М.Шаханов.Эверестке шығу

— Мурат, —деуге эрен жетп дермежм. Токтамады, камшылап кокдоненш, Y iire карай шауып ала женелд1. Ашуландын. Жанарына мун конды, Маган карап: — Кылыгынды бул жолгы Ер ж т т к е уксатпадым,—дедш сен, Бекер тана усактадын,— дедщ сен. IV Содан м еж н Мурат досым коршбед1 6 ip a n T a , Ж аз жылыстап, сары ала куз конып жатты кыратка. KopiH6eciH, ал жумыска келмегеж калай бул? Осы сурак кокежмде турып алды талай кун. 1здеп барсам, уж нде екен, сел жымиып карсы алды, Тым байсалды карсы алганы маган тагы ой салды. Нургул апам куанып жур, ниркш кандай асыл жан, Cyfiin жатыр, мандайымнан, жскеп жатыр шашымнан, — Элде MeHi сагындыра т у с е т н и п деп пе едж , Мунын калай, тентепм-ау, тым хабарсыз кеткежн? М уныц калай, кайда ж уран , 1здетт ем,таппадым, Досын саган айтпады ма уйленгел! жатканын? — Ж о к ,—дед1м мен томен карап, — Клмге? —дед1м артынан, Лезде калын ойлар камап коншмд1 шалкыган. — Клмге, —дед1м, — бул жолы да шыкты даусым тым катты, М урат маган кул1мс1реп: — Зер к у л ге,—деп т1п катты. — KiMfli т а н д а у , о л , э р и н е , cen iH гана е р ю н д е . СуйMeiiciH гой, айтшы, калай уйленесщ Зеркулге? —Ж алган! —дед1 ол, — жалган, —дед1, бетш басып колымен А рты кайтпа, жете таныс eM ecciH гой онымен. — Бглем, —дед1м, томен карап, б1лет1жм рас-ты, Б1луил ед1м ш еш есж де ойы ж елтен, т1лi ашы. Зеркул сонын жалгыз кызы кабагына караган, Бул манайга былтыр кузде к о ш т келген каладан.

Жумыс та жок, оку да ж ок ж у р т жаткан тектен-тек, Ал шешесш куйеу1мен ажырасып кеткен деп, Ж уртайты п жур. Мунда канш а ш ы нды кбары н KiM уккан? Ж е, жарайды , кереп н есы лтау 1здеп сы ны ктан. Эйтсе де, откен 6ip кы зы кты е з басы мнан KeinipreH Умыта алман ал1 кунге, em ipe алман е ам н ен . Ж аз келгенде намысты жан кол кусырып жаткан ба? Кырман жаккааттанушы ек ояна сап актанда. Кол1к купи ж е т к ш к п , адам куш ш таба алмай, Жердем сурап шапкылайтын бригадир Когамбай. Осынау 6ip тынымсыз жан камшылаган торы атын Эзиткой-тын, epi менщ жакын жездем болатын. Ж умыстан сонтам аш ага батайын деп ерю н 6ip, Когамбайды ш еш есше epTin бардым Зеркулдщ . Б1з келгенде кызы куйган а к кеседен шай imin, Жас бейб1ше жатыр екен тор алдында майысып. Кызы жылдам сырмактосеп, торге жастыктастады, Когамбайым жайласып ап, энпмес1н бастады: — Д уры с, дуры с, с1зге ж удэ у н ар б о л ар мына куй, Колхоздын да жайын 6ip кез ойлау керек, кудаги? — Ж е, TycinfliM, anriMeni созбаган жон бет алды, Кария ма десем ci3fli, “бала” е к е н а з сакалды. — Кой, шырагым, акылга кел, таста мундай ызынды, Ж уртпен 6ipre енбек етс1н, ж1бер ертен кызынды! — Бара алмайды, ал аныгы керек болса, бармайды, — Деп кудаги касарысып, оз соз1нен танбайды. — Баргызамын, — Когамбай да басты айкайга, — Барасын! Колхозга айтам, ауданга айтам мэселенд1 карасын. — TinTi бар гой коркарым жок, карай 6epciH , карасын, Ауданыннынб1р бастыгы мен1нтуган нагашым.

К ы з Luemeci буркан-таркан, ойы бардай жулыспак, Бас аманда eciK жакка жепп алдым жылыстап. ...Е ртенгш к ел уйкыдан ж ана-ж ана турганда, Кок орамал тарткан 6ip кыз келе жатты кырманга. “БерекелдГ деп алгысын жаудыруда Когамбай, Зеркул екен, жылаган ба, eKi K03i добалдай. Ж анарында жана оянган еж егпктш нуры бар, Байкауымша анасымен созге келген Typi бар. Адам жаны таулы шаткал, алуан-алуан кыры бар, Осы к ы зд ы н ж у р е п н д е н е с ы р б а р ы н ki'm угар? Белю м, бейбакталпына ма арманына жетем деп, Ел сез гып жур 6ip ж т т к е гаш ы к болган екен деп. Ол ж т т п е н жолыгуга тыйым сапты анасы, Ана соз1н жыга алмапты, уян кыз гой шамасы. Мумк1н, 6epiH умытар ол, умытпаса сор болар, Б1зд1н ж ак ка к о ш т келген ce6e6i де сол болар. Ж азбайты н 6ip жарасы ж ок, eMmi дейд1 ел уакытты, BipaK досым осы кызбен бола ала ма бакытты? Yза к ойл а р д умпуiнеп ашылгандай кулагым, Мен Муратка бурылдым да: —Той каш ан?—деп сурадым. Y ндемед1 ол, i3eT сактап турганы гой баягы, Апам айтты: “ Менен сура, келес1 ай д ы н аягы ” . V Той басталды . К оны р кузд1н 6ip лайсан Ke3i ед1, Откел бермей тасып жатты ашулы Аксу 03eni. Ш аттыкхабар куандырып, коз к©ргенн1нталайын, А ктш епн айтып жатты алыс-жакын агайын. Улкен уйде кыз-бозбала би билесе, ен салып, Kepi ежелертерезеден сыгалайды тамсанып.

Домбырасын кербез устап, муртын сылап жайрандай, Жубайларга карап койып той бастады Сайранбай: “Ш арыктап бакытын жур eMip Kerin, Уй болган кос бейтерек, армысындар! Той устжде гулдесж кеж лдерж, А к HneTTi достардын алгы сы нан! Бул журек куанышка тойган емес, Сол алгыстан гулдеан дала мынау. Муратжан, сабау басты бойдак емес, Сен жлдей куйеу болдын, карагым-ау. Тосады сыбагасын алдан кеп кун, Ж анынныноты манп жалындасын. Кинога жеке барар халден кеттщ, Сен енщ келж болдын, карындасым! А-ха-хау. А-е-ей!” —Бул байгустын кай ж ерж де бугып ж аткан акы нды к, Деп езара езкпдесж, риза боп жатыр журт. Той дегенде журек оты лапылдамас жан бар ма? Элденеж есжеалып жымияды шалдарда. Ал М ураттын жуз1 сы ны к, кож лсгздеу ол неге? — Мунда кел, — деп epTin Kipfli мен! т е т ю белмеге. EpTin Kipin унс1з калды тер езеге кадалып, Мен де турдым алардай б о п T63iMiMfli ада гып. Селден кейж сез бастады тауга карап келбеген: —Танакезд1 кереалды нба.тойга неге келмеген? Селк erriM мен отка ш арпы п алган кустай канатын: — ЕртенгЫ к коргежмде жылап турган болатын. Yra алмадым, тусжбед1м бул ажарсы з куГйне, Тусте барсам, KeTin капты enKeciHiH уйж е. Мен М уратка карап ед1м, карадым да тан калдым, Тан калганым —жанарына жас тунганын ангардым.

Мелд1р ш ыктар K ipniriH eH уз1лin кеп сол ш акта-ак, Tepe3enin жактауына тамып жатты моншактап. Тамып жатты. Ж у р е п ш н пэк ce3i\\tiн алдар KiM? Танакезд1 суйетшЫ сонда гана ангардым. Ангардым да аласурдым, бармагымды лстед1м, Айналайын адал достык, неткен мунша к у н т едш? Айналайын к езаз достык (кезаздтнбагалы ), 0 з басыннын бакытынан турыпсын-ау жогары. 0 з басы нны н кайгысын да ж утыпсын-ау б!лд1рмей, Ж ы ткы р тундер кинады ма K ip n iriaai 1лд1рмей? Бэл KiM, маган к ш е н да ж ок, юнемд1 де кеиирдж , Лаулап жанган оз отынды, озж калай випрдщ? Бшмейтж бе ен, алтыным-ау, бакыт деген ауыскак, Ж урепннж ж керенж негеайтпадындауыстап? Тура алмадым будан ары, тура алмадым мен шыдап, Ш ыгып кегп м ж1гер1мд1 eKiHimiM камшылап. EKi ж асты н б 1 р л т мен куаны ш ы н толгаган Кулагыма келж жатты кыз-бозбала салган ен. VI Той o rri ушеум1зд1 Kypciwiipin, Сен ж урдж жанарына 6ip сыр бупп. Мен айттым: Дос к о н ь ш махаббатка Tipey етсек кайтед1, 0niM i3fli 6 ip e y етсек кайте/п9 Сен айттын: Шулы езеннж табанында жатса да, Тастар ылги тас кужнде калады. М аксатына жеум1т кайгы батса да, Нагыз достардос куйжде калады. Турактылык барабар зат маржанга, Б1з де, курбы м, б агы н ай ы ксол занга. 156

