Шыңғыс Мұқан "Көшбасшылық"

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи Эзгеркке к.олдау керсетт, тус!н)ст)кпен « к ,а р а й т ы н м жандарма жак,ын журщ 'з Бес1нш1 кезецде езгер1сп к,алай бастан еткер1п жатк,анымыз туралы пайдалы тюр айтып, к,олдау керсететн сен1мд} жандар керек. Жак,ын доспен, тэл1мгермен немесе устазбен эн,г!ме 613 уилн жан ауыртар шындык,ты зерделеу куралы болады. Лидерл1кдаму курсынан еткен кез келген кю лидер уилн адам­ дар ете мацызды екен1н жак,сы б1лед1. Э 31Ц13Д1езгертуге к1р1скен кезде к,олдаушылардын, болуы аса мацызды. Айналацызда-гы адамдардыц кец!лд1 болуы жарк,ын езгер!стерге жетелейд!. Варесе к,арым-к,атынас шынайылык, пен сен1мге непзделсе, Э31Ц13Д! психологиялык, тургыда к,ау1ПС13 сез1неаз. Б1р нэрсен! уйрену уш!н лидерлерге к,ау1паз эр1 сен1мд1 орта аса мацызы. Елд1ц назары аумнда лидерлер ездерш к,ау1пс!з сез1нбесе, озгер!скетэуекел етуден к,ашк,ак,тайды. Мундай к,арым-к,атынасты к,айдан таба аласыз? Жацаны уйрену уилн сен1мд1 к,арым-к,атынас орнатудыц б!р жолы - тэл1мгер табу, ек1нш1 жолы - бизнес-коуч жалдау. Гоулман бастамн ютап авторлары ез1н-ез1 ба^ыттап уйренуд1Ц бес кезец!не то^талган соц, адам эрекелн баск,аратын уш фило­ софия туралы жазады. 1 Прагматикалык, философия - заттын пайдалылы^ын идеяныцк.ундылы^ыайк.ындайды Прагматиктерез!н ез! баск,арады. Олар ез ем1р1Н1ц жауапкершгтпн езгеге артпайды, ездер! кетеред!. 2. Интеллектуал философия - адамдар мен заттарды жене жалпы элемд! туанугетырыса отырып, олардыц к,ызмет1Н1Ц бейнес!н жасайды. + прагматикалык * ргадгпа^с - прагматичный * заттын, пайдалылытын идеянын, кундылыты айкындайды - и5е^и1пе55 о^ 1:Ье 11:ет с!е1:егт1пе51Ье \\люг1:Ь о^ ап 1с1еа - полезность предмета определяет цен­ ность идеи * интеллектуал - т!:еНес1:иа1 - интеллектуальные 50

ЭМОЦИЯЛЫК, КОШБАСШЫЛЫК, 3. Гуманиспк философия - адамдармен жеке эр! жак,ын к,арым-к,атынас ем!рге мэн беред!. Адалдык жумыстагы шеберл!кпен дагдыга Караганда жогары багаланады. Здггь/н /1дйдаль/ль/^ь//-/ идеянь/^ /<;ундь/ль/^ь/ <зйк;ы/-/дайдь/ ез!Н-ез! багыттап уйренуд!ц бес кезец!н де, оган дем берет!н уш философиялык, устанымды да эмоциялык, интеллигент лидер болу уш!н к,ажетт) езгерк к,уралы релнде пайдаланыцыз. Бул эдк нэтиже берс!н десец!3, лидерл!к енерд! уйренуд! эрк!м ез!н-ез! багыттаудан бастаганы жен. Уйымнын эмоциялык, интеллеклс) бола ма? Ужымныц эмоциялык, интеллект!не де эмоциялык, интелли­ гент адамга к,ажет к,асиеттер керек. Ужым да жеке адам сияк,ты болашак,к,а деген идеал багдарын ойластырып, ез!Н!ц к,алай жумыс 1стейт1н!н, ягни топтык, нормаларды тусып, даму баг- дарламасын Э31рлейд1. Лидерлкт! дамыту багдарламасы мен уйымды трансформациялау к,атар журсе, оныц ТИ1МД1Л!П жогары болады жэне эмоциялык, интеллигент лидер басшылык, етсе л гт жак,сы. Уйым езгеру удлн оны езгертк!С1 кел!п жургендержалгыз ездер! шапк,ыламау-га тик. Эмоциялык, интеллигент лидерлер уйымныц эртурл! 6ел1мдер1нде жумыс 1стейт1н болса, олар эмоциялык, ин­ теллигент ужымды к,алыптастырады. + гуманиспк - Ьитап!$1:)с - гуманистические + адалдык, - !оуа!1у - преданность, лояльность 51

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи К1тап авторлары осы арада топ болып к,а6ылдамн шеш1мыц пэрмен1не ток,талады. К,анша жердей ак,ылды болса да, жал^ыздыц шеш1М1нен гер! топ болып к,абылда-ган шеш1м элдек,айда артык,. Алайда бул пайымныц ынтымак,таса алмай- тын ужымдарм к,атысы жок,. Мундай алауыз ортада ттт! ен мыкты деген тулталардын ез! жарытып шеш!м шы-гара алмай­ ды. Б1р сезбен айтк,анда, топтар эмоциялык, интеллект к,асиет1н корсете алса тана жеке тулмлардан ак,ылдырак, болады. Лидер­ лер топтын, элеуетш елемесе, онын, салдары к,ымбатк,а тусед!. Адамдардыц М!нез-к.улк.ын 6аск,ару уш)н б1р басшылыкуыц куш! жетед! деп айту к,иын. Буйрык, беру мен к,арк,ын беру стильдер1н тана к,олданып, лидерл1кт1ц 6аск,а стильдер1н еле- мей, кец тарал^ан к,ател1кке урынып журмец13. Команданы ТИ1МД1 баск,ару уш1Н топтаты шынайы жатдайды ескер1Ц13.Топтын, нег1зг1 нормаларын жак,сы туанетш, жатымды эмоциялардыц дэн1н сеу!п журетн лидерлер эмоциялык, интеллигент команда кура алады. Эмоция «жук,к,ыш» келед!, сондыкуан топ басшысы нашар кец1л куйд1Ц таралуына жол бермеу кереклпн туану! ти1с. Мыса- лы, б1р жиналыс к,иын жерде етет1н болды делк. Команданыц 61р мушес! жиналыск,а кечнпп кел1П, етет1н орынныц ете цолайсыз екен1н айтып куцк1лдеп жур. Егер осы ашудыц к,ордалануына жол бершсе, жатымсыз эмоция бук1Л командам «жутады». Б1рак, ли­ дер бутан жол бермей, 6урк,ылдап журген адамныцтабандылы- тын атап елп, алтыс айтса, оныц ашуы тарк,ап кетед!. Эмоциялык, интеллигент команда куртысы келет1н лидер команданыц ужым- дык, сана-сез1М1н к,алыптастырута ык,пал етуден бастауы тик. Бул - натыз топ басшысыныц жумысы. Эмоциялык, интеллигент ужымды к,уру жумысын топта болып жатк,ан жатдай-га назар ^ адамдардыц М1нез-кулкын баскару - соп1го1 реор)е'5 ЬеЬаУ10г - управлять поведением людей +кецтаралтан - с о т т о п - распространенный * к,олайсыз - 1псопуеп!еп1:- неудобный 52

эмоциялык, кешБлсшылык, аударудан бастацыз. Команданыц еымдшю ец темен нормала- рын айк,ындап алып, соны езгертуге к1р1С1Ц13. Уйымныц басшылыгы мен эмоциялык, интеллигент ужым ара- сында резонанс туындаган кезде гана езгер1с орнык,ты болмак,. езгер<ст)ц к,ажет екен)не барлык, тараптыц кез<н жетюзбесе^з, езгер!с езд<пнен орнай к,алмайды Авторлардыц жазуынша, к,аз1рп жумыс орындарында-гы эмо­ циялык, интеллект пен резонанс ежелп адамдардыц алгашк,ы к,ауымдык, принциптер1нен бастау алады. Байырты замандарда азаннан кешке деЙ1н тамак, 1здеп тент1реген б1р атадан тараган б1р тайпа елд1ц кункер1С1 олардыц 1ШК1 б1рл1п мен ынтымагына тэуелд! болган. К,аз1р де кез келген резонансты топта адамдар езара байла- ныстан ем!рд!н мэн!н табады. Ец жак,сы деген уйымдарды ортак багыт-багдар б1р1кт!ред1. Эр кызметкерд! б!р-б1р элемент деп есептесек. олар б!р1пп ерекше 61р химиялык коспа тузед!. Осындай резонансты уйымдарды к,уруга эмоциялык, интел­ лигент лидерлер жауапты. Бул лидерлер ужым мен уйымныц келешектеп келбелн кеск1ндейт1н армандардыц тец1репне топ- тастырып, ужым болып б1рге жумыс 1стеуд1ц жаца тэс1лдер1н ой- ластырып, жария етедг Зерттеу бойынша, эмоциялык, интеллигент ужымныц меде- ниет1н к,алыптастыру удлн мынадай уш ережеге суйенед!: эмо­ циялык, шындык,ты ашу, идеалды визуалдау жэне эмоциялык, интеллекты орнык,тыру. 1 Эмоциялык, шындыцты ашу Уак,ыт ете багыт багдар да езгеред!, б1рак, езгермейлн 61р нэрсе бар. Эрк1мге не мацызды - сол езгер!саз к,алады. Лидер осыган мук,ият * эмоциялык, шындыкуы ашу - с^^5СОVе^!пд етоНопа! геаН^у - открытие эмо­ циональной реальности 53

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи болтаны жен. Ол уилн алдымен ез!ц!зд!ц мна емес, бас- к,алардыц кезк,арасы тур^ысынан нен!ц мацызды екен!н анык,тап алыцыз. Одан сон,, к,анша к,иын болса да неыц озгеруге ти!С екен1не алдымен оз!цн!ц, сосын езген!ц коз!н жетк!зу. Адамдар езгеркке к,орк,ынышпен емес, ум!тпен жэне арманмен ынталанмны жен. Уйымныц барлык, ресми-бейресми лидерлер!н эцг!меге тартыцыз. Куштарлык, пен к,улшыныс арта келе эцпме эрекетке уласуы мумк1Н. Энтузиазм импульс тудырады. 2. Идеалдарды визуалдау. Журттыц кецшнен шымтын ба^ыт-бат-дарк,алыптастырууш!н лидерлер алдымен ез!Н1ц сез1М1не, содан сон, баскдпардыц сез1М1не назар ауда- руы ТИ1С. Батыт-ба^дар адамдардын, журепне жетет1ндей болмнда гана нанымды болады. Адамдар уйымныц ар- манына оздер!Н!ц жеке армандары мен нанымдарын жэне кундылык,тарын к,атерге Т1кпей к,ол жетюзе алатынына коздер! жету! ти1с. Лидер ужымм коб!рек кец!Л более, эмоциялык, байланые ор- нап, резонанс пайда болады. Сонда м на адамдар жак,сылык,та да, жамандык,та да лидермен 61рге болады. Ол уш1Н адамдар б1р- б]р1мен тек жумыс бойынша емес, кундел1кл араласуы ти!С. Олар б1р-б1р1мен эцг1мелес1П, 0йнап-кул1п, басынан еткен1мен белюп, Т1ПТ1 61рге армандауы к,ажет. 3 Эмоциялык, интеллект) орнык,тыру Адамдар мацызды, б1рак, сонымен к,атар, жуйелер, ережелер мен процедура- лар да мацызды. Бапэн-батдарды эрекетке айналдырум к,ажетт1 6аск,а да к,адамдар бар, айталык,, уйымныц к,урылымы мен жумыс жоспарын езгерту, к,арым-к,атынас нормаларын езгерту, жуйе мен еымдгтк мак,сатын к,айта к,арау уйымныц ортак, ба^ыт-ба-гдары мен миссиясына сэйкес болуы тик. * идеалдарды визуалдау - У1зиа1)2е 1:Ье !с1еа1 - визуализируйте идеалы * эмоциялык интеллект! орнык,тыру - 5и51а т 1пд ет01!0па11п1е11:депсе - под­ держание эмоционального интеллекта 54

ЭМОЦИЯЛЫК, кеШБАСШЫЛЫК, Эрб!р 1р1 уйымда резонанстыц да, диссонанстыц да кездер! бар. Олардыцжалпы арак,атынасы уйымныцэмоциялык, климаты мен ТИ1МДШ1ПНайк,ындайды. Таразыныц резонанс жагындагы ба- сын басым ету уш!н уйымныц барлык, бел1мшелер!нде эмоциялык, интеллигент лидерлерд! топтастырыцыз. Ол уш!н лидерлк тре- нингтер стратегиялык, приоритет болып, ец жогары децгейде жузеге асырылуы ти1С. Муны басшылык,тыц ез1 жогарыдан бастап беру! керек. 55

еЗГЕРКПЦ АЛДЫНДА БОЛ Джон Коттер Е&Ю/Л/ 6 СН/\\Л/6 Е /<о^ег Автор Джон Коттер - Гарвард бизнес мектеб1жн профессоры, сон- дай-ак, «Нач/агс) Визюезз КеУ1е\\л/», «В1оотЬегд Ви51пе55\\л/еек», «ТЬ1П- кегз 50», «б!оЬа1Сигиз» марапаттарынын, иегер;. Онын к,аламы- нан ту-ган жиырма ютаптын, он ек1С1 бестселлерге айнал-ган. Ацдатпа Мекемелерде де, мемлекетте де езгеркке басшылык, ету к,уз жагалап жургендей к,ау]пт1. Озгер1С шын,ырауга да кулатуы мумк1н, шын,га шарык,татуы да гажап емес. Ал езгер1сс!з оты- ра беру - елгенмен тен. Сондык,тан ол кез келген басшы етелн еткел. Коттерд1н, к,упияларымен к,аруланып алсан,ыз, ез1Н,!з к,олга ал-ган езгерк тасыцызды ерге домалатады. Т1МЕ журналы бул ен,6ект1 «Бизнест! баск,ару туралы ен ык,палды 25 К!таптын б1р1» деп баталады. 56

