teachcompressed_1896102568

การประเมินผล ขณะเรียน 1. สังเกตความสนใจ 2. สังเกตการณน์ าเสนอผลงาน 3. ตรวจแบบฝึกหดั 4. สังเกตการณ์ปฏบิ ตั กิ ิจกรรม 5. ประเมินผลการปฏิบัติการทดลองตามใบทดลอง หลงั เรียน 1. ทาทดสอบหลังเรียน 2. ประเมินตนเองและเพ่ือนรว่ มงาน เรื่องกจิ นสิ ยั ในการปฏิบัติงาน และคุณลกั ษณะท่ตี ้องการบรู ณาการ คณุ ธรรม จรยิ ธรรม 3-5

บนั ทึกหลังการสอน ผลการใช้แผนการจดั การเรยี นรู้ ผลการใช้แผนการจดั การเรียนรู้ เรื่องการเร่มิ เดนิ มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลบั 3 เฟส ดว้ ยแมกเนติกคอน แทคเตอร์ ดังนี้ 1. เวลาท่ใี ช้สอน………………………………………………………………………………………..……………………............…….. 2. เน้อื หา…….............……………………………………………………………………………………….…………………………….. 3. สื่อการสอน………………….............…………………………………………………………………….…………………………… ผลการเรยี นของนักเรียน ……………………………………………………………………………………............……………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ผลการสอนของครู ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ลงชื่อผู้บนั ทกึ ……………….…………… (…………………………..) ความคิดเหน็ /ข้อเสนอแนะของหวั หนา้ สถานศึกษาหรือผู้ที่ได้รับมอบหมาย ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ลงชื่อ…………………….………………. (…………….....………………) ตาแหนง่ ……………….………………… 3-6

หนว่ ยที่ 5 การควบคมุ มอเตอรไ์ ฟฟ้ ากระแสสลบั 3 เฟส 5.1 การเรม่ิ เดนิ มอเตอรไ์ ฟฟา้ กระแสสลับ 3 เฟส ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ มอเตอรไ์ ฟฟูากระแสสลบั 3 เฟส แบง่ ออกเปน็ 2 ประเภท คอื 1. แบบซิงโครนัส (Synchronous Motor) 2. แบบเหน่ยี วนา (Induction Motor) 2.1 แบบโรเตอร์กรงกระรอก (Squirrel Cage Rotor) 2.2 แบบโรเตอร์พนั ขดลวด (Wound Rotor) การควบคุมมอเตอร์ไฟฟูา 3 เฟส ที่จะกล่าวถึงต่อไปน้ีหมายถึงการควบคุมมอเตอร์แบบเหนี่ยวนา โรเตอรก์ รงกระรอก เนอื่ งจากเป็นมอเตอร์ที่คงทน ดูแลรักษาง่าย ดังนั้นในบทน้ีจะกล่าวถึงการเขียนแบบวงจร ควบคุมมอเตอร์ด้วยคอนแทคเตอร์ การเริ่มเดิน การหยุดและการกลับทางหมุน มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส โดยใช้อปุ กรณช์ นดิ ต่างๆ การเขยี นแบบวงจรควบคมุ มอเตอร์ดว้ ยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ การเขียนแบบวงจรควบคุมมอเตอร์ แบ่งออกเปน็ 4 แบบ ดงั นี้ 1. วงจรสายเดียว (One Line Diagram) จะเขยี นแสดงการทางานของวงจรกาลัง แต่จะเขียนด้วยเส้นเพียงเส้นเดียว ดังนั้นผู้ท่ีแปลความหมาย ของวงจรชนดิ นี้ จะต้องมีความเขา้ ใจพอสมควร 3 Fure Contactor Overload M 3 Mofor รปู ท่ี 5-1 วงจรสายเดยี ว 3-7

1. วงจรแสดงการทางาน (Schematic Diagram) แบ่งตามลกั ษณะการทางานได้ 2 วงจร คือ - วงจรกาลัง (Power Circuit) จะเขียนแสดงรายละเอียดเฉพาะวงจรกาลังเท่านั้น (ส่วนของวงจรที่มี กระแสไฟฟูาไหลผา่ นจานวนมาก) - วงจรควบคุม (Control Circuit) จะเขียนแสดงรายละเอียดการทางานของส่วนวงจรควบคุมเท่าน้ัน อปุ กรณ์หลกั คือ แมกเนติกคอนแทคเตอร์ ไทมเ์ มอรร์ ีเลย์ (รีเลย์หน่วงเวลา) และสวิทช์ปุมกด เป็นต้น การเขียนแบบวงจรควบคุมจะเรียงลาดับจากซ้ายไปขวามีตัวเลขกากับบอกจานวนแถว เช่น แถวที่ 1, 2, 3 L1 F2 F3 S1 S2 K1 K1 H1 H2 N วงจรควบคมุ รปู ท่ี 5-2 ก. วงจรแสดงการทางานของวงจรควบคุม 3-8

L1 L2 L3 N F1 K1 F3 U1 V1 W1 M 3 วงจรกาลัง รูปที่ 5-2 ข. วงจรแสดงการทางานของวงจรกาลัง 3. แบบงานจริง (Working Diagram) เป็นการเอาวงจรกาลังและวงจรควบคุมใน Schematic Diagram เข้าไว้ด้วยกัน การเขียนจึงมี ลักษณะคล้ายงานจรงิ แตจ่ ะเขียนโดยใชส้ ัญลักษณ์ L1 L2 L3 N F1 F2 K1 F3 H1 H2 U VW S2 S1 M 3 รูปท่ี 5-3 แบบงานจริง 3-9

4. วงจรประกอบการตดิ ต้ัง (Constructional Wiring Diagram) ในสภาพความเป็นจริงแล้วอุปกรณ์แต่ละอย่างจะอยู่คนละทีกัน น่ันคือ ระบบควบคุมจะติดต้ังไว้ ภายในตู้ที่มีฝากปิด แต่ว่าตัวมอเตอร์จะติดตั้งไว้ภายนอก ลักษณะเช่นนี้จึงต้องมีการโยงสายเชื่อมต่อเข้าหา กันโดยใช้ขั้วต่อสาย ( Terminal ) เช่นที่ขั้วต่อสาย X2 จุดท่ี 6 จะต่อกับข้ัวต่อสาย X3 จุดท่ี 1 แต่เม่ือ พิจารณาที่ขั้วต่อสาย X2 จุดที่ 4 และ 5 จะเป็นจุดเดียวกัน จึงรวมกันได้ เช่นเดียวกับข้ัวต่อสาย X3 จุดท่ี 5 และ 6 การต่อวงจรขดลวดมอเตอรไ์ ฟฟ้า 3 เฟส ภายในมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส ( Three Phase AC Motor ) จะประกอบด้วยขดลวด 3 ชดุ วางทามุม 120 องศา ซึ่งกันและกนั ทางไฟฟูา แตล่ ะชดุ จะมอี กั ษรกากบั ไว้ ดงั นี้ L1 L2 L3 3 U1 V1 W1 M 3 M 3 รปู ท่ี 5-4 สัญลักษณ์มอเตอร์ 3 เฟส การตอ่ วงจรขดลวดมอเตอร์ไฟฟา้ 3 เฟส มี 2 วิธี คือ 1. ต่อแบบสตาร์ (Star Connection) เรียกอกี อย่างวา่ ตอ่ แบบวาย (Wye Connection) เน่ืองจากมีลักษณะ คล้ายกบั อกั ษรตวั Y การตอ่ แบบนจ้ี ะรวมปลายขดลวดทุกชุดเอาไว้ด้วยกัน (ต่อ U2, V2 และ W2 เข้าด้วยกัน) จากนั้นจ่ายไฟเข้าที่ข้ัว U1, V1 และ W1 ดังรูปท่ี 5.7 อย่างไรก็ตามการต่อแบบสตาร์ อาจจะรวมขั้ว U1, V1 และ W1 เข้าด้วยกัน จากนั้นจา่ ยไฟเขา้ ทข่ี ว้ั U2, V2 และ W2 กไ็ ด้ผลเช่นเดียวกนั 3-10

