Шыңғыс Мұқан "Көшбасшылық"

Рональд Хайфец лар адамнын, жеке басын емес, онын, лауазымын сынайды деген сез. Немесе егер жасесгнр1м ата-анасына ашуланып, ес1кт1 таре жапса, ол ата-анасын жек керед! деген сез емес. Ата-анасы ез рел1н к,айта к,араулары керек. Балацыз жеке тулгага айналу-га талпынып жатк,анын тус!н1н,!з. Сондык,тан лидерл1к ету мен жеке жауапкершшк алу адамнын, ез1 мен рел1н1н, айырмашыльи^ын тус1нуд1 к,ажет етед1. 3 Даудыц сыртк,ы себеб<н анык,тау Дау эдетте к,унды лык,тар мен нак,ты жа^дайдын, к,айшылы^ынан туады. Б1рак, 613 К1НЭЛ1Н1 13дейм13. Автор Америкада^ы ак,тар мен к,аралардын,арасында^ы дауды мысалм келлред!. Ол кезде к,омм белен1н, бэр!н Мартин Лютер Кингтен керген. Алай­ да ол бул даудыц америкалык,тар мен ез1н1н, арасындам! немесе ак,тар мен к,ара нэс1лд1лер арасында^ы дау емес, америкалык, к,ундылык,тар мен Америкадагы шынайы жатдайдын, арасындаты дау екен]н айтудан танбамн. 4. Сер)ктестермен араласу. Лидерл1кте дара батыр болум умтылук,а11армандык,ел1мменте^. Сондык,танлидерл1кпен жалгыз айналысум болмайды. Эр нэрсеге кез1М13 жете бермейдг Мэселен, артымызда^ыны кермейм13 деген- дей. Сондык,тан к!м де болса, сырткезге мук,таж. Олар жотарыда-гылар кере алмайтын проблемаларды ерте байк,айды. Серктестер кейде бастык,тардын, кезк,арасымен кел1спеу] мумюн. Кел1Спегендерд1Ц аузын жауып тастамай, оларды кер1С1нше к,олдасан,ыз, ондай п1К1р к,айшылылэ1нан пайда керес!3. 5 ез!цд< дерек кезшдей т ы ^ а у - бул ез1нд1 тус1ну уш1Н ез1нд! зерттеу. Хайфец Сократтын, «ез1н,Д1 зерттеуд! ток,- татпасан, мна ем1р суруге болады» деген сез!н мысалга ^ дауды^ сырткы себеб)н аныктау - ех1егпа1!21пд Иге соп^:с1: - выявление конфликта * серктестермен араласу - из!пд раг):пег5 - общение со своими партнера­ ми * ез:нд! дерек кез!ндей тындау - I^5^еп:пд опезе!^ аз (1а1а - прислушивание к себе в качестве источника исходных данных

КУРМЕУ1 К.ИЫН К6ШБАСШЫЛЫК, келт1ред1. Б1р мезетток,тап, ез П1К1Р1Н1Н, дурыстыгын тексе- р1п, ез!Н1ц реакциясынын, к,аншалык,ты орынды екен1не есеп беру уш1н де Ж1гер керек. Оз/'нд/ зерпгеуд/ го^гагласд^ гдна ем/р с/руге болады 6 Жаныцды жайландырар орын табу Лидерлерге ез мацсатын к,айта еске тус1р1п, руханиятты к,айта к,алпына келт1рет1н жер керек. Одетте ондай жер туган ауылы, ескен уЙ1 болуы мумк1н. 7. Мак,сатыца бер<к болу. Лидерл1к - к,ажытатын 1С. Ли- дерге неше турл! эмоциямен жумыс 1стеуге тура келед!. Осындайда мак,сат!с-эрекет1нд1 магыналы эр1 к,унды етед1. Мак,саты кемеск! адамнын, тауы шагылып к,алуы мумк[н. Бей!мделуге калай кешбасшылык, етуге болады? Автор К1тап соцында беЙ1мделу сына-гына толы осы заманга лайык,ты басшы болу уш1н не !стеу керек екен!н к,арапайым к,агидалармен к,орытындылайды. Кешбасшы алдымен беЙ1мделу сынагын анык,тап алады, содан кеЙ1н мазасыздыцты реттеп, та- лапты журттын, назарын туйнд! мэселеге аударады. Соцында жумысты ез иелерте к,айтарады. Бей<мделу сына*ын анык,тау деген1М1з - халык,тыц ор так, к,ундылык,тары мен олар ем!р сур!п жатк,ан шынайы жаг- * жаныццы жайландырар орын табу - йпс^пд а 5апс1иагу - нахождение своего святилища + мак,сатыца берк болу - ргезеп/тд а зепзе о^ ригрозе - сохранение чувства цели * бей:мделу сына^ын аныкуау - 1с1еп1:1^у1пд 1Ье абар^уе сЬаНепде - опреде­ ление адаптивного вызова 151

Рональд Хайфец дайдыц арасындаты алшак,тык,ты, сонымен к,атар, к,о-гамдам! к,ундылык,тар мен ба^ыт-батдар-га к,атысты халык, арасындам! дауды дер кез1нде танып-бшу. Мазасыздык,ты реттеу деген1М13 - беЙ1мделу сына^ы ке- 31нде пайда болмн алацдаушылык,ты пайдалы децгейде усгап туру. Демек, к,азанныц отын тамак, п!спей к,алатындай басып тас- тамай немесе куЙ1п кетет1ндей кетерт ж]бермей, к,о-гамныц к,ызуын б!р децгейде устап отыр-ган жен. нзззрь//-/ тул^злар^д ш/йл/7уд/'н орнь/на /<гез алдь/ндд^ь/ пр о бяем д ^д ауд ары нь/з Ж урттын назарын мэселеге аудару «Егер дурыс лидер болса, мэселем1зд1н, бэр! шеш!лет1н ед1» дегенд! жи1 естим13. Егер солай болса, онда адамдардыц назарын жеке тул-галарм шуйл1гуд!н, орнына кез алдындагы проблемам аударыцыз. Халык,«,а ез жумысын ез[не к,айтарып беру Кез келген про блема - бул лидерлерд!ц емес, алдымен к,о-гамныц проблемасы. Сол проблеманы анык,тамн соц, оны шешуге халык,тыц ез1нжумыл- дыру к,ажет. Жаца проблема жаца бт1м-бш1КТ1 талап ету! мумюн. Осындайда халык,тыцжупн ауырлатып Ж1берсец13, олар уйренуден к,ашады. Жуп жецш болса олар тым тэуелд! болып к,алады, ток,мейшд!к пайда болады. Лидер дурыс тепе-тенд!кл табуы керек. «Курмеу! к,иын кешбасшылык,» К1табын аяк,тай келе Рональд Хайфец лидерл!кт!ц кун сайын ем!рде бетпе-бет ушырасатын + мазасыздыкты реттеу - геди)а1)пд с!!51:ге55 - регулирование уровня бес­ покойства * журттыц назарын мэселеге аудару - сНгесТнпд с1)5с!р1)пес) айеп^оп 1ю 1Ье 15зие - обращение организованного внимания к проблеме * халык,ка ез жумысын ез!не к,айтарып беру - д ^пд 1:Ье \\л/огк Ьаск - вернуть людей к работе 152

КУРМЕУ1 К.ИЫН КеШБАСШЫЛЫК, к,убылысекен!нжазады. Булб)рбагы бар санаулы адамнын, туабггп к,асиет! емес немесе ем1рде шуде б!р к,олта тусет1н мумк)нд1к емес. Б[з беЙ1мделужумысына кундел1кт1 кез1ппжурм[з. К,арама-к,айшы к,ундылык,тарга к,атысты дау-дамайды, ортак, к,ундылык,тар мен ак,ик,аттын, алшак,ты-гын кунде кер1п журм13. Жан,аны уйренуге деген к,ажеттт1кпен де кунде бетпе-бетушырасамыз. Лидер болу /ш/'н коль/нда барль/к; сурак;7ь//-( дайын жауабы болуь/ м/ндег емес. Сурак;ленде кеш бзстзулз болады Лидер адамдарды мэселен! шешуге жумылдырып, олардын, к,ундылык,тарын заманга сай уйлест1р1п, к,асан, кезк,арастарын езгертт, жаца М1нез-к,улык,, эдеттер!н к,алыптастырады. К,аз1рп к.о-гамда-гы беЙ1мделу талаптары жа-гдайдын, тыты- рык,к,а Т1релу1н кут!п журмейт1н, жауапкершшкл ез мойнына ала алатын лидерлкл к,ажет етед1. Лидер болу уш1Н к,олын,да барлык, сурак,тын, дайын жауабы болуы М1ндет емес. Сурак,пен де кеш бастауга болады. 153

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.К.А КОМПАНИЯНЫЦ Б!Р) КОККЕ САМГАЙДЫ, АЛ Б!Р!Н!Ц БАГЫ НЕГЕ ЖАНБАЙДЫ? Джим Коллинз 6000 Ю 6ЯЕЖ СО М Р4 Л//Е5 Ж /.М/?.. ДЛ/0 ООЛ/Т ^/'т Со///'п5 Автор Джим Коллинз - бизнес-консультант, жазушы, зерттеуш). Жеке зерттеулер1н1н, непз1нде ез! жазмн, езге де галымдармен б1рлес1п жазмн бес К1таптын, авторы. Сонымен к,атар, ол СNN телеарнасыныц директоры болтан. Ацдатпа Бул аса зор та6ыск,а кенелген компаниялар мен ондай жет1ст1кке к,ол жетк1зе алмамн компанияларды бес жыл зертте- геннен тумн ен,бек. Элемн1н, 35 т1Л1не аударылмн К1таптын, жал­ пы таралымы 3 миллион данадан асады. 154

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.К.А Бул к<тапк.а аркау болтан бес жылдык, зерттеу к,алай журпзшд)? Джим Коллинз бастаган галымдар бес жыл зерттеу журпзю, улы компаниялар табыстылыгынын, к,упиясын ашк,ан. Бул ютап сол сырды ок,ырманмен 6ел1сед1. Кпаптын, алгашк,ы тарауында автор зерттеу жумысынын, терт кезен,нен туратын к,урылымымен таныстырады. Б!р)нш) кезец - )зден!с Джим Коллинзд!ц командасы 1965-1999 жылдар аралыгындагы «Рог^ипе 500» т131М1не енген компанияларды зерттеп шыгып, жак,сы керсетюштерден узд[к же-т1ст1ктерге к,ол жетк1зген 11 компанияны 1р1ктеп алган. Транс- формациядан кеЙ1нп 15 жылдыц !Ш1нде бул компаниялардын акцияларынын орташа табыстыльмы нарык,та^ы орташа керсетк!штен 6,9 есе арта тускен. Еюнш) кезец - салыстыру. Зерттеуш!лер жак,сыдан жасам- паздык,к,а к,ол жетк1зген компаниялар мен ол дэрежеге кетер1ле алмагандарды салыстыра отырып талдайды. Салыстыру уш1Н 28 компания сурыпталып алынган. Айтулы желспкке жеткен 11 компания мен олармен ткелей бэсекелес тагы 11 компа­ ния, сондай-ак, шык,к,ан би1пнде узак, турак,тай алмаган, автор айтк,андай, «болайын деп бола алмай к,алган» 6 компания - барлыгы 28 мекеме салыстыра зерттелед!. Уш)нш! кезец - талдау. Зерттеуш1лер 1рктелген 28 компа­ ния туралы соцгы елу жылда жарык, керген баспасез материал- дарынын, бер1н жинап, 6 мын, мак,ала ок,ып шык,к,ан ер1 2000 па- рак,тан астам сухбат дайындаган. Жиналтан маглуматтын,барлыгын зерделей келе зерттеу тобы тануаларлык, жацалык, ашады, кутпеген тужырымдар жасайды. Сонымен, улы компанияларда: * )зден1С - 5еагсЬ - поиск * акциялардыц орташа табыстыльмы - с и т и 1а1:^е 51:оск ге1и т 5- средняя до­ ходность по акциям + нарык,тагы орташа керсетюш - депега! $1оск тагке1: - средний показатель по рынку * салыстыру - сотраге - сравнить 155

Джим Коллинз > Басшылар компаниянын, ез 1Ш1нен шык,к,ан. Улы деген атак,к,а лайык, 11 компаниянын, 10-ныц басшылары ез 1Ш1нен шык,к,ан. Ал салыстырылмн компаниялардын, бас- шылы^ына сырттан келген жетекшшерд1н, саны алты есе кеп болып шык,к,ан; > Басшылык,к,а бершетн сыйак,ы компаниянын, дамуына эсер ете к,оймайды; > Стратегия мацызды релге ие емес; > Жомры керсетюштерге к,ол жетк1зу уш!н «не 1стеу керек» дегенге емес, «не 1стемеу керек» дегенге кеб1рек назар аудармн; > Жак,сыдан жасампаздык,к,а жетуде технологиялык, даму- дыц к,атысы шамалы. Терлнш) кезец - тужырымдама Зертеу к,орытындысы бойынша «Жак,сыдан жасампаздык,к,а» деп аталатын модель к,алыптасты. Бултужырымдама осы ютаптын, жарык, керу1не себеп болды. Улы компаниялардын, барлы^ы осы модельмен жумыс 1стейд1 екен. Бул ютапта жак,сыдан жасампаздык,к,а к,ол жетк1зуд1н, тецдес! жок, принциптер! туралы жазылмн. К,атарда^ы мекемен1н, улы компаниям к,алай айналмны баяндалады. К,ыск,а к,айырар болсак,, «Жак,сыдан жасампаздык,к,а» атты к1таптын,ток,етер! осы. «Жак,сыдан жасампаздык,к,ам модел) деген!м)з не? К1тапк,а себеп болмн бес жылдык, зерттеуд1ц басты жан,алы- М1 - «Жак,сыдан жасампаздык,к,а» модел! уш кезецнен турады: тэрт1пт1 адамдар, тэрт1пт1 ойлау жэне тэртюл эрекет. Тэрт1пт1 адамдар кезец! 5-денгейдеп басшылар мен «Ал­ дымен - «юм?», кеЙ1ннен - «не?» деген 6ел1ктен турады. 5-децгейдеп басш ы лар деген1М13 - улы ко м п ани ялард ы к,урмндар. Автор оларды кэс!би Ж 1гер мен к.арапайымды- * 5-децгейдег! басшылар - 1еуе! 5 1еас1ег5Ь!р - руководители 5-го уровня 156

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.К.А «Жак,сыдан жасампаздык,к,а^ модел! !Д Щ П Й Д [Л А Л Д М Ж Н -.Ю М ?.. ХЦМММСЬИ*ЦП*МТ. .Ю Р П ). ТЗРПП М С Ы К М Ж И 'М М А А Л М Ы Н М СШ Ш М Р Ш Й 1Н Н Е Н -.Н С . !*НЖАЛТАРМАУ КОМЦВЩИЯСМ МЭДЕКИГП ПХНОЛОГИЯЯЛР У лык.тыц нагыз улгю деп суреттейд!. Олар байсалды, елеуаз, са- бырлы, Т1ПТ1 уялшак, екен. Автор ютаптыц «Алдымен - <<юм?)), кей[ннен - «не?м деген тарауында улы компаниялар ез жумысын 6олашак,ты багдарлау мен стратегияны жазудан емес, к,ажегп адамдарды жумыск,а алу- дан баста-ганын жазады. Тэрлпт! ойлау кезен,! - жагымсыз ак,параттан жалтармау жэне «К1рт» концепциясынан турады. Жагымсыз ак,параттан жалтармау деп аты айтып тур-гандай бул тарауда к,анша ащы болса да, ак,ик,атк,а к,аск,айып к,арауга журекснбеу туралы сез болады. «К1рп1» концепциясы деген!М13, турл! нэрседен астыртын ха­ бары болу емес, б1р нэрсен! терен, мецгеру. Тэрттт) эрекеттер де ек! тус!н!ктен турады: Тэрт1п мэдениет! жене акселератор бола алатын технологиялар. Тэрт1п мэдениелне келеек, барлык, компанияныц белпл) б1р тэрлпке нег!зделген ез!нд1к мэдениет! болады. Алайда * царапайымдылык, - ЬитШ1у - скромность ^ алдымен - «юм?», кей!ннен - «не?» -йгз^м Ь о... 1:Ьеп \\л/Ьа^ - сначала кто... затем что 157