03ГЕР)СТ!Ц АЛДЫНДА БОЛ езгер)ске менеджер емес, кешбасшы керек Бухар жырау «Ел бастау к,иын емес, к,онатын жерден кел табылады. К,ол бастау к,иын емес, шабатын жерден ел табыла- ды. Шаршы топта сез бастаудан к,иынды керген жок,пын» десе, «езгер1ст!ц алдында бол» К1табыныц авторы «Эзгерк бастаудан к,иыны жок,» дейд!. Беделд! бизнес сарапшы Джон Коттер кептеген компанияныцжумысын жан-жак,ты сараптай келе, ез1Н1цжиырма бес жылдык,тэж1рибес1несуйенеотырып, осындай к,орытындыга келед!. Компанияларды езгерту кес!би тшде уйымдарды цайта куру немесе трансформация деп аталады. Эдетте езгер1ске ли­ дерлер тэуекел етедг Автор осы туста лидерл1к пен менеджментац айырмашылытын туанд1р1п етед1. Оныц пайымынша, менеджмент деген1М13 - ецбек ужымдары мен технологиялык, жуйелерд1ц к,алыпты жумыс ктеуш к,амтамасыз етелн б1р13Д1к-к,имыл. Ме- неджментке жоспарлау, бюджетт! жасак,тау, уйымдастыру, кадр- лармен жумыс, 6ак,ылау жене мэселе шешу жатады. Ал лидерлк деген1М13 - компанияны куруга, к,алыптастыруга, сондай-ак, езгертуге багытталган к-арекеттер жиынтыгы. Карапайым тшмен айтар болсак,, менеджерлер жумысты жак,сылап журпз1п отырады, ал лидерлер езгер1ске бастайды. Кей- б1р компанияныц немесе мемлекеФк органдардыц басшылары еш нэрсен! езгертпей, мекемеы едем! баск,арып отыруы мумк!н. Б1рак, бул лидерл1к емес, менеджерл1к. Ал кейде лауазымы темен к,ызметкерлер унем! езгер1ске жаршы болып журед!. Олар басшы­ лык, орында отырмаса да олардыц жумысын кешбасшылык, к,ыз- мет атк,арып жур деп ба-галау-га болады. Сондык,тан кешбасшы­ лык, - лауазым да, мзртебе де емес, езгеркке умтылыс. бзге- р1стерд1цтабысты болуы кеш6асшылык,к,а (70-90%), ал болмашы бел1п гана менеджменте ( 10-30%) байланысты. *уйымдарды к,айта к,уру - 1гап5^огт)пд огдатиайопз - организационная пе­ рестройка + кадрлармен жумыс - 51а#]пд - работу с кадрами * мэселе шешу - ргоЫет юЫпд - разрешение проблем 57

Джон Коттер Ал езгерк не уш1н керек деп сурарсыз. Коттерд1Ц пайымынша, ем1рд1Н, ез1 езгер1стен турады. Каласак, та, к,аламасак, та келет!н адамнын, жасы сияк,ты езгер1С те езд1пнен келед! де турады. Онын, уст1не жаЬандык, макроэкономикалык, ык,пал артып, езгер1С Т1ПТ1 удейтуст!. Сондык,танбер1М13гедеезгер1потырумтура келед!. Бы- лайынша айтсак,, езгер1спен ез1Ц айналыспасац, езгер1С ез1цмен айналысады. Озгер1ст1н алдында жургенге жана мумк)нд)к- тер ашылады. ал артында калмнга кау)п-катер тенедг Бул ютапта автор адам бастан етк1зер езгер!стер туралы емес, мекемелер тап болатын езгер1стерд1 к,алай ецсеруге болатынын жазады. Б1рден улкен езгерк жасау эсте оцай емес. Ойткеы корпо- ративлк мэдениетт]ц туйык,тыты, аяк, бастырмайтын бю­ рократия, басшылык,тыц шолак, саясаты, сен!мн)н темен- д)п, менеджерлерге кешбасшылык, к,асиетт!ц жет1Спеуш1Л1Г! сияк,ты факторлар езгер1ске тежеу болады. Жацалык,к,а жатырк,ай к,арайтын консервативт1К кен,1л куй мен к,айта к,урудан хабары жок, бшказ аппарат компанияны к,урдымм Ж1беред1. Коттер трансформациям бел бумн эрб1р компания етуге тик сепз кезецнен туратын к,айта к,уру процес1н сипаттап, басшылар- дыц езгер!с кез1нде жи1 урынатын к,ател1ктер1н талдайды. езгер<ске бел бу?андар жи< урынатын сепз к,ател<к Соцты жылдарда^ы элемдеп озгер1стерге байланысты к,айта к,урум бел бумн компаниялар саны да курт ескен. Кейб!р1Н1ц * жаца мумюндктер - тоге оррог^ипШез - новые перспективы * каут-катер - тоге Ьа2аге)з - новые опасности * корпоративтк мэдениетт!ц туйыкты-гы - !П\\л/агс11у ^осизес! си^игез - зам­ кнутость корпоративной культуры +аяк бастырмайтын бюрократия - рага1у2)пд Ьигеаисгасу - засилье бюро­ кратов + 6асшылык,тыц шолак саясаты - рагосЫа! роМсз - узкоместническая по­ литика руководства * сеымтчтемендю - !ом IеVе^ о^гиз! - низкий уровень доверия 58

еЗГЕР1СТ1Н, АЛДЫНДА БОЛ бастамасы сэтт; болса, кейб1р1 сэтс13Д1кке ушырап жатады. Автор трансформацияны сэтс13 етк1зген компаниялар мынадай сепз к,ател1к Ж1берет1н!н жазады: 1. Тым токмейшсу Компания к,ызметкерлер1 кебне езге- Р1СТ1Н, к,ажетт1пн жететус!нбей, статус-квоны жагдайдь/) сак,тап к,алуга тырысады. Сол себепт! де ж о м р ы ж а к .т ы ц бастамаларына карсылык. туындап жатады Нэтижеанде, к,айта куру туралап, жан,а стра тегия 1ске аспай калады; 2 езгер)ске басшылык, жасар тегеур!нд< топтыц басы б)р<кпеу. Компания президент1нен бастап бел!м басшы- ларына деЙ1н б!р жагадан бас, б)р жецнен к,ол шыгара ал- маса, мекеме жумысын тубегейл! езгерту мумюн емес; 3 Ба^ыт-ба^дардын куатын б ам лам ау Табысты транс формацияныц ен, ман,ызды шарты - ак,ыл-га конатын ба^ыт-ба^дар «.алыптастыра бту. Олай болмаган жаг- дайда, ортак, мак,сатты жп1 тус1нбеген к,ызметкерлер бол- машы шаруаны да кел1спей шеше алмайтын жатдайга жетет1н болады; 4. Багыт-багдарды тус1НД1ре алмау. Егер аз бес минут 1Ш1нде мекеме юрюп жаткан модернизаииянын ба-тыт-ба-гдарын ужым туанелндей ер! кызыгатындай ет!п айтып бере алмасаныз. не 1степн13келет!н1н эуел! ез!Н!зтус!Н1п алыныз. Сондай-ак,,жауапты к,ызметкерд!найтк,ан сез! менжасаган *тым ток,мейшсу - а11о\\л/1пд1оо тисЬ сотр1асепсу - избыток самоуспокоен­ ности + жомры жак,тыц бастамаларына к,арсылык, туу - ге5151: !п!1!а1:1Уе5 й о т аЬ ^е - возникать сопротивление инициативам сверху * к,айта к,уру туралап к,алу - геепдтееппд Ьос15с1о\\л/п - буксует реорганиза­ ция + езгер:ске басшылык, жасар тегеуржд: топтыц басы б1р1кпеу- ^аИ!пд 1о сгеа!:е а 5и^аеп1!у ро\\л/ег^и1 дшс^пд соа1!^оп - неумение создать достаточно влиятель­ ную руководящую коалицию * 6а?ыт-6агдардыц куатын ба^аламау - ипс1еге5^та1:!0п 1Ье ромег о^V^5^оп - недооценка силы видения * ак,ылга конатын багыт-багдар - 5еп51Ые V^5!оп - реалистическое видение 59

Джон Коттер ю б1р-б1р1не к,айшы кел!п жатса, жаца бастамалардыц ертец1не ешк1м сенбейд!; 5 Жаца ба^дарды бу^аттауга жол беру Кез келген елеул! езгер1С кепшш1кт1ц к,олдауымен жузеге асады. Кызметкерлер реформаныц к,ажет екен1н туангеымен, егер олар кедергтер алдында дэрм еназдк таныт- са, басгама жарты жолда к,алды дей бер1Ц1з; 6 Жылдам жет)ст)кке к,ол жетк<зе алмау Тез нэтиже берелн к,ыск,а мерз1мд1 шаруаларды кезге !лмесец!з, езгер1ске умтылу к,арк,ыныцызды жомлтып алуыцыз бек мумюн; 7 Ж ен'ске жетт<к деп кун)бурын к.алпак,ты аспанта ату Узак, жылдык, тынымсыз ецбектен соц басты ба^ытта^ы алмшк,ы табыстарды тупк1Л1кт1 жец1ске жатк,ыза сал-гыцыз кел1Птурады езгер!стеркорпоративт<кмэдениетт!нб]р бел]пне айналмайынша (ол уш1Н уш жылдан он жылм дей!н уак,ыт к,ажет болуы мумк1н), жаца устанымдар еск! урд1стерге бой алдырып, соныц шырмауында к,алмак,; 8 Эзгерктерд) корпоративлк мэдениетке бекем бек<- туге мэн бермеу. Мекемедег! езгер1стер ужымдык, дэстурге айналмайынша, ем1ршец болмайды. Жаца тэр- Т1ПТ1 кепш1Л1к толык, мойындамаса, жаца талаптар букт * жаца ба^дарды бутаттауга жол беру - регтМпд оЬз1:ас1е51:о Ыоск {Не пе\\л/ У!5!Оп - позволить препятствиям блокировать новое видение * егер олар кедергтер алдында дэрменаздк танытса - 1:Ьеу ^ее1 сЧзет- ро^егес! Ьу оЬз^ас1е5 1П^Ье1Г ра1:Ь - если они чувствуют себя бессильными перед препятствиями на этом пути * жылдам жет:ст!кке кол жетюзе алмау - ?аШпд Ю сгеа!е 5)юг[-1:егт \\л/!П5 - неумение создать ощутимых быстрых успехов +жецкке жетпк деп кун!бурын калпакты аспанм ату - с1ес1аг:пд V!с1:о^у ^ о зооп - преждевременное празднование победы * езгер1стер корпоративлк мэдениетт1ц б1р бел1пне айналмайынша - ип^Л сЬапдех 5!пк с<о\\л/п <^еер1у 1п^о сидите - пока перемены ещё не стали неотъемле­ мой частью корпоративной культуры * езгер}стерд: корпоративт!к мэдениетке бекем беютуге мэн бермеу - пед1ес!тд 1:о апсЬог сЬапдез йгт1у 1п ^Ье согрога!:е сиНиге - пренебрежение к твердому закреплению изменения в корпоративной культуре 60

03ГЕР1СТ1Ц АЛДЫНДА БОЛ ужым ез ык,ыласымен орындайтын нормага айналмаса, реформадан сэн кегп, езгер1стен мен кетт! дей 6ер1Ц13. Тубегейл! трансформация жолындаты компаниялар урынатын осы к,ател1ктерд1ц к,ай-к,айсы да оцайга сок,пайды. Десе де, к,ател1ктер е дегеннен курдымга к,улатып кетед! деген сез емес. Егер компанияны трансформациялаудыц келес! тараудан баста- латынсег13кезец1немук,иятболсацыз, бул к,ател1ктергеурынбауга, урынган кунн1ц ез1нде салдарын жец1лдетуге болады. Б)р)нш< кезец. Адамдарды езгер)ске шу*ыл к!р)суге шак,ырыцыз «езгер1ст1цк,ажетт1л1пнжететус1н[п алмай, жумыс уйлеспейд!» дейд! Коттер. Себеб! ужымда ток,меЙ1лд1к белец алады, ондайда эдетте к,улшынысы бар к,ызметкерлер к,арасы аз болады-дагы, басгамасэтаздккеушырап жатады. Коттер мундай ток,меЙ1лд!кт!ц тогыз себеб!н тарк,атады: Озгер/ст/'н жете тус/'н/н алмай, жумыс /йлеспейд/ 1. Тым ток,мейтаген басшылык,; 2. Аук,ымды датдарыстардыц болмауы; 3. Б1тпейт1ндей кер1нет1н ресурстар; 4. Тепе темендеген енд1р1ст1к стандарттар; 5. Кызметкерлерд! ез функциялырына юрелн М1ндеттерд! шешумен -тана шектейт!н мекеме курылымдары; 6. Жумыс ТИ1МД1Л1ПН багалаудыц к,ате керсетк1штер1не непз- делген есепке алу жуйеа; 7. Компания мен сыртк,ы контрагенттер арасында кер1 бай- ланыстыц болмауы; 61

Джон Коттер 8. Корпоративтк мэдениегпн, еюжуздтктен, езект! меселе- лерд! ашык, талк,ылаудын, жок,тытынан, ак,параттын, «суз- пден» ет1П к,ана айтылатындьи^ынан зардап шегу1; 9. Жумыстын, кеплп мен куйзел1стен туатын жа^ымсыз фак­ торларды елемейлн адам психологиясынын,ерекшел1п. Ток,мейшд1кт1н, тотыз себеб1н тарк,атып берген Коттер статус- квонын, сацталуына себеп болар осындай жа^ымсыз жагдайлар- ды жете бамламаудан сак,танум ундеп, адамдарды езгёркке шу^ыл К1р]суге шак,ырудын, то^ыз тэсш1Н усынады: 1. Компанияда цолдан датдарыс жасацыз Ол уилн ком- панияны эдеЙ! шытынта урындырып, менеджерлерд)н осал тустарын бэсекелестермен салыстырыцыз. На ^ыз кешбасшылар таби^и дащарыстыц басталуын кут!п отырмайды, датдарысты ездер! к,олдан уйымдастырады. Олардын, кейб1р1 жасанды да^дарыс экелген аук,ымды шьчын м на адамдарды уйк,ысынан оятады деп есеп- тейд!; 2 Эс)ре ысырапшылдыкда жол бермеу; 3. Жалпы туам мен сауда табысы керсетк!Штер1Н1ц жэне ен- Д1Р1СТ1К циклд1ц мерз)м1н к,ыск,арту сияк,ты жумыстардын, межес<н он,ай орындаум келмейт1ндей ет1п жотарыла- тып ж)беру; 4 Ж умысты функционалдык, керсетк)штер бойынша тана баталауды дотару; * колдан датдарыс жаса - сгеа!:е а СП515 - вызвать кризис * менеджерлерд1Ц осал тустарын бэсекелестермен салыстыру - ехрохе тападегз 1:о т а ^ г \\л/еакпе55е5 У15а-а-У15сотре!:)1:ог5 - выставить напоказ основ­ ные слабости менеджеров в сравнении с конкурентами * эаре ысырапшылдыкка жол бермеу - е11пгнпа1:е оЫоиз ехатр!ез о^ ехсехз - устранить явные излишества * межен! жотарылатып Ж1беру - 5е! 1:агде1:$ 50 Ь:дЬ - установить настолько высокие контрольные задания + жумысты функционалдык керсетк!штер бойынша мна ба^алауды дота- ру - 5Юр теазиппд 5иЬтИ рег^огтапсе Ьазес! оп1у оп пагго\\л/ ^ипс1::опа1доа!з - прекратить оценку работы подразделений исключительно по их функциональ­ ным показателям 62