L1 L2 L3 W2 U2 V2 U1 V1 W1 U1 V1 W1 U2 V2 W2 L1 L2 L3 รปู ที่ 5-5 การต่อขดลวดและขั้วต่อมอเตอร์แบบสตาร์ 1. ต่อแบบเดลตา้ (Delta Connection) เปน็ การต่อขดลวดให้เปน็ รูปสามเหลย่ี มลักษณะ ดงั รูปท่ี 5-6 L1 L2 L3 W2 U2 V2 U1 V1 W1 U1 V1 W1 U2 V2 W2 L1 L2 L3 รปู ที่ 5-6 การต่อขดลวดและขว้ั ต่อมอเตอร์แบบเดลต้า การเร่ิมเดนิ มอเตอรด์ ว้ ยการต่อโดยตรงกับแหลง่ จ่าย มอเตอร์ที่มีขนาดเล็กกว่า 7.5 แรงม้า (HP) จะต่อโดยตรงกับแหล่งจ่าย (Direct on Line Starter) เน่ืองจากมอเตอร์จะกินกระแสไม่สูงมากนัก ดังนั้น ในตอนเร่ิมเดินจึงสามารถจ่ายแรงดันเข้า มอเตอร์เทา่ กับแรงดันเต็มพิกัด (Full Voltage Motor Controller) แต่การที่จะปูอนแรงดันไฟฟูา 3 เฟส ให้มอเตอร์น้ันต้องพิจารณาจากตัวมอเตอร์ว่ามีขนาดเท่าไร การต่อขั้วสายอย่างไร และใช้แรงดันไฟฟูา เท่าใด ซึ่งจะสามารถดูท่ีแผ่นปูาย (Name Plate) ของมอเตอร์ตัวนั้น เช่นมอเตอร์ตัวหน่ึงที่แผ่นปูาย กาหนดเป็น 220/380 V, 3 เฟส แสดงว่ามอเตอร์ตัวน้ีต่อแบบเดลต้า เมื่อใช้กับแรงดันไฟฟูา 220 V 3-11

3 เฟส และต่อแบบสตาร์ เม่อื ใช้กบั แรงดันไฟฟูา 380 V 3 เฟส สาหรับอุปกรณ์ที่ใช้ในการเร่ิมเดินมอเตอร์ 3 เฟส ได้แก่ - สวทิ ช์ ON – OFF - สวิทช์ 3 ขว้ั สบั 1 ทาง - มอเตอรเ์ บรกเกอร์ หรือสวิทช์อตั โนมตั ิ - แมกเนติกคอนแทคเตอร์ 3N 380/220 V 50 Hz L1 L2 L3 N F1 S1 U1 V1 W1 M 3 รูปที่ 5-7 วงจรเรมิ่ หมุนมอเตอร์ 3 เฟส ด้วย ON – OFF Switch 3-12

3N 380/220 V 50 Hz L1 L2 L3 N F1 TPST U1 V1 W1 M 3 รปู ท่ี 5-8 วงจรเร่ิมหมุนมอเตอร์ 3 เฟส ด้ายสวทิ ช์ 3 ข้ัว สับ 1 ทาง 3N 380/220 V 50 Hz L1 L2 L3 N Q1 U1 V1 W1 M 3 รปู ที่ 5-9 วงจรเริ่มหมุนมอเตอร์ 3 เฟส ด้วย Motor Breaker 3-13

การเร่ิมเดนิ ดว้ ยแมกเนติดคอนแทคเตอร์ การเริ่มเดนิ มอเตอร์ด้วยแมกเนติดคอนแทคเตอรจ์ ะประกอบดว้ ยวงจร 2 สว่ น คือ 1. วงจรกาลงั เรียกอกี อยา่ งวา่ วงจรเพาเวอร์ (Power Circuit) ลกั ษณะดังรูปท่ี 5-10 ประกอบดว้ ย - ฟิวส์กาลงั (F1) ทาหนา้ ทปี่ อู งกันสายเมน - หน้าคอนแทคของแมกเนติกคอนแทคเตอร์ (K1) ทาหน้าท่ีปูองกันมอเตอร์เนื่องจากกระแสไฟฟูาเกิน กอ่ นท่ีมอเตอรจ์ ะไหม้ - มอเตอร์ 3 เฟส แบบเหนี่ยวนา L1 L2 L3 N F1 K1 F3 U1 V1 W1 M 3 วงจรกาลงั รูปท่ี 5-10 วงจรกาลังของการเร่มิ เดนิ มอเตอร์ 3 เฟส ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ ข. วงจรควบคุม เรียกอีกอย่างว่า วงจรคอนโทรล (Control Circuit) วงจรควบคุมอาจจะมีหลายลักษณะ ข้ึนอยู่กับการออกแบบวงจรและจุดประสงค์การใช้งานดังรูปที่ 5-12 แต่องค์ประกอบพื้นฐานที่จะต้องติดต้ังไว้ ในวงจรควบคมุ ได้แก่ 3-14

L1 F2 F3 S1 S2 K1 K1 H1 H2 N วงจรควบคุม รูปท่ี 5-11 วงจรควบคมุ ของการเร่มิ หมุนมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส ด้วยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ - ฟวิ สค์ วบคุม (F2) ทาหน้าทป่ี ูองกัน (Protection) วงจรควบคมุ ทัง้ หมด - หนา้ คอนแทคของโอเวอร์โหลดรีเลย์ (F3) ทาหน้าทต่ี ัดวงจรควบคมุ เพื่อให้มอเตอรห์ ยดุ ทางาน - คอยล์แมกเนติกคอนแทคเตอร์ (K1) ทาหน้าที่เป็นขดลวดแม่เหล็กไฟฟูา เมื่อจ่ายไฟเข้าคอยล์ จะทา ให้หน้าคอนแทคเปล่ียนไปตรงกันข้ามจาก ON จะเปล่ียนเป็น NC หรือจาก NC จะเปล่ียนเป็น ON สวิทช์ควบคุม โดยท่ัวไปแล้วสวิทช์ที่หน้าคอนแทคปกติปิด (NC) จะใช้เป็นสวิทช์กดหยุด (START) ส่วนสวิทช์ท่ีมีหน้าคอนแทคปกติเปิด (ON) จะใช้เป็นสวิทช์กิดเพื่อเร่ิมเดินมอเตอร์ (START) - หลอดสัญญาณ (Pilot Lamp หรือ Signal Lamp) เขียนแทนอักษรตัว H เช่น H1 , H2 ทาหน้าท่ี เป็นหลอดไฟสัญญาณเพื่อบ่งบอกการทางานของวงจร เช่น หลอดสีเขียว หมายถึงมอเตอร์กาลัง ทางานตามปกติ แต่ถ้าเป็นหลอดสีส้ม จะหมายถึงมอเตอร์อยู่ในสภาวะโอเวอร์โหลดหรือโหลดเกิน จากท่กี ลา่ วขา้ งตน้ รูปแบบการควบคมุ ที่ใชโ้ ดยทวั่ ไป จะมี 3 ลกั ษณะ คอื 1. วงจรควบคุมแบบใช้สวิทช์ชนดิ ล็อคคา้ งตลอด (ON – OFF Switch) 2. วงจรควบคมุ แบบชวั่ ขณะ (Jogging) 3. วงจรควบคมุ แบบใชค้ อนแทคชว่ ย (Auxilliary Contactort) 3-15

L1 F2 F3 S1 L1 S2 K1 F2 K1 H1 H2 N (ก) วงจรควบคุมแบ(บใ)ชค้ อนแทคชว่ ยเพ่อื ล็อคตวั เองใหท้ างานตลอดเวลา L1 F2 F3 F3 S1 S1 K1 H1 H2 K1 H1 H2 N ( ) (ข) วงจรควบคมุ แบบช้ัวขณ(Jะog(Jgoingggi)ng) N ( ()ค) วงจรควบคุมแบบใชส้ วติ ชช์ นดิ ลอ็ กค้างตลอด รูปที่ 5-12 แสดงวงจรควบคุมการเริม่ เดนิ และหยดุ ทางานด้วยการต่อโดยตรงกับแหลง่ จ่าย 3-16

ใบสาระการเรียน หน่วยที่ 5 ช่ือวิชา การควบคุมมอเตอรไ์ ฟฟูา เวลาเรียน ชอื่ หนว่ ย การควบคมุ มอเตอร์ไฟฟูา 6 ชั่วโมง กระแสสลับ 3 เฟส ช่อื เรอื่ งหรือชอื่ งาน การต่อวงจรควบคมุ มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ สาระสาคญั การควบคุมมอเตอร์ไฟฟูา 3 เฟส ท่ีจะกล่าวถึงต่อไปน้ีหมายถึงการควบคุมมอเตอร์แบบเหนี่ยวนา โรเตอร์กรงกระรอก เนื่องจากเป็นมอเตอร์ที่คงทน ดูแลรักษาง่าย ดังน้ันในบทน้ีจะกล่าวถึงการเขียนแบบวงจร ควบคมุ มอเตอร์ดว้ ยคอนแทคเตอร์ การเริ่มเดิน การหยุดและการกลับทางหมุน มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส โดยใช้อปุ กรณ์ชนดิ ต่างๆ เร่อื งทจ่ี ะศกึ ษา 1. การควบคมุ มอเตอร์ไฟฟาู กระแสสลับ 3 เฟส 1.1 การเริ่มเดนิ มอเตอรไ์ ฟฟูากระแสสลบั 3 เฟส ด้วยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ จุดประสงคก์ ารเรียนรู้ 1. ร้กู ารควบคมุ มอเตอรไ์ ฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส 1.1 อธบิ ายวิธกี ารเร่ิมเดนิ มอเตอรไ์ ฟฟูาด้วยอุปกรณค์ วบคุมแบบต่างๆ ได้ 1.2 เขียนวงจรควบคุมมอเตอร์ไฟฟาู กระแสสลับได้ 1.3 อธิบายวธิ ีการเริม่ เดินมอเตอรแ์ บบลดแรงดันไฟฟาู ได้ 1.4 แก้ไขวงจรควบคุมมอเตอร์ไฟฟาู กระแสสลับได้ 3-17