VII Адамбыз гой, сондыктан да кагелесш жатамыз, Кейде тун боп тунерем1з, кейде тан боп атамыз. О, Т0ж р - а й , жасты кара, ж асты кара к о зд еп , Кеб1не 6i3 кш олауга беШ мдеу\\пз озгеж . ByriH, MiHe, туган жерден кетш барам шалгайга, \"Плепм сол: коз1м ©TKip, к о н ш м ояу болгай да! М умю н, эл1 алда талай бакытымды сы нармы н, CypiHepMiH, намысыма суйенермш, турармын. Epiк берсен орга жыгып кетер 6ip кун асау кан, Сакта тэн1р кател1кт1 6uie тура жасаудан! Егер жылдар саты болса, достык онын mereci, Шеге сынса сатыныздынсеплед1 Ko6eci. 0 3 ip M enin шегем аман, байлыгым сол жалгыз-ак, Сондыктан да омнбеймш , тацдадым деп жолды узак, Кашканы yinin карлы кыстан, каЬар шашкан куздерден, Мумк1н, кустар алдекайда бакыттырак б1здерден. Кырау сакал куз келгенше, жаз кызыгы жетеди Жаз откен сон оскен жерш тастайды да кетедь Мен де KeTin барам, еркем , оку 1здеп тым алые, М унайганда cen in кулю н болуш ы efli жубаныш . BipaK м е ж кус сеюлд1 баян сы з деп ойлама, Кою репм туган жермен 6ip согады кайда да. VIII 03iruii еске алам да толганамын, Н елктен жудеп кеттщ еен, карагым? Тосждеадаскандай кен даланын, Кай жакка, кайда тартар жол карадын? Дел-сал боп турганында, сол шак мына, Ж алт 6epin, уркек ум1т ансатты ма, 157

Ж ок, элде жанбай сонген бакытыннын,, Бейкунесагыныш ы шаршатты ма? Ал сау бол, сау бол Mauri, арман-арым, M a u r i ге еске аларым, толганарым. 0тш ем, муаркеме, —корланамын, Бакытым бол деп ceHi зорламадым. Бейнет пен ум п тауы арасында Еш кызык кермей erri ол, нанасын ба? Ж амылып, коктем гулш анам жатыр, Ескертюш коя алмадым моласына. YniMeH коныр назды домбыранын Мен саган мамырсазды ен курадым. Санасам, борышым коп, барлыгын да Келер кун улесше калдырамын. Тек мына аман турсын, нурлы Отаным, Туламас кенш щ й тулатамын. BuiMMeH, ала куйын жырымменен. М ен ел1 кулагынды шулатамын. 0 зе н н е н Kaflip кетер акпаган сон, Жайрандап тасып, толкып жатпаган сон. Барамын алые ушып, Танакоз1м, 0 з 1ннен ж ылы сез1м таппаган сон. Кеуденде жалын жатыр лапылдаган, М уратжан, кандай ыстыкатын маган. Мен се нiн аласармас достыгы нды Элемге айту ymiH акын болам. 03ipre ел назарын аудармадым, ТЫей бертобециктщ тау болганын, Мен KerriM б ш м куып Алматыга, Кайтадан корюкенше сау бол, жаным! IX Ж олы м болды e p i n ед1м, c e H i n ед1м ум!тке, Сен1м деген женю алып келед1 екен ж !птке. 158

Студенттн, ш атты ксезт атартаннык ужнен, Keycap томдар айдынына кулаш урам тутм ен. Кызыкта коп, кызыл-жасыл гулдер де коп бакшада, Кызыккам жок, 03ip оган бурылуга жок шама. Кайда умыту, бал кундерден тагдырымыз 6ip аккан Апта сайын сагынышты хат аламын Мураттан. Хаталамын. Мунша маган неге уайым жешн екен, Кейде акш а ж1беред1, тарыгып ж ур дей ме екен? Эр хат сайын еркилы сыр. Энпмем1з азбайды, Мурат 6ipaK Зеркул жайлы 6ip ауыз соз жазбайды. Бойшантерек сары орамал жамылганда бактагы, О йда-ж окта ш орт уз1лд1 сагы ны ш ты н хаттары. Терттагандап, тортай ©TTi, жаным тыным таппады, Бес ай e rri, алты ай orri, ешюм жауап катпады. Кунде барып хабар кутпм, почта eciriH тоздырдым, Ж ан досыма екпелед1м, Зеркулд1 де жазгырдым. Ан-тан болып жургаимде, ауыл жакка аландай, B ip e y iiUKe Kipin келд1. Бул KiM десем — Когамбай! Кайран жездем! Куанышым сыймагандай койныма, К1табымды тастай салып, асылдым-ау мойнына. Кон1л1 ж1б1п, ол да аймалап cyfiin ж аты р бет1мнен, Содан кейiн сурактарды жаудырдым мен шет1нен. — Ауыл калай, астык калай, мал жайлаудан кайтты ма? Нургул апам бакуат па, маган селем айтты ма? Булай карай аттанарда Танакезд1 к о р т пе ен? Мурат кайда, Зеркул кайда, хат жазбайды нел1ктен? Ж ездем TinTi езгерм еген, баягы ш а KepiKTi, Колхозш ы лар съез1не делегат боп кел1пт1. BipaK меш нсурагы м а жауап катпай удер1п, Турып калды, туман баскан куз кун1ндей ту н ер т.

— E, u ibipa fbiM , OMip катал, окш генм ен бар ма а м а л ,— Деп курений ол,—досынаб1рбакытсыздыкорнаган. Кашан болсын диханшынын жаны тыным тапкан ба? Долана сай манайында куздж жыртып жатканда. Ж азатайы м калып кой Fan трактордьщ асты нда, (Кой бекем бол, айналайын, пайдасы ж окжастында). Онай сокпас, жас адамнын бастан багы ауганда, Тун )ш шдеулап-шулап,алып бардыкауданга. Кеудем(зге бой тондырган суык ойлар кептелт, Тан атканша аурухана ауласынан кетпедж. Tipi калды , eKi аягын Kecripfli де пзед ен , Андамасан мутздейдц тагдыр кейде сузеген. Содан бастап жан досыннын шанырагы кертш п, Y ш айдан сон uieuieci кеп, алып Kerri Зеркулдк Алып Kerri, теш р аткыр, MeftipiMci3 арам-ай, Хал устшде жаткан картан анага да карамай. Сорлы анага кайдан женш тисш мунынсалмагы, Бастан журек ауруы бар, емдеткенмен болмады. Ж умды козш . Кайгысына букЬп ауыл тер б ел т^ CeHin маркум ананж аткан Кекш окыга жерледж. М урат енш кайда бармак, карар KiM бар куйш е? Ж!бергел1 жаткан бшем мугедектер уйше... Тастай катып калдым, т т а з , шепнд1м де 6 ip адым, Будан e p i eu iT en en i ecTiMefli кулагым. Еш тенет ecTiriM де келмедь Калай сынбак ип достын максатынын шолмеп. Сыну деген немене бул, к а ар ет пе, мазак па? Tipi журсем ж1бермеймш оны мундай азапка. О ны н 0 Hi узЫ генш е м енщ эш м уз!лсЫ, Достыкка адал бола алмасам, 0 з серлмде кала алмасам, Онда меж туган елдщ тузы урсын! 160

С уйеж илм едщ м енщ , езщ е д т KeniciM, ©MipiMfle болтан шытар ж е н ш а м , жешспм, BipaK антал кундер1ме уялам, Уйкымды да, кулюмд1 де, К ерек десен, eMipiMni кия алам, Асылдосым,сен ушж! Ал сен мундай жалы ны ш ты Tirni каж ет етп ей сж , От устжде шешек атып, кар устжде коктейсж. Сежн жанын аяулы, Сен баржен жек кересж муаркеуд1, аяуды. Намысын мен еж етпгщ TyfaH елдщ шекарасын кузеткен Сакш ылардай Mi3 бакпастан тур ояу. Ие, ие, юмге керек кур аяу. Мунша бжк жанармысын, Мунша шалкар болармысын, Мунша даркан болармысын, кудай-ау! X Кеш. Ауданга кел in конды мен отыртан самолет, Тебем1зде тенбт-тенбш аспан турды ала кек. Тым асыгыс жупред1 журепмдетасып кан, Такси куып жете алмайды киялымды асыккан. Аурухана. Дер1герге сурагымды жаудыра, — Мурат ка йда ? —дед1 м тол кы п . —Алып кетп аулына. Такси кайта жолга тусп, шымылдытын жапты тун, Мына бгзден кызтангандай кен даланын шаттытын. Коз1ме ыстык кержед1 тутан ауыл б ей н еа, Алатау тур алкам-салкам атытылтан жейдеск Анау жаткан булд1рген сай — калын жынтыл арасы, Анау, ене 6i3fli ecipreH анамыздын моласы. Кырта ермелей ж у р т барып жатасымен булактын, Машинаны токтаттым мен, уж мынау Мураттын. Токтаттым да, куанышпен карап калдым танданып, Улкен уйдж ейнегжен турды жарык шам жанып. “Зеркул кайтып келд1 ме екен ?” —дей м ж ш т е й ойлана, Ж акын барып терезеден сыгаладым жай тана. Ютап окып Мурат отыр шат-шадыман к е н ш , Т 1рлтнен кеж лазд1к кермегендей OMipi. Бар назарым Муратка ауып, алташында сезбед1м, 1014 161

Ж анындагы Зеркул шыгар, болар дейсщ в зге юм? MiHe, кызык, осы шакта жузшен нур тасыган Ceni кврд1м, Танаквз1м, жан досымнын касынан. Айналайын асыл вшм, бейнесшдей актаНнын, CeH i K opin теб1ренд1м, ceHi K epin шаттандым. Сулусынсен, катал кундерарытпаган жанынмен Tafbi мен1гашыкетии, калыктаган энщмен, Достык жырын кайталаудан жалыкпаган енщмен. Т уанш м гой, кеш болса да,туан ш м гой бэрш мен!.. Bip о з1 м1шл пенделж тщ аукымынан босанып, Тауга карап узактурдым жанарымажас алып. Узактурдым. Bi3fli калай тогыстырды жол мунда, Кдшрл1м-ау, сенщ щ кэр махаббатын алдында, Сен1н улы дос ж уре п н алдында Аскар таулар басын исш, Басын исш ! Tyri де ж ок тан калар, Е кеущ нен аск ак емес, 6 n i K емес енд1 олар! Сендер ошпей жанындаршы, Сендер бакыттабындаршы, О нсы з ©Mip маши ме? Екеущнен бул бакытты егер титтей кызгансам, Сокыр болып калсын коз1м мэнпге! Кез келгеннщ колы жетпес, Кез келгеннщ жолы жетпес, Айналайын улы достык, айналайын атьщнан, Кулатпашы меш м энп осы бшк сатыннан, Айналайын улы достык, айналайын атьщнан!

