Исабай Есқараұлы Черкас өрт жалынында

Исабай ЕСК,АРАУЛЫ Черкас ерпг жалынында Роман \"Жас Кдзац\" Алматы 2004 жыл

ББК 84 Цаз 7 Е 15 Е 15 ЕС КАРАУЛЫ И ЧЕРКАС ЭРТ-ЖАЛЫНЫНДА. (Роман) - Алматы: \"Жас Крзац\" баспа уЙ1, 2004.— 288 бет. ISBN 9965- 17- 155-7 Од;ы^жоя елкес/яде долгом а з о т о м согысы я;ураль; яалуям суяеяе оя;ы/?мл ^ояядо;//ямя й/)/;<ж<е лмрылой/я.?а/;ы.ме/;, яоеесш^мея ж ж е яьесоиарьжея ея:еяе ямяьшяд а/)да<?е^ ж л зум м яь^ бул /иуымдысьмдо да сол дммя-^ь/ся!оу к м & 'д ел/ ум;//<, Оямяь; ум/я, ^олймох уряа^ ум/я а/?яялысыя. жояда/?мя А^^рйяя ея;кея асьы азомаяш;ар жамль/ ж ая- жод/иы ая^елеяед/. Ролмяямя я:м/ ¿«сотых, ^;оря:ьжб)ы. А?ямя хал ы я одгы^ая хоуьшля я^яаллзя. Б Б К 84К,аз7 Р 4702250204 О Еск.араулы И., 2004 00(05)-04 ^SBN 9965- 17- 155-7

ЧЕРКАС ОРТ л ЖАЛЫНЫНДА ДВГОРДАИ ¿Меящ/яуыядь/ларыл?яьщ&?сы.м келм/м/^/ядс 7Р7 & /92 0 жьмдардагь/ Сол/яустя/к Жсяи'су ж ^ м д с е/якся азажа/я согмсьу /яуралы ксд/яся т^озгалады. 7)ул — /яармхм .ма^ь/зь/ зор, аса дта/нал уадъ/я; болая;ыя. Осм дая/не^'с м/амдас/яа дазад халдь/яы^ ояьщ кс^ баа/лыд: жс/я'///'// болам/а^ь/ утя/'я жандарь/м дурная е/якся брб/р асыл азад/а/яты^ ер/нк жолы да/ааяда уряадда еяс^с болм/; /¡(ала & дм ек. бомжей гась/рдьщ аля&/с&/я/я&/ жьмдармяая кем/м ,мсн/'^ сол ¿ар т ^ м м н -^ ста у займам жаяь/ядагь/ жазыл^ая яьссаларьж радио мея я/слсдмдардая бср/л/я, /леая?р сахяаларыяан корсс/?;/лд/. ^у^ я!уь/ядь/ларьш ха^ь/яда керсржеядср аз яж/рлср/'я сол ксздср/ ресяуй^акажыздьщ 6^ дся^см/ядс<?/ жсрзжд/ оасяасоз дс//;/яс/?/яд<? жа//-жа^/;ь/ зср/и/я^я, /яалдая ла//ь/дя!&/ багаларыя дерд/. А? сяд/ дальщ о^ыр,ма//^а усмя&мь/я оть/ргая осы \"% ркас ер/я жалмя&/яда\"рожаяьшда да 7Р7<У-7Р27 жь/лдары Жс/я/су елксс/я/я Сол/нус/я/к /¿/мгысь///да болтан азажая! согь/сы я!уральу баяядалады. /9бэ жь/ль; \"Уеркас доргаямсмяа\"дая;&/сдая^ар^сяко, Ж^ам/уяо^/яаржся долгая эскясдм^яя ксз/'ядс, доргаяыс^а дя/яысдая 23 арда^сржся ксздсс/я, сс/ясл/'к/яср жяная, о/а/; ер ауь/л сойся?/'ящ ,ма/л бясьмь//; яадя!ылаядь/. Осыгал сумся/я, ер/ /яармхя дсрек/яср^с сам \"Усркас еря? жалыямяда \"рожая&/я жаздьж. Рол/аяда керсся?/л2ся дсрск^ср жся яс^/з^/ кса/яксрлср (рожаяда а/яал^ая^ о¿/дан /ам^арь/л^ая сл/сс, ;яь/я жея/ядс долгая.

^ Исабай ^^ЕСКАРАУЛЫ Б!Р!НШ! ТАРАУ I. ^ймыдтиьщ харя жауларь;, Foc дрсыи хам-хамдагь;. ж^р/и <?.?¿Mdc Су.мд^/х^л/ ммер o¿?ad/)/. Адамньщ букш rniKi курылыс жуйес1 apôip жет1 жылда ecin, езгерш ныгая тусед1. Ескш щ орнына жаца eMipre бет бурган жаца урпак пайда болады. Эр кезендеп урпактыц жаца ез кезкдрасы, езтнщ ой-niidpi, ез талибы болады. Демек эр урпацтьщ жаца заман, жаца ем1рден алтан ез тэж1рибес1, улгМ ici болмак.. Ж аца урпак элeмдi 031нше цабьшдал, e3ÍmHe тусшед1. Onip — адалдыц пен арамдык, кдталдык пен к^шшетлдштк, кдйырымдыльжкд кдраганда кдталдьк. согыс жагдайьшда кец орын алады, ж т колданылады. Ал жаца заманньщ келу], когам курылысьшьщ езгсрушщ нэтижесщде болмак. Цогам курылысьшьщ езгеру1, тектен-тек бола салмайды. Ол, аса ipi саяси шайкдс нэтижесщде болады. Кебш е котам курьлысьш езтерту, кдрулы куш жумсау, аса ipi кантоне нэтижестнде болмак. Mine, enai оцырмандардьщ назарьш сол 6ip жаца заманта бет бурган, жаца урпакуарга тоекдуыл курып, кантон с манданта шакырган, оран кдтысуга мэжбур кылтан сонау 6ip азамат согысьш бастаушыларга аударарльщ: Адмирал Колчак штабыныц буйрьвы бойынша Атбасардан асытыс шыкхдн атаман Анненковтьщ колында небары 6ip гана полкболатын. Буйрык бойынша атаман Солтусттк Ж епсу майданьщда калайда тез жетуге т т с eдi. Акгвардияшылар штабыныц мэлiмeтi бойынша Ж eтicy майданындагы болшектентен кызыл гвардия, жеке аймактардагы партнзандар отрядтарьш баса кектеп, жойьш етш, Верныйда ез устемдггш орнату. Онан соцгы максат орта Азия аркылы Деникиннщ армиясьша косылу. Штабтьщ мэлтметше кэмм сентен атаман

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА асыккан жоц. Онын алга жылжуына кедерп жасайтьшдай Кызыл гвардия куштер1 болтан жоц. Баяу журш, ¡р[ кушке (ез куипн толыктыруды) кездеген атаман максатьша жетуге де мумкпшнлж алган. Ж ол-женекей кулактардан, Совет ектметше наразы топтардан цосымша куш жинай журген атаманньщ кольшда Сасыккол, Алакел аралыгымен отш, У шар алга ж еткенде, 1800 жаяу эск ср , 1773 атты эск ер 1 топтаскан. Бутан цосымша атаман Анненков М ен Ден Бин баскарган кытай полкьш да косьш алтан. Ал кару жатьшан 6 зецб1р ек, 70 шакты пулемет. М ундай куш тщ жогарыда айтьштан цызыл гвардия белгмдер1 ушгн кдушт1 е к е т даусыз- ак. Эрине цызыл гвардия катары тольгкгырыльш, б1рыцгай майдан курган жагдайда атаманныц бул купы тетеп бере алмас ед1. Акгвардияшьшар тобы бул жагьш да ескерген. Атаман Анненковтыц келугн кугумен генерал Ярушинньщ- генерал Шербаковтьщ дивизиялары дайьш турган. Атаман Анненков Ушаралга келген кезден бастап Жет1су жсршдеп букш акгвардияшьшар армиясьша басшылык етуд1 ез к,олына алган. Дала к е щ сттн д е букш жол бойы цызыл гвардияшылардыц карсылыгьша кездесе коймаган атаман бул тыныштыкты езш ше цорытты. \"Ш ын м э т н д е маган жетюзген штаб хабарыньщ анык болтаны той. Егер кызьш гвардия куш1 жеткгл1кт1 болса, калайша маган тосцауыл коймады. Соншама жол жургенде кездесу! мумкгн ед1 гой. Демек, Ж ет1су жергнде кызылдардьщ туракгы майданньщ болматаны. Буньщ ез1менщ усак-туйек цызьш гвардиясымацгарды таптай о т т , Орта Азияга тез жету1ме мумкшшиок тугызатын жагдай. М енщ куноме карсы турарлык куш жинап улгергенше мен Орта Азияга отш улгерермш\" деп корытты атаман. Эз ойына 031 риза болтан атаман адъютантын шакирьш алды: Полк, батальон, эскадрон командирлер1не, штаб бастьщтарына хабар жгбертипз, осында тез жететгн болсьш, — деп буйырды атаман. Бигк, тугел кер1нет1ндей тебеде отырган атаман орньшан тура, дурбюш козгне кадаган куйде тещрекке коз ж1берд1. \"И э, онды-сол жактау. Ушарал кдласы тау аральпъшда. Мумкгн цызыл гвардияшылар сол таулардьщ етегщде менщ калага К1ру1мд1 кутш отырган болар. Жо-жок. М умюн емес. Егер болса шабуыл жасар ед1 гой\". Ол дурб1сгн тус1р1п сел ойланыс у с т т д е турды: \"Ш ы н мэн1с1нде Кызылдардьщ, партизан отрядтарыньщ болмауы мумкш емес кой. Егер олар менщ кугшмнщ соншама коп екенгн керсе,

^ Исабай /%^ЕСК.АРАУЛЫ мандай алды шабуылга шыкпауы да мумкгн. Онда калай, кугпеген жсрден шабуыл жасап, кдпыда кдлдырмак, па м ет. Онда букш тецерекке барлаушылар Ж1беру керек\". Атаман дурбЫ н кезш е кайта цадады. Осы кезде б т к тебенщ капталына шацырумен келген командирлер орналаса бастаган. Абыр-дабыр сез де кебейген. Бэр1де езара. — Мэртсбел] атаман, командир мырзалар тугел келд1. С1зд1 купп отыр, - деп хабарлады, адъютант. Атаман дурб1С1н кеудесгне тус!рш крйды да команд!рлер1 жаккд бет алды. — Мырзалар, кездегетм1здщ шетше келш те жеттгк. Ана кер1нген Ушарал. Штаб осында орналасады. Ал карулы куш терд1 мумк1нш1Л1к болганш а жагдайда сай орналастырасыздар, — деп сэл тыныс алды да, сезш онан ары жалгастырды. — Алты зецб1рект1 ауылдьщ эр тусына, кез к е л ге н уац ы тта к о л д а н у га д ай ы н т у р а т ы н д а й ет1П орналастырасыздар. Пулеметтерд1 де осы эдюпен, жасырын оры нга кою керек. О рналасы п болган сон. маган хабарлайсыздар. Екшпп мэселе, Атбасардан шыккалы цызылдардын кездсспегенше масатганьш, кыргылыкгы естен шыгарушылык болмасын. Барлаушылар взводыньщ командир! Сильченко мырза, тенирект1 мукият барлауга адамдарды Ж1берщ13. Ана коршген Ушаралды коршаган кузар таулардьщ сай-саласьщда партизандардьщ бар-жогьша кез жетюзу кджет. Барлаушылар кдйткдн соц маган хабар жетюзес^з. Ал кдру-жарак, ок-Дэр1, азык-тулгк коймасьш бергк кора-копсысы бар кулактардьщ уйше орналастырьт, 1р1 кузет кою керек. Бум жумысца С1з жауап берес1з капитан Смирнов мырза. Калган жумысты штабта колга алармыз. Енд1 жолга шыгыныздар. Капитан Петров мырза, алга эскадрон Ж1берццз. Олар ауылдьщ шп-сыртын тугел тексерсш. Оларды езщ1з бастап барасыз. Штаб жэне офицер мырзаларга ьщгайлы орын кдрастырьщыз. Тусш1КТ1 болар? — Ендеше 1ске юрю щ здер.

ЧЕРКАС е р т - ЖАЛЫНЫНДА ^ ЕК!НШ! ТАРАУ I Анненковтыц Ушаралга жете конганына yinimni кун болатьш. Бфаз уацыттан 6epi ашык турган ауа-райы кенет бузылып, Шыбынды тауынан бастап, Ушаралдьщ оц- солтустггш коршаган ацгасты, Шьщбулак тауларыньщ басьш булт буркеп алды. Мундай кезде тау ещ рщ деп бултты кун жауынсыз, немесе буршаксыз ашылмайтыны тус1жкт1. Багана ертецг1сш Сасыккол жактан салцын жел турды да, кеп кешжпей-ак жауьш басталды. Кейде етюнгш деп аталатьш жауын тепл етш тез басылатьш да, соцынан булт туршш, кун кез1 жер бетгн лезде-ак кургатьш Ж1беретш. Бул жолы aya райы атаман бастаган акгвардияшылардын Ж епсу жерш таптауын жактырмагандай, кдра жауьш теге густi де туе кдйта соны буршакка айналды. Bip ерекшел1Г1 бурш ак узацки созылмайды, тез тасыр-тусыр Terin етед! де лезде басылады. Мунан сощ ысы aya райыныц кубылысьша байланысты. Буршактан соц булт турш ш , кун ашылады, немесе акжауынга ауысады. Эз1рше акгвардияшьшар жауьш астында кдла турсьш, 6Í3 партизандар отрядыньщ кимылы туралы деректерге назар аударалык Партизан отрядтары Анненков бастаган крлыц кол акгвардияшьпар дивизиясыньщ Алакел, Сасыккел аралыгымен Ушаралга бет алып келе жаткдн кезде-ак байкдган. Жол бойын барлаумен журген барлаушьшар Абишов пен Темгрбеков бул хабарды эскадрон командирлер1 Бекметов пен Кдзбековке дер кезшде-ак жетюзген. — Акгвардияшылардын кан та кушпен келе жатканын байкдй алдындар ма? — деп сурагьш асыгыс бастады Бекметов. — Ойбай, бас-аягы тай шаптырым кдрулы куш калай санарсьщ. Аттылары алдьшда, жаяулары соцында шуатьип.ш келед1, — деп едг Отсул1, оньщ сезш Рабдолла толыкгыргандай болды: — Санау мумюн емес. Аттылар мен жаяульшын аральпъгнда арбаларга койылган пулеметтер бар. Ал жаяулардан соц алты зецб1рек. Оньщ соньшда жук тиеул! арбалар. Азьщ-тулгк, ок- дэр1с1болар. Олардьщ соцында 6ip эскадрон. Бул арт жакты Коргауга белшгендер, менщ тусщ тм ш е.