63ГЕР1СТ1Ц АЛДЫНДА БОЛ 5 Ужымды кпиенттерд)н к,анамттануы, к,аржылык, керсетк)штер мен бэсекеге к.аб<летс!з ен<мдер туралы хабардар е т т отыру; 6. Тутынушылар, жетк1зушшер мен акционерлерд[ц арыз- шагымдарын есепке алып отыруды жолга к,ою жэне ком- паниямен б1рлес1п жумыс жасайтын муддел! адамдарга ашык, болу; 7. Жиналыстарда нак,ты жатдай букпес1з баяндалып, про- блемаларды ашык, талк,ылау уш1Н сырттан кецесштер шак,ыртып, баск,а да сеымд! аппарат кездер1н пайда- лану; 8. Корпоративтк баспасез беттер1нде мекемен)н езекл проблемаларын э д т талцылауды эдетке айналдыру жэне жетекш! эк1мгерлерд1ц сухбаттарын жариялап туруга баса назар аударып, к,ызметкерлерд1 жалган оптимизм- мен алдарк,атуга жол бермеу; 9. Эзгеркпен келер игшктерд! насихаттауды эсте ток,татпау керек. Ужым тэуекел деп та6ыск,а умтылса гана орасан мумк1нд)ктерге кенелет1И1н, ал к,алыпты жагдайды сак,тап к,алуга тырысса, ешк,андай жак,сылык, кутпей-ак, к,ойса да болатынын у-гын-ганы абзал. Компанияныц баск,арушы буыны аса сак, менеджерлер- ден турса, олардын, ешк,айсысы да ужымды реформалар мен трансформациям багыттау уш1н батыл к,адам жасай алмай­ ды, сэйкеанше тубегейл! езгер1ске орын жок, деген сез. Мундай жагдайда директорлар кецес! кешбасшы болуга к,аб1летт1 адам­ дарды 1здеп тауып, оларды басшылык, к,ызметтерге тагайында- ганы жен. * ужымды клиенттерд!ц к,анагаттануы, к,аржылык, керсетк:штер мен бэсекеге Кабшетаз ен:мдер туралы хабардар етт отыру - 5епс{ тоге с!а^ сиз1:отег за!:!5^ас1::ог) апс! йпапаа! рег^огтапсе - шире информировать сотрудников об удовлетворенности клиентов, о финансовых показателях + мекемеыц езекп проблемаларын эдш талк,ылауды эдетке айналдыру - ри1: тоге Ьопез!: сЧ5си5510П5 о? 1Ье ^гт'5 ргоЫетз - уделять больше внимания честным обсуждениям насущных проблем 63

Джон Коттер Екшшн кезец. бзгеркке басшылык, жасар топтыц басын б)р)кт)р!ц!з Б1рде-б1радам,0лт1пт1ашса алак,анында,жумса жудырытында устайтын к,ызыл кез бас директор болсын, компаниянын, ре­ формата к,атысты мэселелер1н жалтыз ез! шеше алмайды. Сондык,тан бул жерде езгеркке басшылык, жасар топ к,уру- дыц мацызы зор жэне мундай топ езгер1спн, бастапк,ы кезец1нде жасак,тал-ганы жен. Коттер реформаторлар тобын курудыц жарамсыз ек! жолын мысалта келлредг Б1р1нш! жатдай: Ынталы топтын, басында бар шаруаны ез1 шеш1п уйреып к,алмн бастамашыл дара-директор отырады. Ол ак,ырында ужымды жумылдыра алмай, ок,шауланып жалтыз ез1 к,алады. ЕК1НШ1 жатдай: Топты б)р департаментт1ц ди- ректорына баск,артып к,ояды, б1рак, онын, курамына ык,палды тулмлар К1рмейд1. Ек1 жатдайда да топтын, жумысы узак,к,а бар- май курдымта кетед!. Нарык,таты жатдай кун сайын кубылып турман к,аз1рпдей за- манда нак,ты эр1 ти1мд[ шеш!м к.абылдаут'а к,ажет шынайы аппарат басшылардын, да, к,олында бил!п жок, топтардыц да к,олында бола бермейд!. Сонымен к,атар, олардын, кеб1ан1цуак,ыты жок,, нэтижес1н- де адамдар да опарта онша сеым арта к,оймайды. Демек, сен1м жок, жерде ужымды езгер1сгер жасаута умтылдыру мумюн емес. Мундай жа^дайда к,ызметкерлерд1ц сен1М1не ие бола алатын тандаулы топ к,ана ти1мд1 эрекет ете алады. Мундай топтыц курамын анык,тауда мынадай терт елшемге суйенген жен: ж жотарылауазым; ж кэс)би б<л<к; * езгеркке басшылык жасар топ КУРУ - сгеа1:!пд ^Ье ди!с11пд соа1Шоп - соз­ дание руководящую коалицию * жотары лауазым - р03!110п ро\\л/ег - высокое служебное положение + кэаби 61Л1К- ехрег^зе - профессиональная подготовленность 64

63ГЕР1СТ1Ц АЛДЫНДА БОЛ * сетмдЫк; ж кешбасшылык, к,асиет. Реформаторлар тобын жасак,тауда онын, курамына ек1 турл! к,асиетке ие адамдарды к,осудан аулак, болу керек. Б1р1ншю - езген1ц п1К1р}н елемейлн, ешк1мн]ц муддес1мен са- наспайтын, тек ез ойын гана жен керелн ез1мш1Л адамдар. ЕК1НШ1С1 - ешк,ашан арк,а суйеуге болмайтын адамдар. Кот­ тер оларды жыланга тецейд!. Олар адамдарды б!р-б!р1не айдап салып, есек тасып, б1р1н-б1р1не жамандап, к,ызметкерлерд1 61р- б1р!мен алацсыз араласа алмайтын жатдайга жетк1зед[, ак,ыр соцында ужымнын, ынтыма-гын ыдыратып тынады. Реформаторлар тобында ец алдымен езара се тм орнату к,ажет. Сен!м бар жерде гана келюп жумыс жасау оцайга тусед!. Уилнш) кезец. Ба^ыт-батдар к,алыптастырып, стратегия эз)рлец)з Трансформацияны ез компанияларында ек!м ш тд)к пен микроменеджментке салына отырып жасауга тырысатын кэс1п- керлер Коттерд! к,айран к,алдырады екен. Оныцжазуынша, багыт- батдардан бастау алатын тэсш гана статус-квоны к,оргайтын консервативт1к куштерд! тойтарып, езгер)скеаса к,ажетк,озгалыск,а серп1Н 6еред[. Ба-тыт-ба-гдар езгер1С кез1нде уш мак,сатты кездейд!. 1 езгер)ст!ц жалпы батытын нак.тылап беред), жузде ген, Т1ПТ1 мындаган жедел шеш1мдерд1 к,абылдауды жецш- детед!. ^сен1мд)Л!к -сгес<1Ы1!1:у-доверие * езара сеым орнату - ез1:аЫ)5Ь а с!1та1е о^ ти^иа! 1гиз1: - установить атмос­ феру взаимного доверия * ек!мш!лд1к - аи{)юп1:апап с1есгее - авторитарные указы ^ езгерЫц жалпы ба^ытын нак,тылап беред! - Ис1аг!^е51Ье депега! с^гес^оп ^ог с^апде - ясно очерчивает общее направление изменений 65

Джон Коттер 2. бзгерклн, алмшк,ы кезен,1ндеп к,иындык,тарм к,ара- мастан, адамдарды езгерк арк,ылы келер жет!ст!кке к,ы- зыкуыра отырып, дурыс батытта эрекет етуге ынта- ландырады 3 Эртурл) адамдардын эрекелн уйлест)ред] Болашак,ты кездеген батдарлама ба-тыт-ба-гдарды да, страте- гияны да, жоспарды да, бюджетт! де к,амтитын болмндык,тан, ол к,арапайым эр! туанкт! бол-ганы жен. Басшылар ба^ыт-ба^дар мен стратегияны ойластырады. Ба- М1Т-багдар деген!М!з жарк,ын болашак,к,а ба-гытталмн нак,ты эр! уэдеге сай езгер!С, стратегия дегеым13 батыт-батдарды жузеге асыру принциптер! мен тэстдерк Ал менеджерлер жоспар мен бюджетт! атк,арады. Жоспар - бул стратегияны кезендерге бел!п, жузеге асыру жэне нак,ты М1ндеттерд! орындау кестеан бек!ту, бюджет болса, жоспарды к,аржылык, жобалар мен нысаналы багдарламалар-га айналдыру. Компаниялар к,айта к,уру багдарламасы эуел баста 6олашак,ты дурыс бамлаудан басталмаса, бастама келешекте ез!н-ез! ак,та- майды. Кез келген реформа компаниям катысты адамдардын к,ызметкерлер мен клиенттер, акционерлер мен жетюзушшер жэне жерг!Л1кт! тур-гындар удес!нен шы-гуы ти!С. 6згер1С болашактын камы уш!н кейб!р топтар-га нуксан келт!- ру! мумк!н. алайда юмын. болсын занды муддес!н узак уакыт на- зардан тыс калдыра алмайды. Эдетте эд!летс!3 кэс!пкелер -гана к,ара басынын, к,амын ойлайтын ба^ыт-батдарды басты мак,сатк,а айналдырады. К1тап авторы кейб!р компаниялардын, болашак,к,а деген батдарын уэдеге бай, б!рак, ипл!КТ1н, жолын да, жетн де нак,- тыламайтынын айтады. Коттерд1н, жазуынша, ба-тыт-ба-гдар - бул к,амзм тускен арман мна емес. Компаниянын, болаша^ына ^ адамдарды дурыс багытта эрекет етуге ынталандырады - !{ то1:!Уа1:е5 ре- ор1е 1:о1:аке ас^оп 1П1Ье пдЫ: сИгес^оп - видение дает работникам стимулы дей­ ствовать в нужном направлении + эртурл! адамдардын эрекетш уйлест:ру - соогс1!па1:е 1Ье ас1:юп5 о^ с)!^егеп! реор1е - кординировать действия разных людей 66

03ГЕР1СТ1Ц АЛДЫНДА БОЛ умп арту уш1н мекеме ба-гдарын к,алыптастыруда ресурстар мен элеуетт; мумк1нд1ктер ескершген жен. Мазмунды батдарлама к,ызметкерлер жумыста басшылык,к,а алатындай, нен!ц мацызды, нен)цк,ажетекен1н кей!ннентепт1штеп тус!нд)ре бермей-акбарынша угыныкты ет!п жазылута ти!с. Адам­ дар б!рден утына алмайтын еюушты кужат акыр сонында пайда- сыз б1р бума кокыс кагазга айналады. 6згер1ске батыт-багдар берер ык,палды батдар темендеп талаптарга сай болуы ти1с: * О й м к.онымды - 6олашак,тыц сурет1н кез алдыца елес- тете алатын; ж К,алаулы - к,ызметкерлер мен тутынушылардыц, сондай- ак, акционерлерд1ц узак, мерз1мд1 басты мудделер!не сай; ж Орындалатын - к,олдан келетн мак,саттарды к,амту; ж Икемд) - бастамалар мен баламалы шеш1мдерге орын к,алдыру; ж Тус!н<кт! - бес минут 1Ш1нде баяндалатын, ест1ген к,улак,к,а у-гынык,ты. Батыт-багдар жогарыдаты талаптарта сай болганы жен. Терт)нш< кезец. бзгеркке бастайтын жаца ба^ыт-ба^дарды тус!нд!р)ц'з Болашакда деген багдар кэс1порын жумысшыларыныц кеп- ш1Л1Г1не тус1Н1кт1 болып, алда тур-ган м!ндеттер мен оларды шешу жолдары туралы ортак, тус1Н1к к,алыптас^анда гана стратегиялык, к,ужаттыц жасампаздык, к,уаты барынша ашыла туспек. Ужымныц басым бел1п компанияны к,айта к,урута муддел! болса гана багыт- ба-гдар мотивацияны арттырып, ортак, ерекетт!ц берекет! болады. + ойм к,онымды - 1тад1паЫе - мыслимый * к,алаулы - с)е51гаЫе - желанный ^ орындалатын - ?еаз)Ые - выполнимый * икемд) - ^ех<Ые - гибкий * туанкт) - соттип!саЫе - доходчивый 67

Джон Коттер Кеп жагдайда батдарламаны Э31рлеуш1лер к,ужатты к,абылдай сала, оны ужым толык, тус!нет!ндей, езгер!с тестдер!н бэр! б1рдей шубэс13игер1п алатындай эрекет ете бастайды. Мундайда басшылык,к,а алатын келеа жет1 ереже реформа жен1нде ортак, туанк к,алыптастырады. 1. К,арапайымдылык,: Жумыста кэс!би-техникалык, тшмен сейлемеу. 2. Метафораларды, аналогиялар мен мысалдарды пайдала- ну: Бейнелеп айтылтан 61р сез жалык,тырар узак, 61р баян- дамадан пэрменд!. 3. Упт-насихаттын, алуан тур!н к,олдану: Тужырымдаманын, мэн1 мен мацызын туанд1рет1н кез келген 1р1 де шагын жиын, хаттар мен материалдар, ресми эр! бейресми 1С- шараларда^ы талк,ылаулардын, пайдасы зор. 4. Айта беру, айта беру: Адамдар идеяны б!рнеше рет ест!- геннен кей!н гана у-гады. 5. Онеге болу. Егер жауапты к,ызметкерлер ез!н!н, 1С-эре- келмен тужырымдамадагы талаптарды бузса, бум н деЙ1н жасалмн насихатжумыстары зая кетед!. 6 Сэйкесс)здеу кер)нген тустарын тус!нд)ру: Басшылык,- тын, 1с-эрекет1 мен компанияныц ба^ыт-батдары к,айшы кел!п жатса, барлык, упт-насихаттыц к,уны кек тиын. 7. Хабар алмасу: Ак,паратты екеуара п!К1р алмаса отырып утыск,ан жак,сы. Сэтт! шык,к,ан реформалардын, барлы-гында да нак,ты су- рак,тарды шешуге к,иналмн, езгер!ске бой уйрете алмай жур­ ген к,ызметкерлерге компания басшылы^ы т!келей ездер! жа- н,а тужырымдаманын, мэн-ман,ызын жан-жак,ты жалык,пай тус!нд!р1п отырмн. Сонымен к,атар, турл! ден,гейдеп менед- жерлер кундел!кт! к,ызмет!Н езгер!С тур^ысынан к,арай отырып +кзрапайымдылык * 51тр11С11:у - простота * енеге болу - !еас) Ьу ехатр1е, \\л/а!к 1Ье 1:а1к - личный пример ^ сэйкесаздеу кер!нген тустарын тус!нд!ру - ехр1апа1:!оп о^ 5еет!пд !псоп- 51з1епс!е5 - разъяснение кажущегося несоответствия действия провозглашенно­ му курсу 68

