Ж АРК^Ы ДАП еткЕН ЖАЙСАЦЫМ Сейдшда Доулетбакулы Копбаев туралы CÜTCJIÍKTCP À J Ÿ 7/ / A / / / / A y y \"Санат\" бафасы ^ернмбеков атмидащ Алматы 200й жылÆ орта мен ref ) БИ БЛ И О ТЕКА
ББК Ы4 Каз (2Каз) КП Кеибаев С. Жарк^ьчдан откен жайсацым. — Ал\\[аты. \"Сачат 2004. — 200 бет. Цураст. !<,.Мспд]аяцк.ызы !SBN 9965-664-i 3-7 К.а)ак.стаччыч ()K y-atapiy мчпистр.н)1чдс ¡стс;еч Ссйдища Даулобакулы чы ц \"Урчак.тэ[)бчсс!чдс Kctuiiy McpT¡ry\\<en ген дси, аткаргач жанашыл да жачк.илрлык.сцбсп ал ь т республикам!.¡ ;ia KcnincH аяп. Кинси имчсрчисычынтоталмтарлыксаисаты у с 1см;чк цурыч тургап сочау 8()-жылдардыц minAC айкай-1чусьи-ак.та.цай ул пык. мсктсчтср, жс11М-жсс4рлер балаларыча к.амк.орлык. yiutcpin ашкачычьщ кии lip i куэгсрлср! \"Жарцылдач отксч жайсац!)[м кпабычдагы сстел4ктср{чдс айрыцша ык.ыласчеч, ш ччес очсгс дсч багалайды. Баскдсыч былай цойтчда, С.Кочбасв снбск, осксри дайычдын, спя])! . ]!;m;i¡K. чатуралисч^к, тарихтык. Д)н. турисччк. тсхччк;).ч,1к. Tupñiicci цчын балаларгаарналшч арчайы лагсрлсра1чыч, мсктсчгсч тыс м екем елер дч! ж ум ы с1лча, сл;и, жср.'ч. халыцты коргауга патрчопы клеч K^tpaii, аса юр кеч'л 6o.iciin . щ) аудач орталыгычда. цалада счорт, \\!у'н<!кп \\!сктсчтср[ к.урььч^]ч. к.ысы-жа!ы б!рдсй ж у\\ч.1с icTctirin. К о..... ¡.пккс Коибаситын осы iuri.iiKii ici tu i дс кьчмсг стсд} дсгси ухйтчсч сстсл}кп качин ощ<1рмач чачарыча усычып ягырмы}. 4702250200 пп п. 84 К д (2К^з) 4 )6(05)-0Г \" ^ В П К @ ЖШ С \"Сачат\" басчасы. 2004 [SBN 9965-664- 13-7
АЛРЫ сез О РН Ы Н А уе/7703Ь/ болу - у7Ь/Л/,/Д \"de^e/vded, Л/у^ОУ/М/ - /a/e.'/' de доеое/7///?/' .ivr/.t/o/vd/^/A; dedy)//d. O./od do./eo, }'e/7/oj doy/y ум//'// odo,i////i/// dod w//do /7/уо d/7/?////' Кос//e/ия/ер doy/у /сере/с. Ave///'// 0,1//р.//Д' j/co./doeb/.i/ С. Álwooee////)/// /ceód/^/' ур/7оддо уу/-?/' боло/им// дь/р./ор/,/ A.'W/ ed/. О./ /9 4 / j/еь/лм Я //oypw^do /1ум/о/7/ь/ об./мем, /\\оеле,/е// (\"доз/ре/ A¡opoeod^ oydooM/o.//^ 7'урор oy/vy/M//d6/ dy////eee /^е.//'//////. Со.'/ .//гь////)/ оумл/о Ceddd/do deje// de//ywo/77 /сел/'/7, оуь/л odoytvdopb/A/e/v /сездееу е/ялг/'зеб?/'. \"Me///// do./o.i/ do до/иорь///ь/// o,/dô/ оолеь/// \" de/7 гжее/ о/7?ь/// Ce//d/,7do до//ь//?/77ь/. Cedd/7do — op оо ////'///'//de '7-(}'do/'/d/,//( .)/eepde¿/ олг/'л/ \" de^e// еаз de/7, æ / o/'////w/7 o////)/pо////<///. Ол//'р/я/7/ eo7i/M .WMy/M/ido //pe^ode/zw o/7/7opo///b///do e// d/p///////' do,//)//7 //ó/ doydytd// doe/(op/'o// ed/. \"Ам^)/е/77/7/ de æ/7////7/ 0/7;м //o ead/cee\", - de/7 ^0./.W7-//(d0///77b///d/./7. O.tz/'p .)/ro.7b/ Aj//b///db/K/770// doe/7/o,7/'o// .же/77/^/ doy/o, o,7/o////)///do /<o('/ie,7e//de<d .жоАГь/// o /ooh////,/// доу/м/zdo (доз/р 7e/d/e//7/^ep, /70,7/coo/zozt /(озм Я<ж'7/7о?//, odi//z со//, /\\ос'&е.7е/////// /idod о/?/óz/zd07z)z ,)/eA-/7/e//-í//////ep//o///í)///do 0A:Mf¿7//. Op///o.i/e/í/77e/7/77e// zcezzz'zz Á//?A/XJ-^dM/í.t/e.\\'ozz;zzco- .'/o/7/e.i/o/7/;//vo /^o/cyy/b/zzew/'/ze оду/о /?zyeedz, o.zoddo л;0/7 j'^o^zod доро.жо/77, 7<///)///dM/'M//o dozd/ozzwez/ZMzce/z/лг/' dey//yt/<?e оуь/eod/)/. /9 d /- /9 d 4 .жь/y/dop opo./MF/.z/zdo, яг//// оду d/zz/zp^zz/z/e .izoz/zzzep, ocAoz/odo .жул/ме////</, зоум/77/7/о жулг /7/oe)'////,/ do,7h//7 dweddz. dent'd// догол/ до0ро//7л;ер/ d. A*e/Y/ddoeo////i//( до//ол///77м еаз/ dop е/се//. \"№дм/?//7/м// j/eo.7/'h/^ а////ел// dop. odo.iz / }.i/ô/p/</. /Ido.i/ / у!/мр/;////)/7/ j/eoy/Fb/з a/z/ze.tz/ dop: 0p/7zz7z0//)z ИР/70Д770)/// Д0.4/М у////// dd77Zp<fe// /У/// \". /!070.7 030y!/0/77/7ZM// ddzzzp<?e// /с/ 7(o//do7/? Cedd/ddo ædy/V/ лгэе/'d// ez/de/t .woy/ь///
/% 4 .мемль/ /)Æt/z//7//;/do/7./ <У9 л/еА*//7е/;/77е г/;//з//Аяг)я// dop/с ^ерудея ^яс/77ядм. А/умя// Аеяя/ /]./.ч/яя//!/ ой///)/е//7МА; ЯЯ/7/ЯЯЯ КО.ЛЯ7/77е/?7/77()е, ОАу ÓO,7/7l////de, ÍM///7/7///7 ео/^гь/ е/а .7/СЬ/ЛЬ/ядя Я/7еЗМ()еЯЯ7 ЯЯЯЯ/7ЯЯ7Ь/Я^Я Д/7/ ¿70v?/.w//V & 7СА ;Я/7д/)/. C o / f F b / А :ь/ЗА /еЯ 7/'/7 е с е я / 77е71/е ^ е //д е А;ЯУ7Г Я // ОЯД7Ь/А; /yi//)//7M// OA;j', &,/¿l/, /?75¡p&/e .)/C}Y/eC/7/e Я/7//Яг7ь/. Э / - Ф Я / 7 Я 0 / / <Г//77Я .1/М Зс7ь//7 \" / Z / М // .1 /Я /'М //Я е М //г ) я /7 ) / 0 /'л /л /г)7 Л /'к \" /77Я7ИЯ77/Я Я ^Я Л /^('/7////'у//'/<Г С Я Я Я /Я \" , * \" d e ^ e z / d e / /, 0/7 0/77С Я Я /7Я С Я /Я /77/)/, а /7 / d /7 /¿ l/d / 5 0 v /0 /7 7 /)///. А '// 0y 7 d /)/,l/e // d y / / / / e - ,l / y ,7 / A \" е л / е е , А //7 7 Я Я .)/е /7 //Я Я /7 7 Ь ///, АГОЯ O A J//777/.///, Г 7 А У )//Я //- д я /7 /< /// /7 7 е /7 е // /77Я у 7/Я .1/Л /е// 0 /7 /Я Я //7 (М е /)///Я // а Я 7 ^ /З Я 7 , А'е/7еА .7/Ce/7/M de А ;0 ./& ////)/7 ? 0/77М /7Я /77Ь /Я , а с // 7 е с е , а с )е О //е /7 7 , Л/уЗЬ/АГЯ, А Г а/7А Г еЛ /а//е/7 777у /)///^/)/У /Я /7Ь 7/7Я /7 /е /7 е /7 Л /6)// О е /7 е /7 7 ///. /W y ^ M /Y /y /M d h /// <?// Я Я /Я ////С /)/ О Я е/)/,7/Я /7 a ^ e //d e /7 /7 / А /Я 7Я // OAJb/Я O e/7/Я .' \" о у 7 — 7 ( Я З Я /( / И / -/ /7 0 0 .7 Я ///Я А ; у / / ) / <77<b///7i/ \" , / / е л / е с е , //y /7 7 1 /С Я Я / Я СМ /77у/7ЯЯ М \" 5 у ? \" А^ЯЗЯА; )/)'3/</A Y 7C b //7r //7,/ K y o h /У/МС \" & '7 7 0 /7 /Ь //7 Я /7 7 /)///. & /у /< //7 .7 /С Я // М л / / 'Я Я у 7 М 777Г /7Я /W , 7 / С Я З / ) / . 7 / Я / / А '/ 777 Я Я / 7 / Я /7 d h / / j Ó 7/77/7 .)/C /'t7 C /7 ,1 /e /7 0 7 ( / / / 7 7 / ) / / / . \"R o y A T C /f, — y,7777/77b/A: С Я //Я , y.7/77/7/h /A : /7 /< '7 /7 & /e ////7 //e c '/3 /7 / А ;Я ./ б / ) '// // 1/ \" , — d c / 7 С Я // Л /г7/7/77С А ;я Я /7 7 Я ,7 Я /7 /7 7 /)////)/ a / / ' e C /',l / d e . Э / 7 / / / / С , ОЯ А ГС З& ' Л / } '/ /с ) я /7 Я /А Г//7Я е/7б )/ C A '////'// О/'/7/ Я /7/77Я О С/7Л /е/7/77/7/. Ссяс)/,7с)я, СОЛ ЖСЙ7/7/С/7/////' J/í'/iL/dM/zd/i/// аЗ/7/de 0/77/7- А/Яядя/7 Л/ОССЯеС/7/е 7/ЯЗЯ/7 Я)У7я/7/<//7 J/C}'/7d/. д/7 /77}'/7.7/ 0Яе'Ь/,/Ь/,1/г7я/7(7я// 0/7Я.М/Я/7()я/7 777У/7ЯУ//)/ de/7CA' .7/С////ЯЯ, 07//)/// асу д//яял/ЯАГясь/я Ага/7сея;/'я, \"(7у / л/ел/яеАс/77/77/А' de/7<?e/7de л;я/7яяя/7/ь/// л/асе./е\" de/; о//7/<//7я/7;/<///. /\\яз//; ояяя/; ОЯ7М/7СЯ.М, 0СМ//М/7 аз/ у//Я/./7/ Cy//?e//d/>//7//7 О/'/7 оеЯ<^/С/ w e / / F 0 /7. \" К / м л ; 00./СЯ/7, А/7///АГ Jo./ \" de¿e//ded, Са/<ге/{ л я / / / я д я , /(Я /7Я / Я &7 ¿7//7d e /7 /(Я /7/)/Л/-А ;Я/77М //ЯС Ж'ЯС'Яе)/)/. Zf/7/A'M ////'// А(ма.ие/я/яе, о я я //) //7</яя А;л/з/)/хт7я & / . Á*a№ 7& v / оя/</// о}А*яес/'з, Я////)/А; Я //Я /Я Я 7Я /77/)///, C0 /7/)/Ch/.t/e// АГСЯ& лгея07/7е у /е /7<?е у//ЯЛ/ЯЯ /( Я 7Я /77/)7//. 0/7 Ь Щ /C-a/JCAYW /Z/de, Л ////е З -А :;'/А ./'///^ Я \"0/7/77Я ///Я \" d e ^ e // yfb /T t/ ,1/ y . / d e ^ о ./.и я //////) ///. /V e / / а /7с е / / / о о ./с м // \"///яусь/.?/)/// \" .7/СЯСЯЯ/7//)///. A¡tY///(Y/, .7/СЯ //-.7/С )у е ?М /е // А[Я/77/77/)/ A^)Y//7h //;, /;е / / ж / с е , к я / я я / м /7е//.7/а ///?/7/. / / я / 7</з / / е ^ о д А е /77а // ул;ь//7/ 77Ь/./7)/А:, Я/7 /77ЯЗЯу//<//7</ Л/С/7 Я & /./г7/,//7</ /(Я /77Я/7 .Ж'У/7е /7//7/ а /77АГ//7 /77¿ /d / ЯЗЯЛ/Я/77/77/)/// ООЯМ Я&/ а/7 //а /7се////7 ///е////.1//7/ /77еЗ 4
/77o6o/777</7/ /77j'0 б//77/77/ A^OCt/C/77/77Cp/ б о р c d / . О з / .)7ÍY///0/Y7// ÍM///A7W / 7;а ) 7г/р ;7б с с ///с с у о с о /л , ль/у/ьм /о .Ж '^ 7м с .ж о з с о ^ / dc<?c// Г777.1/С// d //C C C p /7 7 0 /(//^ C W // 6 0 C W 0 /7 c d / , 0ЯА!777077 О И /О / / A joyvdh/... Á*c3 /7/d c / P¿'2 .ж'ь/,7м 7Ъ р /о ;'/ об.7ь /с /77ь/А; yt/yroyz/ywdcp б /.7/,17/7/ .)/CC/?7/y7d /p _)7 77/VC/770/77y / 77b ///b /// dí/pCAT/770p w 7 c ,u /p 7 /У/СЛ//СОО С з к С ^ ///Я З а у М О /77/ИЬ/АГЛГСу7б с/?7/// бь/y/oô co .i/d o /7/?;b/.' Fp/c/'z/ с о о л с о , .ж ьлл/м ь/и .ж о р о с ь /jMdb/, ^ o p x o w .ж у р с /с , о/< ж о р /^ м // d o ^ o с м /zdh/. A); & //)'/Y / j/ropr/./A Y /// ed c///y ?c/7 , Æ o // с л гс //с /з о р о .) /0 м , д о р о с ь /yi/db/ O p /С Щ 7 3 /COAY'Mc'C /77 ) 'р б м A ;0//h/77, J o p b/Aj/)/.7o c opz/odb/yt/ р и з о б о л ь //?. Á*CCM'//-A'C.76C777, /7 0 р 0 С 0 /7 7 , 0//С р-б/у77,17. & 7 //M /0 ./3 /Y 7 .7/С;/Л/ОС7)73 o 6 d c / 7 /770y77)/A;. Г /.7/,и /77<r/C'K^, Z)O F/.///A/3 0 CC б с р с /7/ / № /Л /7?/7/ С //беА */77Щ .\\Y/.7b/A: /СОрС7/7. / ] ^/.W<://77777/)//^ O F O C b/ — о б з о у / ('o /Y C .U , / \\} ? 7 о./;<//о</з, / / / / / 7/3 c a / c . i? б с р с /7/ / Ж о,7/7Ы 0 p /7 7 M //d 0 /7 & 'у /7 //с / б0Лу)7ОСО, .W yp/7!b/.U /< /7d/)//7 / / с б / р 0pd0A (/777)/ d a О Я уЛ Ь / 0 3 0 ^ /0 /7 7 /7 7 0 р Ь / 6 c ,7 < ? /c /j А(0.7/)/77 .Ж 0 /7 7 А ;0 // .¡/го л : ОО ? ¿ 7 / O y /d w .t/e //, С Л -.Ж 'у р /7 7 /)/ Су7С/7-ССАГСр/'/7 /f./,lZOZZZZ)Z о б ,7 М С Л ///6 //( 6 y p / ) / / / / 7 i / A'í' 9,М С А */И С /7-0///77С р//0/77/)//7 С. А*ал;босй/77/)/^ яя?ь///о беру wypo/zóz .izocc.zc /coo7cpd/, бу/ УСЬ///МС о б '77)/С , pCC/Zy6.Z7/A*0 d c / ^ c / z z 7 / 6 c Z770.7/)/A: A ^ o y /d o y 7770/7/77М. Обо/Z A'C/ZZ'/Z A^opbo/docb/ /7/. /)Cp/CMz6 0 C0 0 , z'zz/c/ 'W}'ро/77 ось/ 7/J/ .)7Гу.иЬ/С/77Ь/ O^FM/ZO .ЖС/77/c/ld/. /-(opcZCOZZ Oydo//b/, /)А(.ЖС/р Оуь/у/м/vdoFM Op/7/r/ .4/C/í 777С77 0/7M7f СС/.М/Л/С// 0/77<r/,7d/,/. TyFO/7 ОуМЛЬ/Z/do 0р/И0У7Ь/А; АС7;/7С7///{ ЖЭ/7С ÁYZyWCH/CO0yb/j77)///d0 б/р /<ге///с///'// 0/77М6cp/,7d/. А7м/^ do б/р poX,lZCZ7Z/ Æ/yZ0ZZbZ/7 //уры .WY/yCb//// С/3 С С/77 е/7 7/С/77/ OAJM77 0/77 М р С М З б О ? / ) / р 7 7 0 р 0 / 'Ь / / / A ;0.7db/p,)70// 0 A [b//jb/3. C c //d /y /d o Í77JC /С/.17 y /o c -j/c o ./d í/c , A;b/íl/C/77777CC, O/Y/, /7//, бо)'7)/р... уМу.НА*///, бс///770//МС. /?Эр/б/р OAJM77 7//М/7)//7/;/7. &'777С,7/А* <Г/С/)/.7 <740.170/77/77М/7 ///M//OÓM aU/p/7/C// 0.7M///Y/7/ 07////Ь/А;/77?)/ а//^/Л7Су7Ср<?С /И0.7М. С/3 бу/ /Г//770/7/770/7 ЛГСМ//7-