Джим Коллинз кепштюнде тэрлп мэдениет! жок,. Коластынызда тэрт!пт! адам­ дар жумыс !стейт!н болса. онда С!зге иерархиянын кажет! жок. Ойлау каб1лет!Н!зде тэрлп болатын болса. бюрократия да керек емес. Эрекелшзде тэрлп болатын болса. эаребакылау да кажет емес. Тэрлп мэдениелн кэс!пкерл!к эдеппен байланыстыра ал- сан,ыз, онда тамаша нэтижелерге к,ол жетк!зе алатын керемет к,абшетке ие боласыз. Акселератор бола алатын технологиялар дегеым13 - жак,сы нэтижелерге к,ол жетк1зген компаниялар технологияны мук,ият тандайды. Енд! осы тус!Н!Ктерд!ц бэр1н!н, басын к,осатын «шьи^ыр» деген у^ым бар. Жак,сыдан жасампаздык,к,а б!р-ак, аттап жете алмайсыз. Кер1С1нше, бул процесс алып эр! ауыр шы^ырдын, к,озмлысына ук,сайды. Айталык, шьч^ыр 1ске к,осылмнда б!р ба^ытта баяу ырмк,пен айналып, б1раз уак,ыт еткен сон, жылдамдык, алады да, ары к,арай жинак,талмн элеует, инерция, сертн шыгырды езд!пнен айналдыра бастайды. Сол сияк,ты компания да б!раз по­ тенциал жинап алмн соц, к,арк,ынды ес!м кезен,!не аяк, басады. Бул мазмундамада осы уш кезецтц эр бел!п жеке-жеке жан- жак,ты талданады. Бес)нш) де^гейдеп басшылар дегетмиз к)мдер? «Жак,сыдан жасампаздык,к,а» уш кезен,нен туратын модел!Н1н, алмшк,ысы-тэрт1пт! адамдар кезен,1н!н,б!р1нш! белю 5-децгейдеп басшылар болатын. Джим Коллинзд!н, командасы басшылык,ты бес децгейге белед!: 1 децгей - кэс)би бш!г! жо^ары к,ызметкерлер: компания ныц дамуына ез б1Л1М1 мен тэж!рибес!не суйене отырып улес к,осады. 2 ден,гей - команданыц пайдалы мушелер<: команда му шелер!мен ти!мд! жумыс журпз!п, компанияныц мак,саттарына жеке улес к,осады. ^ кэс)би 6ш1п жогары кызметкер - ЫдЫу сараЫе !Пс1!У!с1иа1 - высокопро­ фессиональный сотрудник * команданыц пайдалы мушес! - соп1:пЬи11пд 1:еат т е т Ь е г - ценный член команды 158

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.К.А 3-децгей - бт!кт) менеджерлер: адамдарды уйымдасты- рып, ресурстарды ТИ1МД1 улест!р1п, тапсырмаларды орындайды. 4 -децгей - ти<мд< басшылар: компанияныц болашагын ту- жырымдап, жумыс сапасыныц сгандарттарын арттыра отырып, компанияныц белгшенген ба-гытпен журу1не кезец-кезецмен к,ол жетк1зед1. Ал жеке басыныц тамаша к,асиеттер1 мен кеаби ж1гер1Н1ц кушт1Л1пн1ц арк,асында айрык,ша жене узак,мерз1мд1 нетижелерге к,ол жетк1зет1н басшыларды «5-децгейдеп басшылар» деп атайды. Зерттеушшер к,олм тускен барлык, материалды талдап шыгып, улы жет1СГ1ктерге жеткен ер компаниям 5-децгейдеп басшылар жетекш1л1к еткеын анык,тамн жене бул терминд! осы зерттеу ба­ рысында енпзген. Автор К!тЬег1у-С1агк компаниясынын, жетекш1С! Дарвин Смигп 5-децгейдег1басшы деп суреттейд!. Компанияда зацгер болып 1степ журген ете жумсак,, биязы М1незд1 Смит купдырамн компаниянын Т13Г1Н1Н к,олм алып, 20 жыл 1Ш!нде К1тЬег1у-С1агк- ты к,амздан тутыну тауарларын енд1рет1н елемд1к компаниям айналдырды. Компания акцияларынынтабыстылы-гы нарык,тагы орташа керсетюштен 4,1 есеге артты. Аук,ымды инвестиция салып б 111еНе компаниясынын дамуына жарк,ын жол ашк,ан Колман Моклерд! де осы к,атарм к,осады. Зерттеушшер 1рктелген ер компанияныц басында трансфор­ мация кезец1нде осындай улгш! б1р-б1р басшыныц болмнын атап етед!. Сонымен к,атар, 5-децгейдег1басшыларм тен сейкест1кт1 тарк,ата жазады. Олар жет1ст1кке жетсе, езгеден керед!, сетс13Д1кке урынса, ез1нен керед!. Демек, компания жылды табысты аяк,таса, «ужым- ныц арк,асы» дейд1, ал сол ужымды к,алай баск,армны туралы суыртпак,тап сыр сурасац, СЭТТ1Л1К жолдас болды деп жылы жа- уып к,оя салады. Дел осы сурак,к,а N^со^ компаниясынын басшысы: * б ткт) менеджер - сотре1:еп1: тападег - компетентный менеджер * ти:мд! басшы - ейес1:уе 1еабег - эффективный руководитель 159

Джим Коллинз «Меньше, б13Д1н,жай мна жолымызболды», - деп жауап бер!пт1. К1тап авторлары муны «терезе мен айна» деп атайды. Мык,ты басшылар жет!ст!кке жетсе, терезеге к,арайды, ал жолы болма- са, айната к,арайды. РЬ111р Могг15-т1ц жетекш1С1 Джозеф Калман: «Егер компания трансформация кез1нде к,андай да б1р жет!ст1кке жетсе, онда бэр! де - сер^кгестер мен 1збасарлардыц, сонымен к,атар, бурын^ы басшылардын, арк,асы» деуден танбамн. Улы компаниялардын, басшылары сухбат бергенде компа- ниялардыцжет1ст1ктер1 мен менеджерлерд1н, рел1 туралы айтк,ан- да ауыз жаппайды, ал эн,пме ездер! к,оск,ан улеске келгенде жак, ашпайды. Салыстырылмн баск,а компания кешбасшылары, кер!С1нше, керсетк1штер томендеп кетсе, олар айыптайтын адам 1здеп, те­ резеге к,арайды, ал компания желспкке жетсе, ез атын эспеттеп, ешюмге айнаныц алдын бермейд!. Сонымен к,атар, 5-децгейдеп басшылар компаниянын, дамуы уш!н к,ызметкерлерд1н, к,анына емес, к,аб!лет1не к,арайды. Фарма­ цевтика саласында^ы ецтураламн компания АЬЬой ЕаЬога^ог1ез- ге басшы болтан Джордж Кейн таныс-тамырды к,ызметтен к,уып, олардыц орнына тандаулы адамдарды тамйындады. Одан белек, 5-децгейдеп басшылар компания дамып кеткен сон,, б1р орында отыра бермей, сол к,арк,ынды сак,тап к,алу уш1Н Т13Г1НД1тандаулы мурагерге тапсырады. Дэвид Максвелл Еапп1е Мае-Н!ц Т13Г1Н1Н устамн кезде компанияныц кундел1кт1 шы^ыны б]р миллион доллар болатын. То^ыз жыл 1Ш1нде ол Еапп1е Мае- Н1 табысты компаниялардын, к,атарына к,осты. Кундел1кт1 табы- сы 4 миллион доллара желп, акцияларыныц табыстыльи^ы нарык,та^ыдан орта есеппен 3,8 есе жогары болды. Максвелл компания жумысы шарык,тап к,арк,ынды дамып жатк,ан кезде к,ызметтен келп, Т13Г1НД1лайык,ты мурагер Джим Джонсонга тап- сырды. Салыстыру уш1н тан,далтан езге компаниялар басшыларынын, шектен шык,к,ан ез!м]Ш]лд!г! ездер! баск,арып отырган компа * мурагер - зиссеззог - преемник 160

ЖАКСЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.КД ниялардыц я туб1не жеткен, я керсетюштерт мулде к,улдыратып Ж1берген. Уль/ /(омланияларды/^ басшыларь/ сь/р7Удн тлмейд/, /шген ес/п шь/^ады Галымдар тагы б1р к,ызык, сэйкест1кт[ анык,та-ган. Улы деп танылган 11 компанияныц 10-ыныц басшылары ез }ш1нен ес1п шык,к,ан. Ал ортан к,ол компанияларда сырттан келген басшылар алты есе кеп екен! анык,талды. Дарвин Смит те, Колман Моклер де, Джордж Кейн де - компания к,ызметкерлер1ыц арасынан еап шык,к,ан басшылар. Келес! тарауда автор «Жак,сыдан жасампаздык,к,а» модел1Н1ц 5-ден,гейдег1 басшылардан кеЙ1н келелн «Алдымен - «К1М?», кеЙ1нен - «не?» деген белюн сипаттайды. Мык,ты басшылар алдымен не ктейтшш емес, юммен !стейт!н)н ш еш т алады 5-децгейдеп басшылардыц к,алай эрекет етет1н1н сипаттайтын «алдымен - «К1М?», кеЙ1нен - «не?» дегенн1ц ма-гынасы мынадай: мык,ты лидерлерге компанияны к,ай багытта дамытатыны емес, К1ммен иык,т1рес1п дамытатыны мацызды. Олар к,ажетт1 адамдар­ ды тугендеп алган соц к,ай жак,ты бетке алатынын шешед!. Автордыц п1К1р1нше, улы компаниялар жетекшшер1Н1ц к,ара- пайым уш ак,ик,аты бар: 1. «Не»емес, «юм»дегенсурак,танбастасацыз,ондаезгеркке бей!мделу жецш болады; 2. Командацызда лайык,ты адамдар болса, Ж1герленд1ру мен 6аск,арудагы туйтк1лдер ез-ез1нен жогалады; 3. Жаныцыз-га ой-мак,сатыцыз уйлеспейлн адамдарды ал- сацыз, дурыс багыт тацдаудыц мацызы болмай к,алады. 161

Джим Коллинз Кажетл адамдарсыз би1к мак,сатк,а жетем деу к,ур дал- баса. К1тап авторы жумысты стратегия ез1рлеуден емес, мык,ты менеджерлерд! 1здест1руден бастамн \\Л/е115Рагдожэне Рапп1е Мае компанияларынын, басшылары Дик Кулии мен Дэвид Максвеллд! мысалга келт1ред!. Олар к,ажетт! к,ызметкерлерд11здеп тапк,ан сон, гана к,ай ба-гытта дамитынын шешкен. Басшылардын, кеб; «алдымен не 1стелу керек» екенн шешед!, сосын сол жоспарды орындаум адам жинайды. Джим Коллинз муны «Кеменгер мен онын, 1000 кемекшюю модел! деп атай ды. Алайда бул моделд1н,берер1 узак,к,а созылмайды. «Кемецгер» жумыстан кеткен бойда жумыс ток,ырайды. 5 децгей + басцару командасы Кеменгер мен оны^ 1000 кемекийс! (улы компаниялар) (лкелей салысгырган компаниялар) 5-децгейдеп басшы + 4-децгейдеп басшы Алдымен мм Алдымен ме Дурыс адамдарды жинап алып, Кеме к;ай ба^ытца жузет'1Н1Н шеш'т алып, мыцты басцару командасын курады картам царап байдар алады Сосын ме Сосын ими Дурыс адамдарды жинап алтан Жанына ез1 шешкен багытта соц тана цайда батыт алатын ын журуге жэрдем берет! н кемекшшер жинайды ацылдасып шешед) 5-ден,гейдег1басшылардын, ен,6екак,ысы аса кеп емес. Ортан к,ол жетекшшерд1н, айлы^ымен шамалас болтан. Демек, жала- к,ысы мен жогары натижеын, арасында байланыс жок,. Улы компаниялардын, басшылары к,ызметкерлерге к,атысты шеш1Мк,а6ылдау кез1нде к,аталдык,танытк,анымен, меЙ1р)мс!з бол- мамн. Олар к,иын кезенде к,ызметкерлерд1 к,ыск,артпамн. Эдетте, дат-дарыс кез!нде кеп компания к,ыск,артуды к,олм алады. * кеменгер жэне оныц 1000 кемекшю - деп1и5 а -Цтоизапс! Ье1рег5 - ге­ ний и 1000 помощников 162

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.КД Мык,ты кешбасшылардын, басшылык, енер1н терен, зерттеген автор кадрды 6аск,аруда мынадай уш устанымды усынады: 1. Куд1ктенсен!з, жумыск,а алман,ыз. Лайык,ты кадрды 1здеуд1 жалтастырын,ыз. Улы компаниялардын, непз!н к,ала-гандар дамудын непз) нарык, пен технология, бэсекелестер мен ен1м емес1н жак,сы тус1нед1. Басты фактор - компаниям к.ажетт) адамдарды тауып жэне устап к,алу 2. Адамдарды ауыстыруды кей!нге к,алдырман,ыз. Улы компаниялар ею урд1ст1 устанган: адамдар командада узак, уак,ыт к,алады немесе келп к,алады, я-гни улы компания-га келген кез келген маман кеткен адамнан 6ш!кпрек болуы ти!С. 3. Мык,ты мамандарды проблемаларды шешуге емес, мум- к1нд1ктерд1 табу-га жумсан,ыз. К1ммен жумыс ктейлынд к,ызметке -гана емес, ем1р)н,!зге де эсер етпек. Автор: «Уак,ытыцыздын деын унатпайтын, С13Д1не С13 оны к,урметтемейт!н адамдармен етк1зсен,!з, онда ем1р1н,13 кю к.ызыгатындай емес», - дейд1. Ал унем! жаныцыздан табылатын, кен,1Л1Н13Д1к,алдырмайтын адамдармен етк13сен,!3, онда жумысы- н,ыздан белек ем1р1н,13де к,ызык,к,а толы деген сез. Зерлгеушшер Т1л ге тиек еткен улы компаниялардын басшы- лары ездер1н1н, жумысын жэне узен,гшес эрттестерт шынайы жак,сы керген. Жа^ымсыз а к .п а р а тта н жалтарманыз, шындык,к.а т<к к,араныз «Жак,сыдан жасампаздык,к,а» модел1Н1н «тэрт1пт1 ойлау» деп аталатын ек1нш1 кезен1Н1ц б1р1НШ1 белю жагымсыз ак,параттан жалтармау. Автор цатал шындык,ка Т1К к,арамай, дурыс шешнм к,абыл- дау мумк!н емес екенн айтады. Кгодег компаниясын мысал-га * к,ажегп адамдарды табу жэне устап к,алу - де1: апс) кеер пд№ реор1е - най­ ти и удержать нужных людей +катал шындык, - Ьги^а! геа^у - суровая действительность 163