63ГЕР101Ц АЛДЫНДА БОЛ атк,ар-ган. Сондык,тан, упт-насихат бул тек б!р к,о-гаммен байла- ныс бел!М1 жург1зген жумыстыц нэтижеа емес. Тек 1ШК1 коммуни­ кация жан-жак,ты уйлес1м тапк,ан осындай ортада гана компания басшылыгы езгер1СТ!ц мак,сатын к,айта-к,айта талк,ылауга к,улык,ты болатын кер]нед1. Басшылардыц езгер!с тужырымдамасына к,арама-к,айшы эрекет! к,ызметкерлерд1ц езгер1С жоспарына деген сеымне келецке тус!р1п, улкен зиян типзедг Сондык,тан: а) беткеустар басшылар жаца бастаманы ез жур1с-турысымен дэлелдемесе, к,ызметкерлерд1 жацалык,тыц жак,сылыгы мен эд1лд1пне сенд1ру оцай емес; э) жаца тужырымдама сэтт! тус1нд[р1лген кунн1ц ез1нде, бас менеджерлерд1ц сез< мен [С)ндеп сэйкесазджт) дер кез1нде анык,тап эр) жойып отыру уш!н олардыц жур1с-турысын унем! к,адаталау керек. Ек!жак,ты аппарат алмасудыц пайдасы зор: кер! байланыстыц арк,асында аз бурые багытпен келе жатк,аныцызды, сондык,тан езгер!С тужырымдамасын тугел!мен к,айта к,арау керек екен!не кез1Ц!з жетед!. Бурые жолмен аттанып, езгелер амалсыз ерелн батытк,а бет ал-ганнан гер1, к,иын да болса ез к,атецд! ертерек мо- йындап, езгер!сжоспарын жет1лд1ргеннен кеп утылмайсыз. Соныдык,тан терт1нш1 кезецде езгеркке к,ажет жаца багыт- багдарды барынша тус1НД1р1п багыцыз. Бес!нш< кезец. К,ызметкерлерге кен аук.ымды эрекеттерге бар ум е к те т бер]Н'з Ужымныц басым бел!пн к,атыстырмай, трансформация- дан еткен компаниялар некен-саяк,. Егер адамдар ездер!н ортак * сез бен }степ сэйкесаздкт) аныцтап эр1 жойып отыру - (Мес! апс! е11т!па1:е с115сгерапс!е5 Ье№ееп \\л/огс15 апс) с)еес15 - обнаружить и устранять расхождени слов и поступков + бурые жолмен аттану - ЬеасЧпд ой )п ^ е \\л/гопд с1!гес1:10п - следование по ошибочному пути 69

Джон Коттер кке араласудан тыс калмндай сез!нсе. олардын кандай да 61р жанашыл бастамага атсалысум кулкы да. каукары да болмайды. Нэтижес1нде, к,улык,сыз к,ызметкерлерд1 жетелеп отыру уш1Н ме- кеме жетекш1лер санын кебейтуге мэжбур болады. Мундайда кез келген компания-га келес1дей кедергшермен куресугетура келед!: мекемедеп аты бар, заты жок, курылымдар, к,ызметкерлер 61Л1КТ1Л1Г1Н1Н, жетк[Л1КС13Д1Г!, кадрлык, жэне ак,па- раттык, шектеулер, сондай-ак, консервативтк басшылык,. Мы- салы, тутынушылар муддеане сал^ырт к,арайтын к,урылымдар езгермеЙ1нше компания басшыльчы тутынушыны жотары к.оятын ба-тыт-батдар к,алыптастыра алмайды. Сонымен к,атар, езгерк кез1нде кертартпалар да аяк,к,а тусау болады. Журт жалалы етед! деген к,орк,ыныш, саяси есеп пен нэтижеге тез арада к,ол жетк1зуге деген кулшыныс сияк,ты факторлардын, эсер!нен басшылар «к,иын к,ызметкерлермен» ашык, эн,г1мелесуден тартынады. Ондай к,ын,ыр к,ызметкерлер жоспардын, дер кез1нде орындалуын тежеп, шу^ыл шаралар к,олданум кедерг! келт1ред1. Басшылык, кертартпаларды той- тарып тастамамн сон,, жалпы ужым жумыск,а деген ынтасын жоталтады. Одан белек компания к,ызмет1н жак,сартуга ба^ытталмн аук,ымды жобаларды 1ске асыру кезтде к,ызметкерлерд1н, жан,а жа^дайда жумыс 1сгеуге дайын емест1п жи1 байк,алады екен. Орине, бул олк,ылык,тыц орнын толтыру уш1Н 6[л1кт!л1кт1 арттыру курстары ашылады. Б1рак, дер кез1нде етюзшмеген сон,, мундай курстардын, берер! мардымсыз немесе к,ажет бш1м бере алмай­ ды. Жомрыда аталмн кедерплер уак,ытында жойылып отырмаса, белсенд! к,ызметкерлерд1ц ез! жан,ашыл идеядан кен,1Л1 к,алып, езгеркке ба^ытталмн барлык, 1С-шара тукке тур^ысыз болып к,алады. *тутынушыны жогары коятын ба^ыт-ба^дар - сиз^тег-^осизес) у)з:оп - ви­ дение, ориентированное на интересы потребителя * саяси есеп - роМса! сопз:с!ега1:оп - политические расчеты 70

ЭЗГЕР1СТ1Ц АЛДЫНДА БОЛ Ток,етер!н айтар болсак,, бес1нш1 кезен,де езгер1с кез1нде кез1ге- Т1н кедерг1лерд1 ецсеру уш1н к.ызметкерлерге кец аукымды эрекеттерге барум е к те т бер)Н'з Алтынш ы кезец. Ж ылдам жетктчктерге к.ол жетк<з<н'з Аукымды езгер<ске уак,ыт к.ажет Кейде Т1ПТ1 узак,к,а созы- лып кетед!. Эрине, езгер1ст1н, нагыз жак,таушылары к,иындык,тан к,ашпайды, езгер1ст[ц олжасына да кеп алацдамайды. Алайда к,ызметкерлерд1н, кепш)Л1п жумсалган к,аражат пен куш-ж1герд!н, етем1н ез кез1мен керпс! келед]. Кумэншшдерге дэлел керек. Жаца идеяныцти1мд!Л1пн дэлелдейт1Н нак,ты деректерд1ц кез ал­ дында бол-ганын к,алайды. Оган к,оса, езгер1скежумсалыпжатк,ан шыгындар компания-га к,атер тенд1рмейт1н1не кез жетк1зпс1 ке­ ледI. Компанияны тубегейл! езгертуде алташк,ы нэтижеге тез!рек к,олжетк1зуаса мацызды. Жылдам жет!ст1кешк1м шубэкеллре ал- майтындай нак,ты ер1 анык, болганы жен. Ол уш!н жылдам жет1ст1к темендегщей уш талапк,а сай бол-ганы абзал. Сонымен, жет1ст1к: ж айк,ын болганда -тана кепшшк муныц жай -тана жарнама емес, нак,ты к,ол жеткен желспк екен1н тус1нед1; ж анык, болганда гана оны бэр1 б1рауыздан мойындайды; ж езгер)С жолында^ы енбекке тжелей к,атысы болу- М ТИ1С. *к,ызметкерлерге кен, аук,ымды эрекеттерге баруга ек!лет беру - етро\\л/ег1пд е т р 1оуеез ^ог Ьгоас1-Ьа5ес) ас^оп - создание условий для широкого участия со­ трудников + аукымды езгеркке уак,ыт к,ажет - та]ог сЬапде 1:аке5 ^ т е - для фундамен­ тальных изменений нужно время * айк,ын - !1:'5У)51Ые - достижение очевидно * анык, - Л'з ипатЫдиоиз - достижение не вызывает сомнений * езгерк жолындагы ен,бекке т!келей к,атысы болу - !^'з с1еаг1у ге1а1ес) 1о сЬапде ейоП: - достижение непосредственно связано с процессом изменений 71

Джон Коттер Реформа басталганнан-ак, кейб1р керсетюштерд! кетере ал- сан,ыз, мундай жылдам желспк бук1л кеЙ1нг1 процеске алты ба^ытта он, эсер етед1. 1. К,урбандык,к,а турар к екен<н дэлелдейдгАлмшк,ы жет1ст1ктер езгер1ске кеткен уак,ыттын, зая болмаганына дэлел болады. 2 Реформаторлардыц ецбеп баталанады: Ест ен,бект1н, жемю н керу ужымнын, рухын кетер1П, к,ызметкерлерд1н, к,ызыгушылытын арттырады. 3 Батдар мен стратегияны ж еттд!руге кемектесед): Реформаторлардын, кдпына нак,ты жа-гдай туралы шынайы деректер тусед!. 4 Арам ойлылар мен ез)мшш к,арсыластардыц уэж)н жок.к.а шытарады: Керсетк1штерд1н,жак,саруы еск1 жуйе- Н1 жак,таушы кертартпалардыц аузын жабады. 5 Басшылык, кт)нбасы-к,асында болады: Басшылар ез гер1СТ1н, ойда-гыдай жур1п жатк,анына кез жетк1зед!. 6. Куш б)р!гед): Бейтараптар реформаторлар жа^ына шы- мды, унс13бак,ылаушылар белсенд! к,атысушыларта айна- лады. 6згер]С узак,к,а созылатындык,тан, желстктер мен жылдам жец<стерге к,ол жетк)зу езгер!С кез!ндеп уак,ытша к,иындык,тар + кубандыкка турар 1Секен<н дэлелдейд! - ргоу^е еу!с1епсе 1Ьа1: заспйсе аге \\л/ог111 II: - наглядно доказать, что жертвы стоят того * реформаторлардыц ецбеп ба^аланады - ге\\л/агс! с^апде адеп1:5 а ра! оп ^Ье Ьаск - приносить моральное удовлетворение реформаторам * багдар мен стратегияны жетшд!руге кемектесу - Ье1р йпе-1ипе У!5!ОП апс! 51:га1ед!е5 - помогать корректировать видения и стратегию * арам ойлылар мен ез1мш!л карсыластардын, уэж!н жокка шы^арады - ипс!егт!пе суп!сз апс! 5е1?-5е тп д ге5)51:ег$ - ослабляют влияние скептиков и ко­ рыстных оппонентов * басшылык Ы ц басы-касында болады - кеер Ьоззез оп Ьоагс) - сохранять поддержку реформаторов со стороны руководства + куш б!р1гед: - ЬиМ тотеп1:ит - консолидация усилий * жылдам жец!стерге кол жетк1зу - депега^пд з1юг1:-1:егт \\л/:п5 - генериро­ вать краткосрочные выигрыши 72

63ГЕР1СТЩ АЛДЫНДА БОЛ мен к,олайсыздык,тарды ак,тап алады, езгер:ст1ц болашагына де­ ген сеымд! арттырады. Ж ет)нш ! кезец. Жецктерд) кебейт)п, езгер]ст] удет)н<з Эзгер1С аякуалмай жатып басталмн <ске тусау салатын себептер жет)п артылады: реформам мурындык, бол-гандар жумыс ауыстырады; езгер!ске ереа жетер к,ызметкерлер тап- шы болады; кейб[р жобалардыц сэт! туспей жатады. езгер1СТ!ц к,арк,ынын жомлтып алмау уш1н мундайда жылдам жет1ст1кке жедел к,ол жетк1зуд!ц мыцызы зор. Десе де, ужымнын, езгеркке деген к,улшынысы бурк, еткен етк1НШ1 кец!л тана болса, онда жылт еткен жет1ст1кт! асыр салып тойлаудыц пайдасынан зияны кеп. Айталык,, ток,мейшд1к к,айта оралса, ужым тугел1мен пайдасы ша­ мал ы еск1 жолга к,айта тусед!. Ал егер жумысты соцына жетк1збей ужымды босацсытып алсацыз, езгер1ске к,ажет к,арк,ын саябырсып к,алады. 6згер1с куш ала алмай к,алса, бэр1 де кер! кету! мумюн. Эк1Н1шке к,арай, тэж1рибес13Д1ктен кейб!р мацызды мэсе- лелерд! ацгармай к,алады екенб13. Мэселен, б1р-б!р1не байланган курылымдарды езгерту уш1н онь;ц барлытын, атап айтсак,, депар- таменттер, енд1р1ст1к б1рлеспктер мен филиалдарды езгертуге тура келед!. Осындай 1ШК! байланыс езгер1с жасауды к,иындатып Ж!берген соц, трансформацияныц желнчн кезец!не жеткен мекеме менед- жерлер! езгер1ске кумэн келт1ре бастайды. К,ажетс13 байланыстарды жою трансформацияны ак,ыр со- цында жецшдетпек. езгер1стер 61рыцмй емес, к,алыпты жаг- * басталган кке тусау салатын себептер жет!п артылады - тапу ^огсе: сап 51:а1!1Ье ргосезв- многие факторы способны остановить этот процесс + куш ала алмай к,алады - сгШса! тотеп1:ит Ье 1оз1: -теряется критиче­ ский импульс усилий 73

Джон Коттер дайм айналып бара жатк,ан элемде мундай «улкен тазалык» к,айта к,урудын, болашак,тат-ы багдарламаларын жузеге асыру мен стратегия ауыстыруды жен,1лдетед!. Жет1нш1 кезен,де осылай жен'стерд) кебейлп, езгерктч удет<н'з Сепз)нш< кезец. Ж умыстаты жаца урдкт) жаца мэдениетке уластырыцыз Мэдениет деген!М13 - М1нез-к,улык, нормалары мен ортак, кундылыкуар. М1нез-к,улык, нормалары - эрекететуд<н топк,а, ужымг*а немесе к,оммта тэн б ел гт) б!р жолы. Компаниядаты «кенекездер» эдетте жумыск,а жан,адан келген жас буыннын, бойына мекемеде к,алыптаск,ан урд1с пен дэстурд! С!н,1р1п оты- рады. К,алыптаск,ан мшез-купык, нормасына жат эрекет етсен,13, «жа- заланасыз». Ортак, кундылыкуар деген1М13- барлык, к,ызметкерге ортак, мэселе мен мак.сат. Ортак, кундылыкуар ужым муше- лер1н1н, кепш!Л1пн[н, жеке к,ундылык,тарына да айналып кетед!. М[нез-к,улык, нормасын да осы кундылыкуар к,алыптастырады. Сондык,тан ужым к,урамы езгерсе де, нормалардыц узак, уак,ыт езгермей сакуалып к,алатыны содан. ^ жец}стерд1 кебейт!п, езгер1ст1 удету - сопзоМаИпд да!П5 апс1 ргос!ис1пд тоге сЬапде - закрепление достигнутых успехов и углубление перемен * жумыстапэ! жаца урдЫ жаца мэдениетке уластыру - апсЬоппд пе\\л/ ар- ргоасЬез !п 1Ье пе^ сиНиге - закрепление новых подходов в корпоративной культуре * эрекет етуд)ц белпл! б)р жолы - с о т т о п ^ауз о? ас^'пд - общие способы действий * мэселе мен максат - сопсегпх апс! доа15- заботы и цели 74

