ระบบบรกิ ารสขุ ภาพสาหรบั ผู้สูงอายทุ ี่ต้อง พง่ึ พาผูอ้ ื่น. วารสารสภาการพยาบาล, 2557; 29(3): 104-115. 7. Kemmis, S., MaTaggart, R The Action Research Planner (3rd ed.) Geelong, Australia: Deakin University; 1988. 26 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบบั ท่ี 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 8. สานักงานหลกั ประกนั สขุ ภาพแห่งชาติ.คมู่ อื 14. สมจินต์ เพชรพนั ธศ์ุ รี และคณะ. การพฒั นา ระบบการดูแลระยะยาวด้านสาธารณสขุ รูปแบบการดแู ลผ้สู งู อายใุ นชุมชนของ สาหรบั ผ้สู งู อายุทม่ี ีภาวะพ่ึงพิงในพนื้ ที่ (Long โรงพยาบาลส่งเสรมิ สขุ ภาพตาบล. วารสาร Term Care) ในระบบหลักประกนั สขุ ภาพ สาธารณสุขและการพฒั นา, 2557; 12(3): 31- แห่งชาติ ปงี บประมาณ 2558. กรงุ เทพฯ: 47. สานักงานหลกั ประกนั สุขภาพแหง่ ชาติ (สปสช.); 2558. 15. แพรววิภา รัตนศรี. รูปแบบการพัฒนา กิจกรรมส่งเสริมสขุ ภาพของผู้สูงอายุโดยการมี 9. Wagner H. Improving chronic illness: ส่วนรว่ มของชมุ ชนบ้านสระแก้ว ตาบล translating evidence into action. Health สระแกว้ อาเภอเปือยน้อย จังหวัดขอนแกน่ . Affairs, 2011; 20(6): 64-78. วทิ ยานิพนธ์ปรญิ ญาสาธารณสุขศาสตรมหา บัณฑติ สาขาวิชาสาธารณสุขศาสตร์ คณะ 10. กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. คู่มอื สาธารณสุขศาสตร์มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม; การคดั กรอง/ประเมนิ ผูส้ ูงอายุ ปี 2557. 2560. กรุงเทพ: สานกั งานกิจการโรงพมิ พ์สงเคราะห์ องค์การทหารผา่ นศึก; 2558. 16.พิศสมัย บญุ เลิศ และคณะ.การพฒั นารปู แบบ การดแู ลสุขภาพอยา่ งต่อเน่ืองสาหรบั ผูส้ งู อายุ 11.ศริ พิ ร จิรวัฒนก์ ลุ . การวจิ ยั เชงิ คณุ ภาพดา้ น กลุ่มตดิ บ้าน ติดเตยี งในโรงพยาบาลสง่ เสริม วิทยาศาสตร.์ กรุงเทพมหานคร: วิทยพฒั น์; สุขภาพตาบลบ้านดงมนั ตาบลสิงห์โคก อาเภอ 2553. เกษตรวสิ ยั จงั หวัดร้อยเอ็ด. วารสารสานกั งานป้องกันควบคมุ โรคท่ี 7 12.ประเวศ วะสี และคณะ. การดูแลผสู้ งู อายุแบบ จงั หวัดขอนแกน่ . 2559; 23(2): 79- 87. บรู ณาการในชุมชน เวทเี สวนา “ร่วมพฒั นา ระบบสขุ ภาพชมุ ชน”กรุงเทพมหานคร: โรง พมิ พส์ านักงานวจิ ัยและพฒั นาระบบสขุ ภาพ (สพช.) สถาบนั พัฒนาสุขภาพอาเซยี น มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล; 2555. 13. Gibson Cs.A concept analysis of empowerment J Adv Nur, 1991; 16(20): 345-61. Academic Journal of Community Public Health 27 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบบั ท่ี 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 การดาเนินการวิจยั ผลท่ีได้รับจากการวิจยั จดั ตง้ั ศูนยป์ ระสานงาน และจัดกิจกรรมโครงการ 1.เตรียมการ รูปแบบการดแู ลสขุ ภาพผู้สงู อายกุ ลุ่มภาวะพงึ่ พิงผ่านมา บรู ณาการรว่ มกบั 3ภาคี วิเคราะห์สถานการณ์ พัฒนาศกั ยภาพและทักษะ 1. รูปแบบไมช่ ดั เจน ขาดการประสานงานทงั้ ระบบไมม่ คี วามต่อเน่ือง การดูแลต่อเน่ืองแกผ่ ดู้ แู ล (Situation Analysis) 2. ติดตามเฉพาะโรคหรอื เม่ือพบปญั หา หลักและผดู้ แู ลผ้สู งู อาย,ุ Brainstormingระดมแนวคดิ 3. บคุ ลากรจากดั ไม่สามารถดูแลทวั่ ถงึ เครือขา่ ยอสม. 4. ขาดแคลนวัสดุ อปุ กรณ์ งบประมาณ วัคซนี 2.ข้นั พัฒนาการดาเนินงาน 5.ความเสอ่ื มของรา่ งกายทีส่ ่งผลใหเ้ กิดการเจ็บป่วย ผลการดาเนนิ งาน (วงรอบ1มี.ค.60 ถงึ มีค.61) 6. การตรวจคัดกรองไม่ครอบคลุมและไม่ติดตามแก้ไข ประเมนิ ผลวงรอบแรกพบ สภาพการณ์ 7. ขาดการมีส่วนชว่ ยเหลอื ของชุมชนและภาคีเครือข่าย ปญั หาผสู้ ูงอายุเข้ารว่ ม กิจกรรมไม่ได้แกไ้ ขดว้ ยเพอ่ื น plan กจิ กรรมการพฒั นารูปแบบการดแู ลสขุ ภาพผู้สูงอายรุ ะยะยาวพ่ึงพงิ ช่วยเพื่อนและปจั จยั ชกั นา reflect ไดแ้ นวทางและมาตรการในการดาเนนิ งานโดย 3 หนว่ ยงานหลกั ดังน้ี ปรบั ปรุงจนเกดิ รปู แบบ 5P 1. อบรมใหค้ วามร้เู ครอื ขา่ ย,ผดู้ แู ลผู้สงู อายแุ ละเครือขา่ ย Model นาไปใชใ้ นวงรอบ2 act 2. คดั กรองและตรวจประเมนิ ภาวะสขุ ภาพครอบคลมุ ทุกดา้ น และปรบั ปรงุ แก้ไขในสว่ นที่ 3. จดั กจิ กรรมโครงการผ้สู ูงอายสุ ขุ ภาพดี,ฟนั สวย,สายตาแจว๋ ,สุขภาพจติ ดี เปน็ ปญั หาและประเมินผล observe ชีวีสดใสปลอดภัยจากโรคเรอ้ื รงั โดยมเี พอื่ นช่วยเพือ่ น วิถวี ัฒนธรรมอสี าน รปู แบบและประเมินความ 4. เยย่ี มบา้ นINHOMESSSแบบบรู ณาการชมุ ชนและทมี เครือขา่ ย พงึ พอใจ วงรอบ2 ม.ี ค.61-มีค.62 5. ติดตามฟน้ื ฟสู ุขภาพผสู้ ูงอายตุ ามสาเหตแุ ละประสานเครือข่ายท่ี plan เกี่ยวขอ้ งแกไ้ ขปัญหารว่ มกัน แบง่ หนา้ ทีก่ ารดแู ลประจาวนั ,อาทิตย,์ เดือน ผลการศึกษา 6. จัดหาอปุ กรณ์ในการฟื้นฟูสขุ ภาพเชน่ ราวไมไ้ ผ่หัดเดนิ ท่บี ้าน, เชือกชกั ผลการใชร้ ูปแบบพบวา่ ผูส้ ูงอายุ reflect act รอก,เมล็ดแตค้ ลายเครียด, ถาดมะกรดู นวดเท้า ฯลฯ กลุ่มพึง่ พงิ มคี วามพึงพอใจระดบั 7. จดั กจิ กรรมสง่ เสริมสขุ ภาพผูส้ งู อายุ เครอื ขา่ ยเพื่อนชว่ ยเพอื่ นดงึ มิจาก มาก รอ้ ยละ88.89 observe บ้านมาร่วมงานสังคม ผ้สู งู อายุตน้ แบบอายยุ ืน ผลการประเมนิ ผ้ใู ชร้ ูปแบบมี Lewin,1946,pp.37-38. 8. ถอดบทเรยี นสรุปปัญหาอุปสรรคและประเมนิ ผลการใชร้ ูปแบบและ ความพึงพอใจระดับมาก ร้อยละ ความพึงพอใจผูใ้ ชร้ ูปแบบและประชาชนกลมุ่ ทีม่ ภี าวะพ่ึงพิง 93.33 และพัฒนากล่มุ ตดิ บ้าน 3. สรุปประเมินผล เขา้ สู่สังคมได้ จานวน 12 คน ผลการพฒั นารปู แบบการดูแล นา5 P Model ปรบั ใชใ้ นวงรอบ 2 (มีค.61-มีค.62) (ร้อยละ 26.67) ผ้สู งู อายรุ ะยะยาว 5 P Model Prepare ตรวจคดั กรองการประเมนิ สภาพผ้สู งู อายุ จัดกล่มุ ตามcare plan ,พฒั นาศักยภาพผดู้ แู ละเครอื ขา่ ยจดั ตั้งศูนยป์ ระสานงาน Participation การชว่ ยเหลอื โดยชมุ ชนสงั คม เพอื่ นชว่ ยเพอ่ื น Process จดั ระบบบริการต่อเนอ่ื งและประสานงาน กาหนดบทบาทหนา้ ท่ี เครอื ขา่ ยชุมชน CM,CG,จนท.,อสม.