л г е р щ /з & 'л я й 7я-/йР<?/', я с д у /р /n o y d o /v 7//777/у/ор/</ .м ен лу//'///7/р о у л а к ///е ///е у ?е р / лг/д/ о о у / / г / / / м / / , d уу/ А /e / .¡/с7/;'/ь ///d r/ 3 0 Д/7///()0 С/И0р Ь ///М ^ ОМ /7/'^/'р/'/7, JoC/Z/M AJ/Z/M // е м р м Д /е// Ж М р М //, OFO/7M7/ К 7/Д/А;ор ОУ7С ^ 7///М // O W 7/ 7Y7// А;7//7М //& /е - /? /ь / 7( л / у 7/ м д /е // б о у ь / р e /и /' о а / г / е м / / ^ / / / 6 ¿ / л: ь / // / ////</ с а /и /м е р /'// ж э / / е С е м г)¿7 d r/ д /е // о / / м / / A (y d r/// х о е к о / / Z(t'0 ///7/<r///M ///)//í 6Y /í'h///b//// /?е // ОА.*/'///'//////е// а р /./^ е // а д //р ее/7?е ,//Х ///е р / & '/7//7?ер/'// /7ор<-/А;/777//'/ оу7я е ь /з ^ 7/ р / Ж о , Ж ОА^... . . . Л /е ///'/{ OA'/ieA/ ж о А ( /7/7//7)/;/р/< /д/с/, О д //'р /д /е , е з / д / е — & / р ./ б / / /<///й , / / я / / ос//н/<//Л)//7 ж е с е д / J e / м /з л л /ь /// , А * аз .WY/ е ь / . ) / / / / ) / / / d / p / / / я д / / / / / ) / Aj7L7d /< ///i///¡;/, — J e n А У укм /Y/./// .wh/p.7<r//'<r///<')<r//'/, д /е // /??7/г^/)/р/</д/7/ /л /зг/д//-///. О к /'//^ е //д //7 /. 6)лг/'н<?емд/е/у о р / / м . . . Е / /р ^ е е / dy//7/'// óo//íY /, 7//Y///M/7, d o e -.ж 'о р о // о д /о // о о л е о , ур//оА ( (/с //;, а р /с е // ж о/*/ь//? .ж о м /е й а<?<?е////щ ////'р /'//'//. а///А * е////щ .wY////Y///h/ е д /е е /7е. /!./.7<г/7'я м /у/с/р , /и о у о е г)е;/д //'//.' /\\ь/д/&///?/77м охмрд/м//г^/р/ Соч/'д////'// eo//M//J<:/ оем A //7/Í//7777/.//7 ////< //')'/)///7 / 7///7 (Y/,7ó/ó'A,Y/// & 7 е - Ж 7 /р 7 ///^ 7 /р 7 7 /, /7 7 y /Y ///-/7 7 t7 i/e//7 7 /p /7 / А 'О рее/77А 'е// .)/ÍY//(e/)/.7/<//</77С/р/< //(/</з d e / / д / е / / / р / д / -;//7 //7 7 // Y//?7/7 /7 /р / ) / / / / ) / з у / / / / '/ / 7 а / / / р ж о р ь /у 7 А ;а с ь / / 7 ()e.4/ e / í/7/ / / / Æ //7 ж ;/р л / А ^ /и .//л л у т 6
БЭЙТЕРЕКТЩ ЦОС БУТАРЫ ЕДЖ Сеиды да Дэулетбакулы Кепбаев. Бул ес!мд4 бинм жуйес! кызметкерлерч]Н!ч б1разы ол1 умыта коймаган болар. Ол к.аз!р)1 эл-Ф араби атындагы К^азак У л п ы к Универсигетйпн математика факультетш бгпр{п, мектен- ке мупипм, содан с о г комсомол, партия кызметтсрпще болды жоне табаны курекгей И жыл Алматы облы- сында бинм баскармасын баскарды. Бул айтуга гана жецы, у)иы-киыры жок, сч1уак_ы'[та толастамайтыи кым-куыт шаруа. 0<\\[4р}<нн соцыида Президент аипаратында д!н мэселелер!мен айналыса- тын бол1м бастыгы кызметтн аткарды. Арамызда болса ¡кййамбаржасы 63-ке келер ед{. Эгтен... Ол дуниеден очкел) де он жылдан асты. Уакыт сынаптай сыргып оч!п жаты р. Б!зд1н окелер1м{з б4рге туган. Екеум1з катар ес!1 к. Екеум1зге де устаздык маманды к буйырыпты, тйтп пешснем!зге солай жазылса керек. Юшкене кез4\\изде \"мектен\" болын ойнаймыз. Мен ылгн \"директор\" болам. Б!р куж онын !ныдамы таусылып, \"директор\" болгысы кел1]н булюн-чалкан ашуланды. Сонда карын- дасы !^арлыга)и: \"Таласнандаршы, екеу1н де директор болындар, м ен-акокуш ы болачилн\", —- д е й т т . Ом!рде де солай болды. Екеум1зде директор болдык. Кчрлыгат к.азак пл1 мен одебиеп ион4)йн. мугал1м! болды. Сейдшда устаздык мамандыктын кудыретй! ичын мочинде мойындаи, буюл болмысымен соган бершгечч едг Облыста ол бармаган. оныц коны болмеген мектебч жок ед1 дссем, онымен узенгчлес кыз\\[ет еткен орштестерггерюке шыгармайтынына \\tenin сечйм4м мол. 7
Кецес империясыныц саясаты устем/нк курыч гур- ган со!tay 80-жылдардын еян дс айкайчнусыз-акталай казак мсктеб1н аш каны ны ц Kyoci болгандар, myKip- mijtiK, арамызда. Спорт, музыка мектептериин жопе мек- тептен тыс мекемелср/йп ашылуы да сол жылдары-тын. ()3tMÍ3;iin, тугаи onip¡MÍ3 божачдыкчач opi кызмсччмс байланысты мен Алматы облысынын \\tcKTCinepiH коп араладым. Сол ксздссулср;ин бор1нде ксзнчде opinrec болгандар, Сейдшданы оте 6ip жылылыкнен еске алып, жаксылыгын коргендер рахмеччн жаудырып, бала-ччагасын сурап, тшсктсоппн 6 ^ ¡ p in , море-соре болу1ДЬ[ ед1. Ол да болса дотке куат. Б1здщ тугаи ауылымыз Турардагы мекчен — жана заманда Жеччсу оц1р1нде амчылган алгапчкЧ)! чурк] мек- re6¡. Мектеп уй1н 1918 жылы сол ауылдыц адамдары оз KytHTcptMcn тургызып, оган сол ел;пн азаматы Эбжан Байсалбаев директор болып гагайындалады. Эбжан атамыз, осы мекчсчччн дамуына коп сцбек cinipren. О.ч Kici алгаш кы Букию дактык му{'ал!мдер C4^e3ine катысып, Крупская, Луначарскиймсн (ол кездег! opK¡MH¡H колы жете бермейччн окчга гой) кездескен скен. Эбжан Байсалбаев Ленин 0]i;i.citinit( де nercpi болган. Бул мектеп ондаган ж[ллдар С.М .Киров ачч,<н немден/н. Ел1м!3 егемен бола салысымен-ак Сейдйгда осы м сктептщ сол кездег1 директоры Сайлаубек Кыдыралиев eKeyi Эбжан Байсалбаевтын атын беру мосслсс[н KOTepin, архивтен ччнсчч кужатгарын чауын, акыры усыныстары колдау тауып, мектеп oiine ты н могинде ецбек еткен адамныц атын алды. Анасынан ерте айырылгандыкган ба, балага оте MCtiipiMjH, жаны ашып туратын. Мынапдай 6ip окига ес!\\ще калынты. Кдланын тау жагында Багана[иыл деген елд[-мексндс!ч бау-бакшаныц ортасында турган гнмаратчы жондеуден 0TKÍ3Ín, жанына учи кабачччч жатакханасын салдырьич, каланын ен 6ip ынгайсыз же- р1ндс орналаскан облысчык жсччм балалар утнн сонда KoruipAi. Осы уйге жги баратын да, ылги коннч! босан келепн. Б1рде \"Ж урепм жылап тур\" — дегегп. Туе iибей \"неге?\" — дед1м, жулып алгандай. Сондагы айчканы: я
\"Барган сайын xintxene бала^ндар аягымчач хуиак- тап, \"магач чача болыцызиля\" дегечде журечм аузыма тыгылады. Sil жагдайларын халай жаксаргсакта, оларга ата-ачасычыч гана жан-жылуы херех\"... Ио, oMip деген кызык кой. Bipeyjfcp e3Í4in кдчыч, шичеч ччыккач öonecin тастач кете бере;й де, ал баска б}реулерд)н сол бейхунэ уччч журеп ауырады. Сондай ж аччы ч 6ipi — букш oMÍp¡4 сол жсч)мдер[е арнаган Исаченхо Екатерина Фроловна. Ж ачы жайсан, оге м етр б ан xici. Ол сонда таижьшмай 40 жыл кызмег ¡cie/ti. Онын 20 жыльшда директор болды. Жасы 73-ке келсе де ол) сол балалар уйшен кете алмай жур. Борйнч улкен ожес1, Topönetni- лерд!н толшгер!. Кез4чде Сейдшданын усычуымеч Лечич ордеч1ч алып ед1. Соны актап кследи Мен i корген сай[)Ч) \"Ол керемег адам е;п гой\", — ден K03ine жас ¿ьчады. Анасы дунне салганда Сейдшда !4 жаста болатын. Ер адамдардан осыншама анасыч жаксы KopcTin, ей, сонгы де.\\н таусылгачша аузынан тастамаган exi адам болса, 6ipi Сейдима шыгар. \"K^iparopraii\", \"Bip ба,ча\" дегеч очдерд4 анам айтушы е/u ден отыратыч. Колы аузына жечш, азаматболгачда 4tetnecÍ4ÍH басьч[ KOiepiit, тасын Koin-Hi, корп[ачты. Эр жума сайын ойелше шелпек nicipTin, еске алып отыратын. Анасыча деген улкен махаббаты, курмечч соншама \\юл болгандыхган шыгар, сючич ачасы Домеч жене- [чеммеч де сыйласыч o n i. Ом4р4нде аурухачага ж аты ч, емдел1ч кормегеч Сейдыда ауыр наукаска ушырач, онераниядан сон жарты-ак жыл OMip cypin кете барды. Эрине, TeMip озекч ешк1м жок. Бiреу ерге, 6ipcy кеш бул дуниеден отер i хак. Эйтсе де Сейдшдачыц o\\tipin кыскарчкан, ауруычыч Ty4K¡ ce6e6i болды-ау дегеч озепмд1 KyHjiipin, туратын 6ip OKinitH, xoxipeKTe 6ip ю-'жыл турады. Желтоксач охигасынач сон, ¡ле-шала мен оз арызым- мен лауазымды жумысган мехтенхе дирехтор бол[<ш кеп1м. Орталыктыч шовччист!к пигылды жандайшан- тары юмге урынарын бшмей, аласурын жургеч xe3¡ гой. Маган ччйсе алмай, хоярга Kino чаннай, сол кезде;ч S)
м с т и жай к.атардагы кч-чзмечче журген бауырларым- чилчч. 6 o p in e кыргидай ¡n;ii. Тек Сейдпчда капа \\tin e i K opcciin, алганчлм, жегеп4м жо к,, ко.чы.мнач ic келмссе долелдес4п дс босатсып деи отырыи алды. Ол 6ip \"Куд;ч- йым сауьчсщнчга бакберген соц. самурьчккызмеч кылар саясында\" дегеш йц Kepi кс.'йч гургаи уак.ыт болачъш. Ke3Í4/te обком ны ц апнараты нда жумыск.а oii.\\t алгап 6 i p азамат облы сты цаткару комчччсчч горагасы- чьш орынбасары болып кетерш;ц де, сол кездеп облыс басичыларч-иилп колдауына суйенчп, Сейдшдага обдеч к.ьчсчлм K o p c e r r i . Эр жиьчны Сейд¡лдача ¡¡[¡судей бас- талдьч. Тацы соньчц жучч4ч жьчгумечч атчлп, Kytti сочпкш сагчлп счлпдьчрумеп батадчн. !скерлчччне cyr'tcinin, ччичч кейде еркелече сойлейчччч бурьчнгы басшыларьч Роза Сьчргабекочза, Озбскол! Жои!бекоичердчц жу\\илс crnjtin коргечч Сейдичда мыиачч- дай к.ор.'чык.к^ч чплдамай, акырчэч кетуге \\южбур болды. Колбиннчц колш окдарлары оныц ic-кимылынан ешкачщан зацсыздыктаба алмады. Tanca, аямас едч. Bipax. ешюмче жаманш ылык жасай алмайтып Сейдшданчлц нозчк журечч сол ею жьчл бойы куй4п жур4пп гой. 3a\\tan озгернч, o;u.'u¡K орпай бастагацда Сейдшдапыц да cnceci KniepijiAi. Озекецп1ц шакыруымеп Орчалчлк, К о м и т е т а аппарагчлна кел;ц. Кейчн Елбасыньчц колдаучлмен Президеччгаппарачъчпьчц;ипдермен баччла)чьче бол!\\ччшч баечьичл больчи гагайьчндалдчл. Жачча жумьчек^ч ерекчие к.улч.иыччьчспен кчрчскен болатып. Азуаюлчча \";l¡n чуралч<ч\" Зациыц жобасчзчн дайьчпдадчл, д!ии копфессиялармеи байлапые жасадьч, дчи гчроблемаларьчна к^пъчеччл ,\\чол одебиет жиччап, оньч ж атп ай -гу р м ай ок.ч.пч. коп моселелерден б1здерд1 хабардар ечеччп. Timi операция откеппеп кечпи 6 ip айдаи сочч, 03i кччччл чдчпалчтп журсс де, Туркияда откечч улкечч жшлиni келдч. Осчл.чаи кешп б4ржола жаччлчч калдч.ч. Mine, Желчоч^сачч ок.игасчлпч<пч аилллмай жачк.аи счлрьчпыц 6ip учшлгч.ч. Саясач'чч-чи к.урбаи),ч болыи айдал- ган, о куда и, жумч-четаи цуылган, сочталгаидардан баскалай жоб1р коргеи, ауру болгандар канчиама? И)
Нагыз улы державалык шовинчзмн{н устем;и)1 н орнаткан Орталыкка Keperi сол с;и. Бук ¡л ултка \"улт- шыл\" деген айдар тагыг[, казак'4'i казакка салын койын, жогар],]дач отка май кун],]н карай отырды. Ec'repitn3;te болса, халык \"Kitt]i 37\" ден ataran осы жылдары сол кездеи жо)[с сода[[ бурын баоиы кыз:\\]етге бол rat) адам- дарды былан койганда катардагы аза.\\!апардыц ycrinen будак-будакдомалакарыздар жогары карай тогычыльш жатты. Олар ôipnettte морте айлап тексериин, каншама адамдардыц жуйкес4н тоздырып, oMipitt кы скарп ы . Тек бул ymitt ешкг\\ин зац жуз!нде жауапка тарга ал Mati c e n . Алайда, 6ip-aK per oMip cypctttt адамга киячач жаеауга неге жол бершс/ч? Неге адамдар 6ipittin OMipin 6ipt )^)[скартады? \"]<j)t3 Жчбск\" фильм4нде Tonetennin: \"Сыймай журсек екен-ау, сыйыспай журм)з гой\", —дсй- Tini бар емес пе. Сол айткандай, бул кеч. /tynneni тарылтатын да адамдар, 03neptMÍ3 гой. Неге? Халкымыздьщ белгмл] акии кь!зы Кулон t Ахмеюва: \"Казактын жауы казак болар бол са, \"Эйелдер ул тумандар!\"— десем бе ексн\", — деп, cipo, осыидай суракгарга жауач таба алмай ocipece, ер адамдардыи бойычач мортнктщ, ipi tiKiitt t)pm.ina майда ncn;tettnjtÍK'[i Kop¡4 кччалгачда жазган-ау. Амал канша, азаматгыи OMipi кыска болд<я. К они te медеу болары артьтда ка^чдырган аманаты — балалары Fat т . Лоззагжогары бийм/й азаматтар, о.чардан немере- Jtepi ociH жатыр. 03in in ауызьшан тускендсй кенжес! Бауыржан ерж епн, б4лдей зацгер. О ш агынын отын сонд)рмей отырган otieni Куанышкул Казактын мемле- кечнк кыздар недагопчк институтыныц декань). K a3¡p де устаз, Казакстан Республикасы оку ic in in уздiri, Ечбек Кызыл Ту орденннц ttc te p i Сейдшда Конбаев атында Карасай ауданы Ак^кар ауылыида мектеп, Каменка ejt/ti M eKcttitt/te жоне 03ÍH Ín тугаи ауылы Турарда кошелер бар. Сейдшданыц мен yrnin орны белек ед1. Ол Mertin кандас бауырым ntна емес, рухани сырласым да болатын. Эке-шеччем13 амандыгымызды плеч, аш-жалаиаш бол- мауымызды ойлады. Согыстан Kcttiin i киын жылдары i)
бул да оцай емес кой. Ал, о куда, кызметге екеу.\\чз 6 ip - 6 ip Í M Í3 r e сс болдык. Гете ескеяд1ктен ексумчз K cpi- c in те калатыибыз. Оныц кайтымы тез болатьш. M e ttin nÍK¡pÍM M en оте сачасатыи. Y ttiiie меп баргачда капы куапатын. Солай болу керек счякты o r a n бурып огчча моч бсрмей'пимп]. B i p a K 6 ip баргачым мочпл)к eci\\i.:te кдлды. O M i p i n i n c o r tr b t жарг])[ жылы аурухаиада o r r i . Арасычда тау жакта орчаласкач yKÍMer саяжайыча гчыгады. K o n L iin аулач кучin e барыч чурамыч. Тамакгач бцж ола калгач KC3Í болатыч. Сочда да ореч турыч дасчарк^чча кел;ч. Эйелше: \"Ш ом кеч жакеы коред! гой, жацгак окелш!, тары койччы,\" — деч бойек болды. Оз ж ачы ц кичалыч отыргачда, баскачы ч cytÜKii тагамыч бере кой)чы деу уичч де улкеч журек керек чгыгар. К,ачшама уакыт отсе де, орны ynipeiiin тур... Тагдырга че шара?! Жачы жоччатга болсыч. чуры чейi[ч ге tчал кы с ьч ]. Сейдида}члч ел1, жер! yLnin жасагач ецбег)ч кор!Ч багалай o i n i e t i , -rip iciim e сыйлаекан, кол уичлч 6 e p i n комектескеч, K03Í кеткечде кабыргасы кайысыч жачы ауыргач, бала-июгасыча плектсе болыч жур)еч барша кауымга туыстары атычач шыч ччепммеч алгые айтудыц COTÍ4 T y e i p r e 4 тагдырга рчзамы ч. Осы макалачы окыгачдардыч. боргче: \"Ж акычдарычыз жачдарьччызда ж у р с ч ч —деймпк Амачдыкболса ripi Kici 6ip ripnnjiitm жасайды екеч. Алла тек oMip 6 e p c i n . ///at/z/л/ A77'Á71/R1A7M, ¡2
ДАРХАН Ж УРЕКТ1 ДАРА ТУЛРА Эр идам — ор алуан. Б1р-б4р!не уксамайды. Б4р!н-б!р4 кайталамагщы. Эр й р адам табнгатгыц белек б!р кор{- шск Жай Караганда адамдардыц сыр г гишнн бор[ б!рдсй сиякгы. Б¡рак. ор адамныц оркайсысы — ос!рссе жан дуниесч, болмысы белек, кайталанбас, гажайын б)р кубы- лыс. Орта, когам, ор адамга калай осер стсе — ке}){сччие орб!р ада\\) да оз ортасына, оз1н1н жань[ндагы адамдар дыц конги куйте, кезкарасына да ознццк осер!н п агяп жачагыны белгин. Солардыц ¡иннде — адамдыкгы, одшджт), айрьщича б!р чазалыкты, серш4кт) айшыктан, жой урандап кана коймай, ез о м ц л н т ережес!не айналдыра алгаг] ж]гплер кейде кор4нед4, кейде кор4нбейд4. Окнйш ке орай — оларды оркез когам да тус!не бермещц. Олар саякжуре- д). Эдеттс ездер1мен ундес жандарын тапканда га [¡а б!рге турандай тусннсе ксчсд). Руханн уйлес!м;пл1)1, пню дуние тус4н1ст1г! ксл)сксн адамдар гана б!р-6}р!мен жн! кездес{п, шуй1ркелес]п журуге талнынары да занды лы к Тус4нюкен адамдар 6!рше- бчр! умтылады, б4р!н-б4р{ тздейдк б!р!н-б4р{ толыктырады. Б4рге журсе — рухы кушей)п, мортсбссч брпктеп, шалкып, [чалык- тайды. Журген исер1не, араласкан ортасына жаксылы- гын, н урьт шашып, дархан журепн корсетудсг[ тарын- байды, шаршамайды. Эсчресе, адам кылшьищаган жас келндс осындай бейнелсрмен жакындасуга курактай учнып умсынары да кайталанбас б4р чамаша кезец екечк ... Отыз бчр жаста ед1м. Алматыда кунара етк)зш!н жататын 64р жиын успндс осынау суцгак бой.чьч, ¡¡к жауырынды, отк4р коздер!не б]р жасырын жылылык уялаган, жасы менен торт-бес жас улкендеу, одем!, 13
карасур жпчч ко'нме оггай басылгач. Yiiaic кез)нде а\\)андастык. — Бауырым, кызмсччн, мына Орталыкка келген кадамыц купы болсын! — де;ч салганнан м е т бурыч- чач бшет1ч адамдай жылы чгырайланын. Меч — Сейдища Кочбас в деген плектес агач боламыч. — Меч Ci'mi б)ле\\чч, — де/цм, мен де \"карыз\" боч калмай. — К^1йдан бшес)Ц? Мен сендсрдей ресгчублчка ден- гей4нде журген басчгы кьпметкер емес ед{м, — дсн шыч таныркап кадала карады. Сол арада жанымь[зда[[ от)ч бара жаткач Тельман Ерк1чбекулы Саурачбеков чокчады. Амачдастык. EKcyinÍ4 озара 03Ú1 ощчмелер! жарасыч, )чуй}ркелес4ч сала берд]. Олар — ергеден катар ocin келе жачкан. бэйгеге 6ipre шауыгк жулдеге кезек жет!ч жургеч сол кездеп погамчьщ озыктулгалары болачч,чч. Когамгчьщ ¡л к i кчлегейнч курайты н. Сей;;нлда Доулетбапулы Алматы облыстык. иарччя к о M44C4Ínin жауанты кызметкер), ал Те.'н.ман мечен бурын Казаксчач ком- сомолы О рталык К омчтстчнч хачтчысы болыч, бул кезде Алматы калалык чартчя комнчеччч1ч. хачччылы- гыча сайлачгач е;ч. Екеу) озара озш-калжычдарыч айтысын алган сон, маган назар аударыскач. Тельмач Ерк4чбекулы Секече мен туралы кулакка жапа\\[ды оцпме айтыч, таныстырды. EKÍ созде)))чщ 6ipi — азы. Оныц уст1че — курдастар екеч. — Мыча аганныц созччн 6op¡4e сече берме, —дсч Тельмач Еркччбекулы жайсан. озичч байкатчы, — бул, тычдай берсеч, ак.[,!л а]1тканды жакол корсдч. Бiрак, 03Í соны ц 6ipin ¡стемей;н. — Мыча аганныц П'^змеччч илсанда, К)ллыгыч ал- ма, -- деч С екеч де кагытты. EKeyi де 6ip Дархач, жайтары, оче бойларына жаксылыкмейл4ч]че толыккдн одем4 жандар екеч 1не шубом болмады. Keiiinri омфде сыйласа жур!ч, сол ce3ÍMHÍH шындыкка айчалгачына, расталганына куачдым, сондай адамдармен жолдас- тык, бауырмалдык карым-катычаста болганымды орпнчач ерекше 6ip рухачч казьч;а, байггыгым сачаймын. 14
Эйтсе де сол жолда Сскоиа бьчепшмд4 айтпай кечччм. ().[ сот те мага и ерскше кымбат корпчдк Адамга адам ныц жаксыльны — адамныц жадында. Жасалган жаксылыкты кастерлеп, багалайтындарда бар. К ср ^м - ше, ч1]М1 оны копе-корнеу умытьнч кетеччндер да бола бсрсд). Бола бсрс};;. Умыткан — угылар. М он н дучне- чань[мь[\\1 — адамныц адамгершш1гиц ос1ресе жаксылык жасаута талпынган адамныц жанын тус1ну, багалау, умытпау. Мумюн, бала кездеп коп корген киыншы- лыктардьнч, 031нд4к ¡и болар, мумкнч касиетчч Анам маркумныц ом1рде устаган ор м:нез) мен кажымас кайратыныц, к1нос4з тазалыгыныц, тектм 1П)нц осер{ болар. \"Адамныц бе^не, ко'лне тура карап сойлемейчш адамнан сак.тан'\\ \"М[щчрлеп амандасатын адам — н адан '\\ \"Жак,сылык*гыцжуз4 жаркын\", \"Оз!цч}ц к)с!!с жаксылыгынды умыта бер, К1С1]нц о ацс жасагап жак- сылыгын умытпа\", \"Жамандыкка — надан жакын, жаксылыкка — адал жакын\", \"Ж аксылыкгыц куны олшеус!3, кейде б!р ауыз соз,пц 031 басыца алтын сарай орнатканмен тец\", — дейччн Анам маркум. Эргурл! достармен кейде уйге кел!п, шешеммен ощчмелесе- ччнб{з. Анам бор4не де курикуш ы ч, кумагын жайын ж атады -ак Ол к!с}]пц нэзп< кабагын, ко!Йл кугнн, сырын оз4м уана байкайтынмын. Жаксы корген жн п- терд{ц М1нелн тап басып айтып отьцжгын. Достыгынды узбе дейччн. Суканы суймегендер туралы еш норсе айтпайчын. Бцзде Секенд4 кор!п, \"оз!жеччмд{кччдетаткан болуы керек, бауырмал екен, чура сойлейччн нагыз оди! де, адал адам екен\", — д е ге т бар-ды. Дол солай едк Ал Се¡чд¡лда Доулетбакулын алгаш кору4м ... ... 1967 жылдыц караша айында оскерден кайчкан соц, университеттеп окуымды сырчтай окуч а ауысты- рып, енд[ анамныц жанында болайын деп, оз!м бозбала кезде ецбек жолымды бастаган ауданды к газечччн редакциясына барып Т1ршчнкке к!р4скем. Аудандык комсомол комитсччнс шакь!рды. Басында баргым ксл- ^)есе де, соцынан кел4ст!м. Енд4 б е к т л у ге Алмачыка — обль[с орталыгьнча келсем, обкомдагы чоменп ч[с[;еун!ктер орчурл! сылтау тауын, мен!Ц кызмсгке [5
бекгплучмд! кумэнд! erin койды. Келес! к у т кел, Копбаев кабылдайды де;и. Айтылган уакытга кел/пм. Мснен сэл улкендеу, жас нчамалары 25-30 —дагы юлен жас к'язмечкерлер epcLTi-карсылы Kipin-ntbtrbni жур. Мунын кдйсысь! Копбаев болды екен дег[ мен турмын. Bip мезетте коридормен суцгак бойлы женч.ч пальто киген KopiKTi ж!пт келе жатты. Баскалардай емес, мац- газ, адымы — apint.ni, жан-жагындагыларга кайыры- лып, амандасын келе жатты. Мен ¡меч дс ама]чдасты. Огинен ж ылылыкбайкалды. Копбаев осы жйчт болып шыкты. Шагын кабинетнче Kipri3in, д4к4ндемей, мур- нын ш утрм ей, жоймен отырып, адамша эцпмелесчч. Жагдайымды сурады. — Ш епр кезден4п, тасырлап турсын гой, бауырым. тобелес ¡здеп журс!н бе? — деп оз!лмен жымиды. Сойт- сем, Kemeti кызметкерлермен бол га н шайнау ouri- мемнен хабардар екен. — Жога. Мына нускаушылардыц оз! гой, M en iM e n жогарыдан сойлеседг Балага балай ма?.. Бул Kici де кетеп л ерд ей мектеп туралы ортур.'й нускдуларды сурап емтнхан алатын шыгар деп отыргам гой. —Ж э, арынынды бае, жопiгни айт. Жасын нопеде? Келчн бар ма? — деп Tinri адамп onriMere бет бурды. — Жасым жнырма екще. Бойдакпын. Ресми емес, кэ/ймчт таныс, 6Liic адамдарша ерюн оцпм елеснк. Цызметше бекппесе де мынандай 6ip жаксы азаматпен танысканыма iinien риза болдым. Эцпмем{з одебиег, онер туралы op6i;[i. Окып журген к¡таптар туралы niKip алыстык. Кырысым жазылып, рахаттаны п калдым. OMip, турмыс жайлы да еоз алмастык. Маган з е т н койып, барлай каран отыр. Элден уакьпта телефонын алып, 6ip KiciMen coimecri. Мен туралы айтты. — Педагог емес. Мектеп, пионер жумысымен айналь[спаган. BipaK комсомол жумысына жаран-ак чур, уйренуге Kaöiaeni, — дедч. Телефон трубкасын кой[^п: — Цаз1р обкомньщ хатшысы — Ахметова Мэнура Мергалиевна кабылдайды. Ол Kici жакеы адам. Ketneri и-
нускаушы келчниекпен сойлескендсй цырсыпян, ерспс4г[ сойлеуге болмайды. Жинацы сойлеп, сурацта- рына м о д е н и е т жауап бер, — дегенде дол б4р ¡н{с!не камк.орлык.жасап туркан агасындай кор4нд4 ко'лмс. Монура Меркалик.ызы ете биязы кабылдап, жацсы онпмелеснч, жорпн айтын, ауданды к комсомол комитетшдеп мектеп комсомолы жокнндег! нускау- ¡пылык. цызметке бекпет4ч{н айтын, жумысымш^ц табысты болуына ыцылас б!л;нрд4. К о!ним котер1Л)н тыктым. Секецн!ц к а б и н е т ¡е к с л т . тагы б4раз ощтмелес- чтк. Секецн4н будач кекннп оцг4мес{][!ц бор! кдмкор, жагнпиырлык. чуртысынап айтылды. Ол юсч макан ерек!ие жакын кор!нд!. Манаты ол к!с!мен тотыз жылда)] сои, кездескенде айтк.ан \"М еч, С4зд{ бтчемнч\" детегпм осы е;ч. Б4рак. би!епч{мд1 сол жолы да айтнай, кснпк б!р жаксь! орчада, дастаркан басында айтып ем, Сейдыда Доулетбацулы б1р тахкниа осермен рахмеччн айтын тыидады. К,аччь[ ]тиза болды. Маркум риза болканын да, ренж{кекпн де айкара аигын, корсете салатын. М4нез1.\\1[зде, ом{рде, адамгер1Н)л4к царым-цатычастарда устачаттяч прин- циптер4м!здс, коз^растарымызда кочтеген уйлес1мдш4к, у[!дссмк болды. Сочыц чотижес)чде коп жатдайда сырлас болдык. Очбасымызбси жараскан акайын-дос болдык, Ол к{с!И]ц жубайы — Куачышкул жечгей де аса сез!мтал, Секецч)н м!чез4ч гус1че нойыч, бабыч таба алатыч, кас кабатыча карай, кдрсы кслмейин, ер к,ад1р!н б4лет!н, созге кулак, салатыч, юс1 кад4р4ч бьтечтч ацылды адам. Секеч о\\прде оте сергек, ширак. болды. ]<,алтып, мулпп жур!сн;п жак,тырмайтын. Не чорсен{ айтса да ушыч култелепд1р.\\)сй ачы к е т т , турасын айтатын. Турашыл болатын. Эдиццк учп!и еш ю м н!чде кочинне карамайтын. Сез4 де, м1чез! де отк!р едк Оз4ч!ч одш ¡!!к!р4ч жетк1зу учпч ешк)М!чч де алдычда тайсакта- ;\\!а]]['ын. Эрине, коп жакдайда очы ч осындай тым то- уелс4з, ерк!н \\tiiieii, ооресе кейб!р басшыларка жакпап да жататын. 2-305 17