„ Исабай ^ ЕСК.АРАУЛЫ — Рахмет Ж1Г1ттер. Екеущнщ эскери курамдарьщ, олардыц кдру-жарагьш жетж бшетщцерще, сенбеу кателж болар ед1, — дед1 ризашылык. бшд1рген Рамазан. — Енд1 цорганы с штабыньщ байланысшыларынын 6ipeyiH осында маган Ж1берщдер де, демальщдар. Кеп кеш жпей-ак Садьщов пен Абдилданов шацырумен келген. — Жолдас эскадрон командир!, 613 шацырумен келш турмыз, — деп аттарынан тусе, Рамазан мен Бекметовтын алдына токтады, Садьщов. — Y шаралга атаман Анненков баскдрган дивизия келш орналасты. Кептеген эскадрондар, жаяу эскерлер, алты зенб^ректер], кырыкшакты пулемет! бар. Кеинкпсй шабуылга шыгатьш ойлары бар. Тез шара колдануды етшем13. Тусшгкт1 ме? — деп екеуше кезек карады Рамазан. — Тусшжп, — деп Рамазанньщ тапсырмасьш тугел кдйталап шыкты Садыков. — Олардан бурын шабуылды e3iAii3 бастасак дурыс болар ед1, деген nndp айтты дендер, — деп косты Бекметов. — Бул тапсырманы мен ойыма сактармын, — дед1 Абдилданов куланып. — Оте жаксы, ж1г1ттер. Ендеше дереу жолга шыгьщдар. Косымша кушт1 кеш1кт1рмей ж1беруд1 ет1НД1 дендер. Ал жолдарьщ болсын, — деп косты Бектемшов. 2. Jlenci уездгк аткдру комитетшщ торагасы Падшивалов пен аткдру комитетшщ мушсс) Собконьщ Черкас корганысына келген куннщ ертесше А. Никольскийдщ усьшысы бойынша корганыс шебш аралауга шыккдн. Эрине, узындыгы токсан, е т 40-50 шакырым Черкас корганысьш тугелдей аралап шьну мумюн ем ес-Ti. Булар Черкас кыстагы мадындагы 6ipa3 аймакты кдрауды уйгарган. — Степан Степанович, кдлай дейс13? Цорганысты баскдруды с^зге тапсыру туралы усыныска не дер едгщз — деп баяу бастады Никольский. Падшивалов орта бойлы, жукдлау, epi альш-кдшпа мшез1 жок момын адам болатын. Ол Никольскийдщ аяк асты усынысьша б1рден жауап бермей сел тоцтады да Ke3umipiriH альш, беторамалымен суртш кдйта кид1. — Кдз:р мансапкорлыккд таласатьш кез емес кой Алексей. Онсызда мен осы корганысты н саяси жумысын 6ipa3

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА баскдрдым. Ал корганысты баскдру ашьоъш айтсам менщ цолымнан келмейд!. М енщ ойымша ол жумыска мьша езщ ьщгайлысыц. Ал корганыстьщ саяси жумысын баскаруга С обкон ы усы нар ед1М. Бул револю ци яга 1917 жылдан кдтыскдн, саяси сауатты адам. — деп Собконы иьпъшан кдкты. — К,органысты баскдру усынысьша мен де кел1с1м бермеген ед1м. Енд1 бул мэселеш кешке, согыс совет} шешер. Екпшп мэселе атаман Анненковтьщ баскаруы мен дивизия Ушаралга келгп орналасыпты. Шабуылга шыгатьш кершед1. Бул хабарды элгшде гана алдьщ. Демек косымша куш ж бер у керек болар. Егер кдрсы болмасацыз Аннснковкд тойтарыс беру жумысына с 1здщ барганьщыз жен болар ед1, Иван Алексеевич. — Анненковтьщ дивизиясын буратола жойып ж!беруге б1здщ купцм^з жете цоймас. Дегенмен алга жылжуьша тоскдуыл жасап, б:раз шыгынга ушыратуга мумк1НШ1Л1Г1М1з болар. Кдрсьшыгым жок. Куш жеткипкт1 болса кдлганын жагдайга сай, сонда шешерм13, — дед1 Собко. — Рахмет, Иван Алексеевич. Танертен сонда болу уппн тун жарымда жолга шыгарсыздар. Ктмдердщ баратынын Советте шешерм^з,— дед} Никольский. — Мше, менщ Иван Алексеевич женшде кдтелеспеген1мд1 кердщ1з гой, М атислав Александрович, — деп кендлдене сейлед1 Падшивалов. — Енд1 менщ усынысым, аныгын айтсам сурайтыным мен] сол Лепс1 корганысьш баскаруга Ж1берщдер. Эрине Совет мэжЫ сшде кдрсы бола коймас. — Оган царсы бола коймаспыз. Ондай мэселеге корганыс бастьпъшьщ уюм1 де жеткипкт: болар, — деп Никольский де кецшдене сейлед1. Ертецг1С1Н ж агдай кутпетен ж ерден езгерд1. Барлаушьшардьщ хабарына сэйкес кеше кешюсш корганыс советш щ ШСШ1М) бойынша б1рнеше эскадрон, элденеш е роталар Андреевка, Антоновка, Колпаковка, Глинова корганыс шебше асыгыс жетюзшген. Муншама тьщ кем ектщ келу1 генерал Ярушиннщ дамылсыз шабуылына айтарлыктай тойтарыс берш жаткан корганысшыларга ерекше кемек бодцы. Кектерек багытынан шабуылды Ярушиннщ кдйта бастауы мумюн болатын. Барлаушьшардьщ элгшде жетюзген хабары да акгвардияшылардын келес1 шабуылга дайындалып жатканын аныкгаган. Корганысшылардьщ жау шабуыльш кутш отыруы кеынршмес кдте болар ед1. Эйткен!, бул кезде Ушаралда турган Анненковтьщ Ярушинге кемекке куш Ж1беру1 мумюн болатын. Дем ек жаудьщ куш 61р1кт1р у1не жагдай тугызбау кажет.

, Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ — Генерал Ярушиннщ шабуыдды цайта бастайтьшы белгип. BÍ3 оны ц алдын алуга THÍcnÍ3. К.аз6еков, Б екм етов эскадрондары жаудьщ оц жак канатьшан Ащы езенгнщ бойьша орналасасыздар. Бул туе тал, кдмысы кдлыц жер. Добнов, жолдас Горбатов еюден терт эскадрон. Калган куш терщ з керек болтан жагдайда шабуылга шыгуды кутед1. Ал мандайалды шабуьщды Гарбунов, Токарев бастайды. Мен сонда боламьш. Шабуылды бастауга кызьи ракета бершед:. Эскадрондар бул белгип кере алмауы мумкш. Демек шайкде алацьшан кез жазбайтын боласыздар. Акгвардияшъшар 6Í3re, жаяу эскерлерге кысым жасап, encipeie бастаса, немесе сел Tycin шегше кашеа, С1здер eni буж рден дереу шабуылды бастайсыздар. Бул ед1с жау ескерлерш урейлещнред1. Б1зге Keperi де сол. Тусш ж п ме? — TycÍHÍKTi гой. Бiрак, б1зде генерал тугш капитан деген атак жок, мертебел! мырзаны урюте куганымыз ьщгайсыз болмай ма? — деп куланды Бекметов. Буньщ калжьщына командирлер 6ip сет кулю кетерд1. — Жолдастар-ау, бул мьша тур1мен егер Ярушин колга туссе босатып ж^ререр, — деп ед1 Кдзбсков отыргандар тагы кулк 4 к е т е р д 4. — Егер Яруш ин колга туссе Бекметовтьщ ез1 айдап екелетпине мен куменданбаймын, —дед1 Собко кулюсгн тиып. — Ал жгг1ттер, icKe юрюелж. Сапарларьщньщ cerri болуьша тшектеепш. 3. Таулы жердщ жазык даладан сан алуан ерекшелжтергнщ 6ipi — ондагы aya райьшьщ кубылмалы болуы. С ел гана жел турса болганы тау шындарын лезде булт буркеп алады да арты жауынга айналады. Кейде салкындаган ауаньщ есергнен буршацгьщ Terin ететш уакгы болады. T im i жауын да, буршак та тез етш , булт туршш кун кез1 кайта жаркырайтьш кез1 де ж т кездесед1. Ал кейде жауьшсыз, буршаксыз бозгылт туман тау етепне тусе басып дымкыл буркетш кез де болады. Баяу желден жасырьшгандай туманньщ терец ангар, сай-салага шогырланьш, тац атканша жатып алатьш кез1 де ж т кездесед1. Aya райыньщ пайдалы, зиянды жагы да болатыны мыл)м. Aya райыньщ осындай кез1Н пайдаланган корганыеш ы партизандар кеше KeundciH костан шыгып, дымкьш буржкен бозгылт туман тарамай, тац ата TMicTi орындарына жете

ЧЕРКАС ОРТ ) ЖАЛЫНЫНДА орналаскан. ЕндМ мшдет калайда тез шабуылды бастау керек. Барлаушылар Эбд:беков пен Садыцовтыц хабарынан акгвардияшылардын алгы ш еб1тн кай туста екеш туралы анык м ел тет, тушнд1 корытьшды шыгарылган. Эдетте, сотые жагдайында кдрсьшас жактьщ кайсысы болмасын ор казьш, ж аяу эск ер л ер ! м ы кты бек1Н1с кур ы п алаты н. Акгвардияшьшарда б е ю т с атаулы мулде жок. Мунын ез алдына себеб! болар: Акгвардияшьшар партизандарда зецб1рек жок деп есептеген. Еюнгшден, партизандардьщ шабуылды алдымен бастауын ескермеген. Бул эрине кдрсьшас жактьщ купнн ез кунннен элдекдйда темен санаудьщ эсер1. Партизандар отрядтары шабуьщды кашан, кдлай бастау туралы буйрыцгы кеше жолга шыгар алдьшда алган. Ойткеш алгы шепке орналаскан кезде командирлердщ басьш косу мумюн емес. Партизандар эр 6ел1мше ез багьггьша, белгип нуктеге жете токтаган соц курамаларды шабуьш тэрт1б1не даярлап, бар-жогьш ескерш улгерген командирлер тагы да алга жылжып, акгвардияшьшарга такай тусш , у т л з жаткдн. - Ау, акгвардия алацсыз жатпанда неге бас салмаймыз. Бу не жатые ез1, — деп Сэрсембаев касында жатцан Абдилдановка сыбырлай ун кдтты. — Тыныш жаткан арыстанньщ куйрыгьш баепас болар, демеуцп ме ед1 бурынгьшар, — дед1 Абдилданов. — Сонда калай, сен актарды арыстанга, езщд1 тмшкднга тецемеюпещ? — деп шальш калды Отеугы. — Нес1 бар, тьшжан жабайы жануарлардьщ ец у л к е т пшд1 коркыткан, — деп ед: катар жаткандар 61р сэт кулю кетерд1. — Керемющдер туман турше бастады. Енд] бастамаса олар 613Д1 байкап калады. Дэл осы кезде быжылдап аспанга кетершген ею кцзьш ракета бтктей тусш темен кулдилады. Ракета сенш улгерместен уралаган дауыстар, жуг1рю устщде атылган окгар тау жануырта созылып бара жатты. Кдйта шапцан жау жаман, цайтып келген кыз жаман демеюш кутпеген жерден басталган шабуьшшылар жау купон таптап, туйреп алга умтыла берд{. Мундай кезде карсылас жак куш топтастырьш, карсы эсер ете алмайды, дайьшдалуга уацыт та жок. Калайда апаттан кутылу керек. Ол уппн б1р гана жол — тез шепну, баска жол жок. Дэл осы кезде шепнген жаудыц ею бутрш ен Бекметов, Казбеков, Горбатов, Добия бастаган эскадрондар болат цылыштарын сермей лап койьш бара жатты. Ж ау купли шауьш тус!рш, ат аягымен таптай

Исабай ЕСК. АРАУЛЫ умтылган эскадроншылар жауды Терект) езеншщ аргы бетше етюзш xepi оралган. Кдлай болтанмен де генерал Ярушиннщ шабуылга белген мьщ кол эскерлершщ уштен 6ipi согыс алацьгнда к^лды. Партизандар бул шайкдста 300 мылтык, ондаган мьщ патрон, ок-дэршер, соншама кыльшггы цолга тус1рд1. 300 мылтык, ш айкас аланында дeнeлep^ калган акгвардияшыл солдаттарынын касынан жиналганын окырмандар тусшетш болар. Согыс кезшде кдрсылас жактьщ кушш ез куш1нен кем санаудыц немен тынатынын мен жогарыда айттым. Мына шайкдста \"мьжтылардьщ\" кдндай жагдайга тап болтаны соган дэлел екен1 даусыз болса керек. Согыс жагдайьщда аз к уп тен де жещскс жету жш кездесед1. Ол уилн согыстьщ эд1с-айласын жаксы биту кджет. Бул туста батылдык, шеиймталдык. шапшандык оте кажет екенш естен шыгаруга болмайды. Согыста сокыр батылдык апатка ушырататыньш да тусшген жен. Бул эрине Черкас корганысьша карсы акгвардияшылардьщ алташцы шабуылдарьшьщ 6ipi болатьш. Талай-талай кднтопс шайкастардьщ алда CKCHi де тусн йкть TinTi акгвардия­ шылардьщ жойцын жорыгьшъщ немен тьшатыны да эз1рше белгЫз. BipaK согысты бастаушы жак шабуылдьщ аягы немен тынатьшын алдын ала мшеп, muiin болжап бшсе бастамаган да болар ед1. Ойткеш шабуылшылар тозыты жеткен армияньщ калдыгы екенш генералдар мен атаман мырзалар неге бшмесш. Ой мен сананы ошпендийк, катыгезд1К пен кднкумарльщ билеген кезде кездеген максаткд адам баласыньщ тоскдуьы коя алмайтын да Ke3i болса керек. Бул туста кепшийктщ кезше кул шашпас болар деген ата-бабамыздьщ онегел1 есиетш кдлай еске алмассьщ. Енд! акгвардияшьшардыц тек кызылгвардияшыларга, партизандарга гана емес TinTi буюл кдрапайьш хальщка кдрсы аттантанда кдндай кушке сенгенш, не ymiH мундай шеппмге кeлгeндepiнe корытынды шыгаруды окырмандарга калдыральщ. Ойткеш бiздщ алдымызда генерал Ярушиннен элдекайда катал, атаман Анненков шабуылды бастауга e3ip болатьш. Ещй атаманньщ жоспарьш талдап керелж. 4. Атаман езшщ дивизия штабын Ушаралга уакытша емес \"61ржола тур акты ' орнатуды уйгарган. Ойткеш бул мекен баскд ауыл, кыстакгардан элдекайда окшау, сн шетю аймак,

ЧЕРКАС е р т ЖАЛЫНЫНДА ^ epi Кытай шсгшс жакындау. Согыс жагдайында штабтьщ алгы шептен аулак болуга тшс е к е т тус1шкт1-ак.. О й т к е т апатка ушырап, шегше калган жагдайда штабтьщ карсылас жактьщ колына Tycyi де гажап емес. Бул эрине эскери сакдыкзъщ н епзп кагидасы. Атаман ертещтсш жьшы орыннан турган бойда сыртка шыкты да (e3i штаб орналаскан уйдщ еюнш1 кабатына орналаскан) тещреп айнала уцьшты коршалган кец аланмен 6ipa3 журе тусш Kepi бурылды. К,оршау inii турл! агаштарга толы. Орта шенмен катар тузеген жемю агаштары коршаудьщ екпшп шетше жете тоцталган. Уй алдында турл1-туст! гулдер. Сол жакта коршауга жацьш монша. Он жакта уйге такау 6ip кабат эдем!ше келген шагьш уй. Бул жаздык. асхана болса керек. Оньщ касында катар тузеген 6ipiHe-6ipi TipKec б!рнеше eciKTepi белек уй. Азык-тулж коймасы болар. Мал коралары оз алдына белек баска жерге орналаскан кершед1. Онда эрине малшылар, уй neci букш oniprc аты аян Кондрат Масин атаманньщ штабьша букш уш н босатьш, e3i уйдщ астынгы белмелерше ауыскан. Эрине, элденеше эр! жылы, эр! жарык белмелер семьясына тарлык цылган жок, Кондрат орта бойлы, толык. кауга сакалды сары, жасы елудщ ншндеп адам болатьш. Ол элгщще атаманньщ далага шыцканын байкап калды да шапанын желбегей жамылтан бойда атаман жакка асьщты. — Саламат-саусыз ба, мэртебел1 атаман. Жаксы жатьш, жай турдьщыз ба, — деп 6ipa3 шуырта созьш токтады ол. — А, саламатсыз ба, Кондрат мырза, — деп атаман жай салкцн амандаскан болды. — KemipiHi3, атаман, бурнагы кун! Ярушин мырзаны Кызыл партизандардан соццы жеп, Kepi каша женелшт1 деп ccT^iM. Сонымен рас па, элде узьш кулак сез бе? Крлайша генералдьщ армиясы жалан аяц партизандардан женшед1? Атаман 6ipa3 ой устщде турдь!. \"Булар калай соншама алые жерде болтан жагдайды лезде ести кояды. Сауысканша сагьт ездерш щ \" деп ойлады ол сол турысты. — Сейтт! де: — Согыс 6ip жактьщ жендс4мен аякуамайды, Кондрат мырза. Кейде олар кейде 613. Алма кезек дуние емес пе. Олардьщ да кашатын уацыты болады, — деп сьшайьшап жауап 6epдi ол. — Иэ, бэсе 6ip жола жосьш 1зш суыта коймас. Мият тутьш, с е т м бшд!рген армиямыздыц ж ецш м егет дурыс болар ед1. Атаман тагы да оньщ бетше караган куйде 6ip сэт унс1з турды: \"Кдрай гер, 613 большевиктерге карсы курссте кан

^ Исабай ^^ЕСК.АРАУЛЫ тегш, ежмге бел буамыз. Бул арам-тамак жылы уйде жумсак тесекте жатьгп, бiздi мият тутады\". — Согыста ею жак. б1рдей тугел цырьшмайды. Немесе шыгынсыз теке-т1ркесте калмайдь[, Кондрат мырза. Кдйткендс де ею жактын бцн куйреуге тшс. Буны жасаган ез! бшед1. — Кам бшсгн, эйтеу1р генералдыц армиясыньщ жедийс тапкднын естйел16ер1 кдлактай басьы.! кдзандай болды, — деп Кондрат мулги сейлеп иыгына сырги тускен шапанын тузей аягыньщ ушьша енкейе тускен кдугадай басын тгк кетерш атаманта кддала кдрады. - М е т н сауальт! С1зге унамаса алдын ала кeшipiм сураймын, атаман. Айтыцызшы, етер партизандар С1здщ эскерлерщ1зге де шабуыл жасаса, с!з де шегше кдшасыз ба? Кырьш кдрап, алыскд тау шокыларьша кез ж тберт турган атаман жалт бурылып, Кондраттыц бетше тесше кдраган бойда тагы да унстз турды. \"М ына неме кдйтед1 оз1. Сурацгары тег1Н см ес, курдел1 гой. М ум ю н кмзыл партизандармен байланысы бар саткын шыгар. Мен сещ ана карагаштьщ басына ийп койып кезщд! кара кумайга шокытармын...\" — Немене кызылдармсн байланысыцыз бар ма? Олардьщ шабуыл жасайтынын кайдан бшес!з? Кондрат ойланбай, абайсызда сауал койганына еюнгендей, бет! сургылттанып, аузына сез туспей б)р сет унсЬ турып кдлды да, уйкыдан оянгандай: — О-о не дегеннйз, атаман мырза. К.удай олардьщ бетш аулак кылсын. К ерм егетм большевиктер болсын. Сенген армиямыз кетш калса б1зд1 юм коргайды деген у э т м устщде койган сауалым гой, - деп желд1рте сейлеп тоцгады Кондрат. ** Абайламай сейлеген арам eлeдi деген азият халкыньщ енетел! соз1 бар, Кондрат мырза. Айтарыцызды алдын-ала ойланыл елшеп, гйшш айтьщыз. Мен осында кызылдардан соккы жегелг келген жокпын. — Иэ, бэсе ез!М де солай ойлаган ед1м. Кдй куш ЧК-сы келш, мал-мулюм1зд1 алып, такырга отыргызады деп тун уйкымыз терт бел1нумен болдык кой. Барар жер, басар тауымыз да кдлмады. Осы кезде кезекин офицер асыгыс келтп хабар жетюзд1: — Атаман мырза, барлауга Ж1бершгендерден б1реу{ гана келд1. Оньщ ез1 де жаралы. Баскдлары кызылдардыц кол ьта тус!пт1. Кезекш1 офицерд1ц хабарды орынсыз жерде, Кондраттьщ козшше айткдны атаманга унамады. — Хабаршыны штабка алып кел, мен ез1м сейлесемш онымен, — деп ашу услнде кетер1ню дауыспен буйырды атаман.

