Киелі күрті жері

Кпаптын идеясы мен жалпы редакциясын баскарган - CepiK YMBETOB, Мемлекет жене когам кайраткер1 Жинактагандар — Нусшбай ЭБД1РАХЫМ, акын, Казакстанньщ курметп журналиа Кумкжан БАЙЖАН, каламгер, КР Мвдениет кайраткер1 РЕДАКЦИЯ АЛКДСЫ: Эскербек АБАЕВ, тарихшы, ецбек ардагер1 Ержанбек НУРБЕКОВ, когам кайраткер1 Махаббат БИГЕЛДИЕВ, котам кайраткер1 Нурлан ЕРТАС, Жамбыл ауданыньщ OKiMi Галым ТОКПЕЙ1СОВ, Балкаш ауданыньщ OKiMi Кажымукан МЫРЗАВЕКОВ, ардагер журналист Марат КАШКВГНБАЕВ, ардагер журналист Телеген ОМАРОВ, Акши ауылдык округш щ QKiMi Кумюбек ЕРБАЙ, журналист



0ОЖ 821.512.122 КБЖ 84 Каз 7-4 К 24 Жауапты редакторы —Аскар АЛТАЙ, жазушы К 24 Кие.!П kypti acepi. —Алматы: «Арда+7», 2022. —464 бет. ISBN 978-601-7355-82-1 Ьул ютапты 6ip ауданнын, гасырга 6eprici3 luexipcci десек те болады. Твуел- ci3flii iмiзд!н алан-елен шагында алмагайып уакытпен аудан статусынан айы- рылып, тарап кеткен Kypri ауданы туралы Энциклопедияга лайык. к!тап. Сол кезде ауданда ширек гасыр кызмет еткен, береке-б1рл1кте енбек еткен мындаган адамдар туралы, аудан жерппн тарихы мен тарихи тулгалары жайын- да, табигат байлыгы мен кокамдык орны жешнде кешнсн сыр шертедь Эрюмге туган жер1 6ip Мысыр деген сез бар... Кие;п де иел1 Kypri жерш мекен еткен ел-журт ушш де, сол аймактьщ суын iiiiin, ошагын котерш, сункар кустай тулеп ушкан азаматтар ушш де бул байыркалы ещр лугалдеп соккан сан журекке шагылындай ыстык, карашыгындай кымбат. K iTan - осы enipre табаны тиген арб ip азамат ушш багалы казына. ISBN 978-601-7355-82-1 © «Арда+7», 2022

---------------------------------- 'Киелс rfcefei CepiK YMBETOB, Мемлекет жене когам кайраткер1 ШИРЕК ГАСЫР ШЕЖ1РЕС1 ( Алгысез орнына) Дана халкымызда «Елу жылда ел жана, жуз жылда —казан» деген даналык тужырым бар. Сол айткандай, 6ip кезде жаксы атагы букш облыска дурюреген KypTi ауданы курылган кезден 6epi де 50 жыл ете шыгыпты. Осынау жарты гасыр аралыгында ел1м13 де жанарды, жер ж энна- ты атанган Жетюу ощршде де талай-талай и г ш к п icTep дуниеге кел- дь Кызыр дарып, бак конган касиетп елкем1з бупнде сершщц даму устшде. Туган жер1м!зге ту T irin, оскен елкем1зд1 еркендету — бугш п ур- пактьщ касиетп парызы болып табылады. Барлык замандастарымыз секщщ бурынгы KypTi ауданында л р л к кешкен атпал азаматтар да бул максатты ту eTin келедь