Коп адамдарга, остресе осчп келе жаткач буыиы катпагач, болашагычач умп кутейи жастарга мегийчше камкорлык жасаука унем! талпынып журеттч. Осычы- сы чы ц озч-ак коп ада\\п а улп боларлык е;ч. Секец екеум!з кайта табыскап ¡976 жылдьщ кузч- нен кей!п, б1зд1н оцпмем13жарасып, жн!-жи1 кездесйт, шынайы сыйластыкгып,, достык кеньч июрбатыпыц домчи тата алдык. Секеч тарнхтьк казак модениет4чч4н, мемлекет4нчч., саясч кайраткерлер тарихын жаксы бптеттн. Жеттсу жер1н4ц ой, шукырын, тарихын суйст- п)Г[ оц]тмелейт1н. Бчр жылы сол кездечт басчи.ч кыз\\чет - керлер уш!Н уйымдастырылатьнт Букшодакгыкарпайы жогары эскери екч айлы к даярлыктан да Ноно<л6{р Кепчасьтда бчрге очттк. Екеумчз б!р болмеде турдьчк Узак тунде сыр шсртчс1п, жеке басымчяздыц турмысычап ч\\чемлекетпк, о.чемлтк тарих. саясаг проблемаларынан оралатынбыз. Кейде кызыл кегнрдек болып кел[спей де к^аты ибы з. Опдайда Секец агалыккорсететтч. Ораз Жандосов, Турар Рыскулов, Мустафа Шокай туралы эл! ол кезде жарияланбаган деректерд] ччзбелечч айтч^п отырушы едк Бауыржан Момышуинныц у.чч намысы, казак тин туралы накыл еозлср!ч жатка айтып журеччн. Кез1нде саяси кугын-сурпнге угчь!рагачч \"Жас аланч\" (\"Л ечтччпл ж ас\") газетнпц редакторы болган Рахымалы Байжасаров туралы, ол К1С1п!ц батылдьчъч мен кайраткерлйт туралы дерекчч отчмечй де алгачп осы Секецчен ест:геимчн. Эскери окуда да казактыц чамысыч кайрач журу/п жат сачамайтыч. Сейдмда Дэулетбакулы он торг жыл бойы Алматы облысыныц халыкка бш4м беру саласын аса б!р уждан- дылыкпен,кижырлылыкпен, шыгармашылыкнен бас карды. Ол — халыкка бш!м беру саласыиын респуб- ликага танымал кызметкерн корне кчч ка!!раткер1 болды. Коптеген мектептерд1ц курьшысына '¡¡келей атсалысты. 0 ку-эд1стемел!к жумыстарга охйрл1к мэгн бар жаналык- тар енгчзд!. П едагогтар торбиелеу мен олардыц жумысын уйыхщастыруда жаксы жуйе калыитасн-чр/ч-!. Сол кезде к аза к м ектептерп! кобейччп, олардычч, жагдайын котеруге, казак тннп4ц орныгуына, бпчек сыбаиып к{р4скен сирек баеччылардьчн корнекпеч болды. ¡я
Окнншке оран, бгздщ кайшылыгы мол цогамда кейде оз)нд!к гнюр!, оз4нд!к к а й р а тк е р л т козге кор4- Н1Птуркан тулгалардьщ мумкпийпн сол когамга сарка найдалануга ыждаЬаттылык. жетней жататыны да шындык, Элдеб4р баоиы лы кта жур)ен кызметкерд)н бедел) ос!н, кемел! толып кетсе де когере алмай жататьт жагдайлар бар. Кызганьни, тагы баска пендешинктерге ж с р ш и ь н к . ру[.иылдык,шилср1 де сумандап жупртшсд1. К^накстанга Колбин келген жылдары мундай гнарнудан Ссйдшда маркум да \"кур\" цалмады. Ж алацорлыцжаппай жабы- лып, одщетс!зд1к жайлады. Оньщ казак ултын котер- ¡¡с4 келген орекеттсрнйц бopiн \"игпернационализмд! бурмалайдьг\", \"ултгиыл ерекшел!кг1 ансайды\" ден бага- лады. Т1ПТ1, оны тукырынан ке11рпс4 келген лауазым- дылар \"не уш)н\" деген суракка айтар уождары гаусыл- ган кезде: \"(лз ьщгайсыз адамсыз, 6ц)-ею жыл жолдан тныт турсаныз\", — дегенге дегнн айтылды. Акырь[ солай болды да. Тепсе те\\)1р узе пн атандай ж4г!т щ'мыссглз да огырды. Бурын оз4 баскарган улкен сала- нын б!р к!шкентай мекемес!не барын, ен томенп кызметкер! болуга да тоздк Осынын бор!н сыр берместен, сынын кет)рместен котер/й. !<,иянаинылдык.тыц цыжылын ншнсн тыньнк бас'1Ъ[. ем!р1гй][, соцгы жылдарьнща одьчет щйкга мейф4н гочн. багы ашылып, оз даярлыгы мен мyмкiндiпнe лайык. халкына кызмет агцара алды. М емлскспмн тоуелс!зд4к алган алгашкь) жылдарь), когамдагы цун- дылыктар кдйта каралып, дуниетанымдык. кубылыстар улкен озгср4стсрге ушыран жаткан туста сл)мг!дщ туцгыш Президент! Нурсултан Эб4гнулы Назарбаев Ссй;цлда Ко пбае м ы жана У к)м епзн кызмсч{![е шакырды. Оган Дш ¡стер! жон)ндеп комитет жумысын баекдру табыс етыд!. Дол осы кызметте С екегип]1 когамдык, кайраткерл1к кабылет) мейл ¡ти с ашылды. Ол оз) бастап ен алгашкы \"Д!н туралы\" Зацныц кабыл- дануына айрыкша ецбек с)Ц1рд4. Эртурл! д[н;нк б4рлес- т!ктер мен конфессиялардын озара тус1н!сч1к жагдайда ел{.\\чз;иц, мемлекет1м!здщ тыныш тыгын, татулыгын 19
кдмтамасыз ете алатын царым-к.атынаста .болуына кернсктл басгамашылык. жасады. Курмет, бедел4)[ орныктырды. Казакстанда мусылман Meiuirrepinia курылыстарын салуга он ык.пал ете алды. Амал ncmiK. ардапты Секен, Сейдшда Доулетбакулы мемлекетттк кайраткерл)г1 толыск.ан, кемел шагында тагдырдыц жазуымен 52 жасында дуниеден озды... Артында азаматтын жак.сы аты. пайраткерлн< ici, бере- кел4 отбасы -- жары !<уанышкул женгей, балау[ары Рани, Лэззат, Бауыржан, юшкентай псмерслср! к.алды. Осыган тэуба, myxipLuniiK деспк. Ажалды сыркаттыц тырнагына ипигенде де таусыл- мады, саркылмады. [<^абыргасы к.ань[сын, пнтсй аласа- пыран куйзе;пскс ушырап жатса да кабагын шытып, к,ажыганын 6пщ4рмедг OMip ушш Kyjiecri. OMip;j,c4 у м т н yзбeдi. Куштенсе де мунаймай, жаркылдап кул4п, калжынын айтып, жарыкк.а умтылып жатлы. Ж ан-ж агы н куц)рентпей к е ц 1Л сурам келген дос- ж ара!на жаркын мш ез, жайсац коц!л}н б4л;йруде[[ жалык.чады. \"Ш амам келсе — т)к жур!ч, 'rix турын олер ед1м\" дед! 6ip жолы. \"Кснжем — Бауыржаныма кеп yMiT артамын. Он 6ip жаста. Сол ocin, унлеигенде тойга келгендерге мечпн KÍM екен1мд! айтып бер\" дечч K03ÍMC к.арады. Ж анарына жас ipKijfiri тур ексн... Кдйран, даламнын, дархан журекн дара гулгасы-ай! Aj,'///л//// 6K/yT/Æ7/?,
ДАЛАНЫН, ТАЦЫ БОЛЫП АТКДНДАЙ ЕД! Елудщ еспчч ашып, табалдырыгынан от-ч ан агач - ла. суйген жары Куанышкулд1Ц, балалары мен немере- лер!н1н ць!зыгы мен куаныштарын кере алмай арманда кеткен асыл досым, ардакты бауырым Сейдища туралы естел!ктер жазу мен упйн кандай кнын болса да колыма калам алдым. Ат жалын тартып ^¡[пгк бшгм ¡здей жур4ч есейгел) бер{ талай азаматтармен аралас ыч. кызметтес, домдес болдым. Солардын ¡Ш1нде бф коргеннен-ак жаркын, ацкылдаган м4нсз!мен, жаньчгыцжылгллыгымен, ¡шю дуниес!н)н тазалыгымен, биязы мшез!мсн, орынды калж])[]чдарымен козге чус{ч, кимас дос бол ган Сейдшда Доулетбакулы ед4. Студснпчк ем4рд!ц дом!н татысын, отбасын курын, балаларымыздыц ом!рге келген куаныш тарын кызыктаган гамаша кундер ЭЛ1 коз алдымда. Сейдмда карапайым ужымшаргчыныц отбасында о\\чр!с кел4][, окуды учлзк б т р ш , юлзметке арм аскан куннен бастап бар куш-жйерш мектен окушыларына уакытталабына сай бичм беру мен торбие жумыстары- чыч л стсгч ч котеруге багыттады. Ол баскарган жыл- дарь! Алматы облысында о к у - а г а р т у саласышлц санась! артын, бш4м ошактарынын матерналдык-техникалык базасы кочч. жаца мектептер ашылып, орта мектепп уз.'пк б т р ш , кешеп Кенес Одагыныц жоне Кдзакстан- чыц жогары оку орындарына гускен жастардын саны кобейгегнн б!з жаксы быем)з. Осындай тамаша желчс- Т1ктерге Сейдищаныц икслсй коскан улес! мол. Онын ерскше уйымдастырушылыккабшет1н4ц, бш!м беру сала- сындагы жаца о,;истемелерд[ терец бшуйнц, мектен окучпллары мен усгачдарга жанашырлыкнен карагач 21
азаматтыккозкарастарыныцтипзген эсер! зор болганы шындык. Оны сп!К[.м жокна шыгара алмайды. О кпнш ке орай, желтоксан окпгаларынан кечнн халкымыздыц басына туе кем нэубет, ак.ты пара деп, ты рнакасты нан кчр ¡здеп, юносчзжандарга жагч^мсыз айдар тагулар Сейдшданы да айналып еткен жок,. Оныц сш6!р нелзс1з кьчзметчнен босатылуы асыл азам апьш денсаулыгьша да керч осерчн тигчзбей коччмадьч. Сейдчлданьщ ерекчпе бчр каспетч — колыцдагы барь!п адал достарынан ешкаччап аямайтын, солардыц гугап кундерчн, жануяларындагы жак.сьмыцгарь[п, ос!ресе 40 жаскд толгачч замаччдастарымыздыц юйларын уньчмдас- тырып отк!зугеулке][ жауапкершМкпен ч<лрап, ба])ынша атс&чысатын. Ол шахмат ойнауды керемет унатушы едч. Зор ынта к.ойьш, кейде тчпгч к.ызбалык.нсн де ойчайгын кездер! болатыы. Шахматган спорчтыкдорежес4 бар Байкау аганьч тореччй етчп, журген жур1стч кайтып алмауды к.аттчт кадагалап, орб{р угысымыздь[ куаньнн енп тунчпн, б4р уакьчттарына дейчн отырган кездер4\\йзде болып едг Ко- бпчде узапойындарымыз тец аякгалганда б;ичаша куанып, Куантайга кайтатын уакыт болды деп орнынан турып жымия к.олын усынагын ед1. Ол жечцлгенде мечйц \"та- бпгн ак.ыл коя ма?\" деген соз!мс собшче кь'зарып, келе- сще дайындальчп келемчп деп кабагьш туши томпнитып. Досымныц осындай к^члыктарчлчч калай умытайьш! Ерекше бчр ес!мде калган уактна Сейдшданып кен- жесч, Бауыржан баламыздын гуган жылы болатын. Тамыз айында кун оте ыстч^чкболып, мечччц кап кьчеы- мым кетерьччн, ауруханага тускем. Сопла аягьч ауыр Куанышкул/п кездестчр/йм. Кечйн ю-чркунекшч аяччнда конакта отырганда калжч^чнмен: \"Сейдичда менчцесеб!м бойынша соби},\\нз бipiншi желтоксанда туады\" дед!м. Оны кайдан бшес4)ч, дегендей, ол гандана карады. Меч'чччч айтканымдол кел!п Бауыржан ] жел гокеан кулчч емчрге келдч. Досым катынкы дауыспен телефон согыгч, менен сулптч! сурадчл. !<,алаганыцды беремнч деп жауап бер.нм. Арада б4р жума еткен сон баягы аччкылдагачч коцчлмен каркылдай кул!п: \"Алтыным, Куантай мен 22
балам уйге шыцты, 031мнен аумайды. Ею-уш ай бойы аксары болып туса кайтем деп ¡шгей уайымдап журунп е/нм\",—дсмес! бар ма! Тез уйге ксл, о лме тарткдн баламды кор, кер1мд!пн бер деп, балаша актарылын телефон шалып ед{. Сол Бауыржанымыз улкен жМт болып жогары бийм альт, Алматы облы сгы ккарж ы нолициясында кызмет ¿стен жур. Айта кече ¡пн, маган деген досымныц ак, ниечтер!н, адал когнл1Н, шынайы к!рт1кс!з жан д у н и ест \\tCHi \"Ачгыным\" деген сезнген сезуш4 е;цм. \" Д е к а д а к.ызык„ курдел! де курмеу;п т!рЛ1к кешкен\" Сейдища досымды ес]ме тус!р4п отыргагща \"даланын таны больт атар ма ед4м...\" дел армандап, арамыздан мезплс!з кеткен дарынды акын К,уда1н Мукагг[евтын достьщтуралы айткан мынадай шумак.тары ойга келдк 'Геб¡реп¡п отыргам жок,, тсыннен. Ецбсккср кун кеткенде ауна[[ коымнен. Уа, достар, сагынам да сендерд1, У г^з узактшдесем1Н кeбiцмeн. Кугп кеше балапандай таранып, Жерде жур!н, би 1ктергс карал ык. Б4р бутаньщ жапырагындай жайк.альт, Б4р агаштыц жeмiciндcй тарадьн<.. Ж астыц шагын слесгсип турмас К1м, Эсем ту)ппн оуез4не жыр к,остым. Селк е т е м т агып туссе б:р жулдыз, От жанары болмагай деп б[р достыц. Ж{]1 П1 )ч орнаганда басы на тун, Жулдыздай жаркыратып асыл отын, AдaJi дос —езен екен адаснантьш, Армана ¡зден кел1п косылатын. К о р е е ц улкен ко]птем жеке к,алып, Касьща кезшдс ол жетс;ц а)нчк. Кунонд! молд!р{мен жуын-шайып, Тазартып кок тегцзге кете/й алып. 23
