М.Шаханов.Эверестке шығу

Кырын келген ол ма, элде гасыр ма. Уыз шакта, Жиырма тогыз жасында Ш окан солай екшнл oMip бастады. Ен айдарлы жулдызынан айырылды Анкау казак аспаны. Ж ы лдарозды , EcKi тозды, Конерд1, Озгак жылдар конерте алмас онердь Bip кез Омбы TypMeciHinтуткыны Федор данкы шарлап Kerri элемдь Ш окан жаткан Алтынемел Toci де Талай-талай той-думанга белендь.. О сыменен б т р у г е болуш ы ед! олеош , Уакыт канша жасырганмен олмеген Bip окига кездеспесе колденен: Ж ай уш лсен коршбейтш астары, Ол оки га—тагдыр, таглым дастаны. Коп жыл бойы Ш оканнын Bip топ ж акы н достары Улы адамнын улы рухын азалап, Кайта-кайта улыктарды мазалап, Сонау Ташкент каласынан алдыртып, Кырат ycTin балга ужмен жангыртып, М эрмэртастан белп орнатты басына, “Достан —дуга” осы да. h e r r i icKe i3eTci3fliK ж а р м а с т ы , Ардан журдай 6ip безбуйрек албасты Урланып Kipin молага, EKire белш , Кол дшрмен жасап сол тасты, Сатпакшы бопты калага. Куныккан деген жаман, э?! Неж уксын сорлы есалан кезде, Тагдырдын ©3i салыпты оган кармакты, Мэрмэрды бузып кашаган кезде Ko3iHe тастын унтагы тиш зарлапты. Танменен танга KipniriH какпай Донбекш1п,

Тулап, Б1ртынымтаппай, Ж асаган eMi конбапты. Канталак. K03i к а б ы н ы п icin, Артынш а жерд1 кармапты. Наксол жылы коктемде Матай тауы манындагы кек белге Конып ушкан сынар акку Петрбордын твбесшен вткенде, Элп аккудын мунлы эншдей Мунлы хабар Федордын Кулагына жеткенде: — Шапагатка суарылган суйеп Дос сез1мде касиет бар киелк Киел ire кол котерген жолыгады бегетке, Сауап болты ойсыз, арсыз тебетке, — д е г т улы адам бойын дулей ыза буып, касарып, Досын ансап, жанарына жас алып... II TipmifliKTiH, nipiMi н е ге м у н ш а к о п ед1, Арын олсе, твнщ катар олед1! Bip касиет бар элемде каккан жумбак канатын, Артык кетсен, катал колмен тэубанды еске салатын. 3 p 6 ip o r a m кылыгынды умытпаган, кешпеген, О л —табигат зандылыгы, гылым afli uieuinereH. Сел конш м е ж елк енсе, касиe rr i сол занга Кайшы к е л т калам ба деп сескенем. *** F ум ы ры м ы з сан yMirreH турады, Сан кудж тен турады екен, T0Hip-ay. KiMHiH канш а керен болса к у л а га , Сеюлд1 оган буки! дуние санырау. ©Mip rnipKiH кейде жомарт колменен Сарандардын шайына сут катады.

Кейде кызык., тулпар журген жолменен Есектер де кетш бара жатады. М унын 03i жомарттыкка еыя ма, Кыран неге тартады езш теменге? Намыстанам, бурмт ушкан кияда Ж апалактын уясы бар дегенге. Бакы тты лар салган внд1 ертемен Турам тындап, мен кашанда ояумын. Ж апалактар уя салган ел кеден С етндаусы нееплм есш , аяулым. МЕН КЫЗ УШШ УЯЛДЫМ взбекал! Жэн1бековке Байкатпастан уакытты тез еткен, 0нер толы озекпен, Ж ыр канатын безеп кен, Энге басты жиналгандар кезекпен. BipaK журтка зешн коймай сыздана, Ортамызда отырды 6ip кыз бала. MiHe, гажап, келбет кандай, кез кандай, Сулулыгы киялыннан озгандай! Акша булттынарасынан 6ip арман Соган колын созгандай. Бозбалалар аузын ашып анырып, Карап капты козгалмай. Думан кызды. Аянатын заман ба? Эн кезеп келш ж етп оган да. Сщген онер Kopire де, ж аскада, Кыз кенлж ен таба алмапты баспана. Э л п сулу ©3iH туган халы кты н BipaniH дебшмей шыкты, маскара. Ал онысын кемшЫ кке санамай, Отырды ол оз ойымен одагай. Болме толы жактырмаган кездерге Пыскырып та карамай. Огы болмай атуга, Карттар жагы наразы т!л катуда: “ Бул немене тумай жатып бату ма?” Н ак сол свтте сен вн салдын, жан ага. 54

Будан аскан нурлы ш аттыкбола ма? Сен эн салдын шарыктатып, шыркатып, К онш нж н акдауылын буркатып, Сен эн салдын арындатып, зарлатып, Коздщ жасын парлатып. Айналайын, нар тулга, Теж з болсан тартылма. 0 зе н б1ткен ш апкылап Epin журсш артында. Элде шыркау таусын ба? Ал тау болсан, таусылма. Казактын кен даласы Жатты сежндаусында. Коз алдымда колбед! Толкын кум мен салкын мун, Жаркын белес, жалкын кун. Жатты cenin даусында Жомарттыгы халкыннын, Жатты cenin даусында Ш аркурганы сункардын, Алкынганы тулпардын, Ойпан жердщ орманы, Таудын кия жолдары, Экем1зд1н талгамы, Бабамыздын арманы. Сен эн салдын, жан ага, Будан аскан нурлы ш аттыкбола ма? ¥ксап туган екенсш-ау далана. MiHe, сендей жаны мухитжандармен Б1зге сулу Kepinefli замана. Эн каптасын гул каптаган кырлардан, Халык деген — магынага бай Teiii3. 0 з халкынын байлыгынан кур калган Мазмуны ж ок мына кызды кайтем1з? Борышымыз ушан-тежз, елесек, Адам эр кез заманына берешек. Не болады одан туган булд1рилн, Не болады одан туган келешек? Халык энi— Азаттык пен киялдын Самалы гой. Оны естуден тыяр кiм? CeHi тындап мен ерекш е шаттандым, Ал кыз ушж уялдым. 1971 55

Маган арман жалгагандар, Актьпегш арнагандар, Маган корган болган жандар, Алдамаймын сендерд1 мен мына жаркын т1рл1кте, QMipiMe койылганша 6ip нукте. Ж урш келем, тау суындай тыншымайтын жаным бар, Ай мандайлы арым бар, Кушагымда коктем1м бар, кушагымда карым бар, Сендер меш оз1ме тен мшез1мнен танындар. Кейде кеме секишмш токтап откен порттарга, Куанамын тагдырыма тшеулестертапканга, Элде мынау табигаттан ала беру мурат па? 0Mip бойы елктеумен келем мелд1р булакка. Аскар таудан куат алып, айга карап елжтреп, Ага алмасам туган жердщ кеудесшде м©лд1реп, Б1рлайсанозен болсам туныктыктан тегкерц Атама, ел1м, оз перзенпм деп меж, Жо-жок, муны тагдыр баска жазбасын, Будан ауыр каргыс бар деп угынбаймын оз басым. ТАРЫСЫ БАР АЙМАКТЬЩ Даттайды екен 6 ip к1нэнд1 ел б1лсе, BipaK ол да келген кайгы уакь!тсыз. Кызганышы i3 rwiriH сонд1рсе — Нак сол адам бакытсыз. Коздер барда кадалатын тамсана Шын сулулыккалмакемес назарсыз. Кажырсыз ба, канша суду болса да, Нак сол адам ажарсыз. Жабыркама, Бел1нд1 жазбуплген. Енкеймес1н ер ж1птт1натагы, Ол солайгой, Туймедей 6 ip MiHiHHeH Без б1реулер туйе жасап жатады. Мойыма дос. Неге елс1зд1к байкаттын,

Тарылмасын кецшннщ койнауы. Ойлашы 03iH, Тарысы бараймактын Мумкш бе екен торгайлары болмауы? КАСЫМДЫ КАБЫЛДАМАГАН АДАМ ХАКЫНДА Кез болатын наурыз айы сэн курган, Дала жатты eci шыгып жанбырдан. Сол далада... жол устшде буралан Жасы алпыстын eyi3iHe кулаган Машинага кол Korep/ii 6ip адам. Киял кусы калыктап, l_UaTce3iMi шарыктап оншдеп Журпзуип ерекше кошлд! ед1. — Kepuii ауданга жетюзсен, улым, Meni, Шекс1з алгыс айтар ем к у т iflrepi, — Деп жолаушы кулана кул1мдедк — Жырак epi шет екен конысыныз, С1зге кшэтакпайыкол ушш 6 i3 . — Журпзуип кул(мдеп eciK ашты: — Картты сыйлау — кашангы борышымыз. Узакжурдж. Жол шел коршбейди KepiM дала касарып беришейдь Сыр тартыспак болсакта одан-будан, Энг1мем1з шашырап оришейдь Дэркердей 1здеген журек емш, Кенет жерден тапкандай ri.terenin. Журпзуип K03inen от ушкындап Жатка сокты Касымнын6 ipоленш. Лезде дэмд1 аузыныцтузы курып: — Э, Касым ба, —дед! шал тыжырынып, Менсшбеген кейшпен мангазданып, Мангазданып орнынан панкозгалып. — — Б1зден де журт кезшде арай корген, Карсы алып ек, дуние-ай, талайды орден, Мен бастыкбоп турганда осы акынын Патер сурап алдыма талай кел ген. TinTi жш согатын дамылдамай, Кайтарушы ем коб1не кабылдамай...

