М.Шаханов.Эверестке шығу

Кунделж кумар сез1мд1 o p u ire H i y m iH отпенен, Шатастырып алдык, кудай-ау, 6 ipTyap махаббатпенен. Алдану, cipe, тук емес бултаксыз, бултсыз такта да, Y йлену деген, карагым, алгашкы баспалдак кана. Ата-анан, YpiM-бутагын, 6epi де ce H i тур колдап Бастысы — сулу жубайын езще ертен к!м болмак? Махаббат — кайсар зангар шын кез келген ©рлей алмаган, Он мыннан, белюм, eKi адам yMiTiH зорга жалгаган. Содан гой, сансыз кеудеш жалгыздык дерп торлаган, Каншама зангар тулгалар канатсыз жардан сорлаган. Турмыстын турл1 сынынан суршбей erri десе де, Жубайын досын бола ма? MiHe, бул — басты мвселе. Не бермек теннщ одагы? Жанына жаны косылмау Бул — нагыз бедеу каЫрет, косылмау деген — ашылмау! Гул болып ашылмаганнынллепн KiM бар жактаган? Рухы косылмаганнынсез!м1 шаттыктаппаган. Рухы косылмагандар — жалынсыз, cenci3 , жакутсыз, Сондыктан мына жалганда екеудщ 6 ipi — бакытсыз. Сондыктан махаббаттындасыртсанын курайтындар коп, Ж ей козге кулш жургенмен, жасырын жылайтындар коп. Тагдырдан кашу мумкш бе, журсенде кандай жолменен, Bip менщ сурак алдында турады ылги колденен: “ Жубайын досын болды ма самгаткан сешм шырайын, Наксондай улы бакытты 6 epji ме саган кудайым? Ойнай ма онын коз1нде сез1м мен рух жаркылы, ¥га ма ол шаттык-мунынды жетшил туйс1к аркылы? Укпаса... IciH сеюлд! дауылда музга жаккан от, Рухани терен туйс(ну жок кезде махаббат та жок.

Нагыз кыран мэцг> арdayman втер болар вз квгт, Эзщдг-езщ умыта бы, бак,ыты ушш взгенщ.

МАХАББАТТЫ КОРГАУ Kipicne яки гашыктар жазган хаттардан I Ei3 екеум1з жолыктык, Б1рактым кеш жолыктык, Достасудан оттутап, коштасуга корыктык. Маган куйды жарыгын ceHin кощл-терезен, Аркамызда — кузар шын, Алдымызда — ор озен. 0 р озеннен отуге KiM беред1 кайыкты, KiM бар 6 i3fli тусшер, кане, KiM бар байыпты? Ал кайыкшы — кикар шал Жалынганмен не 6 irri? Кайыгына кабаган итш байлап KeTinTi... Япырай, 6i3 соншама дврменспз боп тудык па? Бойымызда жок екен nrri алдайтын кулыкта. II Кебелекпн “ кеселГ — Туракеыздык десед1. Гулден алган шапагатты ce3 iMi Келеа 6 ip гулге жетпей ошеди 0 з MiHe3i озше yKiM Kecefli... MeHiH саган айтпагым да осы едИ III Амал бар ма, махаббатка жан пидалык ете алмадын, Акку-арман жалт бергенде, куып кердш, жете алмадын. Жете алмадын, Коленкеннен алые узап кете алмадын, Жанар майын жагып б!ткен машинадай от алмадын. EpKiH кайда, CepTin кайда, (боркщ кайда, курып калгыр?) Ен шешуип кез келгенде, т1л1нт!степ турып калдын. 104

Енсел1м деп ойлаушы ед1м Еркелеуии ем ерге балап, Еншешуип кез келгендетурып калдыцжерге карап. Артык корлык бар ма элемде сенгенщнен безшуден, Кулай суй ген адамыннын осалдыгын сезжуден... Кез жасымды керсетпеуге тырыстым мен саган 6ipaK, Сен деп шыккан cemMiMHin битнен барам кулап. Махаббатка жан пидалык етпедщ бе, Bepi бекер! Енд1 калган кызыгыннын наркы кемiгi, мэш кетер. 03iHiH ен касиетп э т н коргай алмаган жан Баска icre де кабшетаз... багы мэнп жанбаган жан. Cipe, багын жана коймас, баскан i3in, Kerri кейш, Эйтсе де, мен жылап турып, жолын болсын деп тьг1еймш. IV Бакшадан алма урлаган баладай нак Кеудемде уркек сез1м салады ойнак. Отыздынорманындажурген1мде Алдымнан шыктын, айнам, агатайлап. Сен мендк бар шаттыктын тересi ме ен, Жур ед1м еткен шактын елес1мен. “ Мунда кел, мунда кел” деп кол булгадын Жиырманын кок балауса белесшен. Селк erriM даусыннан шошыгандай, Жур ед1м ез мунымды ernipe алмай. Жиырмамда алдап кеткен махаббаттын Кунэсш эл1 кунге Kemipe алмай. Сен болып кайта жанды-ау сагынышым, Белк1м, тар мандайымнын багымысын. Бэлк1м, сен менен кашкан махаббаттын Ойланып кайта соккан шагымысын. Сол болсан, колынды бер, жур, карагым, Сен барган жерге мен де 6 ip барамын.

Квл ел!м тасымаган, тасыттын гой, Бакша e;iiM 6 afbi тайган, гулге орадын. Кэнекей, жалынына жалга меж, К у т т тур пэк махаббат, арман ель 0 Mip/ie мен1 алдаган адамдар коп. Тек кана сен алдаушы болма меж! V Ар алдында, адал, акпыз десек те Сан сурактар алар кейде жагадан. Мумкш, 6 i3fli танар шулап осекке, Мумк1н, 6 i3fli тусшбейд1 коп адам. Алуан угым алуан жакка тартады, Сан кожлдщтуйыгына малтыдым. F ашык болып кормегендер бар тагы, Оларб1зд1 кайдан уксын, алтыным. K©3 iMfli алмай маздап жанган оттардан Саган сенем, Саган сежм артамын. Корыкпаймын TyciHiri жоктардан Журеп жок адамдардан коркамын! Саматтын жубайы Айжанармен жекпе-жек Замана тур боркш алып ойланып, Сол тунг1 ойлар Kerri 6i3fli кайда алып? ...Сол туЖ 6 i3 ceHin туган cimiiHHiH Он сепзге толган KyHiH тойладык. Мен куана тост котерд1м кызга арнап: — Ал сапарын сэтп болсын, кызгалдак. 0Mip мынау: Катар тоскан женил мен ауырын, Кайгысы мен сауыгын, Шуагы мен дауылын. Бупн, Mine, сежнтуган кужнде Кандай т1лек айтсам екен, бауырым?

Саган байлыктглер ем мен, 6ipaK ол 6ip енгудк, EciriiiHeH юргежмен панкулт, Жургежмен шеру тартып, сен курып, Саган жолдас бола алмайды ол менгшк. Болюм, ерлж тшер ем мен тамыр алган тоз1мнен, Ерлж сез1м 6ipaK ceHiH табылады взшнен, Онсыз адам журе ала ма сокпактар мен жолсызда. Ал сулулык ткпер ед1м, сулусын сен онсыз да. Кайтсем екен? Мен одан да буюл адам ансаган, Буюл адам сан мын жылдар арман етт шаршаган. Азы жетт, ал сан мыны тек елесж тамсаган, Кез келгенжн бакшасында жспейтш, Кез келгенжн уысынатуспейтш, Зор махаббат тклежнил мен саган — Деп ед1м. TinTi сол сет укпай калдым себебж, Сен орныннан кенет атып турдын да, — Махаббат жок! —деп курсшдщ ызгар шашып кабагын. Мен жузще ан-тан калып еж1рейе карадым, Карап ед1м жаска толып кеткен екен жанарын. — Махаббат жок! —д ед ж та™ ,— ол еншейш далбаса, Гашыкпын деп, Суйемш деп, Сенем деп, Адамдардын 6ipiH-6ipi алдайтыны болмаса, Махаббат жок, ол еншейш далбаса! Айтып-айтпай не керек, Bip кез мен де мына ciwiiM сиякты ¥ ян ед1м, сулу ед1м керемет. Межнаскаксез1м1мнен ум1ткер Аз болмайтын 6i3fliH жакта ж ттгер. Катал, кикар тагдырынан тек махаббатсураган, Махаббатты таппай койман деп талпынса 6ip адам, Ол мен ед1м. BipaK бупн сол сез1мнен не калды? Сондагы умпталдан ушкан жапырактай жогалды. Ka3ip момын KyfteyiM бар 107

жэне ею-уш балам бар, Жагдайым жок ештенеге аландар. Не imeMiH, не киемш демеймш, Мэселесш memin алгам карын менен комейдщ. MiHe, кара, саусактарым коршбейщ алтыннан, Тек баягы шат киял жок сан тарапка шаркурган, Тек баягы ж ттте р жоктереземд1 торыган, Олардын да багы алыстау болган шыгар сорынан. Кездескенде жалкау тарткан басын изеп отед1 Улын ертт сонынан. Жылдар бойы аландаумен куатымды саркыдым, Боска шаштым ж1гер1мтн жаркылын. Жер бетшде махаббаттын бар екеш шын болса, Айтшы, кэне, мен нелжтен жолыкпадым, жаркыным? Ундемед1м, тарылгандай KeHiciM. Москал корил жауап берд1 мен ушш. — Иэ, иэ, ©Mipine окпел1с1н, карындас, Оган 6ipa3 себептер бар, Т1рл1кте 6ip бекеттер бар млтш таппай алынбас. Ырык бермес богеттер бар не турл1, ...Алматыдан шыккан жолдын барлыгы, Отырарга бастап алып бармайтыны сек1лд1. 0м1рдег1 сан салалы жолыгу мен жуздесу, Табысу мен кездесу, Талпыну мен тушсу, Сагыну мен cyiiicy, TinTi кейде одан да озге сез1мдер Махаббатка бастап бара алмайтыны белпл!, Махаббат ол — жан мен тэнш нлзе коскан epfliri. Не болды екен ceHi мунша жудеткен, У MiT кайда журепне гул еккен? Сулулыгын кем емес кой Баяннан, Акылын да кем туспейд1 Ж1бектен. Сенде де бар тым сез1мтал коз, кещл Кошл1 мен коздер)ндей озгешн. Айлы кеште саган да айтты гашыгын Улы Абайдын Тогжанга айткан создерш. От боп ортеп гашыктыктын ыкпалы, Эн костындар... Журт куана куптады.