К \\ РЕТА М Ы РД Ы 13ДЕУ (М ахаббат заны) “Бакыт онай сипатпайды бурымын” ( Сахна шепиндеАкынмен Жастык, шак) Ак,ын Айтшы маган, Жастык. шагым, жалынды, Берд1м саган кеудемдеп арынды. Бсрд1м саган арманы мны н оттарын, BipaK сен1н бола алдым ба мактанын? Жастык шак Тапканы нда мен суйетш энд1 сен, Мактанышым болар едщ м анп сен! Акын 1з калды рсак ©Mip атты белеете, Танып алар ертентуар нэресте. Аяулы, асыл Ж астык шагым, жалыным, Достык деген сенщ туы н емес пе? MeHi анадан жалгыз туган десе де, Достарым коп, журпзбейд1 кошеде. Шакырады косылып ан айтуга, Ш акырады шарап iuiin кайтуга, Ш акырады гул теруге кыраттан, Шакырады куй тындауга булактан. Аяулы, асыл Ж астык шагым, коктем1м, Сонда да сен Meiii мактан ern eziii i !? Жастык шак Мактау гана аз, котерер ем кокке де. А кы ны м -ау, енд1 оз1не окпеле, Егер, егер СНлпн келсе c e 6 e 6 i H , Сол достарды жолыктырган мен ед1м. Кездерде 6ip тагдыр коз1 аларган, Демеу тапсын деп ед!м мен солардан. Ал сен ез1н бей1л болды н бар уакта Кок каргадан бурк1т жасап алмакка.

Ак,ын 6 р кеш лдщ ожарлыгын менгерсем, Ж уртты н бар ш ©з1мменен тен. корсем, О лаз оттын ансар болсам жаркылын, Жомарттыгым емес пе бул, жаркыным? Жастык, шак, Рас, рас, канша тагдыр кол артсын, Сен солардын кен ш н е карапсын. 0 M i p i n a e жатсынбадын ешюмди Мешрбансын, ей ткет сен жомартсын. Ж анын, cipa, кврген емес усактап, Суйгщ келер журттын бэрш кушактап. Солар ym iH шаттанып та уайымдап, Ж урдщ ылги жылдарга нар дайындап. Ж ау л ар ы н д а бас изейд1 кей кезде Сеш нж омартекеж ш и мойындап. Дос етемш деген жаркын ум1тпен, Есп-ще ме, таны сты н 6ip ж т т п е н . Ол да 03iидей болып шыкты жайдары, Бузылмаган сез1мшщ каймагы. Ж урдек кундер ©те бер/ii агылып, Сен досыннын ынгайына багынып Ж у р т жаттын- Куантатын ол ceHi, Адалдыктынарнасынантабылып. Е нбасты сы сен1м гулi солмасын, BipaK, 6ipaK--- тагдыр баска салгасын, Амалын не?Сен суйетш 6ip кызга Fашык екен, гашык екен сол досын. Шынары eTin жаркын, жалын кезж щ Э лп кызга деген уянсез1мш Саган айтты ол 0MipfliH6ap шыНынан Бш к койып махаббатын ©3iHiH. Досын емес, айтса муны баска адам, Кысылмас ен, киналмас ен нак содан. Досын тагы кол калады вленмен Суйгежме хат жазып бер деп саган, Сен келктщ . Kerri досын куанып, Ш аттыгына жер мен кек п куэ гып. Bip жасады ол yMiTiHiH гулдерш , 164

Сенщ жомарт пейш не суарып. К иы н тид1 саган 6ipaK бул талап, Алды лезде аспанынды булторап. Bipi —досы н , 6ip i —арайлы арм аны н, Ж он болады кай жагында калганыц? Элде муны ж ен ш рт кеп акылга, Сол досы нны н оз1не айткан макул ма? “Ж о-ж ок”, —дедщ. Катулы ед1 бул кезщ , KoKiperiHHeH бой котерд16 ip сез1м, Бшдщ-дагы шаттыгыннын куларын, Тосепнде узак жатып жыладын- Б1раздан сонтуры п ойлы гпилнмен, Сол бакытты болсын дед in imiHHen. Сонан кейш каламынды колга алып, 0лен жаздын т у т бойы толганып. Маздап ушкан махаббаттынотынан Ж урепнде калыктады батыл эн. Тунгыш рет озщ суйген кызга арнап, 0л ен жаздын оз досыннын атынан. Эрюм ceHi ерлтн м ен танысын, KiMre сенсен, создын соган кол ушын. Сен достыкты бшк койдын бершен, Бакытынды курбан етпн сол ушж. Ак,ын Иэ, иэ, оны умыту мумкж бе!? ( Ойланып колоды.) Б i р i мш i е ле е YСтену тойы. Жастардыц 6ip тобы калыцдык, пен куйеуд/ коршап алган. Касында акын. Кенет к,олына бешпет устаган ак, шашты она Kopinedi. Ж урт ек '1 жарылып жол 6epedi. А на ( Куйеужтткежак,ындап) Он сепзден он тогызга жана шыккан кез1мде, Куштарлыктын оты лаулап коз!мде, Токтата алмай кеншмд1 аптыккан, Жарылардай шаттыктан, 165

0viip маган тосардай тек туныгын, Шалкып ойнап иыгымда бурымым, Осы бшк шаныракка К елш болып Tycin ед1м, кулыным. Э н1м энге косылды да толкыды, Менен аскан бакытты жан болды ма екен сол куш?! Сэбидей пек ангал кулш ,атты каншатандар кулш, Арманга ерке ун 6epin, 6ip плекпен гулдедж. BipiM i3ci3 6ipiMi3 бакыт бар деп биш едж. Куанышсызершген жоккушм1з, Сез1м ояу журген жерде сыр ояу, Б iр iм iз с iз 6ipiMi3 Тура алмаушы ек, кудай-ау! Э кенсенщ жомарт едь пейшнен тан аткан, 1нкер тагдыр жанын жазгып жараткан. Tin ri, 6ip кун у iiiмiз Босамайтын конактан. Ж аздын сонау нурлы кепи калды Menri еам де, Енбек етпм туган дала тосшде. 0 M i p ш1рк1н м ен-м азм унсы з оте ме, Ж етелесен, isri.'iiK ii жетеле. Тунгыш рет алган енбек акыма- Бешпет сатып enepin ем екене. Сулулыктын безбеш гой кез деген, Улым, мен1 угамысын, .. Сондагы онын куанышын Калай атып жетк1зе алам сезбенен. Сол б еш петп уш -ак рет кид1 де, Уш -ак рет тойга бардык, уш-ак рет биледж. Заман —6i3re, 6i3 заманга сыйлы едж . BipaK уза к б а у р а й алмай нур kokti, У ш куннен с о н с о г ы с epTi б у р к erri. Э к е н с о н д а e H c e c in TiK к е т е р ш , Бойында кек кайнап таскынды. Кон1л1не куй ерлеп Су жана осы бешпетп Тапсырды маган екелш, “Келген сон кием” деп. BipaK ол келмедк Айыргандай Meni барлык кызыктан Атар тан мен батар кун, Он тогызда “ж еар ейел” атандым. Кетерд!м мен тагдырымнын мазагын, 166

Узшердей жулыным, Ол кундердщ Kaciperri азабын, Сен сурама, мен айтпайын, кулыным! “0M ip заны, шырагым, Кудай ырза, мен ырза, Тежей керме тагдырыннын булаган, Байлама, —деп, —багынды”, Эжен канша бата 6epin жалынды. Откерсем де канша кияс кезенд1, Нартуйедей кетерд1м, Жылаткам жокежежп, Кулаткам жок шанырагын экеннщ . Махаббатта 6ip-aK зан бар, Ол - адалдык заны, улым, Сол занменен елшенед1 карымын мен дарынын. Мен акенж н махаббатын сактап калдым м енгш к, Мен экеннщ Kip шалмаган арымын. Кан майданда онын нурлы бак жулдызы сенгенде Мен де 6 ip r e c eH in ем. Сенген кужм кайта туды сежмен. Алыстан алабуртып сагымдана, Ен кайгылы кез1м мен Ен кежлд1 шагымдада Окшелеп, елее 6epin калмайды 6ip Мунлы зарлы согыстын ecKi лебь.. Мынау сен1н экеннщ костюм1 едк ( Улына усынады.) Куйеу жтт ( бешпетт/ 'кеудес'те кысып) Басса да каарет салмагы, Ошпепп экемнщ арманы. Ол бул беш петп кигенмен, Амал не, тоздыра алмады. Гумыры жетпед1, Керсетпей бакытынынжалгасын, Кожлш щ кектемш, Жайпады 6ip тушр кортасын. 0MipiM, ерге ж у з, токтама! 0з1нс1нтабына cyfiepiM. Сондыктан мен муны тек кана Тоздыру ушш кием1н.