— Эуре етпм деп Касымды еж нардай Мактанасыз акыныз эл1 бардай. Кане, жылдам ту а ж з машинадан, — Де/ii ж т т ызадан жарылардай. — Енайбарлы акынды жаны коктем, Албырт, алау тандарга эж кеткен, Енайдарлы акынды, Ен айбарлы акынды, Халык суйген акынды, Туган халкын жанып суй ген акынды, Туган еллш гулi болган, Заманынын yHi болган акынды, Мукаттым деп мактануга, Мукаттым деп шаттануга бола ма? Сондай есер сез1мниз ymiH мен Ka3 ip ci3fli тастап кетем далага, Тез TyciHi3 тимей турып KecipiM! — Журпзуип катты жапты машинанынестн. P.S. Тобелер коп ом1рде, ал бжктер санаулы, Унатады ел сондыктан бжкке коп карауды. Шымшыктар коп ом1рде, ал сункарлар санаулы, Санаулы олар, сондыктан жалпы журтка калаулы, Жылдартумен зейнетж артканымен каншалык, Калаулысын кайда да коргайды журт жан салып. Туган олке багы ушж occiH, жансын, гулдеан, Карсы койма оларга мансабыннын мжбесш. Келер албырт урпактын ж1пттер1 ceHi де Орта жолга жеткенде тастап кетш журмес1н! ЖАРОКОВ К0ШЕС1НДЕП КЕЗДЕСУ I Лаулата алмай бойдагы бар ушкынды, Журген Ke jiM армандап алые кырды. Б1рде MeHi Толеген Айбергенов Тарлан акын Тайырмен таныстырды. Куйin mepTin o jinin сан-салалык. Булак жатты коктемд! ансап агып. Кун жексенб1. 58

Сондыктан ушеуупз де Тауга барып кайтуды жон санадык. Кез болатын кен жайган куз канатын, Аслан ж ж бозарып сызданатын. АлатауFa орлеген ак кайынга Карап койып сыртартты б1зден акын. Жан ед1 ©3 i сеюлд1 дара кайын, Дара кайын болса да, карапайым. — Кане, Толеш, —деп кулд1 ол, — жырынды окы, Кане, сен детартынба, балакайым! Куле карап тобеден ай кабак куз, Коп сырластык, коп жырды кайталаппыз. Жана жаркын ойларга ат шалдырып, Кун KemKipin калганын байкамаппыз. Бас nri3 in он-солга терекл ептеп, Согып-сорып erri де жел екпектеп. Каба сакал кара булт касын Kepin, Кара носер куйды-ай 6 ip шелектеп кеп. Бул кырсыктан кутылу куш-ау 6 i3 re, Салу киын, ерине, тусау кузге. Эр шыршадан пана 1здеп жупргенмен, Сеп болмады. Су болдыкушеум1зде. Бшк устап уйренген аскакатын, Аскак ед1 ол. Жаны да жас болатын. Суык ©Tin Kerri ме, сэлден кейш Боп-бозданып жотеле бастады акын. Куз кон1лдщжел1гш нокталайды. (Содан оны журт та кеп мактамайды). Жол бойында телм1р1п узактурдык, Кас кылгандай 6 ip такси токтамайды. Сен1м барда ум1т те саркылмаган, Томен туст1к тар жолмен толкындаган. Алдан 6 ip уй KepiHfli, ал касында Судан жана “ Волга” тур жаркылдаган.

KiM бшед1 конерш, куп аларын, Батылдандым. Сешмнен куламадым. Дарбазасын кагып ем ун болмады, Сосын барып ейнектен сыгаладым. Кездейсоктык. Cipe, онын аз ба ce6 i? MiHe мундай гажап та кездеседк Тордеотырган нэн карын сары Kici MeHiH жакын досымнын жездеа едк 0 pi туыс агаммен етене ед1 (Bip колкамды калайда кетередО, Сонгы жылдар мереш канаттанып, Баскаратын улкен 6 ip мекемеш. Сакта тешр у м т суалганнан, Айым мундай сепмен туар ма алдан. EpKiH ашып какпаны 03iMciHin, Kipin бардым iLUKi уйге куанганнан. Сэлем берд1м. Селем) унамады, Кунпрт тартты кенЫ мнщ гул аланы. Узак унс1з отырдык, бурынгыдай Анамнын да саулыгын сурамады. М1нез корд1м бойынан алгаш бвтен, (Ботендк пен огаштык жалгас па екен?) — Агай,—дед1м, — жанбырда калып койдык, Машинаныз жетюзш салмас па екен? — Ж аяу журдж 6 i3 сендей жасымызда, — Деп жымиды ол байкатып тосын ызгар. — Агай,—дед1м тагы да, — етшемш, Bip ардакты акын бар касымызда... — Жоктан-бардан кайтеMiз кенес курап, Кенес курап, келюаз егес курап. Алматыда акын коп, барлыгына К о л к беру мшдепм емес, шырак. Талабымды алгандай шокка сугып, Алдан жабык, MempiMci3 какпа шыгып. 60

Турып калдым кез1ммен жер шукылап, Тасып юрген кенш м сап басылып. II Жайсан жырдын домш тез айыратын, Жасыктардын канатын кайыратын. Жиындар мен тойлардын Min6ecineH Коршбей.'и бул кунде Тайыр акын. Не болды екен, тагдырдын кез1 откен бе? LLIipKiH, ©Mip, саран-ay ожеттерге. Кайда сол 6 ip достыкка гашык адам, Жырын неге бермеШн газеттерге? Сыйламасын бак-деулеттерж, меши, Сонда да адам умптен жержбейдк Арасынан жулдегеракындардын МенжТелеш агам да кержбейдь Bip арманды 6 ip арман жетектеди Кырга шыкты бул кунде етектеп. Коп болды гой, ом1рдщоттолкыны, Ол екеуж агызып акеткель Ту бтктен шуагын жаяды арай, Жол кешпедж у м г т аяламай. MiHe, кызык. Bip KyHi ойда жокта, Шыга келд! алдымнан баягы агай. Тым асыгыс демалып ижжен, Селем бердк Озгеше куй! мулдем. Шет1 сынган ыдыстай конЫ орта, EciTKeH емтускенж 6 niriHeH. Kyni откенмен кушлге табан Tipen, LUipKiH мансап болмапты-ау оган TipeK. Соз козгады жаныма жакын кел in, Кжелады умыттынаганды деп. — Ала ж ж л , немене, кесесщ бе, 0 кпе калсын еткеннж есесжде. Кене, калкам, уйге жур, конагым бол, YfiiM мынау Жароков кешесжде.

Ж!бермей-ак жылдардын теренше ой, Онын ynci3 кеткеш жон ед1 гой. — Ecii-изде бар шыгар баягы акын, — Дед1м кулш, — Жароков сол ед1гой. KoKiperin акыннын мысы басып, Мысы басып, текаппар сусы басып: — Мумкш емес,—дед1 ол flip-flip eTin, Мумкш емес,—дед1 ол Tyci кашып. Маздак жырды кашанда тойга дайын, Ойга алайын, тагы 6 ip ойланайын. О, cytiiKTi нурлы eMip, мумкшазд1 Мумк1н еткен кушшненайналайын! *** Тарихка ушлсен сезер ен, Кай кезден басталган бул сумдык. Улы Fa канжарын кезеген — Куниллдк. Бул неткен зулымдык, жаным-ау, Бул неткен агаттык!.. Бшкт1 бшкдептанымау — Намэртпк. Арымды келемш канат кып, Жаныма б1ртыным бермед1м. Бойымнан таусылса жомарттык — Menin де елгешм. БАРСЕЛОНА ЭУЕЖ АЙЫ НДАГЫ СУНКАРЛАР Бул не ©3 i, елде данкка гашыктык? Талайлар журелен-жырды Kacin кып, Десек-дагы icKepMi3 Иэм батылмыз, Б1зсолармен куресе алмай жатырмыз. Кедерплер колденендеп кутпеген, Пале болды кешл жыкпастыкдеген.

Шыгып жатыр, Шыгып жатыр кулшынып, Бойсыз, Ойсыз, Тек ушуга куштарлар, Куштарлыктан тура ма элде 'lipnii.iiк?! Жеке куйттеп вдеттенген бас камын Bip-6ipiHe уксас, Yea к куста рдан Тазартамыз калай онер аспанын??? — Деген суракалдымызды кес-кестеп, Кешепден келт жетп бупнге. Киын, Киын ойланбасактубшде. Кур калбактап ушуды нысап туткан Y ксастык пен усактыктан Кашан конар екенб1з 6 i3 зор парасат-пайымга... Барселона эуежайында Болды б1рде гажап жагдай тан калар: К1лен усак, майда кустар — шымшык, торга й, каргалар Билеп алып аспанды PeaKTHBTi ушактардын Самгауына киын кезен басталды. — Б1зд1 мунша элек еткен, Бул кутпеген пэлекеттен Кутылатын жол кайда, Галымдардан, cipe, комек болмай ма? Дулей урей кушагында азап шеклк кундел!к, Майда кустартурбинага Жойкын ауа толкынымен 6 ipre eHin, Бес нвн ушак 1стен шыкты сонгы айда, — деп ет1нд1 ушкыштардын бастыгы Талымдардын басшысы — улкен каска мандайга. “F ылым ymiH, MiHe, жана такырып” , Каска мандай аз ойланып отырып, Табыстады icTi баска мандайга. Баска мандай ертт баска мандайды Жете зерттеп, тус1нгенмен мен-жайды.

Купиянын кулпы ашылмай касарды. Турл1-турл1 теж1рибе де жасалды. Айларетп нетижеаз куйбенмен. Ушактардын гуршне 0 6 лен eri уйренген К у кустардын еуежайды басынганы соншалык B ip iH - 6 ip i шуркыраса карсы алып, Bip-6 ipiHe коштау айтып тамсанып, Таннан танга масайрады 0 Нсалып. Тым бейхабар мынадай “ галаматтан” Мадридте окитын Улын Kepin кайтуга бара жаткан, Тарпантагдыр сарка алмаган куатын, Кузар таудын баурайында туратын Орманшы карт улкен каска мандайдын Ед1 жакынтуысы. О, сеттш к десещзил кандай бул! Кулл1 GMipiH орман бурган Туысымен каска мандай шай ii±rri. Сосын озш толгандырган 9pi катты арландырган Окигагаойысты. — Эй, балам-ай, балам-ай! Галымсындар дуниеш нурландырган талгамы, Колдарында гасырлардын толгагы. Кейде устаз-табигатка Ш0 к1рт кезбен карамай, Шалые басып каласындар, мынау сонын салдары, — дед1 орманшы кул1мдеп,— Киын салдар киын сауал туындатты, десе де, Бул — оп-онай шешьпетш моселе. Эуежайга терт-бес сункар табындар, Кайсарлыгы козарбайтын, ¥сак кусты коргенде тезе алмайтын Сункар деген —лрш ш кке нагыз iHK©pдарындар. EpKiH ушып шыгу уш1н би тн е калаган, Оларга сол арадан Жайлы уя салындар Жене ерекше жагдай жасап багындар. Сонда майда кустардынсусы кашып, EnceciH сункарлардын мысы басып, 1 здеу уш1н жанга жайлы баска орын Тастай кашарсол еуежай аспанын.