Kypri деген сез айтылганда журек цйркш шымыр етш, кекей- iMi3fle киел1 деген сездщ туратыны жасырын емес. Олай дейлш м1з, табигаты всем, саф ауасы жанга дауа, терт тулжтщ ecin-енуше жай- лы осынау ел кеде атак-абыройы аскактаган талай-талай улы тулга- лар еткен... Бул жер —казак шеж1ресшде eciMi аталатын KypTi эулиенщ атын иеленген жер; Кдзыбек бек Тауасарулы мен аты анызга айналган Куртка тэуш тщ ющ цк Kecin, Kip жуган топырагы, елше корган болган втегендей батырлар мен Белагаштай эулие-кершкел тулпарларынын i3i калган касиетп елке. Сондай батыр бабаларымыз бен даналарымы- здын eciMi 6i3 ушш аса кымбат. Олардьщ арман-максаттарын алга апа- рып, аласармас рухына тагзым еткен урпактьщ екшм1з. 0тк ен тарихка кез ж1берш карайтын болсак, KypTi ауданы тарихы- ньщ небары ширек гасырга, ягни 25 жылга гана созылганын керемп. Алайда, осынау ширек гасырдьщ ш ш д е каншама игшкт1 icTep атка- рылып, ел и гш гш арттыру жолында каншама жемют1 жумыстар жузе- ге асты десещзпп?! Халкымыздыц 6ipTyap nep3eHTi Дшмухамед Ахметулы Конаевтын колдауымен, ел!м1здщ б1рнеше облыстарын баскарып, елке тарихында езш дж 1зш калдырган кернект1 тулга Асанбай Аскаровтын бастама- сымен курылган аудан аз уакыт iminae езш щ калыптасу мен даму, есу мен еркендеу кезендерш бастан еткердк Ен бастысы, аудан азамат- тары ездерш щ алдарына койылган аскаралы мш детп — ел1м1здеп ен улкен мегаполис —Алматы каласын ауыл шаруашылыгы ен1мдер1мен камтамасыз ету Miидет in абыроймен орындап шыкты. «Киел1 KypTi жерЬ> ютабы осынау манызды меселелер жайында сыр шертедг yj U Архивтщ саргайган кужаттарына зер салатын болсак, мундаи каи- та курудын енбекшшер депутаттары Алматы облыстык Совеп аткару комитетш щ 1972 жылгы 9 наурыздагы №124 шеиймшен бастау алган- дыгын корем1з. «Алматы облысыньщ курамында KypTi ауданын куру туралы» деп аталатын бул шенпмде Казак КСР Жогаргы Keneci Пре- зидиумынан орталыгы Акши ауылы болып табылатын KypTi ауданын куру суралады. Аталган шеппм мэтшшде жаца ауданнын курамына Балкаш ауда- нынан мал бордакылаумен айналысатын Ж. Bopi6aeB атындагы совхоз- бен коса Акжар селолык советш, «Куйган», «Желторангы» жене «То-

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 'Киелс tcqfcmi sfcefti пар» совхоздарымен коса Куйган селолык советш, «Достижение» жене «I-Балкаш» балык колхоздарымен коса Сарыкемей селолык советш, 1ле ауданынан Токаш Бокин атындагы жене «Бозой» совхоздарымен коса KypTi селолык советш, Каскелен ауданынан «KypTi», «Айдар­ лы» мен Изен шаруашылыгымен коса Тем1ржол селолык советш беру жеш ндеп еташш баяндалады. Бул еташштщтубегешп жузеге асканын б1рден айта кетешк. Шеппм жолданган купи in ертещне, нактырак айтатын болсак, сол 1972 жыл- дьщ 10 наурызы Kyui К азак КСР Ж огаргы Совета Президиумыньщ Жарлыгымен Курта ауданы дуниеге ксл/п. Мундай жеделджтщ сыры аудан куру туралы шегшмнщ буган дейш партиянын Орталык Коми- тетанде, Д1нмухамед Ахметулынын децгешнде кабылдангандыгында жатыр деп ойлаймыз. Жаца ауданныц Бозой ешршдеп шаруашылыктарыныц еркайсы- сы элденеше мыц гектардан суармалы алкаптарды игерш, мемлекетке бау-бакша еш мдерш етаазш турса, Токаш Бокин атындагы совхоз мал еструмен катар егш шаруашылыгымен де белсене айналысты. Ерекше атап отетан жайт — сол жылдары Токаш Бокин атындагы совхоз асыл тукымды мал ocipeTiH шаруашылык статусына ие болды. Совхозда ipi кара бордакылайтын кешен, кой бордакылайтын алац жу­ мыс icTen турды. Жер ерекшелшне карай «Сарытаукум» совхозы туйе o c ip y re маманданып, емдж касиета жогары улттык сусынымыз — шу­ бат ещцру колга алынды. Оз кезепнде тем енп Топар ©Hipi нде ri совхоздар erri багыттагы ipi кара ocipyMeH айналысып, мал шаруашылыгын еркендетта. Осы мак- сатпен мал бордакылау аландары жасакталып, мал азыгын дайындау цехтары icKe косылды. Шаруашылыктыц кай саласында болсын улп-енеге таныгып озат­ тар журед! емес пе? Сол айткандай, осы жылдары С оциалиста Ецбек Epi 0м1ртай 0м1рбеков пен орденд1 шопан Айтжан Кошербаевтыц, бакташы Тарыбай Бейсенбаев пен жылкышылар Эппрбек Толыкбаев, Кызыр Хаджиевтыц, Казак КСР Жогаргы Советанщ депутаты Жайлау Жанысжанов пен озат шопандар Шеуд1рбай Елубаевтыц, Омар Акжо- лов, Алмабай Сатубеков, Батан Элдешов, Сэттагул Абылаев пен Ду- кенбай, Дуйсебай Шомшековтердщ жаксы аттары дурюредг Какаган кыста оз ©MipiH катерге Tirin, 12 баланы ажалдан араша- лаган Бейсетай Деуренбековтщ ерлш козс1з батырлыктыц ynrici.