Fаламда сэбише тербеткен, Енбек деп айта алам. Тозсын кшмдер енбекпен, Енбекпен жанарсын кайтадан! Хор ( Bip топ жас булд/'ринндер “А та cypemi алдында ” атты andi орындайды.) А й жуз1 арман боп арайлы , Tepri уйден мундантып талайды: Согыстан кайтпаган атамыздын CypeTi кул1мдеп карайды. Асыл досым! К ел дщ корк1 —орм ан, Bi3 досты кка сол ормандай корган болмасак, Туган елд1н гул i, Тагдырынын нуры, Мактан етер улы болмасак, Онда б1здер неге келдж eMipre? Намысын алыска жетелер, Кун туды ел жуг1н котерер. Б1здердщ откенге парызымыз Ж1гермен, арменен втелер. Ж ан досым, eceHin толдын ба, Ж олынды кияга салдын ба? ¥ я т к а калмауга THicTiMi3 Аксакал тарихтын алдында. Сахна куцг/рт тартады. Жастык, шак, ( Ой уст 'тде турган Ацынныц иыгына кат и салып) Сейткен досын 6ip жел екпе свзге epin, Y йленген с о н Kerri мулдем в з г е р т , Неге булай? Ж ан ед1 гой уятты, Ka3ip сен! еске алмайтын сиякты. Кондырганмен кеудене кендаланы, Ж омарттыктан тапкан пайдан шамалы.

Ак,ын Онын рас, тапкан пайдам шамалы, BipaK адал eMip cypfliM, саналы. Кетсе досым, кете 6epciH, кайтемш, Ерте, кеш пе, тусшетш болады. Тусшбесе, амалым не, к е и т м мен, Канга сшген мшез1м бул жас куннен, Мен жанымнын жомарттыгын сатпаймын Жане жылу сурамаймын ешммнен. Онан да сен, Ж астык шагым жалынды, Тынбагытбер. Байлай керме багымды. К анш а адамга ceHin ед1м кумэнЫ з, Ш ындыгында, кун кешт(м деп мунарсыз Айта алам ба? CeHiM арткан достарым Тастак жердей болып шыкса кунарсыз? Жастык, шак, Рас, энщ туы ссада кектеммен, К ателтн 6ip басыннан еткерген Ж етш жатыр. Воска шаштын Kyminai Тастак жерге дан вне ме сепкенмен? Ак,ын Кшвм кайсы, жолыкпаса 6ip адам? 1згш кке жан-тан{мен кулаган. У лкен ойым icKe аспады... киын бул... Киын болды. KiMre усынарсыйым бул. Иэ, кеш еп куннен бастап, б1ржола Дос гздеуден тыйылдым. Каншама жыл айналамаалактап, Бос шапканым, жетер, бэлюм, далактап. Жастык, шак, Кеше кешке не кердщ сен кешеден? Ак,ын ( ойланып) Ештене. 169

Тарих 0зш е ауыр кш в таккан сол сетп Тым курыса, сактамапсын еске де. Ак,ын Кандай кше? Актыгыма TinTi д е куменданбан... Жастык, шак, Т о к та ,то к та !.. Кос жанары туманданган, Енгезердей мае ж т т Элжуаз 6ip жас ж т т п куып ж у р т сабады. Ол да 6ipa3 куш керсегп алысып, 0 л ri мастын пышагы бар колында. Bip келш ш ек жас ж т т к е болысып, Ш ы ж -бы ж болып epin журд1 сонында. Жастык, шак, Ал, сен неге болыспадын? Ак,ын 0м1р1мде 6ipiHmi реткалы с калдым. Жастык, шак. А сан ед1 ол ж т т п н eciMi. Тангы шыгы сеюлденген кектемжн Ж аны кандай меп-мелд1р. Bip керген журттаныгандай 1згшпн кезшен IciH алшак кондырмаган сезш ен, Бул OMipre оз кайратын, оз кушш Ж ум сам ак боп, келген жандай ©зге ушш Ж у р еп н е орнатты ©з гасырын, Орнатты ©здаласын. Автомобиль апатынан каза болган досынын 1Hici мен картм угедекан асы н Багу ушш сабактан сон тужмен 170

Ой кажыткан от арбанын ужнен Алардай бартынысын, TeMip ж олда кара жумыс к те й тш , Ж ене ешюмге сезд1рмейтш мунысын. Иыгынан коне бешпеттуспейтш. Аягынан тартканымен тапшылык, Эр кун сайын жасамаса б1радамга жаксылык, Bip адамга усынбаса кол ушын, Воска еткен кун саналатын ол ymiH. Ак,ын Уксастыкка карай гор, Мундай жоспар бар болатын менде де. Жастык, шак; Ив, и е,б ар болатын сенде де. Перзент едш енер, ойы нанымды, Орманына енш кетш кудктщ , Ж ылдар бойы аялаган ешнд1 Bip-ак тунде умыттын. Ак,ын Тура каз1р 1здеп барам, Yfti кайда е л п ж айсан ж т т п н ? Мен (здеген адам енд1 табылды. Жастык, шак, ( эжуалап) Тым кеш калдын, сушкпм. : K acipeT те сек1лд1 6 i p зы м ы стан, Кеш е тунде кайтып келе ж аты р ед! ол жумы стан “ Куткарындар, елд1м”... деген дауыс шыкты тасадан. Ж епп барды... Жетш барса, енгезердей мае адам Жас ейелдщ алкымына нвн пышагын Tipen тур. Бул не деген есалан? Элдекашан заманы откен бклектщ! Кара кушке енш калай багындырмак журекпн? Арашага тусе Kerri жас улан.

EKeyi у закалы сты . 0 M i p , ол1м кара куш тщ капталы нда жарысты. Сол сатте сен ©Tin бара жатыр едщ касынан. Э лп залым кыбын тауып госыннан Жас ж т т к е пышакжумсап улгердг MiHe солай ш орт уз1лд1 асыл он. Ак,ын (мацдайын соккылап) О, тагдыр-ай, мандайыма сор калын, Мен бейбакты неге мунша корладын. Кара м ы сы ктагы KecTi жолымды Bip-а к рет 1згш ктен тыйып ед1м ез1мд1, Bip-а к рет жумып ед1м кез1мдк Канга малып алдым, MiHe, колымды. \"ПршЫ кке не ceyin ем, не терд!м? Лапылдаган жалын шакта, жас шакта, Енш менен кулю м анп каш пакпа? Бул юнэмд! калай ж уарекенм ж ? Жастык, шак, Жанбырына жалынсан да кектемнщ, Ж уа алмайсын, жуылмайды еткен кун. Шайкап сансыз журегщжнтуныгын Ш аттыгынды ала кашып уры кун, Бакыт онай сипатпайды бурымын, Э ткен ш акты н 6ip KaTeciH тузеуге Аздык етер кейде буюл гумырын. ( эжуалап) Бакыт онай сипатпайды бурымын. Е к i it in i е л е е Жастык, шак пен А кын шеткер! турып сахнага караиды. Эршдей жаеж/'г/'т вз Бакытыныц ( Бакыт кыз 6euuecinde) соцынан Ke/ie<)i. Жтт ( сагыиышпен) —О, бакыт! Бар адамга ет!мд1ан сейлесен, 172

Баянсыз да сеюлд1ан кейде сен. CeHi керу efli MeHiHарманым, 1здеп келем, !здеп келем, талмадым. 1здеп келем, ел1 кунге жолдамын. Тым курыса, конагым да болмадын. Шаттыгым да, кайгым да озщ курсшсем, Айтшы маган, кай бжкте журсщ сен? Ба^ыт Е анде ме аяулы анан, картанан, Нан nicipfli саган арнап арпадан. Ж ер ш ырынын улым татсын деп ед1, BipaK ceHin оны жегщ келмедк Ж ауар бултгай кабагынды T ycipin, Арпа нанды койдынбылай ысырып. О ранып зор MempiMHiH отымен, Сонда саган анан боп \"пл катып ем. Нан бергеж м шакырганым ед1 гой. EricTiKTe ceHi к у т т жатып ем. Жтт Ол куш емес, ертесше барганмын, Сонда меж неге к у т т алмадын? Бак;ыт Сенен бурын к е л т жеткен 6ipeyflin Арбасына MiHin KeTin калганмын. Жтт О, Бакытым, бала кезден ансаган, Калай айтсам екен муны мен саган. B ip к у ш у й д е о т ы р efliM K epirin, CeHi маган кеш еде ж ур дед! журт. Мен кошеге шыктым жылдам ж у п р т , Ж ан-ж агы м а карап efliM у н ш п , Таба алмадым, ilutcHойга малтыдым, Сен сол куж кайда болдын, жаркыным?