Джим Коллинз келлред!. 1970 жылдары бул компания азык,-тулк бизнес!мен айналыск,ан. Дукендерн жан,артпаса к,урдымм кетет1Н1Н тус1нген Лиль Эверинг артта к,алмн ен,1рлердеп барлык, дукенд! жауып тастап, компания курылымын тубегейл! езгертуге бел байлады. Бул шеилм омн оцайм туспед!. Улкен тэуекелге барды. Соныц арк,асында Кгодег азык,-тул1кпен айналысатын баск,а компа­ ниялар сияк,ты банкрот болмай, адам сенгюз жет1ст1ктерге к,ол жетк1зд1. Джим Коллинз шындык,к,а лке к,арап, батыл шеилм шымра алма-ган б1рнеше компаниядан мысал келлредк Мэселен, Ве^ЫеЬет 51;ее1-д1ц басшылары №сог ша^ын зауыттарынын, ездер1Н1Цбизнесне к,ау1Птенд1рет1н1н жылдар бойы бтсе де, бул проблемам ездер1н!н, нарык,там1 улес1нен к,а^ылмнша назар аудармамн. Ал ирр^п компаниясы болса, сатылымм тусеЙ1Н деп жатк,ан дэр1-дэрмектер!н1н, кемш1Л1Г1н бше тура, Т1ПТ1 кей ретте зиянды екен1не кун1бурын кез1жетсе де, бул ж агдайм кез жума к,арамн. Вапк о^ Атег1са басшылары мемлекетт1к реттеу тэрлбшн жойылмнын кун1лгер! б1ЛД!. Алайда олар мемлекттк реттеу жойылтаннан кеЙ1н банк к,ызметтер1н1н,тауарм айналатынды^ын жэне еск1 дэстурд1ц жарамсыздым! мен бурын^ыдай артык,шы- лык,тардыц енд1Г1 жерде болмайтынын мойындамайды. Ак,ыры 1,8 млрд доллардан айырылып к,алмн кезде б1р-ак, тэу6елер1не туст1. Осы жатдайды талдай келе Джим Коллинз улы жет1ст1ктерд1Н, дурыс шеш1мдерден басталатынын жазады. Улы желстктерге к,ол жетк1зуге умтылмн компаниялардын, непзп М1ндет1 - к,ызметкерлерге ойларын ашык, айтум мумк!нд1к беру. Сейтсе мна компанияда шындык, жасырын к,алмайды. К1тап авторы ол уш1Н не 1стеу керек екен!н айтады. 1 Жауаптардыц емес, сурак,тардыц кемег)мен баск,а- рыцыз. Улы компаниялардыц басшылары к,ызметкер- * жауаптардыц емес, сурактардыц кемепмен баскару - 1еас1 риез^опз, по!ап5\\л/егз - руководить с помощью вопросов, а не ответов 164

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.КА лермен жи1 кездес1п отырган. Кездесулер «Кызметкер рет1нде С13Д1не мазалайды? Осы туралы б!зге айтып бере аласыз ба? Оны туану уш1н ма-ган кемектесес13бе?» деген сыцайлы сурак,тармен басталган. Осылайша, жай кездесу­ лер мэселе ашык,талк,ыланатын жиналысгарга уласады. 2 Диалог пен тюрталасца тартыныз, к,ыспак,к.а алудан аулах, болыныз. Барлык, улы компаниялар к,арк,ынды талк,ылау тесш!н к,олдан-ган. «Атышулы п1К1рталастар», «Кызу дискуссия», «Пайдалы к,ак,тыгыс» сияк,ты сейлемдер сол компаниялар туралы мак,алаларда жи; кездеап отырды. Талк,ылауды адамдардын, «кел!С1М1н алуга» не­ месе к,абылданып к,ойган шеш1мдерд1 к,олдау уш1н емес, мэселен1н, ен онтайлы шеш1М1н табу уш1н к,ызу талк,ыга пайдалантан. 3 К,ател!ктер)нталк.ыланыз, б!рак,айыптаманыз К,ате Л1ктерд1 талк,ылап жатып, К1нэлтерд1 13демен13. Сонда шындык,тын айтылуына ынгайлы орта к,алыптастырасыз. Команда дурыс жасак,талса, К1нэлшерд1 1здеуд!н к,ажет1 жок,. 4 Кызыл жалаушалар тэстш к.олданыныз «Кызыл жа лау ТЭС1Л1» деген1М13, егер к,аутт1байк,асаныз, оган нем- к,урайды к,араманыз, журттын назарын аудару уш!н дабыл к,агыныз. Ак,параттын жетк1л1кс13болуынан зардап шеккен компаниялар аз. Кебше компаниялар к,олда бар ак,паратты дурыс пайдаланбаганнан жапа шеккен. Улы лидерлер1Н1н психологиясы Стокдейл парадокс)мен тус!нд1р!лед1: «Ешб^р к,иындык,к,а к,арамай, жен'ске жетуге деген * диалог пен тюрталаска тартыцыз, к,ыспак,к,а алудан аулак, болу - епдаде 1п <^а!одие апс! беЬа1:е, по^ соегс!оп - вовлекая в диалог и спор, избегать принуж­ дения * к,ател}ктерд1талк,ылацыз, б!рак, айыптамацыз - сопс1ис1: аи^ор51е5, Ыате - обсуждайте ошибки, но не обвиняйте * Кызыл жалаушалар тэсшж к,олдану - Ьш1с1 «гес1 йад» тес)1ап15т5 -исполь­ зовать метод красных флажков * Стокдейл парадокс! - 51:оскс)а1е рагас!ох - парадокс Стокдейла 165

Джим Коллинз сен1М1н,!ЗД1 жомлтпацыз. Шындык, к,аншалык,ты к,атал, к,орк,ы- нышты болса да, оныц жуз1не тура к,аран,ыз». «К<ргмм элде «тулк)с!зм бе? Амшшын тарихшысы, философ Исайя Берлин «К!рп1 мен тулю» атты тамаша эссес1нде ежелп грек тэмс1Л1не суйене оты­ рып, елемд! К1рпшер мен тулк1лерге беледп тулк1Н1и, алуан турл! нэрседен хабары бар, ал юрт 61р нэрсен!, б1рак, ман,ызды нэрсен! б1лед1. «Тулюлер» 61р уак,ытта б1рнеше мак,сатк,а умтылады жэне элемд! курделенд1р!п Ж1беред1. «Олар б1рден кеп нэрсеге к,ол жетк1зем1н деп шашылып к,алады», - дейд! Берлин. «Олардыцойы б1р концепциям немесе кезк,араск,а б!р1кпеген». Ал «юрпшер» 6ук1л дуниен! б1ртутас ет1п байланыстыратын жэне ездер1Н!ц эрекеттер1н ба-гыттап отыратын к,арапайым идеям, к,атидам немесе концепциям туй1ст!р1п, элемд! жец1Л к,а6ылдайды. Элем к,аншалык,ты курдел! болса да «юрт» барлык, мэселен) ез1 тус1нет1ндей к,арапайым елп, кейде Т1ПТ1 к,арабайырландырып Ж1беред!. «К1рп1ге» ез1н1н, концепциясына сыймайтыннын, барлы^ы да мацызды емес. Жок,, «юрпшер» ацк,ау емес, олар - ал^ыр. Олар сол алтырлык,тыц арк,асында курдел! элемнен онын, астарында жатк,ан к,арапайым к,а^идаларды ажыратып алады. Ендеше, «юрпшер» мен «тулюлерд1н» жэне улы компаниялардын, арасында ортак, не бар? Ортак, дуние кеп. «Ю'рп/лер^ курдел/ элемнен онын дсгарында ждг/<;днк;зр<з/1зйым %<э^иддЛдрды ажь/рзгь//1 злздь/ Джим Коллинз: «Улы компаниялардын непзн к,алаушыларды белг1л1 б!рдэрежеде «юрпшер» деп атасак, болады», -дейд1. Олар ездер1Н1ц мк]рпт!км болмысын компаниям орнык,тырады. Ал * «юргнлки болмыс - )1ес1де11од па1:иге - ежовая натура 166

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК,К,А бэсекелес компаниялардын, «тулк1»басшылары «к1рпшер»сияк,ты 61Р13Д1Л1КУ1сак,тамай, эр нэрсеге б!р урынып, ак,ыр аягында дал- басалап к,алады. «К1рп1лерд1ц» артык,шылыгы мынада: олар б1р1ншщен, автор «уш шецбер» деп атаган к,агиданы терец тус1нуден бастаган; ек!ншщен, ез туснктерн к,арапайым да айк,ын концепция турнде тужырымдаган. Автор оны «ю рт концепциясы» деп атайды. С<зд) шынымен не мазалайды Сжз элемде С'ЗД1Ч \\ цай салада \\ / экономикалык / \\ узд!к бола \\ / модел!ц!зд<ц / \\ аласыз ^ непз! / Сонымен «уш шецбер» деген1М13- кез келген мекемеыц стра- тегиясын анык,тап берет1н мынадай уш сурак,: Б1р1нш1 сурак, С<з элемде немен узд<к бола аласыз жене элемдеп к,андай салада уздк бола алмайсыз? Т1ПТ1 аса к,уз1регп болу дегенн1ц ез1 - бул 1сте с!зден мык,ты ешк1м жок, деген сез емес. Бэр1 де керюншеболуы мумк1Н. Элемдеуздкболып атыцыз шыгатын шаруа дэл к,аз1р айналысып журген 1С1Ц13 болмауы да ык,тимал. ЕК1НШ1 сурак, С!зд)ц экономикалык, модел<Ц)3 к,алай ж у­ мыс ктейд)? Барлык, улы компания ак,ша а-гынын к,алай улгай- татынын,табыстылык,тыцжогары нормаларына к,алай к,олжетк1зу керект1пн терец тус1нген. * уш шецбер - Иле ^гее с1гс1е5 - три круга * «ю рт» концепциясы - Ьес1деЬод сопсер!: - концепция ежа ^ Оз элемде немен узд1к бола аласыз? - \\Л/Ьа1: уои сап Ье 1:Ье Ье$1 !П1:Ье \\л/ог1с1 а1:? - В чем вы можете быть лучше всех в мире? 167

Джим Коллинз УШ1НШ1 сурак, С<зне ктегенд) айрык,ша унатасыз? Улы ком паниялар букш куш-ж!гер!н ездер! куштарлана !стейт!н к,ызмет турлер!не жумсады. Мунда^ы идея - к,ызметкерлер!нд) к,ызым 1стейт1н жумыс тур1не к,улшындыра б!лу. К,арапайым эр1 анык, концепция-га суйен!п, керемет нэти­ желерге к,ол жетк1зет1н компанияларм оп-он,ай, тус!Н1кт! кер!нген дуниелер салыстырмалы компаниялар уилн курдел! эр! кемеск! болып к,ала берд). Нел1ктен? Онын, ек1 себеб! бар. Б!р1нш1ден, лкелей салысгырылган компаниялар ездер!не уш шецберде керсет!лгендурыссурак,тардыешк,ашанк,ойматан.Ек1НШ!ден,олар к,алыптаск,ан жа^дайды тус!нуд!Ц орнына, ездер!н!н, менменд1пн!ц кес!р!нен дурыс мак,саттар мен стратегиялар эз1рлей алмады. Орташа есеппен, улы компаниялар ездерш!н, «К1рп1» концеп- циясынэз!рлеуге терт жыл уак,ыткет!рген. Еылымитеория сияк,ты, «К!рп1» концепциясы да курдел! дуниен! оцайлатады жэне шеилм к,абылдауды жен,!лдетед1. Б1рак, концепциянын, ез! к,арапайым жэне эдем! кершгежмен, оны Э31рлеу ете к,иын жэне кеп уак,ыт алуы мумк!н. Ен, бастысы, «К1рп1» концепциясын эз!рлеуд! эйтеу!р, элдеб!р кездейсок,тык, емес, <шк<узд<каз процесс екен!н тус!ну керек. Сонымен, «юрт» концепциясы - узд!к болудын, стратегиясы да, к,алай узд!К болудын, жоспары да емес, бул к,олыцыздан не келет!н!н жэне к,олын,ыздан не келмейлтн тус!Н!П, к,олыцыздан келет!н ец басты 1ске жуйел!л!кпен жэне б1р1здш!кпен К!р1су. Тэрлп мэдениелн к.алай орнатамыз? Аса табысты компания к,уру уилн тэрт!п, дисциплина керек. Алайда автор тэрлпл к,аталдык,пен шатастырмауды сурайды. Онын, жазуынша, тэрлп орнату мен к,аталдык,тын, айырмашылы-гы жер мен кектей. Тэрлп - ете ти!мд1, ал к,аталдык, - мулде ти!маз. Осы ек! у^ымды шатастырып алатын кей61р басшылар, тэрлпт! кушпен орнатамын деп узак,к,а шаба алмай к,алып жатады. ^ 1шк: узд!кс!3 процесс - Л:ега1::уе ргосезз - внутренний непрерывный процесс 168

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.К.А Тэрлп компаниям мэдениет болып орнауы ти1с. Тэрлп мэ- дениет) тэрлпл адамдардан басталады. Жац-гыру да, жацару да тэрт1пс13адамдарга тэрлпл уйретуге тырысудан емес, тэрт1пт1 адамдарды жумыск,а алудан бастай алады. Содан кеЙ1н барып тэрт1пт1 ойлаудын, кезеп келед!. К,атал ф акттерд)^ белне тура к.арау уш1н де, «К1рп1» концепциясын жасау уш1н де тэрлп к,ажет. Ен, соцгысы - тэрт1пт1 1с-эрекеттер. Осы керсетшген ретт! сак,тау ете мацызды. Салысгырылтан компаниялар кеб1несе алдыцгы сатыларды ат- тап елп, тэрлпл эрекеттерге Т1келей кеш1п кетуге тырыск,ан. Алайда тэрлпл адамдарсызтэрлпт! 1С-эрекетт!н,болуы мумюн емес, ал тэрлп- л 1с-арекетс13тэрт1пл ойлау жуйес! - нагыз апатк,а апарар жол. Тэрлп мэдениелн тэрт1пт1 адамдарды жумыск,а алудан бастау керек деген уэж бекер емес. Тэрлпл адамдардын, 13[нен журю 6аск,армайсыз, я-гни оларт1келей баск,арум мук,тажемес. Тэрт1пл адамдарды жумыск,а алды, сейлп, бук1л назарын адамдарды емес, жуйен! баск,аруга салды. К,андай мекемен,1зде к,андай мэдениет к,алыптастыртыцыз келсе, ужымда к,олданылатын сездерге назар аудар-ган жен. Талымдар зерттеген аса табысты компаниялардын, басшылары тэрт1п, ы ж д ам т, табандылык,, ук,ыптылык,. цулшыныс, ец- бексуйг]шт)к, талммпаздык,. жуйел<л)к, кэаби, жумыскер, талапшыл, б!р!зд!, зей]нд), жауапты деген сездерд! жи1 к,ол- данады екен. * тэрлп мэдениет! - сиНиге с115с!р11пе - культура дисциплин +к,атал факт)лерд!цбет1нетура к,арау-сопйопИЬеЬги!:а1^ас1:5 0^геа111:у-смот­ реть суровым фактам в лицо * ыждамт - пдогоиз - старание + табандылык - сЬддес! - настойчивость + укыптылык - с)е1:егт!пес1 - тщательность * кулшыныс - бШдеп! - рвение ^ ецбексуйпшт!к - ргеазе - трудолюбие * талгампаздык, - ^Э51:!с1!ои5 - разборчивость * талапшыл - с1етапс1!пд - требовательный * б!р!ЗД1 - соп515^еп1: - последовательный * зейжд! - ?осизес1 - сфокусированный 169