И р л ж п ц карыгач так. муз ечеч. Ол сеч4 цызуымеч кузетезч. К о чепе и аласарсан, бч4ктсч1ч, Кисайсачч. качатымеч тузегед!. Жургенде журечтич тусач кайч^ч, Ж анынды куаччч.чпч боп к.ушак.тайды. Алдыцнан ажал чччнкса, соган карай, Сечч4меч еч. болмаса уш аггайды. Ол4мччен шык.паса да ол соч! алычч Жете^ч рчьч! жачы меч, журсец ¡чалыч. Бауч^рым, ол4м;н де бакыт деч бш, Д осты к ччр! калгачыч бшсеч ачыц. Шч-ччычда, ш ычайы, молд!р, газа, достч^к. мочч! т[р4 болсыч! Аяулы досым Сейдьчдатуралы ойлачч.чч, откеч куч- дерге коз жуиртсем, казацтыч акычы Калчжач Бекк.ожчч агамыздыч, мечч1ч ачам Тогчм дучче салгачда б!зд4ч. уйде бергеч батасы сом е тусп. Пегчштей болсыч тугаи атырабыц, Торгч^ччдач горца болсыч точырагыц, Урчагьщ моччч баци осе бсрсчч. Бойтеректей кегч. жайгач жачырагыч! Дол оол к}рчччксчз газа тшектер;ч ардакч ч.чбауч^чры,\\] Сейдшдачыч рухыча багьччтадым. Доолмчыч урчац- тарч^ч моччт бач<.ч осчч, алыч бойтеректей жачырагыч кеч жая берсйч дсмекччч! Сейдшда бейчес4 орк.аччачда 6{здЙ1 ес!М}зде! А'?//
0 3 ОРНЫН ТАБА Б1ЛГЕН Алматы облыстык. партия комитет!н1Ц 6!р!нш4 хат- [иысы болын келген1мде Коибаев Сейдшда Доулетбак- улы облчлстык. партия комителлнде гылым мен бппм б(-).н\\пндс нуск.аушы боп к.ызмет аткарады екен. Бурый таиыстыгым жок с/н. К!пппе)нлдй]4[1мен, карапайым- дылыгымен жоне ¡скер.^пчмсп когнл!мд{ ез!!)е аудара бастады. Тапсырылган кандай жумысты да дер кез1нде тиянакты орьнщап, жауапкерпйл4п мол азамат екенш таныта 61лген ед1. 1941 жылы Алматы облысы, Каскелец ауданына к д р а с т ы \"Дружба\" кецш ары ндатуьт, ержепп ос1п, о р т а мектепте жуйел1 6i.fi\\[ алып, С.М. Киров атындагы уни верситетч1п механ ика - математи ка (¡закультеччн 4н кешкл бол4м!н о!-1дагыдай б тр ге н о л ен,бек жолын муга- л4мд^тен бастаган ед1. Ceбeбi, опыи тал бойыида устаз- дыкка то][ ип касиеттер мол болатын. Бул тургыдан К а р а г а н д а ол оз орнын таба бшген саналы азамат ед). Ол туста тансь[рылган жумысты гана ойдагыдай ан<л- рь[п, \"енд! не айтасыз?\" деп кабагынды багып, томага- туйыпотыратын кадрларда болмай калгаи жок., ори не. Бул жагынан да Сейдищанын мойыны озык. кор{тп. Ол жогарьиан нускау куччп, коп жалтактай бермейлн. Жаратылысы момын, карапайым болса да кызмст ба- быида приипипшш, табандьч ед!. !<джет болпш жагдайда ЖуМЫСТЫ 031 уЙЫМДаСТЫрЫП, ТЫНДЫрЫМДЫ ¡СКерЛ!11Н!Ц аркасында копшпйктщ кокейчнен шыга бшеллн. Ол мектеп окушыларыньщ то,<пм-1 орбиес!не, саналы бiлiм алуына катты коцм боленн ед1. Алда-жалда ¡с сапармен ауданга, ауылга бара калса, ^¡ндетч гурде ер}][6ей-ж;пык.пай мектептерд1 аралап корш, жагдай- ларымен ж ¡11 танысып, кем-кет[1зи жондесуге куш 25
жумсайтын. Оныц осы цасиет! назардан тыс цалмады, орине. Коп жыл облыстыкхалыкагарту баскармасыныц горакасы болды. М а н а н ы н, T o n ip e rin ж у р е к ж ы л у ы н а б о л ей 6ij[e im С е й д т д а атка Mince атасы н та н ы м ай ты н д ар д ы ц соргы - н а н е м е с -Ti. К д й т а ю л з м е т д о р е ж е с ! о с к е н с а й ы н ж е м к л м о л м о у е .'й а г а ш т а й и п н п , е л а л д ы н д а г ь г ж а у а п к е р ш 1- л [ п н б у р ы н г ы д а н д а ц а т т ы с е з 1н е т у с е ч ш . Оныц у с ы - н ы с . т а л а б ы м е н а з г а н а у а ю ы т ¡1и : н д е ж а с н а т у р а л и с т е р - д]ц ею ст ан ц и я с ы , 6ip тех н и ктер yinpM eci, балалар м е н ж а с о с п 1р 1м д е р г е а р н а л г а н т е р т с п о р т к е ш е н ! , ж е н музыкалык, м ектеп, уш опер мектеб!, он уш кол онер к о м б и н а т ы , o p i о к ы т ы п , o p i ю ;н м - т о ] 1б н е б е р е т !н к е - ш е н д ! о н б а л а б а к ш а MCKTe6i а ш ы л д ы . Ол ппренген шенеун!к болмады. Каидай жагдайда да 03inin улагаггы устаз екенна умытнады. Дуниеге де устаздыц коз1мен каран OTTi. Эдетге лауазымы оскен кей K ic m e p к.ызмет бабьи i п ай д ал ан ы п , у й -ж а й ы н , турм ы сы н тузс)1 алуды коздейд4. Халык,уш1н к.ызмег ¡стемей озннц к.ара басы уш!н ^кумыс аткарады. Сейдыда бундай KytiKi n e m t e t t t i - лжтен, бойын аулаксалды. Шиеттей бала-шакасымен тар уйде кысылын, кымтырылып кун кешсе де басшылардыц алдына жагдай айтып бармады. \"Оз уй!м, кец сарайдай боз уЙ1м\" деп, баякы есю к,онысында турып жатты. Сол жылдары MOCKeyniKTepjutt кемоам ен Орталык омбебап дукегпнщ царсысына улкен уй салынган e a i. Сол уйдсн 0 3 in e терт бол мел i потер бол4т e n i n алкаш еелгенде: — Потер сураган ж о к е д 1м. Ыцгайсыз болды-ау! — деп С ейдш даны ц кы сы лганы ол! кунге деУнн коз алдымда. Сейдшдадан баска 6ipey бол ганда кайтер ед4? \"Ол уйге мен к!рмегенде юм к!ред1?\" деп icinin-кабынар ма едк Осы к)1икснгай детальдыц e3i Копбаевтын азалгат- тык келбечан, жаратылыс-болмысын, табигатын ажарлы ашып KepceTin туркандай сезмедк 26
Копбасв мекгспте, комсомол жумысыпда, облысчык. партия комитепнде, облыстык. халык. агарту басцарма- сында... кысцасы ка ида кызмет ic r c c c де тугаи елдщ м ерет ytuin жан-тон!мен жумыс жасаган жань! жансан азамат болатын. Азды канагат eTin, асып-таск.анды б¡лген емес. Тугаи елдщ тутин тузу ушса M e n in де туп- niM тузу ушады деп, халыктыц цамып жен откен азаматтып. ерен ецбсп ор кезде жогар]н багаланып отырган. Онын \"Казак,ССР халыкагарту ic i n i n уздн Г, \"КСРО агарту icin in узд!п\" атанып, B.H.Jlennmiitt чуганына )00 жыл толу курмсччне \"Ереч en6eri ymin\" \\)едал1мен, Епбек Кызыл Ту орден ¡мен маранатталуы 6i3/nn олгч C03i\\]i3;4i толыкдолелдей гуседк Сейднчда бауырымыздыи OMipi де шойын жолдыц бойымен сыргыган пойыз секш/п c;ti. Агьпчдап жуйтк4г[ келе жатканда, \\teiiipiMci3 ажал арамыздан ерге алып кеччч. Ме][ облыстык партия комитеччпен баска кызметке ау]з)ск.апыма де)нн ол облы сты к. халык. агарту баск.армасынып горагасы бон кызмет аткарып Kenitt e;ii. Омц*)дс оз орнын тауып, жiгepi мукалмай, жуйKcci жукармай туган е.п ymin аянбай кажырлы епбек ечкен азаматг)эН). жаркын бейнес! журт KOHi-'iinen о п т е к емес.
БИ1КТЕН КДРАГАН АЛЫСТАГЫНЫ КОРЕД1 Тонныц H4KÍ бауындай inmuta аралас-куралас болын ж урт re KÍMii¡!í KÍM CKenin айыра алмайтындар аз емес. Ал öipeyjiep адамды 6ip коргениен тачьчт бше/й. Cot т а и жагдай Me4ia ara.\\t Ж арылкасын мен öyritni басты KeinnKepÍMÍ3 Сейдщда Кочбаен гын арасында о rin с;и. Бул exi Kici де \"KiMcin.\" — \"менмш \" деген токкан- чарлыкгач аулац, ñipan чамыстарыч поддан бере коймайтыч. EKeyi де жасгай же-ti\\t калыч, тагдырдын TayK.btMeTiti тарткач , 6entteT ш еккен жылдары да жетер.йк, Кецес оюметннц мекгеб1ч Kopiii. жогарм 6i.ti.\\t шнач. Сейдаган мехаччк-матемагик, Жакан, инженер* электрик. Осылай когаммеч 6ire кайнасыч оскен жандарсаясагтан TbtcKapt.t najtMacbt анык. Бшексыбанып бел ортасы нда журмесе де кулагын rypiK ycratt, Ст&чнннен Горбачоже дейш п \"натшалыктын\" KH'typKt^t нрл1пнен хабардар. Экономикадач, ocipece нарыкчык ]<дтынастар мен олеуметпк OMipniit уцг!)[л-шучгылына зердел! козбен ой ж4берт, аналитикалыктмдау жасауга да машык. Ежелп грек оЙ!чылдарынан тартып, батыс. шыгыс классиктер1Н барынша окцч тугечдегеч. Абайды жарыса жатка айткднда бш1мдарлыгын таныту ytttitt емес. жуйел1 создер иелер1н табатын, Эуезовген Бокеенке деЙ1нп аю^н, жазушыларымыздьщ осы окылмаса обал- ау дей'пн y.iKen/H-Kitnuti шь[гармалар]^н калтарыста кдлдырмай гын десек, 6ipey C entn, 6ipey сеибес, cipo. Сондай 6ip шурйркелес)П, он'ммелескен куннщ ертеч1нде Жакан: — BniKTen караган алысгы коре ме, жокетектепн1н K03Í кчянды коре ме? — деп сураган-ды. Сауалдыц тунк[ r o p K i n in e терендеп бара коймастап:
— Элбетте, тебедеп Kici ro n .ip e [ in чугел ¡иалады, — деп очсыз да ачык жайга качык бояумеч жауач бергеч болдык. — Жок. — дегеч Жакан, Ссйдшда ci'nep меч бпдср жаяулач-жалчьшач шыккач жатагач чобедеп Kicin емес. Ол 6Í3 ойлагаччач 6nii< тургач азамат. Мен кызмет орчыча, лауазымыча, ачак-абыройьнча карач багалач отыргачым жок. Орталык К омитете келдечеч кек атты ic'reMetí'['Í4Í ачык, 6ipaK .6opi бiрдей Сейдшда емес. Оныч болым 6ÍTÍMÍ белек, чарасат-чайь[мы кеч, бинм- 6ijíin мол. Оре 64ÍK. Елдж мурат бар! Бул капы бар кд- закка гана тон \\ннез, — деч cy tn n e ой чаратканы бар. Одач 6epi оч жь[лдач астам уакыт очи. Одач 6epi Сейдщца кемел шагында — елу деген ер жасына ечд! гача epK in счдегсч туе га дунне^чен озды. Ещц ойласам, шычар тас жарын ecKen¡Me4 гача мыкты емес, б)пкке умтылганымеч даралачады екеч. ßtiiKicH карай бшгендер 6ipin-6ipi багалай да б4лед! екеч. Еч;н ойласам, кай заманда да ултжачды казак аз болмагач екеч гой. Тарихтан хабардар кдзаккд оларды кайталач жазу артык. Баскасыч айчнаганда, осы оч жылдьщ о жак-бу жагычда гача айдарычан жел ескен социализм деч аталган когамныц Morti 6optMÍ3re б1рдей lyciHiKii ме ед)? Тусппкп болса мыцчач 6ip, ччнчч мил лион нан 6ip Азамачкд аяч-тугыч. Элп мыччач 6ip, rinri миллиочнач 6ip Азамат екеу бо.чса — сол сксудчч 6ipi — осы Сейдшда Кенбаев. Демек, оч миллиоч кдзактач ^Kypet iniH iyt i, коцьпнш чуры барлар кеч емес, саусакцеч сачарлы к ед1. Кдлганымыз \"кой y c r i4 e бозторгай жумырткалагач\" замачга кагачагымыз — карк, сагачагымыз — сарк боч, жаркыч болашак — комму- низмнен есек домел4 болын журге]нм)з;и Kemej)i-6yriH ce3ine бастатчымь[зды адамчач жасырсакта, кудайдач жасыра ш[май\\]ыз. EnÍM¡3 егемечд!к аль[ч, тоуелс]з;нч- \\ti3 te обдеч K03i\\¡i3 жеткеч соч кел!ч, баз б4реулер \"К))1льичыч жау кеткен соц таскд шауыч\", 03tm ne ^¡зьи! KCH¡p,'4CKTeH¡n \"ултжандылыкгачытса\" оган че дауа?! \"LUipKÍH, ез алдым]))зг*а дербес мемлекетболсаккой!\" — деген ой коюрек K03¡, K03i ояу, кчтл да, жаны да 29