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА Штабца асыгыс, ашу устгнде бара жаткан атаманньщ соцынан тацыркдй караган Кондрат шапанынын. б4р иыты тусш кеткенш байкамастан сшешп турып кала берд1. \"Солай, м ы р зал ар . С е з г е к е л ге н д е к е у д е л е р 1не н ан т с к е н мыкгысындар. 1ске келгенде бас саугалауга дайын турасындар\". Осы 61р ой оньщ коз алдынан откендей болтан ед1. — Кондрат, ертецп тамак. дайын. Нетьш сшейш турсьщ, жур уйге, — деген эйелшщ даусын естггенде тана селк еткендей ойынан ажырап, шапанын тузей жамылды да ушне бет алды. 5. Кррганысшьшар орларыньщ алдьша эр жерге топтана езара энг!ме устщде отырган. Куннщ кез1 де жадырап, жер бетще жылуын берш кы зды рьт тур. Тек Шыбынды тауыньщ шьщьшда тана шогырланган акша булт байкалады. — Уа, жЫттер, орта толсын. Саламат-саумысындар, — деп Отеул! одардьщ кдсьша келе жантая кетт1. — Ертемен аттан туспей, талай жсрд1 араламадык. па. Шаршап кдлыппын. — Ендсше жамбастай жатьш дем ал. Э лп Еаббас кдйда, Анненковка берш кеткен жокпысьщ? ** деп калжындады Садьщов. — Ол аттарды сутарьш, отка коюмсн жур. — Кднша жерд1 араладындар? — Корганыс шебшщ аргы шет1 Глинковата жеткенше ею- уш кун кстер ед! той. Б13 Колпаковкадан берт1 адырларды цыдыра журдгк. Атаманньщ жасагын да керд!к. Тек алыстау. Не 1степ жаткднын юм бшсш. — Ау, онда неге кдсына барып салам бермедщ. Улы халык. емес пе? — деп кекесш сез катты Сэрсембаев. — Саламнан садага кетсш. Керек болса мына мен сияцты улы жуздщ улына ез4 келш салам берсш. Ал саламьш алар алмасымды оз!м бшемш. — И э, со л ай деин, сал ам н ы ц не е к е н ж 61л м ей т1н доныздарта созд! к.ор кылудьщ не кажет! бар. — Е-е, солай де, батырым, * деп жамбастай жаткдн жершен турьш отырды Эбд1беков: дьма ага не

4^ И с а б а й № ЕСК.АРАУЛЫ Армьщ сомыл А^и<дль;н ис е<?щ, г9р ескер.мсс б<ма с)есм?- деп бала би айткдндай олар халкымыздыи дэстурш кдйдан бшсш. Салам беруден гор; мун.к!р-нон.Ю)1 тэр13Д1 жан алуга келген жок. па осында. — Иэ олай болса, сол м ущ ар-м эщ орщ м ен эл1-ак кеэдесермл. Сонда юмнщ жан берш, ымнщ жан аларын кере жатармыз. Ал бала бидщ сез1 асыл екен. Эттец мундай эцг!мелерд] тун баласы тындауга жальгцпас едгк, амал кднша уакыт тар, - деп Абишов етггшщ цоншынан шишасын алып, б1р шымшымьш ернгне салды. Жгг1тгер энггме устшдс отыргалы б1р катар болтан. Теменг! жацтан дыбыр дауыстар естшд1 де кеп кеийкпей-ак асьвыс келе жаткдн Кдзбеков, Бекметов, Харченков кершд1. — Кдлай Ж1т1ттер, демалдындар ма? - деп журе сейлеп, бткгеутебеинкке орналасты Кдзбеков. Б13 гарнизон штабьшан елгшде шыктык Атаман Анненков Андреевка, Антоновка кыстагында кдрсы шабуьи дайындап жаткдны жайында хабар алынды. Б 13Д1Н алгы ше6гм1здщ Глиновка, Колпаковка, Андреевка кыстактарыньщ со л ту стт мен Черкас багытына багыт алатынын б1лес1ндер. Д ем ек олар алдымен 61здщ Андреевканьщ солтусппндсп корганыс шеб1М13Д1 куйзелтш, Андереевканы басып алмак. Акувардияшылар Терекп езеншщ бойына тоскдуыл койганы да 61зге белгий. Андереевкада Ирива баскдратын гарнизон бар. Б1здщ кемепм13С13 ол жауга тойтарыс бере алмайды. Харченко баскдрган барлаушылар тобы Ашты булак езенгнен ете Глиновканьщ шыгысын орай Романовка жолына шыгады. Сонан солга бурылады да 3 шакырым журген соц акгардьщ ту сыртьша жете токгайды. Б13, Бекметов екеум13 бул кезде ашты булакка жете токтаймыз да жаудыц сол кднатьшан шабуылга шыгамыз. Бекметовтын, эскадроны кднат жая барлауш ылар тобы на жакындай тусед1. Мен эскадроныммен булардьщ сол кднатьгмен уштаса журемгн. Ал, акгвардияшылардыц батысьш орай солтустйтне, Терект1 езенййн он жагын жагалай токтайды. Бул туста Голубаньщ, Добияньщ эскадрондары орналасады. Шабуылды б1здщ Андреевка кыстагыньщ мацындагы корганысшылар бастайды. Мунда Собконьщ ез1. — Бэр1 де тусййкт1. Генерал Ярушиннщ ецйн алмак кой атаман. Нес1 бар Анненковты да кере жатармыз. Ал шабуылды кашан бастаймыз?, деп сурады Абишов Рамазанньщ сэл тыныс алганын пайдаланьш. — К.аз1р кун беи н н ш ам асы . О сы ж ер д ен к еш к !

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА^ тамагымызды илем13де. тун кдрангысы мен ттстт жерлер1м1зге жете орналасамыз. Тан атцанша eздepiмiз де, аттар да тыныгып жемге койылады. Кыск.асы сол жерде шабуылга мукият дайындаламыз, — деп тусшд1рд1 Бекметов. — EcTcpimtc болсын, жаудын да кездер1, c ciip цулакдары бар. Б13Д1Н жур1с1м13Д1 ушкан куста сезбеуге т т с . Бэр1М13дщ де журер жолымыз Шыбынды тауы аркылы болады. — Иэ, Шыбынды жолын неге бшмел1К, бшем1з гой, — дедд Сэрсембаев. — Ал баска суракдарыц бар ма? — TycÍH ÍKTi, не сурак б олсы н . А л л а алды м ы здан жарьшкдсын. — Ендеше, Садьщов сен аспазшыга жет, кешю тамакден жол азыгын дайындасын. Элг] старлшнага да айт, эр атка 6ip атдорбадан жем дайьшдасын. — Жолдас комащцр, мумкш TeMeKici болса. Бул да куат беретш неме гой, — дед1 Антон. — Жарайды оны да ескерт. Керектщ бэрш дайьгндасын. — Темекш щ куат берет1нш бурьш-сонды естпен емесглн. Егер табак ет, оньщ сорпасы болса, дастархан тольщ бауырсак, тегеш-тегеш кымыз гана куат беред1 десен сенуге болар ед1, — деп Эбд1бек Антонньщ сезш унатпагандай nirnin бщд1рд1. — Э й, Эбд^бек бауырым-ай, ондай байльщты мына кызыл к о з пэледен кутылган соц болм аса, каз1р аузымыздан С1лекетм1зд1 агызыл Keperi не, — деп Этеуун терец курсшд1. — Эз1рше кдтьщсыз кдра коже де жетер. Аздан соц жгг1ттер кешю тамацтарын плуге бет алган... 6. Жауынгерлер бслгМ орьтга тун ортасынан aya келш орналаскан. Аттарьгн сугарып, жем берш, тагаларын тексерш, дайындык жумысымен элек болтан жауынгерлер т у т бойы коз Ьвиеген. Б{рнсшс сагаттан соц кан Toric шайкаска аттанатыньш бйгетш адамныц калай кез1 mi нуmi ед1. Бул согыс жагдайьпща туракть! бол атьт эдет е к е т TycÍHÍKTÍ-ак. Рамазан да тун бойы тыным тапкан жок. Eipece жауьштерлергтц хал-ахуальт билп, 6ipcce кдруларын байкдп, аттардьщ ер-саймандарьш да назардан тыс кдлдырган жок. — Кдлайсындар жп4ттер, жол жур)с шаршаткдн жок па? — деп те сурап жур ол жнтттершен. — Абиыр болганда кезге туспей KeTTiK, оган да тэуба. 2-540

„ Исабай ^ЕСК,АРАУЛЫ — брл/я, ям ^арадгь/ к у ^ ф м ¿л ум^/, дмл лгум/с/ие жьж-жь/р/и ел/. Сондй дй мун кек/лмбуй, Жась/рыя жяуларынон /иун ^уркед/, — деп ед1 Сэрсембаев. жакьш тургандар оны куаттай ун косты. — Япы р-ау сенщ акындыгьщ бар ма ед1? — деп оган тацыркдна кдрады Рамазан. — Бурьш неге бшмедж. — Иэ, Раке, буньщ шйнде талай-талай агытылмай жаткдн дуние бар. Оны мен гана бшемш. — Цалай-кдлай, сонда да бугшп тун кектшердг, жасырып жауларьшан тун буркед1... Иэ, тшт1 тамаша. Шынында да б 13Д1 тун буркеген ж ок па, — деп Рамазанньщ куанышы койнына симай тур. — Мына немелерд1 б1р сшкш алалык, с о н а н с о ц а сы к п а й о ты р ы п э д г 1м е л е с е р м 13. А т а - бабаларымыздын осиетт! сездер1 жеткййкт1 гой. Осы кезде гарнизон жактан енпге жеткен байланысшы Рамазан тыгыз хабар жетюздг — Жолдас команд1р Собко, эскадрондар атка отырсьш дед!. Аздан сод кызыл ракета бершедг, мукдят кдрасьш дед1. — К.ызыл ракета деймющ? Рахмет бауырым. Ал жаяу эскерлер шабуылга шьгцты ма? — Шьщты. Эне атыс дыбысьш естис13 бе? — Иа, ест!д1м. Эскадрон аткд отырындар, — деп дауыстап Ж1бердт Рамазан. Сейтт1 де ез! алга шаба шыгьш токтады. — Еш кдйсыца да жау кылышы дарымайтьш болсьш. Бул буйрык. достар. Б1рще кемект! де умытпандар, коргана шабындар. Осы кезде аспанда кетершген кызыл ракета шабуылды бастауга бершген белп ед1. — Сапар сэтп болсьш достар! Алга! — деген Рамазан дауысы, жер кундренткен ат аятыньщ дуб1р1мен косыла естигген ед1... Алгаш акгвардияшылардыц зенб1рег1 корганысшы партизандардьщ шабуьшьш тойтарьш тастау эрекетгмен эр туска зецб1рек огын теге т у с т жаткан. Он бес, жиырма минуттан сон юлт унс13 калды. О й т к е т корганысшылар жаудьщ алгы шебше жете колма-кол айкдскд к1р1СЙ1 кеткен. Ендгп жерде зедб1ректен ок атуга болмайды. Оз адамдарьш жояды. Эз1рше шайкдс журе турсьш. Б13 окы рмандардьщ назарына атаманньщ т1рш1Л1Г1Н усыналык. Анненковтьщ колындагы куш! сапа жагьшан, согыска кажегп пару жагынан корганысшьшарга Караганда элдекдйда басым болатын. Ал партизандардьщ куцц — он б1р мьщ. Б1рак, кылыш, мылтьгккдна. Эрине булардьщ колындагы

ЧЕРКАС е р т ЖАЛЫНЫНДА ею зен,б1рек. шабуыл кезшде тендесс13 кем ек болар ед1, амал кднша, огы санаулы. Ол б)ткен кезде зецб!ректщ кажет1 де болмайды. Атаман корганысшылардыц кару-жарагьш, 11пт: анык бшетш. Егер мылтык оцтары таусылган кунде кемектщ болмайтынын да бшетш. Ойткеш кулацтарды есептемегенде. партизандардьщ арасьшда тьщшылар жетюлткп болатьш. Демек цорганысшылардьщ жатдайы мен хабардар болтан атаман шабуылта б1р полк, б1рнеше эскадрон ж1берумен тьшган. Цаз1р ол езш щ барлау, бацылау нуктесшде отырьш, согыс аланын бацылаумен болтан. М умюн партнзандар алгы шепке косымша куш Ж1берш улгермещц, деп ойлатан да б о л а р . Ш ай ц а с б а ста л га л ы б 1р са т а т о т к е н с о ц - а к акгвардияшылардьщ элс1рей бастатаны, кей туста шегпнсте байцалды. Муны керш турган атаман адъютантьш шацырьш алды. — Аналар неге шег!НД1? * деп катал сурады ол. — Б¡лс алмадым, атаман мырза. — Д е р е у байланы сш ы Ж1бер ком анд1р А л е к се е в к е , кдйырсын, цоркак иттерш, ез1 алда болсын, тез. Адъютант тез шыгып, бацылау нуктес1нде кутум ен отырган байланысшылардьщ б1рш шакырьш буйрыкберуте юр1скенде алгы шеп жактан ентпе, асьпыс жеткен байланысшы хабар 6ерд1. —А , Адъютант мырза, рота командир! Алексеев окка ушты, ротадан жарымы тана калды, — деп тоцгады ол. Адъютант ун кдтпастан атаманта асьщты. Бул кезде ацгвардияшылар букш алты шеп бойынша шетше бастатан. Жаудьщ ею бушршен юр1скен партизандар эскадрондары оларта ерекше кауш тугызган. Партизандардьщ бул эд1сш атаман кутпетен ед1. Атаман кезше кэдаган дурбюш кеудесше тастап Ж1берш, ашулы ун катты: — Дереу кызыл ашты багытына бет ала шегшсш. Тез байланысшыларды ж16ер. М енщ атымды экелсш. Атаман бул туста дурыс шепнм кабылдады. Егер сел кеппксе шайкдстан Э31рше аман калган полк калдыгы тугелдей жойылып, немесе Колга тусер ед1. Ш епнген жаудьщ соньша тусе он шакырьгмга дейш кднсыраткдн эскадрондары кер! оралган. Атаманньщ полкьшьщ калдьпы цызьш аштыга жете токтаган. Бул алгы шептен 30 шацырым. Ушаралдьщ батыс багыты болатын. Мунан ары шегшер жол жок Партизандардьщ сокцысына тетеп бере алмай, улкен шъпынга ушырап шетше кашкдн

„ Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ команд1рлер1не атаманнын не айтарын окырмандардьщ ойлауы на цалдыралыц. Э ри н е, р а хм еп н айтпас. Енд1 партизандардьщ шабуыл корытындысын байкалык. Тек осы Андреев кыстагындагы шайкаста гана ацгвардияшылардан 400 адам колга тусп. 700 мылты к, кылыш жиналды. Ондаган ЖЭШ1К патрон, бес пулемет колга тустт Бул аз табыс емес. Эрине согыс кезшде шыгьш ею жактан да болатыны тусййкг1. Эс1ресе ш егт1с тапкан, жецшген жактан элденеше кеп болатыны даусыз. Дегенмен бул партизандар упин аса 1р1 жещс. Б1рак согыс элг б1ткен жок. Катал кантоне эл1 алда. 7. Ажарсыз адам бетгн жасыра алады. Мгнезш буркеу мумюн емес, демекпй атаман Анненковтьщ каталдьпъгн жуьш-шаюга болмайтыньш талайдьщ коз! кер1П, кулактары кдныккан. Осы дан ек1 кун бурын катал со к к а ж еп, цй шыгынга ушыраганьш умыткан жок болатын. Ею кун бойы тощрекке барлаушыларьгн аттындырумен элек болтан. Кеше, кешюеш Калпаковка, Успен багытьша жтберген барлаушыларьшьщ хабарьгн естш, сел ойы орнына тускендей болды. — Крлай-кэлай, шагьш карауылдар деймтещ, ** деп кайталап сурады ол барлаушылардан. — Д эл солай, мертебел1 атаман. Колпаковка шебщде шагьш жасактар У спен сю мацьшда да дэл сондай. Б1здщ жакын келген1М13Д1 де байкдмады, — деп ж ары са кайталады ею барлаушы. — Жарайды. Тун ортасьщда баратьш эскадрондарга жол керсетесщдер. Оган дешн дем алындар. Адъютантка айтындар, маган тез келегн. Барлаушьшар кеткен сон атаман терезе алдына бара сыртка карай тусгп шылым тутатты. Осы турыста оньщ коз алдьша кеше гана адмирал Колчактын штабынан келген хабар кайталай туст1. \"Калайша. Кольшда соншама куш, батыл С1б1р Кол асгында бола тура кызьищарга тетеп бере алмай шегшедд...\" \"М ен болсам, торга тускен кыргидай канат жаюга шамам жок Казактардьщ эскер] де тутш жеуге дайьш турады. Сонда маган кол ушын берер юм бар\". Шылым сора тусгп сэл турды да тагы ойга шомды. \"Ж о-жок, большевик мырзалар, купим саркылганш а талайьщ ды жер ж астандыры п, ауыл, кыстактарьща орт жалынын ерпптермш. Т1пп оншацгы солдат, тапанш амда б!рл!-жарымды огым калганша к ур есп

ЧЕРКАС е р т йй ЖАЛЫНЫНДА токтатпаспын. Купим саркыльш, xajiiM 6ÍTKCH кезде мына шонжар тауьшан ары ассам, цытай жер;. М е т устау онайта г^спес, мырзадар\". Атаман шылымыньщ цалдытын сыртк^ лакгырьш тастады да орнына кеп отырды. Есгктен адъютант К1РД1. — Маган эскадрон полкынын команд1рш шакыр. Тез жетсш. Кутуге уацыт жок, тездет. — A -а, кеинрннз атаман мырза, кай полктьщ ко м ан д ен шацырамьш, — деп сурады адъютант. — А , сайтан алгыр. И э, ек1нш! эскадрон полкы ны ц команд1р1 майор Мартиновты шакырт. — К,уп болады, атаман мырза. Адъютант шыгысымен колдан жасалган партизан Корганысшьшарьшьщ шебш, ecipece Колпаков Успен манын кдрай тусш отырды. \"И э, Шыбынды тауы — Шыбынды тауы. MyMKÍH атты ескер л ер д 1н , э т у м ум к1нш 1л1ктер1 болмайтындыктан большевик мырзалар жасащиыларын аз койган болар. Элде баска мына тау куыстарында тоскауылы бар ма. Ым... Ол да мумюн гой. Ж ок, шолак ойшыл немелерде ондай кульщ кайдан болсьш. Эздер1 откен жерден мен оте алмайды демек кой. Жок, мырзалар, мен онан да киян асудан етемш\". Кдрьшдашьш карта устгне тастай салды да терезе алдьша бет алды. \"Егер кушт1 тоскауыл болса жол ycTÍ келе жаткандарды кырьш салуга болар ед1 гой. Жок, ол упйн согыс эд1С1н жет1К бш етш тэж 1р и бел 1 ком ан д 1р болу каж ет. Жасаганньщ жер бет)ндсп oMipnnci Никольский мырзаньщ бул ЭД1С уш уйьщгаса ойына да юрмес. Согыс алацы эндетш намаз окитьш ппркеу емес\". Осы кезде есгктен асьпыс KipreH майор Мартинов эскери тэртшпен амандасьш, келгенш хабарлады. — Отырьщыз, майор мырза. Бгздщ барлаушылардьщ дерепне Караганда Колпаковканьщ солгустйтндеп партизандар корганысьшда шагын гана жасактары бар кершед1. К.алай Дейс13, олардьщ корганыс шебш жоя етш , Колпаковканы алуга болар ма ед^ Майор картага караган куйде 6ipa3 унс1з отырды. — Ым-м. Менщше Шыбьшды тауьшан атпен эту мумкш емес. Аттарды бер жакта кдлдырып жаяу етуге тура келер. — Олардьщ корганыс ine6i Колпаковканьщ солтусттнен он шакырымдай жерден отед1. Ш ептеп кузет жасактарьш жойган сон ат келгкп алдырасыз да Колпаковкага ат коясыз.

41] ^ Исабай ЕСКАРАУЛЫ Есйцзде болсьш онда да тоскауылдарыныц болуы мумюн. Б1зге туткьшньщ кджет1 болмайтыньш естен шыгармацыз. Туспйкт1 болар? Полкты тутелдей алыцыз. О й тк ет онда крндай куштш бары б1зге бслпсЬ. — Тусййкт1, атаман мырза. Жолга шьпу мерз]м1? — Озйцз есептещз. Сагат тунг1 терт шамасьшда шабуылды бастау керек. Бул кезде уйцыга кез шмейтш кузеттш болмайды. Эрине, эр туста кузетте тургандар сак болар. Олар уйцыда жаткандарьш ояткднша тарпа басу керек. Егер кузеттерд1 дыбыссыз жоя алсацыз, ол жецийстщ кепий. Колпаковканы жайгастырган сон б!рнеше эскадрон кдлдырьш, Успенсюге жорык жасайсыз. 1с б!ткен соц маган хабаршы Ж1берес13. — Тусййкт1, атаман мырза. — Ендеше менщ баскд айтарым жок. Жасаган жар болсьш. — Рахмет, атаман мырза... УШШИЛ ТАРАУ 1. Эдетте жер бетше ала-келенке тускен кезден бастап баяу, эр1 жанга жайлы таза желдщ таудан, ал тац аткан соц сол желдщ даладан тауга кер1 согатыны белгий той. Бул б1р кундж, ею кундтк нэрсе емес, жер1м1здщ кейб1р ещ рш де туракты болатьш кубылыс. Таудан т у т бойы согатыны коцыр салкьш, ал даладан ескен кезде едэу1р жьшы болатьш да кез1 болады. — Ш1рюн-ай, мьшадай тунп ауада мая шоппн, устше шыгып уйыктар ма ед1м, — деп кузетте жургендердщ бгр! Митко, касындагыга ун катты. — Эрине, касында жас келшшек болса тш п жаксы болар ед1. Тшегщ солай той, — деп оныц кытытына тиген болды Андрей. — Ал сен ше, ондай мумкйшйлжтен ат-тоньщды ала кдшар ма едщ? — Неге кдшамьш. Ж ок, кашлаймьш. Тек ка'йрп жагдайда бул орьшдалмайтьш 1с. Жер1М13Д1 тазарталык, согыс б1тсш. Сонан соц 61р келшшек тугш екеуш кдсьща алсац да ез еркщ. Оныц ез! де кушще байланысты. Екеу1 ецпме устшде ездер:не белгйй аймак пен б!раз жер журш кер! оралган.

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА — Митко, тыс-с. Ести^псщ? — Тукте естпен жокдын. Кдй жакта? — Bip нэрсеш н дыбыры естшетш сиякты. Мьша туста. Тындашы. — Ест1Д1м, ацырьш. Бул цайсыц, токта. Парольд! айт. К1мсшдер? Эл ri дыбыстьщ енд1 кдрацы кершд1. Bipey смес, онды- солды кдптап келедь Митко олар он метрдей кдлганда тЫ байлангандай унс^з кдлды да ериклзден саусагы мылтьпъшьщ cepinneciH басьш цалды. Ею барлаушы жальш ш а ш ь т гурс еткен ез мылтьщгарыньщ дыбысын алда келе жаткан б1реудщ кулаганьш керш, естш улгерд!... Мындаган жау алга аскдн жылдамдьщпен жылжьш, лезде- ак уйцыда жаткдн жасакгарды тугслдей жоюга мумюн шинк алды. Сацгыкга корлык жок деген осындайдан болар. Тац ата бую л кдрауылдардьщ Tipi кэлгандары акгвардияшылардыц коршауында кдлды. — Кдлай, большевик мырзалар, уйцыларьщ к^нбаган сиякгы гой. Ана менщ кдтыгез куларым ерте ояткдн гой шамасы, — деп кекесш ортада карусыз уст1-бастарьш иг талагандай алма- жулма денелерш кдн жапкдн топка жакьшдай тусш тоцгады Мартиново. — Эл1 де согысцыларьщ келе ме? Баскалардан алга таман турган орта бойлы, тольщша келген муртты сары колын ак шуберекпен тана салган Ж1Г1Т аяк- кольшьщжарасьшан ауырсьшьш, кеудесше тускен басын баяу кетерш алды. — Сен кднга тойган кдра тебетше эупщдеме. Кдрусыз, уйцыда жаткдн адамдарды атып, шабу куштипк емес. Сенбесец ана тапаншанды 6ip минутке маган бер карусыз адамды атудьщ оц ай болаты ны н к е р е с щ . К о р ы к п а , мен ceH i 61рден олпрмеймш, — деп аса баяу батыл ун кдтты. — Кдшьш кугыла алмайсьщ, кднпиер жауыз. Ертецп кезек сешю. — Б1рден елпрмеймш дедщ бе? Heci бар бул ойьща кел1суге болады, — дед1 де алты солдатьш шакырды. — Мьшанын, маган айткан эд1сш езш е ютендер. Алдымен ею колын шабьщдар. Сонан сон ею аягын. Эл±кт1 жем дэндеген коркду кдскырша кдрусыз жаралы жанды кермелеген алтау лезде оньщ ею колын, ею аягьш шауьш Tycipin белек тастады. Мартинов о т н жакьшдай тустг — Кане б:рден елпрмеудщ кдндай болатьшьш кердщ бе? Осы кезде шыдамы кеткен 6ip жаралы колындагы таягьш Мартиновкд С1лтеп Ж1берд1. Таяцгы Kepin кдльш тез Tepic

^ Исабай -^^ЕСК,АРАУЛЫ айналган Мартиновгьщ жауырынына тид{. Жауыр атша кикан еткен майор баяу бурьш ьт элгшдеп алты жендетше бслп берш ед1, элплер оньщ да аяк,-кольт шауьш тастады. — Енд1 екеу1Н1Ц де к е з ш ойы цдар да сол куЙ1Нде калдырындар. Калгандарын тугелдей жойындар, — деп буйырды майор... Аздан соц-ак майор Мартиновтыц соцынан дурю реп шапкан аттылар Колпаков кыстагына бет алган. 2. Корганыс шсб4ндеп жагдайды еслген кьктакгагы жергийкп шаруалардан курылган шагьш корганысшылар ацгвардия- шыларга кдрсы эрекет ютеуге шугыл юргскен. Эрине, кдру- жаракрен толык камтамасыз еттген , эр1 саптагы тэиарибел! кал ы д куш к е т о те п б ер у , бет1Н к а й та р у га буларды н мумкшцплйшщ болмайтьшьш, шаманыц келмейтнйн алдьш ала айтуга да болар ед1. Дегенмен колына кару устаган адамньщ ауьш-уйд!, катьш, бала-шаганы жаудьщ корлауьша калдырьт, бас саугалап, кд ш ьт кутылуды кездемейтййн де ескерген жен болар. Элбетте, шайкаста коркактык ¡степ, ез басы н ы ц кам ы н ой л ай ты н , Т!ПТ1 жау ж агы на шыгып сатцындык эрекетке бершетш б1рл1-жарымдылар да табы льт калады. Калпаковшы шаруа корганысшылар арасында ондайлар бола коймаган. Ацгвардияшылар кыстакшетше жете кутпеген кдрсылыкты буршацша жауган мьштык огьшан сескенш юд1руге мэжбур болтан. Бцмен едэу1р ш ь п ы т а ушыраган Мартинов кер1 шепне тусп де к у н т кайта кур ьт, эр эскадрондарта ттст] багыт нускады. Аттылар б о л т е к1р1ст, тус-тустан шабуылды бастатан. Бул корганысшылар ушш эрине, кау]пт1 коршауда кэлуы кажет емес. Корганысты баскарушылар Андрей мен Егор корганыс шыларды тез ш е п т й р т ауылдьщ таулы шетйге багыттаган. Буларды куйзел1стен с акт ага н жер бетше кеп кешжпей карангыньщ тускенг ед!. Т у т боны карсылыкты токтатпай журпзген корганысшылар жау к у ш т 61ркатар шыгынга ушыратты. Б1рак ездерййн катары да сирекси тускен. Амал канша согыстьщ соцы бул емес екенш ескерген аз да болса калган куш п сактап калуды уйгарган Андрей мен Егор отыз шакты гана корганысшыларын тан кылан бере Шыбынды тауына ш ы гарьт экеткен. Кеше тан серще басталган жэне к е ш ю ст тун бойы болтан

Ч Е Р К А С О Р Т ^ < ^ 9) ЖАЛЫНЫНДА шайкаста уш эскадроннан, кдру-жарагьшан коса айрылган майор ш екс13 ашу устш д е болатын. Батана тан кылац кулактардьщ уйше, корасыныц алдына келе атьшан тусш, сэл отырды да буюл эскадрон комащцрлерш жиюга буйрык 6ерд1: — Команд:рлер дереу осьшда жиналатын болсьш. Жарты сагат уакыт беремш, уктьщ ба, — деп адъютантьш да катал буйырды. — Тездет. Болшектенш кыстацгы о шет1мен бу шетше ат шаптырып корганыспльшарды 1здеп уй б1ткенд1 Т1М1сшлеп эйел, бала-шаганьщ зэресш алган акгвардияшылар )С1Наякгап калган. Байланысшы солдатгардан шакыру хабарын естп ен комащцрлер 1здеу 1с;н токтагып, орталык аланга солдаттарьш топтастырды да ездер1 м:айор отырган уйге бет алган. — Мырзалар, кеп эцпм е куруга уакыт аз. Шабуылдьщ Кортындысьш Успенский алган сон шьпарамыз. Тауга кашьш, бэр1 касцырш а жыра-жырага жасырынган партизан с ы м а к т а р д а н сеск ен уд 1Ц каж ет1 б о л м а й д ы . К,аз1р большевиктердщ калдьнъш олардьщ шашбауьгн котерупйлерщ жазалауга юр1сшдер. Аяушыльщ болмайды. Бул буйрьщгы орьгндауга б:р сагат уакыт беремш. Мерз1М еткен сон осьюнда жиналасыздар. Сапарларьщ сэтт} болсьш, мырзалар, — деп аякгады сезш майор Мартинов. Комащцрлер атка отырьш дурюрей шауып кеткен сон майор бас кшмш шепйп, шыбьш тайьш жьпылардай жалтыр басьш орамалымен силап суртш, бас кш мш кдйта кид1. — Мына инрж кулак еспш щ алдында отырган меш кайыршы деп есептей ме, неге алдыма келш салам берш бас имед1. Дереу шацыр. — Майор мырза, мен уйше ю р т , тамак дайындауды тапсырганмьш. Еркеп уйде жок жолаушы кеткен коршед1. Цырыктардын йшндеп сулу эйел, солай дед1, — леп адъютант 1стщ жайын хабарлады. — А, немене, кырьщтардьщ шиндеп сулу эйел дедщ бе? — Дэл солай, майор мырза. — Ендеше сол сулуыца айт, оцаша белмеге тесек дайындасын. Эз1 м етм ен болатьшьш ескерт. Майор елудщ бел ортасьшан аскан толыкша, бойы ортадан бижтеу, б1р кездеп эдемгше кара муртьш кырау шалган адам болатьш. Адъютант кеткен сон китипнщ кеудесш силай тусш, кеудес1Н кере онды-солды жагына мойы н бурып, ешюм коршбеген соц езш-ез1 кдйрай тусш кецщдене муртьш сипай

^ Исабай Ж ЕСК.АРАУЛЫ езу тартты. \"Атыс, шайкдспен жаным цыл уст^нде болгалы бакдндай тер т жыл. Тшт1 эйелд1Ц кандай болатынын да умыткан сиякгымьш. Мунан ары не боларын жаеаган ез! бшсш. Мумкшшийк барда \"шел1МД1 басьш, сусындаганым жен болар\" деп ойлады ол. Енд! эйелд1 калай кдрсы алып, неден бастауын ойлай берген кезде корадан жут{ре шыцкдн адъютантыньщ дыбысын естш селт еткендей, артьша жалт бурылды. — Майор мырза, дастаркдн жаюлы, тесек дайьш. Алдымен кдйсысына, — деп адъютант сезш жартылай еспртг1. — Эйел кутьш отыр. — А, иэ, тамак ешкдйда кдшпас, алдымен... Иэ, жарайды юр ел[к, — деп кещрдегш соза уйге бет алды майор Мартинов... К^ыстак, устш деп жагдай шьш мэншде жан турш жпрерлж ед1. Элг!нде, ауылдьщ тус-тусына белше шыккан солдаттар уйд1-уйте тарап, еркек б1ткенд! суйрей шыгарып, сезге келместен атып тастап, эйeлдepдi, 1ске жарайтындарын зорлауды жаппай бастаган. Цыстац уел, жылаган, кемекке шакырган зарлы, аянышты эйелдер дауысы. шошьшган, шырылдап жылау устшдеп балалар, бетен адамга арсылдай уртен ит даусы, дамылсыз атьинан мылтьщ, азан-кдзан. Адам-адам болгалы к^ншама кыргьш согыстар болды. Б1рак дел мундай кдтыгезд1к, адамдык кдсиетке, тшт! жыртцыш хайуандардьщ эрекетше де уйлеспейтш эрекеттт бурын-еонды кез керш, кулак ест1меген болар. Кдкпа алдындагы орьшдьщта отырган, жастары сексендер шамасьщдагы кдрт, баганадан бepi жаудьщ кыльпынан кез алмай отырган. — М атвей, сен екеум13 б1р1НШ1 дуние жуз1 согысьшда болмадык па. Осындай корлаушылык сонда болып па ед1, — деп шылымыньщ калдьпъш сора тусш, жерге былш етюзш туюрш тастады карт. — Тфу, додыздар. — О не дегенш Проша, доныз буларга Караганда кдсиетп жануар емес пе? Буларды ана тауьш, ак сутш берш асырады дегенге кдлай сенерсщ. Амал кднша, екеум1здщ куш1М!з неге жетпекнп. Осы кезде элгшде жас келшш екп суйрелеп уйге альш кзрген старшина, кызара бертш, жейдесййн туймесш журе сальш кдцпадан шъщкдн.