Талпындындар, Алкындындар, ал 6ipaK Одан Козы, сенен Баян шыкпады. Негебулай? 0Mip баки бул сурак 0тер, мумюн, намысынды шымшылап. Кайда журсе тек оз эжн айтатын, Елжпейтш озге шу мен сарынга, Кажымайтын кар мен желдщ ет1нде, Махаббат та уксайды улы дарынга, Шын дарындар аз гой жердш бетшде. Иэ, махаббат кайсар кузды жарып отер тасты жол, Махаббатта сез1м гана ойнамайды басты рол, ¥га алмадын сен оны, айнам. Жеткен жерге талабын мен акылын, Сез1м1н мен батылын, Кырсыкканда, жетпей калды шыдамын, Эне, сонын KecipiHeH каншама жыл жыладын. Шыдам жокта, тоз1м жокта, KeKiperirme козщ жокта, Журепнде ерл1к жокта коргай алар шаттыгын, Махаббатта жок, кужм! Кездер аз ба ой коргенд1 коз керер, Отын оз1н жага алмаган, 0з1н 1здеп таба алмаган асылды Таппайды деп неге ойлайсын озгелер? Карашы, эне, мына сiнлiк сиякты Инабатты, албырт 9pi уятты, Алаулаган желеп Сонымыздан асау урпак, арынды урпак келедк Оларга пэс болар э:п Б1зге бжк KopineTiH тебелер. Bi3 cypinreH кезендерден, Bi3 жузуге жасканган езендерден, Солар ж у з т отед1 деп сене бер. Буган кумэн келт1ру1н азаматтык болмас та. Бук1л адам (здегенмен бакыт жолын, бак жолын, Ешк1м онай таба алмайды Абайы мен Тогжанын. 0йткен1 аскак азаматтык жок жерде, Кайсар сежм жок жерде, Махаббат та жок, жаным! _9 Ортамызда калжын айтып 6ip ж1г1т, 109

О тыр efli калы н журтты кулд!рш. Отыр eai б1зден repi сщ лщ е Ж акын, сырлас екен д тн 6^flipin. — Ал мен таптым Тогжан сынды пек жанды, — дед1 ол м а с а н flipui косып созш е. —0з1н Абай болмаган сон, Мазалама Тогжанды, — Дед1 с щ л щ жас yriipin козш е... _9 2. Гайша F айша женгей суй ген жарын аттандырды майданга... Сенген журек серттен онай тайган ба? Согыс 6irri. Ал куйеу1 келмедь Уш жыл Kyrri. Бес жыл Kyrri... 0лд1 деген суы ксозге сенбедг Туманга орап плекп Тагы торт-бес жыл erri. T erri арман ын кон ш н е ток санап, Куте 6epfli сагат санап, сет санап. Кейде аусар тагдырына нала боп К ею репнде маздап, уйткып жанады от. Тым курыса, Тым курыса, кудай-ай, Алданыш кып отыратын бала жок. Артса да yM ir6ip куннен сон 6ip кунге, Ж алгыз жанга жараспайды кулкщде. Болмады гой. Болмаган сон акыры Kopnii картка ерге шыкты 6ip тунде. Сол тун тыныш уйыктады Ж ана yMiTin жагып 6ip, Кеудссше канагаттан тагып гул... Ал танертен арман болган куйеу! Терезеж кагып тур. 110

Еайша сорлы к у й ж Kerri бул корлыкты кор генде, Тастай катып калды тию з, естен тана удерж, Сонан кейж шашын жайып xi6epin, Куйеуж жаягына кулады. Кулап жатып агыл-тепл жылады, Жылап жатып зарлады, 0 з1н-оз1 жерге согып каргады. ...Махаббаттын кум секиш мжез1 ж оксыргыма, Ж ургешмен коп опы кж еп алданып... Fайша кенет орнынан суйретш п турды да, Bip гана ойга табан T i p e n туб1рлi , Ту enicTe тасып жаткан долданып, Асау Аксу озешне жан ушыра жупрдь.. Багаласан, махаббатты багала. Багаласан, махаббатты багала... Сэлден кешн сорлыньж Орамалы гана жатты жагада. 3. Турк1стан анмзм Он m o p m im u i гасыр тудырган гал ам атт ардыц 6 ip i — Турк!стандагы Кожа А хм ет И ассауи ecKepmKiwi. Eipax, вкш>шке орай, осы алып гимарат тын бас цанат ын сэулеттенд1ру жумысы аяк,талмай цалган. (Газет макаласынан учшдО. Талай-талай бшкпаз асылдарды Тенескендекелт1рмей иыгынан, EcKepTKim тур Каншама гасырларды Узатып сап, кул1мдеп миыгынан. Жалкау, кикар туйедей тартыншактап, Ж ылжыды ©Mip уст1мен кемел ж ердж . Ескертк1ш тур улылык калпын сактап, Данкын сактап данышпан шеберлердж. *** Мизам T ycin , — куз кызыгы калган кезде азайып, Турю ста нда 6ip ескертюш бой котер/п гажайып. Ill

Куннен-кунге келбеттенш, куннен-кунгесен курып, Иен ескертмш бой кетерд! журтты озш етан кылып. Сан мындаган кул-кутандар ертелькеш тынбастан, Сар даланын кеудесше жазып жатты б1рдастан. Мерей! аскан зарлы дастан с е к ш и ед! ол дегенмен, И ран, Унд1 елдерш ен жетк1з1лд1 шеберлер. Ж алы ны н а TeMip балкы п, илеуш е тас конер, Хас шеберлер арасында болатын 6ip жас шебер. Ол туралы журт айтатын: “ O n e p iH iH opTi бар, T e n ip калай ж ары лкайы н десе, ерин е, epKi бар. Саусагынын салымы бар, сосын, еттен, борю бар... Ал ейтпесе, кызда сирек кездесетш корк1 бар”. Кайран шебер калбан кагып, ерюн алып тынысын, Баскарып жур ескертюштш ою-орнек жумысын. Кор бейнеттен журт кеш кш к дем алганда болдырып, Турюстанды турлеширш ен бастайтын сол ж т т . Ол ен салса, капас, туйык кеудесшде жел турып, Б1рде ж ары н, б1рде анасы н коз алдына кел'прш , Басыбайлы батпан муны сел де болса KepTi.iiri, Кул-кутандар жадырасып, калатын 6 ip cepnuiin. Ол ен салса, узактунд1 K ipniK 1лмей атыртан, Сеукелел1 кыз шыгатын шеттеп алтын шатырдан. Тьпек сайын лзп н д ескен неткен щ кер ©Mip бул, С ол бойж еткен балдызы e.ii каЬарлы А ксакТем1рдщ . М1ндетауыр. Хан буйрыгы мем1леге карай ма? F имаратты енщ аз кунде 6iTipreH ж е н калай да. Ш еберлерд1' ыкыластап, ы нталамакниетпен Хан оларга балдызынын кызметш сый еткен. 112

Хан балдызы — М эрзия ару iuuKe 6 y r in муратын, Кунде тусте шеберлерге сусын экеп туратын. Сырт кездерд1 калдырмайын дейд! ме оргпн отш е, Пан бойжеткен жука гана перде устайтын бетже. Гужбан тагаы р иыгына HeHi артса да кенердей Ш ебер ж т т М ерзияга гаш ы к ед1 елердей. Еашыгынынайдай жузш 6ip коругетамсанды, Б1рде сусын екелгенде пердесш е кол салды. Кыз кымсынып турып калды, турып калды кул1мдеп, Алма 6eTi гул-гул толкы п, ой м ак epHi д1р1лдеп. С осы н, лом деп т1л катпастан, ерю н басып uieTKepi, 0з1не арнап орнатылган ак шатырга беттедк Москал ш ебер к уй ш -nicTi: 113 “Карагым-ау, мунын не, Кепсш генщ осы нурсыз шабаталы куж цбе? Сез1м1нн1н тоз1м ж1бш албы ртты гы н киды ма, Ешй кайтпн, Элде басын окпел1 ме иыгына? П т н ел 1 болм ак енд1 саган мына атар тан , Ертенерте Аксак Te\\iip оралады сапардан. Болган жайды балдызы оган айтпай, cip e, турмайды, Айтты, 6irri, жанынонда жаИаннамга зырлайды. Солай, улым. Эм1ршщен ешй ракым 1здеме, BipaK ceHiH кесепатын сокпай кетпес 6i зге де”. Ж т т б о п -б о з . К,аны каш ы п сез1н зорга бастады, (Бедеразш бурын калай сезбей келген достары). —Туыскандар, Камданайык, амал-айла жасайык... Bipey айтты: 1014

— Byrin тунде уйымдасып кашайык! KenicLnai. BipaK, 6ipaK ... ж ен болды ма каш каны ? Хан ecKcpi куып устап зынданга экеп тастады. Енд1 n e n i H M aui калды. (М ундан, мейл! мунданба?!) Ертенгш к Мэрзиядан хат кеп тусп зынданга. Ж 1пт жылдам окы п ш ыкты flip-flip eTin колдары. К ы зды н хаты мынау e/ii сондагы: “Bip кунде ашып мшезщнщ бар к,ырын, Тез cendipdin ж&ерщнщ жарцылын. Унап edi батылдыгын, алгашк;ы, Тырагайлап к;ашк;аныц не, жарк;ыным? Жарылардай саган куштар сезшнен, (h iM d i-e a iM тусаулаушы ем твз1ммен. Олшнен де к,аймык,паган muieicmi Калай ок,и алмагансыц квз1мнен ? Онерщ бар караган журт к,анбаган, днщ анау аспанымда самгаган. Кудай саган 6epiH 6epin, Тек к,ана EpAiK бермей к,ойганына тац к,алам. Endi 6epi oiumi, Condi. Далбаса. Амал к,анша вз сеншЫ алдаса?! Сен andi den ектбеймт. Эттец-ай, Б'тпей к,алган мына ескертк1'ш болмаса! Булак, m ip сургеншен к;урак;сыз Сезсм емip суре ала ма муратсыз? Журегш<к ерлт жок, адамныц Барлыгы da махаббатца турак,сыз! ”