63ГЕР1СТ1Ц АЛДЫНДА БОЛ Алып компанияларга тэн к,асиеттерд!ц б!р!, кейб!р элеумет- т<к куштер эр к)с!ге эсер етед), ал кейб!р!Н1ц белг!л! б[р к,у- рылымдар мен бел!мдерге тана ык,палы бар. Алташк,ысы кор- поративт!к мэдениет деп, ал кейшгю функционалдык, мэдениет деп аталады. Мэселен, тугел мекемеге тэн ортак, мэдениет бар жэне эр департамент^^ ез мэдениет! бар. Ортак, кундылыкуар кезге керюе бермейд!, б!рак, мэде- ниетпен терец тамырласып кеткен Сондыкуан м!нез-к,улык, нормаларына к,аратанда, кундылыкуар аса кеп езгермейд!. Егер жаца машыктар компаниянын дэстурл) мэдениелмен уйлеспесе, онда жумыс кер} кету! мумюн. Мекеме мэдениет! уш факторга суйенедк 1. Бойына м!нез-к,улык, нормаларын тез с!Ц!р!п алатын к,ыз- меткерлер корпоративтк мэдениет талаптарына сэйкес жумыск,а алынады. 2. Мэдениет - ужымныц жаца мушеане оныц айналасын- да-гы жуздеген к!С!Н!ц м!нез-к,улык,тары арк,ылы эсер етедг 3. Мэдениет адамта оныц тец!реп байк,амай к,алатындай елеус!з куйде эсер етед!. Сондык,тан оны талдау, лпт! отан ык,пал ету эсте мумк!н емес. Сег!31нш! кезецд! к,орытындылар болсак,, мэдениетт! бел- ден басып езгертем деу де бос эуреш ш к. ейткеы мэдениет - бул к,олта 1Л1нер нак,ты зат емес. Мекеме мэдениелн езгерту к,иын болгандык,тан, трансформация ек! не уш емес, толык, сег!з кезецнен турады. Сондык,тан да, оган б!рталай уак,ыт керек эр! езгер!СТ! баск,ару кепшт!кт1ц к,атысуын талап етед!. * элеуметт1к куштер эр кюге эсер етед! - 5оаа1 ^огсез айес^ еVе^уопе - соци­ альные силы воздействуют на каждого работника * мэдениетпен терец тамырласып кеткен - с)еер1у !пдга:пес1 !п 1Ье сиНиге - глубже вросли в корпоративную культуру + егер жаца машык,тар компанияныц дэстурл! мэдениелмен уйлеспесе - ^ ^ е пем ргас!::се5 аге по! сотра^'Ые ^ е 1:гас1!1:опа1сиНиге - если нововведе­ ния не согласуются с традиционной культурой компании 75

Джон Коттер езгерк удей тускен ортада басшы болу уилн бэсекелеслкке бел шеше юрюп, ем<р бойы уйретн)3 Коттерд1н, айтуынша, XXI мсырта сай компанияны к,урып, оны табысты е т т сак.тап к,алудыц ктт) - дурыс басшылык, ету. Кешбасшылык. автордын, пайымдауынша, бул жомры лауа- зым емес, карапайым кызметтен жомр^ы лауазымм деЙ1нп кез келген денгейде кер1н1стабатын бастамашылдык. Автор езгер<с удей тускен ортада жумыс жасайтын кеш- басшым ек1 фактордын, мацызды екен!н айтады: бэсекелесткке умтылыс жэне ем<р бойы уйрену Эм1р бойы уйренуден жалык,пайтын адамдарм мынадай к,асиеттер тэн: ж Тэуекелиллд)к - жайлы жатдайды немесе уйреншкл т1рш1Л1кт! курт езгертуге дайын болу; * Оз шама-шаркымен есептесу - желсткт! желп1нбей, СЭТС13Д1КТ1мойымай к,абылдай бту; * Тец)ректен туртпектеп п)к!р сурау - к,ажетт1 ак,параттар мен пайдалы усынысгарды жинап журу; * Муцият тыцдай б)лу - езгелерд1н, тю рне к,улак, асу; * Жаца идеяларта аш ык болу - ем1рл1к мэселелерге к,атысгы тыц ойларды к,абылдай бту. + компанияны курып, оны табысты ет1п сактап калудыц К1ЛТ! - кеу 1:осгеа^пд апс! 5и51э1п!пд а зиссезз^и! 0гдап1на1:10п - ключом к решению задачи создания и сохранения преуспевающей организации + езгерк удей тускен ортада - !п ап тсгеаз!пд1у сЬапдюд епУ1гоптеп1: - в условиях растущей нестабильности * ем1р бойы уйрену - №-!опд !еап*нпд - непрерывность обучения *тэуекелш1лд)к - Г1зк1ак!пд - склонность к риску + ез шама-шаркымен есептесу - ЬитЫе зе^-геЙейюп - скромность в са­ мооценке + теьфектен туртпектеп П1юр сурау - зо1ю1:а1:юп о^ ор1П!опз - живой интерес к мнению окружающих + мукияттындай бту - саге^и! 1!51етпд - умение внимательно слушать * жаца идеяларга ашык болу - ореппезз 1:о пе\\л/ №аз - открытость для но­ вых идей 76

63ГЕР1СТ1Н, АЛДЫНДА БОЛ Корыта айтар болсак,, автор бул кпапта езгер1ске жол ашатын сепз кезецд! сипаттайды. Мазмундама сон,ында к,ыск,а к,айырсак,, олар: 1 езгер)ст!ц ауадай кажет екен<н туанд<ру Нарык,ты жэне бесекелес компаниялардын, еымдерш зерттеу, жу- мыстыц кемш1н тустарын анык,тап, ужыммен талк,ылау. 2 Эзгеркке басшылык, жасар топ к,уру Басшылык, жа саута к,узыры жетет1н арнайы топ к,урып, тыцтылык,ты жумыс жасауга жатдай тугызу. 3. Ба-тыт-ба-гдар к,алыптастыру. Озгер1стерге жол ашатын тужырымдама жасау жене оны жузеге асыру уш1н страте­ гия к,абылдау. 4 Эзгеркке бастайтын жаца ба^дарды тус)нд!ру Жан,а тужырымдама мен стратегиянын, мен-жайын к,ыз- меткерлерге егжей-тегжейл! тус1нд1ру, сондай-ак, баста- машыларта к,арап бой тузеу уш1н енегел! м!нез-к,улык, улпс!н ойластыру. 5. Э к т е т л к беру. Кедерг1лерд1 жою, езгерк идеясында сен1мс13Д1к тудыратын жуйелер мен к,урылымдарды ауыс- тыру, жацаша ойлап, езгеше ерекет етелн тэуекелш1л адамарта к,олдау керсету. 6 Ж ылдам жетклктерге к,ол жетк!зу Кезге кер1нет1н он, езгер1стерд1 жоспарлау, оны орындау, сондай-ак,, бел- сенд[Л1пмен кезге тускен к,ызметкерлерге алтыс айтып, к,аржылай к,олдау керсету. 7 К,ол жетк)зген табыстарды баянды ету жэне келес) м)ндеттерге кешу. Кабтел бар к,ызметкерлерд! жумыск,а алу жене олардыц 61Л1П мен мансабынын есу1не ык,пал ету. 8 Корпоративлк мэдениеттеп езгер!стерд) тиянак,- тандыру. 6Н1МД1Л1КТ1 арттыру мен клиенттермен жумысты жет1лд1ру, к,ызметте басшылык, енегекерсет1п, менеджмент ТИ1МД1Л1ПН арттыр-ганы абзал. 77

Джон Коттер К1тап авторы сондай-ак,, еткен тэсыр мен осы тасырдаты компаниялардыц курылымы, к,алыптаск,ан жуйелер мен меде- ниет1н салыстырады. Келес! кестеге мук,ият к,арасан,ыз, буг1нп танда турл! уйымдар, мемлекетт1к жене жеке мекемелер еткен тасырдын, эд1стер!мен баск,арылып жатк,анын 6айк,айсыз. XX тасыр XX! тасыр К,урылым Бюрократиясы басым Бюрократиясы аз эр1 ережелер! санаулы шатын ужым Кеп децгейл) Денгейлер саны аз Баск,ару 6асшылык,тыц тана ко- Улкен басшылар кешбасшылык. лында етед1, ал теменп басшылык бас­ карумен айналысады 1шк1 байланысы берк 1шк! байланысы клиенттерге кыз­ мет керсетуге келгенде тана кке косылады Функционалдык, жуйелер Керсетк1штер саны аз ак,параттык, Эс1ресе тутынушыларта к,атысты жуйелер индикаторта бай акпараттык жу­ йелер Деректер тек менеджерлерд1н, Деректер барлык, к,ызметкерлерге тана к,олында ортак Тек бас менеджерлер тана жумыс К,ызметкерд1н, барлыты да кезен- берушиесебнен б!Л!М1нжетшд1р1п, кезен,1мен б1Л1М1н шындап, акыл- ак,ыл-кенес ала алады кецес ала алады Мэдениет !шк! к,арым-к,атынастарды рет- Сыртпен к,арым-катынас орната- тейд! ды 78

63ГЕР1СТ1Н, АЛДЫНДА БОЛ Б1рорталык,тан6аск,арыладыжэне Баск,ару 6ил1п мен шеш!м к,а- соны сакуап калуга тырысады былдау кукыгы кузырет!не карай 6эр1не б!рдей улест1ртед) Шеш1м к,а6ылдау узак,к,а созыла- Шеш1мдер тез кабылданады ды Саясиланган к,арым-катынас 6а- Адамдардын, арасында жарастык, сым бар, ашык эр! адал карым-к,аты- нас басым Аса сак, Тэуекелшш 79

КеШБАСШЫЛЫК, СЫНАГЫ Джеймс Кузес, Барри Познер 7Ж 7ате5 Кои^ея, Ваггу Ро^пег Авторлар Джеймс Кузес - лидерл1к так,ырыбын зерттеп журген бшкл маман. \\Л/аЧ $1гее^ 1оигпа1газет1н1н, жазуынша, ол - Американын, ок,у-атарту саласында^ы ен, мык,ты жиырма к,айраткерд1н, б1р1. Барри Познер - лидерлкт! насихаттап журген топ-менед- жерлерд!н, б1р!. Оны Менеджмент жен1ндеп халыцаралык, кен,ес Америкада-гы лидерл1к бойынша ен, узд1К 50 коучтын, к,атарына цосты. Ацдатпа Кузес пен Познер адамнын, лидер болып тумайтынын, оны уйренуге болатынын айтады. Авторлардын, пкршше, лидерлк - туаб1тт1 тулмлык, к,асиеттерд1н, жиынтьиы емес, ом1р жолында да- мытып, жетшд1руге болатын к,аб1леттер мен дагдылар. 80

к е ш БАСШЫЛЫК, СЫНАГЫ Кешбасшылык, - Ж)герл[ жанныц жеке эр! кундел)кт) тынымсыз атк,арар м)ндет! Авторлар лидерл1к феноменд! ширек гасырдан астам уак,ыт зерттеп, «Кешбасшылык, сынагы» атты К1тапты алташ рет 1987 жылы жариялаган. Одан 6ер1 бул ен,бек жиырма-га жуык, т!лге аударылып, ек1 миллионнан астам таралыммен таралды. Галымдардын,жазуынша, бул К1тап кешбасшылардыцужым- ды к,алай аса зор ктер ты нды рум жумылдыратынын ен,п- мелей отырып, к,ундылык,ты - эрекетке, арманды - ак,ик,атк,а, кедерг1лерд1 - жан,алык,к,а, 6ел1нуд! - б1рл1кке жене теуекелд; жец1с пен жет1ст1кке айналдырар лидерл1к машык,-тесшдерд! саралайды. Сондай-ак,, К1тап адамдар уш н сындарлы мумк)нд!кт! керемет жет)ст!кке уластырардай жатдай жа сайтын кешбасшылык,тын, к,ыр-сырына уцшед!. Джеймс Кузес пен Барри Познер кешбасшы к,а6шет1н дамы- туды - езж-ез) дамыту деп санайды. Кешбасшылык, сынатын ецсеру - кеш бастайтын ерк-ж1гер1 мен к,аб1лет1 бар адамнын, жеке ер! кундел!кт1 тынымсыз атк,арар М1ндет1. Ер1к-Ж1гер1 бар, ын­ талы ок,ырманта бул К1тапт1н, ак,ыл к,осып, жол керсетер! анык,. Кешбасшылык, - билк немесе ек!леттш1к емес. Бул атак, не­ месе 6айлык,та емес. Лидер болу к,а1тарман болу деген сез емес. Кеш6асшылык,тын, к,ыр-сырын тек тацдаулы жандар тана туане алады деген - жан,сак, п1К1р. Кешбасшылык, - к,анмен келген к,асиет немесе к,упия, 61р код емес. Кешбасшылык, - бул адамнын, туабпкен к,асиеттер1Н1Н, жиынтыты емес, уйренуге, шындаута жене жет!лд!руге болатын белпл! б1р датдылар мен к,а6шеттерд1н, ^ аса зор !Стындыру - де1: ех1:гаогс)}пагу 1Ь1пд5 с1опе - добиться выдающихся результатов * кундылык,ты эрекетке айналдыру - ТтапзТогт уа1иез 1п1о ас^опз - преоб­ разование ценностей в действия + сындарлы мумк1нд!кт1 керемет жет1ст1кке уластыру - 1:ит сЬа)1епд!пд орро- гШпМез 1п1:о гетагкаЫе 5иссе55е5 - превращать перспективные возможности в выдающиеся успехи + ез)н-ез: дамыту - 5е1?-с^е)ортеп{ - саморазвитие 81