халкым деп согатын o p 6 ip азаманып. асыл арм ата е;и. Ont)] кормен кеткендер каншама? Кок байрагымыз коччмчзде желб^егеп, Эччуранымыздын аскапгап шч.чр- ка.чганын, Етгаибамыздыц каснсчтч торде айбычизчмызды асыргач)ын керген бучччччч урпакта не арман! K ¿m ipine жетсек, касиетгей алсак- ip reciH 6сpi к, шацырагын 6niK устай алсак — слдщ де, o p 6 i p c p /titt де ец к пел i ici oct.t! B ipaK ок'-tc üieKCÍ3 бакычка жетср жол оцай болмаишы. пччтч тоуекелге бел байлап, ашык болмаса да астыртын орекетжасамак!упл4, \"сыбырлап айчтчак\" ryrúii, ойлаудын 03i Кен.есччк Отанга д о е н \"опасыздык \\ \"саткьшдык\" ед4. Сондай жолда болюн сапау.чч.ч азаманар TÍ3ÍMinin кай катарында eK e H in бпчмейм4н, 6 ip a K сол сантагы Сейдичданын, курес жолдарьчн o M ip ju n 03Í чащдачпич-ды. Ойтпеске амал жок. О йткет, жиырмасьинпы ¡ас!.]рдыц yjH)t ойчччы;чдар)^нч^чч 6ipi Альберт Камю айткандай, б!здер кылмысты очичар зер^рл4кпен орынд&чьт жа гкан до\\чрдс чу\\[ыр Keinin жатыр е/йк. К^закгьщ кччзак. болып ¡<длу- кцпмасына ci<i талай кун тугаи. T ^ i, дЫ. ;uf[i — \"сонет халч-ии\" дсп аталатын 6i¡yfy¡ac \\[смлсксгнк ярчакднчимсше тускен. Алпысьнппы жылдардын басында Ипкнча Хрущентщ негурл[^м орыс Tútin re3ipcK менгсрсск, сочурлым коммунизмге тезчрек жетемчз дсчен \"улы\" ураны жньчрма жылды)ч ¡ччччнде чндеттен бетер \"дертке\" ait нал чан. Оньч емдету уччччн де апыл керек. Сейд4лда ол жылдарч,ч Алматы облч^стык ччартни KOMHTeTiHiH гылым жоне бiлiм болчмчнде нускаупчы болатьччч. Кутнсгсн жерден oipinüti хаччны чпак'^рады лечен жедел хаба)? алган, Асанбай Аскаровнен ощлме ке[гседе емес, кечпкш4к резччденччччяда, бaкi^нiндe сечпл пурып жypiп оч'с/л деп yut уйыкчаса rycine кчрчен емес. Жачплчч чурган жас жнчтке барлай караган Асекен кутнечсн сауал койды: \"Балачч \"Ana 4¡.4Í4fÍH,\" орчччлчча \"Родная речычен\" ауыздаш^нч, кeJ!e-кeлc баска ччлдс сойлесер болса, не чстср ед4ч[.?\" Сейдичда жауагч беруге асыкччады. Мен де асыктырма- дым, — дечч корнекчч кочам KaiiparKcpi Асекен сол кунд4 еске тусчрчтн-дч. зо
— Жол жонекей ауаныч баска такырынка аударыч окон), кетерде r a n a : \"Айтыч ¡стегеччеч, ic ic rt корсеткеч жоп\", —дедi. Партия комите'пндс, одаи Kcriitt облыстык 6i.n\\t бас^рм асы н баскаргач жылдары барлыгы оч бес ж]^л нгнчдс ол кеч ic тычдырды. Жача тичик оку гимара- тын салу барысында оку бащарламасына, очда казак оде- 6ncT¡ мен тш1че, аудачдарда улчтык музыкалык, казакц'а курес сиякгы улттыкойын турлер1 ечпзшгеч счорг, жыр- герме, айтыс сынын)дрь[ бар онер .\\icKTenrcp¡HÍ) [аннчлучл! ta куш с^итды. Алматыда к¡л шонандардын. балалары ощчыч мекгеп-интерчачлыч, жспм балалар угнгнц ол! Kyttre де!нч жумыс ¡CTeyi чке;[ей осы жптгпн куи)-к.айрат жумсауымеч жузеге асырылады. Ол осычыц 6 o p ¡ 4 ын- [иь[чсыз, дабырасыз жол га см ды . Облыс коле,\\пндсч мектечтердсп халыкасчачтары жопе он-бн ачсамбльдер!- H¡4 к^шат жаюыча коскач ко м ар ы улесш ел o.ii кунге .teiü ii мактан e r i n отырады. M e n i i u n e . ел ¡нпндс Сейди)- дачын, агартушылык, уйымдастырушылык ¡сксрлпш оныц халщ^ча дегеч суй1спечшин[ччеч 1здеу керек. Мына 6ip eKi окига умытылмастай осер калдырыч елi. bipinimci — редакция гачсырмасымеч (\"J]cntnnni.'i жаста\" жауанты хатшы кез!м) алдына бардым. íccaitap- дач ке.ч¡en 6eri екен. Байкаймын, жол согын, шарша- ганы Kopiuin тур. Соган карамастан бойын TÍK усган, а1мык кабак, ганытыч: \"Алматычыч. ropiiicn малш]н- лардыч балалары учнч мектеч-ичтернат atm-m едчк. Клм KepÍHre4 окиты ч \"aypyfa\" уш ырады. Д и рек- торыча мучыч кдлай десем, 6opi койигылардыч баласы, oirreyip окыту керек кой, — дей;н 6cT¡ булк етчестеч. Жок, 6Í3 койш ыныч о куга з е т ч д ц б!л1мге кугнтар, онер кутан улдары мен кыздарын ipiKTen окытуымыз керек. Талачтыдач гача 6ÍJHM;H азамат шыгады. Халкы уипч кызмет icrcHTiH перзечт есед1. (лздер неге осыны айтнайсыздар? — деч кызукачдылык корсетш, тан сол кезде айтканы ол i кунге дегчч 30pyjiii ¡H жоймаган кокснчес'ч моселеге коз гау салган едг EtdHrHici — Алматыда казак мектентер1Ч кобейчу уггнч качатымеч су сепкеч карлыгаштай шыр-ныр бон жу)лр)ен Ш оча Смахачулымеч жч1 кездес!н, HÍKip .ч
алмасушы е/цк. Сонда ол Kici: \"М снщ гснераторым Ki,\\i? BLieciH бе?\" — деп сураушы ед). Bi3: \"Ci3/ún акындык. Азама ггыкар-ожданьщыз\" деп жауап бергенде, guipan Ш екещпн: \"Жок] Оны сидi епгеп айт^та болады. Menin гснераторым Димекен, сосын Сей/нлда Конбаев\", — дегегп бар. Эрине, муны бупн гой аичыкайтып, а]цлзга айналдырып айтып очъ1ргань[мыз. Эйтпесе, сыбырмалык гугш1, ойлаудьщ 03i \"кылмыс-тугын\". Кднша кылмыс болса да казак, жастарын жогары оку орындарында коптеп окыту, мектептерде этнопедагогика, халык педагогикасы сиякты пондерд4 енпзу, оку!нь[ларымызд[п улчлыкдостур4м1зге торбиелеу, салт-санамызды бойына cirnpy, одет-гурыптарымызды тал бойына егу сиякты аса menu моселелерд1 жузегс асыру ytitin Сейдшда сынд!л азаматгарымыздыц канн taма жуйкес! жукарып, калай жанын шуберекке туй геи in сол кезде б¡леек кой. Cipo да, Сейдшдалардын oMipaen чым ерге озуынын осындай сыры бар шыгар. Сол кундерд!Н ауьгртпалыгын 6¡pre кешкендер гана оныц najupinc жетсс керек. Ел1м1з !оуелс4зд!К алысымен Сейдшда Kon6aeBTb)¡t [<^ачак.с'1ан Республикасы Президснтнпн аппарагына Д4п бол!М1Н баскаруча [¡[акырыл\\ч.г Нурсултан Эб1шулы сын- нан откен замандастарыныц багасын 6úire]wiri гана емес, азаматтыгын ардакгаганы деп ойлайм!лз. Ол Президентпц ce n iM in e сай аз уакыт болса да, саз юлзмечч] ¡ жасады. Д!н туралы 6 i p i m n i зап к^чбылданып, мусылма]!- дардыц 6 i p i n u n курылтайы етк1зшд1. А!маты меипл сиякты республикада ондаган касиетп шацырактардын ip rec i каланды, медреселер мен лнцейлер m o K ip n e p даярлай бастады. Мунын 03i жас мсмлекстпн улпьщ caHacbtHbiHecyiHe ыкпа;[ етспн имандылыкка жасалган улкен кадамдар ед1. С оны ц бастауы нда Сей;нлда Копбаев сынды ултжанды когам кайрагкер1 чур'аиы мактаныш кана емес, кей!нплерге о\\)!рл4к онеге. Ен;н оныц рухы ынтымагы жараскан, 6ip.¡i¡¡ бая иды ел tue би!ктен нур шашады. \"Олмес ул\" ось[цдай ôojtcatubt! Cíp/A 32
ЛУЧИСТЫЙ СВЕТ ЕГО ЗВЕЗДЫ Синий искрящийся луч ранней вечерней звезды пробивался в окно. Он то ли скрашивал одиночество, то ли усиливал тоску, но в то же время обещал уже подступающую радость, дарил надежду на встречу, которая что-то изменит в жизни в лучшую сторону. И вдруг звездочка зазвенела. От изумления сердце забилось дробно, и я не сразу понял, что это заливается дверной звонок. Пришел мой брат, Сейдильда, человек великой и светлой души. —Привет, М омышулы! Хотя ты и вовсе не Момышулы, — шутливо приветствовал он меня. —Будь весел и здоров, Копбаев!— в тон ему ответил я и рассмеялся, не в силах скрыть радости от встречи. —К ак твои дела? - спросил он, присаживаясь на краешек кровати. —Как у лежащего на земле светофора,— сказал я. Брови Сейдильди недоумевающе поползли вверх, и я поспешил пояснить: —Перед тем, как лечь в больницу на операцию, мы с Зейнеп как-то поздним вечерком прогуливались по городу. На углу одной из улиц мы увидели сбитый лежачий светофор. Он лежал на земле, но продолжал работать. Сейдильда удивлено покачал головой: — Светофор, долгое время оберегавший людей, на чал посылать свои сигналы небу, регулируя движение потоков космической пыли, элементарных частиц, 3-305 33
субатомных сущностей, всяких кварков, фотонои, нейтронов. И кто знает, от скольких опасностей спас он город, лежа на земле. Правомочен ли ты сравнивать себя с этим самоотверженным светофором? Глядя на твое серое лицо и тусклые глаза, я начинаю думать, что все лампочки в тебе перегорели. —Ты даже свалившуюся на землю железку ставишь выше м еня,—вздохнул я. — Нет, что ты?!— всплеснул он руками.— Между вами я ставлю знак равенстава, потому что вы подобны друг другу. —Спасибо и на этом ,— рассмеялся я. Опасаясь его острого языка, Зейнен старалась не попадать на глаза Сейдильде. Когда он приходил, она здоровалась с ним и гут же скры валась в другой комнате. Однажды она задумчиво произнесла: —Бедная Куанышкуль! Как она терпит его выходки? —Ты должна была сказать: \"Счастливая Куанышкуль\". За колкостями Сейдильды прячется безмерная, светлая и глубокая любовь, которую он чутко оберегает, хотя и сам часто бывает незащищенным, потому что ему трудно бывает удержать весь этот неиссякаемый поток света в себе. Он очень чистый человек, и если подшу чивает над тобой, то это значит, что он видит в тебе близкого по духу человека, родственную сущность и поэтому в его колкостях нет яда. Пожалуй, он видит в тебе что-то ценное, чего до сих пор не могу увидеть даже я. Он зоркий человек, когда дело касается внутрен него мира людей, а что касается внешней ряби жизни, то здесь он, как мне кажется, излишне доверчив и часто беззащитен, как все честные люди,— объяснил я жене. Она задумалась, а потом тряхнула головой: —По моему, все же не так он беззащитен и доверчив. —С моим братом Тельманом они вместе работали в комсомоле. Тельман начал аппаратную работу раньтые и уже приобрел некоторый опыт, когда в обком комсомола пришел Сейдильда. Я уже не помню, какую должность в то время занимал Тельман, но то, что 34
Ссйдильда был в ту пору инструктором, знаю хорошо. А инструктор— это такой человек, который весь рабочий день проводит на ногах, ездит с заданием но разным учереждениям, бывает на производстве, строительстве, учебных заведениях... Однажды Тельман сказал ему: \"Ты за проезд в городском транспорте оплачиваешь из своего кармана?\" Сейдильда удивился: \"А как же иначе?\" Тельман покачал головой:— \"Да так тебе и зарплаты не хватит! Ты все трамвайные и троллейбусные билеты собери, подшей в командировочный отчет, и бухгалтерия тебе выплатит все твои затраты\". Сейдильда поверил ему, и все сделал, как посоветовал Тельман. Он его слова за чистую монету принял, а после этого весь горком комсомола потешался. Сейдильда и Тельман были очень близкими и хорошими друзьями, не считая наших родственных отношений... Все это пронеслось в голове пучком воспоминаний с невероятной скоростью. Через этот сноп памяти пробился голос Сейдильды: —Вообще-то, ты не светофор, а черепаха. —А с чем ты сравниш ь меня в следующий раз?— поспешила притворно обидеться. —Ты не спеши дугься,— отмахнулся Сейдильда. — Твой панцирь напоминает мне чем-то солнечную батарею. Информационные лучи падают на твою выгнутую выпуклую спину, преломляются от плоского живота, хотя он у тебя совсем даже не плоский, и фокусируются где-то в сердцевине. Так что форма твоя— это волновой оптический резонатор, а сам ты линза, и больше ничего. —Спасибо и па этом ,— невольно рассмеялся я. Сейдильда стал серьезным: —И все же, брат, частоты наши совпадают и ампли туды у нас одиноковые. За это, наверное, я тебя люблю,— голос его дрогнул.— В своей черепашьей форме, как я понимаю, ты учишься избавляться от ненужных и вредных мыслей и эмоций. А умение отсекать лишные частоты является добротностью резонансного контура. 35