KeKiperiH KepiKTi ойга белеген Орманшы карт, шынында да, болып шыкты кореген. ¥сак кустан курттазарып кулл1 еуежай аспаны, ¥ш акб1ткен ерюн самгай бастады. Жешл сокпас осы кайсар зандылыкты менгеру, Саган кашан келер екен кемел кез. MiHe, ага, сункарларга жол беру — Майдаларга курес ашу деген сез. Ал сен юмге, кай сункарга жол бердж? Еанде ме, KiMre KiMfli тенгердж? Каптаган коп балатайдан Суырылып шыккан кезде дара тай Демеджгой “ Алакай” . Жеткергенов Жебегенге, Айбергенов Телеген ге Bip кезбенен карап обал жасадын, гой, агатай! Enfli 6yriH колдан билж, бойдан куш ж кашканда, Жалтактайсын жан-жагына, алактайсын аспанга, — “ Суйениш, Камкоршысы, MeKTe6i, Емес пе ед1м— Асканы ма, неткен!? Ебж тапса ысырады шеткери Елемейди сыйламайды,—деп,— MeHi” . Экпелейсж, уксас epi усак канат жастарга. Ие, олар KaflipiHe жетпедП Кутылам деме озгеге артып кженП Сен жауап 6 epecin efli Жолынды салмай киын га Жонмци таппаганын ушж, Сункарларболган жиында Шымшыкты мактаганын уш in. Кур калбактап ушуды нысап туткан ¥ксастык пен усактыктан Bi3 ердайым THicTiMi3 коркуга.

Не галамат жатыр мына гасырынын бойында? Желтей. Мазан ойменен Жургендеймш кейде мен Барселона эуежайында. Bip кезвлп орманшы кеп касыма Балап Meni баласынындосына, MeftipiMMeH кул1мс1реп жанары: — Эне, улым, Уакыттынталабы — Ерте, кеш пе, бврш женге салады. Сункарына жагдай жасамаган ел Майдалардын мазагына калады, — деп тургандай болады. Ж1ПТТ1Н E K IСИПАТЫ Марсца KiM кайратты KiM KiMre аскартулга, Мумкш бе екен тагдырдан бас тартуга? Неткен гажап, BuiKTen кулаган тас Сынганымен калады тас калпында. Кузар шында, Ойпанда, Бураланла, Талайларды сын KyTin турады алда... Быт-шыт болып кетпей ме кам кесектер Кш-мшкентай жырадан кулаганда. Алуан тагдыр бер1лген бул адамга Есепнен ез ж т т кулаганда Жубатындар, Аяндар, ©iiTKeHi онын Кум боп кетер ж 1гер1 жылаганда. Алуан тагдыр бер1лген бул адамга, Тулпарынан ер ж1пт кулаганда, 66

Жубатпандар! Ер адам от-xi repiн Намысына жаниды жылаганда. КУДАША Бас имей буркасынга 0Tri де жылдар агып. Туган жер кыркасында Кап койды бул балалык. Кайтемж оны даулап, Тек арман мулпмейдк Bip ce3 iM омыраулап, Кеудемд! тшплейдь Арайлы актшекпен Канша умксабакталды. Каншама orri коктем, Мен ceHi жогалткалы. Кез1мде гул атпаган K o p in енез!н MeHi. Ешюмд! куантпаган Каукарсыз кез1м бе ед!?! Кулюннен нер алып 6ip, Аулына барганымда, Жургенсщ балалыктын Балауса орманында. Конакжай сыйыменен Bip шерткен когйл куйш. Эпкемшнушменен K o p m i efli-ay сенщ уйщ. Ай мандай муратымнын, KiHeci3ceHiMi ymin, Ж ш кептуратынмын 03iHfli кору yiiiiH. Шакырса куба дала, Гул куып кыр асамыз.

М ен ед1м куда бала, Сен едщ кудаша кыз. Кы згалдак — кы рдын сен i Жебейтж арман атын. Мен узген гулдщбэр! Bip саган арналатын. Ж ан едщ дала кошл, Эзгеше ен, ерек ед!н, Мен ceHi бар влемнщ Керкше тенегенмш. Сол сез1м нур усынды Жанымнын жайлауына, (Бул кешн тынышымды Алар деп ойладым ба?) Bip куш дуршдеген Той болды Kopuii ауылда. Кыздесе ку.гпмдеген Ж тттер канша мунда. Сыртта би кызды тштен, Сол кезде сен де келш, Бейтаныс б1ржттпен Биледщдонгелешп. Нурга орап жана отауды Туннщ 6 ip ортасында, Айтуды Алатауды Жамбастап аркасына. Сазанды терен келдей Шоршыдым, тосыркандым. Ал ж т т коленкендей Калмады касыннан 6 ip. Булайдеп андамагам, Танлантты-ау сырын MeHi, Айтшы, бул элде маган Керсеткен кырын ба ед!?

Жанымды ызгар устап, Намысым арыгандай. Лап етпе кызганыштан Шактурдым жарылардай. Той таркап тан алдында, Конактар жолга аттанды. Сол ж !п т ceHi ауылга Шьтарыпсалмак болды. Адаскан орманынан Ел 1ктей турып калдым. Сонан сон сондарыннан Bipa3 жер ж у р т бардым. Сонан сон жалт бурылып, Каштым мен тауга карай. Кеудемеот тьиылып, Журепм лаулагандай. “ Токта” деп айкайладын, Сонынды калдым угап. Даусы нды кайталады, Кендала жангырыгып. в р л т м алга суйреп, Кайырылып карамаппын. Сен менен алгаш рет Алыстап бара жаттын. Сол тунн1н кумар кылган 0 згерд1 MeHi мулде... Тек даусын кулагымнан Кетпейд1 вл1 кунге. М У Р Ы Н Ж А Й Л Ы Э31Л “ Перзент болу онай ма толыкканды, Зерттеп ос,—деп, — айдарлы алыптарды” MeHi башкуртжыршысы Мустай KepiM Расул F амзатовка алып барды.

Таулыкка тен асау ой канатында Жайсан кулш коштасты дара тулга. Yin жылдан сон Fарышкер Севастьянов Таныстырды кайтадан меж акынга. Расул айтты: “ Кез келген жас талапты Балау киын кыранга кос канатты. Iнiм, сен1н жырынды окыгам жок, BipaK бузау мурынын есте капты. ©згешелк — табигат Tiperi екен, 0 згешеге ойлы жан куле ме екен? ©нерде де бегде журт шатастырмас 0 з мурынын болсын деп тклек етем” . Тындагым кеп гасырдын арайлы енж, Арай шашкан тауларды манайладым. F амзатовтын озше карадым да: “ Гвп мурында жатыр ма” , —депойладым. ©TTi жылдар, Кенеаш opieiM де. Бар, ерине, женшс, Ж еш ам де. Т1лектее1м кобейд1 ел imimie, Б1реулер жур келе алмай кел1амге, ©лежмшн мурынын бузгысы кеп, Жудырыгын жасырып жен шшде. Даралыкка не жете in кешлдеп... Бакытты жан мен болам Tepirweri. 0 ленде де ешюмге уксамайтын Мурынымнан танысан, ел1м, меш! 1975 АЛГАШ КЫ МАХАББАТКА ХАТ I Bip yMiTKe 6 ip ум1т жалгадым, Кеп-акекен бергежмнен алганым. Зангар кекке самгаганым не керек, Саган ушып бармаган сон, арманым.

Энмен айтып баландыгын, п экттн , Коктем де orri зорга басып аптыгын. Кунде бакка кыдырганым не керек, Сен касымда болмаган сон, шаттыгым. II Батты канша кун кызарып, атты канша тан кулш, Кеудемнен сан жулдыз агып, тау кулады жангырып. Сонда да мен ceHiMiMHiH6 epiKTiriH он кылып, Тым айныгыш сез!мдерд1 ар отына жандырып, Ж у р т келем асыл ашм, ж у р т келем пан к ул т, 0 ткен куннщбедерлерш emipce де сан кудк, EKi адамнын саусагынын ыстыгы Мандайымда калып койды мэнгшк. Кастерлеген бакыт атын, ар атын, Сол eKi кол болды менщ канатым. EipiHmici — анам колы, эрине, EKiHiuici — сежн колын болатын. III CeHiH колын мшкене нэзж кана, Ha3 iKTiKTeH тагдырга озып кара. CeHiH кенш н мен ушш шалкыган кел, CeHiH кеуден мен ушш жазык дала, Угыстырды жылдардын жолы 6 \\ш , Кудж б(зден менгшк колын узд!. Карсы алдымда кул!мдеп турсын, MiHe, KoKiperiHe кеп ум!ттолып i3ri. Кайгысы мен шатгыгын ерте кел ген, Еркем едщез енш шерте кел ген. Орамалын п э к т т щ белпандей, Желб1реШй жарысып ерке желмен. Арман кусым, сен MeHi адал тусш, Саган тендес мен кайдан табам м уст, Жылдар бойы керкже коз байлаган, Алгашкы щкэр махаббат, аманбысын?

Сокпай кеттщ кеп болды, жагага сен, Bip жещлдеп калушы ем ага десен. Какпаны кеп, мылтыкты MepreHi кеп, Белестерден erriH бе аман-есен? ¥зак жылдар сен маган таптырмадын, Тасасынан i3jie riп коп тулганын. Тулкю кеп алдамшы ормандардан Калайша сен аман-сау erriH, жаным? Дерменаз гой, дерменаз бклек енш, 1_Шкем кешл кетермес мшегендь Журепмнщ жазира кунгешнен CeHin бейнен аскактап турегелдь Откердщ гой ем ipain кеп белесш, Курбынсаган калайша екпелееш? EKi айырып кетсе де жолдар 6 i3fli, Маган сырттай плектес боп келесщ. Лапылдатып жакканмен отты неше, Жылдар б1зден кайтем1з кеп типесе. MyMKiH емес дедщсен сешмменен, MeHi 6ipey арзандап Kerri десе. Кекешнде жатсада сурактунып, Кандай жаксы, жаксы гой турактылык. Meni 6iреу усактап Kerri десе, MyMKin емес д е д щ с е н жылап турып. Аз ба, кеп пе шаггыгым терешмде, Оны, ерине, жолымнан коремш де. Meni ешкашан кимадын жамандыкка, 0 йтеу1рсен кимадын MeHi ол(мге. MyMKiH, ел! купим кем, iciM бала, Айкындалып келед! TyciM жана. Саган, кушм, менгшк карыздармын, Маган LueKci3 сенгенщ ушш гана!