ЧЕРКАС е р т ЖАЛЫНЫНДА — Кдлай, жет1мщд1 жайлап болдыц ба? Егор сенщ эйелщлд, немесе шешенд1 сенщ кезщше зорласа, сен не ic T e p едщ? — деп баяу ун катты eni царттыц 6ipi. — Omip уншд! картамыш неме. Мен большевиктщ эйелш... Олардыц эйелшщ кепке 0}угак. болитыньгн ездер1 айткан. Мен большевик емесшн, шаруамын. — Сенен жабайы жырткьпц артьщ. Сен нагыз шаруаньщ эйелш зорладьщ, кедей шаруаны атьш елт1рдщ. Сонда сенщ KÍM болганьщ. Кдн Í3Í кетед), бетке басылган тан,ба — ар, намыс ешкашанда. Сендерд1 анадан туган, оньщ ак сутш емген деп юм айта алады. Мундай жыртцьпцтык эрекеттершен сон айтарга сез таппаган старшина коншьша кыстырган кдмшысын ала екеуш сальш Ж1берд1. Шалдьщ 6ip i орьшдыктьщ артьша шалкасьшан кулап, орга уйелеген кэр1 койша жатып калды. EKiHmici оны тургызуга эрекет 1стей 6epin оныц касьша кулады. Старшина атьша мше екпшй уйге бет алды... Эйеддщкдсынан кенЩД1 кетерМ п, ыстьщтамак, самагонды калаганьшша шйл коniл i жай тапкан майор терлеп-тепшш терезе алдьшда шыльш шегумен отырган. Сэлден соц терезет ашьш ауыл устше кез Ж1берд1. Осы кезде оньщ кдсына уй neci эйел келш бая)' ун катты. — Майор мырза, эскерлерййздщ icTen жаткан зорльщ- зомбылыгын K epin куанып отырган боларсыз, cip e. Айтьщызшы, ана эскерлерщз, офицерлерщЬ зорлаган кыз- келшшектердщ арасьщда С1здщ кызьщыз, немесе келзнпцз болса не icTep едйцз, — деп эйел оньщ кы зара берткен бетше канадцы. Майор б1рден жауап кайырмай сэл далага караган бойда УНС13 калды. — И э, ым-м... булар не 1степ жур e3i! М ен, иэ, мен 6ольшевиктерд11здеуд1 тапсырмадьгм ба? — Бул ауылда дэл каз1р большевиктер жок, майор. Ал сгздщ адамдарыцыз, кэд1мп карапайым шаруаларды жазалап, эйелдерд! зорлап жатыр. Бул адамгерпнлжке жатпайтын жырткьгштьщ эрекет емес пе? CÍ3 карапайым адамдарды жойьгп, эйeлдepдi зорлаганьщыз упйн, жауымды женд1М деп мэз болып аттанасыз, ал мунда калатьш 6Í3re, олар кдлай карамакщы... Эйeлдщдaycыкaлть]paйpeншггi шьщты. — Мен С1зд ен BTiH eM ÍH , е гер ж ум ы сы ц ы з 6 ÍT c e бул у й д е н аттануьщызды етшемш. .. Осьшы айта эйел тез журш екшпп, оз белмесше бет алды. Майор шылымын мьгжгылап терезеден сыртка лакты рьт тастады да, тез турьш Kttiwc бастады.

Исабай ^ ЕС К.АР АУЛЫ — Адъютант, кдйдасьщ, кдрац ешюр. — Мен мундамьш мэртебелг мырза. — М ен ана жексурындарга большевиктс[)Д) ¡здеугс 61р сагат уацыт бермедгм бе. Неге буйрыкты орындамады, — деп эйел е с л с ш дегендей дауыстады. — Майор мырза, езйцз, езййз, — деп сезш толы к. айта алмай мщг1рлед1 адъютант. — Жетед1. Атты дайьшда. Тездет. Адъюдант кеткен сон майор эйелдщ белмесййд есйшен а ш ь т , рахметш а й т ь т , кепйр]м сурады да тез журген бойда есжтен шыкты. 3. Туе кез1 болатьш. Тацертецнен ала булт баекдн аспан ашьшьш, бужт тауга карай жылжып, кун кез1 кдйгылы, кдмрст шеккен, коз жастары кол болтан халыкгы жуатардай жер бетше жадырай туст1. Эдетте б1р уйден адам кайтыс болса, буюл ауыл болып кдйгырмп, олген адамнъщ туган-туыстарьша кегцл айтьш ренйнтерше ортак болатьгндары ескнйкп эдет-гурып гой. Бул жолы ацгвардияшылар колынан каза тапкан жазыксыздардьщ саны терт жузге жетсе, юмд1, юм жуатпакшы. Жылаудан кез жасы саркылып, ещреп, зарлаган дауыстарга кдлай гана дэтщ шыдап унс13 кдлмакшысьщ. Птгп ересекгерд1 койганда, эр уйдщ алдьщда дамылсыз шырылдаган, ел1 денел1 экесш , агасьш немесе атасьш аймалай жылаган балаларды кдлай койгыза аларсьщ. Бул кундж, немесе айлык жылау емес, адам бггкеннщ ойында, тарихта м эщ ! сакталатьш, кдйгьшы, кдралы окита. Егцй ездерш \"жещмпаздар\" кдтарында санаган акгвардияшыларга окырмандардьщ назарын аудараль[к, Олар сол шапкдннан мол ш ауьт Колпаков кыстагынан узай тускен. Тйпт ею кундж шайкдета елтен солдаттарын жерлеуд1 де ойластырган жок. Олшердщ саны да аз емес, полктьщ уштен б1р1 шайклс аладьшда калган. Осы тойганымызда жетер, деп Ушаралга оралу да орынды болар ед]. Б1рак Мартинов атаманньщ буйрыгьш орьщдамаудьщ немен тынатынын, онъщ кдталдыгьш жетж бшетш. Демек майордьщ е н д т кездетет, Успен кыстагы. Эрине, мунда да ауыл шаруаларынан курылган шагын корганыешылар тобы болатыи. Батана ертецпеш алануа тутел жиналган корганыешылар шенйм кдбылдаган. — Жагдайымыз нашар жолдастар, — деп бастады, жасак бастыгы Никитин. — Осыдан ею кун бурын корганые

ЧЕРКАС ОРТ - ЖАЛЫНЫНДА ^ шебйщеп тоскауылды тун ортасынан ауган, ел уйкыда жатцан кезде цырьш салган аттьшар полкы, майор Мартиновтьщ баскдруымен Колпаков цорганысшыларына шабуьш жасап куйзел1ске ушыраткдн. Аман калган аздаган 6ел1мшс эзер кутылып Шыбынды тауына шепнген. Андрей бтзге хабар беруге мына Сергейд1 ж1бер1ПТ1, — деп сэл тыныс алды Никитин. — Не 1стейм13, достар, айтьщдар. Сергей, алдымен не болганын б1зге дурыстап айт. Оз кулагымызбен естипк, — дед1 орта жастагы б1реу. — Тугел айт, жасырма б1зден. — Не жасыратыны бар, олар атты полк. Дегенмен 613 ертеден кешке дейгн кдрсыластык.. Олардан да коп шьпын болды. Б1здщ куипм13 аз болгандыцган онан ары кдрсыласьш, тугелдей цырылуды кажстс^з деп Андрей мен Егор шепнуге буйрык берд1. Олар каз1р Шыбынды тауында. С1здерге кдрсыласьш, шыгындалмасын, шайкдс эл1 алда, деп айтуга м е т жумсады. Корганыс штабьша, Никольскийге ею адам кегп. Олар кепнкпейд1. Элпнде мен акгардан кд ш ьт кугылган б1здщ адамдарды жолыктырдым. Актар жаппай кырьгп, атьгп, а с ь т жатыр. Эйелдерд] зорлап жатыр дещ. Ушеуше б:здщ корганыспоыларга жол корсетт1М. — Астапыралла. Бул неткен жауыздык, — деп жагасын устады елулер шамасьщдагы кдрия. — Ал олар каз1р Колпаковкада ма? — Олар осьгнда келед1. Тшт1 кдз!р жолда шыгар. Кепйгуге болмайды жолдастар. — М етн ш е карсылыктыц пайдасы болмас. Опйккен жау мунда да сол эрекетш 1стейд1. Тек мунда ешкдндай жасак болтан жок деп жауап беруд1 бэрш е де ескерту керек, — дед1 енд! б1реу. — Уакытша ауылдын барлык кыз-келйплектер! ауылдан тыс жерге жасырынсын. Шыбынды тауыньщ етеггнде кдльщ орман бар, куыска жеткййкт1. — Онда б1збен б1рге шыкканы жен болар. — Ендеше кел1ст)к. Уш -торт кунгс жетерлж тамактарьш ала шьщсын. Ауылдьщ шыгыс жагына шыгуга т т с . Сол жерден б1рге шыгамыз. Жаудьщ к е л т цалуы мумюн. Жиналуга б1р сагат уакыт бершед!. Ал енд1 юке юрюелж, — дед1 Никитин. * Топталып дурюремей терт адамнан белше ш ы цсьт. М артинов токтаусы з салт жур1П, У спен кы стагынын сыртьша жете, комащцрлерш жиьш кецес курган. Бул сагат тустен кеййгп бес шамасы болатын.

^ ^ Исабай Д ЕСК.АРАУЛЫ — Мырзалар, Успен кыетагы ана белдщ астында, небары осы арадан 6ip шакьгрым жер. Ауыл га барлаушыларды жгберЬцздер. Жагдайды бййп тез оралатын болсын. Кдйтарда ана кершген жотадан белп беруд1 тапсырьщыздар. Баскдлар ат белш суытьш азда болса дем ала турсын, — деп ез1 атьтан rycTi де KHÎMiHin туймесш аты тьт, кекке отырды. Команддрлер де оньщ 1стегенш кайталап. тещректей отырыскдн. — Мэртебел! майор мырза, мен 6ip нэрсеш туегне алмай отырмын. TinTi кыстакта партизандар болтан кунде де 6i3 коп емесшз бе. Барлаушы жтбермей-ак цыстактьщ ею тусынан KipicceK жеткййкл болар ед] той, — деп сез бастады жасы отыздардьщ шйндеп капитан. — Барлаушы ж1б е р т , партизандарга ескертш алатын болдык детпцз келед! той, капитан. Колпаковкага ci3 айтцандай батырлык ¡степ Kipin барганымыз упйн не болтаньш бшмеуий мен едщ з. Ciздщ эскадроннан кднша адам окда ушты? — Менщ эскадронымнан он бее адам. — Кердйцз бе, эр эскадроннан он бестен болганда 6Î3 полкты уштен ôipiHCH айырьшдык.. Партизандардьщ кушгнщ аз болганына шуюр. Егер кеб1рек болып кару-жарактары жетюлйст1 болса, б1здщ солдаттардьщ шын мэшнде уштен 6ipi немесе онан да аз кдлар ед1. Демек, партизандарды берЬшен урьш аламыз деу ацьшсыздьщ ici. — KeuiipiHi3 майор мырза, олар тоскдуьшдан кутпеген жерден Kipicii гой, — деп еюннй 6ip офицер созге араласты. — Ci3 калай ойлап едййз, порудчик. Согыс эдiciн бшмейттн адам айкдска KipMenni. Ci3 6ùieMici3 партизандардьщ Ke6i бурынгы патша армиясында болгандар е к е т н . TinTi кoмaндipлepi де бурынгы офицерлер. Бул жайында бiздe деректер бар. — Онда калай болтаны, Советтер жагына шыккандарга олардыд neiüipiM жасайтьш болтаны ма? — деп тандана ун кдтты жэне 6ipey. — Ол рас кepiнeдi, мен солай д е г е !^ ecTÙtiM. Болмаса неге офицерлер, солдаттар б¡зге кдрсы, олармен коян-колтык Kypecin жур. Муньщ ce3i майорга унамады. — Сонда калай, щздщ не большевиктер жагына шыгу ойьщыз бар ма? — Б!згс 6ip гана TyeiHiKci3 нэрсе, майор мырза, патша oKiMeTiH еске алудыц кaжeтi бола коймас. Ал, оны кайта орнатамыз деунйлер, Колчак, жецййс тауып шеггнуде, кай

ЧЕРКАС е р т . ЖАЛЫНЫНДА ^ жерге тоцтарьш жасаган ез1 бшер. Деникин, ол да кансырауда. Врангсльдщ колъгнан ештеце келе коймас. Сонда, б1здщ атаман 6а патша ею м елн кайта орнатушы. Мумюн емес. О й т к е т 613 партизандардан сокцы жейм13. Ал егер Фрунзе, Тухачевскийдщ армиясы келсе ше? Б1ЗДЩ б1рнеше сагат шпнде кулйпз кокке ушпай ма? М айор 61р азга деЙ1Н yнo^з калды . О сы кезд е элг1 барлаушылардьщ бел устшен белп бергентн хабарлады б1р офицер. — Ж арайды, капитан мырза, С1зд:н эщ лмещ зге кейш ораламыз. Мырзалар, кетерппздер эскадронды. Сэлден сон эскадрондар кыстакка бет алган. 5. Успен кыстагьша карсылыксыз юрген акгвардияпп-щар уш- терт кун болуды уйгарып, солдаттарды кулацгардьщ уйлерше, кора-копсыларьша орналастырып, большевиктерд1 1здеумен болтан. Бул 1стщ нэтиже бермейтппн майор тусше койган жок О й т к е т олар тугелдей ауылдан шыккан корганыс- шылармен б1рге кеткен. Ауылда карт адамдар мен бала-шагалар калган. Большевиктерд1, немесе т т п совет еюметш колдайды-ау дегендерден еппымд1 кездест)рмеген сод, дщкес1 курыган уй кезупплердщ б1р1, жастары алпыстан, ж е ттстщ шпндеп ею кдрияны майорга алып келген. — Майор мырза, ауылда кы з-келтш ектер, еркектер, тшт1, ес1 дурыс, жен бшетш б1рде-б1р адам таба алмадык. Олар кайда деп сурасак, Герасимовка цыстагьшда уйлену тойы болады, соган барамыз деп кеткен дейд1, бэр1 де. Осьщда ею шалды а л ь т келдгк. — Ым-м. Солай де. Сонда калай, сендерге кемтрлерд! калдырганы ма? — деп кекесш ун капы . — Иэ, жарапты, айтьщыз юрсш. Есжтен юрген ею карт катар турган куйде бас юпмдерш алып, Ьст керсеткендей болды. — Ал, отырьщыздар, — деп майор одептинк ¡стеген болды. Иэ, ауыл адамдары кайда? — Иэ, мэртебел!м-ай, осы кунде бцнеуд^бфсу бшетш заман ба. Жастар, ойьш-сауык 1здейд1, ересектер1 ан аулауга, балык устауга кетед1. Б13 болсак есж алдьтда отыруды гана б1лем1з. Амал канша. К эрпе кулме басьща келед!, деген казактардьщ

Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ еси егп сез1 бар. Кэрийк баетарьща келш, узак ем1р еурес, ол жаман бола ма. Сен шал куланьш, к е т р е сейлеме. Йемене, м е т сенщ сезщ е сенш, елжгрей тындайды деп ойлаймысьщ. Ал, олар балык, аулауга кетт1 делж, сонда кыздары, эйелдер1 кайда бул ауылдьщ, олар да бальгкшы ма? — О не дегенгщз майор мырза. Балык аулау, б1р кундгк жумыс емес. Кейде жетипп журед1. Сонда езен басына куркелергн тггш, ездер1 балык аулауга кеткенде эйелдер] тамак 1стемей ме! — деп еютпш шал б1ршшшщ сезш коштады. — Карай гор, картамьпц немелерд1. Опргктщ кдлай майьш тамызасындар, а? Екеугнд4шешшд1рш, солкылдык шыбыкден шыкпыртсам кайтер едщдер. М е т алдамакщы оздсрг — Иэ, майор мырза-ай. Бул дуниеден аларымызды алып, керер!м1зд{ керш болтан б13Д1коркытьш кдйтесщ. 1здегендерщ жастар болса, эл1-аккеп калар. Жатар орьш, нпер тамактарьщ дайьш, не асыгатыны бар. Кутшдер. Бул туста ею карттын айтпагы баска болатын. Б¡рак оны ашык айтьш, сыр биццруге болмайгьшын, коп кеннкпей партизандардыц келетшш де бметгн. Узак сезге басып, майорды ¡зден адастыруды кездегендер1 де орынды болатын. Ал, майор бул екеуш щ ойьш шеше алган жок. — Нес1 бар, кутсем кутемгн. Егер айткандарьщ жалган болса, ана агаштьщ бутагьша екеушд1 катар асамьш. Укгындар ма? Б13 осынан кеткенше, уйлерщнен табан аттаушы болмандар. Уктьгндар ма? — Бэрекелд1. Осында уш аяктап эзер жеткен кэрштерден корьгккандарьщ кызык екен. — Жарайды, женелгндер. Калган сездершд1 кемтрлерш е айгарсьщдар. Барындар. Мартинов булардан баска да бгрнеше шалдарды алдырьш мал ¡мет сураган. Майор ¡сш жалгастыра берсш, 613 партизандардьщ не эрекет ¡степ жатканын байкальк, Колпаковка кыетагында болтан куйзел1с туралы хабарды алысымен Никольский дереу корганыс совет1Н шакырып шугыл ш еш 1м кабылдаган. К органы с советш1Ц шеш1М1 бойынша сол куш, туе кайта 2-3 Покатиловка, 3-4 Осиновка эскадрондары, барлаушьшар эскадрондары, Колпаковка, Ушаков кыстагына кемекке аттанган. Буларга косымша Рамазанов пен Бекметовтын эскадрондары ерекше тапсырмамен жолта шыккан. Ерекше тапсырманьщ мшдет1 баскаша болатьш. Бул ею эскадрон баскалармен 64рге кыстакть! аювардияшылардан босатуга катыспайды. Тек жау шепнген

ЧЕРКАС ОРТ - ЖАЛЫНЫНДА ^ кезде туткиылдан шабуыл жасап, оларды цй апатка ушырату уцйн, немесе шагын бел^мшет коршап алып, колга туару. Эрине, бул аса каушт1 ю, демек езщ шыгынга ушырамас унйн аскан ептипк, кдйтпас кайсарльщ, согыс тэж1рибесшен улкен бип*1рлж ксрск. Бул туста жаудьщ бул сияцты эд1стерд1 кем бшмейтшш, Т1ПТ) кай жагдайда артык бшетшш ескерген ете кажет. Покатиловка эскадрондары тац кылан бермес бурьш Терект1 езетн щ бойьша орналаскан. Ал Осиновка жэне барлаушылар эскадроны Успенск кыстагыныц шыгысы, Шыбьщды тауынъщ каптальша токтаган. Бул тустан ат уст! шабуылга шыгу мумюншийг! болмагандыктан, аттарды сонда тау ангарларында калдырып, шабуылды жаяу бастауга шеппм кабылдаган. Ею жакты шабуылды б1р мезгщце бастау ертещт сагат алты. Барлаушылардыц экелген деректерше сай, ею жак та жакьш келш шабуыл нуктесше орналаскан. Енд1 коп куту тш п каушп. — Ж арыктусш барады бастай берсек кайтед1, — деп усыныс жасады Полуянов. — Олардьщ да барлаушылары бар гой. Керш калса... — Енд! б1р онбес минуттей кутелис. Олар Ушарал багытына шегше калган жагдайда, алдарында б1здщ тоскауыл бар. Олардьщ артында Рамазан, Бсктемюов, кутьша алмас. — Ш егшбей карсылык керсету1 де мумюн емес пе? Егер ол оянбай, ертенп уйкмда жаткдн кезде бассак, 613 упйн жаман болмас ед1. — Жарайды. Аргы шетке д ей н б1рден, бфгс хабар жетюзсш. Бастаймыз. Эл] де жер бет1 ала, келецкелеу болатын. Орындарьшан унс13 кетершген партизандар ауыл шетше кезге туспей юрд1. Енд1 уйлерд1 паналай, кора-коспалардьщ арасымен акувардия- шылардьщ \"уясьша\" тез жету кажет. — Игнат, керем1сщ ана улкен уйдщ алдьшда карауып сол жактагы ана керштен уйдщ алдьшда да кузет. Сен ж1Г1ттерщ мен сол жактагыга умтыл мен мьшаларга. Тездет. Енд1 б)р сэт атыс басталып кеткен. М ылтык даусьшан оянган акгвардияшылар лезде уйлсрд), тпгп кейб1р кораларды, Коршаулардьщ шйне айнала то т р е к корганыс курьш улгерд1. Акгвардияшылар жактан мьмтык, пулемет даусьша косыла естипп жаткан айгай-шу. Бул кезде кыстактыц батыс жагындагы эскадроншьшар келш улгерген. — Б1рде б1р адам кыстактан шыкпайтын болсын. Б]рден б1рге хабарландар, — деп катал дауыстады Собко. Собконьщ 3-540

j, И с а б а й ЕСК. АРАУЛЫ бул ойы кыстактагы акгвардияшьшарды б1ржола жойьш Ж1беру емес, майор Мартиновтын, Анненковка кемек сурау ушш жзберген байланысшыларьш кдлай да етюзбеу ушш ¡стелген эрекет болатьш. Егер ондай хабар жсткЫлсе. Анненковтьщ кемект! кенйкт1рмейтйй тсуййкт! болатьш. Кун сэске туе. Ею жацтьщ карсылас атысы удей туспесе басылар емес. Э деттегш е колма-кол атскаска юр]суде мумюн емес. Эйткен! ацгвардияшылар уйлсрд4, к.ора-к.опсыларды бекййске айналдырган. Бой тузеп шабуылга шьву, — апатка ушырау. Бул да тусййкт1. Тек тоцтаусыз атыс. Б¡рак согыс жагдайьшда мундай эд1стщ шабуьипыылар ушш пайдаль: жагы аздау. О й гк е т шабуылшылар уакьггтан утылады. Ал коршауда калган акгвардияшылар ушш уакыттан уту кажет. Собко пулеметнй Антонды шакырьш алды. — Антон, ана ею кабат уйд1 керем1сщ? — Керш турмьш. Ол уйдщ терезесшен элгшде ок атылган. Онда б1реулердщ бар е к е т анык. — Оте жацеы. Ендеше сол уйдщ ынуайлы жагьш тауьш, пулеметтен терезелерш cay калдырма. Онда команд1рлер мумюн Мартинов те сонда болар. Дамылсыз теге берме, дамыл-дамыл байкап ат. Окты ж енс13 теге берме. Тусшдщ бе? — Тусййкт1. — Ендеше тездет. Озщ кезге Tycymi болма. Ыцгайлы, жасырьш жерге орналас. Есщде болсьш, оларда ата бшед1. Пулеметтер] де жстк)л!кт1. Туе шамасы болатьш. Тан сар^ден басталган атые токтар емес, Kepicunne удей тусуде. Дамылсыз тарс-турс атылган мылтык. дыбысы ыекыра ушып уй кабыргасына шак-шук т т п сылактарын ушырьш, терезе эйнектерш шытырлата еьшдырып жаткан октан кыстактургандары бас кетерер емес. Tirrri иттер де кораларына юрш альш урулерш токтаткан. Аланньщ шыгыс жагьшдагы уйден жупре шыккан герт-бес жастагы ею баланы кария адам жейделерййц етегшен устаган куйде какпага суйреп юрпзш экегп. Акгвардияшылар жакган айгай-шу, 61реулердщ бокуык сездер! ж т еетшед]. Кыстакгьщ с о л т у ст т жактагы коршауы берйс ею кабат уйдщ жогаргы кабатыньщ терезесшщ сау-тамтыгы жок- Оны талкандаган элгшде Собкодан тапсырма алган Антон болатын. Ол пулеметтен окты тегш Ж1берд1 де, токтап сэлден соц кайта бастайды. Cipo сол уйде ацгвардия команд1рлер1 болар. Шмдер болса да шыгынсыз калмауы т т с .

ЧЕРКАС ОРТ ЖАЛЫНЫНДА Собко е з т ц байланысшы жп*1тш шакырыл алды: — Он. жактагы жасактарга хабар жетюз. Атыстарьш сэл токтатыл, сол орындарында жасырьш отырьш аз да б олса тамактансын. Жау жактан кез жазбауды ескерт. Оц жацтарьша адам жзберш осыны айтсын. Хабар б)рдсн 61рге, бэрше де жетсш. — Тусшдщ 6е? — Тусппкп. — Жасырын жур. бой керсетупп болма. Сокыр батырлык апатка ушыратады. Ал, женел. Жагдайларын бше кел. — К,уп. К,аз1р ж етем 1н . Оз1м д е с о л а р м е н б1рге тамактанамьш. 6. Кеш царацгьгсы тускен кез. К у т бойы элденеше рет жасаган партизандардьщ шабуьшынан нэтиже шыкпады. Турган уйлер1н, кора-копсыларын бекппске айналдырган акгвардияшылар алга жылжуга мумюшшлж бсрмедь ЕндМ б1р гана мумк1н1шлж, тун карацгысын пайдалану. Б1рак мундай жагдайда кай жак болмасьш кез шу1, сацтыкты умытуы мумюн емес. Екшлп б1р жагдай, ок-дэрйё байланысты каз1рп жагдайда егер акгвардияшылардьщ октары таусьшса оны тез алып келетш коймалары жок. Онысы Ушаралда. Ал партизандардагы оцты жетк1зуге болар сд1, оган уакыт керек. Ала-келецкен1 пайдаланган С обко тагы да байланысшьшарьш команд1рлерше жумсады: — Николай, сен м е т жаксылап тында. Акгардьщ октары таусылатын уакыты болды. Б1зде де бпуге жакьш. Тац аткан соц булар атка отырып кыльплтарын кыньшан суыруы мумкш. Ондай жагдайда жаяу эскерлер апаткд ушырайды. Эрине ататьш октары болмаса. Тунде олар солтустжке шыгар жолды барлайды. Егер жол бойында кузеттщ жогьш байкаса дереу атка отыруга буйрьщ бер1лед1. Тусшем1сщ? — Тусппкп. Демек б1з оларга жолды босатуымыз керек Кой. Онда кутыльш кетпей ме? * Дурыс айтасьщ, Николай, жолды ашу керек. Тек жолдъщ ею шетше алыстау жасырьш жатыл ею бутрден, онан соц соцьшан ок ж ауды рьт, б]раз шьпъшга ушырату керек. Тек есщще болсьш алдынгыларын Ж1берш а л ь т, орта шеннен, онан соц соцьшан бастау керек. Уктыц 6а? — Уктым, жолдас комиссар.

Исабай ^ЕСК.АРАУЛЫ — Оте жацсы. Жол устшде Полуянов. Оган айтасьщ. Дияченкога хабаршы Ж1берет. Дияченко актардьщ батысынан, оньщ од кднатьщдагы Добня оцтуспктсн ок, атуды. оцтьш- оцтын бастайды. Ал мен осы тустан. шыгысынан ок, атамьш. Бул кезде солтустжтен оц атьшмайды. Актар оны тусшед1 де дереу цыстакган шьггуды кездейд1. Енд1 туещдщ бе? — Тусшгенде кдндай, жолдас комиссар. — Оте жацсы. Ендеше зымыра, бауырым. М енщ айткдньтды умыткдн жокрысьщ? — Ж ок, жолдас комиссар. Bip сезд1 де умыткдн ж оцпьт. Кетуге руксат етгнцз. — Сапарьщ cerri болсьш. Сак болуды умытпа. Жаманньщ айткдны келмещй, сандырагы келед1, демекнй, шьш мэнщде Собконьщ ойы дурыс шьщты. Акгвардияшылар косьша уш жактан, узщд1-кесщд1 атыстык. Басталганьша едэу1р болтан. Тун ортасынан ауган кезде атка отырган акгвардияшылар дурюрей шауып. жол ycii атылган окка кдрамастан лезде цыстакган шыгып кетт1. Эрине олар алдымен жолды барлауга оз адамдарын Ж1берген1 анык- Онсыз шепйм кабылдауга болмайтыны да тусшйсп. Ертецг1сш акгвардияшылардын турган орнын караута шьгккан Собко бастаган комащйрлердщ коцщдер1 орнына тускендей болды. Bepri шеттеп кулактьщ уйййц екйшй кдбатында уш офицер, терт солдаттьщ денес1 жатты. Офицерлердщ 6ipi майор. Анъщтама кдгаздарьша Караганда бул майор Мартинов. Осы полкты баекдрьш келген командир. — Bip гана eKimiHTici, прщ ей колыма TycnereHi. Ана Колпаков тургындарына icTereH айуандыгын езш е icTep едтм. Аяк-кольш шауьш лрщ ей калдырар едгм. Тфу, — деп оньщ уетше TyKipin, Tepic айналды Дияченко. — Окасы жок, Андрей. Кдлай болганмен де сол e3i корлаган, зорлаган адамдардьщ кдргыс, кдсиет1 тегш жiбepмeдi муны. Ал муны жотйан Антон. Мына уйд1 куйзелткен соньщ пулемет!, — дед1 Собко. — Жарайды, енд! жй*1ттерд1 ж1б е р т , канша адамныц шьпын болганын аныктасын. Кару-жарактарын жинауды ескертщдер. Игнат Николаевич, жауынгерлерге тамак дайьшдауды тапсырьщыз. CÎ3, жолдас Дияченко, актар кашкдн жолга, кыстак сы ртьта д е й т карап, елгендердщ каруларьш жинауды тапсырыцыз. Жалпы, эр эскадроннан канша адамныц шыгын болганын аныктацыздар. С обко команд1рлер1мен темен Tycin, корага шыкканда, жастау партизан асьпыс хабарлады:

ЧЕРКАС е р т ЖАЛЫНЫНДА — Жолдас комиссар, ана корада жет1 ат тур. Ертоцым сайманы тутел. — Рахмет, достым. Тамак пыкен соц кдеьща ею жМт ертш, Шыбынды тауындагы б1здщ аттарды экелуге барасьщ. Жарай ма? — Тусшд1м, жолдас комиссар. — Оте жаксы. Ал кдз1р сол аттарды сугарыл, жемге кой. Б1здщ 1С1М13ге малдьщ катысы жок кой. — Тусшгкп, жолдас комиссар. — Кдсыца жи*1ттерд1 ерт. Жетеуш б1р езщ игере алмассьщ. Аттардьщ тагасьш кара. Тауга барасьщ гой, зацым келмесш аягьгна. Эскадрон жауынгерлер1 ер кдйсысы ез алдьша белектеу жинальш, как аланда эцг!ме курып отырган. Ещн б1реулер1 жантайьш жаткан куйшде уйцыга да баскан. Оньщ да жеш бар-ды. Жол журш, дем алмастан шайкдека юр1скен адам кдлай шаршамасын. — Антон, сенщ ана 1сщд1 уй иес! естюе бар гой, ол саган керсетед1, кересщд1. Карашы, уйшщ екшш! кабаты мулде ютен шыккан, — деп куле сейлеп отыр жастау жауынгер. — Эттен, ез1м осы ауьщдна болсам, кулагыиды ез1мнщ куркесьмагыма юрпзш, мьша ез1М жондеп алар ед1М, — дед1 денел1, муртты сары. — Булардьщ э у е т таусылган. — Асы кда бауырым. Бул ойыцды атамен Анненков жойылган соц айтарсьщ. Багана осьшан кашьш кутылгандар, оган бэрш жетюзер. Онан соц атаман кек алуга юр1сед1. — Мше, мше кердшдер ме, олар Антонныц майор мен ею офицерш, терт солдатьш олт4ргенш Анненковка айтса, ол калайда 1здейд1- — Ау, не дедщ, рас па? — Мен элгшде комиссардьщ команд1рлерше айтканьш ест!Д1м. Сенбесендер устщг1кабатка шьпъшдар, — дед1 элгшде сезд! б1ршпп бастаган жп*1Т — Иэ, нес1 бар оньщ. Мен комиссардьщ буйрыгын орындадым. Терезенщ саутамтыгын калдырма дед1, калдырмадым. Оньщ шпнде юмнщ барын юм бшптг!. Эйтеу1р комиссар, сол уйде команд1рлердщ болуы т т с , деген соц оцты терезеден шже тект!М. Тек комацщрлердщ бэр1 сол уйде болтаны дурыс болар едг Кеб! кутыльш кетт1. Амал канша, * дед1Антон, жайбаракат унмен. — Бэрекелд1, онда неге ундемей отырсьщ. Экел колынды, жещепен достым, — деп орньшан тура Антонныц колын ала,