Бул жылдары ауданымызды букш облыска, республикага бел- rm i азаматтар баскарды. «Болар icTiH басына, жаксы келер касы- на» дегендей, жана аудан курылымын калыптастырып, аягынан каз тургызу мшдета Бекболат Турысжановка ceHin тапсырылса, аудан­ ды к аткару комитетан1н терагасы Кел1с 0м1рэлиев те талап бш гш ен коршдь Бул орайдагы ип жумыстарды Тастан Токсештов пен Нусшжан Нурманбетов, Ызгарбек Бектурсынов, Семен Ильичев, 0теген К,абы- лов, Толеген Эубэк1ров, Жумэдш Сатыбалдиев, Бекайдар Епнбаев, Едше Ж унюбеков, Ержанбек Нурбеков, Александр Волошин ж эне ау- данды менен кешн баскарган 0Mip Кулмаханов жуйел1 жалгастырды. Нэтижесшде ауданньщ экономикалы к-элеуметпк корсетк1штер1 дэй- iM орлеу yc'i iнде болды. KypTiHiH озш е гана тэн табиги ерекшелжтер1 коп. 0 щ р д щ кол1 мен шол1, к¥мы мен тастагы, суы мен нуы алмасып, катар ушыраса- ды. Куз бен кыс айларындагы кум суырган алай-дулей жел1 тагы бар. Мундайда табигат 6i3fli сынагысы келгендей калып танытады. Ж астык жшер мен енбекке деген кулшыныстьщ жетепнде журш ондай киын- шылыктарды елемеген де сияктымыз. Ата-бабамыз туган *epi мен оскен ортасын eciHeH шыгармай ка- шанда журек тукшршде сактаган. Дуние жузшде кпцпк каны тамган жерш, Отанын казактай суйетш, касиетш казактай багалай бшетш ха­ лык коп емес. Содан кешн де эр кандасымыз оскен ортасын eMipmin Topi санайды. KypTi ©HipiHin осында гумыр кешкен, тер теккен аза- маттарга киел1 мекен саналатыны сондыктан. Токаш Бокин мен Жу- баныш Bopi6aeB, Иса Т ергеуазов тэр1зд1 азаттык жолында курескен батыр тулгалар да осы касиетп мекеннщ топырагынан нэр алган. Аккайнар ауылында бал дэурен балалыгым orri... ¥ядан кияга канат кагатын кез келгенде eMip, енбек жолдарым осы ощрге бастап экелдь Оган куанбасам OKiHin корген емесшн. Зайыбым екеум1з бурын-сонды корш-бшмеген ошрге таудай талаппен келдж. 0м1рде 6ipiHini рет жуздесш турган ауыл адамдары, алгаш жумыска турган шаруашылык ужымы баска жактан келдщ демей кушак жая карсы алды. Сол кезде pi мундай жылы пейшге, камкор коцшге ерекше толкыганымыз еамде. Арман аркалап жанадан курылган KypTi ауда- нына келген жылдар содан кешн де санамда ошпестей болып сакталып калыпты.