Джим Коллинз УШ1НШ1 сурак, С<зне ктегенд) айрых,ша унатасыз? Улы ком паниялар букш куш-ж!гер!н ездер! куштарлана !стейт!н к,ызмет турлер!не жумсады. Мундагы идея - к,ызметкерлер!нд! к,ызым 1стейт1н жумыс тур!не к,улшындыра б!лу. К,арапайым эр! анык, концепция-га суйен!п, керемет нэти­ желерге к,ол жетк!зет!н компанияларм оп-он,ай, тус1Н1кт! кер!нген дуниелер салыстырмалы компаниялар уилн курдел! эр! кемесю болып к,ала берд). Нел1ктен? Онын, ею себеб! бар. Б1р1нш1ден, лкелей салыстырылмн компаниялар ездер!не уш шецберде керсет!лгендурыссурак,тардыешк,ашанк,ойматан. Ек1нш!ден,0лар к,алыптаск,ан жащайды тус!нуд!Ц орнына, ездер!н1н, менмендюыц кес!р!нен дурыс мак,саттар мен стратегиялар эз!рлей алмады. Орташа есеппен, улы компаниялар ездер!н1н, «К1рп!» концеп- циясын эз!рлеуге терт жыл уак,ыткет1рген. Еылымитеория сияк,ты, «юрт» концепциясы да курдел! дуниен! оцайлатады жэне шеш!м к,абылдауды жен,1лдетед1. Б1рак, концепциянын, ез! к,арапайым жэне эдем! кер!нген!мен, оны Э31рлеу ете к,иын жэне кеп уак,ыт алуы мумюн. Ен, бастысы, «К1рп1» концепциясын эз!рлеуд! эйтеу!р, элдеб1р кездейсок,тык, емес, <шк) узд)кс)з процесс екен!н тус!ну керек. Сонымен, «юрт» концепциясы - уздк болудын, стратегиясы да, к,алай уздк болудын, жоспары да емес, бул к,олыцыздан не келет!Н!Н жэне к,олын,ыздан не келмейлн!н тус!Н!П, к,олыцыздан келелн ец басты 1ске жуйел!л1кпен жэне б!р!здткпен К1р!су. Тэрлп мэдениелн к,алай орнатамыз? Аса табысты компания к,уру уш1н тэрт!п, дисциплина керек. Алайда автор тэрлпл к,аталдык,пен шатастырмауды сурайды. Онын,жазуынша, тэрт!п орнату мен к,аталдык,тын, айырмашыльи^ы жер мен кектей. Тэрлп - ете ТИ1МД1, ал к,аталдык, - мулде ти!маз. Осы ек! утымды шатастырып алатын кейб!р басшылар, тэрт!пт! кушпен орнатамын деп узак,к,а шаба алмай к,алып жатады. * 1шк: уздказ процесс - :^е^а1::Vе ргосезз - внутренний непрерывный процесс 168

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.К.А Тэрт1п компаниям мэдениет болып орнауы ти1С. Тэрлп мэ- дениел тэрт1пт1 адамдардан басталады. Жацгыру да, жацару да тэрлпаз адамдарга тэрлпл уйретуге тырысудан емес, тэрлпт! адамдарды жумыск,а алудан бастай алады. Содан кеЙ1н барып тэрт1пт1 ойлаудыц кезеп келед;. К,атал факллерд)н белне тура к.арау уш!н де, «К!рп1» концепциясын жасау уш!н де тэрт1п к,ажет. Ен, соцгысы - тэрлпл !с-эрекеттер. Осы керсет1лген ретт! сак,тау ете мацызды. Салысгырылган компаниялар кеб1несе алдыцгы сатыларды ат- тап елп, тэрлпл эрекетгерге лкелей кеш1п кетуге тырыск,ан. Алайда тэрт1пт1 адамдарсыз тэрлпт11с-эрекетлц болуы мумк1н емес, ал тэрлп- Т11с-эрекетс13тэрлпл ойлау жуйеа - на-гыз апатк,а апарар жол. Тэрлп мэдениелн тэрлпл адамдарды жумыск,а алудан бастау керек деген уэж бекер емес. Тэрлпл адамдардыц !31нен журт баск,армайсыз, я-гни олар лкелей баск,аруга мук,тажемес. Тэрлпт! адамдарды жумыск,а алды, сейлп, букш назарын адамдарды емес, жуйеы баск,арум салды. К,андай мекемец1зде к,андай мэдениет к.алыптастыр-гыцыз келсе, ужымда к,олданылатын сездерге назар аударган жен. Галымдар зерттеген аса табысты компаниялардыц басшылары тэрлп, ы ж д ам т, табандылык. ук.ыптылык., к,улшыныс, ец- бексуйпшлк, талммпаздык,, жуйел<л)к, кэс1би, жумыскер, талапшыл, б)р!зд<, зей<нд), жауапты деген сездерд! жи1 к,ол- данады екен. ^ тэрт1п мэдениет! - си11иге о!\" с1)5с!р1!пе - культура дисциплин + Катал факт:лерд!ц6ет1нетура к,арау-сопйоп^)1еЬги1:а1^ас150^геа1!1:у-смот­ реть суровым фактам в лицо * ыждатат - пдогоиз - старание * табандылык, - с1оддес1 - настойчивость + ук,ыптылык, - с!е1:егт:пес1 - тщательность * к,улшыныс - с1Шдеп{ - рвение * ен,6ексуйпштк - ргес!5е - трудолюбие * талгампаздык, - ^а5^с11ои5 - разборчивость + талапшыл - с1етапс1!пд - требовательный * б1р)зд1 - соп$1йеп1 - последовательный ^ зей}нд1 - ^осизес! - сфокусированный 169

Джим Коллинз Сонымен к,атар, тэрттл мэдениетаясында адамдарта ерк!нд!к 6ер1п, жауапкерш1Л1к жуктейтш жуйе к,алыптастыру да аса мацызды. Джим Коллинз улы компаниялардын, ужымыайрык,ша жауапкерш т)кпен ерекшеленет)н!н айтады Бул кейде ттл фанатизмге уласып кетед! екен. Оны зерттеуш!лер «]р)милк*п сумен шаю» деп атайды. Бул тен,еу элемд1к дэрежедег! ат­ лет, Гавайдагы 1гоптап триатлонын алты рет жен,!п алмн Дэйв Скоттын, сез1нен алынтан. Б1р кунг! жаттыту кез1нде бес мын, кало­ рия жой-ган Дэйв Скотт дастарк,анда алдына к,ойылган !р1мш!клн, майлылы-гын кет1ру уш1н сумен эбден шайып жейд! екен. Спортшыларм ез диетасын устану уш1Н аск,ан тэртт, дис­ циплина к,ажет. 1р1мш1кт1 сумен шаю да фанатизмге уласк,ан жауапкершт1кт1ц, тэрт1птш1кт!н, 61р кер!Н1С1. Скотты одан эр! мык,- ты ете тускен де осы к,атал тэрт!п. Былайша айтк,анда, керемет нэтижелерге жеткен компаниялар Дэйв Скотк,а ук,сайды. Шыны- мен де, «жак,сыдан жасампаздык,к,а к,алай жетуге болады» деген сурак,тыц жауабы - 61р салада узд!К болу уилн не !стеу к,ажет бол­ са соныц бэр!не барып, к.ажетт!н)ц бэр<н жасайтын к,а6тет жэне ез!н,Д1-ез1н, жет!лд!ру жолындаты б!р!зд!Л1к. Егертэрт)п мэдениет!нтуй!ндейт)н болсак,, компанияда: 1 Б1р концепция аясында еркшд]к пен ж ауапкерш т]к к,а^идаларына суйенелн мэдениет к,алыптастырын,ыз; 2. Кез келген к,ызметке жауапкерш!л!кпен к,арайтын тэрт!пт1 адамдар болуы ти!с; 3. Тэрт1П мэдениет!н к,аталдык,пен шатастырмацыз; 4. Уш шен,6ерд!устана отырып, «юрт» концепциясын басшы- лык,к,а алын,ыз. 1стеуге болмайтын 1стерд1н, Т!31М!Н жасап, артык, нэрсетн, бэр!нен б!рт1ндеп бас тартын,ыз. * айрык,ша жауапкерш!Л!кпен ерекшелену - ех^гете !П^ е ?и!й11т е п 1о^ 1Ье!Г ге5роп51Ь)1)1:1е5 - отличаться исключительным чувством ответственности * 1р)мш)КТ! сумен шаю - ппз!пд уоиг сойаде сЬеезе - полоскать свой творог + кажегпнщ 6эр1н жасайтын кабшет - с!о\\л/Ьа!еуег ^акез - способность сде­ лать все необходимое * ерк1нд!к пен жауапкерш!Л!к катидалары - рппс!р1е о^геес1о т апс! гезроп- 5!Ь11!):у -принципы свободы и ответственности 170

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.КА Компаниялар тек к.ана технологияныц куш[мен кетершмейд! Автор компанияларды ерекше табыстылык,к,а жетк1зген басшылардын, 80 пайызы жет1ст!к жолындагы басты фактор- лардын, арасында технологияны Т1ПТ1 ауызга алмаганын б1лгенде тангалтанын жазады. Ол аздай, технология туралы айтк,ан жагдайдын, езшде, оны 4-орынга к,ояды. Зерттеуш!лер кездескен 84 басшынын, екеу! гана технологияны б1р1нш1 орынга к,ойган. Табысты компаниялар жан,а технологияны енпзгенде сэн кумайды, ешк1ммен жарыспайды. Эр технологияны мук,ияттан,- дап, жан-жак,ты зерттеп, жете 1р1ктеп, белсенд! к,олдантан. Алай­ да олар кдпданмн технология ен, сон,гы эр1 ен жан,асы деп айтуга да ауыз бармайды. Сондай-ак, улы компаниялар езгер1стерд1 ешк,ашан да жан,а технологияларды енпзуден бастаган емес, ейткен! С!3 ез1Н!зге к,андай технологиялар керек екен!н туант алмай турып, сол технологияларды шын мэынде, дурыс пай- далана алмайсыз. Аса табысты компаниялардын, технологиям к,атысты ТЭС1Л1Н автор «мук.ият !р)ктелген технологияларды жанашылдыцпен «.олдану» деп атайды Егер автордын осы тарауда-гы ойын б!р сезбен туЙ1ндер бол­ са: Компаниялардын ерекше табысты еткен технологиялар емес. Себеб! олардын 6эсекелестер1Н1н к,олында да дэл сондай техно­ логия болды. Б1рак, баск,алары улы компания деп осы зерттеуге арнайы 1р1ктелген 11 компаниянын шанына 1лесе алмай к,ал-ган. Карапайым тшмен айтсак,, бул компаниялардын кдпындагы к,уралдары б1р, б1рак, табыстаты айырмашылык, орташа есеппен терт еседей. Сэн кумаганымен, улы компаниялардын мук,ият тандалган технологиялары даму акселераторына айналган. Автор \\Л/а!дгееп5 компаниясын мысалга келт!ред1. 1980 жылдардын басында ол 1п^егсот электронды тораптарын к,уруды к,олга алды. Оган ша- * мук,ият !р!ктелген технологияларды жацашылдык,пен к,олдану - рюпееппд арр^са^оп о!\" саге^иНу зе1ес1:е({ 1:есЬпо1од1е5 - новаторское применение тщатель­ но отобранных технологий 171

Джим Коллинз мамен 400 млн доллардан астам к,аржы куйды. Оныц !Ш1нде 100 млн доллар туратын дербес Жер сер1п жуйес! бар. Жаца техно­ логия барлык, дэр1ханаларды электронды жел1мен байланысты- рып, клиенттер туралы букш мэл!метт! б1р ак,параттык, орталык,к,а шо^ырландырды. Сонымен к,атар, жаца жуйен! эр1 к,арай дамы- тып, сканерлерд!, робот техникасын, к,оймада^ы к,орды бак,ы- лаудыцжаца компьютерленд1ршген жуйес!н к,олдана бастады. \\Л/а1дгееп5бул технологияныц барлыгын сэн уш1н немесе бас- к,алардан к,алып к,оюдан к,орык,к,андык,тан к,олданыск,а енпзген жок,. Олар технологияны жеделдетуд)ц к,уралы релнде пайда- ланды. Компаниялардыц технологиялык, езгер!стерге кезк,ара- сы - олардын, улылык,к,а умтылысыныц жак,сы индикаторы. Улы компанияларм ойлау жэне енертапк,ыштык;к.а б е й т Олар к,олда бар потенциалды нак,ты нэтижелерге айналдыруга умтылады, ортан к,ол компаниялар болса, баск,алардан к,алып к,оймау уш)н жанталаса асы-гыс шеш1м к,а6ылдайды. Эрине, технология мацызды, технологиядан артта к,алсацыз табыск,а жете алмайтыныцыз анык,. Б1рак, компаниянын, керемет нэтижегежету1не де, купдырауына да тек технология -гана себеп- кер бола алмайды. Шыгырды айналдырмасацыз шыр?алац шенберге та^ы тап боласыз Бш!кке келденец бек!Т!лген, диаметр! - шамамен тотыз метр, жуанды^ы - жарты метр жэне салматы ек! тоннадан асатын бат- пандай металл дисюн!, я^ни ауыр шы^ырды елестет!Ц!3. * жеделдету куралы - 1:оо11:о ассе1ега1:е - средство ускорения * технологиялык езгер!стер - 1ес1шо1од!са1 с^апде - технологические изме­ нения *ойлау жэне енертапкыштык бейт - 1ЬоидМи1пе55апс1сгеа1!У!1у арргоасЬ - вдумчивый и изобретательный подход * шытыр - йу \\л/Ьее) - маховик 172