Джеймс Кузес, Барри Познер жиынтыгы. Эрк,айсысымыздыц бойымызда б!р-б!р лидер ем!р суредг Сондык,тан кешбасшы болуды уйренуге болады. Оз бойыцызда^ы кешбасшыны оятыцыз. С етм ге ие болу - кешбасшылык,тын лреп Авторлардын, ойынша, кез келген кешбасшы жал^ыз жур1п алабетен 1стындыра алмайды. Себеб! лидерлк - кешбасшылар мен цолдаушылардыщ арасында^ы езара эрекеттеслк про цес1. Лидерл!к туралы к,озталмн сезд!ц бэр! к,арым-к,атынаск,а кел!п лрелед! Себеб! кешбасшылык, дегетмйз - к,арым- цатынас К,орк,ыныш пен шубэта непзделген к,арым-к,аты- нас ешк,ашан бер!к Т1рек бола алмайды. бзара курмет пен сеж м дЫ кке к,урылмн к,арым-к,атынас к,ана кез келген к,иын- дык,ты ецсер!П, соцына мацызды !3 к,алдырады. Жак,сы к,арым-к,атынас сеымге к,урылады. Олай болса, халык, лидерге сену уинн оныц бойынан к,андай к,асиет !здейд1. Галымдар зерттеу журпзгенде осы сурак,ты 1987-2007 жыл- дараралы^ында 75 мыцадамта к,оймн. Респонденттерлидерд!ц бойында болуы ти!с жуздеген к,асиегп ататан. Солардыц 1Ш!нде ок, бойы озык, болтан терт к,асиет мынадай: адалдык,, керегенд!к, Ж1герленд!руш1л!к жэне бшктшк. Адалдык,. Халык, кешбасшыныц соцынан еруден бурын, оныц сеымге лайык, екенше кез жетк!зг!С! келед!. Эрк!м ез ли­ * сен!мге ие болу - кешбасшылыктын, Т1реп - сгесНЬШТу 151Ье ^0ипс1а1!0п о^ 1еас1ег5Ыр - доверие - основа лидерства * колдаушылар - соп51:!1:иеп1:5 - окружающие * езара эрекеттеспк процес! - геаргоса! ргосезз - взаимный процесс * кешбасшылык - бул карым-катынас - !еас1ег5Ыр !5 а ге1а1:!ОП5Ыр - лидер­ ство - это отношения + коркыныш пен шуба - ^еаг апс< с^гиз^ - страх и недоверие * езара курмет пен сен!мд!Л1к - т и 1:иа! гезрес^ апс1сопй^епсе - взаимное уважение и доверие * адалдык * )юпез1:у - честность 82

кеШБАСШЫЛЫК СЫНАГЫ дер!не толык, сен1мд1 бол-гысы келед!. Эйткен! ешк1м де алданып, жер со-гып к,алгысы келмейд!. Керегенд)к. Журт кешбасшылардыц батдар байламы, бола- шак,к,а жоспары бар деп ум1ттенед1. Багыт-батдарды арман десек те, тагдыр десек те, мак,сат десек те, б!р нерсе анык,: халык, кешке еран десе, басшылар барар багытын бту! ти!с. Лидерд!ц ез багыт-багдарына жету жолына жалгыз аттануы керегенд1к емес, керюнше, калын букара менд! келешектю К1лт1н кешбасшымен б!рге 13дег1С! келед!. Ж!герленд!рушт!к Кешбасшы ортак, багыт-батдар жария- лау арк,ылы адамдарга шабыт бере бту1 ТИ1С. Кепш1Л!к лидерден ынта, к,уат жэне болашак,к,а он, кезк,арас кутед!. Бул кез келген уак,ытта аса мацызды, б!рак, белпс13Д1к жатдайында адамдарды зор мак,сатпен ал-га умтылдыру уш1н жан жылытар эмоциялармен басшылык, жасатан жен. Б!л!ктш!к. Егер адамдар лидерд1ц к,аб1лет!не кумэн келлрсе, оныц соцынан еру1 ек!талай. Кешбасшылар ез саласында тех­ никалык, жатынан бткт! болуы М1ндетт1 болмаса да, саясат пен стратегияны жоспарлауда к,аб1летт1 болганы жен. Сен1мге ие болу - кеш6асшылык,тыц Т1рег1. Жотарыдаты терт сипаттама « с е н !м д )Л )к кез<м болып есептелед!. Егер ужым жетекшюне сенсе, олар сол уйымда к,ызмет етет1Н1и мак,танышпен айтып журед!, ужымдык, рухжотары болады. Алай­ да егер ужым жетекшю сен1мс13 болса, к,ызметкерлер мук,ият бак,ылаганда гана жумысы нэтижел! болады. Ак,ша гана ынта- ландырады, кепт!ц кез!нше жумысын мак,таганымен, оцашада жамандайды, баск,а жумыск,а ауысудыц к,амында журед). Кешбасшылар сен1мдш!К мэселеане баса мэн беру! ти!с. Себе- 61 сен!м жок, жерде бейт де, ынта мен к,улшыныс та, еымдшк те болмайды. Бизнес бейтд тклц экономикалык, к,унын зерттеген * керегендк - ^ог\\л/агс1-)оок)пд - дальновидность * Ж1герленд)руш1л1к - 1пзр!Г!пд - воодушевление * б1Л!кт!Л1к - сотре!:епсе - компетентность + сен!мд1Л1к кез) - зоигсе сгес!!Ь!!!1:у - источник надежности 83

Джеймс Кузес, Барри Познер Фредерик Райхельд пен онын, эрттестер! бейшдшк жок, жерде ен1МД1Л1к 25-50 пайызта темендейлын анык,та-ган. Кузес пен Познер анык,тамн кешбасшылык,тыц б1р1нш1 зацы: «Хабаршыныц ез)не сенбесец, соз!не де сенбейс!Ц». Плану уш1н адамдар кешбасшыныц алдымен сез1н тыцдайды, сосын 1С1Нбак,ылайды. Хэбаршынын ез/'не сенбесен, сез/не де сенбейс/'н Кузес пен Познер анык,тамн кеш6асшылык,тыц ек!нш! зацы: «Сезде тур. Айттын ба. орында». Сонымен, бул К1тап улпл) кешбасшылык.тыц он мйнде- т<н сипаттайды. Б!р<нш! м)ндет. К,ундылык,тарыщызды айк,ындап алыцыз Лидерл!кт1н, басты шарты мен алмшк,ы М!ндет1 - принцип! бар адам болу. 6з нанымыцызга бер)к болмасацыз, адам­ дар соцыцыздан ермек туг!Л1, Т1ПТ1 к,асыцызга да жоламайды. Айналадамтардыц к,олдауына ие болу уш!н кешбасшы ез!Н!ц айтар соз1н б!Л1п, ортак, кундылыцтарды айк,ындап алуы шарт. 6з устанымыцызды табу уинн !шк! дуние^зге зер салы- цыз. Неге алацдайтыныцызды, неге сенет1Ц13Д! бшуге ти!СС!3. ^ улг!л! кешбасшылык - ехетр1агу 1еас1ег5111р - образцовое лидерство * он М1ндет - 1еп с о т т И т е п ^ - десять задач образцового лидерства + кундылыктарды айкындау - с1ап1у уа1ие5 - прояснить ценности * 1ШК1дуниец!зге зер салу - ехр!оге уоиг !ппег ТжггЛогу - заглянуть вглубь се­ бя в поисках 84

КеШБАСШЫЛЫК, СЫНАГЫ Егер ез1н,1зге 6эр!б1р болса, баск,алардан не кутуге болады? К,ундылык,тардыц айк,ындыты С1зге к,иын шеш<мдер к,абыл- дау^а, батыл эрекет етуге, б1р сезбен айтк,анда, та^дыры- цыздыц л зп н ш ез колыцыз^а а л у м сен1мд1Л!к бередг К,ун дылык,тар не уш1Н керек? 1 К,ундылыктар жол нуск,айды К,ундылык,тар эрекетке басшылык, етед1. Олар б1зге не 1стеу, болмаса, не 1стемеу керек екен!н керсетед!. К,ай кезде «иэ», к,ай кезде «жок,» деу1М[з керек екен1н айтады. Мэселен, эр алуандык, инновация мен к,ызметке жол ашады деп сенсец!з, онда С13Д1Ц п1К1р!Ц!зге к,айшы айтыл-ган езген!ц ойын кес!п тас- тамайсыз. Себеб! эр алуандык, жаца идеяларта бастай- ды. Егер дербест!к пен бастамашылдык,ты 6а*ыну мен бойсунудан артык, багаласацыз, онда азд1Ц ойыцызды к,ате деп есептейлн менеджер!Ц13ез П1К1р!н ашык, айтудан именбейдг 2. Ортак, к,ундылык,тар арк,ылы ортак, тус1Н1к к,алыптасады. Жеке, топтык, немесе ужымдык, к,ундылык,тар уйлес1м тап- к,ан уак,ытта таск,ында-ган зор к,уат пайда болады. Эр адам команданыц б1р белшег! екен1н сез1нсе, бурмалаусыз байланыс орнап, шеш1м к,абылдау процеанде ЭД1ЛД1Кар- тады. Егерлидер ужымта тэн емес к,ундылык,тарды к,олдаса немесе к,ортаса, ол ешк1мд1 ортак, эрекетке жумылдыра ал­ майды. * киын шеш1мдер к,а6ылдау - таке 1:Ье 1:оидЬ с1еаз!0пз - принимать труд­ ные решения * батыл эрекет ету - ас! с!е1:егт!па1!оп - действовать решительно +та^дырыцыздыцлзпнж ез колыцызга алу - 1:аке сЬагде о!\" уоиг 11^е- будьте истинным хозяином своей жизни + кундылыктар жол нускайды - уа1иез дшс!е из - ценности ведут нас * эр алуандык, - (Луегз^у - разнообразие * ба-гыну мен бойсуну - соп^огт)1:у апс) оЬес^епсе - подчинение и послу­ шание * бурмалаусыз байланыс - ассигасу о? соттип!са1:юп - точность коммуни­ кации 85

Джеймс Кузес, Барри Познер 3 Ортак, к,ундылык,тар оц езгерктерге бастайды Зерт- теулерге Караганда, ортак, к,ундылык,тарта арк,а суйеп, корпоративл мэдениет орнамн уйымдар ез саласында ок, бойы озык, екен. Олардын, табысы терт еседен де жыл­ дам ескен; Жумыс орындарын к,уру к,арк,ыны жел есеге жомры болтан; Акцияларыныц бамсы он ею есе жылдам ескен; Пайда керсетюштер! 7,5 есеге жо-гары болтан. Бул мемлекетт1к секторда^ы уйымдарга да к,атысты. «Кандай ортак, к,ундылык,тар мацызды?» деген сурак,к,а ав- торлар «узд1к к,ундылык,тар жиынтыгы жок,» деп жауап беред). Десе де, корпоративлк к,ундылык,тардыц уш нег1зг1 ба-гыты бар: Э т м д ^ к л ц жотары стандарттары; Адамдарта деген цам- к,орлык,; Ерекшел)к пен мак,таныш сез)М) Авторлардыц жазуынша, кешбасшылар ез к,ундылык,тарын езгелерге куштеп таца алмайды. Керюнше, адамдарды ортак, кундылык, к,алыптастырум белсенд! к,атыстыру керек. Ортак, к,ундылык,тар - тындау, бамлау мен кел1С1мге келуд1ц нэтижес!. Ортак, к,ундылык,тардыц жалпы туаню мэл1мдемемен емес, процесте пайда болады. Колдаушылар бул к,ундылык,тардыц к,алай жузеге асатынын, сонымен к,атар, !ске аск,ан жащайда ез к,ызметтер1не к,алай эсер ететнн 61лу1ТИ1С. Оз цундылытыцызды анык,тап алу уш1н мына жаттыг/д орындацыз. ез[Ц'зге алтысхат жазыцыз. Жыл адамы рет1нде танылдыцыз дел1к. Салтанатты шарата жуздеген адам жиналмн. Б1рнеше К1С!ге сез бер1лмек. Олардыц аз туралы не айтк,анын к,алайсыз? Кай к,асиет!Ц1з бен к,абшет1Ц1зд1 айтк,анын к,алайсыз? * ортак кундылыктар оц езгер)стерге бастайды - зИагес! уа!иез таке а с№е- гепсе - общие ценности играют важную роль * ен1МД!Л!КТ1ц жогары стандарттары - ЫдЬ рег^огтапсе 51:апс1агс!5 - высокие стандарты производительности + адамдар^а деген камкорлык - а саг!пд ай!^ис1е аЬоЩ реор1е - бережное отношение к людям * ерекшел1к пен мактаныш сез!М1- а 5еп$е о? ип:диепе55 апс! рг!с1е - ощуще­ ние уникальности и гордости * ез:ц!зге алгысхат жазу - \\л/п1:е а 1:г)Ьи^е 1:о уоигзе^ - напишите себе посвя­ щение 86

КеШБАСШЫЛЫК, СЫНАГЫ Куштарлытыцыз бен к,ундылык,тарыцыздыц к,айсысын атап етс1н? Эм1рден не к,алайсыз? Неге? С13Д1Ц к,алауыцыздыц, ягни езге ем1рде мацызды нэрселер С13Д1Ц к,ундылык,тарыцыз болып саналады. Ек)нш) м<ндет. Улг! керселц'3 Кешбасшы болудыц басты к,иындыгы сол - лидер ердайым ел алдында. Журт унем! С!ЗД1 6ак,ылап, С13Д1сез етед!. Олар унем! сен1мдш1пц1зд1 сынайды. Сондык,тан да ел алдында улп керсету аса мацызды. Улп болу деген1М13- к-эрекет, ягни сез бен 1СТ1Цсэйкес- Т1Г!, уедеде туру. Сондык,тан ортак, к,ундылык,тарды багалай бшу- Д1цжарк,ын улгюн керселп, баск,аларта да солай етуд! уйрет!Ц13. Кешбасшылардыц миссиясы - к,ундылык,тар мен стандарт- тарды паш ету. Олардыц к.асиетт[ борышы - ез к.абтет)не к,арай к,ундылык,тарга к,ызметету. Ол уш1н не !стеу керек? 1 У а ц ы т пен назарды ак,ылмен жумсаныз Егер С13 тутынушыларга (немесе пациенттер, студенттер) басым- дык, берсец13, онда оларга кун!не к,анша уак,ытыцызды белеаз? Жумыс кестец13бен басты к,ундылык,тар арасын- да байланыс бар ма? Уак,ытты к,айда жумсайсыз? Эр эрекет1Ц1з, айталык,, ужыммен б1ргес1з бе, белек жураз бе, бер1 де тец1репц1здеплерд1ц назарынан тыс к,алмайды. Былайынша айтк,анда, адам ез !С-эрекет!мен улг! бо­ лады. Айталык,, басшы болса, жумыск,а ерте кел1п, кеш кет1П, алдына келгенн!ц мэселес!н мук,ияттыцдап, к,олдан келгетнше шаруасын шеш!п беру! керек. Лидер ез ужымы баталайтын 1СТ1 б!р!нш! болып атк,аруга ти!с. ^ касиетп' борыш - 5о1етп с!и1у - священный долг * каб:лет:не карай - {о Чге Ьез^ о? 1:Ье:г аЫ1!1:!е5 - по мере своих способно­ стей * уакыт пен назарды акылмен жумсау - зрепс! уоиг Мте апс) айеп^оп уу!зе- 1у - разумно тратить свое время и внимание 87