HAPblHKYM ЗАУАЛЫ Равиль Шырдабаевк;а 1. М а х а м б ет тш сонгы C93i Баз 6ip адамдарда болашагын елден ерек сезону, туйс^ну куш! болатынын гылым жок;к,а шыгармайды... М ахам бет ацын влер^нен eKi кун бурын айналасындагыларга esiHin ж ан шошынарлык, сумдык, туе квргенЫ, туешде иыгынан узи in тускен вз басы взЫе цоштасу айтып турганын эцгшелеген. Мен туЫмде зорлык. корд1м, корлык корд!м галамат, Б1ртаныс кол согып o rri алдеммд1 паналап, Зулымдыкгын жасырынып келет1ж жаман-ак. Иыгымнан ушкан басым коюрепмнен домалап, Бара жатты атамекен Акжайыкты жагалап, Ж урепмнен аккан канга боялыпты бар алап. Ж е, бул туам TeriH емес, мына сойкан заманда \"Пршшкпен кош тасарсэтж егп-аудейм ж маган да. К ош тасар сет ж егп -ау дейм ш , туган ел1м, енсел1м, Бостандыкка шакырып ем, CeHiH зангар акылын ем, EfliM epi олш ем ж . Ж ан ашырын, жакынын ем, Ж ене кайсар акынын ем мен сешн. Жулдыздай боп жанар алдан Акындыкта елден ерек баска зан. Батырлыгы жокадамнан Улкен акын шыккан емес ешкашан. Туган ел1м — арман, муным, Енш ceHi жетелеШп жол калай? Менш бассыз калгандыгым CeHiH бассыз калгандыгынболмагай! Ие, шындыктын ашы данкы, Ш ындык ушш жалгыз туелм егеске. Акындыктын басты шарты — Басты алса, да шындыкты айту емес пе? 115

0л1мге сан жакын бардым, Коргансыз боп коржсем де жай козге. Шындыкты айткан акындардын BipaK жолы болып efli кай кезде? Корде де енш сен жайлы ойга батамын Бул ж кэрлж созылады каншага? KiM канш ама ш е к а з суйсе Отанын, Онын тартар азабы да соншама. Мен сенемж, куж ертен Нурлы yMiTnen оян ар д еп улы олкем. Кулш жайсан кун гажайып Ел наласы таркар деп. Акымактар куртазайып, Сумдар коркак тартар деп. Мен ceneMiH, куж ертен Пенделжтен тазарар деп улы олкем. Ж э, кашангы бакка зорлык мжгеспек? Сенем, ертен оттыга отсыз кулмес деп. Тек тулпарлар гана алатын бас бэйп Есектердж мойынында журмес деп. Мен ceneM iH , Kyui ертен Акыл-ойды nip тутар деп улы олкем, Мына дэурен буркан-таркан Ертен кайта езгерер. Акындарын султандардан Артык сыйлар кез келер. Kaflipтутам киялдауды Ертен талгам озгерер. Шындап кулай суйе алмауды Кылмыс санар кез келер. Туган ел1м, KyflipeTiMciH ансаган. Алдан жаркын кун шыкканша, KecKiHiHfli кормешнип шаршаган. Пасык ойлар туншыкканша, Дулыганы какж ары п гул ш ыкканша, Ж ер астынан карап жатам мен саган.

2. Эке YKiMi Ш омбал ж и г г ю р т келд1 ентелеп, — Э к е ,—дед! ол м рген бойда, — Э к е ,—дед! еркелеп, — Журуил едщ маган ылги окпел!, Кеюип ед!н Мал болм айсы ндеп MeHi. Сол ce3 io a i, cip e, кайтып аласын-ау шамасы. Аты шулы Баймаганбетсултаннын Маган берген сыйлыгына карашы! Торде отырган акесппналдына, М ан-ман басып барды да, Алтын ж тп ен адттелген жагасы Сур imiKTi тастай салды баласы. — И а, св й л е,—дед! aKeci, — Кандай ерлж KopcerriH, EKi ай бойы, кане, кайда жол ш ек п н ? Баласы айтты: —Топ бастады к терт адам. Махамбетпн жакыны Ыкыласты yrirren, Мактап, кагып аркага Косып алдык ортага. Бул —тугелдей мына улыннын акылы. EpKiH ж е т е р э н п м е ол 6ip танга. Капысызда кармак салып, Махамбетп алдап согып, Басын Kecin, сыйга тарттык султанга. —Ой, залым-ай, Жуз!кара залым-ай, Мунша залым екен!нд! калай келгем танымай. Будан еткен зор KacipeT болар ма, Будан еткен зор KacipeT болар ма, — Д еп aKeci жас ушрд! жанарга. — Кабагынды жаба калды неге мун, Эке, ceH in кай соз1не сенемш, Еанде ме, М ен!нбала кун1мде Махамбетп жек керем1н деген1н? — Рас, улым, айтылган сез окпен тен, 117

Bip кезде мен М ахамбетп жек кергем. Элде, кем ш ш шагым ба efli ол акылга?! Пенделж кой салган меж такымга. Оган себеп — Сежн анан жасынан — Еашыкболган сол Махамбет акынга. Азаппенен атса да асау тандарым, Каира гам ж ок кызганыштын канжарын. 1ш тен ты ны п ж у р е 6epfliM т о зг е н б о п , 03iH ш ек аз кулай суйген жан барын Кайран акын сезген жок. Анан маркум ол дегенде от жалындап козжен, Тамсанатын Нак 6ip бакыт табардай ер созжен, Улы акы нга деген ж к в р ce3iMiH Корге 6 ip r e ала Kerri ол оз1мен. Эттен, б1здж сор мандайлы Жайыкта Ерлер аз гой бара алатын байыпка. Тым кеш уктым, Махамбеттей батырга Букгл казакгаш ы к болса айып па?! Ky,iiретп шындыгынантанбаган, П арасатын i3riniKKe жалгаган Акын деген киел) акку самгаган. Ал, ендеше, аккуды аткан пендеш Кай атаннан Kopin едж, онбаган? Бул салада сен 6ipiHLui адамсын, Адам емес, En6ipiHmi надансын, Ел дэстурж , Ер дестурж корлаган. Накмынадай касиетаз окига Бурын казактопырагында болмаган. Кандай киын кезенде де Туган ел Акындарын ж аньж с&пып коргаган. Tycin6efliM, Армандап ен неж, улым? Ертен ceni койып ж елдж отж е, Ь1залы yp n a K T y K ip efli бетж е. Сол корлыктан куткарайын ceH i, улым! Ж ене ол зар онайлыкпен тыйылмас, KaHbiMb!3 6 ip ,

Жолымызда шиырлас. Енд1 c e H i H K e c i p i n n e n Маган да Туган жердщтопырагы буйырмас. Ж е, не кайыр, налы мейл1, налыма, Сорлы балам, Туыпсын-ау сорыма. ©3iH тустш о зщ казган орына. KerriK кене, Iin irin,ai ал колына! ¥ясы на кун тур елi баткалы. TyKcne;ii м еж р еу кум шаткалы. Олар улкен кара жолга Tycin ап Bip тобенщ касына кеп токтады. — Мынау тебе саган сонгы шыгар шын Болатынын угарсын. Сен, ерине, куралайды кезге аткан, Аткан огын маздаткан MeHiH мерген екежмд) умытпаган шыгарсын? Дед1 e K e c i кулазы п нар к о н Ы . flip-flip eTin: — Умыткам ж о к .— дед} улы. — Балам, умгг — кы зы гы мны нелш ем1 03iH едщ, Кайгым болдын енселк Басына шык, кене, мына тебенщ, Осы арада калдырамын мен ceHi. Караладын касиетп мекепд!, Ж араладынтурмастай гып екендк Мына жолмен еткен журтгын аузынан Махамбетпн жырынтындап жатендк Мумкш, сонда угынарсын катешн. KiM а я к к а б а с с а за н ы н д а л а н ы н — Yмытканы катал тарих сабагын. Keiuip MeHi, Таусылды бар амалым. Дала заны — баба заны, карагым, — Деп e K e c i колына алды садагын...

ШЫЦГЫС ХАННЫН КАТЕЛ1П немесе жешлген жеш'мпаз хакындагы Отырар дастаны Олжас Сулейменовке, мына жолдардыц авторына: “О, мы незабываем, никогда Свои тысячелетние обиды, Великие сжигали города, Не ведая, чтолетописец видит. ” “...Наук,ас мецдеп барады. Мына к1шкене урпек бас перзентшнщ am жалын тартып мтгенш icepydi тагдырдыц жазбаганы-ай! А т а- дан балага ауысып келе ж аткан дэстур бойынша улымды т!земе MiHai3e отырып, Отырарды цоргау ж олында тугелдей опат болган улы бабаларыныц жанциярлык; курест сан рет эцг1м елед1м. \"Эл! тым жас цой, тусте цояр ма екен?” — деп эйел'т кудЫ те 6uidipdi. Жок,, m y cin y ie muic. Т ус1нбесе оз!не к,иын. Тамырын терецге Ж1бере алмаган дарацтыц цашанда гумыры келте. (Экемшн лосмна жазган хатынан) I —Данкын кайда теске ерлеген? EKi ж уз мын эскерм енен Алты ай бойы кт-ки и кен тай Отырарды ала алмау, Алты ай бойы Отырардын осал тусын таба алмау — Ойы —дауы л, ce3iMi — аспан, Тек жешспен козш ашкан М енщ алгыр урпагымнын, суйепне зор такба, Намысыма сызаттуеп мына сенщ арканда,— деп Ш ынгыс хан Ш агатайга окты кезш кадады. — Осы ©Kiniiii меш де ортеп барады. Отырардын бакытына орнаган Болар, бэлюм, Алдырмай тур зор камал. BipaK, э к е , ж ур геш м ж о к а я н ы п , К анш а yMiTiM желге ушты, Канша ecKepiM жер кушты. Дала жатыр кызыл канга боялып, 120