สถานบริการ Policy/Project นโยบาย,กิจกรรมโครงการหางบประมาณทรพั ยากร Patronageการดูแลจากหน่วยงานอ่นื สนบั สนนุ วัสดอุ ปุ กรณ์ รูปแบบการดแู ลผสู้ งู อายรุ ะยะยาวกลุม่ ตดิ บา้ นติดเตยี ง 5P ผู้สmงู อoาdยeุกlลุม่ พ่งึ พิงตดิ บ้านตดิ เตียงมีสขุ ภาพชวี ติ และศักดศิ์ รีของ ความเป็นมนุษย์ทีด่ ขี ึ้น สามารถดารงชีวติ ในสังคมไดเ้ หมาะสมกบั สภาวะสุขภาพและสงั คมท่ีเป็นอยโู่ ดยการใส่ใจของชุมชนและสังคม ภาพที่ 2 ผลการพัฒนารปู แบบการดูแลสุขภาพผู้สงู อายรุ ะยะยาว ในกลุม่ ทีม่ ีภาวะพ่ึงพิง 28 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 Received: 26 Dec 2019, Revised: 17 Feb 2020 Accepted: 28 Mar 2020 นิพนธต์ น้ ฉบบั การพัฒนาคุณภาพชีวติ ผู้สงู อายุโดยการมสี ่วนร่วมของชมุ ชน ศิรประภา หล้าสิงห์1,* สมุ ัทนา กลางคาร2 ศิรินาถ ตงศิริ3 บทคดั ย่อ การศึกษาวิจัยเชิงปฏิบัติการครั้งน้ี มีวัตถุประสงค์เพ่ือศึกษาการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ โดยการมีส่วนร่วมของชุมชน ตาบลกุดไส้จ่อ อาเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม กลุ่มตัวอย่าง แบ่งเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มผู้สูงอายุ 66 คน และกลุ่มภาคีเครือข่าย 26 คน วิเคราะห์ข้อมูลเชิง ปริมาณ โดย ความถ่ี รอ้ ยละ ค่าเฉลย่ี ส่วนเบีย่ งเบนมาตรฐาน Paired t-test และวิเคราะหข์ ้อมูลเชิง คุณภาพ โดยการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการศึกษา บริบทคุณภาพชีวิตและคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพ ของผู้สูงอายุในพื้นท่ีพบวา่ เป็นผู้สูงอายุติดสังคม ร้อยละ 85.90 มีคุณภาพชีวิตอยู่ในระดับปานกลาง ร้อยละ 84.80 ปัญหาคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพของผู้สูงอายุ ส่วนใหญ่รู้สึกวิตกกังวลหรือซึมเศร้า เล็กน้อย ร้อยละ 68.4 ภายหลังเข้าร่วมกิจกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วน ร่วมของชุมชนที่จัดข้ึน พบว่า คุณภาพชีวิตผู้สูงอายุกลุ่มติดสังคมที่มีภาวะสุขภาพปกติดีขึ้น ผู้สูงอายุ กลุ่มติดสังคมที่มีปัญหาด้านสุขภาพมีการเปล่ียนแปลงภาวะสุขภาพดีข้ึน ผู้สูงอายุกลุ่มภาวะพ่ึงพิงมี คณุ ภาพชีวติ และภาวะสขุ ภาพดีข้ึน และภาคีเครอื ขา่ ยในชมุ ชนมบี ทบาทในการร่วมกนั พฒั นาคุณภาพ ชีวิตผู้สูงอายุมากข้ึน อย่างมีนัยสาคัญทางสถิติ ปัจจัยแห่งความสาเร็จ คือ การดาเนินงานของ หน่วยงานสาธารณสุขและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ในพน้ื ที่มีการประสานแผนพัฒนาและ การบรู ณาการงบประมาณรว่ มกนั จนเกิดเป็นรูปธรรม ภาคเี ครือข่ายเข้มแข็ง เน้นการทางานเชิงรุกจน เกดิ การพฒั นาระบบการพฒั นาคุณภาพชวี ติ ผูส้ ูงอายทุ ่ีมปี ระสทิ ธิภาพและยั่งยนื คาสาคญั ผู้สูงอายุ คุณภาพชวี ติ คุณภาพชีวติ ดา้ นสขุ ภาพ การมสี ว่ นรว่ ม 1 นสิ ิตปรญิ ญาโท หลักสตู รสาธารณสุขศาสตรมหาบณั ฑติ คณะสาธารณสขุ ศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม 2 รองศาสตราจารย์ คณะสาธารณสขุ ศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหาสารคาม 3 ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม * Corresponding author: [email protected] Academic Journal of Community Public Health 29 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 Original Article Improving Quality of Life for the Elderly by Community Participation Siraprapa Lasing1,*, Sumattana Glangkarn2, Sirinart Tongsiri3 Abstract This action research aimed to study the development of the quality of life of the elderly by community participation in Kut Sai Jor Subdistrict, Kantharawichai District, Maha Sarakham province. The sample group was divided into 2 groups which were 66 elderly people and 26 stake-holders and network partners. Quantitative data was analyzed by frequency, percentage, mean, standard deviation, Paired t- test and qualitative data used content analysis. The results indicated that most samples were well elder as 85. 90% . The elderly had quality of life at a medium level of 84. 80% . Due to health related – quality of life, most of them felt little anxious or slightly depressed as 68.4%. After development model was launched, with the participation of the organized community. It was found that the quality of life of the elderly in the society were improved. The elderly who had health problems, had changed their health status better than before. The elderly in the dependent group had good quality of life and health related-quality of life as well. Additionally, all community network partners in the community had participated in the improvement model statistically significance. The key success factors were the participation of the public health agencies and local administrative organizations in the area with the concentration of the development plan and the integration of the budget together. Obviously, strong network association on proactive activities will make efficient and continuous improvement to sustainable. Keyword: Elderly, Quality of life, Health-related quality of life, Participation 1 Graduate students, Master Degree of Public Health, Mahasarakrm University 2 Associate Professor, Faculty of Public Health, Mahasarakham University 3 Assistant Professor, Faculty of Medicine, Mahasarakham University * Corresponding author: [email protected] 30 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบบั ท่ี 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 บทนา ปัญหาสุขภาพท่ีพบมากท่ีสุด คือ โรคเรื้อรัง ได้แก่ โรคความดันโลหิตสูง รองลงมา โรคเบาหวาน โรค การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากรถือ หลอดเลือดสมอง และโรคหัวใจและหลอดเลือด เป็นแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงทางสังคมท่ีสาคัญ ตามลาดับ และพบว่า อัตราป่วยด้วยโรคความดัน ของโลก การมีอายุยืนยาวข้ึนของประชากร อัตรา โลหิตสูงมีแนวโน้มเพิ่มสูงข้ึน ซ่ึงเพิ่มสูงสุดในปี การเกิดน้อยลง เป็นผลพว งมาจากคว าม พ.ศ.2558 และในปี พ.