Несовпадающие частоты становятся помехами и взаимо гасятся, либо усиливаются, но не гак, как надо, и это вызывает раздражение. А ты меня никогда не раздражал. От его слов у меня защемило сердце.... И сейчас, когда я вспоминаю брата, у меня начинает тоскливо ныть в груди. Прошло время и стало больно говорить о Сейдильде. Для нас все произошло как-то внезапно и неожиданно. Ну, болел человек, и что с того? Многие ведь болеют и выздравливают... почему не получилась так, что именно он не поднялся больше с этого скорбного ложа?! Я же не успел наговориться с ним! Я же не успел наглядеться на его светлый лик? Ох, как больно!... Но речь не обо мне... Дети недополучили сполна теплой ласки своего отца. А человеку ласки всегда не хватает в этом холодном мире. Люди до самой глубокой старости, до носледного вздоха нуждаются в ласке. Я смотрю на мерцающий свет синей звезды и мне кажется, что новый дом Сейдильды находится на той прекрасной звезде. Я почти уверен, что свет ее, пробившись через неизмеримые пространства, находит крошечный земной уголок, где нашли приют его самые близкие и любимые люди, и ласково нашептывает детям слова утешения и какой-то высокой мудрости, пока еще не доступной людям. Голос отца пронизывает сны его милых детей, которые, проснувшись, становятся взрослей и прозорливей. Он с ними, потому что никогда не в силах был покинуть их. И это он ведет их по самым верным жизненным дорогам, сгав проводником, маяком, светом, указывающим Путь. Годы проходят, мы постоянно общаемся с семьей Сейдильды. И тоска как будто сглаживается, но не стирается память. Дымка печали налетает и проносится легким ветерком. Но вдруг, в самый разгар шумного веселья каменеет лицо Куанышгуль, слова ледяным ветром обдают могучий порыв ее души и уносят подругу Сейдильды в неводомые нам дали. И сгыиуг глаза от стужи глубокого одиночества и страдания. И тогда в 36
зрачках ее начинает мерцать синяя звезда. И я верю, что в такие минуты ее посещает Сейдильда. И я пони маю, что для нас это всего лишь мгновения, а для нее — вечность. Никто из нас не в силах утешить ее, только свет синей звезды дает горькую радость, и тогда она, конечно, слышит голос мужа, который всегда с ней, как бы далеко не поднялась его крылатая душа... Вот и все.... Дальше трудно писать, потому что начи нают трястись от волнения руки и дрожать от печали сердце. Дальше невозможно бередить память, потому что ком горьких рыданий застревает в горле черным камнем, мешая дышать. Но я верю, что Сейдильда просто ушел с душной земли и вернулся на истинную звездную родину для великого ожидания. Я верю, что нам еще предостоят встречи с ним, потому что слышу его голос. /ьЭАмтжм/ Д/О/ИА //// И/А/, //мм/нмь
ЖАЛГЫЗДЫЦТЫ УМЫТТЫРРАН АРЫСИМ М енщ ¡Н1м де, балам да, досым да, сырласым да болган Сейдшдамды еске алганымда, сонау балалык шантан ес1н-жетшген кундер1мнщ бор] де коз алдым- нан т1збектел1п от4[[ жатады. Кдз1р оига алсам, Ссксн (Сей/нлда) екеум1зд1н балалык. шактан осу жол].[мызда коп унсастыкбарекен. Ерекшел1п сол, казаканткдндач. мен окесгз жарты ж епм екенмш де, ал ол, анасынан жастай налган шын жет1м екен. Мен океден 4 жасымда (1932 жылдыц алапатында) жет1м калып, oкeнi^^ бала ем1ршде кандай орын алатындыгын, ес1п-ержетудеп, адам болып налыптасудагы эсер1н сез1нбей оскен адамныц б1р!\\пн. Бала кез1мнен туган жерден, ауылым- нан жоне туган-туыстардан шеткер4 ест1м. 1<дзан тен- керюшен бастау алган 1929 жылгы байларды кудалау мен торкысу ылацына душар болгаи оке-шешсм, елден тунделет1п кашып, Алматы каласынын мацында орна- ласнан дунгендерд1ц арасынан баснана тапнан. 1932 жылдьщ ашаргпылыгында окем найтыс болып, шешем екеум1з дуцган мен уйгырлардьщ (ол кезде тараншы аталады) арасында налгандынтан мен ел, журт, назан дегендерд1 уылпбай дунген, уйгыр да болдым. Жалгыз баласыньщтагдырына аландаган, кайран анам п;н болек болса да - тш еп б1р, жуз1 белек болса да —журсп б1р дунган, уйгыр агайындарыньщ намнорлыгына алгысын айтып: \"Ес1М1з барда ел1м1зд1 табалын, улым е н л т жерде не керсе де ез ултымен керс1н\" дейдг Сейт1п, шешем Сагия Тукпбайнызы 1938 жылдары жаяу-жалпылап, Кдскелен ауданыныц \" Эйтей\" аталатын ауылына ке- ледг Б1з сол жерден туранты мекен тагпын. Бул ауыл 38
атасы жат екен деп жатыркамады. Бауырларына тарт- ты. Жоктыкты да, токтыкгы да ôipre корд4к. Солай мен тек ана жанын, ана журепнщ niyarbi мен Meidpi- MÍH, ана аялауын, ана KOKiperi мен алакан жылуын ceßiH in ecTÍM. С ондыктан да болар, океден емес, анадан жснмдж кору тагдырдын бала oMipine жасаган каталдыгыныц ец ауыры деп тустем ш . Осы niKip M CH¡n K O H m iM e калай уялады дейс13 гой? Ол кезде мен Алматы облысыныц Kjtcкелен аудан- дыкйпю ¡стер бeлiмiндe кызметте болагынмын. Жумыс- тан туею y3micKe келген 6eT¡M ед4, аулага бала M¡nrecT¡p- ген кою клра муртты, орта жастагы, бурын-сонды таныс- тыгым жок адам ат уопнде: \"Ей, Кдзн! Сен И пснппц баласысын гой, мынау cen¡n бауырьщ, ¡'й}[. болады. Шешес4нен жастайынан айрылган анык женм. Мен OKeciMiH, атым Доулетбак. Сен де, мен де 6ip атадан боламыз. Мен саган ага боламын. Саган cénit! кслдш. ^скелен д е сенен баска жацынымыз жок. Будан бьшай агасы да, OKeci де 03in боласыц. Anican —алаканында, жумсан * жудырыгында. Ендч мен it [ сендерге араласым жок. Bip кудай. 6ip саган баламды тансырдым\", — де;и- дагы атган бугы-бутына шалышлскан сун^ак бойлы, ашан кара баланы Tycipin, Доукен ага хош айтысып, туспеген куй)нде кетпде калды. Туе коргендей болдым. Аз да болса елмен араласып, 6ipmaMa OMip Kopin калган Ke3ÍM. Балага сын кез1ммен карай бастадым. Созге таргып сд1м, уяндыгы, жасыктыгы жок. Тура карап, ¿ркшмей жауап беред!. 03¡n ерюн устайды. !nÍMnin уялшак емес, Kepicintiie, сез!мтал, угымпаз екенд!п б1рден сезшд!. Б1раздан сон, кунде Kopicin, араласып, J[c6i3;tecin журген адамдардай ш у т р к е л е с т кегпк. OMipipwe экес13, агасыз, inici3 —ж алгыздыктаукы- MeriH тартып оскен маган коктен ¡зде!ен1м жерден табылгандай болды. Куаньнпымда т е к жок. Mine, жалгыздыктан арылган, агалык, in u iiK , 6 ip -6 ip ÍM Í3 re TipeK o p i суйенчш болган Сейдшдамен б!рлескен OM ip жолымыз осылай басталган ед1. \"Тогай аралаган уmui, ел аралаган сыничы болады\", — деп казак айткандай, Секецн1ц ¡\\teHi б4рден бауран 39
алгандыгы оныц бойындагы м4незш1ц табандылыгы, кайсарлыгы, ж)1ерлип[1, осчресе бш!мге деген куштарлы- гы жоне к}тапкумарлыгы ед!. Орта мектепч б тр ген ш е осы М1нез1нен езгерген емес. Озге балалардай ойынку- марлык, уйкышылдык, жалкаулык, ¡стер ¡сч соцына кдлдырушылык дегендер Секенде бол\\}айтын. Сабак улгер!М1 жаксы, торчб! жагынан да улгин. О з т устаз а;щында ерк1н устайтын. Жуз1н томен салыг] аса нмене к о й м ай ты н . Бул М1н е з1 кайсыб1р мугал1мдердщ кытыгына ч и п , регнштер!н тугызатын. Мектебище мен ¡мен жасы шамалас агайынды Аскаровтар деген мугал!мдер болды. Улкегн, умытпасам аты Осет болу керек, химия понш ен сабак бер!п турын окушылардын козшше: — \"Сен Копбаев, агац органда ютейчн болган сон б4збен санаспайсьщ, менменд4к бщд1рес!ц\", — депт1. Секен орнынан турып: - \"Агай кепприцз? С1з агама емес, маган устазсыз. Мен С1зд!ц толыккузырь[цызда- мын. Ол кдсш1 араластырмацыз\", — деп крйырып тас- тапты. Орта мектепч бтргенш е Секец туралы устазда- рынан сабак.улгерушен, торчи жагына][ б!рде-&ртерю гйк1р есчген емесп1н. Мен!мен таныс мугал1мдер кез- десе калса: — ерекше бала. Жаксы окиды, улгип, осы калпынан таймаса, болатын бала\", —деп мактайтын. Сейдшда ¡н1М)пц м ектепчк, университетччк оку кезендер! жаксы аякталып, ор1 карай халкына, Оганьша, мемлекспне С1гцрер узак жылдыкустаздык, басшьгчык. уйымдастырушылык кызмет1 басталды. Осыган сойкес, Секец екеумгздщ ара катынасымызга да озгер1с енд1. Бурынгымыз агалык, ¡нМ к, улкендж, к4инл1кпен шектелсе, енд! соларга косымша озара п4шр алысу, акылдасу, сырласу, терезес1 тец юсщей ой белюу децгей1не жетт!к. Секец уйлен1п, балалы-шагалы болып, устаздыкга жогарылап партия-комсомол кызме- ч н д е, коп жылдар облыстык халык агарту бол1м1н{ц басшылыгында адал кызмет аткарып, халкымыздыц ардакты азаматтары: Асанбай Аскаровтан, Озбекол! Жогнбековтен уйрен1п, улп алып, обден ысылды. Калыц елге танымал болып, б¡регей азамат катары на косылды. Бул кезде менщ де кызмспм жогарылап, 40
асташ ты к пню ¡стер баскармасында жауапты лауазымга ие болдым. Кдй кызметте журмесш, маган деген ¡нш1кмтипаты, туыстык ссн\\п езгерген емес. Дос-жарандарымен бас косканда еренс1з калдырмай, терден орын бер!П м е т : — \"М енщ агам да, окем де, торбиелеген устазым да осы К1сГ',— деп [анысть[ратын. Осыдан артык маган кандай бага керек. Экес1 Дэулетбак ага, жаткан жер! торка болгыр, ел-олгенше ел-журтка: \"Сейдшда менщ балам емес, Кдзидьщ баласы. Бшплерщ келгендер содан сурап алындар\", — деген созден танган емес. Секеннщ нетп.'пне сай жан-жолдасы, маган карын- дас-кызымдай болын кеткен Куаньннкул Мецд^аик- кызь[ мен1 кун4 бупнге д е й т Секен бардагыдай кадыр тутады. !зсп мен штипатьшан танган емес. Достарына кегйлдер! де, ес!ктер! де эр кез ашык, дастаркандары кен, конакжайлыгымен ерекшеленет1н Сейдшда мен Куанышкул, уйлерше юмдер келсе де мен1 катыстырмай коймайтын жоне жогарыда айткандай, тордщ пес1 болатынмын. М ен!мш е, б1реу1н1н, экесн б!реу!н4ц кайын атасы Дэукен ага да ондай кошеметке ие бола коймаган шыгар. Эл! ес1мде, С екеннщ Алматы облыстык оку бол1М1Н1ц бастыгы кез1, туе кез!нде маган телефон шалып: — \"Ага! Б4зд4ц уйге тез кел!]йз\", — дед1. Эскери адам е м е с т н бе, не болын калды екен деп тез жетпм. Секен дастаркан басында моз-мейрам болып отыр. Мен1 к о р !С 1м е н : — \"Ага! Торге, орньщызга отырыныз. Аса пинрл! агамыз Димаш Ахметовичпен домдес боласыз\", —деп мен) ад-тан калдырып, жарына: — \"Куантай! Екеум1зд1Ц агадан сыйлы адамымыз жок. Алып кел манагы келген кымызды!\" — деп маган мацгаздана карап койып, кулш отыр. Туе ¡исем буйыр- масын, ойым он сакка кечт!. Куанышкул де тез арада ию анкып, танауды жарып бара жаткан сары кымызды алып келд!. Секен ш ом ш н оз колына алып, кымызды сапы ры п-сапы ры п, тостаганга толтыра куйып, маган усынып: — \"Ага! Бул кымыз облыстагы Панфилов кецшарында улкен к4с! упнн арнайы дайындалып, кундел^кн жетк4зш1п турады 4!