กิจกรรมการเรยี นการสอน ขน้ั ตอนการสอนหรือกจิ กรรมของครู ขั้นตอนการเรียนหรือกจิ กรรมของนกั เรยี น ขนั้ เตรียม ขน้ั เตรยี ม 1. เชค็ ช่ือนกั เรยี น 1. เรยี กชือ่ ตามเลขที่ 2. เตรียมเครื่องฉาย Power Point 2. ชว่ ยครเู ตรยี มเคร่ืองฉาย Power Point ขน้ั ประเมนิ ผลกอ่ นเรยี น ข้ันประเมนิ ผลกอ่ นเรียน ถามพ้ืนความรู้เก่ียวกับ การเร่ิมเดินมอเตอร์ ตอบคาถามด้วยความต้ังใจและสุจริตใจ โดยใช้ ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส ด้วยแมกเนติกคอนแทค ความรูพ้ ื้นฐานที่มีอยู่ เตอร์ ขัน้ นาเข้าสู่บทเรียน ข้นั นาเข้าสบู่ ทเรียน 1. ถามคาถามที่เกี่ยวข้องกับเนื้อหาเพื่อสร้างความ 1. ฟัง ตอบคาถามและซกั ถามขอ้ สงสัย สนใจ 2. ฟงั และซักถามขอ้ สงสัย 2. บอกสมรรถนะท่ีพึงประสงค์ในเร่ือง การเริ่มเดิน มอเตอรไ์ ฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส ด้วยแมกเนติก คอนแทคเตอร์ ขั้นสอน ขั้นสอน 1. สอนเนอื้ หาตามหัวข้อของแผนการจัดการเรียนรู้ 1. จดบันทึก ตอบคาถาม ซกั ถามข้อสงสัยตรงตามเน้ือหา โดยใช้วิธีถาม-ตอบกับนักเรียนโดยใช้ความรู้เดิม ดว้ ยวาจาทีส่ ภุ าพเรยี บร้อย ของนักเรียนมาต่อยอดเป็นความรู้ใหม่พร้อมใช้ 2. ตัวแทนนักเรียนรับเอกสารประกอบการสอน การเริ่ม ส่ือ Power Point และตัวอย่างของจริง เดินมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส ด้วยแมกเนติก ประกอบการสอน คอนแทคเตอร์ ไปทาใบงาน โดยครูคอยสังเกตและให้ 2. มอบหมายให้ทาใบงาน คาแนะนาเพ่มิ เตมิ 3. อธิบายพร้อมเทคนิคในการต่อวงจรการควบคุม 3. จดบันทึก ตอบคาถาม ซักถามข้อสงสัยด้วยวาจาที่ มอเตอร์ไฟฟูา และตอบข้อซักถามเกี่ยวกับงานที่ สุภาพเรียบรอ้ ย จะปฏิบัติ โดยใช้ Power Point 4. ศึกษาใบงาน ซกั ถามข้อสงสยั ดว้ ยความต้ังใจ 4. ควบคมุ ดูแลและให้คาแนะนาขณะทาใบงาน 5. จดบันทกึ ตอบคาถาม ซกั ถามข้อสงสัยตรงตามเน้ือหา 5. ตรวจเช็ควัสดุ-อุปกรณ์และเครื่องมือในการต่อ ด้วยวาจาทส่ี ุภาพเรียบร้อย วงจรการควบคมุ เครื่องกลไฟฟูา 6. ตรวจวสั ดุ-อปุ กรณแ์ ละเครอื่ งมอื ในการทาใบงาน 7. ปฏบิ ัตกิ ารทาใบงาน 8. รว่ มกันทาความสะอาดพ้นื ที่ปฏิบัติงาน 3-18

กจิ กรรมการเรยี นการสอน ข้ันตอนการสอนหรอื กิจกรรมของครู ขน้ั ตอนการเรยี นหรอื กิจกรรมของนักเรียน ขั้นสรุป อภิปรายและรว่ มสรปุ เรื่องทเ่ี รยี นรว่ มกัน นาอภิปรายสรุปสาระสาคัญเรื่อง การเร่ิมเดิน 1. ทาแบบทดสอบหลงั เรยี น ดว้ ยความม่ันใจและสุจรติ ใจ มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส ด้วยแมกเนติก 2. ตรวจสอบความถูกต้อง ซักถามขอ้ สงสัย คอนแทคเตอร์ ขัน้ ประเมินผลหลงั เรียน 1. มอบหมายใหท้ าใบงานหลงั เรยี น 2. สรุปผลการประเมินผลรวม การเร่ิมเดินมอเตอร์ ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส ด้วยแมกเนติกคอน แทคเตอร์ เกี่ยวกับกิจนิสัยในการปฏิบัติงาน และคุณลักษณะที่ต้องการบูรณาการคุณธรรม จรยิ ธรรม ใบงาน และใบทดสอบ 3-19

งานท่มี อบหมายหรือกิจกรรม กอ่ นเรียน 1. เช็คชือ่ นกั เรียน 2. เตรยี มเคร่ืองฉาย Power point ขณะเรยี น 1. ทาแบบฝกึ หดั 2. เฉลยแบบฝกึ หดั 3. ปฏบิ ัตกิ ารทดลอง 4. ประเมินผลการปฏิบัติงาน 5. ครแู ละนักเรียนรว่ มกนั สรุปสาระสาคญั เรื่อง การเริ่มเดินมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลบั 3 เฟส ดว้ ยแมกเนติก คอนแทคเตอร์ หลังเรียน 1. ประเมินผลการปฏบิ ัติงาน และคุณลักษณะท่ีตอ้ งการบรู ณาการคุณธรรม จรยิ ธรรม ส่ือการเรยี นการสอน 1. สอื่ การเรยี นการสอน E-learning สอื่ สงิ่ พิมพ์ 1. เอกสารประกอบการสอนการเร่ิมเดนิ มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลบั 3 เฟส ด้วยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ สอื่ โสตทัศน์ 1. Power point หนุ่ จาลองหรือของจรงิ 1. แผน่ ปูายตัวอย่าง 2. รูปลกั ษณะของสญั ลกั ษณ์และอปุ กรณ์ควบคุมเคร่ืองกลไฟฟาู เช่น แมกเนติกคอนแทคเตอร์ สวทิ ช์ปุมกด โอเวอร์โหลด เปน็ ตน้ 3-20

การประเมนิ ผล ขณะเรียน 1. สงั เกตความสนใจ 2. สังเกตการณน์ าเสนอผลงาน 3. ตรวจแบบฝกึ หดั 4. สงั เกตการณ์ปฏิบัติกิจกรรม 5. ประเมินผลการปฏบิ ตั ิการทดลองตามใบทดลอง หลงั เรียน 1. ทาทดสอบหลังเรยี น 2. ประเมินตนเองและเพ่ือนร่วมงาน เรื่องกิจนิสัยในการปฏิบัติงาน และคุณลักษณะท่ีต้องการบูรณาการ คุณธรรม จริยธรรม 3-21

บนั ทึกหลังการสอน ผลการใช้แผนการจัดการเรียนรู้ ผลการใชแ้ ผนการจัดการเรยี นรู้ เร่ืองการเรม่ิ เดนิ มอเตอร์ไฟฟาู กระแสสลับ 3 เฟส ดว้ ยแมกเนตกิ คอน แทคเตอร์ ดงั นี้ 1. เวลาทใี่ ช้สอน……………………………………………………………............………………………..………………………………….. 2. เนือ้ หา……………………………………………………………………………............……………….…………………………………….. 3. ส่ือการสอน………………………………………………………………………………............……….…………………………………… ผลการเรียนของนักเรียน ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ผลการสอนของครู ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ลงชอ่ื ผู้บันทกึ ……………….…………… (…………………………..) ความคดิ เหน็ /ข้อเสนอแนะของหวั หนา้ สถานศึกษาหรอื ผทู้ ่ีได้รับมอบหมาย ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ลงชอื่ …………………….………………. (…………….....………………) ตาแหนง่ ……………….………………… 3-22