Джеймс Кузес, Барри Познер 2. Тш ]ц'зге аб ай б о л ы ц ы з 631Н,13 к,алыптастырм!Н,ыз ке- лет1н мэдени ортам сай сездер мен сез лркестерж к,ол- данын,ыз. Егер ужым эр алуандык,ты бамласын десец13, баршаны к,амтитын (инклюзив) тш оралымын колданы- н,ыз. Егер адамдар жан,ашыл болсын десен,13, айтар сез1н,!3 1зден1с пен зерттеуге, енертапкыштык, пен жасампаздык,к,а непзделген! жен. Лидер ез ужымы ба^длдйгь/н /сг/ б/'р/нш/ боль/п <э7^<зруг<э ги/с 3. Мак,сатты сурак.тар к,ойыцыз Кешбасшылар сурак к,оймн кезде 131нен ерушшерд! акыл-ой «саяхатына» шакырып жауап )здеугежетелейд1. Сурактар мэселен! кер- сет1п, кун тэр лбн анык,тайды. Егер к,олдаушыларын,ыз унем! д ам ум умтылсын десец[3, мына к,арапайым сурак,ты к,ойыцыз: «А лм жылжу уш1н, еткен аптадан !лгершеу уш1н осы аптада не 1стед1н,1з»? 4 . Кер) байланыс орнатыныз С13Д!н, эрекет1н,13 езгелерд1н, жумысына к,алай эсер етет1Н1и баскалардан суран,ыз. П)К1р сурамасан,ыз, ез эрекет1Ц1зд1ч эсер1н к,алай б 1лес13? 5. К,иынжа^дайлармк,арсытурабш!н,!З.Кун1 бойм1 жумысты толы^ымен жоспарлау мумк1Н емес. К,иын жа^дайлар эс1ресе куйзел1с пен к,иындык,тар кезец! - кешбасшылар мен кдпдаушылар уш1н сабак аларлык, оцтайлы сэт. 6. О кимларды эн,пмелен,13. Лидерлер сгандарттар туралы ез ойын жетюзгю келсе, турл; оки м л ар аркылы мысал келлргеж дурыс. О кимлар - корпоративл саясат тура- * ттге абай болу - м/а^Ь уоиг )апдиаде - думать, что говорите + максатты сурактар кою - а$к ригрозе^и! диезИопз - задавать целенаправ­ ленные вопросы * кер! байланыс орнату - зеек №ес1Ьаск - искать обратную связь 88

КЭШБАСШЫЛЫК, СЫНАГЫ лы мэл!мдеме, ен1мдш1к туралы деректерге цараганда элдек,айда ТИ1МД1 байланыс цуралы Мысал немесе ец- пме тур1нде айтылган аппарат угынык,ты болып, оцай есте к,алады. 7 Талапца сай м)нез-к,улык.ты ны м йты н ы з ен 1МД1Л1кт1 жак,сартугажумсалатын куш-ж1герд1 арттыру уш1Н елшем мен кер1 байланыс к,ажет. Атк,арылган ецбек белпл! 61р елшем жуйес1мен багаланатын болса, ужымныц М1нез- к,улк,ы да езгеред!. Егер футбол, теннис, баскетбол ойы- нында К1мн!ц утып, К1МН1Ц утылганын ажырататындай к,абшет!н,1з болмаса, не болар ед1? Уш<нш! мтдет. Болашак,ты болжаныз Багыт-багдардыц ужымдагы ен, басты рел1 - адам цуатына зей)н салу, Откенге кез жуг1рту, бупн1це ден к,ою, болашак,ты болжау - багыт-багдарды айк,ындауга жол ашады. Туптеп кел- генде эцпме к,уштарлык, туралы, адамдарга не мацызды, нен к,ад1р тутатыны жайында. Тек ортак, багыт-багдар гана кке деген адалдык,тан айнытпайтын к,уд1ретт1 куш. Ол тыцдаудан баста- лады жэне тындаумен аяк,талады. Тец1рег1ц1зге к,улак, салыцыз. Адамдардыц ум1ттер1Н, армандарын, талпыныстарын тыцдацыз. Оган тек кундел1кт1 жумыс деп к,арамацыз, адамдарга к,улак, асу жумыстан да мацызды, магыналы 1С. Болашак,ты болжау уш;н л и ­ дер мумк]нд!ктерд) елестелп жэне ортак, мак,сат табуы керек. Ол уш!н: ^ байланыс куралы - т е а п 5 со тти п !са 1:10п - средство коммуникации * талапк,а сай м:нез-к,улык,ты ныгайту - ге:п^огсе ^ е ЬеЬаУ!ог уои мап1 гереа^ес) - укреплять поведение, которое вы хотите закрепить * адам куатына зейж салу - д^е ^осиз 1:о Ьитап епегду - уделять внимание человеческой энергии * мумк!нд!ктерд! елестету - 1тад те ^Ье ро55!Ь1111:!е5 - представить возмож­ ности 89

Джеймс Кузес, Барри Познер 1. Эткенге ой с а л ы ц ы з . Болашак,к,а умтылу уш1н еткенге зер салу керек. Профессор Омар эл-Сауи басынан еткен жатдайларды ойша к,орытып журет1н жандардын, келе- шек туралы болжам кекжиектер! айтарлык,тай кен, бола­ тынын аныктады. Эл-Сауи оны ек1жузд1 рим кудайынын, атымен «Жанус эсер1» (^ап^5 Ейес1:) деп атады. Бул эсерд! туанд1руде ол: «Б13 бул к,аз1рг1 элемд! еткенмен ба-галаймыз», - дейд!. Ортак; ба^ыг-багдар гана /с/<гедеген адалдык;тан айны7ттайгын к;уд/регт*/ ку/л 2. Болашак,ты болжацыз Зерттеуш1лерд1н, есеб!нше, а-га менеджер болашак, туралы ойлауга жалпы уакытынын, шамамен 3 пайызын -тана жумсайды екен. Егер лидерд!н, (басшы лауазымдар) жумысы стратегиямен шу-гылдану болса, онда онын, такгикамен айналысатын эр1птестер1не к,арамнда (менеджер) уак,ыт аук,ымы уза^ырак, эр! бола- шакка батдарлануы ти1с. 3. К ,уш тарлы к,ты сез)Н)Ц[з. К,уштарлык, пен зеЙ1н б1р-б1р1- мен тьи^ыз байланысты. Адамдар куштарлыкты сез!нбесе. мумк!нд1кт! кермейд!. 4 . Ортак, мак,сат табыцыз. Дарынды лидерлерд[н, басты М!ндет1дуниеге деген ез кезк,арасын езгелерге тык,палау емес, ортак, ба^ы т-бащ арм Ж1герленд1ру екен!н жак,сы туанедк Адамдар тек лидерд!н, кезк,арасын м н а тындай берпс! келмейд!. Оз талпыныстарын да ест1ген1н калайды. Кешбасшы бейнелеген болашак,тын, сурет1нен ездер1н * еткенге ой салу - гейес! оп уоиг ра51 - задумайтесь о своем прошлом * болашакты болжау - ргозрес!: 1:Ье ^и^иге - представлять будущее * куштарлык,ты сезну - ?ее1 уоиг ра5510п - почувствовать энтузиазм * ортак максаттабу - 1тпс1 а с о т т о п ригрозе - найти общую цель

кеШБАСШЫЛЫХ, СЫНАГЫ де кергю келед!. Адамдар умптер! мен т1лектер!н жузеге асырудыц мумк1нд1ктер!н кермесе, жекелеген кемецгерд1ц кездеген багыт-багдары к,аншалык,ты орасан зор бол- ганымен, оныцсоцынан ешк1м ер1кт[ турде ермейд!. Эздер! баргысы келмейлн жерге ешюмд! куштеп апара алмай- сыз. 5 Баск.аларды муцият тыцдацыз. Эзгелер уш1н мацызды дуниелерд! тыцдай б!лу к,аб!лет1н жетшд1р1Ц13. 8 з к,ол- даушыларын жак,ын танып, мук,ият тыцдап, кецестер1не кулак, асу арк,ылы кешбасшылар олардыц ой-сез1мдерше ортак,таса алады. Эздер/ баргь/сь/ ^елмейл'н жерге еш&/мд/ /<ушгеА7апара алмайсь/з 6 Эзгелер уш)н не манызды екен)н анык.таныз Мук,ият тыцдау арк,ылы жумыстыц баск,алар уш1н мэн1 неде екен1н тус!нес1з. Бул ете мацызды, себеб! к,ызметкерлер «жо-гары табыстан» «к,ызык,ты жумысты» жо-гары к,ояды. К,ызметкерлерд1 кур к,аржы емес, жак,сы лидерл1к Ж1- герленд1ред1. Адамдар «жумыстан алаты н рак,атты» «к,ызметтеп есу» немесе «жак,сы жалак,ы алуга» к,араганда уш-терт есе жогары багалайды. Улы кешбасшылар улы компаниялар мен улы елдер сияк,ты тек ак,ша емес, ем 1р- д[ц мэн1н к,алыптастырады. ем1рдеп мак,сат б!р. Э р адам бул дуниеде жаксы б 1р 13 калдыргысы келед!. Жумыс осы максаттын орындалуын камтамасыз етед!. Жумыс ем!рд!н мэн1н 1здейт!н орынга айналды. * 6аск,аларды мукияттындау - ):51еп беер1у Ю о^Ьегз - внимательно слушать других * езгелер уш!н не мацызды екеын аныктау - (Мегпгипе \\л/Ьа1'5 теап!пд^и1 ^о о^егз - определить то, что наиболее значимо для других 91

Джеймс Кузес, Барри Познер Тертшил мшдет. Эзгелерд) к,атарта алыцыз Кешбасшылар ортак, идеалдарга жуг1нед1. Озгелерд! ортак, ба-тыт-ба-гдарм жумылдыра б1лед1. Адамдарды мораль мен мотивациянын жотары денгей<не кетеред) Улпл! кеш- басшылардыц !31не еруш1лер ездерш!ц айрык,ша мацызды 1СТ1Ц басы-к,асынантабылгандарын мак,тантутады. Баск,а лидерлерд1Ц к,олдауына ие болу уилн ортак, идеалдарта ундеу салып, сол арк,ылы ез ойынды 1ске асыра 61л. Ба^ыт-ба^дар деген1М1з - идеалдар, я-гни ум1т, арман мен умтылысгардыц ортак, атауы. Олар улы 1Стерд1Ц уйытк,ысы болум деген зор к,улшынысымыздан хабар беред!. Мысалы, бейб!тшш1к, бостандык,, ЭД1ЛД1К, жайлы ем1р, бак,ыт - элемге ортак, идеалдар. Идеалдарды кездей отырып, бастамн юм1зден мак,сат пен мэн табамыз. Кзтарыцызды кебейтууш1н: 1 Эзгелеруш)н мацызды нэрселерге к,осылыцыз Ортак, батыт-бат-дар туралы айтк,анда, лидерлерд1Ц бул идеал­ дарды тшге тиек еткен! жен. Олар адам бойында^ы арман- ум1ТТ1 оятып, дем беред!, кец1лге сен1м уялатады. Эрк1мн1ц атк,арып жатк,ан жумысыныц к,аншалык,ты мацызды екеын тус1н1п-сез!ну1не ык,пал етед1. Адам ез отбасы, достары жэне к,оммныц болашак, ипл1Г1не улес к,оса алатынын шын туангенде, к,улшыныспен а л м умтылады; 2 Б<регей болтаныцыз уш<н мак,таныныз. Улгш1 кеш басшылар ез ен1мдер! мен к,ызметтер!Н1ц б!регей эр! * адамдарды мораль мен мотивацияныц ж омры децгейде кетеру - 11пеу 1^1: реор!е 1:о Ь1дЬег 1еуе1з о^ тоТпуаТюп апс! тога1!1у - они поднимают людей на более высокий уровень мотивации и морали * ортак идеалдар^а ундеу - арреа! 1:о с о т т о п 1с!еа15 - призывать к общим идеалам + езгелер уилн мацызды нэрселерге косылу - соппесИо \\л/Ьа^'з теап1пд^и11о о^ег: - подключаться к тому, что имеет значение для других * б1регей болганыцыз уилн мактану - 1:аке рг:^е 1п Ье1пд ип1дие - испыты­ вать гордость за то, что вы уникальны 92

КеШБАСШЫЛЫК, СЫНАГЫ тен,десс13 екен!н жариялаудан жалык,пайды. Б1регейл1к мак,таныш сез1М1н тудырады. Эз1н к,урметтеу мен багалау сез1М1н кушейтед!; 3 Эз арманы^ызды халык.тыц арманымен байла- ныстырыцыз. Доктор Мартин Лютер Кингпн, «Арманым бар» баяндамасы - халык,тын, идеалына жупн1п, рухын оятып, халык,ты к,айраттандыра б1луд1 уйренуд1н,ен,жак,сы улгю; 4 . Бейнелеп сейлец!з. Багыт-багдарга жан б т р у уш1Н Кешбасшылар ез баяндамаларында тецеулер мен де- ректерд! к,олданады. М ысалдар келт1ред1, ок,игаларды ен,г)мелеп, эзшдеп те к,ояды. Айтар ойын нак,ышты сездер!мен айшык,тай тусед!. Олар ез к,олдаушыларына болашак,ты елестетуге,сез1нуге,терецтус1нугемумк!нд1к беред!. «Ексецепн, !шерс!н,тег1н»немесе«Талап к,ылмай талк,ан жок,», «Ак,ша к,ур сезд!ц бутагында еспейд!»... мак,алдары бейнел! сезге мысал бола алады; 5. Б о л а ш а ц т ы н бейнес<н жасацыз Багыт-багдар - ой санадагы бейнелер, елестету мен кер1Н1стер. Лидер­ лер ойындагы осынау бейнелерд! к,олдаушыларына утымды жетюзе б1лгенде гана олар нак,тылана тусед;. Сэулетш1Н1ц сызбасы, инженерд1ц улп курастырганы се- К1ЛД) кешбасшылар да ужымныц 6олашак,к,а деген ум1Т!н бейнелеуд1н, жолын табады. Адам к,ургак,санды емес, бейнелер мен сез1мнен алатын эсерд! есте сак,тауга к,абтетт1. С13 болашак, жайлы айтк,анда, езгелер ке- лешекке ойша сапар шегердей е тт сезбен суреттей 6шу1н,1з ке­ рек. Суреттер - ертецп элем1н1н, терезелер!. С13 мумк1нд1ктерд1ц сурет!н салын,ыз; ^ ез арманыцызды халык,тыц арманымен байланыстыру - а^дп уоиг с1геат мИЬ 1:Ье реор1е'з с1геат - совместить свою мечту с мечтами людей * бейнелеп сейлеу - изе 5у тЬ о 1к !апдиаде - использовать символический язык + болашактыц бейнес1н жасау - так е 1тад е 5 о^ 1Ье ^и^иге - создавать об­ разы будущего 93