Бак,ыт ( Kyjiedi) Ха-ха-ха! Маган адал болганымен тшегщ, Ангармайсын, ангал сешн журепн. Саган жолда селем берген 6ip кыздын Ж анары на жасырынып тур ед1м. Бала к е зп о р л тщ п кайталай, Басынды изеп оте шыктын байкамай. Ха-ха-ха-ха, ха-ха-ха... ( Бак,ыт гайып балганмеп, кепке дейш KyjiKici жацгырыгып турады.) Ак,ын Э р бш ктщ 03 сыры бар, с у т ю т м , 0 з жыры бар жан табылса тындарга. KiM 6Liefli, м ы натурган бгпк кыр, Томпеипкке айналар 6ip жылдарда. Ай кош лсгз KopiHefli туманда, Сеуле туссе, жез алтын боп жаркырар. Мен куэлж ете алмаймын буган да, Багы тайса, асау езен тартылар. Багы тайса —нурлы сез1м мунарлы, Ш аттык ер кез бола бермес калтада. Кесу ушш алпыс жылдык шынарды А лты-ак монет керек екен балтага. Туягымен дастан шертш, куй курап, 0MipfHfle баспастан жай булюлге, Мын кун жулде бермей келген ж у й р к ат Багы тайса, аксап калар 6ip кунде. Жастык, шак, Жаксы умпхе жаркыратып мандайын, Ж урсе де адам бар кез i3ri тшекте. BipaK кай™ букпангайлап ердайым Жол табады журекке. 174

Кайгымен бетпе-бет Yшiншi елее Тау баурайы. Колына гул устаган жас жштке Кайгы к,арсы жо- лыгады. Кайгы ( даусы гужыдеп) Эл1 сырлас екен ещ го й гулдермен. ( Мыскылмен) Таныдын ба сен меш? Жтт Бурын керген секщщмш 6ip жерден. К,айгы Бурын кергем дейсщ бе? Катал сез1м ш екпенш е оранган, Б1лем сен! ж уреп нде налан бар. MeHi талай корсен-дагы умыттын, Тым умытшак келеандер, адамдар, MeHinданкым коп тараган кен жерде, Ы м жатыр кыркаларда, белдерде. Мен — Кайгымын. Жаза бассан, суршсен, Ш акырмай-ак ж етт келем сендерге. Ж ас eMipin аткан кезде болып тан, Б ан де ме, саган талай жолыккам. Талай-талай жер1генсщ мез1 боп, Сонан кейш 6ip куш экенвлгенде, Сол е к е н н щ айткан сонгы c©3i боп Тунеп калгам ceHinбалгын кеуденде. Мунан кеш н 6ip куннен сон, 6ip куннен, Eciriaai жш кагып турдым мен. Ж ш кактым келмейд1 оны жасыргым. Кей кундер! 6ipre журген досыннын Саткындыгын сезгешнде жолыктым, Жалгыз калган кездервде жолыктым. 175

Жшт Ал бупн ше, бупн неге келдщ сен? Тауда теп н журген ж оксы н, мен б1лсем. Кайгы Kopmi кы збен к о р т ед1м сырласып, Б1лд1м сен1н кеткежнд1 кырды асып. Айта койшы, болсан егер батыр шын, М ына гулд1 K iM rean apa ж аты рсы н? Жшт KatuaHFbi мен ез1мд1-ез1м кинаймын. Мен бул гулд1 арманыма сыйлаймын. Сол кы з MeHiH шаттыгым мен тынысым, Ж аны да эсем жаралгандай гул ушш. Кайгы Оган гашык 6ip сен гана ем есст, Канш а ж т т кайгырады бул уимн. Кайгырады, Terri у м т н жоктайды, Мунын 6epi маган онай сокпайды. Ойыннан кайт, тагдырыннын жолы кен, Саган соны ескерткел1 к е л т ем. Жшт Б1лем, бьлем, бул да маган таныс эн, Егер OMip ж ары с болса, жарысам. Калай онай бере салам озгеге Сол кызды мен бакытым деп танысам. MeHi аяма, к.ажет1 ж о к а я у д ы н , Салдын канша журектерге каяу-мун. Кайгым мен1н, келер болсан сен маган, Енсурапыл шакта да, Ен катерл! шакта да К у л т турып карсы аламын ерлерше, Сез!м1мд! корлай корме тек кана! 176

К,айгы ( басын тамен салып) Акылды айттын, ауыр айттын, Эйтсе де, сен тауып айттын, ж ш тм . Гумыр к е и т м ш мтусш ,тунжырап, Иыгымнан ушты канша замандар, Кетер ед1м жер бетш ен тым жы рак, B i p a K мен1 ж1бермейд1-ау адамдар! (Ж ieim Kemedi, соцынан Кайгы да Kemedi. Сахна карацгы тартады.) “Тек куштарлык болгай да...” Ак,ын ( вз-взшен сырласкандай) Э ке, саган айтар ед1м бар сырды, BipaK c e H i n K y u i n ерте таусылды. Кара жердщ кушагында жатырсын, Сондыктан да еспмейсщдаусымды. Саган барып айтар ед1м бар сырды, С енщ де, еже, кунщ ерте таусылды. Кара жердщ кушагында жатырсын, Сен де менщ еспмейсщ даусымды. Кез1м ед1 ол M em piM re ш елдеген, Еркелетш улыннан кем кермеп ен. Карт нагашым, сен де жоксын бул кунде, Сен де кеттщ екем кеткен жолменен. i (Жастык шакка бурылып) Ж астык шагым, менщ шалкар ырысым! Шаттыгымсын, жанарымнын нурысьщ. Арка суйер уш шынарым кулады, Тек с ен ез1р касымдасын, TipiciH. Жастык шак О ньщ рас, TipiMiH мен м е н г ш к , Fасырлармен тура берем сен курып. Егерде сен е л а з болсан — сорлымын, Мыкты болсан, данкым осер жацгырып, Шаттыгыннын шербатына тойдын ба? ¥ш ан-тещ з борышынбар мойнында. 12— 1014 177

CeHi ecipreH екен, ежен, нагашын Ж атыр каз1р кара жердщ койнында. Ол жандарга екпен болса айт маган, Карызынды айт, болса алдыннан кайтпаган! Ак,ын Ж астык шагым! М енщ, Tirni, окпем жок, Ж айнатты олар ©MipiMfli коктем боп. Абзал жандар тузу жолга салмаса, Тан алдында тан жулдызым жанбаса, Кайтер ед1м?! Олар м еж н алдымда Борышты емес, ерте олгеш болмаса. Ел1м маган кврсеткен ж о к ж е л м д к , Бул сез1ме ете аламын кепш йк. Откен жазда корни ауылга барып ем, Bip агатай —ойы жомарт, жаны кен, Мен э к е н ж н курдасы ед1м дед1 де, Кагып-кагып койды аркамды колымен. Тагы 6ip кун думан тойга барып ем, Bip карт еж ей к в н ш н е з к , жаны кен, Мен еженн1н курбысы ед1м дед1 де, М андайымды сипады yHci3 колымен. Н ак сол тойда шанын с!лк1п кешен1н Bip аксакал камш ылаган eceriH, “Н агаш ы нны нж аксы лы гы н коп коргем”,— Деп, коймастан кон акегп неше кун. Жан екен ол нагашымнан аумаган. Ж урепнен жомарттыгы лаулаган. ( ойланып) Ж астык шагым!.. KeinipiM ет, мен ceHiH Назарынды баска жакка аударам. Жастык, шак, И э, айта бер, жабыркама, токтама, Бар шындыкты жасырмай айт тек кана. Ак,ын ( даусы dipuiden) Кузде м е т 1здеп келд) 6ip адам Жасы жузге кулаган.

Суалгандай арманынынбулагы, Жуз1 мунлы, еспмейд1 кулагы, Карт бабаннын канын жуктеп ед!м деп Ак сакалы селкглдеп кеп жылады. Шектен шыккан зулымдыгы-ай мынанын, Шыдамадым, мен де 6ipre жыладым. “Э кен кеш пей к е т т ед1 кунэмдц П ерзентю н, сен кеш енш, шырагым,”— Деп жалынды, жалбарынды бас урып, Кайта-кайта иыгыма асылып. “в л е р шагым, в т Ы а п м акы ргы ”,— Деп тагы да ол м е т ушне шакырды. Барып ед1м, орын 6epin тврш ен, Немересштаныстырды метмен. Ай дидарлы жан екен ол суйюмдц Коюрепмде содан сырлы куй тунды. Неге бардым, неге гана таныстым, Сол бойжеткен бузды менщ уйкымды. Байкаусы зда тид1 солай сез1мге от, Куйеу бала дейд1 анасы эзш деп. Ал aKeci курак ушып бул кунде Той жабдыгын журген бшем эз1рлеп. Атасынын зулымдыгын андамай, Немерес1н жар етемш мен калай? Намысымды алмаймын ба жаралап, Не дейд1 экем , бабам калай карамак? Олар буган берер ме екен KemipiM, Ж астык шагым, сен айт мунын шеиимш?! Жастык, шак, Кара тастай ауыр сурак екен бул, Нар тэуекел, салмагын мен кетерд1М. Канды жылдар калып койган жыракта Кандай зарлы естшед1 кулакка. Шал кунэсш сен кеш кенмен, кешпейд1 ел, HeMepeci айыпты емес б1ракта! Ж узщ жаркын, болашагын тамаша, Уйлене бер, егер к о н ш н каласа! Ак,ын BipaK ол кыз бейхабар коп онерден, Калада ескен, елде туды дегенмен,

Керген емес мына б1здщтауды да, Барган емес жылкышылар аулына. Куй тындаумен танды уйкысыз атырып, 1шкен емес сары кымыз сапырып. Жастык, шак, Адам болса ойы жуйрж, жаны нур, Ж уре келе уйренед16api6ip. ( Кетуге ыцгаСтанады) Ак,ын С эл сабыр ет. Ж алгыз ауыз соз1м бар. Ж ем е-ж ем де женед1 гой сез1мд1 ар, Ол бойжеткен жургешмен кулш пан, Ана тш н елдекашан умыткан. Калай оган iu iiM жылып караймын, Bip жол жырын жатка бшмес Абайдын. Ш апак шашкан заманы анау, Б тк теп п туган елдщайбынын Ата салты ныктурганда белеете, Улы Абайды багаламау — 0 з халкынын рухани байлыгын Багаламау емес пе? Жастык, шак, Окасы ж ок, тан д а б1рден атпайды, 0M ipi алда, жаттамаса жаттайды. Камсыз к ен ш бурганымен шалгайга, Кызуланба! Барардейсщ ол кайда, Тек куш тарлыкболгай да, Т ек куш тарлы кболгай да! Ак,ын MiHe, MiHe, к у ш т а р л ы к ж о к о л кызда! Жастык, шак, ( катуланып) Ах, солай ма? Тындауга да жасканам, 1зде онда бакытынды баскадан!