5.2 การควบคุมไฟฟา้ กระแสสลบั 3 เฟส มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส แบ่งออกเปน็ 2 ประเภท คอื 1. มอเตอร์แบบซงิ โครนัส ( Synchronous Motor ) 2. มอเตอร์แบบเหน่ยี วนา ( Induction Motor ) 2.1 แบบโรเตอร์กรงกระรอก ( Squirrel Cage Rotor ) 2.2 แบบโรเตอร์พันขดลวด ( Wound Rotor ) การควบคุมมอเตอร์ไฟฟูา 3 เฟส ท่ีจะกล่าวถึงต่อไปน้ีหมายถึงการควบคุมมอเตอร์แบบเหนี่ยวนา โรเตอรก์ รงกระรอก เนื่องจากเปน็ มอเตอรท์ ่ีคงทน ดูแลรักษาง่าย ดังน้ันในบทน้ีจะกล่าวถึงการเขียนแบบวงจร ควบคุมมอเตอร์ด้วยคอนแทคเตอร์ การเร่ิมเดิน การหยุดและการกลับทางหมุน มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส โดยใช้อปุ กรณช์ นดิ ตา่ งๆ 5.2.1 การเขียนแบบวงจรควบคุมมอเตอร์ดว้ ยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ การเขียนแบบวงจรควบคมุ มอเตอร์ แบ่งออกเปน็ 4 แบบ ดังนี้ 1. วงจรสายเดียว (One Line Diagram) จะเขยี นแสดงการทางานของวงจรกาลัง แต่จะเขียนด้วยเส้นเพียงเส้นเดียว ดังนั้นผู้ท่ีแปลความหมาย ของวงจรชนิดน้ี จะตอ้ งมคี วามเข้าใจพอสมควร 3 Fure Contactor Overload M 3 Motor รปู ที่ 5-13 ตัวอยา่ งวงจรสายเดียว 3-23

2. วงจรแสดงการทางาน (Schematic Diagram) แบง่ ตามลกั ษณะการทางานได้ 2 วงจร คอื - วงจรกาลัง ( Power Circuit ) จะเขียนแสดงรายละเอียดเฉพาะวงจรกาลังเท่านั้น ( สว่ นของวงจรที่มีกระแสไฟฟูาไหลผ่านจานวนมาก ) - วงจรควบคุม ( Control Circuit ) จะเขียนแสดงรายละเอียดการทางานของส่วนวงจร ควบคุมเท่าน้ัน อุปกรณ์หลัก คือ แมกเนติกคอนแทคเตอร์ ไทม์เมอร์รีเลย์ ( รีเลย์หน่วงเวลา ) และสวิทช์ ปุมกด เป็นต้น การเขียนแบบวงจรควบคุมจะเรียงลาดับจากซ้ายไปขวามีตัวเลขกากับบอกจานวนแถว เช่น แถวท่ี 1,2,3 L1 F2 F3 X6 X1 X4 X5 S1 S3 K1 X2 S2 X3 K1 H1 H2 N วงจรควบคมุ รปู ที่ 5-14 ก.วงจรแสดงการทางานของวงจรควบคุม 3-24

L1 L2 L3 N F1 K1 F3 U1 V1 W1 M 3 วงจรกาลัง รปู ท่ี 5-14 ข. วงจรแสดงการทางานของวงจรกาลงั 3-25

3. แบบงานจรงิ (Working Diagram) เป็นการเอาวงจรกาลังและวงจรควบคุมใน Schematic Diagram เข้าไว้ด้วยกัน การเขียนจึงมี ลกั ษณะคลา้ ยงานจริง แต่จะเขียนโดยใช้สญั ลักษณ์ L1 L2 L3 N F1 F2 K1 F3 H1 H2 U VW S2 S1 M 3 รูปที่ 5-15 แบบงานจรงิ 4. วงจรประกอบการติดต้งั (Constructional Wiring Diagram) ในสภาพความเป็นจริงแล้วอุปกรณ์แต่ละอย่างจะอยู่คนละที่กัน น่ันคือ ระบบควบคุมจะติดตั้งไว้ ภายในตู้ท่มี ฝี ากปิด แตว่ า่ ตัวมอเตอรจ์ ะติดต้ังไว้ภายนอก ลักษณะเช่นนี้จึงต้องมีการโยงสายเชื่อมต่อเข้าหากัน โดยใช้ขัว้ ตอ่ สาย ( Terminal ) เชน่ ที่ข้วั ตอ่ สาย X2 จุดท่ี 6 จะต่อกับขว้ั ต่อสาย X3 จุดท่ี 1 แต่เมื่อพิจารณาท่ี ข้วั ตอ่ สาย X2 จดุ ท่ี 4 และ 5 จะเปน็ จดุ เดยี วกัน จงึ รวมกนั ได้ เชน่ เดยี วกับขว้ั ตอ่ สาย X3 จุดท่ี 5 และ 6 3-26

ใบสาระการเรยี น หนว่ ยที่ 5 ช่ือวชิ า การควบคมุ มอเตอรไ์ ฟฟาู เวลาเรียน ชื่อหนว่ ย การควบคมุ มอเตอร์ไฟฟูา 6 ชว่ั โมง กระแสสลบั 3 เฟส ช่ือเรอื่ งหรือช่ืองาน การกลับทางหมนุ มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส แบบโดยตรง ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ สาระสาคญั มอเตอร์สามเฟสมีขดลวดสามชุด แต่ละชุดต่อเข้ากับแหล่งจ่ายแรงดันระบบ 3 เฟส และสามารถทาการ กลับทางหมุนได้โดยการสลับปลายสายท่ีต่อเข้ากับแหล่งจ่ายแรงดัน 3 เฟสคู่ใดคู่หน่ึงการเลือกวิธีการกลับทาง หมุนหมุนขึ้นอยู่กับลักษณะงาน และชนิดของมอเตอร์ การกลับทางหมุนมอเตอร์สามเฟสด้วยคอนแทคเตอร์ ที่นยิ มกนั โดยท่วั ไป มี 3 แบบขึ้นอยูก่ บั ลกั ษณะการใชง้ าน คือ 1. วงจรกลับทางหมนุ มอเตอรโ์ ดยตรง 2. วงจรกลับทางหมนุ หลงั จากหยุดมอเตอร์ 3. วงจรกลบั ทางหมุนแบบจ๊อกก้ิง เรอ่ื งทจี่ ะศกึ ษา 1. การควบคมุ มอเตอร์ไฟฟาู กระแสสลับ 3 เฟส 1.1 การกลบั ทางหมุนมอเตอรไ์ ฟฟาู กระแสสลบั 3 เฟส แบบโดยตรง ด้วยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ จดุ ประสงค์การเรียนรู้ 2. รูก้ ารควบคุมมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส 2.1.บอกประเภทของการกลบั ทางหมนุ มอเตอร์สามเฟสได้ถกู ต้อง 2.2.อธบิ ายวิธีการกลบั ทางหมนุ มอเตอร์สามเฟสไดถ้ ูกตอ้ ง 2.3.อธิบายข้อแตกต่างของการกลับทางหมนุ มอเตอร์แบบโดยตรง ได้ 2.4.อธิบายลกั ษณะของการกลบั ทางหมนุ มอเตอร์แบบโดยตรง ได้ถกู ต้อง 2.5.อธบิ ายการทางานของวงจรการกลับทางหมุนมอเตอรแ์ บบโดยตรง ได้ถกู ต้อง 2.6.วเิ คราะห์สาเหตุเบื้องตน้ ของการขดั ข้องในวงจรควบคุมได้ถูกตอ้ ง 3-27