ЖАК.СЫДАН ЖАСАМПАЗДЫК.К.А Егер оны айналдырар болсацыз, бар куш1Ц1збен итергенн!ц ез1нде бар болтаны 61р к,арыск,а жылжытасыз. Оз итере берес13, сейт1П, табандылык,пен 2-3 самт куш жумса-ганнан кей!н мна толык, 61р айналдырасыз. Децгелетуд! жалмстыра тусес!з, шы-гыр енд1 сэл-пэл жылдамырак, к,озмлады, орасан зор куш жумсап, ек1нш1 рет айналдырасыз. Б1р багытта итере берес1з. Уш айна- лым, терт... бес... алты... Жылдамдык, арта тусед!, жет1...сепз1нш1 ай- налым... то^ыз... он... Одан да жылдамырак,, он 61р... он ек1... Баркан сайын удей тусед!, жиырма... отыз... елу... жуз. Эйтеу!р б1р кезде инерция куш алып, шылыр ез! айнала бас- тайды, енд1 С13 шыгыр-га емес, шы^ырдыц ез салма^ы азге жумыс 1стейд1. С13 к,ос к,олды к,алтам салып бос журмейс13, алмшк,ы к,арк,ынды ток,татпайсыз, б1рак, шьи^ыр айналмн са­ йын жылдамды^ы удей тусед!. Эрб1р жаца айналым алдында жинак,талмн энергияны пайдаланады, я^ни элеуетжинак,талады. Мыц есе жылдам, сосын он мыц есе, содан кеЙ1н жуз мыц есе жылдам. Орасан зор диск алм зымырайды, енд1 оны ток,тата алмайсыц. Осы шьи^ырдыц к,озталысы жак,сыдан жасампаздык,к,а жет- кен компаниялардыц к,алай жумыс !стеген1н бейнелеп тур. Жак,сы компанияныц улы компаниям айналуы ешк,ашан да к,улашты б1р сермегенде-ак, жузеге аса салмн жок,. Б1р к-шарамен бэр1 б1ткен жок,, элдеб1р суперба^дарлама да, сурапыл новация да, атойламн шабуыл да, жолында^ыны жайпап етелн тецкер1с те болмн жок,. Керемет нэтижеге жеткен компаниялар бумн узак, жол жур1п жетт1: б1р адымнан соц - келес! адым, эрекеттен соц- эрекет, шеш!мнен соц - шеш1м, шьч^ырдыц б1р айналымынан кеЙ1н келес1с1 - узак,мерз1мд1 жэне айрык,ша нэтижеге апаратын жол, М1не осы. Зерттеушшер бул процест! мшы^ырдыц эсер)\" деп атады. Эсер уш кезецнен турады: 1. Алапат шьнырды айналдырмн кезде оны орнынан к,оз- млту уш!н орасан зор куш к,ажет; * шыгырдыц эсер! - йу \\л/Ьее1 еГГес^ - эффект маховика 173

Джим Коллинз 2. Содан кеЙ1Н б1р ба^ытта узак, жене тапжылмай айналдыр- м н кезде шыгыр серп)н алады; 3. Жинакталмн энергия С1зге жумыс 1сгей бастайтын сет туа- ды. Салыстыру уш1н 1р!ктелген компаниялар баскаша ерекет ете- М1н деп шыр^алац шецберге тус!п калады. Айналым сайын по- тенциалды арттырудыц орнына, олар осы кезецнен аттап етуге тырысып, б1рден шапшан, ес1мге кол жетюзгю келед;. К,аламн нетижес1не жете алмамн сон,, б1р ба^ытты устана алмай, одан шыгудын,жолын 1здеп эр нерсен!н,6асын б1р шалады. Егер шы-гырды б!р ба^ытта тапжылмай айналдыратын бол- сан,ыз, к,арк,ынды еам пайда болады. Бул белюм, бупн неме­ се ертен,, не келес! аптада бола к,оймас. Бул келес! жылы да бола коймас. Б!рак бул ейтеу1р, б1р кун1 М1ндетт) турде болады. Мше, сол кезде С1з мулде жан,а проблемаларм тап боласыз: желс- Т1кке жету емес, жеткен ж еткт^т) уза^ырак, сак,тап к,алу- ды ойлайсыз. Бул так,ырып келес! тарауда талданады. * серпж - Ьгеак^ЬгоидЬ - прорыв * шыр^алац шецбер - с1оот 1оор - порочный круг * к,арк,ынды еам - Ьгеак^ЬгоидЬ - стремительный рост ^жеткенжет!ст1кт!уза^ырак,сак,тапк,алу-еп5иге10п д - 1егтр г0дге55-обеспе­ чить долгосрочное достигнутого 174

ДУРЫС БАГЫТ ШЫНАЙЫ ЛИДЕРЛ1КТ1Ц ЖОЛЫН ТАБУ Билл Джордж жэме Пигер Симс л/ояш 0 /5С0 ^ Я ю а я /Ю Ш Ш 77С В/7/ беогде Ре^ег 5/'т5 Авторлар Билл Джордж - Гарвард бизнес мектеб[н1н, профессоры, медицина курыл^ыларын шымратын элемн1н, ен, 1р! МесИгоп1с компаниясынын, бурынты тератасы эр1 бас директоры. Оныц басшылытымен компаниянын, нарык,тык, табысы жылына орта есеппен 35 пайызта ес1п, 1,1 миллиардтан 60 миллиард дол­ лар а жеткен. Питер Симс - ютаптары кен,таралтан автор, С 1У!пдТие5с)ауатты к,айырымдылык, к,озмлысынын, непз1н к,алаушылардын, б1р1. Ацдатпа Бул ютап ез1Н1ц 1ШК1 компасына суйенген эр адам шынайы ли­ дер бола алатынын туанд1ред1. Зерттеулер мен 125 топ-лидерд1н, сухбаттарына непзделген бул ецбек лидерл1к табыск,а жетуд1ц нак,ты эр1 толык, бащарламасы кпеттес. 175

Билл Джордж жэне Питер Симс Лидерл)к шынайылык,тан басталады Соц^ы елу жылда мамандар улы лидерлерд1Н, айрык,ша СТИЛ1Н, олардын, тулгалык, к,асиет1 мен мнезн анык,тау уш1н лидерл1к так,ырыбы бойынша мын,нан астам зерттеу журпзген. Б1рак, б1рде-б1р зерттеу М1НС13 лидер к,андай болу керек екен1н анык,тай алган жок,. «Омн да шук1р», - дейд! автор. Егер де ма­ мандар мназ лидерд1н, улпл! стилн жасап шымртанда, елд1Н, 6эр1 сол улпге ел)ктеуге тырысар ед1. Осыныц ез1 адамдарды шынайылык,тан журдай к,ылып, жасандылык,тары сырт кезге тай- та тан,ба баск,андай айк,ын кер1Н!п турар едг Ешк1мн1ц де б1реуге ел1ктеп шынайы бола алмайтыны ак,ик,ат. Б!реуд<н тэмарибеанен сабак, ала алатынын,ызм кумэн жок,, б1рак, 61реуге ел1ктеп жет1ст1кке жете алмайтыныцыз белпл!. С1зге журт б1реуд1н, кеш1рмес1 бол-ганыцыз уш1н емес, ерекшелюнд бен шынайылытын,ыз уш1н сен1м артады. Бул К1таптын, мак,саты - ез болмысынды сак,тай отырып, шы­ найы лидерлк к,асиеттер1н,д1 айк,ындап, бастамашыл болып, бас- шылык, жауапкерш1Л1Г1н ез к,олын,а алум кемектесу. Ол уш!н 61реуд1н, жолымен журмей, эрк!м ез1н1н, б1регей жо- лын табуы аса ман,ызды. Бул жерде авторлар «дурыс ба^ыт» де­ ген у^ымды к,олданады. Дурыс ба^ыт - ем1рде жен сштейлн ]шк) компасыцыз, 1ШК1туйс1Г1Ц13. Бул С13Д1Н,шын мэн1нде к,андай адам екен1н,13Д1 анык,тайтын елшем. Себеб) азге не ман,ызды болса, 1ШК1 компасын,ыз соны керсетед!. 1шк! компасына жупнген адам шынайы лидер бола алады. Дурыс багытыцызды табу табандылык, пен ем1р бойы ок,ып-уйренуд1 талап етедг Эс1ресе, ез ар-ужданын,ыздыц алдын- да адал бола бшсен,13, С1зге ем!рд!н, к,илы сынак,тарынан муд!рмей * ел1ктеу - ети1а^е - подражать/имитировать * б!реуд]ц тэж1рибес!нен сабак алу - 1еагп ^гот 1Ье1г ехрег1епсез - извлечь уроки из чужого опыта * !ШК1 компас - 1п1ета1 сотразз - внутренний компас * дурыс багытыцызды табу - сЛзсоуеппд уоиг Тгие Иог1:Ь - определение ва­ шего истинного севера 176

ДУРЫС БАГЫТ ету к,иынта сок,пайды. Кез келген жа^дайда ез болмысыцызды сакуай алсан,ыз, онда ем1р жолын,ыз бен лидерл1пн,1зд1ц ара- сында^ы байланысты байк,ай аласыз. С/зге не мд^ь/здь/ болсз, /<ом/1д(гь//-(ь/з сонь/ /<герсегед/ Шынайы лидер тен,1рег1н к.анаттандырып к,ана коймайды, баскалардын, да алта умтылып, лидер болуына мумк1нд1к беред!. Сондык,тан лидерлк утымына мынадай жан,а анык,тама беру- ге болады: шынайы лидер адамдарды ортак, мак.сатк,а жу- мылдырып, алм жылжуга жа^дай жасап, барлыктарапка пай- далы болатындай шынайы басшылык етед1. Шынайы кешбасшыны аныктайтын мынадай бес елшем бар: 1. Мацсатк,а жетуге цуштар болу Айк,ын мак,сат болмаса, лидерлер ез эгосы мен ез1мчнлд!пнетэуелд1 болады; 2 Бер)к к.ундылык.тарды устану Лидерлерд^ц лидерл!п ез бойында^ы кундылык,пен елшенед!, ал кундылык- тар - лидерлерд1ц жеке касиет!. Кундылык,тарыцызды 631Ц13аныктайсыз, С13уш1н ешк1м аныктап бермейд!; 3. Жан-тэн<нмен басшы болу. Ш ы н а й ы лид ер санасы м ен -тана ем ес, ж у р е п м е н де жетекш1Л1к етед1; * байланысты байк,ау - 1:о йпс! соЬегепсе Ье№ееп - увидеть взаимосвязь * к,анаттандыру (ж1герленд1ру, шабыттандыру) - )П5р1ге - вдохновлять + адамдарды ортак, мак,сатца жумылдыру - Ьппд реор1е ^оде!Г)ег агоипс! а зЬагес! ригрозе - объединять людей ради общей цели * мак,сатк,а жетуге куштар болу - ригзи1пд ригрозе \\л/Шт раз5!оп - стремиться к цели с искренней увлеченностью * берк к,ундылык,тарды устану - ргасйапд 5о11с1 уа1ие$ - исповедовать на­ дёжные ценности * жан-тэн1н,мен басшы болу - 1еас1тд \\л/1^ 11еаг1: - вести за собой сердцем 177

Билл Джордж жэне Питер Симс 4. Бер)к к.арым-к.атынас орнату. Бер1к байланыс орната б1лу - шынайы лидерге тэн к,асиет; 5 ез)Ц]зге тэн тэр тт улгк<н керсету 0з1нд1к тэрлгт жо мры устау - бэсекеге сай болып, жет1ст1кке жетуд!н, 61рден- б1р жолы екен1н шынайы кешбасшылар жак,сы б)лед1. Кешбасшылык.к,а ем!рд)н ез<туртю болады 1961 жылдын, к,ысында Нью-Йоркт)н, кедей аудандарыныц б!р1 болып саналатын Бруклиндег! б1р элеуметт)к уйд!Н, ауласын- да жет! жасар Говард Шульц достарымен к,ар лак,тырып алацсыз ойнап журген. Кенеттен оныц анасы же*пнш1 к,абаттан: «Балам, жылдам уйге кел! Экен, ая-гын сындырып алды», - деп аймй са- лады. Сол кунп ок,ита Говард Шульцт!н, букш ем!р1н езге арнам бурып ж!берд!. Уйге К1рсе, экес1н1н, аягы гипстелген, кереуетте шалк,адан жатыр. Жук келюн журпзет1н экес! к,алада клиенттер- ге тауар таратып жургенде музта тайып кет1п, тобытын сындырып алады. Сол куннен бастап ол жумыссыз к,алады, медициналык, сак,тандырудан да айырылады. Ол заманда жумысшыларта етем- ак,ы теленбейт1н. Гбвардтыц анасы болса, аяты ауыр ед1, ай- кун1 жет1П отырмндык,тан жумыск,а шыта алмайды. Шульц- тер отбасынын, арк,асуйер баск,а ешк!М) жок, болатын. Бала Говард кун сайын дастарк,ан басында ата-анасыныц: «Енд! К1мнен к,арыз алдык,», - деп куцк1лдеген к,ату к,абак, кик1лж1н,1н естумен болады. Банктен б1реу-м1реу телефон шала к,алса, ата- анасы Гбвардк,а уйде ешк!м жок, деп айтуды уйрет1п к,ояды. Бул - элемде 140 ОООк,ызметкержумыс 1стейт1н 51:агЬиск5атты 11 мын, кафе жел1С1Н1н, !ргес1Н к,алатан Говард Шульц бала кез!нде бастан етк1зген ок,имлардын, б1р!. Кез1нде медициналык, сак,тандырусыз к,алмн экес1Н1Ц мусэ- П1р жатдайын еске алып, Говард Шульц 51:агЬиск5-тыц к,ызмет- ^ бер1к к,арым-к,атынас орнату - е51аЫ!5Ыпд еп^иг!пд геМопзЫрз - устанав­ ливать прочные связи + ез!Ц!зге тэн тэрт!п улгюн керсету - с!етоп51:га1:1пд 5е1^-с)}5с!р1!пе - прояв­ лять самодисциплину 178

ДУРЫС БАГЫТ керлер1н тег1Н сак,тандырды. Сол уак,ытта 51:агЬиск5 - Америка­ да медициналык, сактандыруды жумысшыларм тег1н упеспрген ал-гашк,ы компания болды. Мыкты лидерлерд1ц эцпмес1н тыцдай отырып, К1тап автор- лары мынадай ой туйедг шынайы кешбасшы болудын, ею шарты бар. Эуел! ез!нд1 жаксылап тус1Н1п алу. Себеб! элемдеп баск,ару ен к,иын адам - езге емес, ез)Ц'з Сосын ез]Ц'ЗД] узд)каз да- мытып отыру жауапкерш<л)пн ез мойныныз^а алу ез!н,1зд1 ем1р бойы жетшд1р!п отырсан,ыз мна улы кешбасшы бола аласыз. Ютап авторлары киындыкты бастан кешкен адамдардын кеб1 ездер)н ем1рл1к жатдайлардын, к,урбаны санайтынын жаза- ды. Дуние оларм кырын карайтындай кер1нед! детурады. Кейде оларм кундел1кт1 т1рш1Л1Г1 мен кездеген максаттарынын, байла- нысын байкау уш1н ез-ез)н зерделеу желспейд) Ал шынайы басшылар к,илы окимлардан сабак, алады. Киындыктар олардын, ем!р1не мэн бередг Мэселен, 51:агЬиск5- Т1Н, басшысы Говард Шульцлн, балалык ша^ында^ы шешуш! сеттер ез ем!р!ндеп о«,и^а кешбасшылык,к.а нег!з бол­ тан. 51:агЬиск5 к,ызметкерд1ц кад1р1н б1лет1н корпоративт1к мэ- дениет пен к,ундылыктар калыптастырды. Оны Говард Шульцлн, бала кун1нде бастан еткерген элп ок,имсымен т!келей байланыс- тырады. «Экемн1н, шык,к,ан теп, тер1с1н1н,тус1 мен 6ш1м ден,геЙ1не карамай ба^алайтын жэне к,урметтейтт жерде жумыс !сте * 6аск,ару ец к,иын адам - ез!н,!з - 1:Ье регзоп уои \\л/11) а)ууауз Г1пс1 Ьагс!е51: 1:о 1еас115уоигзе1Г - сложнее всего руководить самим собой * ез!н,!зд1 уздказ дамытып отыру жауапкершшюн ез мойнын,ызга алу - ^аке ге5роп51Ь!111:уГог уоиг о\\л/п с1еуе!ортеп1 - брать ответственность за свое соб­ ственное развитие + ездерж курбан санау - (^Ьеу) 5ее ^Г)етзе!уез аз У!С^тз - считать себя жерт­ вами + ез-ез<н зерделеу жеткпейд! - !аск 1Ье [п^гозрес^оп 1о зее - недостаточно самоанализа, чтобы увидеть (понять) * ез ем!р!ндеп ок,ига кешбасшылык,к,а непз болган - Ье изеб Гнз !1Ге йогу 1о с1еГ)пе Ыз 1еас<ег5)11р - его лидерство основано на собственной жизненной истории * ба-галайтын жэне курметтейтж жер - \\л/Г)еге уои \\л/ои1с! Ье уа1иес1апс! гез- рес!ес1 - где вас бы ценили и уважали 179