ТЕРЕНД1К Ж Ы Р Ы 03iH ci3келген кундерден, 0 зщс1зтерген гулдерден, 03iuci3 кешкен ойлардан, 0 3 in c i3 ©ткен тойлардан Жалыгып 6iTTiM , жаным-ау. Мен десе жанын даладай, Мен десе кулюн меп-мелд1р, Лапылдап жанган ©сек пен отка карамай, Сен маган арнап еуенж салдын кектемжн. 03iMe-©3iM ете алмай калсам иелж, KymiMfli жидым, арманым, саган суйешп. Сен м ен т аскар бел1м боп, Шалкисын кейде шадыман шалкар кел1м боп. Кеншнде терен к©л1 бар жандар бакытты, Кеншнде терен к©л1 бар жанга ©л1м жок. TepeniM сенсщ, енсел1м, 0лен1м сенс1н, енсел1м. Парасат корк!н каншама ейел халкынын Мен саган карап ©лшед1м. Кормед1н ©сте сен1мн1н гулш солдырып, Шыдамды TSHipiM сыйлапты саган мол кылып. KiM айтар, кэне, бекер деп, Вокзал мен вокзал арасын Журд1нсен кунде жол кылып, Мен келт калар ма екен деп. Созылып таулар алдымда Жалгасып 6ipi-6ipiMeH, Келем деп келмей калдым да, Kyrripin койдым тунiмен. Жанынды мунга ж1бтп, Жыладын агыл-тепл 6 ip. Ал ертен 6apiH умытып Аспандай тундын коплд1р. Не деген жумбак ©Mip бул! Сыйладым саган кеп кайгы, Сонда да кшэ артпадын. Арынды асау журектщ T i3 r iH iH K ep i тартпадын. Сешмге серт1нтабанды, Куштарлыкотынешпед1, Шаттыгым, ceHiH баганды,

Елемей келсем, кеш меж. Берклдш барлык жанынмен, Жанындай тунык энщмен, Энщмен, барлык сенщмен, Сырынмен, сансыз кырынмен, Кулпырган жакут нурынмен. Сол ушщтаудай мерешм, Сол ymin бакыттымын мен!

Кара macmap жинала кеп кара тауеа айналар, в з тарихын умытцандар тауды кврт ойланар.

вРКЕНИЕТТЩ А Д А СУЫ \" А ТТЫ РОМАННАН У31НД1ЛЕР КОМ ПЬЮ ТЕРБАСТЫ Ж АРТЫ АДАМДАР (Рухсыз куш формуласы) Елге устаздыкеткен карттан алгыр, куйма кулакты, Конактары сурапты: — AFa, неше баланыз бар соныныздан самгаган? — Bip жарым! — деп тип катыпты элп адам. — Ал, дел айтам, уш улым бар зерек epi 61лiMfli, Ytueyi де гылым куып назарга ерте ш кш . Сол уш улдын 6 ipi гана кайсар, ушкыр арманын, Техникалыксанаты мен гылыми орталгамын 0 з ултынын сан гасырлык рухына жалгады, Содан шуак, куаталып, галамдыкойтолгады. EKi улымнынтагдырында бул ©3repic болмады, EKeyi де жалан бш м шенбершде сорлады. Рухы, жаны аласанын зорлык жатар паркында, Сондыктан кос перзенпмд1 санаймын мен жарты улга. Мейл!, мейл1, eKi улымды какса да уакытаркадан Нагыз улым 6 ipey гана, ана eKeyi — жарты адам! Иэ, б1зд! кайда апармак мына заман акпалы? ¥лан-байтак жер1м1зд1 жарты адамдар каптады. Кайда барсан коз алдында енеге боп жаркылдар Жарты устаздар, жарты бастык, жарты кыздар, жарты улдар. Bi3 канша мын жас o c K in ;ii аттандырдык шет елге: Б ш м алып келсш дедк, Жер, ел танып кореш дедк. BipaK осы i3ri умггп жалан 64лiM отер ме? Зулымдык та бшм-кызга гашык болып cyiiicTi, Кмтежемек, KiM кайырмакбул пенделк кушей? Жалгыз жол бар:

бш м эр кез рухани байлыкка Терен тамыр x i6 epyre THidi. Кайтсек екен, монитор коз, компьютер бас, жас талап, Б Ы м + Р у х болуы уипн ажырамас кос канат? Кай кезде де бЫ м — кушщ, epi нурлы жетепн. Бшмнщ де адамзатка зияны бар екетн KiM ойлапты, кудайым-ау, егер уры каншама, Зор бш мш кулыгына кару етсе жан сала Бейкам елге онын “ сыйлар” азабы да соншама. Сан жас канатгаламзатка болмак уилн OTiMfli, Тунп оттарды i3flen ушар кебелектер секиш, Касиетп ата коныс — езен-тауын жерсшбей, Баба тарих ардактаган рух тугырын менсшбей, Ойын тусап ecci3 , кезаз елктеудщ жаркылы, Тек батыстык дангаза енер толкынында калкыды. Элде бул да жолы шиыр ултымыздын соры ма, Калай туспк 6 i3 батыстык кираткыш куш торына? Куанып ек, косылдык деп кэусар булак корына. Адаскандай тылсым нудан, Bi3 олардын Kip cv куйган Журек пен ой айнытатын кубырынатап болдык, TinTi аз жылда колда барды жогалтуга шак калдык... Улы F абит MycipenoB — кара сездщ кемели Бутюл казак рухынын айдары мен бедели Трш ш кпен коштасатын ен сонгы сэт сокканда, 0 л!м1н де айналдырып зор мазмунды мактанга, Жазбай кайсар сежмшен, flipifl каккан ершшен, Канатты ойын келер кунге акку етш оздырган, Елге арнаган актыксозш маган айтып жаздырган: “Шын enepdi басыпса да жене алмайды аскспан, Шыркаурух аспанында баска м удде, баска за/t. ЕАСЫРДЫ АСАРЭДЕБИЕТ1,0НЕР1 УЛЫ БОЛМАСА, УЛТДАРАЛЫКТАБА АЛМАЙДЫ Ж ЭН ЕУЛ Ы БОПСАНАЛМ АЙДЫ ЕШ КАШ АН!” Эр жуз койдан кез1нде 6 i3 уш жуз козы алганбыз, Еарышкада кулаш урып, Айга турен салганбыз. Рас, каз1р кулл! элемде байлыкка ауды ес)л-дерт,

Байлыгы озса мысыктар да жолбарысша кесшмек. Бес жуз кабат уй салу да емес бупн боз елее, Акшан болса “ маймылды” да бастыксайлау соз емес. Адамзаттын бар тагдырын енд1 акша шеше ме? Карындарды—тек ез камын ойлаган, Залымдарды — кан тогуге тоймаган, Y рпактары улп тутып, орнатуда кесене. Эд1лд1кке деген сежм 6ipTe-6ipTe оше ме? Жол бар ма екен аман отер пенде мудде-орманнан. Адамдыктынсалтын кайтпк, данкын кайтпк корланган Бупн неге рухсыздыксеюлд1 зор батырлык? 1 зпл1кс1з батырлыктан зардап merin жатыр журт. Ныотон ашкан ymiHLui зан неж ундейд1 б1лдж пе? “ 0p6ip кимыл — карсы кимыл тудырады” т1рл1кте. Егер карын байлыгынан рухымыз пэс турса, Уксас, тектес жеб1р ойлар 6 ip багытта аскынса, Когам калай устамакшы эд1л ойдын шылбырын, Жан байлыгы саяз куштер жек коред1 6ip-6ipiH. Олар каз1р заманды алдап, зандастырып эр iciH Коргамакка кулшынады анкау елд1н намысын... Оян, Данте, Фирдоусидщ жэне Абайдын айбыны! Богей алмау гасырга сын бул таекынгой кайгыны. Кол кусырып конем1з бе, Унсгз жата берем1з бе, Робот-туйсмк аркаланган, MeiiipiMi тул жарты адамдар Жерд1н бепн тугел жаулап женгенше?.. Донбекшид1 кон1л-галам, Бупн олу женкл маган, Осы рухсыз жен1стерд1н ертенше сенгенше... ЕРКЕКТЕРГЕ К03КАРАС НЕМЕСЕ 0ИЕЛГЕ СИРЕК ЖОЛЫГАТЫН БАК Отырарда 6ip кад1р.гп кариянын канатты Тулпар тектес аты бопты суйс1нткен баралапты. М 1нез1 сэл жайсызекен июдырбала icnerri,— Шаршап-талып шолдеседе.арыктан су imneriTi.

Жек кергеж жакын келсе тарпып, Teyin TicTenTi, Содан аяк шщерленш, бастан жуген туспепть Бозбалалар сымбатына коз тастайтын табына, Кариянынай дидарлы кызы бопты тагы да. Сол жас ару океане былай депт1 6 ip куш: — Эке, сен1н даркандыгын шакырады кулюж, Кикар, тентек мына атынды мэпелеуд1 коймайсын, Айырбастап, сатып, сойып неге козш жоймайсын? — Рас, кызым, созщжн жок катеа, Атгын кикар мшез1 бар, — деп куранш э к е а ,— Тек бул бейбакатб1ткеннщ 3 eperi, Тускен кезде бэйгелерге жарыска, Жаралгандай шабу уилн алыска, Арын салып, кушш, TepiH тогеди BipaK сезс1з 6ipiHmi боп келедй Эйплеген елге кушш, Сол галамат енбеп уипн Кикарлыгын Kemipyre болмай ма?! Кеплрмесек бетгетанба калмай ма?! Аз ба елде, тулпарды аскан багы бар, Жуас. кенбю, моп-момакан жабылар. Касиелн сезбесе де, твл1м алар, табынар, Жуасты эркез мактайтын журттабылар. Балк1м, тулпар сол ушш де ызалы. Б1залыны багалауга шабандаумыз 6i3 ал1. Нагыз еркек тулпарга уксас, айнам-ау, Саган кылмыс ол жайында ойламау. Толгагы кем талгамына бартаным, Басына бак конбай ма деп коркамын... Дурыс шыгып aKeciHin ece6i, Кыздын жолы болмай капты десе/и. Ойлан, жуас жан 1здеген, жар 1здеген, жас талап, 0Mip сен1н куткен1ннен елдекайда баскарак, Еркек сулу кор1нбей ме ерк1мен, Ерк1нд1кт1н нуры ойнаган корк1мен. 79