\"?\\иелс tayfcmi sfcefei' — ■\" ...................................................................... Аудан орталыгындагы Токаш Бокин атындагы шаруашылыктын директоры, c o fl ic ардагер1 Сейдуэлиев Мукат аганын кабинет!- не алгаш K ip re H iM куш кешегщей жадымда. Ж ылы карсы алып, №1 бри гадага жумысшы eri п кабылдады. Кеш н аталган шаруашылыкта бригадир, бол1мше баскарушысы, бас зоотехник, партия уйымыньщ хатшысы кызметтерш аткардым. «Желторангы» совхозына директор болдым. Улкен сешм жуктелш, KypTi ауданыньщ OKiMi лауазымына тагайындалдым. KypTiHin кунарлы топырагын басып, суын iniin, осш-ондйс. Бул ушш кашанда Жаратканга шуюрлж айтамын! «Казак руга болшбешп, казак рудан куралады» деген тужырым бар. Осы угымга сай касиетп мекенге халкымыздын данышпан билер! Толе, Эйтеке, Казыбек бабалардын жолымен осы кунге жеткен алты алаштыц урпактары коныс Teyin, кэсштер1мен коркейдг Жогарыда атап вткешмдей, ешюм руга, жузге болшбедь Сол кезде сол ошрде т1рл1к кешкен бауырларым содан кешн де оздерш эл1 кунге дешн 6ip- ак ауыз созбен «Bi3 куртшктерм1з» деп атайды. Кус ушса канаты талган иен дала коз алдымызда коркейдг Жол тусш, ат басын бурган сайын осы олкеде отюзген ширек гасырлык гумырым коз алдыма келедг Жал-жал болып жалгаскан кумайтты бел-белес вкем1здей, жазиралы сагым ойнаган сайын дала анамыздай ыстык K o p iH in журекке шуак, кошлге нур куяды. Ka3ip ойлап отырсам, касиетп мекен талай азаматтьщ багын ашып, бакытыньщ шамын жагыпты. Соган орай осы ощрден тулеп ушкан кайраткер, квсшкер, басшы азаматтар каншама?! Жаркын болашагы- мызды айкындайтын жас уриак окшдер1 де желкшдеп ocin, бупнде бе- делд1 кызметтер аткарып жур. Кггапта олар жайлы да аздаган молiмет бере кеткещц жон кордж. Аудан таратылган 1997 жылды да умыту мумкш емес. Улкен шаны- рактыц астында тату-тэтп гумыр кешкен куртш ктер ею колга 6ip жу- мыс 1здеп жан-ж акка кетть.. Сол кездер1 куш кеше 6ip ауылда, 6ip ауданда б1рлесе енбек ет­ кен азаматтардыц жумыска, кызметке орналасуына мумкшдшнше кол ушын беруге тырыстык. Бул орайдагы талпынысымыз белгш 6ip дережеде жемют1 болды гой деп ойлаймын. Ел тарихы облыс пен ауданнын,, кала мен шагын елд1 мекендердщ тарихынан куралады. в тк е н гасырда курылган KypTi ауданы да осы

катарда десек, eui6ip асырып айткандык бола коймайды. Соган орай аудан тарнхынан хабар беретш бул жинакка ощрдщ коркеюше озшдж улкен улестерш косып, ошпес 1здерш калдырган азаматтардын онегел1 ом1рбаяндары енпзшдк Осыдан 6ipa3 уакыт бурын кокейден кетпес KypTi ауданыньщ курылганына жарты гасырлык кезенде ошрдщ откен тарихын зерде- лесек, мунда енбек еткен ага буын окшдершщ еамдерш еске алсак деген ой кенш лйзге уялады. Осы ниетпен колга алынган кггаптын жуп ауыр, аукымы кен болса да «тэуекел» деп жумыс бастаган бола- тынбыз. Оган бага беретш де кезшде куртш к аталган кауым, Акшиде анда-санда бас косып журетш арда агайын деп бялемЬ. «Ютап —тарих» демекпп, колдарьщызга тиген бул шыгарма сол та- рихтан там-тумдап хабар 6epin, умтм1зд1 уюлеп жатса нур устше нур! Эрдайым ултымыздьщ ipreci тутас болып, байтак Кдзакстанымы- зга б!рлж пен ынтымакты ел болу бакыты буйырсын деп тшеймш!

ДАЛА ДАНАЛАРЫ

Белагаш АК,¥ЛЫ (1642-1716) /t\\ Белагаш Акулы эулие —ез заманыныньщ белгш тулгасы, батыр, би, eMi шипалы тэуш. Ол касиетп Ж еп су ж ерш щ KypTi топырагын- дагы Акши атырабында дуниеге келш, туган x ep i мен елш тулетп, ел батасымен кегердь Белекен талай рет ауылдастарына, осы ещрдщ тургындарына корган болып, 93iHin шапагатын типзген екен. 1ле Алатауынан агып жаткан Кызылкунгей езенш Ресейден кешш келген карашекпендер бегеп алып, казак шаруаларына зорлык-зомбылык керсеткен кезде орыс улыгымен кездесш, езппн бет-беделшш, когамдагы айырыкша орныньщ аркасында мэселеш он iueuiin берген дтн урпактары куш бупнге дешн айтады. Bip свзд1 болган Белекен «Орыстыц мершен ез1мнщ ce3iM артык» деген екен. Соган Караганда ол Kici айтканынан ешкашан кайтпайтын, берген уадесi11 кайтсе де орындайтын мерт адам болган.