Билл Джордж жэне Питер Симс ген1н к,аладым жэне сондай компания ашк,ым келдр>, - дейд! Го­ вард. Медициналык, сак,тандырук,ызмет1нкомпаниянын,ез мой- нына алуы 5{агЬискз бренд! уш1н ЭД1ЛД1К мэселес1нде бетбурыс ок,и-га болды. Говард Шульц мне осылай лидерлк танытты. Бул шечнм ужымда-гы сен1МД1 нытайтты. Оз компаниясына адал ужым кофе сатудыц ез1нен элемд1к бизнес жасай 61ЛД1. Кешбасшылар нел)ктен жолдан таяды? Мык,ты лидер болайын деп турмндар жолайрык,тарда 6а- ^ытынан адасып, жолдан таяды. Авторлар адамдардын, тура жолдан ауытк,уынын, 61рнеше себеб1н атап етед1. 1 Шындыцпен байланысты жо^алтады Бар к,аб1лет1н 1ШК1 дуниес1н!н, емес, сыртк,ы сураныстарын к,анататтан- дырум жумсайтын кешбасшылардын, кездер1н шел 6а- сып, шындык,пен байланысын узедг Олар алдына айна тосып, шындык, айтып шырылдап жургендерд! жау санап, дэйекл сынды к,абылдай алмайтын жагдайм жетед!. Онын, орнына олар тец]репне к,улак,к,а жамр жа^ымды п1К1р айтатындарды топтастырады. Уак,ыт ете келе ондай адамдар шынайы диалог куру кабтелнен айырылады, ал баск,алар оларта к,арсы п1К1р айтудын, ман,ызы жок, екеын тус1нед1. 2. Сэтс!зд)ктенк.орк.ады. Жомрыдааталтанурд1стерд1н, астарында «сэтс!зд1кке урынып к,алам» деген урей жатуы мумк1Н. Кептеген кешбасшы 6аск,аларды ез ерк1не ба^ындыру арк,ылы жеткткке жетед!. К,ызметт1Н, шын,ына жеткен кезде оларды б1реу к,узм итер1п Ж 1 б е р т , орнын тартып алатын сияк,ты алацмен ем1р суред]. Ал сэтс1зд1кке ушыраса, оны жасырум немесе туындамн проблемам кшэл! емес екен!н дэлелдейт!н * бетбурыс ок,и^а - ^ап5Гогт!пд еуеп1: - знаменательное событие ^ жолдан таю - де! ^егаЛес! - сворачивать с намеченного пути + сэтазд1ктен к,орк,У- ?еаппд ГаЛиге - страх провала 180

ДУРЫС БАГЫТ дэйек ойлап табуна тырысады. Проблеманы жаба са- латын адам 1здейд1. 3. Ж елслкке «.уштарлы^ Сэтсздкке ушырау урей1н1н, ек1НШ1 жа^ында желспкке жетуге деген к,анамтсыз к,у- марлык, бар. Кептеген кешбасшы компаниясына пайда экелю, сэйкес1нше к,урметке белен1п, сый-сияпатк,а ие бол^ысы келед!. Олар желспкке жеткен сайын ык,палы ар- тып, бил1Г1 кушеЙ1п, атак-дан,к,тан лэззат алады. Сонымен к,атар, жет1ст1ктен бастары айналып масайрайтыны сон- шама, ойына келгенд! !стейт1н оспадарлык сез1М1 пайда болады. 4. !шк) жал^ыздыц. Лидерлер ездер!Н1ц кол астындагы кептеген адамнын, эл-аукатына жауапты екен1н бшед1. Егер олар сэтаздкке урынса, зияны кепке тиед1. Осы кау1П1н к!мге айтып мун,ын шатады? Жогары басшылыкта^ыларм жал^ыздык тен. К,иын жа^дайды, 1ШК1 уреЙ1н ба^ынышты адамдармен белке алмайды не директорлар кен,еанде тал^ым сала алмай ею оттыц ортасында киналады. Компа- нияныц жай-жапсарынан хабарсыз дос-жарандар лидер тап болтан к,иындыкты он,айлыкпен тус1не к,оймайды. Ал кумэндары жайлы б!реуге айтса, кауесет тарап кету) мумк1н. Кейде жарын,ыз бен устазын,ызм да сырыцызды ашу он,айта туспейд!. Осындай жал^ыздык,тын, салдарынан лидерлер ез урейлер1н жокка шымрады. Бегде К1сшерд1н, кецес! кеб1нде к,арама-к,айшы болады. Сол себепт! олар тек ез ойларын колдайтын, куптайтын, макупдайтын адамдарды тын,даум беЙ1м келед!. Кешбасшылык, жолдан адастырар осы себептерге урынбас уш!н басшы болмастан бурын адамдар ездерне мынадай ек1 сурак, к,оймндары жен: «Мен неге басшы бол^ым келед!?» жэне «Мен1ц кешбасшылы^ымныи, максаты не»? * жет1СГ1кке к,уштарлык, - сгау:пд зиссезз - жажда успеха * !ШК1 жалгыздык, - 1опе!:пе55 - внутреннее одиночество + к,ауесет тарап кету - 5е^ оЯ гитогз - породить слухи 181

Билл Джордж жэне Питер Симс Дурыс багыттан ауытк.итын адамдардыц бес тур< К1тап авторлары ба^ытынан ауытк,ымн лидерлерд1н, болмы- сына шолу жасап, оларды 6естопк,а бел!п к,арастырады. 1 Б]реуд<ц атын жамылатындар к,улык, пен агрессиянын, арк,асында мансапк,а жетед!. Олар мансапк,а жетуд1н, жо- лын жак,сы б1лед1 жэне сол жолда к,арсы келгендерд! ая- майды. Мундай адамдар ез юн саралап, жак,сы-жаманнан сабак, алум эуес болмайды. 2. Рационализаторлар Бегде адамдарга рационализатор- лар компанияда алдын,^ы шептетуратындай кер1нед!. Де- генмен, егер проблемалартуындаса, олар шешуд1н,жолын емес, айыптайтын адам 1здеп, к,арама^ында^ыларм К1нэ артады. Жалпы, рационализаторлар алгы шепке сирек шыгады жэне жауапкерш1Л1кт1 ез мойындарына алмайды. 3. Данк.к,умарлар орнын баск,алардын, к,ошемет1мен анык,- тайды. Ак,ша, атак,-дан,к, жэне куш - олардын, мак,саты, ейткен! олар табыстын, сыртк,ы белплер1н1н, !31нде журед!. Оларм к,ундылыгы сарк,ылмайтын компаниялардан гер1, ец беделд! бизнес лидерд)н, к,атарында журм1н деген дан,таза-дак,пырт ман,ызды. 4. Жал^ыздар жак,ын к,арым-к,атынас орнатып, тэл1мгерлер тауып, нетуоркинг к,алыптастырудан к,ашып журед;. Олар бэр1Н ездер! жасай алатынына сенед! жэне бэр1н ездер! жасаум ти1С деп санайды. Буларды интроверттермен ша- тастырмацыз, жалгыздар кебшесе уст1рт к,арым-к,атынас орнатып, кемекшшерустайды. Б1рак,шын мэн1нде, ешк1мге к,улак, аспайды. 5. «Аццан жулдыздардыцм ем!р1 толыгымен жумысбас- тылык,пен етед!. Олар мэн,пл!к к,озмлтк,ыш сияк,ты унем! * б!реуд!Ц атын жамылатындар - 1т р о 51:ог5 - самозванцы * дацккумарлар - д!огу зеекегв - искатели славы *жал^ыздар-1опег5- одиночки + «ак,кан жулдыздар» - 5!тоо1тд 51:аг5 - метеоры (букв, падающие звезды)

ДУРЫС БАГЫТ к,озмлыста болады, ток,таусыз шгер! умтылады. «Ак,к,ан жулдыздар» отбасыларына, достарына, Т1ПТ1 ездер1не де кен,ш белуге уак,ыт таппайды. Сонын, салдарынан стреске жи1 ушырайды. «Ак,к,ан жулдыздар» мансап баспалда^ы- мен жылдам ермелейт1Н1 соншалык,, ез к,ател1ктер1нен сабак, алып улгермейдг Э з муддеан халык,тыц эл-ау^атымен цатар к.оя ал^ан адам дурыс ба*ыттан ауытк,ымайды Мандела жас кез1нде апартеид уюмелне к,арсы шеру уйымдастырып, онын, кеб1 к,антепске екел1п сок,ты. 1956 жылы оны мемлекетке сатк,ындык, жасап, зорлык.-зомбылык, уйым- дастырмны уш!н тутк,ынм алады. Терт жылм созылмн сот ак,ыры Манделаны жазык,сыз деп таниды. Ондай шеш1мге к,а- нататтанба-ган уюмет омн «саяси к,ылмыс жасады» деп айып та- ^ып, оны шартты мерз<м!нен бурын босатылмайтын ет)п бес жылм соттайды. Содан не керек, ем1р!тц келес! жиырма жел жылын Манде­ ла тем!р тордыц ар^ы жа^ында етк1зед1. Егдел1г1не к,арамастан ауыр жумыск,а да тартылады. Он,туст1К Африка Республикасынын, ек^мелне халык,аралык, к,ауымдастык, керсеткен к,ысым мен халык,аралык, компаниялардыц экономикалык, бойкотынын, нэтижес1нде, Мандела 1990 жылы жетпк б1р жасында абакуыдан б1ржолата босатылады. Терт жылдан сон, Мандела президент сайлауында жен,1ске жетт1. Елд!н, Т13ПН1Н ез1 ал-ган сон, ол турме к,арауылдарына к,урметпен к,арап, кез[нде ез1н к,аматк,ан сотты кеилре 61ЛД1. Жумысты кез1нде ез халк,ын урып-со-гып, еллруге буйрык, берген уюмет лидерлернен кек алудан емес, кел1суден бастады. Егер С13 эд1летс1зд1кт1 бастан еткерсец13, мумк1н С13 атк,армн жумыстын, жемюн баск,а 61реу кер)п, С13Д1Ц орнын,ызга сыйак,ы * зорлык,-зомбылык, - У!о1епсе - насилие * шартты мерз1мжен бурын босатылмау - \\л/ЛЬои1:ро551Ь11!1уо^раго!е - без возможности условно-досрочного освобождения 183

Билл Джордж жэне Питер Симс да алтан болар. Келеа жолы осындай сурак,тар С13Д1мазалап, ез)ц!зге деген аяушылык, сез1М1 туындатанда Нельсон Манде- ланы ес1н,1зге тус1р!Ц13. Егер адамзат тарихында ез жазалаушылары мен жалпы эд)- летс!зд)кке ренжуге к,ук,ылы адам болса, ол - сез жок,, Нельсон Мандела. Мандела неге олай 1стед1? Эз журепнен мунша меЙ1р1мд! к,а- лай тапты? Себеб! ол халык,тын, болашатын ез!н!н, еткен1нен жотары к,ойды. К1тап авторларынын, айтуынша, лидерлер ез эголарын к,ана-гаттандырумен айналысуды к,ойса -тана ез1н!н, де, езгелерд1Н, де лидер болып к,алыптасуына мумк!нд1к бередг Нельсон Мандела абак,тыда отыртан жылдары ез1Н1ц басты мак,саты - ел1н азаматтык,сотыстан к,утк,арып, адамдарды б!р1кт1ру екен1н тус1нед1. е з 1Н1и, лидерл1к к,уаты жак,тастарын 131нен еру- ге ундейт1н ез1мшш «менде» емес, достасудын, нышаны «б1зде» екен1не кез жетк1зед1. Ол к,отамнын, эртурл! топтарын эдшд1К пен баршата б1рдей мумк1нд1к берет1н - жан,а Он,туст1к Африка ел1н1н, муддес1не к,ызмет етуге жумылдыруды ез1н1н, басты миссиясы деп 61ЛД1. Онын, «меннен» «б1зге» ауысу жолында^ы лидерл1Г! - кеп- шш1кке улп. Манделанын, ем1р1улкен мак,саттарм ужымды не­ месе халык,ты бастап шык,к,анда ез1М!зд1 сол сапардын, басты кеЙ1пкер! рет1нде керуден сакуандыруы ти1С. К,орлык, керген халк,ына бостандык, алып беру - эрк1мге буйыра бермейт1н бак,. Дегенмен, айналамызда^ы элемд! езгерту эрк,айсысымыздын, к,олымыздан келед!. Нагыз лидер болу уш1н «бил!кт)н, шынына шык.«.ан сайын жан-жатын,а жак,таушылардытоптастырып, к,олдаушыларэскер1н жасак,тау керек» деген ан,ызды умытыцыз. Натыз лидерл1кт1 баск,аларга ез жолымен журуге шабыт беру екен!н туанген1М13 абзал. * ез!ц)зге деген аяушылык, туу - Гее1зоггу Гог уоиг5е!Г - вам станет себя жаль + эд!летс!зд!к - !п]из1:!се - несправедливость + 6ил1кпц шыцына шыту - азсепс! 1:о 1:Ье р)ппас[ез оГ ро\\л/ег - восходим к вершине власти 184

ДУРЫС БАГЫТ «Меннен» «б1зге» айналу жолы да - м!не, осындай. Бул - налэв лидерл1кке бампталган кешбасшылардыц сара жолы. Адамдарды ез цабшеттерш толык, пайдалану^а ынталан- дыра алмаса, компаниянын,толык, к,уатпен жумыс 1стеу1не к,алай жол ашпак,? Кеш басш ылык ез!н танып-бшуден басталады 1шк1 компас бес белктен турады. * ез]нд)к таным. 8м1рл1к жолын,ыз, мык,ты жэне осал тус- тарын,ыз. * Кундылык.тар. С1зге не мацызды? К,андай принциптерд! устанасыз? * Ынта. Ынтан,ызды не нэрсе арттырады? * К,олдаушылар тобы. 6м1р жолын,ызда к,олдау мен кен,ес керек болса, К1мге арк,а суйейс13? ж Уйлеамд) ем<р. Бойын,ызда^ы бар к,аб1летт1 к,алай б1р ар- ната тогыстырып, 6ак,ытк,а кенеле аласыз? Бул тарауда езндк таным так,ырыбы тарк,атылады. Сухбат берген лидерлер ез)цд) таны п-бту шынайы лидерлкке жол ашатынын атап етед1. * адамдарды ез кабшеттерж толык пайдалану^а ынталандыру - то^уа^пд реор1е!:огеасЫЬе1г^и1!ро1:еп11а1- мотивировать людей и полностью задейство­ вать их потенциал