Джеймс Кузес, Барри Познер 6 Ж атымды коммуникацияга машык,таныцыз Ум1Т- терге жан б т р у уш1н, келецкеге емес, кунгейге кеб1рек ке- н,1л бел1Ц13. 6м!р уш!н курес болашакта ез жемюн берет!Н!- не алдымен ез!Н13 сешшз. сосын езгелерд! сенд1р1н13. Мундай сен1м жакын ер1 к,амк,ор к,арым-к,атынастан туады. Жа^ымсыз ескертпелер аландаушылык,к,а айналса, ужым акыл-ой к,абшет1н жомлтады; Келе^кете емес, дуя/ейте кеб/ре/(&е^/л бел/'^/'з 7. Эмоцияцызды керсет)Ц]з Элеуметтанушылардыц бай- к,ауынша, харизма деген1М13 - лидерлерд1ц М1нез-кул- к,ында^ы кезге айкын байк,ала бермейлн к,асиет. Олар кеп кул1п, тез сейлейд!, сездерд! анык, айтады жэне басы мен денеан жи1 к,озмлтады. Олай болса, харизма дегенд! ж!гер мен мэнерл1л1кке балаум болады. Эмоция м э н е р л тк л тудырады. Егер кешбасшылар халык,тыц ортак багыт- бат^дар уш1н куреске жумылуына к,ажет к,улшынысын оятк,ысы келсе, ез эмоцияларын ашык, б1лд1рген1 жен; 8. Журекпен сейлец)з. Оз с е з ^ зге ез!Н1з сенбесен!з. айт- кан сез1н1зд1н ешб!р куны болмайды. Мумк1нш1Л1ктерге 631Ц13желп1нбесец1з, баск,алардан не кутес13? Бестил м<ндет. М умк)нд]ктерд! [зде^'з Лидерд1ц басты жумысы - езгер1С. Улпл1 лидерлер бастама- шыл болады. Алайда езгерк 1здеу - белпс!ЗД1кке саяхат. Ерк- * жа^ымды коммуникациям машыктану - ргасйсе ро5!1:!Уе соттип!са110П - практиковать позитивное общение * эмоцияцызды керсету - ехрге55 уоиг е т о 1юп$ - выражать свои эмоции + журекпен сейлеу - зреак ?гот Иге ЬеаП: - говорить от сердца * мумк!нд1ктерд! 1здеу - зеагсЬ ^ог орро11ип1Йе5 - искать возможности

К6ШБАСШЫЛЫК, СЫНАГЫ Ж1гер!Ц1збен к,аб1лет1Ц13сыналады. Бул 6угыпжатк,анталантыцыз- ды оятады. Адамдаржумыска барын салсын десен!з. кандай нэр- сежумыска мэн мен максатберелын тус!Н1п алганыныз жен. Бас- шы кундел1кл жумыск,а азырак, араласуы тик. Керюнше, эрдайым «жаца не нэрсе бар, келес! не, к,айсысы жак,сырак,» деген сурак,- тар к,ояды. Кешбасшылар дамыл таппайды. Олар статус-квоны унатпайды. Олар езгер1СТ! к,алайды. Белсендтж реактивтЫ к пен эрекетс)зд)кке Караганда жак,сы нэтиже беред!. Эрк1м езгер)с уш)н ез<не ж ауапкерш т)к жуктеген кезде гана жак,сы жумыс 1стейд1. Жаца мумк1нд!ктерд1 табу уш1н: 1 Бастаманы ез цолы ны зм алыцыз Турак,ты жэне к,ау1п- с!з кезецде адамдар к,атац сынак,тан етпейд!. Олар жак,сы жумыс !степ, к,ызметте кетер1Л1п, лпт) атак, пен 6айлык,к,а желп жатады. Б1рак, турак,тылык, пен кунделкл куйбец т1рл1кток,меЙ1лсуге экелед!. Буган жол бермеу уш1н баста­ маны ез к,олыцызга алыцыз; 2 Баск,алардынбастамасынк.олдацыз Белпс!ЗД!к белец алып, к,ау1п пен сынак, к,атар кел1п турганда адамдар эрекетке бармайды. Жагдайды одан эр1 ушык,тырып ала- мыздеп к,орк,ады. Мундай кезде лидерлер адамдардыц ез ой-п1К1р1Н ерк1н айтуга, дамуга к,атысты усыныстар жасап, к,ажет болса сын тезне салуына мумк1нд1к беред!; 3. Байцампаздык, танытыныз. Аса мацызды инновация- лык, идеялардыц уштен ек1С! уйымныц сыртында туады (клиенттер, сер1ктестер, жетюзушшер, гылыми-зерттеу зертханалары). Инновация кеп тыцдауды жэне к,арым- * 6елсенд1л1к, реактивттк пен эрекетс!зд1к - ргоасИу^у, геасМу:1у ог !пас!!- У!^у - инициативность, реакционная способность или пассивность * езгерк уш!н ез!не жауапкерш1Л1к жуктеу - 1:аке сЬагде о!\" сЬапде - брать на себя ответственность за изменения * бастаманы ез цолыцызга алу - $е!2е Мте ^п^^^а^^Vе - воспользоваться ини­ циативой + 6аск,алардыц бастамасын колдау - епсоигаде 1П11:1а1:!Уе 1П о^Ьегз - поо­ щрять инициативу других людей * байкампаздыктаныту - ехегохе о и ^ д ^ - развивать наблюдательность 95

Джеймс Кузес, Барри Познер к,атынас жасауды талап етед1. 6згер1ске бастайтын кеш­ басшылар ке61рек к,арым-к,атынас орнатып, кептеген ак- парат кездер1не к,осылуы керек; 4 Сыртк,ыжэне)ш к!коммуникацияныдамытыныз М 1Т 51оап менеджмент мектеб1ыц профессорлары Ральф Кэц пен Том Аллен аса нэтижел! топтар зертханадан тыс адам­ дармен кеб1рек к,арым-к,атынас орнатк,анын анык,тады. Дегенмен, пайда мен еы м дш кке деген к,ажетт1л!к к,ос к,апталдан к,ыскан кезде, лидерлер )ссапар мен ок,у бюд- жет1н к,ыскартып тастап, к,ател1кжасауы мумк1н; 5 Сырттан )шке батытталтан идеялар атынына ер<к бер)Н'3 Сыртк,ы элемге ес1к ашсацыз, уй ы м м идеялар мен акпарат ерюн енед1. Улпл! кешбасшылар кез келген адамнан жэне кез келген жерден идеялар алум к,улык,ты. Лидер болмн адамдар к,олына шам устап, сынак, 1здеп журмейд!. Кер1С1нше, сынак, лидерлерд! 1здеп журед!. Эдетте, лидерд1н, к,арауында жумыс 1стейт1н менеджерлер 1СТ1Цжартысы- нан астамына ездер! бастама болады. Барлык, кке ез;м бастама боламын деп ойлайтын лидерлерд1Ц жуг1Н жецшдетед! жэне бул уйымдаты барлык, адамм Ж1гер беру! ти1с. Алтыншы мнндет. Эксперимент жасап, тэуекелге барыцыз Инновация к,ашанда тэуекелд! к,ажет етед!. Инновация бар жерде сэтс1зд1к болмай к,оймайтынын кешбасшылар жаксы тус1нед1. Олар сэтазд к орын алса, о м н жаза к,олданудыц орнына жолы болм ам н к,ызметкерлерд! Ж1герленд1ред1. К,ател1кт1 тузетуге ^ сырткы жэне 1ШК1 коммуникацияны дамыту - ргото1:е ех1ета! апс! 1п1:ета1 соттип!сайоп - способствовать внешнему и внутреннему общению * сырттан !шке ба-гытталмн идеялар а^ынына ер1к беру - 1е1: !с<еа5 йо\\л/ ^гее1у ^гот ои!:51с!е 1П- пусть идеи свободно приходят из внешнего мира + эксперимент жасап, тэуекелге бару - ехрептеп!: апс! 1:аке пзкх - экспери­ ментировать и рисковать 96

КеШБАСШЫЛЫК, СЫНАГЫ куш салмннан гер1, одан сабак, алум тырысады. Олар ережеы кушейткеннен гер1, ерк1нд1к бергенд! жен керед!. Эксперимент !степ, тэуекелге бару к,алыпты жат^дай саналатын ахуал к,алыптастырууш!н: 1. Шатын жен'стерге жет!ц<з Лидерлер улкен армандар- мен ем1р сурген! жен, б1рак, шам1н 1стен бастауы ти!с. Неге б1рден улкен армандарм к,ол созбаск,а? Егер проблеманын, бэрне б1рдей бас к,атырсацыз, олар шешшместей кер1Н1п, тауыцыз ша^ылып, ынтацыз мужш1п к,алады. Лидерлер осы дилем м ам унем! кез1гед1. Олар адамдардын, жаца би1ктерд1 ецсерген1н к,алайды, б1рак, биктктен к,орк,ып бет1 к,айтып к,алмамнын жен керед!. Олар ужымды жаца сынак,тарм итермелейд!, б1рак, к,иыншылык,тан бел1 б у п л т жасып к,алмнын к,аламайды; Лидерлер ул&ен армандармеп ем/р с/рген/жен, б/рак; /стен бзсгауы ги/'с 2 Б!рте-б<рте !лгер<лец)3 Лидерлер <р) мэселелерд) к<ш- кентай бел)ктерге белед) де, оларды шагын жец1стер арк,ылы б1рте-б!рте шешедг Ец ти1мд1 езгер!С процес! 61рден емес, б1рте-б[рте жузеге асады. 1лгер1 баск,ан эр к,адам адамдарды алм умтылдырып, психологиялык, жец1С экелед!. Жецк шаттык, пен к,уат сыйлап, мак,сатк,а жетелейд!. ^ ша^ын жец1стерге жету - депега!:е зтаИ \\л/1П5 - определять небольшие по­ беды * б!рте-б1рте шгершеу - ргодгехз 5{ер-Ьу-з1ер - прогресс шаг за шагом + !р) мэселелерд! к1шкентай 6ел!ктерге белу - Ьгеак с!оууп Ыд ргоЫетз 1п1:о зта)! - разбивать большие проблемы на маленькие 97

Джеймс Кузес, Барри Познер Ш а ? ы н ж е ц к т е р д )ц н э т и ж е л ) болуыныцсебеб! к,арапайым: табыск,а к,арсы дауласу к,иын. ЭиРоп!: зауыттарында отыз жылдыц !Ш)нде к,олта алын-ган к1Ш1Г1р!м техникалык, езгер1стерд1Ц ез1 енд)р1СТ1к шытындарды уштен еюге к,ыск,артк,ан; 3. Тэж<рибеден уйрен)Н'з Спортта да, ойында да, сабак,та, жумыста да адамдар ештецен! б^рден м н а з 1степ кете ал­ майды. Кеп к,ател1к ж)беред). Жаца ойын немесе жаца спорттур[мен айналысуды басгатанда ( шацты тебу, теннис, хоккей) алташк,ы куннен уздк нэтижеге к,ол жетк13д 1Ц13бе, ес1Ц13ге тус!р1Ц!зш1? Туц-гыш рет шахмат ойнап, утасыз ба? 4 . Уйренуге жа^дай жасаныз Ол уш1н к,ателкке тез1МД1 болу керек. Уйрену уш н адамдарта бурын б1рде-б1р рет жасап кермеген жэне б1рден узд1к нэтиже керсете к,оймайтын дуниелерд! жасаута тура келед!. Лидерлер ин­ новация жолында болмай к,оймайтын к,ател1кт1 жасатан адамдарды сынауга асык, емес. Олар: «Бул тэж1рибеден к,андай сабак, алута болады?» - деп сурайды. Эр к,ател1к ужымдык, уйренуге жол ашатындай мумюндк жасацыз; 5 езгер)ске сынах, релнде к.араныз Алайда уйрену оцай емес, б1разк,иналугатура келед!. Мэселен, шацгытеу1пжур!п к,уласацыз, жарак,ат алуыцыз мумюн. Сол сияк,ты киындык пен кателк - адамдар 61Л1М мен инновация уилн телейт!н акынынб!рбел1П. Эк1н1шке орай, кепш ш к куйзел1ст! сырк,ат деп к,абылдайды. Алайда куйзел1с, я-гни стресс - сырк,ат емес. Адам к,иын жобаларды аяк,таганда рак,аттанып, одан да б и к шындарды батындырута Ж1герленед1. К1С1Н1 ауру к,ылатын куйзел1с емес, к,иындык,ты к,алай к,абылдап, к,алай жауап к,атк,анына байланысты. Улкен куйзел!сп бастан * ша-гын жен,!стер нэтиже беред! - 5т а 1! \\л/)П5 ргос1исе гезиЧз - небольшие победы дают результаты * тэж1ри6еден уйрену - )еагп ^гот ехрепепсе - учиться на собственном опыте * уйренуге жатдай жасау - сгеа^е а с11ппа1:е ^ог [еагптд - создавать условия для обучения + езгеркке сынак рет<нде к,арау - у<е\\л/ сЬапде аз сЬаНепде - рассматривать изменения как вызов 98

КЭШБАСШЫЛЫК, СЫНАГЫ кеш1п, б1рак, ауру-сырк,аудан аман адамдарды психологтар ^психологиялык, тез)мд! адам» деп атайды; 6. Т е з!м д т!к к е у й р е н )ц !з. Егер адам психологиялык тез!мд! болмаса. ол лидер бола алмайды. Куйзел1стен к,ашатын адамныц сон,ынан ешюм де ермейд!. Лидерд1н, ез1 тез!мд! бол-ган кунн1н, ез!нде егер ол психологиялык, тез!МД1Л1к калылтастыру-га ык,пал етелн ахуал тудыра алмаса, ешк!мд! к,асында кушпен устап тура алмайды. Эйткен) куйзел^с тудыратын жерде адамдар узак, турак,тамайды. Сондык,- тан ез!н,!з де, тен,!репц!3 де шындалын,ыздар. ^/йзел/сген к;<эш<37ъ/надамнын еш/(/мде ермейд/ К1тап авторларынын, жазуынша, лидерлер - белсенд) уйре- нушшер. Бт!мге к,аншалык,ты кеп ден к,ойсан,ыз, соншалык,ты табысты кешбасшыта айналасыз. Лидерлерд!н, б1Л1мге мук,ият мэн берети ки , б!р себеб! - олар ез к,а6шетгер!не келгенде к,арапайымдылык, танытатындьиы. Адам дарм уйретуд!н, жал^ыз тэс1Л1- ешк,ашан 1степ кермеген !СТ1 тапсыру. К,ател1к жасау - уйрену удер!С1Н1н, ажырамас бел!п. Ж етш ш ) м<ндет. Ынтымак,тастык,ты нытайтыцыз Лидер болу - жеке шаруа емес, ужымдык, жумыс. Ынты- мак,тастык,ты ер!стету уш!н: * «психологиялык тез!мд!» - «р5усЬо1од}са1 Ьагс1!пе55» - «психологически стойкими» * тез!мд}л!кке уйрену - ?о:1ег ЬагсИпезз - воспитывать выносливость * лидерлер - белсенд! уйренушшер - 1еаёег5 аге ас^уе 1еагпегз - лидеры - активные ученики +ынтымактастыкты нымйту - ^051ег соНаЬогайоп - поощрять сотрудников 99