_________ ____________ -—-------- —--------------------- \"Киме (dffivyU yfcefti Эз заманыньщ белгш тулгасы Белагаш Акулы Иранда парсыша, арабша окып б ш м алган, парсыша таза сейлеген деседь Buiimi де, да- налыгы да бар адам. Ел и гш п жолында тер тегш, киындыкта толар- сактан су кешкен. 0 з заманыньщ эр жаналыгына кулагы турж, аина- ласындагы ел-журтка багыт-багдар берш отырган. Белагаш би еш рдщ ез\\ тудырган философ, шежфешь Казактын аталы создерш, акын-жыраулардьщ бай мурасын жаксы бшген, ipi тулгасынаЛ dакылыr саyй ада--м- екен. Жамагат бас коскан жиналыстарда салмакты ni•K•ip, с_а_л_и__ка_лы лоййычин пмлаенкяаялп--ммэаттееллдлеерпммеенн еепрллеепп, копшшжт! б!рден баурап экететш болган. ©3i кешкен килы заманнын киындыгы на мойымай артына саликалы соз калдырган мундай кариялар саркыл МаСЭулиГатГсарыуйс1нн1н Кал.па деп аталатын тайпасына жатады Калшадан бес бала тарайды. Сонын 6ipi Солтанкулдын белбаласы Актын ю н дтн ен Белагаш дуниеге келдь Ж асы н ан шымыр, ширак болып ©екен Белагашты женгелер1 Жа- •алк <;kc\\s. ©с,е. к е п е е .л -ж \\1ргтъ\\на к о р т а н б о л ъ ш , о и \\к - к е а р а л а с а д ы . К а ж е т б о л г а н к е зг н д е к о л ь т а н а й з а а л ь т , е л намУДСЪШ коргаган кершедь Даналыгымен, айрыкша касиетамен ел аузына ш н ш коз1 тарюшде вумие атанады. Содан кеш н де болар, еулие атаньщ зиратына Toyin етш, Алладан титек тшеушшер коп болган. Не турл1 ем конбайды де- ген аурулардьщ сыркаттарынан жазылып, кызылшаканы армандаган ейелдердщ сэбшп болгандарын корген адамдар журтшылык арасында кеп. Белагаш Акулы эулиенщ зираты KypTi ман Акши елд1 мекен- дерш щ ортасында, улкен куре жолдьщ бойында жатыр. Касиета болек эулие, аскан Toyin, б и т к и би атамыздьщ басына 1992 жылы сол кезде KypTi ауданыньщ OKiMi болган CepiK Умбетовтщ бастамасымен гранит тасынан ескертюш орнатылган болатын. Ата-бабамыздьщ дэстурше сай eciMi кайта жангырган касиетп бабага ас берш п, уланасыр бэйге уйымдастырылган. Бупнде бул ескертюшке штипат бщщрш, эулиенщ басына келетшдер ете кеп. Алладан ракым, эулиеден медет тшеген халыкпыз гой. Содан кешн де eciMi бугш п кунге умытылмай жеткен эулие, Toyin, керш кел баба Белагаш атамыздьщ рухына «Аруагыцызбен колдай журщ п, эулием» депм1з келедь Ауыл тургындары 2007 жылы Белагаш Акулыньщ басына ескерт- Kiin орнатты.

Казыбек бек ТАУАСАР¥ЛЫ (1692-1776) Кдзыбек бек Тауасарулы 1692 жыл- дын, ceyip айында 1ле Матайынын, (ка- 3ipri Талдыкорган облысыныц Кербулаь ауданы) етепнде дуниеге келген. Оньп шыккан Teri Шапырашты тайпасыньн Асыл руынан. Экесл Тауасар Матайулы кез1 ашык деулегп Kici болган. Ал Матай би дш а к еа Деулет (К,азыбектш бабасы атакты Карасай батырдын тустасы бо лыпты. Тауасар баласы К,азыбект1 алты жа сынан б ш м алуы ушш Букарага ж1бер ген. Ол баласын шаруашылыкка, ecipe се кешпещй -прш ш кпен мал багаты казакка керект1 ауа райын, кубылысьп аспан элемш щ сырын бшетш адам етпек болады. Сейтш К,азыбе Букарадагы дшп медреседе терт жылдай бш м алады. Жет1суга оку 6iTipin оралган сон айналадагы ел Матай биге Ki салып, немереа б1здщ балаларымыздын т ш н сындырсын, урпагымь керкею рек болып калмасын деп он жасар Кдзыбекке бала окытть рады. Сол тещректеп Дулат пен Шапыраштылар балаларын Матай Ш анканайга ек1 жыл бойы жан-жактан ж1берш турады. Атасы Матай би балалардын окуын 03i кадагалап отырады, ейтке Кдзыбектш атасы да сауатты, Уйсш — Найманга ыкпалын журпзг< айтулы Kici болган. Сейтш, Кдзыбек CKi жылдай бала окытып, кеп карадомалакть сауатын ашады. Онын ез1 окыткан балаларынын iminae TinTi е зш улкендер1 де болган. Олардын арасында «Мушзд1 Отеген» атанган От ген Отегулулы да болган. Ол кешн Отегенмен арадан кыл етпестей д болып, жер жаИанды аралап шыгады, eMipiHin ен 6ip елеул1 шактар! 6ipre етмзедь Арага eKi жыл салып Казыбек кайта окуга аттанады. Бул жо. Ж аныс —Жарылкамыс Отегул бай езш щ баласы Отегенд1 Казыбек косып ж1бередь Содан кешн Казыбек пен Отеген Самаркандагы оь ларын 6 iT ip in , Букара, одан Ауганстан аркылы Шам, Багдат mah;