Билл Джордж жэне Питер Симс «ез<нд]к таным не уш!н маныздым? Осы сурак.ты зертте- ген Стэнфорд университет! б!рнеше себеб1н этап етед!. Сонымен, ез!НД! танып-б!лу: 1. 6з орныцды тауып беред] 631НД! негурлым жак,сы 61л- сец, ем!рдег! орныцды табу со-гурлым жецш болмак,. 2 ез)не деген сен!мдш]кт) арттырады 6здер1н жак,сы тани б!лген лидерлерд!ц жандары жай табады. 3. Б!р]зд) етед). ездер1Н1ц 1стер! мен ниет1н у^ынмн кеш- басшылар эрк,илы жа^дайларда б!р13Д1эрекет ету арк,ылы баск,алардыц сеымше ие болады. 4 Озгелермен байланыстырады Кептеген лидер ез ездер!н тану барысында мык,ты к,арым-к,атынас куруды уйренген. 5 К,осымша да^дыларды уйретед) Эз1Н1ц мык,ты жэне ЭЛС13 жак,тарын жак,сы б!лет!н лидерлер ездер1не жетпейт1н да-гдылардыц орнын ужымыныц баск,а мушелер!Н!ц кемеп арк,ылы толтырып отырады. К!тап авторлары ез!цд!танып-бтуд! пиязаршумен салысты- рады. Пияздыц сыртк,ы к,абыт-ы - ол азд!ц сыртк,ы портрет!Ц1з: келбет!Ц!з, ки!М1Ц!з бен ез-ез1ц1зд1 устауыцыз. Пияздыц сыртк,ы к,а6аты к,атты эр! бер!к болады. Б13Д1 сыртк,ы шабуылдардан к,ормйды. Билл Джордждыц б!р шэк!рт! айна алдында сыланып турып: «Сырт келбет!м 1Ш1мдеп дерлмнен сыр бермеу! керек», - деген екен. Б1зд!ц элс!зд!Г!М1з бен мыкуылытымыз содан кей!нг! к,атпарларда орналаск,ан. * ез орныцды табу - ЯпсПпд Мте г!дЫ: го1е - найти своё место + ез)це деген сен!мд1Л)кт1 арттыру - !псгеа51пд зе^-согтМепсе - укрепить уве­ ренность в себе + б1р!ЗД! ету - Ьеюд соп5)51:еп1: - быть последовательным * езгелермен байланыстырады - соппес11пд \\л/:1Ь о1:Иег5 - общаться с дру­ гими * к,осымша дагдыларды уйрету - сотр1етеп1:агу вкШз - дополнительные навыки * пияз аршу (ез!це уцте б1лу магынасында) - рее)тд Ьаск 1Ье оп:оп - чи­ стить луковицу 186

ДУРЫС БАГЫТ Пиязды одан эр1 аршысан,ыз, к,ундылык,тар мен ем1рд1ц сол к,ундылык,тарга к,айшы келет1н тустарын тус1нес1з. Одан ары к,арай арши туссен,13, азд! не ынталандыратынын умсыз. Ен,тупк1 к,атпарларында С13ез1ц1зд1н, ЭЛС13Д1ПЦ13бен осалды^ыцызды бай- к,айсыз. Ал езепнде, я т и ез 6олмысын,ыздын, к,ак, ортасында неге сенеаз, жал-ганда-гы ез орныцызды к,алай керет1н1н,13туралы тус1Н1к орналаск,ан. Оз-ез1нд! танудын, ен, к,иыны - ез1н,1зге баск,алардын, кез1мен к,арау. Озген!ц еэ1Ц13туралы шынайы ойын тындау к,иын болга- нымен, лидерлерге кезден таса тустарды керу учнн сырткез- д<ц п!к)р! керек 631Ц13Д1 танып-б1лу жолында^ы келес! кезец - саралау мен ез)ц<зге ун'лу. Ом1р жолыцыз бен бастан еткен неб1р ок,имлар туралы тол-гансан,ыз, ез1ц1зд1 терец1ректус1не бастайсыз. Ом1рден керген-бшген1Ц1з бедерлен1п, турл! тустерге боялып, жан б1тед!. Э31Н,13туралы жан,а танымын,ыз К1Мекен1ц13Д1жэне 6олашак,та К1М бол^ын,ыз келет1н1н тус)нуге жол ашады. * лидерлерге сырткезд:ц гнк1р1 керек - 1еас1ег5 пеес! ассига^е №ес)Ьаск - ли­ дерам нужна точная обратная связь * саралау мен ез1Ц!зге уцшу - гейейюп апё !п!:г05рес1:10п - размышляйте и анализируйте самих себя 187

Билл Джордж жэне Питер Симс 631Н.13Д1 танып-бту - шаруаныц жартысы тана. е з 1н,1зд1танып бшген соц ез)Ц)зд] к,абылдай б)л<Ц!3. ез-ез!Н таныган жан ез- ез1н к,абылдай да алады. ез1н,1зд1 анык, бшсен,13, неге сенет!ын,1зд1 тус!нес13. ез-ез1н,1зд1 к,абылдаудыц, К1ЛТ1 - бул ез)Ц)зге деген шартсыз суйкп енш т)к ез!ц'зд< еаркей алсацыз, дурыс 6а -ГЫТЫН.ЫЗДЫН, бастауын тауып, ез 6олмысын,ызды к,абылдай аласыз. К,ундылык.тар мен «.агидалар эдеплн шег)нен шытып кетпес)н Дурыс багытгы керсетелн компастын, бес керсетючмын, басгы- сы ез1нд1ктаным болса, содан кеЙ1н к,ундылык,тар мен к,а^идалар тур. Лидерлк к,асиеттер1н,1зд1 айк,ындайтын к,ундылык,тар мен принциптерд! тус1Н1п алмн абзал. Дурыс ба^ытын,ыздын, непз1н к,алайтын к,ундылык,тар ез сен1М!Ц13 бен дуниетанымыцыздан тамыр тартады. К,ундылык,тарын,ызды айк,ындау уш1н ец ал- дымен не к,унды, не мацызды екен1н шеш1п алмныцыз жен. К,ундылык,тарын,ыз бен олардын, ман,ызы туралы нак,ты тус1Н1п алмн соц, лидерл1к к,аждаларын,ызды к,алыптастыра бастайсыз. Авторлар к,ундылык,тарм «ем1р1н,1здеп мэнд! нэрселерд1Ц салыстырмалы ман,ызы» деп анык,тама беред!. Ал лидерл<к цагидалар деген)м<з - эрекетке уласк.ан цундылык,- тар, адамдарга басшылык, еткенде усганатын стандарттар жиынтьи^ы. Ал стандарттарды к,ундылык,тар к,алыптастырады. Б1р-б1р1мен осылай байланысып жатыр. К,ундылык.тар мен к,а^идалардан тайк,ып кетпеу уш1н автор­ лар «эдеп шепм деген тус!Н1к енпзед!. Эдеп шеп деген!М13- !с- * 631Ц13Д! к,абылдау - ассерИпд уоиг5е1^ - принимать себя * ез1Ц!зге деген шартсыз суйкпеншшк - 1оуе уоигзе!? ипсопс)1^опа11у - безу­ словная любовь к себе * 631Ц13Д! есркеу - 5е!^-С0т р а 5510п - сопереживание самому себе *лидерлк к,агидалар - эрекетке уласк,ан к,ундылык,тар - 1еас<ег5Ь!р рппс!р1е5 а^еVаIие5^^ап5Iа^есI т10ас!10П -лидерскиепринципы - это ценности, воплощен­ ные в поступки * эдеп шеп - 5ей:пд е1№а! Ьоипбапез - установление этических рамок

ДУРЫС БАГЫТ эрекетке к,ойылатын шектеу. Шектеуд1н, шекарасын эдепт! М1нез- к,улык, стандарттары белплейд!. Себеб! ез к,ундылык,тарыцызм берк болу оцай емес. Сыртк,ы апемыц арбауы мен талабы жан- жа^ын,ыздан к,ыск,анда, ба^ыттан жацылып к,алу эп-сэтте. Осындайда адам ерекелн эдеп шецбер! ш ектеугети 1С. Эдеп шепц1з анык, болса, к,андай к,ыспак,к,а туссен,1з де, неб^р сик,ыр ел1КТ!рсе де, !с-эрекет1н,13эдепт!н, сузгюнен етед1. Эйтпесе, арын,ыз к,арсы !с-эрекетке барып, кел1спеген шеш1м к,абылдап, ол эрекет1Ц1зд1 ак,тап алудын, соцы ез-ез1Ц1зд1 алдаум уласып кеткен1н байк,амай к,аласыз. Эз!н,1зд1н,этикалык, шепн,1зд! ертерек бек1Т1П алсан,ыз, моральдык, компасын,ыз эдептен озбаум сегтпн типзед!. Т1ПТ1 к,урбандык,к,а барум тура келсе де, сабыр сак,тап, шектен шык,паум шак,ырады. Лидерлерге ез1И1н, эдеп шепн тус1нуд1н, б!рден-б1р жак,сы тэа- Л1 - NеVV Уогк \"Птез тест!нен ету. Б1р 1СТ1 бастамас бурын ез[н,13- ден: «Осы 1спн, мэн-жайы мен омн к,атысты эн,пмелерд!ц бар- лы-гы N6^ Уогк Л тез газет1н1н, ал-гашк,ы бет1не жарияланса, ез1МД1 к,алай сез!нер ед1м?» деп сурап кер1н,13. Егер елге жария етуге к,арсы болсан,ыз, 1с-ерекет1н,!ЗД1 к,айта к,аран,ыз, ал к,арсы болмасан,ыз, 1С1Н,13Д1ойланбастан жалгастыра бер1н,13. К,аз1рп уак,ытта тек адамдар мна к,ундылык,ты к,азык, ет1п к,оймайды, сондай-ак, кептеген компания ужымды мак,сатпен емес, к,ундылык,пен баск,аруга кеилп жатыр. Оз к,ундылык,та- рын,ызм берк болсан,ыз, 1ШК1 компасыцыз С13Д1дурыс ба^ытк,а салып отырады. Ынта мен цабшет таразысынын басын тен устацыз Эйг!Л1 кэс1пкер Чак Шваб бала кезшен ешк1мгетэуелд1 бол^ысы келмейт1н. Оны к,аржылык,тургыда тэуелс[з болу ынталандырып, инвестицияны зерттейтн бш1кт1 маман атанады. Алайда онын, бойында б1р кемш1Л1к бар едг Дислексиядан к,иналатын, я^ни омн МЭТ1НД1 ок,у немесе жазу к,иынм туселн. Б1р нэрсен! ок,ып ^ багыттан жан,ылу - 1:о с1г1Йой соигзе - сбить с пути 189

Билл Джордж жэне Питер Симс немесе жазу уш1Н самттап отыратын. Ол ез1Н1ц ынтасын дислек­ сия к,алыптасгыртан табандылык, пен тез)м дт!к сияк,ты к,а- сиеттер1мен уштастыра бшд!. Ынтасы мен к,а6тет1 сай келгенде ашк,ан СЬаг1ез БсЬ^аЬ & Со компаниясында 14 мын, к,ызметкер жумыс 1стейд1, нарык,тык, ка- питализациясы 20 млрд долларм жеткен. Авторлардын, жазуынша, ынтанын, ек1 тур1 болады: <шк<жэне сыртк,ы ынта Жак,сы бам алу, спорна жецкке жету немесе ак,ша табу де- гендей, сырттай бамлаум болатын желстктерд! сыртк,ы ынта к,атарына жатк,ызамыз. Ал !шк1 ынта болса, кер1С1нше, ем)рд)ц мэн<н тус!ну, я^ни дурыс батытыцызды б1луге, ем)рл1к жолын,ыз бен сол жолы- н,ызды к,алай тус!нет1н1ц1зге байланысты. Айталык,, тулталык, даму, к,айырымдылык, пен элемд! жак,сартум деген к,улшыныск,а 1ШК1 ынта себеп болады. Швабтын, америкалыцтарм к,аржылык, теуелс13Д1кке жетуге кемек беруге деген куштарльч^ы - 1ШК1 ынтанын, жарк,ын б!р мысалы. Бул куштарлык, Швабты да орасан деулетке кенелгл. Сь/ртк;ь/ ь/нга /шк/ь/нтэ * Акша табу жТул^а рет1нде есу * Бил1к * Бтрген 1С1Ц1зденлэззат алу *Жогары лауазым * Баск,алардын, дамуына к,ол ушын созу * Атак,-абырой * Оз ынта-ж1гер1Ц13Д1н, мэн1н тус1ну * Элеумегпк статус * Оз устанымыцыз^а 6ер1к болу жЖец1с * Влемд! езгерту ^ табандылык пен тез!мд1Л1к - рег$:$1:епсе апс{ ге5И!епсе - настойчивость и гибкость * 1ШК1 жэне сырткы ынта - 1п1:г!П51С апс! ех1г!П51с то^уа^опз - внутренняя и внешняя мотивация * ем1рд!ц мэн!н тус1ну - 5еп:е о^ {Ье теап1пд о1\"уоиг И^е- ощущение смысла жизни 190

ДУРЫС БАГЫТ Алайда жастар несиеден кутылып, турмыс жа^дайын тузеу уш1н жалак,ысы кеп жумысты 13деп, соцында Т1ПТ1табылган жу- мыск,а орналаса салады. Сейт1п, жаны к.аламамн жумысты !стеуге мэжбур болады. Кейб1р! белпл! 61р децгейге жеткен соц, сол да^дылы ем1р салтынан бас тарта алмай, шабыт пен бак,ыт экелмейт1н к,ызметпц к,ак,панына тусед!. Табысы да, шы*ыны да кеп ем!рд)ц шырмауына шатыл^ан лидерлер ездер1не унайтын 1спен айналыса алмайды. Авторлар зерттеген лидерлерд1Ц ешк,айсысы да бастапк,ыда табысы кеп к,ызмет 1стемеген. Олар ем1р жолын бастамнда ак,- шаныц емес, журеп к,аламн 1СТ1Ц 131не тускен. Нак, солар ак,ыр соцында к,атарыныц алды болды. Бейнетт1ц зейнет1н де керд;, суЙ!КТ1 1С1Н1Ц рак,атына да беленд!. Сыртк,ы ынтаны тэрк ет1п, 1ШК1 ынтаныц 131нен еру уш!н де батылдык, керек. Шынайы лидер болу деген - сыртк,ы ынтадан мулде бас тарту деген сез емес, ынтаныц ею турне де к,атар кецш бел1п, таразы- ныц басын тец устау. Ят*ни лидерлерге «ынталы к,а6шет» к,ажет. Ынталы к,аб1лет деген - ынта мен мык,ты к,абтетт1ц тотысуын сипаттайтын термин. Егер ынтацыз к,абшет1Ц1зге сай келсе, ез лидерл<пн'зд<н алтын д)цгепн табасыз Адамзат тарихында^ы айтулы тулталардыц к,ай-к,айсысыныц бойында кемш!Л1к жетю-артылтан. Б1рак, ес1мдер1н тарихта к,ал- + табысы да, шыгыны да кеп ем1рге шырмалу - 1оскес! 1п1о 1Ье )1!д)1-!ПСоте/ Ь)дЬ-ехреп5е П^е - обреченные жить в рамках высоких доходов и расходов + лидерл1кг!ц алтын Д1цгеп - 5\\л/ее( зро! о^ !еабег5Ыр - золотая середина ли­ дерства 191