Егер бук пей баяндасам шындыкты Рухы — ер, Tani —бекем, Бул 6ip кайсар халык екен \"П рлктен де арты к койган 6ipfliKTi. Ж урепнде ыза табы калмагандай 6ip мыскал: — Ш алалаусын,—деп жымиды Ш ынгыс хан. — Сакталмауы мумкш емес зерденде, Сен тогызга келгенде, Уду жылы, Уютайдыцтойында Ок отпейтд iгалып батыр жайында Ертек айткам онашалап езш е, Сол ертект1 неге адмадын пайымга? — Kemip, аке, балалык па, З е р а з д к пе, Ш алалыкпа, Тек нобайы гана капты ойымда. Умытпасам Масагетдаласында, Андыскан кас пен достын арасында, Атса садак дарымайтын, Мынмен жеке шайкасса, арымайтын, Шапса кыдыш кеспейтш, Ж анарынан ме Hi pi Mi еш пейтш 0T inT i 6 ip ожет батыр нар Kici, — деп баласы Ki6ipTiKTen токтады, — Еамде жок, еке, одан аргысы. — Ecin кетсе, ecTire KipinTapcbiH, Ен бастысын умыткансын, — Деп Ш ынгыс хан ызбарлана 'пл катты, Э р сезш д е атан туйе кайы сардай з1л жатты. — Ж а, ендеше, туареш н eciue. Жомарт, анкау сайын дала тесшде Сан мын аскер женбеген ер алыпты Bip-ак адам табанына салыпты. Элп алыптын кеудесшде бармактай О к ететш осал жер1 болыпты. Д ан к KiMHiH к у л т турса басында, Саткындыкта бугып журмек касында, Айлакер жан соны жазбай таныпты. Кай кезде де айла кескен нарыкты. Ж акын барып ушлместен жауына 121

Шыгам деме, улым, ж е т с тауына, Адам аз б а кушке c e H i n адаскан? Ж ауы н мык.ты. Буган, cipa, таласпан. Э р м ы кты н ы н осал жер1 болмай ма? Болса кайсы, Оган бастар жол кайда? Ал бул сурак бар кез сенщ журу керек басында, Мен1н кулл1 ж е н ю м ж н купиясы осында! К енш нен куртсерпш п наласы, — Yктым, аке, —деп жымиды баласы. II Алты ай бойы ерл1к салтка TopiH берген Отырар, Алты ай бойгы алапатта женишеген Отырар Алты-ак кунде жермен-жексен кирады. Акыл-ойын жалындаткан, Онер, гылым шамын жаккан Улы кала Азиянын мандайына сыймады. Безбуйрек жау свбилерд1, шал-шауканды, кемшрдц TinTi жукп эйелдщ де шин жарып еллрдк Кузгын, карга гана тынбай шарлап мунлы аснанды, Отырардынаяныш ты, зарлы eMipi басталды. Айдай элем мойындаган данкы бар, Ж уз ел у мы н халкы бар Нан кал ан ы н аск ак эш осыменен шектелд1... Y ш куннен сон eKi адамды Ш ынгыс ханга ап келд1. О нын 6ipi - аты анызга айналган, Алты ай бойы Отырарды Куткарам деп арпалыскан кайраннан, Ж урек шамы !згш к аз жанбайтын, Аман еткен сан алапат майданнан, Канаттыны талаптыга жалгайтын, Фарабн мен Иассауид1н жырларын Таннан танга жатка айтудан талмайтын, 9 p i езгеш е ел баскару Manepi О ты рарды н К айы ратты ханы ед1.

EKimuici — кара мурты кара тун, Кара тунде каккан кара канатын, Ш агата ига Отырардын какпасын Ашып берген Карашокы болатын. Кайран т1рл1к, бак пенен сор кы ркы скан, Тулм сайга, Кыран орге тырмыскан. Екеу1не алма-кезек козтастап, Уза к, унс1з, ойга шомды LLJbiHFbic хан. — И э, К ай ы р х ан ,—дед1 сосын жай гана, — Рух — ер д щ езеп гой кайда да. Ен epici Ж е н ш с т щ ©3iH де, Ш еш м н келш тур оз1нн1н пайдана. Ж тттер1м рухына кармакты Салмак болып, Тэшнд1 эбден корлапты. Батырлыктан багын 6ipaK жанган, э, Маган карап кулш турсын сонда да. Олар с е н т женгетмен тешндк Амал ненлк, Жене алмапты жанынды. Мыскыл кулкщсалды маган каншамаой, LLIipKiH, сендей бес колбасш ы м болса гой, Калын колым уксап дулей таскынга Болеп даркан куйге меж Буюл элем билер ед1 Аягымнын астында. Ха-ха-ха-ха-ха, ал мына б1рсаткынды Кудай саган кайдан гана тап кылды. Кайгылы epi кулкш . Кайран анкау дара тулга, Ангармапсын канатына Ж асырынгантулю ж . Ерл iпне осы болсын сыйлыгым, Саган кидым бул саткы нны нбилтн! Т ур ед1 ерк1н, езу ж имай кул1мдеп, Мына энпме лезде кутын кашырды.

Караш окы eci шыгып, д1ршдеп Ш ынгыс ханнынаягына бас урды: — ¥лы ханым, Э д ш ш пе муныныз? 0ле елгенше боп отешн кулыныз, Отырарды Мен кол ушын бермесем, О най ж аулап алар ма ед1 улы ны з? — Оган дау ж ок, —дед1 Ш ынгыс т у н е р т , — С енен аскан бар ма 6ipaKTipi ©лiк ?! Кастерлшщ бврш жыккан табанга Азган сен бе Элде мына заман ба? Тым курыса, К аси етп 6ip сез1м К.алу керек емес пе ep6ip адамда? Рас, MeniH нокерлер1м безбуйрек Зулымдыкты ер л к деп те таниды. О лар TinTi о к ш е а м е н езп л еп , Кете алады жазыгы жоксвбидк Одан да ipi хайуанды кка жете алады T©3iMi, Б ерщ 03iM уйреткенмш о баста. К аталды к пен аяуш ы лы к ce3iMi Ж ауын гердщ журепнде туспеу керек таласка. Т успеу Л0з1м кос сез1мн1ндауына Мен осыган катты кож л болем1н. Каншама итпк етсе де олар жауына, Туган жер1н сатпасына сенем1н. Демеленд]н шыгарар деп TopiHe. X e r r i K03in, Ол YMiTin — кур елее. О пасы здык жасадын ба ел1не, Ертен саган м е т сату тук емес. Шарам неилк, Турмы н ceHi TinTi аяп. Сорлы Отансыз, Карайыпсын канына. К аш ан MeHi сатарынды кутпей-ак Алдынды орап кеткешме налыма. Ж аксылыгым кайтпады деп арыма. С аткы нды кка саткы нды кпен т1л кату

Уксамай матабигаттынзанына. К ул акту р ер KiM калды emu зары на? Одуниесапарына, Саткыным, CeHin аттан еди ш ктщ барына! — Нокерже бурылып: — Кене, кылыш устатындар Кайсар батыр Кайырханнын колына! —Токта, Ш ынгыс, —деп Кайырхан с а н к е т п ,— Бул баланын eKeci 6 ip нар теют Адам ед1 елге сыйлы, зиялы, Адам efli адал, уш кы р киялы. 0 K eci ymiH перзентж е ceHin ем, Саткын болып шыкты мынатуягы. Оны ойласам от журепм кан болар CeHiMiMe содан тускен танба бар. Макул корсен, 0KeciH бул саткыннын Осы арага алдырганын жен болар. Келд1 ме елде ж ауы нан сыр тарткы сы , Ш ынгыс басын изед1 оган у н -ту н аз. Б1раздан сон Каба сакал карт Kici EKeyiHe карсы карап турды yHci3. Кайыр айтты: —Жылан туса жыланнан, Кулан туса куланнан Танданатын тук те жок, BipaK жылан калай туды кыраннан? Кария айтты: —Сыйлы басым куарды, Жария eTin жалганымды. MeHiH кыран болганымды Заман 6yriH ©TipiKKe шыгарды. 0 д ш сол, конбе мейл1н, кон м ей л т, 0 р адымы киындаган, Адал ofliM буйырмаган Менен сорлы жан бар десен, сенбеймш. Ен н е п з п KiHe, е р и н е, оз!м де. 125

Бул баланы жана туган кезшде Перзент у т тусаган жан муратын Афрасиабтын эр жагында туратын Нагашысы бауырына баскан-ды. К ател тм осы арадан басталды. Юншк кескен елкеаж нсоры на Ерж еткен сон кайта келд1 колыма. Б еренет жарып шыккан сынадай Бабалардан 6i3re жеткен, К улакты ны 1здеп откен, 0сиет бар мынадай: “Эр нэресте кашан eci юргенше, Ж ер KaflipiH, Ел KaflipiH бклгенше, Алгашкы ентек кылыгына 03i уялып кулгенше, Квтергенше балан ойдын желкешн Кинаса да кикар сокпак, киыс жол, 03in туган касиетп олкенщ А уасы мен дем алуга TnicTi ол!” Мен осынау борышыма экел1к Немкурайды карадымда, Кшэл1 боп ар алдында, Ж1берд1м зор орны толмас кател1к. M ine, TopiM 6ipirin тур KopiMe, KepiHeTiH бет1м бар ма ел1ме? М ынасаткын перзенпме косактап 0лт1ру ге м ш д е т п а н MeHi де! Азгандыктын соны б1збен курысын, Сабакболсын ертенп атар кун уаин. Кум м энгш к буркей алмас асылды, Д ан кы н коктеп отед1 эл1 гасырды. Ал кимылда, Калды уакыттым кыска. Кагу уliпн сен1н кайсар басынды Асыгып тур мынау залым Ш ынгыс та! Кайыр айтты: — И э, кош тасар келд1 кун... Азбан Ш ынгыс ел тарихын корлады-ау, Ойлап турсан, енд1 бэр1 арман-ау. Отырардынжан киярлы керлтн