\"Kue^U KtfjhdU vfcefti--------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ларына, одан opi Ыстамбул, Римге барады. С еп з жыл турл1 б ш м -ш м алып, 1709 жылы орыс жер1 аркылы елге оралады. 1710 жылы Тэуке хан Жетюу жерше келш Коктобенщ манындагы Kimica3 аталатын жайлаудын терш жайлайды. Осы кезде ол Тауасар баласы Кдзыбектш сауаттылыгын eciTin, оны ордага кызмет етуге шакырады. BipaK Казыбек Тэуке ханнын бул усынысынан бас тартады. Елге келген сон Казыбек жиИангерлж сапарында журш жазган жазбаларын жуйелеп, уш-терт жыл уакытын «Иран шешеп» атты енбе- riH жазуга жумсайды. Сол жылдары ол 1ле озенш ш он ж ак канатынан расытхана салуды жоспарлап, оньщ курылысын бастайды, алайда оны жоцгарлармен болган согыс жок етедк Сейтш Казыбектщ будан бы- лайгы eMipi ат устшде, найзанын ушында отедк Сыбан Раптан озше каратып алган кыргыздарды казактарга айдап салып, 1715 жылы согыс ашты, сол согыста казактар орыс елипа Труб- никовты колга Tycipiri, Казыбек онын созш тэрж1малауга катысты. 1717 жылы Казыбек калмактар мен казактардьщ Аягездег1 согысына катысты. Казак колын эз Toyкенщ баласы Кайып султан баскарган болатын. Ол осы урыста Кабанбай батыр мен Кожаберген жырауды керд1. Келес1 жылы (1718 жылы) Казыбек Седан Рабдан каршысына елш1 болып барды. Ол мунда eKi жылдай журш, олардын сырын да, жы- рын да, Россия мен Кытайга б1рдей елш1 ж1бер1п отырган саясатын да тусшдь Елге келген сон жонгарлардын казактарга согыс ашатынын жетюзд!. Бул м0л1метке Кайып хан да, TinTi OKeci Тауасар да сенген жок. 1723 жылдын кысынын сонында калмактар Балкашты айналып OTin Шу мен Таласка шабуыл бастады. Содан бастап Казыбек Жетюудагы калмактармен болган барлык согыстьщ басы-касында болды. Бул жылы Казыбек 1ле езен1н1н сол канатынан Кордайга дей1нг1 onipfleri казактардьщ карсылыгын баскарды, оньщ колына окел1-балалы Сатай мен Болек кел in косылды. 1724 жылы Yin Алматы тубшде калмактарга шабуыл жасалды. Согыс алдындагы жекпе-жекке Шамалханньщ эскер1нен Кашу деген батыры, казактар жагынан Казыбек шыкты. Казыбек Кашудьщ колын шауып rycipin мерт кылды (осы жекпе-жектен сон Казыбек батыр атанды). 1726 жылгы Турк1стан туб1ндеп урыста ¥ л ы ж уздin, колында 17 мьщ жасак болган керш едь Оны Казыбект1н 03i былай жазады: «¥лы жузд1н он жет1 мьщ колына басшылыкты Ж олбарыс хан журпзу1 Tnic