^ Исабай ЕСКАРАУЛЫ тацкьгш мурын сары. Онан соц баскаларда оны куттыктап жатты. — Ж1г1ттср, ана карандар, атты эскадрондар, ацтар емес пе?,— деп орнынан кетерше жол жакха мойьш созды тапал сары. — Ой, сендер урейлене 6еред1 екенсгндер. 0з1м1здщ Ралтазан мен Бекметов емес пе? Олар актарды жолшыбай карсы альш, эр1 шьпарьш салуга кетпед1 ме, дедт оларды бфден таныган Эбд1беков. — И э, кайдан бшейгн, актар ма деп... Енд1 б1р сэтте эскадрондар аландын шыгыс жагьш ала токтап, аттарьтан тусп. Рамазан, Бекметов, Собко бастаган команд1рлер жакка бет алды. — Уа, саламат-саумысындар, жМттер. Аман-сау оралдындар ма,— деп Собко екеуше карсы журе амандасты. — Кдлай кездеслрдщдер ме? — Тац жаца тана рен бере бастаганда кездестгрдж. Тоскауыл койган жер1м!з ез1м1зге колайлы болды. Олардыц канат жаюына колайсыз жер болгандыктан калайда тез кутылуды кездеген болар, оте асыгыс кетт1. Б13 соны сезгендей, кылыш жумсаудан гор4 мылтык пен ек! тустан ок жаудырдык. Олардьщ октары таусылган болар, жощй жауап бере алмады. Сондарына тусе б1раз жерге д е т н ш ь н а р ьт салдык. Елу адамьш жойьш, кдру-жарагын жинап алдык. 25 атты жетелей кайттык. Кдлган аттар дурюрей шапкандармен 61рге кетт1. Эз1м1здщ бес адам жараланды. Жаралары жецш. — Мше, тамаша. Рахмет, достар. Б1зде осында кеше ертемен бастаганнан тун1мен т1рест1К. Олар тун ортасынан ауганда кыстакган шыкты. Мэл1мет бойьшша ацгардан уш жуз адам окка ушыпты. Оньщ ¡нйндс алтауы оф ицер. Б1р! полк команд1р1 майор Мартинов. Мына уйде, екйпш кабатта жагыр. Ал б1зден жетшс адам, жаралы жиырма. М ше табысьгмызбен. — Эттегенз-ай, ездерш тутелдей жоюга болатын ед1, — дед] Бекметов. — Санай алмадык, мелшермен кеп дегенде уш жуз шамасы болар. — Жарайды, сол тойганымен барсын. Анненков калган офицерлерйге рахметш айта коймас, — дед{ Рамазан. — Ал енд! дем алайык, уйге жур)ндер. Аздан соц тамак дайын болады. Айтпакшы, ж тт т е р ат-келйстерш сугарып, жемге койсьш. Тапсырдьгндар ма? — Ол жагьш тапсырдьщ. — Ал енд1 алдагы жоспарьгмыз калай болмак, атаман б!зге кегш жгберш, карап жатпас. Тшт! кецйкпей-ак шабуылды

ЧЕРКАС е р т ЖАЛЫНЫНДА бастаитыны даусыз. Менщ ойымша ол солтуст!ктсн барлык кушш шабуылга шьпарады, — деп журе сейлсд1 Рамазан. — Бул ойына мен ортакдын, Рамазан. Бугш осында боламыз. Команд!рлсрд4туе кайта жинаймыз. Кел1сетш тьпыз жумысгар бар. Курдел1с1 корганысты уйымдастыру. Осьшдагы, жэне Колпаковтагы, калган кару устауга жарайтындарга колга тускен актардьщ каруларынан берерм1з. Калган мэселен1 штабта шешерм13, — дед1 Собко. — Атаманньщ келес1 шабуыльгна мандай преп, тетеп беруге купнм13 жетпейд1. Демек партизандык согыс ед1сш мунан былайда колдану кажет. Куш сарцыла бастаган жагдайда дереу ш епну керек. Согыстьщ кашан б1терш ю м бигсш. Куш1мЬд1 сактау керек, — деп Полуянов та ойын айтты. Соньщ ертесше корганысты мумюн болганша уйымдастырьш, эскадрондар штабка бет алган. ТОРИНШ ! ТАРАУ 1. Атаман Анненковтьщ тун уйкысы терт белшш тансэрще кез1 ипнген. Тануы уйкыньщ тэтт1 болатыньш юм бшмесш. Ол бфаз уйьщгар ед1, даладан айгай-шуды естш , орньшан тура терезеден сыртка карады. Оган араласуды кажет деп таппаган ол тесегш е келе кулады. Б1рак уйкысы б1ржола ашылган сиякты. Сол жатыстан сон. кшмш ю пп далага, какпа сыртьша шьщгы. Какпа алдьшда журген кузетпнден элгшдеп айгай-шуды сураган жок. Осьшда келгел1 ертедпеш журш кайтатьш жалгызаяк жолмен б}раз барьш улкен сусыз ангар кабагындагы Шогыр кара агаш тубше отырды. Бул жерде езеннщ аргы бет1 жаксы кершетш. Ол б1разга дейш алыска кез Ж1берш унс13 отырды. Енд1 6:р сэт1 шылым тутатып, тутшд! кемейлете жутьш тагы да аргы бетке карады. Осы кезде оньщ кез алдынан Андрееевка, Антоновка, Успенсюде болтан куйзел1с ете бердг \"Б1р емес уш рет куйзел1ске ушырадым. Сонда калай, менщ куппмнен кольша таяк альш, ертел1-кеш сиырдьщ сонында болатьш, карабетен кедейлердщ кушш щ артык болтаны ма. Т ш п олар согыс эд1сш де менен артык бшетш болар\". Атаман шылымьш бцчер сорьш лакгырьш тастады да, кайта ойга шомды. \"Ж окмырзалар, мен сендерге

Исабай ^ЕСКАРАУЛЫ Карсы мунан былай жске бел1мшен1 жгбермеймш. Буюл дивизияны, цосымша полктарды ¡скс косамын. Оны ез1м баскдрамьш. Керерм{з Никольский мырза. Бул С1зге \"э н салатьш нйркеу емес\". Атаман тагы да шылым тутатты да кольша шыбырткы а л ь т, топыракты сызуга К1р1ст1. \"М ьш ау Андеревка, оньщ оцтустйше орай Лепс1 е з е т етед1. Мынау Антоновка, онан Колпаковка, Глиновка, Андреевка, Осиновка. К о л п а к о в к а г а б1р д ен ш абуы л ж асай м ы н . О н ан ары Герасимовка. Онан ары Черкас\". Атаман шыбырткыны сындырып, белшектеп, жердеп сызыктьщ устше тастады да кольш суртт1. \"М ен сендерд1 осы шыбырткыша белшектеймш, кдратабан партизандар\". Атаман орньшан тура уйте бет алды. — Адъютант, шык бер1, — деп какпадан юре дауыстады. — Мен мундамьш атаман мырза. — Дереу командгрлердг штабка шацырт. Сагат онга тугел келетш болсын. — Кдз1р атаман мырза. Адъютант кеткен сод атаман жуынып, ертецп тамагьша отырды. 2. Атаман сезш еткен шайцастагы куйзел1стен бастады. Бул жолы сол кдтелжтерд1 кдйталамас унйн командгрлерш кайрай ) т у с к е т болар, бунысы. Элг4нде ез1 ангар кдбагьшда отырьш шешкен шабуьш жоспарын тугелдей айтып шыкты да сэл тыныс альгп, сезш онан ары жалгастырды. ** Шабуылды ертец тан сэрм ен, сагат сеггз шамасында бастаймыз. Ол уннн ти1ст1 орынга бутш тунде барып орналасыцыздар. Сгз, Мен Д ен Бин мырза ол полкьщызды Колпаковка кыстагьшьщ солтусттгше орналастырасыз да, сагат ертещд сепзд1 кутес13. С13, майор Нестеров мырза, полкты Осиновка тубше Коясыз. Кдрамагьщызга б1р зецб1рек бершедг Ал С13, майор Кондратов полкты Аксу езеншщ бойьша орналастырасыз. Сгзге де б1р зецб1рек. Д ем ек С13 партизандардьщ батыс жагьшан К1р1сес13. Андреевканы езгм аламьш. Естер1щзде болсьш, ешюм де кер1 шегшбейд!. Тшт1 оншакты адам килса да шайкдсты токтатпайсыздар. Кзмде-кгм менщ буйрыгымсыз шегшетш болса, кагал жазаланады. М ен айтьш болдым. — Кыстакты алган соц не ¡стсйм1з, шабуылды жалгастыра беремгз бе, элде аялдаймыз ба? — деп сурады майор Нестеров.

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА — Альшган кыстактарьщызда аялдайсыздар. Маган дереу хабар беретш боласыздар, — деп шепгп атаман. — Ие, согыс шыгынсыз болмайды. Хабарларьщызда канша адамнан айырылгандарьщыз туралы анык дерек Ж1берес1здер. Бум маган ете кажет деректер. — Егер партизандар карсьигьщ керсетпесе, онда не ¡стеу керек? Бэр1б1р кыстак халкьш жою керек пе? — Б1здщ мак.сат. капитан, Ж елсу жергндеп болъшениктсрд!. советтерд1 жою, бурьшгы тэрт1пп кайта орнату. Цыскасы б1зге кдрсы шьпатындар болмауга т т с . Ал кыз-келшшектер болса, олар б1здерге аса каж егп жандар гой... — Кеппрццз атаман, менщ сурагымныц шабуылга кдтысы болмас дегенмен. Б13 осы Жет1судыц со л ту сттн д е п совет еюметш жойдык. Сонда калай, осы ещрде патша еюметш орнатамыз ба? Осы мумюн бе? Патша ошметш калпына келт1ру уппн ец эуел! Россия жершдеп советтерД1 жою керек емес пе? Ал ондай жумысты кольгна алган адмирал Колчак кашып барады. Дутовы анау. М енщ бшпм келед!, сонда 613 ю м бЬ. Б13Д1Д, Щ ербаковтьщ, Яруш иннщ , сулдес: калган дивизиялары Совет еюметш калай кулатпакщымыз? Кеппрпцз, бутан менщ калактай басымдагы миым жетер емес, — деп кептен шеннм таба алмай журген ойын актарып салды, капитан. — Муныц соз1 атаманга унамады. Ол шылымын сора тусш, б1р сэт унс)ч отырды да команд1рлерге кез тастады. — Тагы ю м т ц тусшпс1 келед1? Айтьщыздар, мырзалар, ойымызды шабуылга шьщпас бурьш ашьш алайык. Атаман езш-ез1 тек-тек дегетм ен ашу жуйкесш куртьш, кысьш-ак отырганы сезипп тур. Цаншага шыдарьш юм бшсш. — Ендеше м е т тындадыздар, мырзалар. М е т осында жгберген адмирал Колчак штабы, оны битуге ттсс^здер. Ол ез1 шег1нген1мен маган шег1ну жайында, немесе большевиктерге бершу, карсьыьщты токтату туралы буйрьщ берген жок Егер ондай буйрык болган кунде мен оны орындамас едш. О й т к е т осьгндагы офицер мырзалар, дворян ушкьгндары. Сонда б1здщ тэуелс13Д1Г1М13, бас бостандьпымыз, дуние мулюм13 кайда? С 13Д1 осындай халге жетюзген юм? Кун! к еш еп ес1Г1М1зде ж урген жалшылар. С он д а калай капитан, енд1 солардьщ отьшымен юрш , кулм ен шыгатын кезекп менщ алуым керек пе? Ж ок капитан. Мен олардьщ алдында ешкдшанда Т1зе букпеймш. Егер патша еюметш кайта орнату мумюнпплш болмаса, кек аламын. Енд1 тусывкл болар, капитан?

Исабай /ф^ЕСКАРАУЛЫ — Бгздщ кек алатьгн кдрсыласымыз, цоян немесе адырдьщ Кызыл тулкглер1 емес к.ой, атаман. Согы ста б1р жакты н кыргьшга ушырап, екйшй жацгьщ аман-сау калуы мумкш емес. Онан сон,, 613 цолына кдру алгандарды гана емес, цатын, бала-шаганьг, кдрт-куртанды да жойьш, уйлерше ерт коямыз. Сонда С1з осы эдюл дурыс деп ойлайсыз ба? Боздаган ананьщ, ещреген жас нерестенщ кез жасьш ж±м кетермек. Кдзф б13Д1 бгрде халь!ц цолдамайды. О й т к е т б)зд)н, жыртцыштык, эрекет!М13д1 олар бастарынан кешгруде. К у т кеш еп майор Мартиновтыц Колпаковка тургындарына ютеген ерекетш кэлай жыртцьпитыц, жабайылык демессщ. Демек хальщ колдамаган армия ешкашанда жещске жеткен емес. М ше, менщ ой-санамды, жуйксмуй жеп титыктаткдн осьшдай жагдайлар, атаман. Дворяндардьщ ар-уяты, намысы, кдйырымдылыгы баскэлардан жогары болмаушы ма сд1. — М ш е енд1 тусш!кт1 болар мырзалар. Б13 буйрьщты орьшдаудьщ орньша пжр-сайысца К1р1стж. Дегенмен арамызда мундай адамдардьщ барьш аньщтаганымыз да дурыс болды. М ен С1зде капитан жасак баскдру жумысьгнан босатамьш. Иэ, дел кдз1рден бастап керуеншшерде боласыз. Маган сешмд1 офицер керек. Ал баскаларыньгз мырзалар, буйрыц тусннкл болса тарауларьщыга руцсат. 3. Ие, шьш мегйнде партизандар упйн бул кутпеген жагдай ед1. Акувардияшылар полкыныц Успенскгден куйзел1ске ушырап, кдшьш кутылганьша небары б1рнеше кун гана еткен. Эрине, согыстыц бул тек алгашцы кез1, непзп шайкдстьщ эл1 алда екенгн партизандар бшмед1 емес. Б¡рак, тнгт1 цыскд уакыт шйнде шугыл шабуыл жасайды деп ойламаган. Осы ой устщде едепкйне эр кыстаккд ез тургьшдарьшан карулы корганысшылар курып, жагдайды, мгндетт] де тустд1р1п сакгыкты ерекше тапсырган Собко сол куннщ ертесше штабкд оралган. Ауыл сыртьдн айнала ететш корганыс шеб1 де кдйта толыктырылып, кушейтглмеген. Жаудын кунд1К жерде Ушаралда екенгн бше тура мундай кенйгушййк, бугш ютелеттн тст1 ертецге кдлдыру ешкдшанда абырой эпермейтнйне кендл болмеу, естен шьпары кепйршмес кия екенш калай тусшбеске. Мумкш актар да кдтелескен болар. Жок. Атаманньщ буйрыгы б о й ы н ш а У ш ар а л д а ш та б ты к о р га у га б 1р б а т а л ь о н калдырилып, дивизияньщ калган болЙ! тугелдей керсетшген