“Сенщ кезш заман yiiiiH багалы” Т в рт iншi елее Жастык, шак, Ал, акыным, карсы алуга ез1рлен, Сен кад1рлер касиетпн барлыгын Осы арага ш акырамын каз1р мен. ( Bip-ею адым кешн uieeinin бар даусымен) Достык, немен сулусын бул ем1рде? Достык, даусы ( Тау к,ойнауынан жацгырып ecminedi.) Котере алсам кайыспай уакытсынын, Сэулетпмш , сулумын, бакыттымын! Жастык, шак, Ш ындык ceHin адамнан т1лег1н не? Шындык, даусы Мен ушш тек журеп болсын адал, Кандай пвле басса да, аршып алам. Жастык, шак, Сежм, кайда журс1н каз1р, корш бейсщ , мактаным, Д ау-ж анж алды н арасынан 1здеп сеж таппадым? Сенш даусы Онда барсам есплмейд1 татулыктын сазды yHi, Тентектер коп, таякал а жупред1 баз 6ipi. Bip ш аны рак кез1кт1 де ей н еп н ен б ак кулген, Кос гашыктын журепнен жайлы мекен таптым мен. Жастык, шак, Ей, Адалдык, ежелден сен сезге 6epiK, алыпсын, Алыпсын сен, 6ipaK кейде oTipiKKe наныпсын.

Немесе журт саган нанбай кейде жалгыз калыпсын, Кейде e3inai актау ymiH ол1мгеде барыпсын. Кайдасынсен, жаркыным?! Адалдык, даусы Bip ш аны рак Ke3iKTi де ей н еп н ен бак кулген, Кос гашыктын журепнен жайлы мекен таптым мен. Олар меж nip тутады, бабасындай сыйлайды, Дастарканга мен келместен кесеге шай куймайды. Жастык, шак, Кызганыш-ау, уназсщ гой, козщ неге мелиген? Байкауымша, сен де коныс тепкенсщ-ау сол уйден? К^ызганыш даусы Ж апа-жалгыз кайда барам, елге аян гой e ciM iM , Мен сол уйдщ KyHfli3-TyHi кузетемш eciriH. Жастык, шак; Сактап сансыз замандартанбасын, Унс1з-тунс1з жатырсындарсан гасыр, Тастар, сендер не дейандер? Тастар даусы 0зге журттай бара алмаймыз таласка, Типаз туган тагды р 6i3fli о баста. ©Tin жатыр талай коктем, талай куз, Верше де бед1рейе караймыз. Баз б1реулер у с т п зд е н откенде Ш аттана ма 6i3fli аякпен тепкенге. Ойлы жанга болар ма екен мактан сол, Yндемейм1зтуган жерде жаткан сон. Эне, анау 6i3fli Teyin откен жан Тур efli ynci3, келш ш еп ж егп алдан Козшде ашу, кулю а жок кундеп, Келе сала epiH былай плдедк — Ойын арам,тамырында арам кан, Жазылмадым салган ауыр жараннан.

С еж н катал, MefHpiMci3 журегщ Журек екен кара тастан жаралган. —Тас дедщ бе? —дед1 е л п а д ам то м сар ы п ,— Кунсыз болып калганым ба соншалык. Сол ауыр сез сана менен бойды алып, Турып калды ол томен карап ойланып. Туган жердщтасы болу тамаша-ак, Егер журтка ой салуга жарасак. Жастык, шак, Намыс! Намыс! Кайдасын сен, неге алмайсын 6ip тыным. Узактундер неге сежцайкаспайды Kipniriu? Намыс даусы Кад1рл1м-ау, мен калгы сам т1рл1ктщ не м е ж бар? Мен калгысам, батыр калай, акын калай танылар? Ак,ын Ж еню i3i сайрап жатыр oMip атты белеете, Сен калгысан, Ерл1к пенен М ахаббат бар емес пе? Намыс даусы Бекер, бекер, мен ж о к жерде ерл1к кашан оянды? Мен жок жерде Махаббат та болган емес баянды! Ак;ын Бак-деулетт1н кундей тарап, Бар адамга б1рдей карап, Кулмейт1ж нел1ктен? Жалындыны жалынсыздын, Дарындыны дарынсыздын Кундейт1н1 нел1ктен? Журген жолы ала шапкын, Мансап куган парасаттын Тозатыны нел!ктен? Андамасак сор болар бул, Сункарлардан каргалардын Озатыны нел1ктен? 183

Жастык, шак, Бул алалыктабигат-анадан ба? Адамдар мен адамдар арасында, Коршбейтш жай кезбен Караганда Bip ангар бар жаны уйек, бауыры кар, Кейде ызгарлы зэнталакдауылы бар, Кейде кектем есетш сауырынан. Сол ангарда сан гасыр катар жаткан, Пенделж пен ш арапатауылы бар. EKi ауы лды н ко з салсан Tipfli гше, Сырттай уксап жатады 6ip-6ipiHe. Баска-баска болса да KacinTepi, Б{рдей eTin сырланган eciKTepi. Неткен уксас eciK деп мэз боласын, М аксатыннын жолымен козгаласын. BipTe-6ipTe озгерер козкарасын. Ш арапатты науы лы н 1здеп шыгып, Пенделжтщ аулына кез боласын. Кез болдын ба? Ж1бермес онайлыкпен, Мунда ceHi сарылып талай куткен. Мунда сеж корседеб1рш ил рет, Карсы алады досындай кул1мареп. Н еш е турл1 кулы кпен буландар 6ip, Иланба оган, салты сол бул ангардыц. Канаты на кояды муз катырып, 0 з аулына кеп конган кырандардын. Журт кез(нен калсансэл тасалана, “М омын” ауыл айналар Кособага, Талай улы данышпан дарындардын Арманынын моласы осы арада. EKi ауылды койган юм жанастырып, Будан аскан бола ма огаш кылык. EKi ауылдын ipreciH болу ymiH, Ж атыр ал! аяусыз талас ж у р т. 0pKiM жансы н, лауласын оз орп м ен деген уран алемд1 кезертугел. Тек Ш арапатаулы нан Пендел1кт1н Б в л ж п а келмейд1 е з epKiMeH. Ал болш се ол оз атын жеге ала ма, Ш арапатсыз Пендел1кдемала ма? Сондыктан да шекара ете кажет Кузет кажет жене сол шекарага. 184

0M ip мынау тартысы, атысы кеп, Атысы кеп, шыргалан шатысы коп. KiMHin ары 6ip сетке калгып кетсе, Ш екарада калуга какысы жок. Ак,ын Ие, ие, жастык шагым, сымбаттым, Ерл1к пен е зд к т щ арасындагы, Ш абандык пен тезджтщ арасындагы, Кайгы мен шатгыктын арасындагы, Ж алгандык пен пеки ктщ арасындагы Еасырлардан келе жаткан Кайшылыгы т1птен кеп Улы курес ел1 кунге б п к е н жок. Жастык, шак, Ер ж т т т щ мандай Tepi, Арулардын коз жасы мен ку л ю а, Абырой мен атак-данктынтур-тус1, Э л ем д еп асу бермес ен улы ic, Кундел1кт1 жен1с пенен ж е н ш с Елгедеген махаббаттынбезбен1мен олшенер, Безбен сынса, безбуйрект1к белсенер. Алдыменен оз жаныцнын кайшылыгын жен1п ал, Би1к уш кы н келсе егер. Акын Мен осынау жасымда Тулга болам деп е/им-ау F асырга, Ум1тте e3ip касымда, Куд1к те e3ip касымда, Шашымнан да борышым кеп басымда. Жастык, шак, Ен бастысы сен езщ нщ борышына адалсын. Ж анартаулар кол!пен суаталган, Суалмагай cen;ieri куат, арман. \"П лектеантш тен кеп, т1птен кеп кой, Ж ауын аз деп 6ipaK та жубата алман. 185

М ереж устем болса да аумагына, Сынай кара коршаган тауларына. Максаты улкен адамнын ежелден-ак Улкен epi ку болган жаулары да. Ак,ын МеШи, жауым экю болсын айлалы, М аган, TinTi, соны н 03i пайдалы, Негурлым мен кедерпж кеп керсем, Негурлым мен ж оназдж ке кектенсем, Мен согурлым TipeK eTin тез1мдй Кайрай тусем, шындай тусем оз1мдь Ей, кеменгер Ж астык шагым! — Сен 1здеме меж Ындыны кепкен езенж н арнасынан, Ж апалактар соз алган жар басынан. Сен (здеме меж К уннллдк жол салган ерден, Саткындык эн салган жерден. Сен 1здеме меж Узындыгы 6ip тутам мураттардан, Куздан аккан кайырсыз булактардан. Сен мен11здесен, табасын - Bip кезде ж н ер жетпей токтап калган Ж ол болуга TiiicTi сокпактардан. Сен мен1(здесен, табасын - Бакытсоккан заманнынбалгасынан, Барлык uri ютердщ жалгасынан. Сен меж 1здесен, табасын — Кунбатыстан шыгыска иык керген Ол! ешюм шыкпаган бшктерден. Жастык, шак; Кундж бакыт кундеп кулюн емес, Гулдщ гулзар болуы н KiM л л ем ес. Иэ, иэ... сеулел1 болашактын Саган сокпай eTyi мумкш емес. Ш ыншыл максат кай кезде де жол табар, Ke3iH келд! когам ж у п н аркалар. Анау емен неге кисык? Анау кайын неге айрылды кержтен?