едк урыс барысында кодды белri.ni батырлар бастап Kerri. Дулаттар- дан келген сепз мын колды Теле бидш 6ipre туган бауырлары Сецю- бай, Ш ойбек, Шымыр Койгелдц Каракалпактан келген eKi мьщ кол­ ды К,ылышбек, Ж ангел eKeyi баскарды. Калган жет1 мьщ кол Жетюу казактары болатын. Осы жет1 мьщ адамга жалпы басшылыкты Тауа- сарулы Казыбек батыр жасады, Шапырашты —Емш агайынды Каумен мен Доулет, Шапырашты Асыл Наурызбай, экельбалалы Сатай мен Белек, Дулат — Жаныс Отеген, Дулат — Ботбай Семен, Албан Хан- гел/и, екел1-балалы Казыбек пен Каскары осы колдьщ басшылыгында болды. Осы аталгандардьщ барлыгы да жекпе-жекке тусш, жаудан ка­ зак кегш алган кернекп батырлар e;ii» (К- Тауасарулы «Туп-тукиан- нан 03iMe шешн», 15 бет). 1726 жылдын жазында Сарысу бойындагы Айрантегшген деген жердеп урыска казактьщ 44 мьщ сарбазы катысты. Жетюулыктар- дьщ колын баскарган Казыбек колы «Ай кораланды» аталатын согыс тесш н журпзш, жауды катты кыргынга ушыратты. 1729 жылы Ж олбарыс пен Толе ордага Kerin, ¥л ы жуздщ он уш мьщ колын баскару Казыбек батырга жуктелдь Казыбек Каратау койнауындагы Еютура аталатын жерде калмактарга урыс салды. Бул согыстьщ алдындагы жепе-жекке Казыбек батырга шыгуга Теле мен Жолбарыс тыйым салды. Ж екпе-жекке Отеген мен Ботхишар шыгып, Отеген жещ ске жетед1 де казактар колы жауды Шудан асырып куып тастады. 1729 жылгы Далатаудагы (Ацыракай) шайкас казактардьщ жен1с1н1н бетбурысы болды. Бул урыстагы жекпе-жекте Белек батыр Аныракты, Абылай Шарышты елт1рд1. 44 кунге созылган бул согыста Казыбек батыр колданган «Уш тогыс» т е с ш н щ жем1с1 ерекше болды. Аныракай согысын баскарып, ж ещ ске ие болган Казыбекке «бек» атагы бершш, ол Жолбарыс ханныц каршысы болып, б1рнеше жыл ор- дада болды. Ордада болган жылдары жем1сп болып «Жет1м Ж олба­ рыс», «Карадан шыккан хан Абылай» деген енбектер жазды. Казыбек бек елге келген сон Кабанбай, Бегенбай, Наурызбай бастаган согыстарга катысып, оларга акылшы болды. Калмактарды казак жершен тубегейл1 куып шыкканша ат устанен туспед1. Ceftrin жур1п кырык жершен найза тиш, акыры сол жаракаттан 1776 жылы коз жумды. Оньщ ден еа Куртщег1 (кей1н Казыбек тауы атанды) би1к тебен1н устане койылды. Казыбек батыр елер алдында «Сарытесек болганда» атты узак дастан жазды.

\"Киелс tcyfemi sfcefei «Тектщен теки туады» демекий, Казыбек батырдыц урпагынан да ел коргаган батырлар, белгш тарихи тулгалар, кернекп кайраткерлер шыккан. М эселен Казыбек бектщ жет1 улыньщ улкеш Каскары ай- тулы батыр болган. Ол жоцгар батыры Боралдайды жекпе-жекте ол- T ip reH . К а з а к Совет энциклопедиясында Каскары батыр туралы: «Он сепз жасар Каскары Ш амалханньщ сака батыры Боралдаймен (Ka3ipri Алматы каласыньщ тубшдеп Боралдай аталатын донесте) жекпе-жек- ке шыгып, оны найзамен туйреп олт1рген. Каскарынын бул е р л т жонгар калмактарыньщ Жетюудан б1ржола ыгысуыныц 6ip бастамасы болды» деп жазады. (КСЭ. 7 том, 535 бет). Каскарынын улкен улы Молдабайды (Казыбект1н HCMepeci) Букар жырау: «Досын жаудан айырган, тагыиы тьщнан кайырган Каскарулы Молдабай» деп жырга коскан. Казыбек бект1ц 6ip улы Кудабайдан казактьщ атакты акыны, внпп, Жет1судьщ жет1 салыньщ 6ipi Дэурен сал тараган. Казак мемлекетшщ кернект1 кайраткер1 Ораз Жандосов Казыбектщ Козыбай деген улы- нын урпагы. Отеген 0ТЕГ¥Л¥Л Ы (1699-1773) Отеген Отегулулы (Муй1зд1 Отеген) — казак батыры api колбас- шысы. Ол 1699 жылы Жамбыл облысындагы Мойынкум ауданыньщ Хантау аталатын жотасыньщ баурайындагы Узещц алкабында дуниеге келген. 1773 жылы 1ле озен1н1н бойындагы Шецгелд1 деген жерде кай- тыс болады. Улы жуздщ Дулат тайпасынан тарайтын Отеген батыр Отегулулы он бес жасынан жонгарларга карсы согыска катыскан. XVIII гасырда жонгар шапкыншылыгы кез1нде казак елш щ тутастыгы yrniH согысып, Жет1су жерш, Шыгыс Казакстан enipiH жаудан азат етуде улкен енбек cinipreH. Отегеннщ ата-бабалары да ес1мдер1 елге танылган батырлар мен атакты к1с1лер болган. Оньщ бабасы Сырымбет —казак ханы Салкам Ж энп рдщ Самаркан OMipi Ж алантоспен 6ipirin жонтардьщ 50 мьщ эскерш талкандайтын эйг1л1 Орбулак шайкасына катыскан батыр. 0тегенн1н оз OKeci Отегул да талай канды жорыктарда атагы шыккан батыр адам болган, ал meined Нурбала атакты Кордай батырдьщ неме- peci екен.