ศ. 2560 อตั ราปว่ ยด้วยโรค เจริญก้าวหน้าด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีใน ความดนั โลหิตสูงเพิม่ ข้นึ จากปี พ.ศ. 2556 ร้อยละ สาขาการแพทย์และสาธารณสุข รวมทั้งสภาวะ 12.89 อัตราป่วยด้วยโรคเบาหวานมีแนวโน้มเพ่ิม ทางเศรษฐกิจ วิถีชีวิต และทัศนคติของคนในยุค สูงข้ึน ซึ่งเพม่ิ สูงสดุ ในปี พ.ศ. 2558 และในปี พ.ศ. ปัจจุบันท่ีแต่งงานช้าลง สภาวการณ์ดังกล่าวเป็น 2560 อัตราป่วยด้วยโรคเบาหวานเพ่ิมขึ้นจากปี ส่วนสาคัญทสี่ ่งผลกระทบตอ่ สดั ส่วนของผ้สู งู อายุท่ี พ.ศ. 2556 ร้อยละ 10.98 อัตราป่วยด้วยโรค เพ่ิมมากข้ึนเป็นลาดับ ตามนิยามขององค์การ หลอดเลือดสมองมีแนวโน้มเพิ่มสูงข้ึน ซึ่งเพิ่ม สหประชาชาติ (United Nations; UN) จะเห็นว่า สูงสุดในปี พ.ศ. 2560 มีอัตราป่วยด้วยโรคหลอด ในหลายประเทศกาลังเข้าสู่ “สังคมผู้สูงอายุ” เลือดสมองเพิ่มมากข้ึนจากปี พ.ศ.2556 ร้อยละ (Aging Society) กล่าวคือ มีสดั สว่ นของประชากร 58.06 อัตราป่วยด้วยโรคหัวใจและหลอดเลือดมี อายุ 60 ปีขึ้นไปอย่างน้อยร้อยละ 10 ของ แนวโน้มเพมิ่ สงู ขน้ึ ซึ่งเพมิ่ สงู สุดในปี พ.ศ. 2560 มี ประชากรทัง้ หมด และอีกหลายประเทศกลายเป็น อัตราป่วยด้วยโรคโรคหัวใจและหลอดเลือดเพ่ิม “สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์” (Aged Society) มากข้นึ จากปี พ.ศ. 2556 รอ้ ยละ 40.952 การดูแล กล่าวคือ มีสัดส่วนของประชากรอายุ 60 ปีข้ึนไป สุขภาพผู้สูงอายุที่ครอบคลุม 4 มิติ คือ กาย จิต อย่างน้อยร้อยละ 20 ของประชากรทั้งหมด1 และ สังคม และปัญญา มีการดาเนินงานดูแลด้าน ในประเทศไทยเข้าสู่สงั คมผู้สูงอายโุ ดยสมบูรณ์ คือ สุขภาพกาย ได้แก่ การให้ความรู้ในการดูแล มีสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุ (อายุ 60 ปี ขึ้นไป) สุขภาพ การตรวจสุขภาพแก่ผู้สูงอายุ ซึ่ง เพ่ิมขึ้นเป็นร้อยละ 20 ในปี พ.ศ. 2561 โดยมี ดาเนนิ การเดอื นละ 1 ครง้ั ส่วนการออกกาลังกาย ประชากรผสู้ ูงอายมุ ากกวา่ เด็ก และคิดเป็นสัดส่วน ไม่มีแนวทางที่ชัดเจน การได้รับการเยี่ยมบ้านจาก ประมาณ 1 ใน 5 ของประชากรท้งั หมด บุคลากรสาธารณสุข เดือนละ 1 ครั้ง เนื่องจาก ข้อจากัดในด้านบุคลากรไม่เพียงพอ จากการ จังหวัดมหาสารคามเป็นอีกจังหวัดหน่ึงใน สารวจระดับคณุ ภาพชวี ิตผู้สูงอายุ โดยใชเ้ ครอ่ื งมือ ภ า ค ต ะ วั น อ อ ก เ ฉี ย ง เ ห นื อ ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ที่ วัดคุณภาพชีวิตขององค์กรอนามัยโลกชุดย่อ ฉบับ ประสบปัญหาการเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุเช่นเดียวกัน ภาษาไทย (WHOQOL–BREF–THAI) 26 ข้อ3 จากการสารวจข้อมูลด้านผู้สูงอายุในตาบลกุดไส้ พบว่า ผู้สูงอายุมีระดับคุณภาพชีวิตอยู่ในระดับไม่ จ่อ อาเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม พบว่า ดี ร้อยละ 1.5 ระดับปานกลาง รอ้ ยละ 84.8 และ การเพ่ิมขึ้นของประชาการผู้สูงอายุมีแนวโน้ม คณุ ภาพชีวิตระดับที่ดี รอ้ ยละ 13.9 เพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ จาก 487 คน (ร้อยละ 17.96) ใน ปี พ.ศ. 2558 เป็น 586 (รอ้ ยละ 20.96) ในปี พ.ศ. ทั้งนี้การวางระบบเพอ่ื ดแู ลและแกไ้ ขปัญหา 2560 และในปัจจุบันปี พ.ศ. 2561 ประชากร สุ ข ภ า พ ข อ ง ป ร ะ ช า ช น ไ ม่ อ า จ มุ่ ง เ น้ น ที่ ก า ร ผู้สูงอายุ มีจานวน 602 คน (ร้อยละ 21.36) และ จดั บริการเพ่ือรักษาพยาบาลจากหน่วยงานของรัฐ จากข้อมูลด้านสุขภาวะผู้สูงอายุ ปี พ.ศ. 2560 เพียงด้านเดียว ควรมีภาคีเครือข่ายช่วยในการ Academic Journal of Community Public Health 31 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 ดาเนินงานด้าน สาธารณสุข ในขณะเดียวกันโรค กลุ่มตัวอย่าง กาหนดผูเ้ ขา้ ร่วมวิจยั ที่มสี ่วน และปัจจัยทีค่ ุกคามสุขภาพมีการเปล่ียนแปลงและ เกี่ยวข้องในการศึกษาการพัฒนาคุณภาพชีวิต มีความยุ่งยากสลับซับซ้อนมากข้ึน จาเป็นต้อง ผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน ในตาบลกุด ดาเนินการให้ประชาชนมีความรู้ มีส่วนร่วม มี ไส้จ่อ อาเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม ระบบสร้างเสริมสุขภาพ การเฝ้าระวัง และการ ประกอบด้วย 1) กลุ่มผู้สูงอายุที่มี 60 ปีขึ้นไป ท้ัง ป้องกันอย่างสมบูรณ์ และตระหนักถึงคุณภาพ เพศชายและเพศหญิง จานวน 66 คน คานวณ ชีวิตของผู้สูงอายุเป็นสาคัญ ตามพระราชบัญญัติ ขนาดตัวอย่างโดยใช้สูตรหาค่าเฉล่ียประชากร สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ.2550 ผู้วิจัยจึงเล็งเห็น กรณีทราบจานวนประชากร5 2) ตัวแทนกลุ่มภาคี ความสาคญั ในการพัฒนาคณุ ภาพชีวิตผู้สูงอายโุ ดย เครือข่าย ได้แก่ ผู้รับผิดชอบงานผู้สูงอายุ การมีส่วนร่วมของชุมชน โดยใชก้ ารดแู ลสุขภาพ 4 โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบลกุดไส้จ่อ จานวน มิติ คือ กาย จิต สังคม และปัญญา เพื่อใช้เป็น 2 คน ตัวแทนผู้นาชุมชน จานวน 2 คน ตัวแทน แนวทางในการพัฒนาคุณภาพชีวิตและคุณภาพ คณะกรรมการชมรมผู้สูงอายุหมู่บ้าน จานวน 11 ชีวิตด้านสุขภาพสาหรับผู้สูงอายุ อันจะส่งผลให้ คน ตัวแทนอาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน ผู้สูงอายุมีร่างกายท่ีสามารถทางานได้ตามปกติ มี จานวน 2 คน ตัวแทนผู้ช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุท่ีมี สุขภาพจิตดี สามารถดูแลตนเอง และมีการดาเนิน ภาวะพึ่งพิง (Caregiver) จานวน 5 คน ตัวแทน ชีวิตที่เหมาะสม มีสภาพความเป็นอยู่ที่ดี ตาม หน่วยงานองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น จานวน 1 องค์ประกอบ 4 ด้านคือ ด้านร่างกาย ด้านจิตใจ คน ตัวแทนผู้ดูแลผู้สูงอายุ จานวน 3 คน รวม ด้านสัมพันธภาพทางสังคมและด้านส่ิงแวดล้อม สู่ จานวน 26 คน วัยสูงอายุอย่างสมศักดิ์ศรี มีความพร้อม มีสุขภาพ และคุณภาพชีวิตท่ีดีต่อไป การศึกษาคร้ังนี้จึงมี เครื่องมือ ข้อมูลเชิงคุณภาพ ได้แก่ แบบ วัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตและคุณภาพ สังเกตการมีส่วนร่วม การบันทึก การสนทนากลุ่ม ชีวิตด้านสุขภาพของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วม การสัมภาษณ์เชิงลึก ข้อมูลเชิงปริมาณ ได้แก่ แบบ ของชุมชน สมั ภาษณภ์ าวะสุขภาวะ พฤตกิ รรมสุขภาพ คุณภาพ ชวี