Жалгандыкка курес ашкан iciMeH, Суйгенше берген кайсар серлмен Жене соны коргай бЫген куилмен. Ойлы элемшн ейелдераз куш бар ма коктеген, Эйтсе де мен эйелге уксас еркектерд1 жек корем! Еркектерге елштеген эйелдш де аз табары, Иа, эр жыныс оз MiHe3 iH сактауымен багалы. >KiriT, ж ттсанала ма бугып журсетасанда, 0 з n iK ip i жок еркектен корку керек кашанда! Канаттыны K epi тартып,табандап, ¥шар кезде уша алмайтын шабандап, 0 з niKipi жокеркектер ел баскарса, не болмак?! Токтамайды еркектер мен телпектердщ жарысы, Ойлан, калкам, еркекп еркек eTin келген — намысы. Мыкты KiM бар намыс атты батырдан, Bip соз ymiH каншама еркек лршшктен жан кештк Bip соз ушш жекпе-жекке шакырган Кайсар Пушкин Дантестк Ар-намыстын курбандыгы Аз болмапты, кайраулы алi эдшеттш балтасы. Жерд)наман тургандыгы Сол намыской еркектердш аркасы. Оркез нурлы yMiT ceyin алдымызда тан жатсын. Кайгы келсежешлмейтш, Бакыт келсе ceMipMeiiTiH, Ер мшезш кад1рлейлн Эйелдерд1н данкы артсын! Ал, жас ару, турмайды ешк1м жолында, 0 з тагдырын, дэл Ka3 ip© 3 колында. Талгамынды эйплей металабын, KoKettimii ce3in турмын, карагым. Айтканыннан шыкпайтын, Месел1нд1 жыкпайтын, Саган момын, жуп-жуас еркек керек, Жо-жок, еркек емес-ау, телпек керек. Баканында эн1несай багы бар, 1здегегпн жабы болса — табылар. Нагыз бакыт туягымен тулпардын, Киялымен сункардын

Олшенетш мына ушкыр заманда Б1рте-б1рте кунсызданар баганда. Мен сенем1н, шын еркектщ алдында Кызаратын кун туады саган да... Тек ол кунн1н кеш туганы жаман да! ЕЛТ1ЛЕГ1Н1Ц КУ Ш ! Тагдырынын той-кызыгы таркаган, влкедеп енбай epi карт адам, Сеуле шашкан досы тупл касына, Шыгып алып кузартаудынбасына, Жаратканнан улы демеу сурады, Y ш кун, уш тун жалбарынып жылады. — О, TenipiM, Санам мунга шайлыкты, Бердщ маган бул манда жокбайлыкты. Адам аз ба барлыкты данксанаган, BipaK бакыт таба алмадым мен одан. Карттыкженщ, Керде тур 6 ip аягым, Осыменен б1тпек пе ©Mip — баяным? Коз жумарда неж демеу етемш, Байлыгымды KiMre cenin кетемш? Пейш мен мережнен тан аткан Bip нересте сыйла маган, жараткан?! Сумбше шын болып лезде жап-жарык, Yh есплд1 акшабултгы какжарып: — Сен перзентаз отесшбул ом1рден, Саган сондай жалкы тагдыр 6 epiлген, Ол lueLLiiMiM езгерменш жене де! — О, жараткан, Terri арманым еле ме? — Деп сорлы карттуманданып коз алды, Узактурды, сосын кайта сез алды. — Онда маган мунга тозер сана бер, Жене уш кунщк гумыры бар бала бер. Нерестемжн n ic iH жуту мен ушш Басты арманым, ед1 карттык женкпм... f.— 1014 81

— Мейл1, болсын! — дед1 Тэшр дауысы. Алтын нурмен арайланды тау imi. Неткен жумбак гумыр ед1 бул тэгп, Тогыз айда жас токалы ул тапты. Нерестес1н кушып, шскеп шал сорлы Сел де болса тагдырынан бал сорды. Жомарт конш н шуакты ойга батырып Той жасады елд1 тугел шакырып. Ат мшпзд1 жтттерге санатты, Балалы уйге сауын сиыртаратты. Мертпк нуры аскактатып киялды, Ж е т ь ж е а р тогыз койдан сый алды... Пешл барда зейш калай калгысын, Шын журектен б1лд1рд1 журталгысын: — Бойлайтындай ел мен жерди i сырына Узакгумыр 6epciH алла — улыца! — Ер мен ездш ж т н онай сезжген, Kyfliperri куш кетпеан свзшнен! — Перзентшнщ M e iiip iM ойнап кезжен, Жомарттыгы асып TycciH оз1ннен! — О, кудайым, пендем десен сен егер, Мына картка куламас бакбере гор! Уэдел1 уш кун такау калды бггуге, Бейшара шал жаманшылыккутуде. Торт кун orri. он кун orri... бала аман, BipaK Kayin ошер емес санадан. Кырык кун де ж елт oiri асыга Шал кайтадан зангартаудын басына Котерьтт, алгыс айтты тэжрге: — Мундай шаттык кормеп ед1мем1рде, О, жараткан, сежм ©лее — ер жет1м. 03iH уш кун гумыр берген перзент1м Эл1 T ip i. B ip куннен сон 6 ip куннен Катер K y T in , уйыктай алмай журмш мен. 0 р адами тагдырымды ырза гып, Етпн маган неге мунша мырзалык? — Жок, сен ознг мырза екенещ, о, пендем, Адамдыгын ту гып шыркау котерген. —

Дед1 TeHip акша булттын ш ж ен, — Сен жене де дархан журек куиимен Куантуга тырыстын ер адамды, Сол пейшн сактап калды баланды. Катал т1рл1к кааретжен арыган, CeHiH жомарт мшез1НД1 таныган, Улкен-Kimi тугел айтып акллек, Жатты 03iHe, балана да бактьпеп. Адам ылги 6ip i3ri icTi сагынса, И ri т1лек арнасынантабылса, Демелсе егер т1лек коптщ колымен, Ескеруаз калдыра алман оны мен. Жомарттык — бул манп арымас кайсар куш, Саган алгыс айткандарга айт алгыс!!!... Карттын кенет шарыктап ой-шынары, Ашылгандай шаттыгынын булагы, Булттан 6opiK киген тауды жангыртып Куаныштан айкай салып жылады. KYPMETCI3, Ш Ы Н Ш Ы Л ТУЛГАЛАР НЕМЕСЕ TYPIK KAFАНАТЫ НЫ Н КУЛАУЫ I Отырардан агып шыккан дариялардын улысы, Курмет пен данк торшдеп Кулл1 казак жершдеп кариялардын улысы, У м 1т-тулк1 зып берсе де, Сыртта eceftin, сыртта елседе, Туган елден болшбеген ой-санасы, тынысы, Шыншыл — катал тагдырынан нер алган ер улы ici Эбу-Нес]рел-Фараби бабама Жагымпаздык шербатынан сусындаган бакшасы, Сахаранын боз жусаны сек1лденген ак шашы Былай депт1 оз дем1не 03i п1скен арабтын6 ip патшасы: —Санасынан шашыраган 1зпл1к, Ойы зымыран, дана дейд1 C i3fli журт. Ал мен тынбай ел баскарып келем1н 83

Конш ме шаттык, ceHiM кайыгын тен жузд1р1п. Еститппм мл мактау сез, (ризамын халкыма), Куннен-кунгеданккосылып келе жатыр данкыма. Адам 6ipaK тагдырга шарасыз ба, Болжап бере аласыз ба, Куны канша, Maui канша мендеп аскаксешмнш, Болашагы калай болмак ертен мына ел1мшн? — Жанылысса, эдклетаз т1л мен камей жанылсын, — дед1 галым, — оны болжау киын емес, aMipmiM, Орданызга C i3 re ерекше манызды epi кад1рл1 Адамдарды шакыртыныз ici ерекше жагымды. Куат-кушш айплеген ой-паркымен, бЬекпен, Максат, мулле, тагдырын да взвдзбен 6 ip еткен. Жане олар катар-катар жайгассын Конш ш зге KiM ен жакын, KiM кашыктау ретпен. Патша аз-кем ойланганмен созге келмей куп болды, Ет nicipiM саттсн кешн Ордага журт лык толды. Бшпк — тулпар, байлык — арба, eKeyi — 6 ipaT арба, Алтын арткан ap6 afa epin KiM шыкпайды сапарга? Болган сон ба бул елде де байлык кулш атар тан, Саудагерлер орын апты ен 6 ipiHLui катардан. Патшасынын ар шаттыгын 6 ipre жур1п тойласкан Орда толы жакын-туыс, ой-санасын май баскан. Бес перзенп катар отыр, арманымен айды аскан Сосын, абж1л шабармандар... сот-казылар жайгаскан. Тен бол)нген не бар дейаз мына фэни жалганда, Бес-алты адам турегеп тур, орын жетпей калган ба? (Иэ, заманы сыртка тепсе, тасбакадан бак шабан), — Мыналар KiM?—деп сурады Эбу-Hacip патшадан. — Э, булар ма, 03in менен санайтындар кеменгер, KiTan-ciTan жазатындар, акын, галым дегендер... — TyciHiKTi, — дед1 улы устаз, — кузырыныз каласа, Болжамымды 03iHi3re айтсам дейм1н онаша. Кел1с)лд!. Онашада Эбу созж бастады: — Ей, aMipmiM, аласа екен елщздщ аспаны. Б(лес1з бе, заманында айдарынан жел опкен Улы TypiK каганаты кулады не себептен? Шыгу киын б1ртускен сон пенделжтщ дауына Онай сокпас Kepi буру рухсыздык ескепн? Х4

Олар iuixeH жэне сырттан анталаган жауына Карсы коя б1лген1мен мын-мындаган эскерж, МЭДЕНИЕТ1Н карсы коя алмады. Улан-гайыр улы олкенщ багы солай жанбады. Сол кателж Оздщ жерден тапкан екен жалгасын, Ызалы уакыттобешзден котерж тур балгасын. C i3 елдеп басты орынды саудагерге 6 epinci3 , Жане оган ултыныздынболашагын сежпаз. Рухани байлыгына арка суйемеген ел Баска олкенщбоданынаайналады ep iK ci3 . Эне содан халкыныздынданк-шырагы жанбауда, Рухсыз ел тауыкка уксас, шыга алмайды самгауга. Жерипздж yHi болар, Ар-намысы, гулi болар жандарды Сутке тиген мысыктай fbin шетке кагып тастапсыз, CeiiTin, таксыр, Kacipeiri киын тагдыр бастапсыз. Мына тайгакзаман маган берсе eKi жол тандауга Десе жэне: Б1Р1НШ1 Ж О Л —байлыкжолы шалкыган, Тектокшылыкарнасымен керги жузж калкыган. Bapi дайын. не ш емж, не киемж демейсж., 0 зжд1 Иэм зеузатынды шат турмыска белейсж. Т1ршшктен керер кызык-тамашанда коп болмак, BipaK кайсар шыншыл Рухын, Дестур, Twin жок болмак. Ал, EKIHLLII жолмен журсенжаланаяккедейсж, Тагдырынды так-тук еткен кун K o p ic n e n демейсж. Тек елжшн сан гасырлык мадениет1 саналы. Keycap Рухы. Дэстур, Т ш оз кушжде калады. EKi байлык 6 ip журе алмай белжгеж болды сын, Бул жагдайда мен ойланбай калар ед1м сонгысын. Сену Kayin терен тамыр жая алмаган талгамга, Мазмунынан айырылган, Рух канаты кайырылган Елден сорлы ел бар ма екен жалганда?! Болж устар адамзатты мэн-магына, аржен, Сана шырмар мангургпктж залалы улкен бержен. Бул зоркайгы гасырларга кететугын капалык, Туйыктанжол (здерарюм, Тырысарсыз C i3 де, балюм, BipaK оган айналаныз ж!бермеа ап-анык. KeTin барам, какпанызды, cipa, кайтып ашпастай, Жан байлыгы О зд ж елде и т iu jn e re H кешю астай. Енд1 мунын K ep i согар жангырыгын K yT iH i3 , — дед! дагы эл-Фараби шыгып K e r r i коштаспай.