Жыр ететш, Эттен, акын калмады-ау! Ш ынгыс айтты: —вкш генмен болмайды, Ентамге де бершмейд! бас сауга. Буйры кетпм тугел кырып тастауга. Отырарда еркек ю н дк калмайды! Кария айтты: — Кателестщ, калады! Жума бурын шетю Елип какпадан Ж узш жалын кактаган Мен куткарып ж1бердгм 6ip баланы. — Берекелде, Бул енбеп к жарады! BipaK одан ур п ак тар ап , Одан акын туганша, Ал ол акын ата жолын куганша, Кеудесше сидырганша даланы, Айырганша актан бол in караны, Талай озен тасып отер, Бвлюм, талай гасыр отер,— деп, Кайырхан жаскатолып жанары Отырарга кимай, узак карады. III Оян, Кайырбабатайым, касиетпм, кымбаттым! Сан алапаттасырдан сон, Тасыр дауыл басылган сон, Жет1 жарым гасырдан сон 03iHfli (здеп л л каттым. Аман капты батыр арман, Отка оранган Отырардан Кашып шыккан сол баягы баладан Бул кундер} санатты урпактараган. Дэу1ршш канатында самгаган Сол урпактан шыккан акын мен болам. 127

Кеииктщдеп мнелама, айбарлым, CeHi ояту уш ж канш а ойландым. Ежреген ер ен аузы дуалы, Б1зге ж е гп ж у р е п н н ж шуагы. Туп-тамы ры н сенен алып ж аткан ел CafaH уксас батырларын туады. Кулл1 А зия кез-п гетш тандана К.ум асты нан корж беищ пан кала. Сол кал а га арнаган бул жырымды, Он кабакпен кабылдай гор, жан баба!

ЖАНГЫРЫК НЕМЕСЕ AKCAKTEMIP КАЛАЙ БАСТАЛДЫ Эр музбалак ез е т н айта келер. Айта 6uiy ежелден байтак внер. Тауга шыгып ен салсан (О, керемет!) Ж ангырык боп дауысын кайта келер. Жауап 6epin жататын сан кылыкка, Bip зандылык жатыр сол жангырыкта. Ив, оган кумвн жок, сондыктан да Басымлы нем сол улы зандылыкка. I Масан мундар конш тасып ел тт, HoKepi мен тазысын касына epTin. Тшти карап мунарткан Сункартауга Келе жатты Жудай хан тулю аулауга. Коз ушында атты ейел ербелендеп, Kecin orri хан жолын колденендеп. Лезде ханны н от шаш ып тулю K©3i КаЬарланды: — Устандар! Бул Ki\\i 03i? Канжыгага кокпарша боктер1ндер, С ойлп, менщ алдыма ап кел1ндер! Алып келд1. Эйел тым ажарлы екен. Ажарлы екен, Ажары базарлы екен. LLlipKiH, мундай ж ары бар ер ж т т т щ Ш аттыгынын жалауы тозар ма екен?! Кандай есем каракат була кезь Эттен... Эттен... Ж уки екен 6ipaK 03i. Тагдырына окпел1 c©3i бардай, Н екерлертурсулудан коз1н алмай: “ MiH e, нагыз ©м1рдщ сэнд1 о р н е п ”. Тек хан гана эйелге мен бермедк

— КунвИар жан, nepiurreM сен емессщ, деп акырды ол, —Жолымды неге кестщ? Эйел Не -плейаз укпадым-мына менен, Байкагам жок. Сондыктан кжэл1 емен. Кажып 6irriM, Коп болды жолда келем, TeKTi кы ран о й н а м а с каргам енен. Хал1м мушюл. Ж ук тп н кормейазбе? Ат устжде ауырып зорга келем. Жудай хан Байкагам жок дейсж, э, дегелепм, Ke3iHfli ойып тастасам не дер едж ? Эйел Коз оятын, немене, салтыныз ба, Куш корсетпес эл азге хаса тарлан! Жудай хан Ж ок, мен ceni жазасыз босата алман. дйел Д униен ж ластаган KOKiperiH Д енж е уксас зулымдык кеюренж. Босатыныз, oMipre ертен келер Нарестемнжатынан отжемж. Жудай хан EiiiKiM м аган м у р ы н д ы к б о л а а л м а й д ы , Ал нэрестен жарык кун коре алмайды. Эйел Не деп турсыз, муныныз айуандык кой.

Жудай хан Айттым 6 irri, Аткан ок оралмайды. КаЬарлы хан осылай к а р т cenTi, К эр ш c e n T i, жас гулге ол1м c en T i. Аттан тусш барды да, катуланып, 1штен Teyin кулатты келш ш ектк К ааретке куэ боп дала жатты, 0 з жолымен хан кетш бара жатты. II Б1реулерд1 ор тагды р о к п ел егп , Б1реулердщ M epeiii кокке ж егп. Б1реулерд1 заманы ш еткетеп тк Содан 6 ep i он сепз коктем o rri. Мизам айы. К онш тасып, елтш, HoKepi мен тазысын касына epTin, Оймен карап сэлдел1 Сункар тауга Келе жатты Жудай хан тулю аулауга. Kahap кеткен, Эл кеткен таягынан, Хандыгы да озер тур аягынан. Шашы агарган. Ка рта йга н. Ал o n r e c i Эзгермеген сешлд1 баягыдан. Еске Tycin icTepi откендеп, Ойы 6ip сат шарыктап кокке орледк Анау тобе зымырап кашкан жауды Куып жетш тас-талкан еткен жерк Анау белес озше карсы шыккан Туысканын ap6afa жеккен жерк Мына 6ip сай тас табан еттм ен Жукт1 эй ел д щ iujiHe тепкен ж ерг Сол ш ак 03i куз бе ед1, коктем бе ед1? Ал ана эйел 6ip KepiM онш рекен.

Кайтп екен ол? К иналм ай елд1 ме екен? Кез аша алмай батар кун, атар танга Кеткен шыгар, ерине, жаЬаннамга. Х анны н ep 6 ip кимылы зарлы 6 ip ен, Мун соргалап зерезап жарлыгынан. Kicire еткен зорлык пен зомбылыктын Л еззаталы п к е л т л барлыгынан... Кенет алдан атты адам ербелендеп, Тура калды хан жолын колденендеп. Бул KiM e 3 i? Бул KiMHin “м узбалагы ?” Каракшы ма жайлаган туз даланы, Хан HeKepi кылыш ын суырганша Шыга келд1 тасадан жуз каралы. Bepi тамам. Енд1 кай айла калды? К алы нескер хан колын байлап алды, Байлап алып баягы келш ш екл Азаптаган канкуйлы сайга апарды. MiHe, гажап! Топ жиде арасында Кару-жарак, салтанатбер1 осында. Курма юлем устшде ж т т отыр Он жет1 мен он с е п з арасында. Хан ж т т к е кадады тулю кез1н: — Y намай тур, ей бала, бул мшезщ. ¥ры илндей букпайлап ен даланын KiMfli тел к ек етпекс1н сен, карагым? Танымасан, танып кой: Осы е л к е т н 0M ip m ici Жудай хан мен боламын. Ж/г/т Болсан бопсын, Мен емес панданарын.

Kepi бурартарихтындонгалагын, Бупнп уры, Ертенг1 кулл1 эл ем н щ 0Mipmici улы хан мен боламын. Т1рлтнде желтнбасылмаган Хан едщ сен, Сол ушш асыл баган. Жогары шык, э з 1рге конагымсын, Ет nicipiM сеттен сон басынды алам. Солай, шалым, тосылма, жогары шык, Бакыт бупн басыннан барады ушып. Кайтпас сапар алдында элденш ал, Улы ханнын колынан шарап iinin. Тургандай-аккад1рмен жанга санап, Жшгг кулш усынды ханга шарап. Сосын кайта жалгады anriMeciif: —Солай, шалым, Сен кай 6 ip мэн бкпесщ? Алмас кылыш сек1лд1 халы кдеген, Устайтындар аз оны парыкпенен. Ж умсайб1лу— 6ipoH ep, Кайрай б1лу — 6 i p онер, Курсайб1лу— 6ip©Hep. Сол колыннан шыгарсан, 0 з басына тшенер. Сен соны 6 ip укпады н, милау ш алым, Ерте ж егп сондыктан кирау шагын. Усак лэззат болды да бар арманын, Ат басынан алысты коре алмадын. Ал мен сенен ку болам элдекайда, Торт кубылам, TopKiHiM толган айла. Ж урепннщ урейл1 дуралдерш Тындап турмын. Жараспас курсшгенш, 0 з басынды о з1не сый етер ем, Амал канша Жолымда турсын менщ?! Амал канша... Сен оган окпелеме 0M ip ылги адамга коктеме ме? Мынау улы безеу бет пан даланын 133

Осал тусын мен онай ангарамын. BipaK сендей хандардын кезш куртпай, Мен калайша элемге хан боламын. Бакыт бупн басыннан барады ушып, Э л д е н т ал, бейшара, шарап imin. Картайсанда, Ж елтнбасылмаган Ханедщсен. Сол уопн асыл баган. Сол унии де ojinfli ардактутып, Алтын сапты кылышпен басынды алам. Жудай хан Bip дулегей екен сщ д п н н мыкты, Куткармассын, Сеземж... KyHiM 6 irri. Куткармассын, Ой, алла-ай, жап-жас болып, Кайдан б ш п алгансын зулымдыкты?! Жтт Жас болсам да тузым коп татып корген, 1 здеп отем елгенше бакытты ерден. Э йтсе де мен ен, улкен зулымдыкты Анамнын курсагында жатып кергем. Намыеымнын кузарын теркшдеген Купиям ол Ешюмге шерплмеген. Ж э, жа, неден коргалаптосылайын, Саган о:пм, Маган б ак— бас уайым. С элден кейш o.'iecin, 0 л 1ктен мен Купиямды HeciHe жасырайын. Анам маркум Ж ан бопты eo 3 i iJliKTi, TipfliK мэн1н 6ipfliK деп ce3iH inTi. М аган жукт1 кезш де ж олауш ы лап, B i p e p i K K e H залымга K e3irin Ti. Элп залым ангартып сусын дара