Анау ж уйрк аксап калды нелктен? Буган неге ун аз жатыр Анау кен ш эдииикке щ кер жан? Анау карга неге озады сункардан? MinneTi ауыр намыс пенен ардын да. Бул суракка сен бересщ жауапты Дуниеге ертен келер нэрестежн алдында. Тек жуз1нд1 темен салма, Тек кез1нд1 жасауратпа, CeHiH K03iH заман уш ж багалы. CeHiH эн щ аскак ш ыкса, MeHiu данкым жогары! Ак,ын ( кетуге ыцгайланып) Енд1 каш ан кездесем1з? Жастык, шак, Бупнп улкен ацпмешн. жалгасы, ByriHri асау тю рлердщ арнасы 1здеп барар б(зд! алдагы жылдарга. Тек жежспен жаркырасын мандайын. Журегщнен жалын сенбей турганда, Мен касыннан табыламын ердайым!

CEHIM ПАТШАЛЫГЫ А вансценада: Акын — Маздак Сак^тар doyipinde: Б'идщ dayipde: Хан Тойбасы Жайык М едет —М аздактын э к е а Мерей Айымбек — эртю Уэз1р Жубанышбай - комсомол кызметкер1 Конбай Дария —М аздактын калындыгы Ж ендет бастыгы К а б ди дэ — карт акын Карашал Орынбасар - Ж айыктан келген ж т т Торбайжэнебаскалар Ж убаны ш бай, Куда, Т о й ы к ж эн е баскалар Kipicne Озендер мен колдердщ, Колден шалгай шелдерлш, Бшктер мен алыптардын, Ж ылулар мен жарыктардынарасын Ж алгап келген 6ip эн бар. Парасатты мунданудан Жерхп кирап кул болудан, Танды карадурсшдктен, Адамдарды куншициктен Коргап келген 6ip эн бар: Ол эн —улы достык эш , непзп эш галамнын, Ол эн — улы махаббаты менщ сайындаламнын, Дала кошл бабамнын. Сол eKi энм ен гулденер жер Салмактауып саналы. Сол eKi энш бшмегендер 0 M i p cypfliM демесе де болады. Бiрiншi бол iм Ак,ын, Тарих Тарих И э, акыным, жан едщ сен гул жузд1, Ызалысын, тынышынды юм бузды? 188

Акын CeHyuii ед1м, бол ар деп тойы м алда, Тек арыма сыйындым мойыганда, Тек i3rm K !здед1м тыным таппай Ен каскунем адамнын бойынан да. Кей кож лдж бас бузар жарлыгына, Кей кеж лдщ шектен тыс тарлыгына, Каным кушп турса да сыр бермед1м, KemipiMMeH карадым барлыгына. Суйрегенмен дамылсыз езж орге, 0 3 i пенде жандардын C03i пенде. Bip батылдык керсем деп ум1ттенд1м Ен ж1гераз адамнын кезж ен де... Тарих Сол ниеттен, сол сез1мнен айныма! Акын BipaKTa мен душар болдым кайгыга. Тарих Киялынды камшылап асау талап, Тынбай шарлап е мiрдi11 бед ес -бел iн, Адамдарга жаксылык жасаудан-ак TinTi кольж босаган емес сенж . Вагытыцнан айныма! Акын BipaKTa мен душ ар болдым кайгыга. Тарих Дауыл к у т еналдымен бэйтеректер кулайды бзгелерден б тк теу тургандыгы уш ж... Акын KiM жауап бермек сол курбанды к уш ж ? Тарих Ие, сен албыртакын болдын, Арка тостын ауырга. 189

бзге журттан жакын болдын, Жакын турдын дауылга. Акын Сол дауы лды н ертен MeHi ж ы кпасы на KiM кеж л? Тарих Ал ж ы гы лмау— азаматтык мшдет1н. Калай? Кайтт? Кай жол мен? Оны ©3iHHiH е р е н бшер. Тамырынды терен ж1бер, Елщ саган артып ед1 кеп сеж м . Эттен, терен тамырын жок, Улкен досын жок сежн. Э лаздтн осы н да! Акын Кез1м бар ма адалдыктан айныган, Канша адамды алып шыктым кайгыдан. Шаттыгына ортактастым талайдын, 1с тускенде басыма, Ke6i мен1 сатып K erri, калай бул? Мен досты кка деген улкен ceHiMiMfli жогалттым. Тарих ©KiniLUTi. BipaK муны ары н калай куптайды, Онда сенен ешкашанда улкен акын шыкпайды. Акын 0 M i p катал. К еж лщ е карай ма? 03iMHin де K03iM ж е гп сол ойга. Енд1 MeHi ж етекке алды баска мук. 0ю м болам. Акындыкты тастадым. Кеш е MeHi ж ом арт пеж л, акылды Bip а гатай шакырды. Ж т т Ы н деп дэж бар, 190

Карауында жетч-сенз жаны бар К1шкене 6ip мекемеге Бастык болып баруымды сурады. Жасырмаймын, Усынысы маган катгы унады. Тарих Жок, сен аюм бола алмайсын. Ен,ш сенен улкен вю м шыкпайды! Ак,ын Тусжбед1м созще, Ен зиялы адамдардын ©3i де Менде журтты иландыра бьлетш Кабшет бар деген сезд1 куптайды. Тарих Ол кабинетаздыкетер... Сенен ек1м шыкпайды. Акын 03iMfli e3iM ш ыгара алман TepicKe, Bepin койдым кел1ам. 9 p i ете колайлы бул мен ymin. Тарих М у н ы н и п и маскара гой! Ак;ын Жетер, бвлюм, осынша жерлегенщ. Эюмдккедвмел1 жургендерден А кыл-ойым, ©HepiM кем б е менщ?! Тарих 1згшкке жасалган Алуан-алуан кадамдар бар. 03iH-©3i актауга

БсЙ1М журген адамдардан Кагыс, кашыктурса-дагы данкка 0 з кылыгын соттай алар адамдар Пайдалырак халыкка. Акын Маган тагар басты к ж эц не сонда? Тарих Ератаны п, баска 6opiK кисеи де, Осыншама жаска к ел т Мойындайтын азаматтык кунищи, Т ым курыса 6ip адам таба алмапсын. Ен дурысы тэрбиелей алмапсын. С о й тт журш канша адамга, маскара-ай, Ертен эюм болмаксын, Бул кш а емей немене? M iHe, осы дан арзан дай ды наркы н да. Журттын Ke6i калайысын кумюке, Жылтыраган алтынга Багалаудан аксаган. Сен де, акыным, содан корык, Одан аскан K ayinTi жау ж ок саган. Достыкка осал болган адам не тындырмакакын боп? Дуниеге акын кезбен карамай, Эюм болуга да хакын жок! Акыным-ау! S ipiM i3 ci3 6ipiM i3fliH Алые кетпес ymMi3. EipiMi3ci3 6ipiMi3fliH Не болады кун!м1з? Эттен, вз1н жанбай жатып Ж акы н турсы[{ сонуге. Пенделж'п шалгайга атып, Тагдырынмен бел устасып коруге Ж етер ме екен батылын? CeHi тер ен ойга тартар, 6ip е н п м е ш ертей1н, Тында, кене, акыным!.. Сонау сактар заманында, Bip азулы хан болган-ды А кж айыктын алабында. 192

Ханды 6ip кун карттык женди KiM баскарм ак едш мынау. Бейбш еден калган ул бар, еттен, ол да делкулылау. Елге нурын шашып туган, асып туган катарынан Ж ане жалгыз кызы бар-тын он уилний токалынан. Ызалы хан кеп толганды, улдан т1ректаба алмады, Таппаган сон тек кызынынтагдырына аландады. Тек кызы ymiH аландады, Аландауы айып па екен? Bip кун халкын жинады да, созтастады байыппенен... “ KiM байлыгын оз жанына м ед еу тута ал ады ?” Дауыстар —От-анамыз жарылка! — Ханга кайсар гумыр бер! Хан Ей, халайык, мен картайдым... 0M ip заны... окшгенмен нетемш. Ел Ti3riHiH KiMre устатып кетем ш , М ына такты KiMre ceHin тастаймын? Осы боп тур бас кайгым. BLnecirmep оздерш. Карашыгындай K03iMHiH, Ж арасымындай ж аркы н, жалын Ke3iMHiH, Кажыганда болган кайрат, дармежм, Суйежнпм —жалгыз кызым бар межн. Осы елкеде ен бай адам кайсын бар, Кене, кайсын журттан аскан байсындар? KiM байлыгын оз ж аны на медеу тута алады. Н аксол адам куйеу балам болады, 9 p i мынатагымада мурагербоп калады! Квцбай (Алга шыгып тацдана) Таксырым-ау, бул олкеде менен аскан бай бар ма?! 193 Ш ую р, каз1р К енбай атым айналды зор айбарга. Бул елкеде менен аскан бай бар десе 6 ip Kici, 13-1014