II Улы баба! Тагдыры ойнамалы, Арыстын ай догалы сагасында. Бурымы булан каккан, Сэулетш, сенж бузбай сылан каккан. Анамыз —суду Сырдын жагасында, Дву ipi не озгертпеген рухынын сагатын Жане ешюмге тежетпеген ер мшезЫ, тагатын, Он 6 ip гасыр арасында, Отырарда туылыппыз eKi акын. Орын таптын бар журектщ TepineH, Мен ешкашан тенесе алман сежмен. Ол ол ма екен, саган TinTi наз айтуга от керек, Талай-талай алпауытпен шыгып едщ жекпе-жек. Оз халкынын жан байлыгын ©3i тепкен патшага Эл! кунге жатолкеде жатырсын ба окпелеп? Орныннан тур, данышпаным, ер дауысты атан ер, Ел1 тыныш болса гана Terri уйкыга батады ер. Шуда ж ттей шатаскан сан жолдан аман eTcin деп, 0 з жерщжн басшысына, косшысына бата бер. Улы далан ажырамай улы дестур. улы ойдан, Усак, саяз улдарынын кылыгына мунайган. Туган елге сокпасын деп езщ кврген кателж, Ментилеймш, Улы Баба, сен делле кудайдан! БАКЫТ ГЕОМЕТРПЯСЫ “ Б А К Ы Т деген немене бул, немене екен, немене, Мен шыкпаган зангар шын ба. мен мжбеген кеме ме?” Белк1м Бакыт байлык па екен сарандыктан бас алган, Жомарттыгы езгелерд1н ырысынан жасалган. Талайларга байлык жинау болса дагы бас арман, Кейде Бакыт байларга да колын бермей касарган. 0лде Бакыт сулулык па, олай дей!н десем мен, Сулулар жур бай аякка млем болып тесел ген. Элде Бакыт билж пе екен кылыш мудде устаган, TinTi кайсар кырандары руксатсыз ушпаган, Жагымпазы сырт кездерд1 шошындырып суркымен, Бастыгы нын кон eTiriH шоткелеген муртымен. Шын парасат иелер1 б1ракоган бармаган, S6

Олар езж жаудан бурын жагымпаздан коргаган. Не, бшйктщ кадамы ток, камалы жокалмаган, Kei'i каскалар билжтен де бакыт таппай сорлаган. “ Бакыт деген немене бул, немене екен, немене, Корсет маган, кушактайын, котережн тобеме” Деп ед1м мен, дал сол сатте ойы, бойы сымбатты Эбден кажып шашы агарган Ш Ы Н Д Ы К келш т1л катты: — Бакыт д этм санасы мен угымында эрюмшн Канша гасыр осыны елге уктыра алмай саркылдым. Кане межнсонымнан ер... Мынау уйге карашы: Накосы уйде журш жатыр Бакыт пен Сорталасы. Y й neci — жас жубайлар т1лек, ойы косталган, Бгшк, байлык катар конып, иыктымен дос болган. B ip iH - 6 ip i суйгешмен кожлдер1 тобасыз, Тобасыздынестнен K ip re H ырыс багасыз. Келген ap6ip жаксылыкка iiri.iiKrin басы деп Шын журектен куана алмау — eHKayinTi каарет! Солай, солай... Енд1, акыным, мунда бурыл,—деп M en i Шындык тагы epTin барды жупыны уйге шеткерк —Терезеден кара, —дели жакын турып карадым, Торде отырган кос жубайга тусп кенет жанарым. Болме iLui тым карапайым, ортада акдастаркан, Дастарканда тек кара нан, кос тужр канттасталган... Kyiieyi айтты: “ Жалакы алдым, ертен базар баралык, Саган, жаным, ерекше эсем койлек !здеп табалык!” — Кейлепм бар,—дед1 айел1 (кабагына мун конды), — Bip бешпетпен журсщ 03iH. MiHe, канша жыл болды... EKeyi де менен бурын оган шаттык конса деп, Алдыменен ол куансын, онын конл! толса деп, Bip-6ipiHe сый усынып, 6ipiH-6ipi жактады, BipiH-6ipi ардактута ортакойга токтады. Kopiui аулада баласы олген жалгыз KeMnip бар екен, Шетаз, meKci3 кен дуние ол сорлыга тар екен. Булар катар шуак тоге i3erri icKe epicTi Сол KeMnipre кыстык KniM эперуге келктк “ Бакыт деген немене бул, немене екен, немене, Мен шыкпаган зангар шын ба, мен мшбеген кеме ме?” Деп киялдап эр бгпктен KopceTinni3 бекер бой,

Кымбаттым-ау, сойтсек бакыт канагатта екен гой. Егер бугж аласарса мекенщшн шоктыгы, Оган себеп — канагатсыз адамдардын KonTiri... О, TeHipiM, Канагатпен басар болса аптыгын, Мумкшдж бер кад1рлеуге жауымнында шаттыгын! ЖЕЛТОКСАН АЛАНЫ Сел аялдап, тагзым етпей бул аланнан отпендер... Желтоксанда ызгырыктан TiTipKeHin кок пен бел, Бул жер, калкам, аскак рух жарылысы еткен жер, Кайта оянган улт намысы кызыл канга боккен жер, Ерте есейген ару кызды шаштан суйреп, тепкен жер, Жатты мунда естен танып кузге айналган коктемдер... Алан шетш коршап турган шыршаларга ала кок, Жас булд1р1шн, ce3iMirmi жанар eTin карап от. Сол арадан саткындыкта елестейд! кара бет. Кара 6 e r r iH K o 6 i бупн дара тулга, дара бет. Жас будщршш, муз курсанган шыршаларга карап от, Заманыннын жешс1 мен женш сш санап от. ¥лттын багы жанар ма екен хас тулпары, нары жок, Ал, б1реулер намысы жок, ж1гер, каукар, кары жок, Кемс1тпекин “ желтоксаннын жаланаяктары” деп. Ж о к !!! Кешеп сын сагатта кеюрепнде жанып от, Турган солар аяз сорган кызыл беттщары боп, Дэу1р1н1нтауыгына шашылмагантары боп. T ip fliK T e r i эр ic in n iH жангырыгы болады Бул табиги жасырын занозгер1сс1з калады, Сол занга сай c e n i бакыт, не сор (здеп табады. ...Дуниен1 дур c^KiHTKeH жастолкыннын саналы Данкын ешк1м, ешюм буркей алмас. Оны да еске салады Желтоксаннын бас аланы, кайсар рух аланы.

T0PT AHA Тагдырынды тамырсыздык. in;iciiиен калкала, Мазмун жокта мазмунсыздык шыга келер ортага. Эр адамда оз анасынан баска да, F умырына етер мэнп астана, Демеп журер, жебеп журер аркада, Болу керек куд1ретт( торт ана: T Y F A H ЖЕР1 —туп казыгы, айбыны, T Y F АН TIJ1I — мэнп онеге айдыны, Ж А Н БАЙЛblFbl,САЛТ-ДЭСТТР1 —Tiperi, Кадамына шуак Lu auiap y n e M i. Жэне TYFAH ТАРИХЫ. Еске алуга каншама Ауыр e p i K a cip e T T i болса да. Куд1рет жок торт анага тен келер Онсыз санан канбакка уксап сенделер. 0 зге ананын улылыгын танымас, Тортанасын менсшбеген пенделер. Торт анадан c e n iM таба алмаган Тамырсыздынбасы кайда калмаган?! Тортанасын сыйламаган халыктын Ешкашанда бак жулдызы жанбаган. K a c H e r r i бул торт ана — тагдырыннынтынысы, Тортана уш1н болган курес — курестерд1нулысы! БЕС1НШ1 Е Р К ЕК Намыс туы желб1реген ор1нде, Дуннеге келт1рген сан алыпты, Отырарда, MeHinтуган жер1мде Мынадай б1раскаканыз калыпты. Ж1гер1мен ж1берердей тасты yrin, 0 нер, ойы тармакты, Адал, жайсан жас ж т т ELnырысын шашып откен Тосын келген кааретген Жанын салып туган жер1н коргапты.

Ал, табигат — улы Ана Уланына т1л катыпты куана: — Будан да устем болу ушж мерейж, Улым, саган уш байлыкты нысана eT in корешн. Нысап керек двулеткеде, бакка да, BipiH танда тек кана: Эр созжде оттуратын, Елге тандай кактыратын, Гажабы да, Азабы да орасан Журттан аскан АК.ЫЛ берем, каласан? Кызыгушьж кебейетж шашыннан, Корген адам кетеалмайтын касыннан, Кызганыш та тудыратын орасан Журттан аскан K 0 P IK берем, каласан. Умыттырып дуниенжтарлыгын, Юлен ип жаксылардын барлыгын Жинайтугын дастарканнын басына, TinTi, касы айналатын досына, Канаттыга onereci орасан Ж О М A PT тагдыр усынайын, каласан? Сонда ж ттбы л ай детт: — О, куд!рет мекежм, Бул галаматсыйлыгынды калай отер екенмж?! Арнасынан тасып шыгып, куйылатын сайларга, Сойт1п журтты калдыратын api-cepi ойларга, Ерке жэне кызба тымен сейлеген Кайсар, тентек коктемп озен секишмж кейде мен. Журдек floyip иыгыма ауыр жупн артады, Даркандыгым, Бейкамдыгым, Осалдыгым бар тагы. 03iMe-e3iM жумбак жанмын, — Bip кун co3 ci3 от басам, Сежммен hew K e m ip iM M e H карайтын козтаппасам. Кайда ол коз? Канша yMiTTin жальж боска кармадым, Ж1гер-ойым,

Тэжм. К.аным, Шыгындалсын бар малым, 0 зжайткан уш байлыкты кеудесже жннаган, Bip адал жар жолыктырсан. болмас e,7 i арманым!.. Кене, KiMHin бак жулдызы туар екен онынан? Сол ер ж т т арман еткен асыл жардын сонынан Сан мын еркек ел1 куып келедк.. Б1РЕУ1Н1Нмумкждт елдекайда коп едк Жомарт, адал epi жаркын ж т т ед1 орел!, BipaK оны ж1гераздж богедг EKIH LU IH I шыдамсыздыкадастырды жолынан, Сосын кайтсж, устай салды баска эйелдж колынан. YLUIHLUI еркек кайратты ед! жалын шашкан жанардан, Кара кушке коп сенгеннен neaiKTiri жогалган. Шын бжайы сулулыктынтуп тамыры саналган, Жер бепнде нэзж пкп аман сактау — зор арман. Н эзж ттн жойган адам Кыстагы Терекке уксас жапырагы тоналган. Т0РТ1НШ1 еркек кажет шакта тэуекелге бармады. Жарты жолга жеткен кезде conin калды арманы, Ka3ip кайсар тагдырына карсылыксыз кенедк Тек БЕС1НШ1 ертен куып жетерже сенедь Ауык-ауыкберкпгенмен уайымга, Ожетсежм айналмагай ойынга. ...Сол 6eciHiiji — ен бакытты еркектж Армандаймын болсам-ау деп тойында. 0М1Р-ТЕМ1РД1Н С О Н ГЫ 0СИЕТ1 Куш пен акыл ммде мыкты — сонын данкы ен устем. Киып ©Tin езен-келден, Кия-шыннан, Ежстен.