ิตฉบับภาษาไทย (WHOQOL–BREF–THAI) 26 วิธดี าเนินการวิจยั ขอ้ 3 คุณภาพชีวิตด้านสขุ ภาพ6 และการมีส่วนร่วม ผูว้ ิจัยได้จัดทาแบบสอบถามโดยการสร้างขึ้นจากการ รูปแบบการวิจัย การวิจัยครั้งน้ี เป็นแบบ ทบทวนวรรณกรรมและงานวิจัยที่เก่ียวข้อง โดยมี การวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research) โดย เน้ือหาและประเด็นคาถามที่มีความสอดคล้องกับ ผู้วิจัยมีส่วนร่วมในการวิจัยกับผู้ร่วมวิจัย ในการ วัตถุประสงค์การวิจยั ครอบคลุมเนื้อหา ลักษณะทาง รว่ มคิด ร่วมปฏิบัติ ร่วมสงั เกตผลและร่วมสะท้อน ประชากร ผลตามแนวคิด Kemmis and McTaggart, 19884 มี 4 ข้ันตอน คือ การวางแผน (Planning) การ คุณภาพของเคร่ืองมือ ผ่านการตรวจความ ป ฏิ บั ติ ก า ร ( Action) ก า ร สั ง เ ก ต ก า ร ณ์ ตรงของเน้ือหา (Content Validity) แบบสอบถาม (Observation) และการสะท้อนผล (Reflection) ด้านพฤติกรรมสุขภาพและการมีส่วนร่วมของภาคี เครือข่าย โดยผู้เช่ียวชาญ 3 คน และทดลองใช้ (Try Out) ได้ค่าความเช่ือมั่นสัมประสิทธ์อัลฟาของครอ นบาค (Cronbach’s Alpha Coefficient) โดยค่า ความเชื่อม่ันของเทา่ กับ 0.80 และ 0.90 ตามลาดับ 32 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 การวิเคราะห์ข้อมูล วิเคราะห์ข้อมูลเชิง ผลการวิจัย ปริมาณ ภาวะสุขภาพ คุณภาพชีวิต คุณภาพชีวิต กระบวนการดาเนนิ งานการพฒั นาคณุ ภาพ ด้านสุขภาพของผู้สูงอายุ และการมีส่วนร่วม โดยใช้ ชวี ิตผูส้ งู อายโุ ดยการมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชน สามารถ โปรแกรมสาเร็จรูป วิเคราะห์ด้วยสถิติบรรยายและ สรปุ เปน็ ข้นั ตอนและวธิ กี ารดาเนินงานได้ ดังนี้ สถิติอ้างอิง ได้แก่ ความถ่ี ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วน เบี่ยงเบนมาตรฐาน Paired t-test และวิเคราะห์ 1. บริบทคุณภาพชีวิตและคุณภาพชีวิต ข้อมูลเชิงคุณภาพ การจาแนกประเภทข้อมูล ดา้ นสุขภาพของผสู้ ูงอายใุ นชุมชน ประมวลความเชือ่ มโยง และสร้างข้อสรปุ 1) บริบทคุณภาพชีวิต จากการ จ ริ ย ธ ร ร ม ก า ร วิ จั ย คณะ กรร มกา ร สารวจข้อมูลของผู้สูงอายุในชุมชน พบว่า ผู้สูงอายุ จริยธรรมการวิจัยในมนุษย์ มหาวิทยาลัย สว่ นใหญเ่ ปน็ ผสู้ ูงอายกุ ลมุ่ ติดสังคม (รอ้ ยละ 85.9) มี มหาสารคาม ได้ออกหนังสือใบรับรองอนุมัติ เลขที่ บริบทคุณภาพชีวิตอยู่ในระดับปานกลาง ท้ังในด้าน 052/2562 สุขภาพกาย จิตใจ สมั พนั ธภาพทางสังคม สง่ิ แวดล้อม และไม่มีโรคประจาตัว ได้รับการนอนหลับพักผ่อน เพยี งพอ แสดงดงั ตารางท่ี 1 ตารางที่ 1 ความสามารถในการดาเนนิ ชวี ิตประจาวนั (ADL) ของผ้สู งู อายุท้ังหมด (n=602) ระดับความสามารถในการดาเนนิ ชีวติ ประจาวนั จานวน ร้อยละ กล่มุ ติดสงั คม ตง้ั แต่ 12 คะแนน ข้ึนไป 517 85.9 กล่มุ ติดบ้าน 5-11 คะแนน 74 12.3 กลุม่ ติดเตยี ง 0-4 คะแนน 11 1.8 ตารางท่ี 2 ขอ้ มลู สขุ ภาพท่วั ไปของผสู้ งู อายทุ ง้ั หมด (n=602) จานวน (ร้อยละ) ข้อมูลสขุ ภาพท่ัวไป 74 (12.3) ดัชนมี วลกาย 277 (46.0) น้อยกว่า 18.5 กก./ตร.ม. น้อยกวา่ มาตรฐาน 122 (20.3) 18.5-22.9 กก./ตร.ม. ปกติ 106 (17.6) 23.0-24.9 กก./ตร.ม. อ้วนระดบั 1 23 (3.8) 25.0-29.9 กก./ตร.ม. อว้ นระดบั 2 มากกวา่ 30 กก./ตร.ม. อว้ นระดับ 3 403 (66.9) 199 (33.1) โรคประจาตวั 75 (12.4) ไมม่ โี รคประจาตัว 69 (11.5) มโี รคประจาตวั โรคเบาหวาน 9 (1.5) โรคความดันโลหติ สูง 8 (1.3) โรคหัวใจขาดเลือด โรคหอบหืด 33 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 ข้อมูลสขุ ภาพทั่วไป จานวน (ร้อยละ) โรคหลอดเลือดสมอง 4 (0.7) ซึมเศร้า 4 (0.7) โรคมะเร็ง 2 (0.3) โรคไต 2 (0.3) อมั พฤกษ์ อมั พาต 1 (0.2) มากกว่า 1 โรค 25 (4.2) ปัญหาสาคญั ทางสขุ ภาพ ไมม่ ี 556 (92.4) ปวดเม่ือย 22 (3.7) พกิ าร 14 (2.3) ไม่สามรถชว่ ยเหลือตนเองได้ 4 (0.7) อ่อนแรง 4 (0.7) รับประทานอาหารไดน้ อ้ ยกวา่ ปกติ 1 (0.2) ไตวาย 1 (0.2) 2) บริบทคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพ จากข้อมูลจะเห็นว่าระดับคะแนนอรรถประโยชน์ คุณภาพชีวิตด้านสุขภาพ 5 ด้าน ส่วนใหญ่พบว่า คณุ ภาพชีวิตด้านสุขภาพ 5 ด้าน ทม่ี ีระดับคะแนน 1) ด้านการเคลื่อนไหว ไม่มีปัญหาในการเดิน 2) รวมสงู สุด คือ 1 ผลการศกึ ษาน้ี ผสู้ ูงอายุมคี า่ เฉลี่ย ด้านการดูแลตนเอง ไม่มีปัญหาในการอาบน้าหรือ เท่ากับ 0.85 ซึ่งหมายถึงคะแนนอยู่ในระดับดี ใส่เสื้อผ้าด้วยตนเอง 3) ด้านกิจกรรมท่ีทาเป็น แสดงว่าผู้สูงอายุไม่มีปัญหาคุณภาพชีวิตด้าน ประจา ปัญหาด้านสุขภาพมีผลเล็กน้อยต่อการทา สุขภาพและมีสุขภาวะด้านชีวิตดี เน่ืองมากจาก กิจกรรมที่ทาเป็นประจา 4) ด้านอาการเจ็บปวด/ การไม่มีโ รคป ระจาตัว หรือ ภ าว ะโ รคร่ว ม อาการไม่สบายตัว มีอาการเจ็บปวดหรืออาการไม่ รั บ ป ร ะ ท า น อ า ห า ร ค ร บ ต า ม ห ลั ก โ ภ ช น า ก า ร สบายตัวเล็กน้อย 5) ด้านความวิตกกังวล/ซมึ เศร้า สามารถช่วยเหลือตนเองได้ และใหญ่ได้รับการ รู้สึกวิตกกังวลหรือซึมเศร้าเล็กน้อย หากพิจารณา พักผอ่ นท่เี พียงพอ ตารางที่ 3 คณุ ภาพชวี ติ ของผ้สู ูงอายกุ ลมุ่ ตวั อย่างท่มี สี ขุ ภาวะปกติ จาแนกรายด้าน (n=66) องค์ประกอบ คณุ ภาพชีวติ ท่ีไมด่ ี คุณภาพชวี ิตปานกลาง คณุ ภาพชีวิตท่ดี ี จานวน (ร้อยละ) จานวน (รอ้ ยละ) จานวน (ร้อยละ) ดา้ นสุขภาพกาย 6 (9.1) 54 (81.8) 6 (9.1) ด้านจติ ใจ 5 (7.6) 39 (59.1) 22 (33.3) ด้านสมั พันธภาพทางสังคม 6 (9.1) 35 (53.0) 25 (37.9) ด้านส่ิงแวดล้อม 2 (3.0) 47 (71.2) 17 (25.8) คณุ ภาพชวี ิตโดยรวม 1 (1.5) 56 (84.8) 9 (13.9) 34 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 ตารางที่ 4 คุณภาพชวี ิตด้านสุขภาพของผ้สู ูงอายกุ ล่มุ ตัวอยา่ งทม่ี ีปัญหาสุขภาวะสุขภาพ (n=19) ระดบั ความรนุ แรง องคป์ ระกอบ ไม่มี มปี ัญหา มปี ญั หา มปี ญั หา มปี ัญหา ปัญหา เลก็ นอ้ ย ปาน มาก มากท่สี ดุ ดา้ นการเคล่ือนไหว เลย กลาง การดูแลตนเอง กิจกรรมท่ีทาเป็นประจา จานวน จานวน จานวน จานวน จานวน อาการเจบ็ ปวด/อาการไม่สบายตัว (รอ้ ยละ) (ร้อยละ) (รอ้ ยละ) (ร้อยละ) (รอ้ ยละ) ความวิตกกงั วล/ซึมเศร้า 943 0 3 (47.4) (21.1) (15.8) (0.0) (15.8) 12 2 1 0 4 (63.2) (10.5) (5.3) (0.0) (21.1) 5 10 1 1 2 (26.3) (52.6) (5.3) (5.3) (10.5) 