Ч Е Р К А С е р т ^ /Я) ЖАЛЫНЫНДА ^ орындарына Ксп орналасцан. Элгш де д эл сагат сеНзде партизандардьщ алгы шебш зецб1рекпен, уш багыттан жиырма минуттей бомбалаган жау, зецб1рек атысы токтасымен дереу шабуылды бастады. Мундай жагдайда шабуылды басьш тастау уппн цорганысшылардыц 3eH.6ipcr¡ жеткшжт1 болуы кажет. Ол атысьш токтатцан соц пулемет жеткшжп турде жумыс icTeyi кажет. Бул шабуылга шыккан жау купли алга жылжытпай басьш тастайтын, ipi шьпъшга ушыратьш, Kepi шегшуге мэжбур ететш согыс жагдайындагы непзп ед1с. Ал, мундай кару болмаган жагдайда тек мылгык огымен шабуылды токтату мумкш емес. Атаман партизандардьщ колында мундай карудьщ жок екенш бшгендгктен шабуылды токтаусыз журпзш, алга тез жылжуды да ерекше тапсырган. Opi сан жагьшан, api карудьщ кемтары шайкастьщ немен тынатынын алдын ала-ак аньщтайтьшы мэл1м. Бул туста eKi гана жол болады: Eipi -* ерлж керсетш ец соньша дейш шайкасьш тугелдей кырылу. Екшнй — алда шешупп курестщ барьш ескерш, аз да болса кушт1 сактап калу. Сап тузеп, оккд кеуде тосьш келе жаткдн жауды атыл Tycipe беруден жещл не болсын. BipaK актардьщ эскерлер] кулап жаткандарыньщ устшен аттап етш, алга тез жылжып келед1. Не ic ie y керек? Осындай аса цысылшац жагдайда merÍHyre берш ген буйрык, кеп теген корганысшыларды тажалдан сактады. Партизандар шептерш калдырьш Андреев кыстагына бет алды. Бул туста ер1КС13ден сурак туатьш болар, партизандар кыстакка шеНнгенде, онда токтай ма, элде кы стак тургындарын тастап, онан ары ш епну керек пе? Черкас Корганыс советшщ шеппм! бойьшша, еткен куш буюл кыстак тургындары, азык-тул1к, керек-жарактарын ала Черкас багытьша жол тарткан. О й тк ет акувардияшылардьщ кыстакты алатыны тусппкт1 болатьш. Андереевкада уйлерш тастагысы келмеген, журуге шамалары жок шал-кемгпрлер калган. Демек партизандар аз да болса тыныгып, курамаларын кдльшка келйру уппн аялдаган. Мунсыз, баска мумкшшлпктщ жогьш эрк1м-ак бшетш. Дэл осындай жагдай Колпаков кыстагында болды. Мунда калган шагьш тургьщцар, ацгвардияшылардын откенде 1стеген эрекетш умыта койган жок-ты. Булар да дэл сол куш Герасимовка цыстагьша бет алган. Jlenci езеш нщ бойьшдагы жагдай езгеш е болды. Акгвардияшылардын шабуылга шыкканы жайында хабар алган корш1 Корганысшьшар дер кезшде комекке жеткен. Акгвардияшьшар

Исабай ^^ЕСК.АРАУЛЫ шабуылды бастагалы жарты кун шамасы етт1. К е п т й т е сенген ацгвардияшылар алга жылжи алмады. Т ек алга умтылса болтаны буршактай жауган партизандардыц пулемет огьшан кайта жатьш калуга мэжбур бола берд1. Окха кеуде тосу кгмге унаушы ед1. — Эй, жаладаяктар, соцгы рет ескертемйг, кдрсылыкты токтатып, кол кетергндер, немесе беюгйсл тастал кер1 кетгндер. Бэр1б1р 613 сендердг жер астына юрсендер де табамыз, — деп катал дауыстады б1р офицер. — Ау, офицер мырза, сендей кубьгжыкгы 6{з кергенб13. Мьгкты болсац н е гь т жер жастаньгп жатырсьщ. БЬ ок типзе алмайды дейм!сщ, — деп ж лтгтерте дауьгстады. — Жнгттер, ана мырза б13Д! мылтык ата алмайды, деп корлагысы келед]. К.ане, ана ж аткандары ны ц мацдайы нан кездецдерш !. Эркдйсьщ ею октан гана. Сол-ак екен кип еткен кыбырды карауьглга а л ь т жаткдн корганысшылар асыцпай кездеп, бытырлата токтады. — Жолдас команд1р, мен кездеген неме басын жасырьгп куйрьпъгн кыса алмапты, дел жумсак жернг ок т е с т о гп , — деп касакдна дауьгстай хабарлап ед1, оньщ сезш естггендер кырац кулю болды. — Ха-ха-ха! Ау, Афанасий, ендЫ жолы бэргмйз де олардьщ куйрьпъш шурк тесел1к, — деп енд1 бтреулер кулю кетерш ед1 ордьщ шйн кулю билеп кетт1. — А у , о ф и ц е р м ы рза, к е р е м 1с щ б 1з д щ Ж1т1тт ер д щ атцьгштыгын. Солай, мы рзалар, — деп тагы дауыстады, Полуянов. Сэл юд!р!стен кейлг элп офицер солдаттарьш тагы кетердт Бул жолы да уш тустан атылган пулемет ацгвардияшыларды алга жылжытпай кдйта жаткызды. Партизандар осы эюспен жауды кешю алаколенке тускенге д е й т устаган. ЕндЫ жерде бул шетге кала беру кау т л болатьт. Акгвардияшылар сьгртгай е т т , коршауга алуы мумюн ед1. Тун карацгьгсы басталган кезде кер] шегнйп, Черкас кыстагьша 30 шакырымдай такал, бекййс курды.

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА ^ ^ БЕСШШ) ТАРАУ Согыс жагдайында жену мен жещлудщ тольш жаткан эд1стершщ болатьшьш жетж бшу ете кажет-ах. Эриен, бул туста, халкымыздьщ кеп туюрсе кел, деген oHcreni сезш де ескеруге болады. Б!рак бул эртурл1 жагдайда, турлгше магынада айтылатынын да бшген жен. Кейде халцымыздьщ эдет-гурпы бойы нш а е т к 131л етш к ур се, сай ы с сияк,ты ойы ндарда куштшердщ жецетнй аныц-ак Ал согыста, айкастьщ тур т кару аркылы жург1зметш1 де туспйкт1. Демек, акка карсы, бомбыга кареы куштппк керсету апатка ушырау екешнде дау болмаса керек. Егер октьщ, я болмаса снаряд-зенбгрек огыньщ ушьш келе жатканын керуге мумюнтшлж болса, оныц денеце дарымасы уш ш эрекет icTeyre болар ед1. Кейде согыстъщ эдю-айласын ете жацсы бшетш курескерлер аз кушпен де жаудыц сактану эд1сш щ нашарлыгын пайдаланып, айлакерл1кпен, тапкырлык, батылдыкден жау куш1н ipi шыгьгнга ушырататын да кез болады. Бул да эрине, жауды 6ip жола жену емес. О й тк ет, оньщ купй эл1 де жеткйпкг1. Одетте согыскан ею жактьщ эскери куштер! согыстьщ кдндай эд1С1не де к у т бурын уйретшет1Н1 де белг1л1. Буган уйретымеген, шеиимдЫк шеберлж, шапшандыльжка, согыс техникасын жетйк бшмеген эскери куш кеп ке шыдамай, согыстьщ алгапщы кунш де-ак апатка ушырайтыны белгМ . Согыс жагдайьшда кездесетш шайкастьщ екшш! 6ip Typi, партизандык согыс. Буньщ ез алдьгна ерекшел}г1 бар. Оньщ согыс ЭД1С1 де баскаша. Ойткеш жеке TipecKe сальш, бетпе бет атысып, табан TipeceTiH уйретшгсн, эдетю саптагы армия емес, ез ергктергмен айкаска KipicxeH турл1-туст1 шаруалар, жумысшылар. Булардыц арасында колына мылтык устап кермегендер де жш кездеседт Бул туста окырмандарга, сонда бул негылган, кандай эд1с, егер колына мылтык устамаса, онда калай согыспакшы деген ой тууы м ум тн . Ендеше оцы рм андары м ы зга осы 6ip эд1СТ1 т у с щ ц р ш к ер ел ж : Партизандар согысы эркашанда жаудьщ тыльшда (алгы согыс шебшен элдекайда кашык жерде) журпзшед1. Мысалы жаудьщ азык-тулж коймасы, ок-Дэр1, кару-жарак коймасы алдьщгы согыс шебшен элдекайда алыста сакталады. Мундай койманы жойьш Ж1беру партизандардьщ ici. Немесе алгы шепке кару- жарак. солдаттар куппн жетюзетш поездарды, кетрлерд1, TCM ip жолдарды жою. Бул icTi эрине, аса ептЫ кп ен, кутпеген

^ Исабай Ж ЕСКАРАУЛЫ жерлер, туткиылдин шабуыл жаеап, ¡с б ж е н соц лезде кезден таса болу, коска тез шетнгу. Кейде тнтп шагьгн цьгстацкд орналасцан жау штабтарына да тун карацгысында шабуыл жасап, апатца ушырату мумкншгинг1 болады. Ал сотые эд1сгн, партизандар осындай гс-тэжгрибестен уйренед1. Сейлей-сейлей шешен боласыц, кере-кере кесем боласыд, деген ата-бабаларымыздьщ онегслг сездер1 осьшдай тэжгрибеден алынган болар, Мен1Ц согы с эд1С1не ауы п, б1раз ок.ырандарды елендеткегомнщ ез алдына себеб! болды. О й ткет, менщ жазып отырган ютабым баста н-аяк, туьш-ескен олксмгз, атакты Жепсудьщ солтустггшде болтан, патша армиясьшьщ цалдьны, акгвардияшыларга царсы журнзген, жергшкт1 шаруалардын, кдн теггс партизандьгк согысы туралы. Жогарыда айтылгандай, партизандар актвардияшыларга царсы шайкаста, оларды ¡р1 шьнъгнга ушыратьгп, кептеген кару-жарактарды колга тус1рд1. Дегенмен ездер1 де эрбгр шайкде сайын гр1 шьпъгнга уты рай бередг. Булардыц ерескел кемшшМ, б1здщ жогарыда айгкэндай партизандьгк, согьгс од1сш жетгк бшмсгсндМ. Соньщ нэтижесгнде, цорганые шебщде жауды мандай алды кдрсы алу кезнтде ¡р! нгьггьгнга ушьграды. Жэне, барган сайын ок-дор! кеми берд1. Бул жагдай езшгц партизандар арасына юр ¡п алган барлаушьглары аркылы хабардар болтан атаман Анненковтьщ щабуылды тоцтаусыз журпзш, алта жылжи беругне мумюншМж тутызды. Кептеген ауыл, цыстацтар ацтардьщ цолында цдла берд1. Егер партизан басш ы лары , команд1рлер1 партизандарды б1р туск.а топтастырай, шегннс кезщде жаудьщ тылында (арт жагында) белектенген грг топтарды калдырып, жаудьщ арт жагьшан кун д Ь -тут соццы беруд1 тоцтаусыз журггзе бергенде, жауга к,атер тугы зган болар ед 1. Б ун д ай ед1с ж ау к уш 1н щ белшектенуше, оны ею жакты майданда шайкде журггзуше мэжбур етер ед!. Ал ею майданга белгнген армия ешкашанда жещеке жеткен емес. Багана, танертецг1сгн буйрьгц алган барлаушылар жайьгнда дерек жинауга аттанган Осиновка багьгтымен жол шеккен Бекметов пен Абишев Тентек езенгнщ жартасты биж кдбагьша то кт ап аттарьщ то мен ¡ре к калдырды д а ездерг жартас цалкдсынан Тентект1н, аргы б е т т е , оцнан солга кыдырта кдраумен б ¡раз жатты. — Еаббас, мьгна эйнегщд1 альгп, езщ кдрангьг, мен ештеце керетш емеепш, — деп дурбш усьшды Бекметов. Оньщнан ез!мнщ кез)м артых,.

ЧЕРКАС ОРТ ^ ЖАЛЫНЫНДА — Цане экел, керелж сощ ы атаманныц кдйда отырганьш, — деп Еаббас аргы бстке кэдалды. — С ен аргы беттен не кердщ? — Ештеце керген жокутын. — Ал кдз1р ше, эйнекс13 жацсы керем демедщ бе? — Цойшы, атаманныц езш кергендей не болды, сонша. — Бэрскелд!, атаманньщ езш кердщ не, солдатын кердщ не? Иэ, эйнект! ал да сонау керщген жартастьщ табаньша кдра. Озсннсн 6epi етуге эрекет жасап жаткдн болар. Керемющ екшпп шет! кершбейд!, кдйысхдн жасац. — Ойбай-ау, сен немене, таныстарыцды кергендей жайбарацат сойлейсщ. Бу немелерщ Герасим цыстагына шабуыл жасамакщы гой. — М эселе соцда, бауырым. Герасимд1, сонац сои Константинд! алады. Ty6i мысь1мызды курты п коршауга алмаса болар ед1. Мьшадай кушке тетеп беретщ б1зде кдукдр кэдды ма? Азьщ-тулж, ок,-дэр1 жоцтьщ кдсы. Оларда зедб4рек, пулемет, юллыш, мылтыгы бар i де сап, Мундай жагдайда неге атаманньщ кеудесше нан nicnecÍH. — Япыр-ау, соньщ бэрщ олар крйдан алады? — Оздергмен ала келд1-дагы. Енд1 оныц бэрш коймага койып шетшен алады. — М енщ тусщбейтййм осы 6Í3 неге кдша шегщдж. Айтшы, сонау Шыбьшды тауьщда жарым-жартымыз кдльш неге элг1 озщ айтк&н кдру-жарак коймаларьщ басьш алмадыц. 03ÍMÍ3re белгйй ауылдар бар, тамак десен, табылар ед1. К,асцырдан YpixKeH койша ущрулерще мен тусшбеймш TÍnTÍ. — Мше бул ойьщ орьшды, бауырым. М енщ де кексегетм сол ед1. Мен ойымды Рамазанга да айткдм. Оньщ да ойы солай екен. Т ек комащйрдер рук,сат етпед1, 6Í3 цалуды суранганбыз, дед1 ол. — Ау, оныц несш сурады. Жаумен кай жерде, калай согысуда не айырмашылык, бар. Кдйта жаудьщ эр тусынан темпештей берген тиййД1 емес пе? — Бэл1, сен шьшымен команд1рлерден кем тусетш емессщ гой, бауырым. Эттец колымда кожалыгым болса, ce3ci3 команд1р к.ояр ед1м. — Сонда немене м е т ц ойым дурыс емес пе? — Дурыс болганда кдндай, Тек екеумгздщ колымыздан келер не бар. мына кергетм 13Д1хабарлаймыз. Шепым кдбылдау олардыц ici. Бар болганы eKeyMÍ3 барлауш ымыз. М ш е еке^птздщ м ш д ет^ з. Ал жарайды. Аныц кердщ бе? Ещй тез KoManaipre, штабкд хабарлаймыз. Кеттж, бауырым.

Исабай ЕСКАРАУЛЫ — Eneyi темен жуг1рш туе in аттарьша мшд1 де шгабка асьщты. Соньщ ертесше шыгыстан салкьш жел турды да Жоцгар тауьшьщ устш басьш жаткдл алабултты батыскэ айдап, ауылдар устш, аспанды лезде буркеп алды. Жоцгар тауьшан соккан жел цалайда Алакел ycTÍMCH eTÍn ьшгалды ауаны ала жылжитын. Бул жолы да кеп кепйкпей-ак жауьш басталып кетт1. Кун курюресе, шеп дурюрейд!, — деп бурынгылар тегш айтпаса керек. Б¿рак мундай жауынньщ езенд; жерлерде Kayiirri кез1 де болады. Бул тустагы Jlenci, Аксу, Tcp cK ii езендерше Караганда ecipcce жауьшды кезде каушт! езен — Тентек езеш. Бул езен атына карай шьш мэшнде басьш Жонуар тауьшан алатын, тастан-таска согып кебжтенш жататьш, агысы катты нагыз тентек езен болатьш. Кун ашыкта кез келген жершен еткел бермес тентек жауьш кезшде тшт! долданьш, лайлы суды арнасьшан асыра жайып, жайдак жерлердт басып алатын. М ундай кезде онан е т у туг:л жагасына барудыц ез1 коркыныш тугызатын. Эрине Тентектщ сырын бшмеген адамньщ апатка ушырайтыны даусыз. Ал сырьш бшген, сол мацныц тургьшдары оньщ еткел берер жершде, ету мерзтмш де бшетш. Багана туе кайта езен жагасын бакылауга шьщкдн Харченко бастаган барлаушьшар езен арнасьшан кашыктау улкен туйе тас арасьша тыгыльш калган ею адамныц денелерш кездестфген. — Жолдас командtp, ана карацыз, ана туе куысында 6ipeynep жаткан сияцты, — деп дауыстады барлаушьшардьщ 6ipi. — Керд!М Сережа, тек олар ел1 денелер болар. Керем1сщ, Тентектщ \"ашуыныц\" эл1 басылмаганьш. Кдмдер болды екен, барьш керелж. Аргы беткемукият карандар. Сактаганды кудай сактайды. Булар келе ел! денелерд1 тас куысынан суырьш альш сусыз жерге салды. Екеу1 де акгвардияшьшар. BipiHHt бас суйеп сынган. Еюнппсшщ аяц-колы мылжаланган. Судьщ толкьшы оларды тастан таска сокканы Kepinin тур. Иыкгарьжа асынтан мылтык, кьшьшдагы цылышы да сол калпы. \"Булар 6Í3 сиякты барлаушьшар болды. Карулары н алындар. Тещрект1 тагы да каралык. Мумюн...\" — Калталарында ешкандай аттарьш аныкгайтьш кагаз жоц. Барлаушьшар екеш аньщ, — дедi Бекдилдинов. — Дурыс айтасьщ. Булар б1здщ жакка етпек болтан гой. Ал аттары кайда? — Аргы бетпен журу киьш. Тек жаяу гана ете алады. — Ол да дурыс. Ал успртке кегершелгк. — Жолдас команд1р сонда актар кай туста? — деп сурады Абишов. Герасимовканы алды ма екен?