Оган Tirrri, ха-ха-ха, келер ж уртты н к у л ю а , MeHin малым анау, эне, Кумырскадай кужынаган калынжылкы белеете, Керек десен, есебшен жанылыстым емес пе? Э гэрэю м нысананыз байлык болса тандаган, Кулдыгым бар, улы ханым, Куйеу балан мен болам! ( Басып иin тагзым emedi.) Хан Tafbi KiM бар? У озip Tafbi KiM бар? __ 9 Дауыс У лы 9MipmiM, боска у акы т ж!берме, Конекеннен аскан бай ж ок бул елде! Хан <Ызаланып) Tafbi KiM бар? Жайык, ( Алга шыгып) Мына мен бар! Дауыс Бул баланынауы скан-ау eci мулде, Ж аргак кулак еш к ici де ж окед! гой е с т н д е ! Квцбай ( Эжуа!ап) Уа, карандар! 194

Буралкы иттей арен журген кош едеп, 0 з жылкышым ез1мменен болып шыкты бесекелк Байкауымша, бул ку кедей улы ханды мазактап тур, С о й т т , 03i жаИаннамгааттануга аз-ак кап тур! Жайык, ( Ханга uLiin) Иэ, эм1рилм, болганмен киялым кеп, Рас, MeHiHTirepre туягым жок. Ж1 repivmi шындадым гоз1мге орап, Арманыма жол бердЫ агындаган. Рас 6epi: Ес бьлген кез1мнен-ак Мына саран Конбайдын малын багам. Сол болып па мойынга тагар айып?! Ж э, жэ, мейли жан емен егес кумар, Енбепмд1 сатканым, о, халайык, Намысымды сатканым емес шыгар. Мен байлыкты баскаша TycineMin: Киын шакта, бакауганда басымнан, Табан бурмай табылатын касымнан, Бшк турган жердеп бар асылдан, Ж аны молд1р,д1ж мыкты, Ардактуткан улылыкты, Мен1н щ кер, жан аяспас досым бар! Кой, бекерге жаныкпа деп, Д остык байлык болып па деп, Ka3ip маган кулерандер табалап? 0ттен, муны укпауларынобал-ак. Кушк косып KyniKTire, Туыступл сужктще Сену киын мына тайгак заманда. Жаны гулзардостапканым, Достык атты аскакдарын MepettiMfli шарыктатты шыганга. Кдшрменд1 хан ием! 0нпмен1 озщгзден басталык. К анш ама жыл момын елд1 баскары п, Куншз кулю, тунде уйкыдан калдыныз. Кейде жен боп коршгенмен алдыныз, Дулей мухит ортасында окшауланган аралдай, Bip адам на н бекем досты к таба алмай,

Жеген тамак бойынызга таралмай. Суда калган сабандай. Быксып eM ip сурудеаз жана алмай. Bipev какпан курып койган ж ок па деп, Итергел1 журген ж ок па отка деп, Кудкпен танатырып, Куджпен кун батырып, Тайпан шакта тагыныздын камы ушш, 0ртке байлап баглан ердщ намысын, \"ПршЫ кте 6ip адамга сене алмай, М енп булай арзандауга коне алмай, Кой камаган каскырдай Кеуденлзд1 ой камап, Картайганда кор болдыныз еле алмай! У озip Астапыралла! Дауыстар —ДогарсездП — Бул не деген ж ен азд ж ! Квцбай Улы ханды жеб1рлеуге соншама, K iM берд1 оган 6 m i i K T i ? Кеткен екен TinTi кез1 карайып. К,арашал Бас кеспек бар болса да, TLn кеспек ж ок, халайык! Хан ( Ticmenin) Айтсын ой ын, Айтсын.тындап багайык!

Жайык; Ангартканмен жузш i3ri, Таксыр. азд щ кызынызды Аду басты максат емес мен уипн. Ал досты кка мерей сы йлау —ен асаси ж е т а м . T e rri YMiTKe б е р е р Ti3riH, Нысананыз егер азд ж Медеу тутар байлык болса тандаган, Бул мандагы енбай адам мен болам! Дауыстар — Куйеу бала онай жерден табылды, Улы ханнын багына. — Атасынын бетж жыртып, Кызыналмактагы да. Квцбай Егер достык байлык болса — Тагы мешнасканым, Тагы жаркын мандайым. Кай ауылга бармайын, Койын сойып, кол кусырып достарым, Ж урген жер1м —дурмек той. Карашал Ол, байеке, озж е емес, малына Корсетьчген курмет кой. Уэз1р Кенбай, сенде неше эйел бар? Квцбай (А зыркатан кешппен) Ж етеу гана... 197

Карашал Ар алдында илжпеунл ен, Тым бодмаса, хан алдында шынынды айт, © T ipirin шыгып калды. Дауыс Ym айелш бупп калды, ха-ха-ха... Квцбай Ол ynieyi текс1з жердщ кыздары. Ала сап ем жараскан сонтуз-дем к.. Уэз1р Т е к а з ж ер д щ кызы д е д щ KiM о л а р ? Кар ашал Э , К он еке, келд1 кезщ сы н ал ар . Квцбай ( Кум'ыж'т) Малсак кызы Д арио, Ш омбал кызы Тал ига, Марас кызы... Шамбал ( Жулкына алга шыгып) Не дейсщ-ей, консасыган Конбайым? Сенен текс1з болсам егер —онбайын. Кара муны, мен бе екен м т ермепн, Кудай кув, сендей саран кермед1м. Ай мен кундей кызымды алып, Тым болмаса, котыртай да бермедщ. ( Ызалапып Кен,байга карай умтылады, квпшин'к араша mycin ж/бсрмейд/.) Енд1 бупн т е к а з деп 198

Журт алдында жерледш. Маган онай жаба алмайсын жаланы. (Ак,ырып) Бертпе батыр uie6epeci калай т е к а з болады Малсак, ( Басы цаятацдай, кимелеп) Т е к а з дед1-ау м е т де, Бул какбасын журмей ме екен ж еш не? ( Таягын квтерт, кЬкшедк) Куйеу болмай, куйе боп Ж абысты-ау бул б!з;пн гулзартукымга. Байлыгынды кайтейш, TinTi б утш ш ал бар ы н ж о к буты н да. Квцбай Итбалыкша туладындар, TyTin ж ер дей ш улады ндар, н ем ен е? ( Ханга бурылып, т 'перлсп) У лы QMipmiM, кызынызды мен алсам, Кун epKeci гулге балап, Улде менен булдеге орап, Кетерер ем тебеме. Дауыстар —Ой-дейт, деген-ай! — Кайтсш енш, одан артык, не десш! — ПаЬ, m ip K iH H in демесш! Yaaip Бар ма тагы талапкер? __9 ( Хануэз1рдщ к,уяагына узак, сыбырлайды. Уэз/'р макулдаган кейтпен басын ineiidi.) У S3ip Ал, тугандар, Eaai ук1м тындандар!

А к сакалы м ен eTipiK айтып, Улы ханды басынганы уилн, Уш эйелш жасырганы ушж, Кенбайдын басы иыгынан ажыратылсын. Квцбай ( урейлент) Ажыратылсын дегеж калай? Малсак, ( Колымен Kopeemedi) Былай. Алынсын дегеж гой. Бежшке ерте барсын деп, Хан newniHсаган жасаган комеп гой. Квцбай (Дегбipi ушып, жыламсырап) Ау, хан ием, бул калай? ( дрк'шге 6ip жалынып) Ау, халайык, десендерап б1рдене, Кеткежм бе боска о л т ? Карашал Ш аран канша, кумга сшген жыл гадай, Конбай атын ешкел1 тур, бейбагым. Мандайына сор боп m ai-ay боспелж! Квцбай ( Карашалдыц жагасыпа жармасып) Эй, сен какбас, эзипнш коймадын? ( Ек/' покер Квцбайды карсшасканына карамай суйрей ж-eimedi. Квцбай топ Шнен Кепесалды тапып, кемсецдеп) Ей, Кенесал! Былтыр менен карызалган токтыны Ж алгыз улым Торбайжанга бере сал! 200

П ай,пай,пай,пай, Каншама жыл нрнектеп Жиган малым кала ма? Шамбал Капаланба, тастамаспыз далага! ( Квцбайды алып Kemedi.) Yaeip Мушюл халш мына аусар ж т т п н Мен айтпай-ак угарсындар, Улы ханга т1л ти п зге ж взбасы на булт уйпзгеж екежн Ce3in турган шыгарсындар? Карашал ( Мыск.ылмен) Сез1п келе ж аткан кукай ежелден, Шел даладай баса алмаган аптабын, Ел канынаер1ндер1н кезерген... Нвкер Келсе вгврки сакалынды сактагын, Ж ен болады аузынды бакканын! Карашал Мен вл1мнен корыкпаймын, Асарымды асадым, Жасарымды жасадым. Тек мына 6ip жайсан була боздактын Боз тагдыры журепмд1 козгап тур. У з з ip Жетер! Боска лакпандар! Ту квтерт жансакойын, Сонымен бул талша мойын 201