3 11 3 0 2 (15.8) (57.9) (15.8) (0.0) (10.5) 4 13 0 2 0 (21.1) (68.4) (0.0) (10.5) (0.0) 2. กระบวนการพัฒนาคุณภาพชีวิต ในชุมชนที่ผ่านมา 2) ประชุมระดมสมองร่วมกัน และคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพของผู้สูงอายุโดย สร้างแนวทางในการพัฒนาคุณภาพชีวิตและ การมีส่วนร่วมของชุมชน การศึกษาคร้ังน้ีเป็น คุณภาพชีวิตด้านสุขภาพของผู้สูงอายุ โดยภาคี การวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research) โดย เครือข่ายทุกภาคส่วน/หน่วยงานมีส่วนร่วมในการ ผู้วิจัยมีส่วนร่วมในการวิจัยกับผู้ร่วมวิจัย การร่วม เสนอกิจกรรมเพ่ือพัฒนาคุณภาพชีวิต และ คิด ร่วมปฏิบัติ ร่วมสังเกตผล และร่วมสะท้อนผล คุณภาพชีวิตด้านสุขภาพของผู้สงู อายุ ขั้นตอนการ กลุ่มตัวอย่างเปน็ ผู้สูงอายุในชมุ ชน จานวน 66 คน ว า ง แ ผ น เ ป็ น กิ จ ก ร ร ม ที่ จั ด ข้ึ น เ พื่ อ ร า ย ง า น ถึ ง และภาคีเครือข่ายในชุมชน จานวน 26 คน ข้อมูล สถานการณ์และสภาพปัญหาของผู้สูงอายุในทุก การวจิ ัยแตล่ ะข้นั ตอนมดี งั น้ี มิติ เพ่ือการบูรณาการและระดมความคิดเห็น สาหรับสรุปประเดน็ ปัญหาและแนวทางการพัฒนา 1) ข้ั น ก า ร ว า ง แ ผ น ( Planning) คุณภาพชีวิตและคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพของ 2 กิจกรรม ประกอบด้วย 1) จัดประชุมประชาคม ผู้สูงอายุแต่ละกลุ่ม ซ่ึงเป็นการเรียนรู้ร่วมกันของ ร่วมกับภาคีเครือข่ายในชุมชน เพื่อรับทราบและ ภาคีเครือข่ายในชมุ ชน สร้างความเข้าใจถึงสภาพปัญหาของผู้สูงอายุ ได้แก่ สถานการณ์การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุ สุข 2) ข้ันการปฏิบัติการ (Action) 3 ภาวะผู้สูงอายุ คุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ คุณภาพชีวิต กิจกรรม ประกอบด้วย 1) ประชุมช้ีแจงแนว ดา้ นสุขภาพผู้สูงอายุ ปัญหาและความตอ้ งการของ ทางการปฏิบัติตามแผนร่วมกับภาคีเครือข่ายใน ผสู้ งู อายุ รวมไปถึงการดาเนินงานเกี่ยวกับผสู้ ูงอายุ ชุมชน เพ่ือรับทราบและเข้าใจแนวทางร่วมกัน Academic Journal of Community Public Health 35 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสุขชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 และชี้แจงการปฏิบัติกิจกรรมร่วมกับผู้สูงอายุและ กระบวนการและผลท่ีเกิดข้ึนจากการปฏิบัติงานท่ี ภาคีเครือข่าย 2) การดาเนินกิจกรรมดูแลสุขภาพ ได้ลงมือกระทาลงไป รวมทั้งสังเกตการณ์ปัจจัย ผู้สูงอายุกลุ่มติดสังคม โดยยึดตามแนวคิด 4 สนับสนุนและปัจจัยอุปสรรคการดาเนินงานตาม Smart ประกอบไปด้วย ไม่ล้ม ไม่ลืม ไม่ซึมเศร้า แผนท่วี างไว้ สาหรับการสะท้อนกลับกระบวนการ กินข้าวอร่อย มีกิจกรรมย่อยดังน้ี กิจกรรมตรวจ และผลการปฏิบตั ทิ ี่จะเกดิ ขน้ึ ตามมา สุขภาพผู้สูงอายุ กิจกรรมการออกกาลังกาย กิจกรรมกินข้าวอรอ่ ยเพ่ือสขุ ภาพ กจิ กรรมสุขภาพ 4) ขั้นการสะท้อนผลการปฏิบัติ ฟันดี ชีวีมีสุข กิจกรรมพุทธวิธีกับการดาเนินชีวิต (Reflection) 2 กิจกรรม ประกอบด้วย 1) จัด และกิจกรรมดนตรีบาบัด และราวงย้อนยุค 3) ประชุมเพื่อสรุปผลการประเมินคุณภาพชีวิต การดาเนนิ กิจกรรมดูแลสุขภาพผู้สูงอายุกลุม่ ภาวะ ผู้สูงอายุในชุมชน ร่วมกับภาคีเครือข่าย เพ่ือ พ่ึงพิง ซึ่งเป็นกิจกรรมผลิตผู้ดูแลผู้สูงอายุ ที่มี รายงานผลการดาเนินกิจกรรมได้แนวทางการ ความรู้ทั้งทางทฤษฎี และแนวทางปฏิบัติท่ีถูกต้อง พัฒ นา คุณ ภ าพ ชีวิ ตผู้ สู งอ า ยุ ใน ชุ มช น ซ่ึ ง โดยใช้เวลาฝึกอบรมท้ังสิ้น 11 วัน หรือมีช่ัวโมง ป ร ะ ก อ บ ด้ ว ย อ ง ค์ ป ร ะ ก อ บ ดั ง ต่ อ ไ ป น้ี ตลอดหลักสูตรเท่ากับ 70 ช่ัวโมง ขั้นตอนการ องค์ประกอบที่ 1 การดูแลสุขภาพระดับบุคคล ปฏิบัติ เป็นการลงมือดาเนินงานตามแผนท่ี องค์ประกอบที่ 2 การดแู ลสุขภาพระดับครอบครัว ก า ห น ด ไ ว้ อ ย่ า ง ร ะ มั ด ร ะ วั ง แ ล ะ ค ว บ คุ ม ก า ร องค์ประกอบที่ 3 การดูแลสุขภาพระดับชุมชน ปฏิบัติงานให้เป็นไปตามที่ระบุไว้ในแผน ซึ่งอาจ องค์ประกอบที่ 4 การดูแลสุขภาพระดับภาครัฐ ปรับเปล่ียนการปฏิบัติให้เหมาะสมกับสภาวการณ์ ประกอบด้วย 2 ส่วน คือ โรงพยาบาลส่งเสริม บริบทของชุมชน สุขภาพตาบลกุดไส้จ่อ และองค์การบริหารส่วน ตาบลกุดไส้จ่อ 2) การคืนข้อมูลภาวะสุขภาพหลัง 3) ข้ั น ก า ร สั ง เ ก ต ก า ร ณ์ การวิจัยพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุในชุมชน ( Observation) 3 กิ จ ก ร ร ม ป ร ะ ก อ บ ด้ ว ย ข้นั ตอนการสะท้อนผลการปฏิบัติเปน็ นาเสนอแนว 1) การสังเกตแบบมีสว่ นรว่ มและการบันทกึ การมี ทางการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ พร้อมท้ัง ส่วนร่วมของผู้สูงอายุในการแสดงความคิดเห็นใน ชี้แจงข้ันตอนดาเนินกิจกรรม เพ่ือถอดบทเรียน ขณะที่ได้รับความรู้จากวิทยากร ซึ่งผู้สูงอายุเกิด แลกเปล่ียนเรียนรู้การดาเนินงานพัฒนาคุณภาพ ความกระตือรือร้นในการมาเข้าร่วมกิจกรรม ชวี ิตผู้สูงอายุ โดยให้ผู้เขา้ ร่วมประชุมมีส่วนร่วมใน 2) การติดตามผลการดาเนินกิจกรรมดูแลสุขภาพ การแสดงความคิดเห็นในการพัฒนาคุณภาพชีวิต ผู้สูงอายุกลุ่มภาวะพ่ึงพิง ซึ่งผู้ดูแลผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุในตาบลกุดไส้จ่อต่อไป ข้อมูลที่ได้รับการ (Caregiver: CG) เป็นผู้ที่มีหน้าที่ดาเนินกิจกรรม สะท้อนกลับเป็นการกระบวนการกลุ่มในลักษณะ ดูแลผสู้ ูงอายุพ่ึงพงิ ภายหลงั การติดตามระยะเวลา วิพากษ์วิจารณ์ หรือประเมินผลการปฏิบัติงาน เดือนละ 2 คร้ัง ผู้สูงอายุให้ความสนใจร่วม ระหว่างบุคคลที่มีส่วนร่วมในการวิจัย จะเป็น กิจกรรม มีการแสดงความคิดเห็นตอบโต้กัน วิธีการปรับปรุงวิธีการปฏิบัติงานตามแนวทาง ระหว่าง CG เป็นอย่างดี 3) การประเมินประ ด้งั เดิมไปเป็นการปฏิบตั ิงานตามวิธีการใหม่ คุณภาพชีวิต คุณภาพชีวิตด้านสุขภาพของ ผู้สูงอายุ และการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่าย หลังการเข้าร่วมกิจกรรม การสังเกตการณ์เป็น ขั้ น ต อ น ใ น ก า ร เ ก็ บ ร ว บ ร ว ม ข้ อ มู ล เ กี่ ย ว กั บ 36 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มถิ นุ ายน 2563 3. ผลการดาเนินการพัฒนาคุณภาพ ปรับเปล่ียนพฤติกรรมในการออกกาลังกาย การ ชีวิตและคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพของผู้สูงอายุ รับประทานอาหาร ตลอดจนการเข้าร่วมกิจกรรม โดยการมีสว่ นร่วมของชุมชน น้ันทาให้ผู้สูงอายุมีโอกาสได้พบเจอเพ่ือนในวัย เดียวกัน ส่งผลให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตท่ีดีมาก 1) ข้อมูลด้านภาวะสุขภาพของ ข้นึ เกิดความภาคภมู ใิ จ มีความสุขมากขึน้ ผู้สูงอายุกลุ่มตัวอย่าง ภายหลังเสร็จสิ้นการ ดาเนนิ การวิจัย เม่ือวัดความสามารถในการดาเนิน 4) คุ ณ ภ า พ ชี วิ ต ด้ า น สุ ข ภ า พ ชีวิตประจาวันตามดัชนีบาร์เธลเอดีแอล (ADL)7 ผู้สูงอายุกลุ่มติดสังคมท่ีมีปัญหาภาวะสุขภาพ พบว่า ส่วนใหญ่เป็นมีกลุ่มผู้สูงอายุติดสังคม มี หลังจากท่ีผู้สูงอายุเข้าร่วมกิจกรรมทาให้ภาพรวม ภาวะโรครวมท่ีสาคัญได้แก่ โรคความเบาหวาน คุณภาพชีวิต และภาวะสุขภาพ (VAS) ของ โรคความดันโลหิตสูง และโรคหัวใจขาดเลือด ผสู้ ูงอายดุ ีขึ้นมากกว่าตอนก่อนเริ่มกิจกรรมอยา่ งมี ผู้สูงอายุมีค่าดัชนีมวลกาย (ระดับปกติ)8 และ นัยสาคัญทางสถิติท่ีระดับ 0.016 และ <0.001 ความสามารถในการดาเนินชีวิตประจาวันคงท่ีเมื่อ ตามลาดับ แสดงให้เห็นว่าการจัดกิจกรรมมีผลทา เปรียบเทียบกับก่อนเข้าร่วมกิจกรรม ผู้สูงอายุ ให้ผู้สูงอายุสนใจ เล็งเห็นความสาคัญในการดูแล กลุ่มติดสังคมไม่ได้มีการเปล่ียนแปลงเป็นกลุ่มติด ตนเองเพ่ือให้มีสุขภาพดี ก็จะมีพฤติกรรมดูแล บ้าน และผู้สูงอายุกลุ่มติดบ้านไม่ได้มีการ สขุ ภาพตนเองเปน็ อย่างดี เปล่ยี นแปลงเปน็ กลุ่มตดิ เตียง ซ่ึงผลการศึกษาท่ไี ด้ ถือว่าเป็นผลดีต่อผู้สูงอายุท้ัง 3 กลุ่ม การ 5) คุณภาพชีวิตผู้สงู อายุกลุ่มภาวะ เปลี่ยนแปลงด้านสุขภาพน้ันอาจต้องใช้เวลา พึ่งพิงท่ีมีภาวะสุขภาพปกติ หลังจากที่ผู้สูงอายุ ยาวนานในระดบั หน่ึง เข้าร่วมกิจกรรมทาให้ภาพรวมคุณภาพชีวิตอยู่ใน ระดับปานกลาง ซึ่งดีข้ึนมากกว่าตอนก่อนเร่ิม 2) ด้านพฤติกรรมสุขภาพผู้สูงอายุ กิจกรรมอย่างมีนัยสาคัญทางสถิติท่ีระดับ 0.001 กลุ่มตัวอย่าง ผู้สูงอายุมีพฤติกรรมการออกกาลัง ปัจจัยสาคัญอย่างหน่ึงอาจเน่ืองมาจากผู้สูงอายุ กาย ทางานอดิเรก ตรวจสุขภาพ ดีขึ้นกว่าก่อน ได้รับการดูแลจาก CG อย่างท่ัวถึง และได้ปฏิบัติ การเร่ิมดาเนินการวิจัย สาเหตุส่วนหน่ึงเนื่องจาก ตามคาแนะนาของ CG การได้รับความรู้แนว เจ้าหน้าท่ีและบุคลากรได้ตรวจร่างกายให้ผู้สูงอายุ ทางการปฏิบัติตนท่ีถูกต้อง จนเกิดความมั่นใจใน ทุกคนที่เข้าร่วมกิจกรรม และได้รับคาแนะนาใน การปฏิบัติอย่างสม่าเสมอ ส่งผลให้ผู้สูงอายุ การปฏิบัติตนท่ีดีและถูกต้อง ผู้สูงอายุท่ีเข้าร่วม ตระหนักถึงประโยชน์ท่ีได้รับจากการดูแลสุขภาพ โครงการรู้สึกถึงการได้รับกาลังใจและเห็นคุณค่า ตนเองมากขึ้น รวมไปถึงผู้ดูแลผู้สูงอายุท่ีอยู่ท่ีบ้าน ของตนเอง ดว้ ยเชน่ กนั 3) คุณภาพชีวิตผู้สูงอายุกลุ่มติด 6) คุ ณ ภ า พ ชี วิ ต ด้ า น สุ ข ภ า พ สังคมที่มีภาวะสุขภาพปกติ ภาพรวมคุณภาพ ผ้สู ูงอายุกลุ่มภาวะพ่ึงพงิ ที่มีปัญหาภาวะสุขภาพ ชีวติ อยู่ในระดบั ปานกลาง มีระดับคะแนนคณุ ภาพ หลังจากท่ีผู้สูงอายุเข้าร่วมกิจกรรมทาให้ภาพรวม ชีวิตสูงกกว่าก่อนการทากิจกรรมอย่างมีนัยสาคัญ คุณภาพชีวิตด้านสุขภาพ และภาวะสขุ ภาพ (VAS) ทางสถิติที่ระดับ <0.001 แสดงว่าหลังจากที่ ดีขึ้นมากกว่าก่อนเริ่มดาเนินกิจกรรม ซ่ึงแตกต่าง ผู้ สู ง อ า ยุ เ ข้ า ร่ ว ม กิ จ ก ร ร ม ท า ใ ห้ คุ ณ ภ า พ ชี วิ ต กันอย่างมีนัยสาคัญทางสถิติที่ระดับ 0.029 และ ผู้สูงอายุดีข้ึน และสอดคล้องกับข้อมูลเชิงคุณภาพ 0.019 ตามลาดับ การที่คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ จ า ก ก า ร สั ม ภ า ษ ณ์ พ บ ว่ า ผู้ สู ง อ า ยุ มี ก า ร ดีขึ้นเป็นผลมาจากได้รับการดูแลจาก CG ท่ัวถึง Academic Journal of Community Public Health 37 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มิถุนายน 2563 และผู้สูงอายุท่ีบ้านได้ปฏิบัติตามคาแนะนาของ <0.001 แสดงให้เห็นว่าภาคีเครือข่ายเห็น ผู้ดูแลผ้สู ูงอายุอย่างตอ่ เนอ่ื งสมา่ เสมอ ความสาคัญในการเข้าร่วม และมีบทบาทในการ พฒั นาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ ทาให้ชุมชนนเี้ กิดการ 7) ก า ร มี ส่ ว น ร่ ว ม ข อ ง ภ า คี มีส่วนร่วมเพ่ิมมากข้ึน การสร้างความสัมพันธ์ เครือข่ายในชุมชนในการพัฒนาคุณภาพชีวิต ภายในชุมชนให้มีความสนใจในจุดร่วมเดียวกัน และคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพของผู้สูงอายุ จนเกิดการตระหนักรู้ในความห่วงใยต่อคุณภาพ ภาพรวมการมีส่วนร่วมอยู่ในระดับสูง และมรี ะดับ ชวี ิตผู้สูงอายุ คะแนนเฉล่ียสูงข้ึนมากกว่าก่อนการเร่ิมกิจกรรม ซ่ึงแตกต่างกันอย่างมีนัยสาคัญทางสถิติที่ระดับ ตารางท่ี 5 ระดับการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายในชุมชนในการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ หลังเข้า ร่วมกิจกรรม (n=26) ระดับการมสี ่วนร่วมของภาคีเครอื ข่ายในชุมชน จานวน (ร้อยละ) สูง (46.68-60.00 คะแนน) 13 (50.0) ปานกลาง (33.34-46.67 คะแนน) 11 (42.3) นอ้ ย (20.00-33.33 คะแนน) 2 (7.7) (Mean =45.27, S.D. =8.19, Min = 32 , Max =60) ตารางท่ี 6 เปรียบเทียบระดับการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายในชุมชนในการพัฒนาคุณภาพชีวิต ผสู้ งู อายุ กอ่ นและหลังเข้ารว่ มกจิ กรรม (n=26) ระดับการมีส่วนร่วม n x S.D. Std. t-test 95%CI P- Error value Mean กอ่ นการเขา้ ร่วมวิจยั 26 34.31 10.16 1.65 6.633 7.55- <0.001 หลังการเขา้ ร่วมวจิ ยั วิจยั 26 45.27 8.19 14.36 4. ปัจจัยแห่งความสาเร็จในการ ท้องถ่ิน (อปท.) มีการประสานแผนพัฒนาและ พัฒนาคุณภาพชีวิตและคุณภาพชีวิตด้าน การบูรณาการงบประมาณ 5) ทีม CG และ 6) มี สุขภาพของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของ การติดตาม ประเมินผล และสรุปผลการ ชุมชนในตาบลกุดไส้จ่อ อาเภอกันทรวิชัย ดาเนนิ งาน จงั หวดั มหาสารคาม สรปุ และอภปิ รายผลการวิจยั ปัจจัยท่ีทาให้การวิจัยน้ีประสบผลสาเร็จได้ ประกอบไปด้วย 1) ภาคีเครือข่ายเข้มแข็ง 2) การ การศึกษาครั้งน้ีแสดงให้เห็นว่าความสาเร็จ มีส่วนร่วมของภาคีเครือข่าย 3) มีการจัดทา ของการพัฒนาคุณภาพชีวิตและคุณภาพชีวิตด้าน แผนพัฒนาร่วมกับภาคีเครือข่ายที่ชัดเจน 4) สุขภาพของชุมชนจะบรรลุผลได้ ภาคีเครือข่ายใน หน่วยงานสาธารณสุข