Кан Toryai ансапты кушырлана: 1шке Teyin анамды о л п р ш т ! Алдын Kecin еткеж уш ш гана. Кеудесшде ип.пк максаттунып, Булак агып жатыпты сак-сак кулш. Мен жатыппын щ гэлап, oMip тшеп, 0 лi анамнан аягым аксактуып. Багьщ жанса бас курар амал-айла, (Эйтсе де адам оны эр кез багалай ма?) Содан мен1 6 ip койш ы тауып алып Сый орнына тартыпты Тарагайга. Ал Тара гай ежелден epKi мыкты 0 йел1м ул туды деп ж елп ш ш ть Ж урткажайып журердеп купиямды Койшы шалды 6ip тунде олпригп. Рас, эл1 ш ытырман тандар алда, BipaK менщ кайгым зор андаганга. Зулымдыкпен алысып аман калып, Зулымдыкпен козаш тым мен галамга. Ш акырганмен кол булгап максат He6ip Талайларды ж азы ксы з аксатты OMip. Мен де аксадым, анамнан тумай жатып, Содан Ka3ipeciMiM АксакТем1р. Жудай ханнын з э р е а ушып Kerri, У ш кендей денеа ысып, кепть Д 1р(лдеген колынан шарап толы Сапар кесе еденге тусш Kerri. 0Mip оз1-ак шыгарды-ау маскарасын, Сугаалдырган сорлыдай баспанасын. Eci KeTin, Анырып отырды да, Жудырыктай басгады каска басын. Уакытсокты эр демш санаттырып, Бакыт одан кашкандай балактурш. Сэлден кешн ен сонгы созш айтты, Жас ж т т к е южше карап турып: —вю н ем -ау, ©KiHiLU о р т е м е с п е! Табигаггы KiMайткан ce3 iMci3 деп. взгеге еткен зорлыгын ерте, кеш пе, 135

Таппай коймайды екен-ay ез1нш1здеп. 1 здеп тапты-ау, Айтайын, ал дайындал, Корыкпаймын жазаннын, кандайынан. А йтпас ед1м, Bepi6ip еллресщ , Айтсам сипай коймайсын мандайымнан. Ж ата бермес шындык ит босагада. Тура кара, Ж узнзд тасалама. Будан аттай он жет1 коктем бурын Мен еллргем ананды осы арада... Ктрпияздау куйгеорап жаркын шакты, Кенет кылыш жарк erri алтын сапты. Осынау 6ip канды кез галаматты Iшке токып, KypciHin дала жатты. Кунбатыска созылган терен саймен Ханнын басы домалап бара жатты.

12-3 = ? Кыркасынан кыран ушкан, сен ер жеткен аймакты Ертеде 6 ip хан б и л е г т , кайсар epi кайратты. Картайса да шапкан аттын кулагында ойнапты, Кия тарткан максатына иек артпай коймапты. 0 з елшщ абыройын, Корганысын. акыл-ойын Кайтсем б т к кетерем деп ойлапты. Bip болса да, б 1регейлi, Хандыгына тубегеГш Ж ана Q3 repic ен п зуге белш мыктап байлапты. BipaK сорлы ж етт алмай токтамынын паркына, Мынадай 6 ip зан шыгарып, таратыпты халкына: “Кемел акыл карттык шакта гана деп. Ж асты н ici (н еп зш ен ) ш ала деп Есептелсш. Ш алалыктан ел neci6 i шашылар, Сондыктан да барлык билер, казылар, Барлык эскербасылар, Icin MiHci3 аткарган Сайлансын тек аксакалды карттардан!” Ж асты к ш акты н мерей in аттап OTin, Таптап ©Tin, т е с к е е р л е й , Онынулы мумю ндтн ескермей, Тек карттыктан бастап ел эн пм есш , Лезде умытты жас кауымтербиесш . С еж м аздж журт колын байлап алды. Алаулаган жастык от кайда калды? Ж иырма беске келсе де, 0 з кежесш Жылап imep жасыктар пайда болды. 0 зек болар ел e;ii мын даетанга, Енд1 6yriH м ун ы н а м у н к о с к а н ба? Ж ау дабылы есплсе, бой K epeerri Кора айналып кашатын жун бастар да. Балгын гуллш шаттыгын eMipci3 гып, Кайдан шыкты бул мимырт кен1лс1зд1к? Таны мастай езгертш ж1берд1 елд! Ж асты к шакка жасалган сен 1мс1зд!к. 137

Ханды тагы сайтан туртш, ойга ке.ш мынадай: “Хандыгым11ын торт тагандап туруы ушш куламай, Кнмыл керек. Кенде емесш з куштен де. Тагдыр б1здщ данкымызды, элде келте шшкен бе? Ж о-ж ок,тоба! Согыс ашып корешн K o p u ii ж аткан оз1м1зден уш -терт есе Kiini елге, С ойтт шыркау котерешн пэсентарткан кошлдГ. С огы с ашып Kopin ед1, тас-талкан боп ж ещ лдг Мунан аскан корлык болмас, расында, Енш, Mine, торт y e 3 ipi касы нда, Кос жанары жылай-жылай суалып, Селеу шашы ызгар соккан боз жусандай куарып, Жолдас болган Terri арманы балгын бала кезшен Bip-ак кунде бал-бул ушып козш ен, 0 з к ш э с ш ©3i а к т а п а л а а л м а й , Теке сакал у0 з1рлер1н атарга октаба алмай, Туткында отыр хан сорлы, Сел-таскында калт-култет1п ерен турган аралдай. “ Кундер кайда саликалы, сымбатты, Соккы болды-ау, соккы болды-ау бул катты\". Осы сзтте ж енген елд1наксакалды eKiMi Х анга карап т1л катты: — Дара шауып KeTin ед1н с е н м у л де, Калай, шалым, акылына келд1н бе? Ж умбак айтам. Егер тапсан, азатсын, Таба алмасан, олд1м де! Таба алмасан, канатыннан сынганын, Тырысып кор, акылында куш болса? Мынау гана менщ саган жумбагым: Не калады он еюден ушт1 алса? Y mi't , о й сы з оты рган шал куары п, БЫепнен алынгандай бугалык: — Онда тогы з калады гой, —деп кулд1, B0 rt6 imeci ул тапкандай куанып. —Тапкырлыкпен акыл-ой, Сынга тускен урыста Ж олын сен1нтагы тартты бурыска. 138

—Таба ал м ады н ,—дед1 eMipuii мыскылмен. — Мойынынды даярлай бер кылышка. Bip жас ж т т алга шыкты: — Слздщше, ен ауыр жаза елу ме? Ауыр ж аза — Tipi калып, e3iHiH Тауысып бар T03iMiH, К а т е л т н ез коз1мен керуде, Ж ене оны тузетуге Колда билж жоктыгына конуде. У лы e\\iip m iM , о й л а н ы н ы з ел1 де, Ерте, кеш пе ел1м ж урттын б ер ж е Ашары xaKeciriH... 0TiHeMiH, eTiHi3 6ip KemipiM. Ханымыздын касык канын кисаныз, Мен айтар ем бул жумбактын шеилмж. — Ал айта гой, —дед1 eMipuii, — талабы нды ш ектемен, Балаусага тас атканды жек керем. BepfliM, улым, п л е п н щ , толеуж Кайтара алсан кеудендеп отпенен?! — Ие, ие, балаусага тас аткан жан онбайды, — Дед1 ж т т , — жум багы ны з ку р д ел ^ак, Эйтсе де, оны жумбакдеуге болмайды. Зандылык— ол. Занды б тм еу — зор кайгы. Егер, егер он екщен yiuTi алсак. Ештене де калмайды. Айлар —жылдын уланы. Б1здж e p 6 ip жылымыз Он eKi айдан турады. Он eKi айда уш ай кектем бар екеш б ел гш . Коктем деген табигаттынтангажайып е р л т . Ол ерлж тж данкы н ешюм кага алмайды LueTKepi, Ал жастык ш ак— адамзаттын коктем!. MiHe, осы коктем нерл1 болмаса, Эр п р ш ш к оз корепн кажетжше алмаса, Айрылмай ма бар магына-коржтен? Онда шырын у м т н н е н каранды уз. Коктемде гулдемесе алмалар мен opiKTep, Калган анау тогыз айда Кандай жем1с куте аламыз одан 6i3? 139

Канша налып, жегенщмен пушайман Буган карсы табу киын куш, айла. Каранызшы, тогыз айдынтагдыры Байлаулы тур уш айга. Оган TinTi ж у р м е к е м е с б а с к а зан. Муны жене жумбаксанау — зор кайгы. Сондыктан да он екщен ешкашан Yшт1 алуга болмайды, Алган адам мына 6i3flin ханымызлай сорлайды! “ KiM 0 3 i бул, ойы — кы лы ш , c© 3i — M ip ? ” Хан тугесш алардай 6apT03iM iH Карап едй карап eyii, о, гаж ап, Аткосшысын тани Kerri озшщ. Ескетус1п кайдагы мен жайдагы, Хан K y p cin e б а с б а р м а г ы н ш а й н а ды . “ Birri, 6irri, мен олж ш н, олжпш ... Кол бастайтын ж тттерд! корада устап келшшн. Сорлаппын-ау, канаттыга болыппын-ау тар мекен Эттен-эттен, корлаппын-ау ж ттгерд1 нарга тен... P.S. Тым кеш келген игш ю т ойлардын Кайгысынан артыказап бар ма екен?!