Билл Джордж жэне Питер Симс дырмн олардын, кемш1Л1ктер1 емес, артык,шылык,тары. Себеб! олар жарк,ын к,аб1леттер!не басымдык, 6ерд1 жэне к,аб1лет1 жеткен 1спен суйане айналысты. Ынтан,ыз бен к,аб1лет1н,13Д1ц, басын к,осу С1зд!н, де к,олын,ыздан келед!. Кешбасшы ж ал?ы з жур<п жол таппайды Адамнын, компасын дурыс ба^ытк,а ба^дарлайтын та^ы б1р куш - к.олдаушыларыцыз. Олар басты ба^ытын,ыздан жа- цылмаум, ак,ик,аттан ауытк,ымау^а кемектесед!. Сондай-ак, лидерл1К саяхатын,ызда сер1к болады. Колдаушыларм отбасын, устаздарды, достар мен эр1птестерд1 жатк,ызум болады. Отбасы. Лидерд1Ц жаны отбасыныц ортасында жай табады. Эс1ресе жас лидерлер бауырлары, ата-анасы, ата-эжес1мен жа- к,ын араласып, еткен1мен етене танысып, ез-ездерн тус!нуге жол ашады. Отбасында шындык,ты бетке айта алатын, ез уайымыцыз- ды жасырмайтын 61р адам керек. Кебнесе ондай адам лидерд1н, жубайы болады Ол С13Д1Ц кешбасшылык, ж о л ы ц ы з д а ? ы ен мацызды адам Устаздар Кебнде шынайы лидерлерд1н, ем1рлер1н езгерт1П, к,а6шеттер1н дамытып, сен1мдер1н шындамн устаздары бар. Устаздын, жак,сы сез айтып, ьи^ын,ызм жьи^ылатын, эр 1С1н,13ге ба­ сын шул^ып отыратын адам болуы шарт емес, уйрелп-баулу уш1н к,атал сыншы болуы да мумк1н. 1п1:и!1: компаниясынын, терамсы Билл Кэмпбелл Кремний алк,а6ында ен, басты устаз саналады. Солтустк Калифорниянын, кептеген венчур капиталистер мен директорлар кецеажц му- шелер! Кэмпбеллмен ак,ылдасып алмай, бас директор тамйын- дамайды. Ол кезге кеп туспеуге тырыск,анымен, оны журт «Кэмп­ * к,олдаушылар - виррог1:1:еат - группа поддержки + акик,аттан ауытк,ымау - кеер уои дгоипс!ес) 1П геа^у - не потерять почву под ногами * кешбасшылык, жолыцыздагы ец ман,ызды адам - 1:Ье т о 51:1трог1:ап1: регзоп 1:о уоиг 1еас1ег5)11р - самый важный человек на пути к вашему лидерству * устаздар - т е п 1:ог5 - наставники 192

ДУРЫС БАГЫТ белл усгаз» деп атайды жэне ол Кремний алк,абында^ы ен, сыйлы басшылардын, б!р1. Ондаган кэапкер мен бизнес-лидерд! тэрбиелеген Кэмпбелл мацайына к,олдаушылары мен достарынан к,уралмн езже адал шэк)рттер шо^ырын жинады. Адамдардын, кешбасшылык, элеуелн ашу-га кемепн аямайтын тамаша устазбен жак,ын арала- суга К1Мде болса к,уштар. Узд1к устаз к,ара басыныц емес, алдымен ез шэк!рттер1н1н, муддес1н жомры к,ояды. Мундай к,арым-к,атынас кэс1би байла­ нысты узгеннен кейн достык.к.ауласып жатады. Жак,сы устаздын, алдын керген шэк1рттерд1ц ездер[ де устаздык,к,а адал болады. Жан достар. Шынайы лидерлерге к,ысылмнда ак,ыл берт, суйеу болатын адал дос керек. Достыкуын, !ргес1 б1р кунде к,алан6айды. Узак, уак,ыт к,атар жур1п, б)р-б)р]тц к.ад!р-к,а- сиет!н б!лген адамдар мна шын дос бола алады. ЭаУ^а ком- паниясынын, бас директоры Кент Тири достык,ты бэйтерекпен салыстырады: «Бейтерек - орманда есет1н ен, бик, ец мык,ты эр; ец узак, ем1р сурет1н амш. Ондай аташты ес;ру уш1н не к,ажет? Уак,ыт». Эр!птестер. Жи1 бас к,осып, ем1рд1ц ащы-тущысын эн,г1меге арк,ау ет1п отыратын эр1птестер де к,олдаушы бола алады. Егер баск,осудын, так,ырыбын бек1Т1п, мэселеге терен, бойласан,ыздар, ондай кездесулер кундел)кт! эцпмеге айналып кетпейд!. Про­ фессор Уоррен Беннис лидерд! ем1рд1ц тосын сэттер1не дайын- дамн кезде мына сезд! жи1 айтады екен: «Шындык,ты бетке айта- тын жэне алдарында ез1Ц13де а-гын,ыздан жарыла алатын ортацыз болсын». ^ адал шэюрттер шогырын жинау - с)еуе1ор а 1оуа1 пе№огк теп1еез - соз­ дать верный круг своих учеников + достыкка уласу - 1о дго\\л/ 1п1:о :1:гопд регзопа! ^пепс15)11р5 - перерасти в крепкую дружбу + б!р-б1р1Н1ц кад!р кзсиет!н 6:лу - ЬаУ1пд а депи1пе арргеаайоп ^ог - искрен­ не ценят друг друга * кундел:кт1 эцпме - сазиа! 1:а1к - обычный обмен новостями 193

Билл Джордж жэне Питер Симс Кэаби орта. Лидерлерд1ц мацызды мэселе бойынша п1К1р алмасып отыратын ез1Н1ц кэаби ортасы болады. Ол топ ез ме- кемес1нде жэне баск,а жак,тарда 1стейт1н мамандардан турады. Кэс1би к,олдаудыц мацызы зор. Олар С13Д1Ц ойыцызм келмеген шеш1м жолдарын усынып, лидерл1ПЦ13ге эд!л бам бере алады. Кешбасшы терт тарабын тец устайды Компасгыц 631НД1Ктаным, к,ундылык,тар мен к,а^идалар, ынта мен к,олдаушылардан кеЙ1нп соцгы беанил к,ыры - уйлес!мд) ем)р суру. Лидерлер уш1н уйлес1мд! ем1р деген1М13терт тарабын тец устау: отбасы, жумыс, достар, к,оммдык, к,ызмет пен жеке ез уак,ыты. Отбасы^ыз. Ауоп Ргобис^в компаниясынын, бас директоры Андреа Юнг езне «Жыл басшысы» атам1Н берет1н кун1 тацертец жумыск,а к,атты асык,к,ан екен. Улын жолай мектепкетастап кетпек болып: «Тездет енд1, кеттк», - десе, улы омн: «Оз мен1ц басшым емесс13», - деп жауап к,айтармн. Юнголжат^дайдыбылай депеске алады: «Мен сол куш ез1мд! басшысы санайтын уш мын, адамнын, алдында сез сейлеуге дайын ед1м, алайда ез перзент1МД1баск,ара алмайтыныма кез1м жетт1». Жумыста К1м екен1Ц13 отбасыцызм мацызды емес, олар а зд н адамдык, басты М1ндет1ц1зд1 эрдайым еске салып турады. ез)Н'зге уак,ыт табыцыз. Лидерл1к к,ызметке байланысты стреске бой алдырмау уш1н ез1ц1зге уак,ыт белген жен. Кейб1р адамдар ойын жинак,тап, урейден арылу уш1н медитация немесе йогам жупнед!. Енд1 б1реулер1 дум ок,ыса, баск,алары достары- мен кецш кетеред;, музыка тындайды, теледидар к,арайды, К1тап ок,ып, спорттык, шараларм барып турады. ^ кэс1би орта - сгеа11пд а рг0^е5510па1 зиррог): пе№огк - создание профес­ сиональной поддержки * уйлес1мд1 ем1р суру - 1тпд \\л/!1:)11п1:едг11:у - живите в гармонии * ез!ц:зге уак,ыт табу - йпс1!пд ^ т е ?ог уоиг$е1^ - найти время для себя 194

ДУРЫС БАГЫТ К,о?амдык. «.ызмет пен достармен араласу Туган жер, ескен орта мен шык.к.ан тепн'З Д ) ум ы тп ау - шынайы ем1рден байланыс узбей, ез 6олмысын,ызды жо-галтпаудыц кеп1Л). Мансап. Неб1р к,иындык,ты бастан кеш1п, та-гдыр тоск,ан сынак,ты ен,сергеннен кей1н лидерлерд1н, алдында «осы матан ем1рде не ман,ызды» деген сурак, турады екен. О зу ч л н ж е тк л к л н елшем) к,андай? Осы сурак,к,а ез1н,13 нак,ты жауап бермесен,13, жет1ст1кке к,атысты журт ойынын, жетепнде кетес13.Тек осы сурак,к,а нак,ты жауап тауып, ем1рде нен1ц мацызды екен1н туансенд м на С13терт к,убыласы тен, лидер бола аласыз. Лидерл1к - стреске толы к,ызмет. Мансабын,ыз ескен сайын ерк1нд1Г1н,13д1н, аясы тарылып, ез татдырын,ызды баск,ару к,иындай тусед!, стресс те айналып с о м т турады. Мэселе стрестен арылу- да емес, стреспкжатдайда 1ШК1 тепе-тен,д1кт; сак,тай б1луде. Автор ез1ыц 61р эр1птес1Н1ц «елген адамдарда м н а стресс болмайды» деген сез1н мысалм келт1ред1. Уйлес)мд) ем<р. Уйлеамд! ем1р суру деген1М13 не? Эм1р1- Ц13Д1Н, барлык, тарабы б!р жуйеге келт, кез келген жатдайда болмысыцызм бер1К болсан,ыз, на^ыз уй лес]м д т!кке жетке- Н1Ц13. Ом1р1Ц1зд1 б1рнеше белмел! уй деп к,арастырын,ыз: жатын белме - жеке уак,ытк,а, кабинет - жумыск,а, балалар белмес! - балаларта (отбасына), к,онак, белмес! к,онак,тарм арналмн. Осы 6елмелерд!ц арасында^ы к,абырталарды алып тастасан,ыз, олардыц бэр1не б1рдей болып к,ала аласыз ба, элде эр белмеге юрген сайын ез1н,13 де езгерт отырасыз ба? Егер к,орша-ган орта езгерсе де 6олмысын,ыз-га бер1к болсан,ыз, С13на-гыз уйлес1мд1л1к тапк,ан ем1р жолыныц дурыс ба-гытындасыз. Осы бапытты устансан,ыз толык,к,анды ем!р сур!п, на^ыз лидер боласыз. * шыккан тег:ц13Д1 умытпау - 5^ау1пд ^гие1:о уоиг гоо^ - оставаться верными своим корням * жет!ст!кт!ц елшем! - теазиппд зиссезз - что такое успех * нагыз уйлес!МДШ1К - геа! 1п1:едг^у - настоящая гармония

Билл Джордж жэне Питер Симс Мацсат пен куштарлык, уштаскан лидерл)к Жаныцыз к,уштар 1спен айналыссацыз, лидерл1к мак,сатын,ыз- ды таптым дей бер1н,13. Егер кешбасшылык, мак.сатыцыз анык, болса, езгерк ез к,олын,ызда. Вах1:ег Неа11:Ьсаге компаниясынын, басшысы Мишель Купер алтыншы сынып ок,ып журген ша^ында б1р кешеде 61рге ескен жак,ын к,урбысыныц уйше барады. Ес!к алдынан к,урбысыныц экеа к,арсы алып, к,ызынын, будан былай к,ара нэс1лдшермен ой- намайтынын айтады. «Осы жайт ем1р1ме к,атты эсер егп. Сол сез сэби журепмд! жаралады», - деп еске алады Мишель Купер. Ашык,тан-ашык, адамды алалау Купердн лидерл1к жолын ашады, ом н к,анат б1Т1ред1. Осы ок,имдан соц, ол барлык, «ашу- ын» бгтмнен алады, жатпай-турмай ок,иды. Журепне цадалмн элп Т1кен сез жалк,аулык,к,а жол бермейдг Ак,ыр соцында Купер деген1не желп, Вах1;ег НеаНЬсаге сияк,ты алып компания басшыларынын, арасында тун,^ыш к,ара нэс1лд1 басшы эйел бола­ ды. Кызмет баспалда^ымен есе келе Купер ез1ын, ем1рл1к мак,- сатын табады: Ен, бастысы, айналандам! адамдар^а ез1н, улг! керсет!п, адамдардын, бойында^ы мумк1нд1кт]цтолык,ашылуы- на к,ажетт1 жа^дай жасай б1лу. Куперд1н, ойынша, жастардын, кеб1н1н, элеует1н ешюм байк,ай бермейд!. Олардыц ез к,арым- к,аб1лет!н керсетет!ндей толык, мумк!нд!п болмайды. * мак,сат пен куштарлык, уштаск,ан лидерл1к - 1еас)ег5Ь1р ригрозе апс! ра55!ОП - лидерство с целью и увлеченностью + кешбасшылык, мак,сатыцыз - ригрозе о^ уоиг 1еас1ег5111р - цель вашего ли­ дерства * адамдарга улг! керсету - Ье а го1е т о с 1е1^ог реор1е - вдохновлять людей своим примером 196

ДУРЫС БАГЫТ Жанын,ыз неге к,уштар екенн к,алай б[лес!3? Лидерлерд1н, кепшт1Г1 оныц к,ыр-сырына ез басынан еткерген ок,и-галар арк,ылы к,анытады. ем1р!н,1здег1 ен, мацызды ок,имлардь) са- ралай келе аз, шынымен немен эуестенет1н1ц!зд1 б1ле аласыз. Бойын,ызды билеген эуест1к басшылык, к,ызметтеп мак,сатын,ыз- м жетелейд!. Лидерлер к,арама^ындагы к,ызметкерлерд1 ортак, мак,сатк,а жумылдыра алса м н а оларды ТИ1МД1 басшылар деп айтуга болады. Лидер рет1нде ужымнын, ортак, 1ске деген к,улшынысын эрдайым жандандырып, компаниян,ыздын, мис- сиясынан ауытк,ымауын к,ада-галан,ыз. Адамдарды ортак, мак,сатк,а топтастыра 6шсен,13, компаниян,ыз зор нэтижелерге к,ол жетк1зед1. Адамдар С1зге еруге умтылып, жумыстын, да ти1мдш1п арта тусед[. Лидерл!к стил)Ц)з кандай болса да жа^дайга 6ей)мделе 6т!ц)з Авторлар баск.ару стил! мен бил)клц байланысы бар еке Н1Найта келе, лидерл!КТ1ц бес стилне шолу жасайды. * Авторитарлык, лидерлер ез адамдарын к,атац 6ак,ылауда устайды. Ал к,арама^ында^ылар олардыц буйрык.тарын булжытпай орындап, кез келген талапк,а сай болум дайын турады. ж Усгаз-лидерлер езара тэуелд1л!кке непзделген к,арым-к,а- тынас орнатады. * Мэм!лештлидерлербаск,ашаойлайтындардын,ой-сез1М1н аяк,асты етпей, ортак, шеш1мге келуге куш салады. * Сез1мтал лидерлер адамдар-га жылы леб13танытып, жана- шырлык,пен к,арым-к,атынас жасайды. * Эксперт лидерлер 6ш1мд1 м на куш деп бшед!, олар дурыс шеш1мк,абылдаументи1мд1л!кт1 к,арым-к,атынастанжомры К.ОЯДЫ. * баскару стил! мен 6ил:кт:ц байланысы - 11пк 1еас<ег5111р з^у)е апб ро\\л/ег - связь между лидерским стилем и властью 197