กิจกรรมการเรยี นการสอน ขัน้ ตอนการสอนหรือกิจกรรมของครู ขน้ั ตอนการเรยี นหรือกิจกรรมของนกั เรยี น ขน้ั เตรยี ม ขนั้ เตรียม 1. เชค็ ชือ่ นักเรียน 1. เรียกชอื่ ตามเลขท่ี 2. เตรียมเคร่ืองฉาย Power Point 2. ช่วยครเู ตรียมเคร่อื งฉาย Power Point ข้ันประเมินผลกอ่ นเรยี น ขั้นประเมนิ ผลก่อนเรียน ถามพื้นความรู้เกี่ยวกับ การกลับทางหมุน ตอบคาถามด้วยความตั้งใจและสุจริตใจ โดยใช้ มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส แบบโดยตรง ด้วย ความรู้พ้ืนฐานท่ีมอี ยู่ แมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ ข้นั นาเข้าสบู่ ทเรียน ข้ันนาเข้าสู่บทเรยี น 1. ถามคาถามที่เก่ียวข้องกับเนื้อหาเพื่อสร้างความ 1. ฟงั ตอบคาถามและซักถามข้อสงสัย สนใจ 2. ฟงั และซกั ถามข้อสงสัย 2. บอกสมรรถนะท่ีพึงประสงค์ในเร่ืองการกลับทาง หมุนมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส แบบ โดยตรง ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ ข้ันสอน ข้นั สอน 1. สอนเน้ือหาตามหัวข้อของแผนการจัดการเรียนรู้ 1. จดบันทึก ตอบคาถาม ซกั ถามข้อสงสัยตรงตามเนื้อหา โดยใช้วิธีถาม-ตอบกับนักเรียนโดยใช้ความรู้เดิม ดว้ ยวาจาทีส่ ุภาพเรยี บรอ้ ย ของนักเรียนมาต่อยอดเป็นความรู้ใหม่พร้อมใช้ 2. ตัวแทนนกั เรียนรบั เอกสารประกอบการสอน การกลับ ส่ือ Power Point และตัวอย่างของจริง ทางหมุนมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส แบบ ประกอบการสอน โดยตรง ด้วยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ ไปทาใบงาน 2. มอบหมายให้ทาใบงาน โดยครคู อยสังเกตและให้คาแนะนาเพมิ่ เติม 3. อธิบายพร้อมเทคนิคในการต่อวงจรการควบคุม 3. จดบันทึก ตอบคาถาม ซักถามข้อสงสัยด้วยวาจาที่ มอเตอรไ์ ฟฟาู และตอบข้อซักถามเกี่ยวกับงานที่ สุภาพเรียบร้อย จะปฏบิ ตั ิ โดยใช้ Power Point 4. ศกึ ษาใบงาน ซกั ถามขอ้ สงสยั ดว้ ยความต้ังใจ 4. ควบคมุ ดแู ลและให้คาแนะนาขณะทาใบงาน 5. จดบันทึก ตอบคาถาม ซกั ถามข้อสงสัยตรงตามเนื้อหา 5. ตรวจเช็ควัสดุ-อุปกรณ์และเครื่องมือในการต่อ ดว้ ยวาจาทส่ี ุภาพเรยี บรอ้ ย วงจรการควบคุมเครื่องกลไฟฟาู 6. ตรวจวสั ดุ-อปุ กรณแ์ ละเครื่องมอื ในการทาใบงาน 7. ปฏิบัติการทาใบงาน 8. รว่ มกนั ทาความสะอาดพ้ืนทป่ี ฏบิ ัติงาน 3-28

กิจกรรมการเรียนการสอน ขน้ั ตอนการสอนหรอื กิจกรรมของครู ข้ันตอนการเรียนหรือกจิ กรรมของนักเรียน ขัน้ สรุป อภปิ รายและร่วมสรุปเร่อื งท่เี รียนร่วมกนั นาอภิปรายสรุปสาระสาคญั เร่ือง การกลับทาง 1. ทาแบบทดสอบหลังเรียน ดว้ ยความมั่นใจและสจุ รติ ใจ หมุนมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส แบบโดยตรง 2. ตรวจสอบความถูกตอ้ ง ซกั ถามขอ้ สงสัย ดว้ ยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ ขั้นประเมินผลหลังเรยี น 1. มอบหมายใหท้ าใบงานหลังเรียน 2. สรุปผลการประเมินผลรวม การกลับทางหมุน มอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส แบบโดยตรง ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ เก่ียวกับกิจนิสัยใน การปฏิบัติงาน และคุณลักษณะที่ต้องการบูรณา การคณุ ธรรม จริยธรรม ใบงาน และใบทดสอบ 3-29

งานท่ีมอบหมายหรือกิจกรรม กอ่ นเรยี น 1. เช็คช่อื นักเรยี น 2. เตรียมเครอ่ื งฉาย Power point ขณะเรยี น 1. ทาแบบฝึกหัด 2. เฉลยแบบฝกึ หัด 3. ปฏิบตั กิ ารทดลอง 4. ประเมนิ ผลการปฏิบัตงิ าน 5. ครูและนักเรียนร่วมกันสรุปสาระสาคัญเรื่อง การกลับทางหมุนมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส แบบ โดยตรง ดว้ ยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ หลงั เรยี น 1. ประเมนิ ผลการปฏบิ ตั งิ าน และคุณลักษณะที่ตอ้ งการบรู ณาการคุณธรรม จรยิ ธรรม ส่ือการเรียนการสอน 1. สื่อการเรียนการสอน E-learning สื่อส่งิ พมิ พ์ 1. เอกสารประกอบการสอนการกลับทางหมุนมอเตอร์ไฟฟาู กระแสสลับ 3 เฟส แบบโดยตรง ด้วยแมกเนติก คอนแทคเตอร์ สอ่ื โสตทศั น์ 1. Power point ห่นุ จาลองหรือของจริง 1. แผน่ ปาู ยตัวอย่าง 2. รปู ลักษณะของสญั ลักษณแ์ ละอปุ กรณค์ วบคมุ เครื่องกลไฟฟูา เช่น แมกเนติกคอนแทคเตอร์ สวิทช์ปุมกด โอเวอร์โหลด เปน็ ต้น 3-30

การประเมินผล ขณะเรยี น 1. สังเกตความสนใจ 2. สังเกตการณน์ าเสนอผลงาน 3. ตรวจแบบฝึกหัด 4. สงั เกตการณป์ ฏิบตั ิกิจกรรม 5. ประเมนิ ผลการปฏิบตั ิการทดลองตามใบทดลอง หลังเรยี น 1. ทาทดสอบหลังเรยี น 2. ประเมินตนเองและเพ่ือนร่วมงาน เร่ืองกิจนิสัยในการปฏิบัติงาน และคุณลักษณะท่ีต้องการบูรณาการ คุณธรรม จริยธรรม 3-31

บันทึกหลังการสอน ผลการใชแ้ ผนการจัดการเรียนรู้ ผลการใช้แผนการจัดการเรียนรู้ เร่ืองการกลับทางหมุนมอเตอร์ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส แบบโดยตรง ด้วย แมกเนติกคอนแทคเตอร์ ดังนี้ 1. เวลาท่ีใช้สอน………………………………………………………………………………………..………………………...........………… 2. เนือ้ หา……………………………………………………………………………………………….………………………………...........…… 3. ส่ือการสอน………………………………………………………………………………………….……………………...........…………… ผลการเรียนของนักเรยี น ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ผลการสอนของครู ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ลงชอื่ ผบู้ นั ทกึ ……………….…………… (…………………………..) ความคดิ เหน็ /ข้อเสนอแนะของหัวหนา้ สถานศกึ ษาหรือผทู้ ี่ไดร้ ับมอบหมาย ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ……………………………………………………………............……………………………………………….……………………………………. ลงชื่อ…………………….………………. (…………….....………………) ตาแหน่ง ……………….………………… 3-32

5.3 การกลบั ทางหมุนมอเตอร์ไฟฟา้ กระแสสลับ 3 เฟส แบบโดยตรงด้วย แมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ การกลับทางหมุนมอเตอร์สามเฟสทาได้ โดยการกลับขั้วสายของมอเตอร์ท่ีต่อเข้ากับสายจ่าย กาลัง 3 เฟสคใู่ ดคหู่ น่งึ เพียงค่เู ดยี ว วธิ ีการกลับทางหมุนมอเตอรส์ ามเฟสทาได้โดยการสลับสายเมนคู่ใดคู่หนึ่งท่ี ต่อเข้ากับมอเตอร์ ส่วนอีกเส้นหน่ึงต่อไว้เหมือนเดิม ลักษณะการกลับทางหมุนแบบกลับทางหมุนโดยตรง หมายถึง วงจรสามารถทาการกลับทางหมุนมอเตอร์ได้ทันทีตลอดเวลาท่ีมอเตอร์ทาการหมุนอยู่ โดยการกด สวทิ ช์ S2 หรือ S3 และเม่อื ตอ้ งการหยดุ มอเตอรก์ ส็ ามารถทาไดโ้ ดยการกดสวิทช์ S1 (OFF) 5.3.1 อปุ กรณท์ ใี่ ชใ้ นการควบคมุ วงจรการกลบั ทางหมุนมอเตอร์แบบโดยตรง 1. สวิทช์ปมุ กดสแี ดงปกตปิ ิด 1 ตวั = S1 (Push Button switch N.C. ) 2. สวิทช์ปมุ กดสีเขยี วปกติเปิด 1 ตวั =S2 (Push Button switch N.O. ) 3. สวทิ ช์ปุมกดสเี หลืองปกติปิด 1 ตัว =S3 (Push Button switch N.C. ) 3-33

4. คารท์ รคิ ฟวิ ส์ วงจรกาลงั 3 ตวั = F1 (Power Fuse) 5. คารท์ ริคฟวิ ส์วงจรควบคมุ 1 ตัว = F2 (Control Fuse) 6. โอเวอรโ์ หลดรเี ลย์ 3 เฟส 2 ตวั = F3 7. คอนแทคเตอรห์ มุนขวา = K1 (Forward Contactortor) 8. คอนแทคเตอรห์ มุนซ้าย = K2 (Reverse Contactortor) 3-34