ТАНАК03 1згш к пен (зеттщ байлауында, Мама каздарсамгайтын койнауында, Достык атты казына аралы бар Сонау Максат тауынын жайлауында. Журттын 6epi баруга куштар оган, Куштар бол деп TinTi ешюм кыстамаган, О зш MOHri бакытты санайды екен Сол аралдан от алып ушкан адам. Шаттыгы сай болса да тал бойына, Булбул конып жатса датандайына, Ол аралды керуд! коп адамнын Катал тагдыр жазбапты мандайына. BipiH-6ipi кундеумен жылан, карга. YHi ш ыкпай жатады 6ip ангарда. Онда жалгыздеген соз атымен жок, Ж еке-дара ушпайды кырандар да. Нар галабын салса да кандай жолга, Тллектес дос пеш лдер самгайды ал га. Журмейд1 онда саткындар, саудагерлер, Опасыздар, отсыздар болмайды онда. Асау жылдартолкынын кешюн, мейль CeHiM заны оларда есюрмейдг Сокпайды ондасамалы пенделжтш, Тиындардын сынгыры естшмейдг Алда тен1з, аркада дала барда, Талабымызтабанды бола ала ма? Бшк устап б1рлштщ ак желкенш, Б1здежузш барамызсол аралга. Намысыннын койлепн сиялатсан, Сияга атар огынды уяга атсан, Екеум1зде кираймыз, журепне Егертиттей жалгандык уялатсан. 1зг1лiK пен 1зеттщ байлауы нда, Мама каздарсамгайтын койнауында,

Достык атты казына аралы бар Сонау М аксаттауынын жайлауында. Алаулаймыз шыгыстын актанындай, Кез1м!з ж ок жататын актарылмай. Сол аралга, арман не, жетш елсек, Тек жете алмай кайтудан сакта, кудай! Бiрiншi болiм I Мурат! Тагдырына екпе айтып мунаймаган, Курбы кыздын козшде нур ойнаган Екеум1зге ортак 6ip бакыт бар деп KiM ойлаган, ол кезде KiM ойлаган?!. Сен ер жеткен таулы олкеде мен де ер ж етпм, жан досым, Мен тербеткен 6 ip арманды сен тербетпн, жан досым. Мен гул терген тау боктерш сен де кездш талмастан, Карлы шындар кол булгайтын 6i3re боркш алмастан. Е тассаап ам , кеш л mipKiH жогалткандай жалкысын, Саган сактап коятынмын 6ip ж ш ктщ жартысын. Екеум1з де eKi ананы неркес1 ед1к тел оскен, Ерте ecetiiri, бакыт куткен арман атты белестен. Bi3fliH катал тагдырымыз калай ш ебер тогы скан, Екеумгздщ экем1з де оралмады согыстан. Bip-6ipiHeH жан аяспас дос болыпты олар да. Дос болыпты. Б1зд1н досты к содан онген болар ма? М енщ экем жау шеб1нде жаралы боп кал ганда, Жан досымды калай киып калдырам деп арманда, KoKiperiH Kapuja жауган ок пен отка калкалап, CeHiH е к е н уш кун бойы алып журген аркалап. Айналасы калын ел!к, калын орман орттолган, Сол ормандаекеу1 де жау огынан мертболган. 142

Не жетед1 келер кунге деген кеусар сеж м ге, EKi досты ажырата алмапты гой о л iм де. EKeyi де коз жумыпты кушактаскан калпында, EKi ©Mipflin жалгасы боп 6i3 калыппыз артында. Ал анамы з 6i3fli, cipe, корген емес болектеп, Ауыр кундер ©Tin жатты, согып жатты жел окпек. Tipi адам ны нTipiuuiiri бггпейш гой, врине, Турып жаттык0кем1зден калган мына тар уйде. Кундер ж ы лж ы п ага берд1,6i3 б ш м г е бас койды к, Он екщен аскан кезде журтка елжтеп шаш койдык. MiHe, солай ж т т болып шыга келдж кекиш , Bip бакш ада ж арыса оскен кос бэйтерек сею лдг К унде-кунде гул (здеп 6i3 ж айсан, ж асы л алаптан, Косылып эн айтатынбыз, кайтатынбызсабактан. KiM 6Lnefli, б1збен журген соры ма, эл дебагы ма, Ортамызда орта бойлы кыз болатын тагы да. Кезш е онын коз жетпейтш бул ауылда тен келер, Сондыктан да Танакоз деп атайтугын женгелер. Куансакта, кайгырсакта касымызда - Танакоз, Т анакозбен кожлд1 efli б iздi14 ерке бала кез. Жол кыскарсын дейм1з-дагы жоктан барды курай кеп, Bi3 екеум1з Танакозд( мазактауш ы ек былай деп: “Жанарыннан жас кетпейтш жасык болсан баган не, Тагы киын ожет болсан нарт-кызба. Сайранбайдынтанасына козщ тартты амал не? Енд! б1ракакы лы нды тарткы зба!” Ол да 6i3fli аямайтын. Ж октан барды курай кеп, М енщ калкан кулагымды мазактайтын былай деп: “ Бкпесщбе, OMip деген врекж ген 6 ip агын, OpKiM содан озш е тэн сыбагасын даулайды.

Сеш н мына сыпырадай кулагын ше, кулагын, Пернебайдын кодыгынын кулагынан аумайды! Ах-ха-ха. Ах-ха!..” Мен тура кеп куатынмын, ол тура кеп кашатын, Ж етюзбейтш, сонысына к ен ш маз боп тасатын. К айран кам сы з балалы к-ай, оган Ka3ip дау бар ма? Кулюм1зден ж ангы ры гы п жатуш ы ед1 таулар да. Ту томенде жан бггкеншн асыктырып тагатын, А к K©6iriH ш а ш ы п туры п, А ксу кулш агатын. Онын молд1рсуын imceK шыккандай боп кумардан, Кеудем1зде у н а з гана булкынатын 6ip арман. Y ш еу ед1к. Кайда б арсак касы м ы зда—Т анакез, Т ан акозбен кошлд1 efli б1здщ ерке бала кез. II Балан жылдар байкатпастан оте шыкты аяндап, Б алалы кты н £Издщ бастан к о ш к е н д т н баяндап. Б алалы к ш ак-—iHKap д эурен сун картауы н ш арлатан, 0 з коктем1н сагынбайтын, ансамайтын бар ма адам? Кеудем1зде семпн i3iн, ceHin ку зщ жатады Балалык шак —боямасыз ак кешлдер отаны. Аяймын мен аналарды балаларын алдаган. Аяймын мен балаларды ойыншыгы болмаган. Балалык ш ак — гул жазира, балалык ш ак — байтакэн, Картаямы з, 6ipaK саган ораламыз кайтадан. Саган оймен ораламыз, кошл шалкып айтады эн. Ал сен кайтып келмейан-ау, оралмайсын кайтадан. З е н п р коктен нур т е п л ген сол 6ip коктем эл1 есте, Гул куалап 6ipre ш ыктык кызгалдакты белеске. Карт Алатау куангандай перзенттер]м келд! деп, Т ан ак ез де жымияды кара коз1 молд1реп. 144

Тауды мактап тастан-таска ceKipefli бал булак, 145 Алдынан куз кездесерш ойлай ма екен ол 6ipaK?! Ойламайды, ол мезетте ойламадык б1з-дагы, Бвлюм, оган юнел1 ме жастыгымыз кызбалы? Н ак сол кун1 кеудем1зде 6ip купия от жанып, Екеум1здеТанакозге гул усындыкш агганып. Ол мвз-мейрам. Иыгына тускен кара шаш кандай! Кандай всем. Ш ы рш атаудан eKi булак каш кандай! Тым жайдары, MempiMfli мына тана к о з кандай, Ол караса кол детунып калатындай козгалмай! Бакытынды сонынгана мандайына жазгандай, К арам асан T03iMiHHiH терезеЫ тозгандай. O rri солай тунгыш реттынышымды бузган кун, Тунгыш рет сенен, досым, Танаквзд! кызгандым. Сол кунг1 ойлар кеудем1зд1 ноз1к мунга толтырды, Yшеум1здщ алдымызда eKi тарау жол турды. О ян сакта бал ce3iMHiH алгаш кы асау виш ен, Аппак, адал достыгымыз бшк турды бвршен. III Гулдер eKi ш еш ек атты, талдар eKi коктед1, Бул ом1рден MeHiH асыл, аяулы анам кеткел1. Ерте кетп ол мынатарлау мандайымньщ сорына, Жалгыз калып коипп бардым нагашымнын колына. Талпынса да тата алмады тагдырынын xeMiciH, Ол сорлы ана не кврмед^ не кормед1 мен уш!н. Тым болмаса коре алмады, ер жеткеш н улынын, Улгермед! K efliH iH eep ri3yre бурымын. Улгермед!, 03i соны арман eTin журсе де, Катал, кыныртагдырына карсы карап кулсе де. 1 0 -1 0 1 4

А ксу eKi тасы п о т п , кы рлар eKi кектедь Бул ечпрден MeniH газиз, асыл анам кеткелк IV Нургул aria — cen iH an an , жан ед1 6ip акылды, К олга аттестаталган куш 6i3fli езш е шакырды. Кажыды ма жылдар бойы аркалаудан арманды, С онгы кезде е з ж TiriTi наукас мендеп алган-ды. Т есепнен эрентуры п, келд1-дагы кул1мдеп, Иыгымызга колын койды саусактары д1ршдеп. — К арактары м , ер ж е т к е н ж н б е л п а гой, MiHe, бул, EKi е к е т н келер кунмен жалгадындар ж уреп н, — Деп жымиды, жанын 6ip ой тербеткендей таскынды, Ж анары нда жазгы ш ыктай eKi тамш ы жас турды. Сосын жайлап барды-даты кок сандыкты актарды, Сыртта кустар сырлы сазга болеп жатты бактарды. Нургул апа дем1 толкы п ерке желдей еспели Кок санды ктан eKi койлек алып ш ыкгы кестель — Bipre ед1 гой сенщ анан екеум1здщ сыры мыз, Он жыл бурын ырым eTin Tirin едгк муны 6i3. Он жыл бурын. Е пз козы секшд1 ендер онда да, Ж урттын 6api eK eyine коз кадайтын тандана. Сагымдай боп ой арбаган нурлы кунге жетпекке, EKeyinfli тунгыш р етер тш б ар д ы к м ек теп к е. EKeyiruii eKi оры нга б о л т ед1 мугал1м, Мугал1мге жалт-жалт карап екеущ де жыладын,. Мен устазга жакын барып елш ш пен сурадым: “Бул екеу1н беле керме, беле керме, шырагым”. ¥стаз y n c i3 ку.тщ еди боларб1р сыр байкаган, E K e y in a i 6 ip партага отыргызды кайтадан. 146