และองค์กรปกครองส่วน ชุมต้องเข้มแข็ง เห็นความสาคัญของปัญหา มอง 38 Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปีท่ี 6 ฉบับที่ 2 เมษายน – มิถุนายน 2563 ปัญหาด้านสุขภาวะของผู้สูงอายุเป็นเป้าหมาย พัฒนาระบบดูแลผู้สูงอายุที่ป่วยเป็นโรคเบาหวาน เดียวกัน เกิดกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ความ แบบมีส่วนร่วมของชุมชน ตาบลทุ่งแสงทอง คิดเห็น และประสบการณ์ระหว่างกลุ่มภาคี อาเภอนางรอง จังหวัดบุรีรมย์ ประกอบด้วย การ เครือข่าย เพื่อร่วมคิด วิเคราะห์ปัญหา ก่อน มเี ป้าหมายท่ีชดั เจน การทางานเป็นระบบ บริหาร รวมกันจัดทาแผนการปฏิบัติการพัฒนาคุณภาพ และจัดการโยชุมชน สมาชิกเรียนรู้จนเกิดทักษะ ชีวิตและคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพของผู้สูงอายุใน ในการทางาน ตลอดจนนาทักษะที่ได้มาปรับใช้ใน ชุมชนอย่างมีประสิทธิภาพสูงสุด นอกจากน้ี การทากิจกรรมกับชมุ ชนของตนเอง และเครอื ข่าย หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น หน่วยงานสาธารณสุข มที กั ษะในการร่วมกนั อยา่ งแท้จริง องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ยังได้มีการ ป ร ะ ส า น แ ผ น พั ฒ น า แ ล ะ ก า ร บู ร ณ า ข้อเสนอแนะที่ได้จากการวจิ ัย การงบประมาณร่วมกันจนเกิดเป็นรูปธรรม จน 1) การพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุกลุ่มติด โครงการและกิจกรรมประสบผลสาเร็จได้ ผลการ พัฒนาท่ีได้สามารถนามา สรุปผลการดาเนินงาน สังคม ควรจัดต้ังโรงเรียนผู้สูงอายุตาบลกุดไส้จ่อ พัฒนาคุณภาพชีวิตและคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพ เพื่อให้สามารถเป็นต้นแบบของโรงเรียนผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุในชุมชน เพ่ือสะท้อนกลับให้กับชุมชน ต่อไป มีการจัดกิจกรรมให้ผู้สูงอายุมาพบปะกัน ต่อไป ซ่ึงผลสาเร็จที่ได้ยังสอดคล้องกับนโยบาย เดือนละ 2 คร้ัง และทากิจกรรมร่วมกันอย่าง ก า ร พั ฒ น า ร ะ บ บ ก า ร ดู แ ล ร ะ ย ะ ย า ว ด้ า น สมา่ เสมอ ส า ธ า ร ณ สุ ข ส า ห รั บ ผู้ สู ง อ า ยุ ท่ี มี ภ า ว ะ พ่ึ ง พิ ง 9 สอดคล้องกับการศึกษาของกัมปนาท บริบูรณ์10 2) การพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุกลุ่ม ปัจจัยแห่งความสาเร็จของโรงเรียนผู้สูงอายุท่ีได้ ภาวะพึ่งพิง ควรส่งเสริมให้มีการจัดบริการเชิงรุก จากงานวิจัยประกอบด้วย 1) การมีผู้นาชัดเจน ของ CG ให้มากขึ้น เพื่อเป็นฟันเฟืองในการดูแล ภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ พระภิกษุ และ ช่วยเหลือผู้สูงอายุท่ีมีภาวะพ่ึงพิง การดาเนินงาน เครือข่ายที่เกี่ยวข้อง 2) การมีเป้าหมายเดียวกันท่ี ของ CG ควรออกเย่ียมบ้านผู้สูงอายุสัปดาห์ละ 1 ชัดเจนท้ังกลุ่มหมู่คณะ 3) การมีส่วนร่วมของภาคี ครั้ง โดยจะให้ CG รายงานผลการออกเยี่ยมบ้าน เครือข่ายมีเวทีในการพูดคุย พบปะและเพื่อผสาน ต่อผู้จัดการระบบการดูแลผู้สูงอายุระยะยาว พลังการดาเนินงานอย่างต่อเนอ่ื ง 4) เครือข่ายทาง (Care Manager: CM) ทุกสัปดาห์ และมีการ สังคมท่ีเข้มแข็ง ได้แก่ หน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องท้ัง ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู้และถอดบทเรียนจาก ภายใน และภายนอกเพ่ือผสานการดาเนินการ การเยยี่ มบา้ นเดือนละ 1 คร้งั บูรณาการ การทางานร่วมกัน 5) การเรียนรู้และ ดาเนินงานอย่างต่อเนื่องทบทวนและสรุปบทเรียน 3) ภาคีเครือข่ายต้องเห็นความสาคัญ การทางานเป็นระยะ และสง่ คืนข้อมูลกลับสู่ชุมชน บทบาทในการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ การ เพ่ือนามาพัฒนากระบวนการทางานอย่างต่อเน่ือง สร้างความสัมพนั ธ์ภายในชุมชนให้มีความสนใจใน 6) หน่วยงานส่วนท้องถ่ิน สนับสนุนงบประมาณ จุดร่วมเดียวกัน จนเกิดการตระหนักรู้และมีความ บคุ ลากร และสถานที่ สอดคลอ้ งกับการศึกษาของ ห่วงใยต่อคุณภาพชวี ติ ผู้สงู อายุ ปิยวรรณ เหลาสา กระจ่าง ตลับนิล และสุภรณ์ ชุมพลวงศ์11 ว่าปัจจัยแห่งความสาเร็จของการ 4) หน่วยงานสาธารณสุขและองค์กร ปกครองส่วนท้องถ่ิน (อปท.) ในพื้นที่ มีการ ป ร ะ ส า น แ ผ น พั ฒ น า แ ล ะ ก า ร บู ร ณ า การงบประมาณรว่ มกันจนเกิดเป็นรปู ธรรม Academic Journal of Community Public Health 39 Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวิชาการสาธารณสุขชมุ ชน ปที ี่ 6 ฉบับท่ี 2 เมษายน – มิถนุ ายน 2563 5) ควรมีการศึกษาเปรียบเทียบการพัฒนา 5. สุมทั นา กลางคาร, วรพจน์ พรหมสตั ยพรต. คุณภ าพชีวิตผู้สูงอายุในเขตพื้นที่อื่น เพื่อ หลักการวิจยั ทางวิทยาศาสตร์สุขภาพ. 6th เปรียบเทียบกระบวนการดาเนินงานพัฒนา ed. มหาสารคาม: สารคามการพิมพ์-สารคาม คุณภาพชีวิตผู้สูงอายุของท้องถิ่นอ่ืนที่เหมาะสม เปเปอร์; 2553. หนา้ 124. กบั บริบทของชมุ ชน 6. EQ-5D-5L – EQ-5D. (n.d.). (Accessed 6) ควรมีการวิจัยการพัฒนาศักยภาพการ November 7, 2018, at ดูแลผสู้ งู อายภุ าวะพึง่ พงิ ของ CG https://euroqol.org/eq-5d- instruments/eq-5d-5l-about/) กิตติกรรมประกาศ 7. กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ . คู่มือ ขอขอบพระคุณผู้อานวยการและเจ้าหน้าที่ การคดั กรอง/ประเมินผ้สู งู อายุ. สานกั งาน โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบลกุดไส้จ่อ และ กจิ การโรงพิมพส์ งเคราะห์องคก์ ารทหารผ่าน ภาคีเครือข่ายในชุมชนทุกท่าน รวมถึงองค์กร ศึก; 2557. ปกครองส่วนท้องถ่ิน ตาบลกุดไส้จ่อ อาเภอกันทร วชิ ัย จังหวดั มหาสารคาม ท่ีให้ความร่วมมือในการ 8. สานักส่งเสรมิ สขุ ภาพ กรมอนามยั กระทรวง ใช้พื้นท่ีเป็นแหล่งเก็บข้อมูลและให้ความกรุณาใน สาธารณสุข. ข้อมูลดัชนมี วลกายของผูส้ งู อายุ. การตอบคาถามและร่วมแสดงความคิดเห็น และ 2556. (Accessed November 7, 2018, at ตอบแบบสอบถามสาหรบั การวจิ ัยในครั้งน้ี http://hp.anamai.moph.go.th/main.php ?filename=index_th) เอกสารอา้ งองิ 9. กระทรวงสาธารณสขุ . แผนยุทธศาสตร์ 1. สานักงานสถติ แิ ห่งชาต.ิ สรปุ ผลที่สาคัญการ กระทรวงสาธารณสุข ประจาปีงบประมาณ ทางานของผสู้ งู อายใุ นประเทศไทย พ.ศ. 2562 ภายใต้แผนยทุ ธศาสตร์ชาติ ระยะ 20 ปี 2562. กรงุ เทพฯ: สานักสถิติพยากรณ์; 2562. ด้านสาธารณสขุ ; 2561. 