9. มอเตอร์ 3 เฟส = M1 ( 3 Phase Induction Motor) 5.3.2 ความหมายสัญลกั ษณ์อักษรกากับวงจร สัญลกั ษณ์ ความหมาย S1 สวิทช์ปุมกดหยุดเดนิ มอเตอร์ (Push Button Stop switch) S2 สวทิ ช์ปุมกดเดนิ มอเตอร์หมุนขวา (Forward Start switch) S3 สวทิ ช์ปุมกดเดนิ มอเตอร์หมุนซา้ ย (Reversing Start switch) F1 ฟวิ ส์ปูองกนั วงจรกาลัง (Power Fuse) F2 ฟิวส์ปอู งกันวงจรควบคุม (Control Fuse) F3 อปุ กรณ์ปูองกนั มอเตอร์ทางานเกนิ กาลัง (Overload Relay) K1 คอนแทคเตอรห์ มนุ ขวา (Forward Contactortor) K2 คอนแทคเตอร์หมนุ ซา้ ย (Reverse Contactortor) M1 มอเตอร์ 3 เฟส ( 3 Phase Induction Motor) 3-35

5.3.3 วงจรและหลักการทางานของวงจรการกลับทางหมุน L1 L2 L3 N F1 K1 K2 F3 U1 V1 W1 M 3 รปู ท่ี 5-16 ก. วงจรกาลังของการต่อวงจรการกลับทางหมุน 3 เฟส แบบทนั ทีทันใด ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ หลักการวงจรกาลังการกลับทิศทางหมุนของมอเตอร์ ไฟฟูากระแสสลับ 3 เฟส ในการกลับทางหมุน มอเตอร์ 3 เฟสน้ันทาได้โดยการสลับสายเมนคู่ใดคู่หน่ึงเข้ามอเตอร์ ส่วนอีกเส้นหนึ่งต่อไว้ดังเดิมในการกลับ ทางหมุน ในงานควบคุมจาเป็นต้องเอาคอนแทคเตอร์มาช่วยในการสลับสายให้มอเตอร์กลับทางหมุน ดังน้ี คอนแทตเตอร์ K1 ต่อให้มอเตอร์หมุนขวาคอนแทคเตอร์ K2 ต่อให้มอเตอร์หมุนซ้ายในวงจรกาลังคอนแทค เตอรส์ องตวั จะทางานพรอ้ มกันไม่ไดถ้ ้าทางานพร้อมกันจะเกิดการลัดวงจรระหว่าง L1 กับ L3 ดังน้ันคอนแทค เตอร์ตัวใดตัวหน่ึงทางานอยู่อีกตัวต้องหยุดทางาน การปูองกันไม่ให้คอนแทคเตอร์ K1 และ K2 ทางานพร้อม กัน ทาได้โดยต่อคอนแทคปกติปิด ไว้ก่อนเข้าขดลวดของคอนแทคเตอร์สลับกัน ซึ่งเรียกว่า Interlockedcontactor 3-36

L1 F2 F3 S1 K2 K1 S2 S3 K2 K1 K1 H1 K2 H2 H3 N รูปที่ 5-16 ข. วงจรควบคมุ ของการต่อวงจรการกลับทางหมนุ 3 เฟส แบบทนั ทีทนั ใด ด้วยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ ข้นั ตอนการทางาน 1. กดสวิทช์ S2 คอนแทคเตอร์ K1 ทางานหมุนขวา คอนแทคปกติปิดของ K1 ในแถวท่ี 3 ตัดวงจร ไม่มีกระแสไหลไปยังคอนแทคเตอร์ K2 คอนแทคเตอร์ K 2 จะทางานได้ก็ต่อเม่ือคอนแทคเตอร์ K1 หยุด ทางาน Control Power L1 LLLN231 F1 F3 F1 S1 K1 K2 K1 K2 S2 S3 F3 K2 K1 U1 V1 W1 K2 H2 K1 H1 H3 3M N รูปท่ี 5-17 ก. สภาวะการทางานของวงจร เม่ือกดสวิทช์ S2 3-37

2. การเปล่ยี นทศิ ทางการหมุนของมอเตอร์จากหมนุ ขวาเป็นหมนุ ซ้าย จะเปล่ียนเลยได้ต้องกด S3 เลย จะกบั ทางหมุนของมอเตอร์ทันที Control Power L1 LLLN321 F1 F1 F3 S1 K1 K2 K1 F3 K2 S2 S3 K2 K1 U1 V1 W1 K1 H1 K2 H2 H3 3M N รูปท่ี 5-17 ข. สภาวะการทางานของวงจร เมื่อกดสวทิ ช์ S3 3. เมื่อทาการกด S1 คอนแทคเตอร์ K1 หรือ K2 หยุดการทางาน จะให้มอเตอร์หมุนซ้ายหรือหมุน ขวาหยดุ ทางาน Control Power L1 LLLN321 F1 F3 F2 S1 S2 K1 K1 K2 K2 S3 F3 K2 K1 U1 V1 W1 K2 H2 K1 H1 H3 3M N รปู ที่ 5-17 ค. สภาวะการทางานของวงจร เมื่อกดสวิทช์ S1 3-38

4. ถ้าหากกดสวิทช์ S2 และ S3 พร้อมกัน ตัวคอนแทคเตอร์ตัวใดท่ีได้รับกระแสก่อนจะทางานก่อน คอนแทคเตอร์ทั้งสองไม่มีโอกาสทางานพร้อมกันได้เพราะมีคอนแทคช่วยสลับกันตัด เราเรียกว่ามี Interlock ซ่งึ กันและกัน Control L1 L2 L3 N PE F1 K1 K2 F3 U VW U1 V1 W1 M 3 รปู ที่ 5-17 ง. วงจรการกลับทางหมุน 3 เฟส แบบทนั ทีทันใด ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ (ท่ีมา: http://www.lpc.rmutl.ac.th) 3-39

Power L1 F2 F3 หยดุ S1 K1 K2 หมนุ ซ้าย S2 หมนุ ขวา S3 K2 K1 K1 H1 K2 H2 N รปู ท่ี 5-17 ง.(ตอ่ ) วงจรการกลบั ทางหมนุ 3 เฟส แบบทันทีทันใด ดว้ ยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ (ที่มา: http://www.lpc.rmutl.ac.th) 3-40

ใบสาระการเรียน หนว่ ยที่ 5 ช่ือวชิ า การควบคุมมอเตอร์ไฟฟ้า เวลาเรยี น ชอื่ หน่วย การควบคมุ มอเตอร์ไฟฟา้ 6 ชวั่ โมง กระแสสลับ 3 เฟส ชื่อเรือ่ งหรือช่ืองาน การกลับทางหมนุ มอเตอรไ์ ฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส แบบ กลบั ทางหมนุ หลังจากหยุดมอเตอร์ (Reversing after stop) ด้วยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ สาระสาคญั มอเตอร์สามเฟสมีขดลวดสามชุด แต่ละชุดต่อเข้ากับแหล่งจ่ายแรงดันระบบ 3 เฟส และสามารถทาการ กลับทางหมุนได้โดยการสลับปลายสายที่ต่อเข้ากับแหล่งจ่ายแรงดัน 3 เฟสคู่ใดคู่หนึ่งการเลือกวิธีการกลับทาง หมุนหมุนข้ึนอยู่กับลักษณะงาน และชนิดของมอเตอร์ การกลับทางหมุนมอเตอร์สามเฟสด้วยคอนแทคเตอร์ ท่นี ิยมกันโดยท่วั ไป มี 3 แบบขึน้ อยูก่ ับลักษณะการใชง้ าน คอื 1. วงจรกลบั ทางหมนุ มอเตอร์โดยตรง 2. วงจรกลบั ทางหมนุ หลังจากหยุดมอเตอร์ 3. วงจรกลับทางหมนุ แบบจ๊อกกงิ้ เร่ืองทจ่ี ะศกึ ษา 1. การควบคมุ มอเตอรไ์ ฟฟ้ากระแสสลบั 3 เฟส 1.1 การกลับทางหมุนมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส แบบ กลับทางหมุนหลังจากหยุดมอเตอร์ (Reversing after stop) ดว้ ยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ จดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ 1. รู้การควบคุมมอเตอร์ไฟฟา้ กระแสสลบั 3 เฟส 1.1 บอกประเภทของการกลับทางหมุนมอเตอรส์ ามเฟสไดถ้ ูกตอ้ ง 1.2 อธิบายวธิ ีการกลบั ทางหมนุ มอเตอร์สามเฟสไดถ้ ูกต้อง 1.3 อธบิ ายข้อแตกต่างของการกลบั ทางหมุนมอเตอร์แบบ กลับทางหมุนหลังจากหยดุ มอเตอรไ์ ด้ 1.4 อธบิ ายลกั ษณะของการกลบั ทางหมุนมอเตอร์แบบกลับทางหมุนหลงั จากหยุดมอเตอร์ได้ถกู ต้อง 1.5 อธิบายการทางานของวงจรการกลับทางหมุนมอเตอร์แบบกลับทางหมุนหลังจากหยุดมอเตอร์ได้ ถกู ต้อง 1.6 วิเคราะหส์ าเหตุเบอื้ งตน้ ของการขดั ขอ้ งในวงจรควบคุมไดถ้ ูกต้อง 3-41