Сырнайлатып, Кернейлетш 0Mip-TeMipecKepi Мэрмор кала Самарканга оралды зор жешспен. Кешке таман тус-тусынан сансыз жарык самсаган Кок Сарайдын аясында шаттык косты канша адам. Акку мойын есем эндер калыктады тобеде, Тем1рдщбул ж еню ед1 коптен кутш, ансаган. Ой-сез1мд1 айналдырып шжу-т1збек алкага, Кожа Хафиз шабыттанып жыр окыды ортада. 0Mip-TeMip канаттана, Жырга балкып, Шоктанып, Арайланган жанарында шоктай кызу от жанып: — Неткен аскаксулулыкбул, Неткен жомартсез1м! —деп, Кайта-кайта басын изеп, колын сокты шаттанып. Кенет 6 ipey алга шыгып бурды озше жиынды, Ханга карап калбан кагып, 6 ipneiue рет шлдк — О, кеменгер касиегпм, улылардын улысы, Данкымыздын кошбасшысы, куд1рет1, тынысы, C i3ci3 кулл1 Азиянын б1тпек емес 6 ip ici, Озден аскан данышпан жок, Егер 6 ipey бар десе, Онын 03i — Оздеп улы парасаттын iHici. TinTi элемде Спбен катар коя алмаймыз ешммдП — Дурыс! — Шын соз! — Хан жасасын! —деген коштау естиш. — Кай кезде де сом алтыннын Kaflipi жок колдагы, — Деп ели адам енпмесш epi карай жалгады, — Шын онердщ MOHiH бьпер, Создш ceniH, двмш бкпер, Талгамынызтагы менi тан калдырды, алыбым, Ci3fli барлап влек создш кухпретж таныдым. Онегенгз гасырлардан гасырларга кошели 0зш1здей KoceMi бар елдщ багы бес елП — Токта! Догар! 92

Сарапталык, Сен бе, мен бе жетеаз? Свзбен арбап, мактау жолын менгертсщ катеаз. Bip кушейсе откел берместогышарлык шдеть Эр адамнын нрлктеп зор замани мшдел — Саф енерд) ардактуту женетерентусшу. Жан байлыгын есепке алмау — боска кокш, iciHV, Халкымыздын улы рухын, бедел-паркын Tycipy. Тек карынга бшпк берсек, мына гадам не болмак? Онда i3 rLniK озендер! акпай калартабандап. Кашыр озып, Тулпарлардын мерей! аксап, Шабандап, Карга бггкен каркылдасып, кырандарды жамандап, Бшк пенен апасанын шекарасы жогалмак. Тус-тусынан мактау сездер кулаганмен кошкш боп, Эл 1 кунге жагымпазын жазалаган ешюм жок. Д трмежн айналган сон жалгандыктын жел1мен Баска арнага Tycipyre мшдетпмш ceni мен... Сел ойланып: — KiMciH©3iH, максатынне? —дед1 хан. — Эркашанда орын ашкан Озге журек торшен Корасаннынхаюм1мж... Куттыктауга келin ем... — Жалган хамм, жалган таудын данкы жермен тенесш. Бар, кайта бер! Корасанга енш хаюм емессщ! — Улагатты улы ханым, кун келбетпм, KeniciM, Мунынызтым ауыр жаза болмас па екен мен ушш. Шетке кагу — озщ1зге шын бер^ген хак1мд1 Тарылтпай ма Ыздеп улы жомарттыктын o p ic iH ? — MiHe, MiHe, сын сагатта санан калай бултындар, Кырдын кызыл тулюсш де алдап кетер туркын бар. Жанарымды туздай eT in , Отпей журген кыздай eT in , Козаз мактап, бедел1м/п асырдын-ау таудан да. Сен жанымнан табылар ма ен бастан багым ауганда? Ондай шакта жалт бурылып кетерше дау барма! Мадаксоздертобесшен карша борап жауганда. Елжпейтш басшынын тым аз боларын бглесш, Сондыктан сен катерл(сщ жасырынган жаудан да. 93

Вилiк деген — кадын елдщ кез кадайтын аланы. MeHi жги, жоназ мактау салтка айналып барады, K e ii6 ip кулар шектен шыгып T ir n i тенеу таппауда. Жалган жыршы, жалган акын Желпи келт жел канатын Будан былай epiK берсе эд1летаз мактауга, Сол сэтшде-ак буйырамын катал, ауыр жазага! Эдьчетп жаза барда гадшетп ел аза ма? Таразылар уакыт K e iiiH , K iM боркем1к, KiM мыкты, Тек эд!л сын — ел Tiperi, Жалган мактау елпред! Эм!ршшщсанасынан сыгалаган шындыкты. Ал, бул журтка экелед1 канша кайгы-каарет. К у н с ы з eTin м ер ей к о п н , Жагымпаздын кобейгежн Угу керек туар жана каарегпнбасы деп. Мын намыссыз жагымпаздан кулдыкура кулаган Артык маган каскайып кеп шындыкты айткан 6 ip адам. Енш шындык мен1н мына бил1к курган олкемде 1зшпкпен жуптасады, Н ык басады ертенге, — Деп эм(рцлжнжнер жузген жанарында бакжанып, Жанган бакпен шыгып Kerri калын журтты как жарып. Содан 6 epi канша жапты сонау таудын басын кар. Сан гулдешп, сан куарып, 0\\iip-TeMip данкын алып Жумыр жердщ кеудесшен ушты дулей гасырлар. ...Бас колбасшы Самарканнын бас Koiueci бойында Еекерткки боп бшктеп тур, бершгендей пайымга, ВерLireидей уайымга, F асырында ecenci3 коп кан токкеж жайында, B ip a K улы 6 ip мшезд! салт еткеж жайында... Нэн бэйтерек элдене деп сыбырлайды кайынга... Ханнын сонгы есиетк Сезгеайналган K acn eT i Алты жуз жыл еткеннен сон. кане, юмжкойында? Bip жас ж т т мшбеде тур. (Сырт козге тым акылды), Косатындай кежлменен алые пенен жакынды, Калбактады, жалбактады, Арыстан гып ардактады, 94

Данышпан гып салмактады, EcKeprKiiii'i i орнатуга буйрык берген хакiмд1. ...Сэлден Ketiin xaKiM оны оз касына шакырды... Нак сол туста он канаттан, Парасаты саигап аккан, Озепнен гул коктеген, TeMip аса курметтеген Кожа Хафиз олендер1 жангырыга окылды... Ой салардеп cenin ед1мталай жана кесюнге Улы жырга 6ipaK назар аудармады ешюм де... ___ 9 0 0 “ЖАЗАГЕР ЖАДЫ КОСМОФОРМУЛАСЫ” РОМАНЫПАН У31НД1ЛЕР ГИМАЛАЙ ЖОЛБАРЫСТАРЫ НЕМЕСЕ М АЛДЫК САНА ТУ РАЛ Ы M YH Рахымжан Отарбаевка Б1здер кашан, арыламыз дулей-шампа куд1ктен? Ендурысы, адамдыгы енкейгеннен корыккан. Коп жыл бурын Гималайдын баурайында жур1п мен Eip жолбарыс аулаушыга жолыккам... Сонынайткан энпмеа калып койды ес1мде: Калынорман арасында, не кузар шынтос!нде, Не аскак тау баурайымен сапар тартсан жолга алые, Кайтпек керек, карсы алдыннан шыга келсе жолбарыс? Ен бастысы, сабыр сактап, енкейместен TiK туру, Анга, малга жакындамас болмысынды уктыру. Осы шартты орындасан, одан Kayin кутпег1н, Ал, енкей1п, торт аякты малга уксасан — бт<енщ. Сол солнде-актаргыл мысык кан толтырып коз1не, Сер1ппедей тартыла кеп атылады оз1не. 95

Бул суракка гылым эл1 толык жауап таппаган: Адам кейтн сактаганды жырткыш негежактаган? Бэлмм, тешр пенделерш ойга тарту ymin де, Жаратты ма жолбарысты осындай ер шшшде? 1 нкерт1рл1к жолындасын. Кимылына мен бер сен, Кай кезде де енсе букпеу — ердщ басты куралы. ...Мен де кейде адамдыгы аласарган жан керсем, Ыза буган жолбарыстай атылгым кеп турады... Sip белгш бизнесменнщ наксуйер1, сынары, Талай дарын агып еткен, Менщ жастык шагым еткен Алматыда, алма пежл, сауда зешн калада, Жалт-жулт еткен есем тонын сары ала, Гималайдын ен сонгы, ен атпалды, Мекен еткен ер кузар шын-шаткалды Барысынын T e p ici деп мактанды, Жанарында б1рдаракы отжанды. B ip a K мен1н бул жел сезге T in T i сенпм келмедл, Жолбарысын жогалтса егер, таулардын да елгенк Жок, Гималай касиегпм, сен тура бертагында, 1з п л т н куд1к басып, Тагдырынан рух кашып, Уксап epi жойкын, ecci3 агынга, Адамдарды малдыксана жетекке алган шагында Жене олардын калуы y u iiH ез мшдет1 сабында, Tenip ойын жолбарыстын кез1 аркылы кабылда... Ой тузелсе, ерлер cenin багында. УЛЫЛАР М ЕН ОРТАШАЛАР 06iui Кеюлбаевка ...MiHe, кызык, ылги бойын зорайткан сон к ул т алдан, Пайымсыз журт орташаны бжк койган улылардан. Улылардын осал жерш орташалар б1лin алган, Улы ойлардын иыгына орташа ойлар MiHin алган. Сан алкалы жиындарда орташалар той бастаган, 96