Ой-шуагы мол QMipre коздер1нд1 аш калы , Э лш пеш ал га жайып устаз сабак бастады. Сол сэт б1здей бакытты жан болмаган да ш ы гар-ак, Кепке дейш терезеден карап турдыксыгалап. Кайттыкуйге жубанысып, куанысып, сырласып, CeHiMiMi3 байлам тауып, киялы м ы з кырды асып. Кайда канат серм еседе Tipi адамнын досы — умгг, А к шайыдан кейлек TiKTiK екеущ нен жасырып. Сендер мектеп б тр ген д е, сый етуге бел байлап, Сактап койдык. 0 T T i жылдар ойлар л еп н ал Fa айдап. Келер коктем белестерж оймен шарлап кей кун 6i3, EKeyiHfli тым ертерек ер жетсе екен дейтжб1з. Б1з асы кты к, алдагы асау болаш акка асы кты к, Асыктырды 6i3fli eMipre деген еж етгаш ы кты к. Ж ап-ж ас е д к , сулу ед1к, 6ipaK ерге ш ыкпадык, Арманда елген eKi достын ш анырагын ж ыкпадык. 5i3fli намыс асырады, киындыктан шыкты алып. Екеужнен артыкбакыт бар деп тагы укпадык. А нсаган кун келд1 6 y riH , муны еске алмау м ум кж бе, BipaKмаркум сен ж ан анж етеалм ады бул кунге. Кенед{ адам, кенед! екен пешенеге жазгасын, — Нургул апа к е н ш босап, ipKin алды к ез жасын. Сыртка ш ыктык у с т л з д е желб1рейд1 ак кейлек, Bi3 достыкты угып е е п к сенбейтугы н от кой деп. Бул ак кей лек — eKi ек ен ш шапагаты секш ш , EKi ананы н 6i3re деген махаббаты сею лдк EKi ан ал ы кар -н ам ы сты н ж ем 1 а бул ак кейлек, EKi э к е тн д о с т ы гы н ы н ж е щ с п бул ак койлек. Б1здер ш т е й серт eTicTiK ана yMiTiH актауга, Д осты к гулж кеудем1зде м ен п Tipi сактауга.

IV Теренозен агысындай уакыт ун аз жылжыды, Biз окуга бара алмадык, бара алмадык бул жылы. Туган ауыл кушагында енбек жолын бастадык, Ш арыктаган достык енш тау самалы кашты алып. Кеудесш де кен даланык, арасында ен жырдын Ж ыланбауыр тракторга TipKeymi боп сен журдш. Мен кырманга орналастым ecenmi боп “айбарлы”, Ал Танакоз комсомолдын хатшысы боп сайланды. Хатшы болы п сайланган сон, бурын eTi Tipi кыз Бар б и л ж п колга ап алды, сол боп алды nipiMi3. Т у с к е д е ш н ш о п 1ш л е р д е ,т у с т е н к еш н кы рм ан да, OHbiHTinTi араласпас ж умысы жок, бул манда: Алып ушкан кыз киялы, cipe, тыным тапкан ба? Bipfle ауыл сарайында жиын ©Tin жатканда: Алматыдан оюл келд1, желке шашы 6ip карыс, Аты — Оралхан, ал Kaci6i — жазуш ы элде журналист. Бойдак па ©3i? Т анакезден айырмастан жанары н, Элденеш суйкеп жатты сусылдатып каламын. Апта отпей-ак ж т т жазган макаланы газеттен Жадыраса-дабырласа окып шыктыккезекпен. Танакозд1 cyperrenTi жакын тартып аялай, Эй, сабазын, соз асылын токкен екен аямай. Мунан кешн хаттар каптап Kerri дейсш не турлк Кузд! Kyuri талдан ушкан жапырактар секигш. 0 зге 6ipey ортактасып журе ме деп багыма, Ж урепм нен 6ip кызганыш бой котерд1 тагы да. KiM болж апты , кандай ж олдар кутер екен б!зд1 алдан, К андай таулар коргар екен 6i3fli вм1рде ызгардан? Э лде ызгардан каш кандарга болам ы з ба 6i3 корган, 148

Жалт бурылып кегпейм(з бе коркып жалтыр муздарлан? Ол кездер1 мунын 6 e p i болатын тек i3ri арман. Е к i п in i б о л i м I Танакез! Б1зд1Н. кайсар досты кты н данкы сптген, Откен кунге оралып балкысын дем. Ж арты сырым шерт1лд1 жан досы ма, Енщ саган шертешн жартысын мен. Кия жолда кулгенмен ум1талдан, Талай-талай нарлардынжуп талган. Еске алмай-ак кояр ем сол шактарды, Еске алмауга болмайды, Умыта алман. II Булбулдар енш шерткенде эсем багынан, Гул ж апкан алау кы рларды н аргы жагынан Т уам д е кор/им oiiii;ii oip.ae, калкатай. Ай туган кезде агарып алтын алкадай, Кыр жаткан кезде кулагын Typin, е л е р т , Аппакб1р нурга болент, Мамырлы тандай албырап, лаулап нур жузщ, Бшктен жанып жулдызын, Алгашкы жауган аккардай Орамал тартып басына, Келдщ сен менщ касыма. Темендетаудынозеж жатты гурищеп, Ж апырак бикен д1ршдеп, Ай турды жуз1 кул1мдеп, М ешнде жаным нурланып, Ж артасты жары п ш ы ккан 6ip кы зы л гулял алып, 03ine, айнам, усына берген кез1мде Урей сап шаттыксез]мге, Б ткте таудан тас кулап Азан да казан бар манай, в з щ е деген сол гулд1 Бере алмай калдым арман-ай.

С ейш п сетте-ак кырканы жапкан арай нур, Бозтуман келш басты да, Бейнеош лезде жогалтып алдым, калай бул? Ш акырдым атап атынды ceiiin, жангыртып буюл тау iшiн . Кырларды кездь кы рканы кезд1 сеш 1здеп менш дауысым, К уанты п туры п калайш а маган кеттщ сен , еркем катпай тгл, К е н ш м ш н таны тунерд1 демде, 03imii таппай атпайтын. Ж аркетш жанып, жалп етш ешксн армандай, Курактар мунлы ен салгандай, Булактар токтап калгандай, Тагдыр мен тагдыр жалганбай, У м п тш бе.гп талгандай. Елестер каптап кез1мд1, Ай туган кезде агарып алтын алкадай, Т у а м д е кврд1м ез1нд1, Т уам де керд1м, калкатай. О янып кетсем келед1 екен тан атып, Алатау бормн алтындай нурга жалатып, Теменде жаткан еленбей Тебе мен кырга карайды Саган да Tonipiм бш ктж 6epcin дегендей. Кыркадан ушкан кер мандай мангаз уш акку Танменен 6i рге таласып, К орш бей кетт1 Д олана сайдан ары асып, Bipine, бел KiM, о к т и ге н болар, бесендеу ушып барады, Бесенб1р енге салады, Мун бар ма, кайдам, осынау енде сезбенен айтып болмайтын, Айтканмен орны толмайтын, 0згенш ем1 конбайтын. III Н ак со л Kyui к е ш к ш к Тогай жактан калды кулюн есплш . (Кулагымнын дыбысшылын нетерсin), Ж алт карадым, жалт карасам асыга, Суга кет1п бара жаты р екен сщ , EKi-ак аттап жетш бардым касына. Ecirme ме, су шашысып ойнадык, Ж асты к ш акты н есер eHi бойды алып, EKi уш тылау соз айтып ем андамай, EKi монет турып калды нойланы п. 150

Бэлюм, киял кемесшде жуздщ бе? EKi ушты ед1 тагды ры мы зб1зд!нле. Ж алкы н сэуле шашып ед1 баткан кун, Жас баладай, мэз-мейрам боп шатгандын. Алдымыздан калынтогай калкалап, Иыгымыздан туксиед1 жар кабак. М энп ажырап калатындай данкынан, Айнымайды сол катулы калпынан. С ак-сак к у л т бул дуннеш н мунынсыз, Булак кана агып жатыр тынымсыз. Тогай iuii емес ед1 к е ш л а з , Тура берд1м мен у н а з, Э рен-эрен 6ip батылдык жинап ем, BipaK ол да сияктанды ceniMci3. Бакытым ше! Егер айтсам шынымды, Эл1 кунге ангармайды ол мунымды. Мен дегенде ангал epi кулаксыз, Коркам содан бола ма деп тураксыз. Осы сэтте батылдыгым ri.n катты: “Кою керек булгакты, Адымынды тусаулайды жасыктык. Кеудендеп ерке ум1т пен акар м ан Дуниеге гашыктыктан жаралган, Ерте ажырап калмакпысын солардан? Козы Керпеш егербатыл болмаса, Барар ма ед1 (здеп сулу Баянды? 1здеп барды. M ine, содан гажайып Махаббат пен улы достык оянды. Ойлашы озщ , жасыктыкта бак бар ма? Козге ш нер Mycini жок мактарга. Бул кай турыс, кей жандардынтагдырын Жарты монет m em in KeTin жатканда?” Батылдандым, карсы алдымда сен турдын, Карсы алдында ойга Kerin мен турдым. O siMZii Q3iM устаудан да калдым ба, Белк!м, саган ошпес жара салдым ба? ( K e m ip MeHi, кетсем сол сет усактап) Руксатсыз суйд!м сеш кушактап. Кенет-кенет сыбдырлатып куракты. Булак жактан шыга келд16ip атты. Бул KiM ©3i, сез1м кол1н ш айкаган? Bi3fli Kepin жалтбурылды кайтадан. Танып калдым. Досым екен ол M enin,