กจิ กรรมการเรียนการสอน ขนั้ ตอนการสอนหรือกิจกรรมของครู ข้ันตอนการเรยี นหรือกิจกรรมของนกั เรยี น ขัน้ เตรยี ม ขัน้ เตรียม 1. เช็คชื่อนกั เรยี น 1. เรียกช่ือตามเลขที่ 2. เตรยี มเคร่ืองฉาย Power Point 2. ช่วยครเู ตรียมเครือ่ งฉายPower Point ข้นั ประเมินผลกอ่ นเรยี น ข้ันประเมนิ ผลก่อนเรยี น ถามพื้นความรู้เกี่ยวกับ การกลับทางหมุน ตอบคาถามด้วยความต้ังใจและสุจริตใจ โดยใช้ มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส แบบ กลับทาง ความรู้พ้ืนฐานท่ีมอี ยู่ หมุนหลังจากหยุดมอเตอร์ (Reversing after stop) ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ ข้ันนาเขา้ สู่บทเรยี น ขัน้ นาเขา้ สู่บทเรียน 1. ถามคาถามที่เก่ียวข้องกับเน้ือหาเพื่อสร้างความ 1. ฟัง ตอบคาถามและซกั ถามข้อสงสัย สนใจ 2. ฟัง และซกั ถามข้อสงสัย 2. บอกสมรรถนะที่พึงประสงค์ในเรื่อง การกลับ ทางหมุนมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส แบบ กลับทางหมุนหลังจากหยุดมอเตอร์ (Reversing after stop) ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ ขนั้ สอน ข้ันสอน 1. สอนเนอ้ื หาตามหวั ข้อของแผนการจัดการเรียนรู้ 1. จดบันทกึ ตอบคาถาม ซักถามขอ้ สงสัยตรงตามเนื้อหา โดยใช้วิธีถาม-ตอบกับนักเรียนโดยใช้ความรู้เดิม ดว้ ยวาจาทส่ี ุภาพเรยี บรอ้ ย ของนักเรียนมาต่อยอดเป็นความรู้ใหม่พร้อมใช้ 2. ตัวแทนนักเรยี นรับเอกสารประกอบการสอน การกลับ สื่อ Power Point และตัวอย่างของจริง ทางหมุนมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส แบบ กลับ ประกอบการสอน ทางหมุนหลังจากหยุดมอเตอร์ (Reversing after 2. มอบหมายใหท้ าใบงาน stop)ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ ไปทาใบงาน โดย 3. อธิบายพร้อมเทคนิคในการต่อวงจรการควบคุม ครูคอยสังเกตและใหค้ าแนะนาเพ่ิมเตมิ มอเตอร์ไฟฟ้า และตอบข้อซักถามเก่ียวกับงานที่ 3. จดบันทึก ตอบคาถาม ซักถามข้อสงสัยด้วยวาจาท่ี จะปฏิบัติ โดยใช้ Power Point สภุ าพเรียบรอ้ ย 4. ควบคมุ ดูแลและใหค้ าแนะนาขณะทาใบงาน 4. ศึกษาใบงาน ซกั ถามขอ้ สงสยั ด้วยความตัง้ ใจ 5. ตรวจเช็ควัสดุ-อุปกรณ์และเครื่องมือในการต่อ 5. จดบนั ทึก ตอบคาถาม ซักถามข้อสงสัยตรงตามเนื้อหา วงจรการควบคมุ เครอ่ื งกลไฟฟ้า ดว้ ยวาจาท่ีสภุ าพเรยี บรอ้ ย 6. ตรวจวสั ดุ-อุปกรณ์และเครอื่ งมือในการทาใบงาน 7. ปฏิบัติการทาใบงาน 8. รว่ มกนั ทาความสะอาดพ้นื ทปี่ ฏิบัตงิ าน 3-42

กิจกรรมการเรยี นการสอน ขนั้ ตอนการสอนหรือกจิ กรรมของครู ขัน้ ตอนการเรยี นหรือกจิ กรรมของนักเรยี น ขนั้ สรุป อภิปรายและรว่ มสรปุ เรื่องท่เี รยี นรว่ มกัน นาอภิปรายสรุปสาระสาคัญเร่ือง การกลับ 1. ทาแบบทดสอบหลังเรยี น ดว้ ยความม่ันใจและสจุ รติ ทางหมุนมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส แบบ ใจ กลับทางหมุนหลังจากหยุดมอเตอร์ (Reversing 2. ตรวจสอบความถูกตอ้ ง ซักถามขอ้ สงสัย after stop) ดว้ ยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ ขั้นประเมนิ ผลหลังเรียน 1. มอบหมายใหท้ าใบงานหลังเรยี น 2. สรุปผลการประเมินผลรวมการกลับทางหมุน มอเตอรไ์ ฟฟา้ กระแสสลับ 3 เฟส แบบ กลับทาง หมุนหลังจากหยุดมอเตอร์ (Reversing after stop) ด้วยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ เก่ียวกับ กิจนิสัยในการปฏิบัติงาน และคุณลักษณะที่ ต้องการบูรณาการคุณธรรม จริยธรรม ใบงาน และใบทดสอบ 3-43

งานท่มี อบหมายหรือกจิ กรรม กอ่ นเรียน 1. เช็คชอ่ื นักเรยี น 2. เตรยี มเครอ่ื งฉาย Power point ขณะเรียน 1. ทาแบบฝกึ หัด 2. เฉลยแบบฝกึ หดั 3. ปฏิบตั กิ ารทดลอง 4. ประเมนิ ผลการปฏิบตั งิ าน 5. ครูและนักเรียนร่วมกันสรุปสาระสาคัญเร่ือง การกลับทางหมุนมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส แบบ กลบั ทางหมนุ หลังจากหยดุ มอเตอร์ (Reversing after stop) ด้วยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ หลงั เรยี น 1. ประเมนิ ผลการปฏิบตั งิ าน และคุณลักษณะที่ต้องการบรู ณาการคณุ ธรรม จรยิ ธรรม สอื่ การเรียนการสอน 1. ส่อื การเรยี นการสอน E-learning สื่อสิง่ พมิ พ์ 1. เอกสารประกอบการสอนการกลับทางหมุนมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส แบบ กลับทางหมุน หลงั จากหยุดมอเตอร์ (Reversing after stop) ดว้ ยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ สอื่ โสตทัศน์ 1. Power point หนุ่ จาลองหรือของจริง 1. แผน่ ป้ายตัวอยา่ ง 2. รปู ลกั ษณะของสัญลักษณ์และอุปกรณ์ควบคมุ เครื่องกลไฟฟ้า เชน่ แมกเนติกคอนแทคเตอร์ สวทิ ช์ ปุมกด โอเวอร์โหลด เป็นตน้ 3-44

การประเมินผล ขณะเรียน 1. สังเกตความสนใจ 2. สังเกตการณน์ าเสนอผลงาน 3. ตรวจแบบฝึกหัด 4. สงั เกตการณ์ปฏิบตั ิกจิ กรรม 5. ประเมนิ ผลการปฏบิ ัติการทดลองตามใบทดลอง หลังเรยี น 1. ทาทดสอบหลังเรยี น 2. ประเมนิ ตนเองและเพื่อนรว่ มงาน เรือ่ งกิจนสิ ยั ในการปฏบิ ัตงิ าน และคุณลกั ษณะท่ตี ้องการบรู ณาการ คณุ ธรรม จรยิ ธรรม 3-45

บนั ทกึ หลังการสอน ผลการใชแ้ ผนการจัดการเรียนรู้ ผลการใช้แผนการจดั การเรียนรู้ เรื่องการกลบั ทางหมุนมอเตอร์ไฟฟา้ กระแสสลบั 3 เฟส แบบกลับทาง หมนุ หลังจากหยุดมอเตอร์ (Reversing after stop) ดว้ ยแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ ดงั นี้ 1. เวลาทใ่ี ชส้ อน……………………………........………………………………………………………..…………………………………… 2. เนอื้ หา…………………………………………………………………………………………........….……………………………………… 3. ส่อื การสอน………………………………………………........……………………………………….…………………………………… ผลการเรียนของนักเรยี น ……………………………………………………………............……………………………………………….…………………………………… …..........………………………………………………………………………………………………………….……………………………………. ...........………………………………………………………………………………………………………….…………………………………….. .........…………………………………………………………………………………………………….……………………………………………. ผลการสอนของครู …..........……………………………………………………………………………………………….………………………………………………. ……...............……………………………………………………………………………….………………………………………………………. ..........…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………….........……………………………………………………………………………………………………………………………….. ลงช่อื ผูบ้ ันทกึ ……………….…………… (…………………………..) ความคิดเหน็ /ข้อเสนอแนะของหวั หนา้ สถานศกึ ษาหรือผ้ทู ่ีไดร้ ับมอบหมาย …………………………………..........………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………..........……………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………….............…………………………………………………………………. ลงชอ่ื …………………….………………. (…………….....………………) ตาแหน่ง ……………….………………… 3-46