екен. Кецшар директоры республика басшысын осылайш а кад1рлегенде, ол юс1н4ц жубайы мектеп директоры , оз басты гы н неге сы йлам асы п. Б4рге отырмасак та улкен юсш щ ¡шепн кымызына ортак болгандыгымыз осы емес пе, ал алыныз\", — деп маган ¡[{¡.[¡к назды карасымен рахаггана коз салып отыр. М же, осындай кайталанбас соттерд) умытуга бола ма? Эл1 кун1 ес1мде сакталган б]р жойт, Секенд1 о\\пр;ии ауыр, катал откелдер1пен ширап, н[ындалып, озше бер1к болып ос1п же)1лд[ десек те, кей кездерде атакты колбасшы ор1 батыл, ор1 батыр агамыз Бауыржан Момышулы айткдндай, Секец де суйек-еттен жаралган адам екенд)пн бшд!р!П коятын. (Мен1мше, тек маган гана). Екеум!здщ б1р1М13 ага, б1р1м13 ¡Н1 болып осу, жсплу жолымыздыц оте уксастыгь! жогарыда айтылган. Мундагы кездерд!ц е з т д е , кызметтен тыс кундер1м1з- д1ц 61ршде, 031М13 гана оцашаланып отырыс жасайгын- быз. Осындай б1р отырыста Секен ом!рден ерте озган анасын есше алып: \"Мен1н анамнан, 0Л1 кунге умытыл- май ес1мде сакталганы, алдына алып отырып, мына онд1 теб1рене айтушы ед1\",— деп коз!не жас алып Акан сер1н4ц \"К,арагоргайын\" айтып еплет!н-Д1. Жалпы, он салуга аса кабшетп болмаса да, осы он;и ногшне к е;тр е салушы ед1. Бул С екецнщ ом!р бойь[ анасын ансауы едп анага деген сагы ны ты ны ц ешкашан басылмайты- ныньщ белг!с1 ед!. Мундай кездерде ершен ерте айырылып, бар иришпк ом1р!н мен уш!н сарп еткен, мегнн есей!п сый-курме- т1мд! коре алмай, бакига аттанган анам ес!ме тус1п, Секецмен косыла когнл)м босап, кодушпдей мунайып кдлатынмын. Жас улгайып, балалы-шагалы болгандагы !\\!унымыз б4реулерге ерсшеу кор!нер, б1рак, б!з де пенде е м е с т з бе, ом1рде ысылып, шындалсак та, осындай кездерде осалдыгымыз да, ноз1к жандылыгымыз да болатын. Осындай ¡нщен, ор! баламдай ыкьмасына бо- леген Сейдшдамнан, жасы кемел1не жетпей айрылып калу мен уинн кандай кщлрет, кандай кайгы, орны толмас екпнш екен/нч айтпасам да тус1н!к'н емес не? Абай атамыз айткандай: \"йптсп кайгы-зар ауыздан соз 42
болып шыгады, болмаса кездсн жас болып агады\", — дегоп ш)>[цдык.екен. Секенд1 ащ^ргы сапарга [чыгарыч салып K .a 6 ip in in басында турыч колмпен жас та акты, тагдырга ipenitn айткач создсрш де )иыкты. Сол сездер1мнен y3in;u келпрсем арты кболмас. Оу, К,удай-оу, ocipin 03¡n жеткерд1ц Сол iciHui неге коп кердщ ? Сада га больчт алдында оке тургачда Баласын алып канжылатканьщ-неткенщ? К,ачаты бек1ч, би1к самгар кезшде, Халыкты баулып Алла icine, cc3¡Mre MrniiKTt ic бастагач кулыиды Желщен узатчай, калай кидыц eл^мгe? Б^реулердщ жай rycipin косына, Б1реулерд1 жау е т ю з т досына, Баз Шреуд4 кы рш ы чычач кчгачдай Бул жалгачдагы бар одшет осы ма? Жас кез1неч анасыч алдыч, коймадыц, EKÍ4L4Í ача —очы да алдыц тоймадыд, Ечдк M¡4e, 03Í4 де алыч тым ерте К,арт 0Ke4Í e4'peTÍ4 койгачыд. Оу, Жараткан! Тмепм1зд4 чеге 6epMC4c¡4 Аячышсыз, ажалды кыльчп сермейс!д. Козге TypTKi, TipmmiKKe KepeKc¡3 Коп м о ц г у р г п неге, cipo, кормейс4д? Зымырандай зымыран жьыдар OTÍ4 жатыр. Тагдыр- дыц жазгачыча конбеске лаж жок, кочесщ, Ч1ыдайсыц, tipiiíutiiirm i icTCHcifL Халыктач айчалайын, Сейдшдам- чы ч ел1че, Отачыча сщ 1рген ерен едбектер! ескер{л!ч, T4ici4me багалачыч, ом!рдеч озгачыча он жыл толу карсанында мектепке, кошелерге аты беричч, жчыч- дар отк13Ш1Ч, cc'te.iiKTcp айтылыч, ас бершдг Осы icicpjii аса дайычдыкдеч уйьшдастыруда ереюне белсечдпчк кызменмеч ^рычдасы Шомша Кочбайкызы, жач-жары Куанышкул М енд1аякиызы, туыстары, дос-жарачдары 43
копшипк ризаш ылыгына боленд1. Мен де буларга узак, баньш'ы ем!р мен дендерте саулыктшеп, карчи- лык. батамды арнаймын. Осы жиындардьщ б1р1нде, ¡¡рч болса алчыска кслуил ед1-ау деп 0 й - т к 1р 1м д 4 б и ц ц р !П едчм. Содан уз1нд! келтфейш: Оттен! Бупн алпыека келуш{ едщ Х алкы нныц хал-жагдайын керуый ед!н. Ашык кунде адасып жургендерге Кез1н ашып, жо;) с4лтеп берунп ед1ц. Цызметчз аткарушы ец жандьч салып, Енбегще дон разы бшген халык.. Oмipдeн ерте кстчщ. таза ксчмн Ешюмнен карты с алмай, алгыс алыч. Атыц енчпес жазылган кулпытасца. Сен упнн ел1Н, журтыц ыкыласта. Мектеп, кеше аталды атынменен Унем4 еске сактап умытпаска. Барында бауырларын, адал жарын К,ад4рлендер, сыйландар оруагын. Ошак, оты ешкашан сенбек емес Ос1п-енер Еани мен Бауыржаныц. Сез соцында Сейдщцадай асылдын сыныгы, тулпар- дын туягы, урнактары Еани, Лэззат, Бауыржанга окес1 жасамаган узак ем 1рл1 болып, оке данкын арттырар, аруагына д ак тус1рмейт1Н, о к е с т е уксап халкына, ел1не, Оганьша енбек С1гирер кадчрлч азаматтар болула- рын тшеймчн. К,ОШ, СЕЙД1ЛДА БАУЫРЫМ Уа, кундер-ай! О т т жатсыц зырылдап, Б1реуд1 ерте, б1реуд1 кеш шытындап. Азанда, кундепдей турын жаттык уйкыдан Уй телефон мазаны алды шырылдап. 44
Мезгпкиздж к.орк.ытатын халыкпыз, К)м екен деп дегб1рсгз болып калыппыз. Жасы жеткен апамыз бар Шелекте Тек сол жактан кутет1н ек кауып 6i3. Суыт хабар жеткен екен Шелектен Бор1м13д! елецдеткен, елерткен. ÎHtM екен бул хабарды жетк4зген Тебем1зге жай тускендей кенегтен. Секец !!нм бул дуниеден orinTi MetiipiMci3 ажал огы жет1пт1. Улкендерд1 613 дайындап жургенде К1ийм4зд4 атып жыгып K e T im i. Неге саган жалбарынып, неге басты нсм13 Аума ici деп суга батып, отка да KYйeмiз. К,удай 6ipey, пайгамбар !чак, адал деп Бар icinH,i мойындаймыз, суйем:з. Уа, Жараткан! Неге асыктыц, HeciMen саган ж акпады . К ,айта ceH i у а гы зд а д ы , ж ак.гад ы . Сен ж16ерген Эз1рейм1н-жан алгьппын Неге атты тап оны, неге карччы атпады? Сейлей алмай турмь[н naôip басында Неткен ауыр каза ед:, егде тартпан жась[мда Bip Кудайдап дейм!з-дагы кенем1з Me3riTci3 кетсе ардакты да, асыл да. Турмыз, м!не, кабырьщныц касында Агайын-туыс, дос-жарандар осында. Айтылып жатыр He6ip жак.сы создер де Еоплмеген Т1рЛ1к кезде, басында. Сез де 6irri, жиын тарап, топырак. калды уйм ген Туыстар калды кап алан ran, куй iт е п . Орны тол мае oKinimTiH зардабы Тек жак.ынга, туыстарга бм1нген. 45
Эке калды дорменоз, кур ацырап, Жары отыр, кайгы уынан туншь[гып. Жой тускендей жоутендеген кос улы Есецпреп, е1ллед1 K03i жаск,а шыланып Бул кайгыныц Kacipcim, ауырын Тус1нед! ец жак.ынын, бауырыц. Азак кунде умытады, еске алмас Кызмсыес жолдастар мен кауымыц. К,олдан келсе ара т у с т калмас па ек, Не жалынып, не жагадан алмаспа ек. Ашык, кел1п саудаласар болса егер Кдндай шыгын болса-дагы бармаспа ек. Кош! Дед1к кой айтып созд1ц ауырын. Кош бол, ендк CeKeHtM, ini-бауырым! Ерте KeTin арамыздан асыгын Куанттьщ ба аруактар кауымын. Бак.ул бол ендк бауырым! Шаригатпен жанасып, Аддагы кунд! болжаммен, Emin кеткен шыгарсьщ, Бул 0М1рд1ц жалганын. Зул-залалык. заманныц Жак.ындап 6Í3re калганын, Оймен болжап бпдерге Кул1п кеткен шыгарсыц. Карттарым келсе сонымнан Карсы алам деп алдынан, Асыгысгау болса да, Журш кеткен шыгарсыц. Оз1ндей ¡Hi, туысты Eндi к.айдан табармыз? Ерке де назды ¡С1нд4 Талай ой га алармыз. Алладан жарлык келгенде BÍ3 де артыцнан барармыз. /Ы, /^^2.Ж'Ь/У/.
УШЦЫР ОЙДЬЩ, 13Г1 МАК,САТТАРДЬЩ ИЕС1ЕД1 О т к е н т е к е з ж у п р т т , о й е л е п н е н е т ю з т еск е Tycipin, OKÍHÍ]ju'ri ж э й т т е р д 1 к р й т а л а м а с y m i n , o M ip T ip u jn iiriH e ы кдалы мен ocepi тигеи ж агдайларды ойы нан ш ьнармау а д а м д ы гы м ен T yciniri м о л а з а м а т т а р д ы н M irweTi б о л у га т и к . B ecii itiCH д а н ы ш п а н , к е с е м б о л ы п ж а р а т ы л у ы т е к е р т е п м е н а н ы з д а р д а га н а KeyieccTini б е л ¡¡л i. Д а н ы ш п а н халкы м ы зда, — \"К о п HopceHi K epin-6m in угы н сан гана к е с е м б о л а с ь щ , е н е р л 1- б ш 1м д ш е р д ! т ы н д а п , о к ы п - б м т бш !м д! б о л а с ь щ \" , — д е ге н e n c t ejti с е з б ар . 0 3 Í у и п н га н а е м е с , е л б а к ы т ы , х а л к ы у ш г н yH eM i ¡ з д е н 1с т е , т а л - г [ы н ы с т а , к у р е с т е б о л а т ы н а з а м а т т ы OMip e 3i ы с ы л д ы - рад ы , ш ы н д ай д ы , тэр б и ел ей д !. Бул ytniH зо р ы н т а -ж й е р , кайтпас кайсарлы к, нам ы с, талап-м аксат керек. Осы к а с и е т т е р м ен in С е й д ш д а б а у ы р ы м д а м о л ы н а н б а р e,ii. E K e \\M Í3; u n б а л а л ы к т а г д ы р ы м ы з д ы ц у к с а с т ы г ы н а н , болмаса болаш акка дсген кияли угы ны стары мы з бен м ак .саттар ь]м ы зд ы н у н д е с п п н е н б о л а р т е з iycinin, б а у ы р - ласы п кетт)к. М ен ж а стай ы м н ан о кед ен , ол ш еш еден ж е-tÍMcipeít e c in , ж е тш ген е к с н б п . К^чзакта, — \" Ж а м а н п ы н кесанаты на ж олы кты рма, ж аксы ны н ш аранаты на ж о л ы к т ы р ! \" — д е г е н т ы с к б а р . Ocbt п л е к т е ж у р г е н е к е у - м 4зд)!^ OMÍpÍMÍ3r e o c e p itr т и п з г е н ж а к ,с ы а д а м д а р к е з д е с - T ip ;ti. К е ш е ri к е ц е с д о у 1р 1н д е р у т у р м а к о з а т а л а р ь г м ы з - ды ц аттары н аш ы к атауга ж урексш етш зам анда, ор к а й с ы м ы з е з 1м 1з ш е к у н к е р 1с т е б о л ы п , е л д 1К, б а у ы р л а с - ты к бас косы старды бш м ей, тeлiм -тeлiм болы п, ж урген к е з д е р 1м 1з д е б 1з д е р г е з о р ы к д а л ы н т и п з г е н , э с е р е т к е н , е л д 1п м 1з б е н б а у ы р л а с т ы г ы м ы з д ь [ с а н а м ы з г а д а р ы т - кан ардакты агамы з Рахымалы Байж асаров болды. M e H i n С е й д 4л д а м е н б а у ы р л а с е к е г п м д 4 б 1л д ] р 1п , 47
себепш1 болгандыкган ол Kici туралы туснщ1ре кеткен- Д1 ж ен керд1м. Рахымалы Байжасаров агамыз 1937 жылгы кснеспк зобалацнын курбандарыньщ 6ipi болган. Баскаларга Караганда ете жас болгандыктан атылмай, бас бостан- дыгынан он жылга айырылып, косымша он жыл ит жеккенге аударылган. Сондагы жазыгы, халкымыздын ардакты улдары Турар Рыскулов, Ораз Жандосовтармен туыстыгы жоне олксл)к комсомолдагы к,ызмет1нен сол кездеп К,азакстанды баскарушы Леон Мирзоянньщ усынысымен, ipi ennipicTi кала саналатын Балкаштын партия уйымын баскаруга тагайындалгандыгы ед1. Осы тозакы жагдайдан тек 1957 жылы бфжола акгалып, партия катарына косылып, Ортальщкомитеттщ кара- магындагы 6ip мекемен1 баскдрып и<урген кез! болатын. Мен де осы жылдары Рудный каласынан Алматыга жаца орал га п ед^м. Рудный кала курылысына комсо- мол-жастар ундеу1мен орта мектепп 6iTipiciMeH кеткен болатынмын. Сонымен астаналык кала Алмагыда таныс, туыс дегендерден еш к1мд1 бшмей, жалгьпдык- тын жапасын тарчын журген кундерде Ракымалы ага, б1реулер аркылы, мен1 естт-б и п п , каладагы жагдай- лары маган уксас оку-бш 1м ¡здеген ауылымыздын жастарын Ь д е с п р т , тауып, уй1нде бас костырдьг Bip- 6ipiMÎ36eH таныстырып, ез1н1н eMipiHiH килы кезен- дер^н оцпмслсп, б1здерд1н Î3ri максаттарымызды сурап, 6m in icxe асыру жолдарыньщ киындыгын, ол yinin кажырлы енбект1н, кайтпас кайсарлык пен табанды- лыктыц, ер1нбейт!н, жалыкпайтын мшезд1н ксрскч н ш угындыра ескертт1. \"Ел азаматы болуларынды yneMi кадагалаймын!\" — деп те койды. М1не, осындай бас косуларда мен туцгыш рет Сейдмда, Кусан, Бакы гжан Момышулы бауырларымды, Шомшо Берюмбаева карындасымды кездест1рд!м. Осы кездесуден басталган туыстык, елд1К, бауырластык, достыкгарымыз куги бупнге деЙ1н жалгасып келед1, будан былай жалгаса бермек. Рахымалы агамыз казак халкыныц батыр улы Бауыржан М омышулыньщ туган бажасы болатын. Агамыздыц игипк'п ici бopiмiздiн eciMi3re еш пес i3 калдырды десем кате емес. O cipece, ол Kici туралы унем! 48
ecine ала отырып, онын, агалыкпен айткан акылын, б!здер['е келешекке жол сштегендей болгандыгын, Сейдмда ылги айтып отырушы e;ti. Отксп Kyit/tepiHin зардабынан агамыздьщ ертерек е\\йрде]ч кайтканына катты екш упп ед!. М унын 6opi С ейдм да OMipnme o tn n ec ¡з калдырды. Ал, жекелей Сейдшда iniMnin, (мене)! 6ip-eKi жас Kinimiri бар) жеке ез1не токталсам, есте сацталгандардь[ чугелдей айтып тауыса алмаспын. Кччакча: \"Сепз ^[рлы , 6ip сырлы\", — деген тецеу бар. Се иди¡да кон кырлы, сан сырлы болатын. Олай дейпрпм, ор кездесу1мде маган ор кырынан Kopinerin. Оныц ушкыр ойлылыгы, тужы- рымды nÍKÍp.iep¡ киял-максатгары, кецшд! отырыста 03¡He унасымды озш-кдлл<:ындары, озгелерден даралан- дырып туратын-ды. Аса 6ip кен,!ЛД1 кездер)иле он де айтып, бнлен те кететш. !<дйсы кездерде туткччылдан ой шыгарын отыратын. Дос-жарандармен 6ipre бас косыста тосынан сез алып, — \"Достар! Б!зде 6ip epenci3 болып журген жойт бар. Соны неге ескермеймгз? Б4зд1ц аувмдан кезшде косемдерде, шешендерде, орччстерде (Энуарбек Умбетбаевты айтады) шыгыпты. 71птеп-теч оскери жогаргы атакты иеленгендер де бар (агасы 1<дзекенд1 м ецзегет болу керек) 6ipaK б!рде-б1р галым ол1 6yrinre дей4н жокекен. Бгздщ Хисамедин бауырымыз осы KeMicriKTi жою ym ¡n тыц такырыпка докторлык коргауга дайындалын жур. Тек аздап шабандык бар-ау дейм1н. Сондыктан, \"K onrin тuteri — кол\" — дегендей, бауыры!\\!ыздын осы игийкп iciHiH тез ¡ске асуына илек бмд1рей)к\", —деп мспi жireрлс11л.iрte нлей болды. Осысы маган кам)ны болгандай тез арада докторлыгымды коргап, галым болып iHbifa келд1м. Тагы 6ip еске алатын жойг, CKcyMtjjtitt улкенд!-к1ш 4- л1 и[ектеулермен санаспайтындыгымыз е;п. О й-nÍKÍpi- MÍ31H, озш-калжыцымызды ж он1 келген кездер1м1зде ¡ркшмей айта берет1нб1з. 1<^ызмет1не аса берые ютейт1н- д1пнен болар, кей кездерде шаршанкырап калгандь[гын сезд1рме)ендей болып уйлер1м{зде бас коса калсак: Кдсскс! Ynirmi еспмегел] 6ipa3 бо.лчпчы. Э сеи щ \"{нжу- маржанына\", Акан cepin¡n \"Кулагерйге\" шыркан ж!- 6eptni деп маган oTiHim жасайтын. Эдеттеп м4нездер1нен 4-305 49
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221