2. สานักงานสาธารณสขุ จังหวดั มหาสารคาม. 10.กมั ปนาท บรบิ ูรณ.์ แนวทางการพัฒนารปู แบบ (n.d.). HDC - Dashboard. (Accessed โรงเรียนผูส้ ูงอายใุ นชมุ ชน. วารสารรามคาแหง November 7, 2018, at ฉบับคณะศึกษาศาสตร์ (มนุษยศาสตร์และ https://mkm.hdc.moph.go.th) สังคมศาสตร์) 2562; 1(1): 40–5. 3. World Health Organization. The World 11.ปยิ วรรณ เหลาสา, กระจ่าง ตลบั นลิ , และ Health Organization Quality of Life สุภรณ์ ชมุ พลวงศ.์ การพัฒนาระบบการดูแล (WHOQOL)-BREF. Geneva Switzerland; สขุ ภาพผสู้ ูงอายุทปี่ ่วยดว้ ยโรคเบาหวานแบบมี 2004. ส่วนร่วมของชุมชน ตาบลทงุ่ แสงทอง อาเภอ นางรอง จงั หวดั บุรรี มั ย.์ วารสารบัณฑิต 4. วรี ยทุ ธ ชาตะกาญจน.์ วิจยั เชงิ ปฏิบตั กิ าร. วทิ ยาลัย มหาวิทยาลัยราชภฏั สรุ นิ ทร์ 2558; วารสารราชภฏั สุราษฎรธ์ านี 2558; 2(1): 29– 9(1): 96-106. 49. 40 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 Academic Journal of Community Public Health

วารสารวิชาการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปีที่ 6 ฉบบั ท่ี 2 เมษายน – มถิ ุนายน 2563 Received: 11 Dec 2019, Revised: 24 Jan 2020 Accepted: 5 Mar 2020 นพิ นธต์ ้นฉบับ การเปรยี บเทียบผลของการชแี้ นะและการสอนสขุ ศกึ ษาต่อพฤติกรรมสขุ ภาพและระดับ ความดันโลหิตของผ้สู งู อายุโรคความดนั โลหติ สูงทค่ี วบคมุ ไมไ่ ด้ แผนกผ้ปู ว่ ยนอก โรงพยาบาลโคกสาโรง จังหวัดลพบุรี ภูรดา ยังวลิ ัย1,* บทคดั ยอ่ การวิจยั กึ่งทดลองครั้งน้ีมีวตั ถุประสงค์เพ่ือเปรียบเทียบผลของการชแ้ี นะและการสอนสุขศึกษา ต่อพฤติกรรมสุขภาพ และระดับความดันโลหิต ก่อนและหลังการทดลองของผู้สูงอายุโรคความดัน โลหิตสูงท่ีควบคุมไม่ได้ ระหว่างกลุ่มที่ได้รับการช้ีแนะกับกลุ่มที่ได้รับการสอนสุขศึกษาตามปกติ ระหว่างวันที่ 1 ตุลาคม 2561 – 30 กันยายน 2562 จานวน 60 คน สุ่มเข้ากลุ่มทดลอง จานวน 30 คน และ กลุ่มควบคุมจานวน 30 คน โดยมีคุณสมบัติตามเกณฑ์ที่กาหนด ซึ่งจับคู่ให้มีลักษณะ คล้ายคลึงกันในเรื่อง เพศ อายุ ระดับการศึกษา และภาวะสุขภาพ เคร่ืองมือท่ีใช้เก็บรวบรวมข้อมูล ประกอบด้วย แบบสอบถามข้อมูลท่ัวไป ระดับความดันโลหิต และแบบประเมินพฤติกรรมสุขภาพ ของผู้สูงอายุโรคความดันโลหิตสูงชนิดไม่ทราบสาเหตุ สถิติท่ีใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล คือ ความถ่ี ร้อยละ ค่าเฉล่ีย ส่วนเบ่ียงเบนมาตรฐาน t-test for dependent samples และ t-test for independent samples ผลการวิจัยพบว่า ผู้สูงอายุกลุ่มทดลอง หลังจากได้รับแผนการชี้แนะเพ่ือ การปรับพฤติกรรมสุขภาพ โดยใช้แนวคิดการช้ีแนะของแฮส (HASS) มาประยุกต์ใช้ มีคะแนนเฉลี่ย ของพฤตกิ รรมเพ่มิ ขึ้น กว่าก่อนการทดลอง และเพมิ่ ขึน้ มากกว่ากลมุ่ ควบคุม สว่ นระดับความดนั โลหิต ลดลงกวา่ ก่อนการทดลอง และ ลดลงกว่ากลมุ่ ควบคุม โดยได้ผลแตกตา่ งกันอย่างมีนัยสาคญั ทางสถิติ (p<.05) โดยสรุป ผลจากการศึกษาแสดงให้เห็นว่าการประยุกต์ใช้แผนการชี้แนะดังกล่าว ส่งผลให้ คะแนนเฉล่ียพฤติกรรมสุขภาพเพิ่มขึ้น และระดับความดันโลหิตลดลง ดังน้ันเพ่ือให้การดูแลสุขภาพ ของผู้สูงอายุมีประสิทธิภาพ และ ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดียิ่งข้ึน แผนการช้ีแนะดังกล่าวที่ผู้วิจัย ศึกษานคี้ วรนาไปเผยแพรแ่ ละประยกุ ต์ใช้ขยายผลตอ่ ไป คาสาคัญ แผนการชแี้ นะ พฤติกรรมสุขภาพ ผู้สูงอายโุ รคความดนั โลหิตสูงท่คี วบคุมไม่ได้ 1 กลมุ่ งานการพยาบาล โรงพยาบาลโคกสาโรง 41 Vol. 6 No. 2, April – June 2020 * Corresponding author: [email protected] Academic Journal of Community Public Health

วารสารวชิ าการสาธารณสขุ ชมุ ชน ปที ่ี 6 ฉบบั ที่ 2 เมษายน – มิถุนายน 2563 Original Article Effects Comparisions of Coaching and Health Education on Health Behaviors and Blood Pressure Level of the Elderly with Uncontrolled Hypertension in Out Patient Department Khoksamrong Hospital, Lopburi Province Purada Yungwilai1,* Abstract The objective of this Quasi-Eexperimental research was studies comparisions of effects of coaching by HASS concept and Health education to health behavior and blood pressure level, both before and after experimental study, between control group and experimental group for elderly patients with uncontrolled hypertension. The study was started in October 1, 2018, and finished in April 30, 2019. There were 60 participants that was 30 person randomly selected in each control group, and experimental group by qualification criteria. Both groups were matched pairs by using sex, age, education level, and health status. Research instruments were demographic data, blood pressure level, and health behavior assessment form for elderly patients with uncontrolled hypertension. The data were analyzed by using descriptive statistic, Independent t-test and Paired t-test. The results showed that after experimental study of experimental group, average scores of health behavior was increased before experimental study, increased more than control group. Blood pressure level was decreased before experimental study, and was decreased lower than control group, and there were different significantly at the.05 level. (p<.05) In conclusion, the results revealed that applying off coaching by HASS concept and health education affected to increases health behavior, and decrease blood pressure level, therefore, coaching by HASS concept and health education should expanded in another area for elderly patients care, and quality of life improvement. . Keywords : Coaching on health , Health Behaviors, Elderly with uncontrolled hypertension 1 Khoksamrong Hospital, Lopburi Province Vol. 6 No. 2, April – June 2020 * Corresponding author: [email protected] 42 Academic Journal of Community Public Health