5.4 วงจรกลบั ทางหมนุ หลงั จากหยุดมอเตอร์ (Reversing after stop) ลกั ษณะการกลับทางหมุนหลังจากหยดุ มอเตอร์ หมายถงึ วงจรจะกลบั ทางหมนุ มอเตอร์ได้ เม่ือทาการ หยุดมอเตอร์ก่อนเท่านั้น การเริ่มเดินมอเตอร์จะเร่ิมเดินให้หมุนขวาหรือซ้ายก่อนก็ได้ โดยการกดสวิทช์ S2 หรอื S3 และเมือ่ ตอ้ งการหยุดมอเตอร์ก็สามารถทาไดโ้ ดยการกดสวิทช์ S1 (OFF) 5.4.1 อปุ กรณท์ ใี่ ช้ในการควบคุมวงจรการกลับทางหมนุ มอเตอร์ 1. สวิทช์ปุมกดสแี ดงปกตปิ ิด 1 ตวั = S1 (Push Button switch N.C. ) 2. สวทิ ช์ปุมกดสเี ขียวปกติเปิด 1 ตวั =S2 (Push Button switch N.O. ) 3. สวทิ ช์ปุมกดสีเหลอื งปกติปิด 1 ตัว =S3 (Push Button switch N.C. ) 4. คารท์ รคิ ฟวิ ส์ วงจรกาลงั 3 ตวั = F1 (Power Fuse) 3-47

5. คาร์ทริคฟิวส์วงจรควบคุม 1 ตวั = F2 (Control Fuse) 6. โอเวอรโ์ หลดรีเลย์ 3 เฟส 2 ตัว = F3 7. คอนแทคเตอร์หมนุ ขวา = K1 (Forward Contactortor) 8. คอนแทคเตอรห์ มุนซา้ ย = K2 (Reverse Contactortor) 9. มอเตอร์ 3 เฟส = M1 ( 3 Phase Induction Motor) 3-48

ความหมายสญั ลกั ษณอ์ กั ษรกากบั วงจร สญั ลกั ษณ์ ความหมาย S1 สวิทช์ปุมกดหยดุ เดินมอเตอร์ (Push Button Stop switch) S2 สวทิ ช์ปุมกดเดนิ มอเตอรห์ มนุ ขวา (Forward Start switch) S3 สวทิ ช์ปมุ กดเดินมอเตอร์หมนุ ซา้ ย (Reversing Start switch) F1 ฟิวส์ป้องกันวงจรกาลัง (Power Fuse) F2 ฟิวสป์ อ้ งกันวงจรควบคมุ (Control Fuse) F3 อุปกรณ์ปอ้ งกนั มอเตอรท์ างานเกินกาลัง (Overload Relay) K1 คอนแทคเตอร์หมุนขวา (Forward Contactortor) K2 คอนแทคเตอรห์ มนุ ซ้าย (Reverse Contactortor) M1 มอเตอร์ 3 เฟส (3 Phase Induction Motor) 3-49

5.4.2 วงจรและหลกั การทางานของวงจรการกลบั ทางหมุน L1 L2 L3 N F1 K1 K2 F3 U1 V1 W1 M 3 5-18 ก. วงจรกาลงั หลักการวงจรกาลังการกลับทิศทางหมุนของมอเตอร์ ไฟฟ้ากระแสสลับ 3 เฟส ในการกลับทางหมุน มอเตอร์ 3 เฟสน้ันทาได้โดยการสลับสายเมนคู่ใดคู่หนึ่งเข้ามอเตอร์ ส่วนอีกเส้นหน่ึงต่อไว้ดังเดิมในการกลับ ทางหมุน ในงานควบคุมจาเป็นต้องเอาคอนแทคเตอร์มาช่วยในการสลับสายให้มอเตอร์กลับทางหมุนดังน้ี คอนแทคเตอร์ K1 ต่อให้มอเตอร์หมุนขวาคอนแทคเตอร์ K2 ต่อให้มอเตอร์หมุนซ้ายในวงจรกาลังคอนแทค เตอร์สองตวั จะทางานพรอ้ มกนั ไมไ่ ด้ถ้าทางานพร้อมกันจะเกิดการลัดวงจรระหว่าง L1 กับ L3 ดังน้ันคอนแทค เตอร์ตัวใดตัวหน่ึงทางานอยู่อีกตัวต้องหยุดทางาน การป้องกันไม่ให้คอนแทคเตอร์ K1 และ K2 ทางานพร้อม กัน ทาได้โดยต่อคอนแทคปกติปิดไว้ก่อนเข้า ขดลวดของคอนแทคเตอร์สลับกัน ซึ่งเรียกว่า Interlocked contactortor 3-50

L1 F2 F3 S1 K2 S2 K1 S3 K2 K1 K1 H1 K2 H2 H3 N 5-18 ข. วงจรควบคุม รูปท่ี 5-18 การต่อวงจรกลบั ทางหมนุ หลงั จากหยดุ มอเตอร์ (Reversing after stop) ด้วยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ 3-51

5.4.3 ลักษณะการทางานของวงจร 1. เมอ่ื กด สวิทช์ S2 คอนแทคเตอร์ K2 ทาหนา้ ทตี่ ่อให้มอเตอรห์ มนุ ซ้าย Control Power L1 LLLN231 F2 F1 F3 S1 K1 K2 K1 S2 K2 S3 F3 K2 K1 U1 V1 W1 K1 H1 K2 H2 H3 3M N รปู ที่ 5-19 ก. สภาวะการทางานของวงจร เมื่อกดสวิทช์ S2 2. เริ่มเดินมอเตอร์ให้หมุนซ้ายหรือขวาก่อนก็ได้โดยการกดสวิทช์ S2 หรือ S3 ในขณะท่ีมอเตอร์กาลัง หมนุ อยู่ ไมส่ ามารถทาการกลบั ทางหมุนได้ จะต้องทาใหม้ อเตอร์หยดุ หมุนเสยี ก่อนโดยการกดสวิทช์ S1 Control Power L1 LLLN231 F2 F1 F3 K1 K2 S1 K2 S2 K1 F3 S3 K2 K1 U1 V1 W1 K1 H1 K2 H2 H3 3M N รปู ท่ี 5-19 ข. สภาวะการทางานของวงจร เมื่อกดสวิทช์ S1 3-52

3.) เมือ่ กดสวิทช์ S3 คอนแทกเตอร์ K1 ทาหน้าท่ตี อ่ ให้มอเตอร์หมุนขวา Control Power L1 LLLN321 F2 F1 F3 K1 S1 F3 K2 K1 S2 K2 S3 K2 K1 U1 V1 W1 K1 H1 K2 H2 H3 3M N รปู ท่ี 5-19 ค. สภาวะการทางานของวงจร เมื่อกดสวทิ ช์ S3 4. ถา้ กดสวิทช์ปมุ กด S2 และ S3 พร้อมกันจะไม่มีคอนแทกเตอร์ตัวใดทางาน และคอนแทกเตอร์ K1 และ K2 ไม่สามารถทางานพร้อมกันได้ เนื่องจากมี interlock contactort K1 และ K2 ต่อไว้ก่อนเข้าคอล์ย แม่เหลก็ ของ K1 และ K2 เพ่ือเป็นการป้องกนั การลัดวงจร 5. เมื่อเกิดการโอเวอร์โหลดขึ้น โอเวอร์โหลดรีเลย์ F3 แบบมีรีเซ็ทด้วยมือ จะทาหน้าที่ตัดวงจร ควบคมุ ออกไป Control Power L1 LLLN231 F2 F3 F1 S1 K1 K2 K1 K2 S2 F3 S3 K2 K1 U1 V1 W1 K1 H1 K2 H2 H3 3M N รูปท่ี 5-19 ง. สภาวะวงจรเมื่อการเกิดโอเวอรโ์ หลด 3-53

Control L1 L2 L3 N PE F1 K1 K2 F3 UV W U1 V1 W1 M 3 รูปท่ี 5-19 จ. การต่อวงจรกลบั ทางหมุนหลงั จากหยดุ มอเตอร์ (Reversing after stop) ดว้ ยแมกเนติกคอนแทคเตอร์ (ที่มา: http://www.lpc.rmutl.ac.th) 3-54