Хас тулпардын данкын бвгеп орташа аттар ойкастаган. Мынау маргау дэу1рдщде орташалар — суйенерц BmiiKTeri бастьщ Ko6i — орташа акыл иелерк Техникалыктуйст мен карынынынкадамы 6ip Улы Рухын сырткатепкен орташаойдынзаманы бул. Шулы нарык базарына ене алмастан Уят калып, CeMi3 Байлык илренед1 жер KiRairi сияктанып. Гасыр арсыз болган сон ба Уят, Намыс жур кшмаз, Ал, Рухты жаланаштау когам ушш тым тшмаз. Жалан аяк калай журмек, жолда сансыз шеге жатыр, Неге оган болыспайды кайсар сана, кемел акыл. Агатай, сел сактаналык, рухсыз куш неге батыл? Баспен емес, карынымен ойлайтын топ келе жатыр. КАСКЫР АУЛАУШЫЛАР КУЛЫГЫ ЖЭНЕ САРАЗБАН САБАГЫ Е су г е й е л е с / Мен вкенмш. Есугеймш... Катал-дулей тагдырынын кааретше камалган. Мен экенм1н... Элде мулдем oiuip;un бе сананнан? Ш ыцг ыс хан ( тацдана) О, TaHipiM, ошм бе бул, TyciM бе? Тургандаймын калынтуман imiirne. Т 1рл1к неткен тусш ж аз майдан бул? Карттык гумыр тайганак па, Нак осылай, ойда-жокта Жане тым кеш кездескенге кайранмын. BipaK, еке, саган екпем коп менщ, Нендей азап орманынан отпед1м... Кандай корлык, тогыз жасар шагымда Жел от1нде жалгызтастап кеткенщ--- ( К,ол созып, жесте жакыпдауга бейшдеяед!.) Ес уг е й ел е с i Токта, Токта, Темуджин, 7-1014 97

Жакындама экене, Тагдырга тулпар жете ме? Окпелейан. турмадын деп куипнде, Кш эл1 етпнертеелгежм ушшде. 0 з ж о л ы н д ы G3iH т у з д щ с е н 6 ip aK . Э дегенде-ак атанып “ батыр улан” , Ананнын жатырынан EKi бетш бал-бул жанып, албырап Он колынмен кан уыстап шыгып ен. “ Бул не, Элде канмен келген дэулет пе?” 1 штей коркып, сонда б1здщ вулетке Ен канкумар жан келгент угып ем. Гул шагында-акмшезщеканкумарлыкдеп келди Суйенуге жарап калган туысынды - Бектерд1 Epericin кайдагы б1ртуккетурмас балыкка Куып тыктын кара жерге —табытка. Будан кешн тук кумвжм калмады, Канкор данкын кулл! элемд1 самгады. Эйтседагы саган межнтаным бар — Калын журттын кайгысынан кордаланган багын бар. Ж ауын ceHiuтым коп ед!, кара шыбын уймелетер коз!не, Оларды сен калай онай багындырдыцоз(не? Шыцг ыс хан Непзшен, бул куресте женгежм, Эке, cenin енбепн. MeniHceri3 жасымда, Тук жок кезде басымда nep3eiiTiHai ойга бурып орасан, Каскыр менен каракурттыненосал М1нездер1н энпмелеп бергенсщ, К и я л ы м д ы п ар асатты н ш ы л б ы р ы м е н eprenciH . Улы кыргызолкес(нде, Ыстыккелд1н манында Карлы кыста, кузарта улар оранганда ак сагымга Keniri хас аншылар Каскыр аулар шагында Колданбайды ecKi a;iicrri таптанды. (Таптанды ойда жок арна). Ол аншылар ешкашанда какпанды Байламайды бутага нетомарга. Каскыр кайсар м1незге бай, шектен шыккан намыской, 98

(Кей жагдайда намыскойдын багы кере карыс кой). Калш - калш eTin каскыр бойын ыза буган кез1нде Мойындамас болат-псп какпаныннын озш де. Кушпен жулкып босанады... Неткен ожет кандылык, Б1раягын какпаншыга естелкке калдырып. Сондыктан да ку аншылар эд1с ашкан баскаша, Какпанды орта ауыртпакка мыктап байлап тастаса, Каскыр оны суйреткенмен жуз кулаш жер — барары, Тек у м т сонбегенмен болашагы каралы. BipTe-6 ipTe бетмделертагдырга уназ кенуге, Колбасшынын басты ерлiri —жау рухын женуде. Енш ceHiH еюнни 6 ip маган шерткен енпмен — (Оны дагы ой-санама жазып алгам менп мен) Уы кушл каракуртты саразбаннын жену1, Анык айтсак, айласыздын айлалыдан e.iyi. Коп аякты ку саразбан жнер-куилн такымдап, Сактыкпенен 6ipTe-6ipTe каракуртка жакындап Алдыменен 6ip аягын жайлап созып коред1, Ал каракурт лак етю зт лезде уын тогедь Кулык-сумдык H ip iM i неткен мунша коп ед1?! Еюнил аяксозылганда уын кайта себед!. BipTe-6ipTe каракурттын уы мулде таусылар, Бейшаранынангалдыгы озтагдырын каусырар. Kytui жоктын ici де жок, кезшде ол1м ойкастар, Каракуртты ку саразбан тенкерт сап жей бастар. 1 1 1 екс1з бшпк болганымен, эке, с е т и арманын, Саразбаннын кулыгынан негетвл1м алмадын? Парасатсыз шыгу кайда кузар данк тауына, 0 з1н б1лген даналыкты, вке, езщнщжауына Колдануга орен жетпей, каракурттай сорладын. Адамдардын осалдыгын зерттемеген колбасы — Колбасы емес, кателктер, женшстерарнасы! ТАРИХИ ЖАДЫ ТУЖЫРЫМЫ ( Кайырханныц Отырар цамолы к,абыргасында кыец эйелдер шак;ырылган жиында айтцан minezi) Айналайын, келшдер1м, Гул канатты epiMaepiM, KemipiHaep, аруларым ай кабак, Ай кабактан бакыттарын бара жатыр тайганап.

Мен сендерге ел1м1здж зулымдыктан сорлаган, Аргы-берп тарихында бурын-сонды болмаган Bip © TiH iuj айтам деймж... Ол отж1ш 6ipaKTa Зан боп енгей ер саналы кулакка. Оздержмен алты ай бойы ел намысын орман Fbin, Жер кайыскан калын жауга карсы турдык, коргандык. Мурша бермей титыктатты кара куштж дауылы. Енш б1здер, кклен еркек кауымы, Осы Отырар камалыны н касында, Естелк боп келер талай гасырга, Нагыз ерлер санатында карсы аламыз ол1мди Рухымыз енкейген жок, тек тэжм1з жешлдк Кайсар рух ойшыл кала мжезже доп келдь Жылжыта алмай жаныгып атын алга, Б1за 6yfaH Шьжгыс хан Отырарда Еркек к1нд1к калдырмаугасертбердк BipaK, 6ipaK KyHHiH козж KiM мэнгшк жабады? Жасырынган дендей боп гул шоктарга Keft6 ip ана-курсактарда Созаз б1здж урпагымыз калады! Курескер мун кай кезде де каареткетоз1мд1 Сол урпакка жетюз1ндер менж мына соз1мдк “ Бактаппайды залым ойдын шаршаганын аяган, Шьжгыс ханга жарты елемд1 кызыл канга бояган Т т с т л з тарих сотын, жады сотын жасауга, Курык керек прш ш кке ол1м сепкен асауга. Тым умытшак енжарлыкка шындык калай бас урмак? Сондыктан да Отырардан тараган ар жас урпак 1здеп тауып Шьжгыс ханнын моласын, EciHe алып ш етт болган атасы мен бабасын, EciHe алып дуниеж дур алкжткен ждетп, Сол молага уш кара тас лактыруга мждегп. Кара тастар жинала кеп кара тауга айналар, Озтарихын умыткандар тауды Kopin ойланар. Айдарынан жел ескенмен, Кей елдердж ойы оспеген, бойы оскенмен, Жан байлыгы саяз, содан ic-кимылы тайганак. Багынгыш Ьэм елктепш мжез1мен ишп, Зулымдыкты батырлыкка шатастырып, сушнж, Оз imiHeH шыккан залым улдарын Байрагы етж жердеп сан тулганын, Данк пен дакпырттугырына онеге гып байламак.

Кайда, кайда бастамак кулдык сана, Сойтш олар 6 ip беткей шындыкка да Каяу салып, бояу жагып ойнамак. Бул шаранынтупю меж мынада: Кейб1р елдер, кей наалдер мубада, Оздершщ MeftipiM, вдеп-дэстуршен тыскары, Эдшетаз кан тогуге багытталган куштары, Кара пешл тулга туса жане оны колдаса, Ол колдаудан жазыксыз журт сорласа — Онда влп бейшара елдщ озганы емес, тозганы, Зулымдыктын курег1мен данкына кор казганы. Канга ж ерк кара тулга туган ел, 0 з шаттыгын езге журттын коз жасымен жуган ел Актау ушш кара куйе жуккан кара e c iM iH , Зардап шеккен баска елдерден оз басшысы аркылы Ата-тарих алдында сурау керек KemipiM. Бар кезенде рухани тазарудын паркы улы, Паркы улынын — данкы улы. Сонда гана парасат аскарынан, Адамзаттын пенделж аспанынан Бесендемес эд1л ойлар, лагыл ойлар жаркылы! д й ел Бул асаси св зЫ з Болсын б1зд1нарамызда мвнп калар кез1н1з Жене ол созге келер урпакоз намысын жанысын! Э й ел д ер т о б ы Ант етем1з сол ушш! Ант етем1з сол ушш! ЖЕТ1НШ1 TYflCIK Уйлен1п отау котерд1н, мшекей, сен де, бала каз, 'Прлжтен, 6ipaK, жаркыным, уйленбей кеткен адам аз. Сен тупл каскыр каскырмен, маймыл мен маймыл жуптаскан, 0з TeniH тапкан сон гана адымын олар нык баскан. Ойын мен iciH — жангырык, кейде оган туйак жетпейд], Эйел ап, бала тудыру акылды кажет етпейд1. 101