Казыбек бек Тауасарулы eKi жылдай окыткан ©гегеннщ озшен 6ip жас улкен екендшн айтады. Кешн ©теген ©тегулулымен катты дос бо­ лып, ©MipiHiH ен мэцщ, манызды шагыньщ бэрш сонымен отюзген. ©теген батыр алгаш Букарадагы дши мектепте бш м алады. Хали- молда медресесшде коп жайдан уагыз алып, хат таниды. Содан кешн Тауасарулы Казыбек eKeyi Самарканга барады. Ол кезде Самаркандагы «Улыкбек кирасы» деп аталатын жалгыз б ш м ордасы болган. EKeyi У лыкбектщ б ш м ордасынан асгтан элемшщ жаратылысын, ауа райын болжаудьщ карапайым улгшерш уйренедь Олар 6ip жарым жылдьщ iini нде шаруашылыкка аса кажет малдын opic-конысына багыт-багдар бере алатындай бш м алып шыга- ды. Улыкбек кирасын дш окшдер1 талкандаган сон eKeyi Асфайанга жол тартады, жолшыбай Кабул шайарында болады. Асфайан шайары сол кездщ озшде парсы журтыньщ астанасы, сауда-саттыгы opicTereH кала болатын. Ол Казыбек eKeyi Лотфолла шайкы м еш тнде дэрю алады, тарих гылымыньщ Heri3iH, парсы жы- рларыньщ жазылу ерекшелжтерш уйренедь Содан eKeyi жаяулатып Тейранга, Багдат пен Стамбулга отед1. Багдат ютапханасы оте бай болатын. Бул жерде ©тегендер Эбунас- ыр эл-Ф араби бабаларыньщ енбектерш куныга окиды. Одан opi ка­ рай олар кеп елд1 шарлап, Басыра, Шам, Анкарага жаяу барады. Одан Стамбулга отедй Мунда Стамбулдын, мусылман мвртебе.'п мектебшен дэрю алады, ол сол замандагы жогары мектеп болатын. Олар Мах­ муд Кашкаридщ «Диуани лугат ат-Турж», Кожа Ахметтщ «Диуани хикмет» атты кунды ютаптарын осы жерде окыды. Мунан сон ©теген­ дер Стамбулдан Рим каласына отедк олар мунда эн-эуез енерше, су­ рет, свулет ©HepiHe каныгады. Казыбек осы жерде атакты Мэн баласы Майкы бидщ «О дарига-ай!» деген 9HiH нотага туаредй Казыбек пен Отеген букш Еуропаны аралап бш м алып, одан орыс жер1 аркылы 1709 жылдьщ аягында елге оралады. Туган ел1 екеуш ат шаптырып той жасап карсы алады. ©TereHHin туылганнан шекесшде мушз сиякты нышан б е л п а болган. Ол нышан белп ауырып, кейде ©теген жатып калатын болган. Казыбек eKeyi б ш м 1здеп жийангерлж сапармен жургенде Шам шайа- рында басы катты ауырып жатып калады. Сол куш олар туратын Та- лиакбар байдьщ ауласына кшм1 алба-жулба, мойнына дорба асынган диуана келедй Ол: «Сенщ жанында жолдасын бар, ол катты наукас. егер оны каз1р емдемесем ертен осы уакытта вледй>, — дейдй Содаг ол TyciHiKci3 б1рденеге от койып, онымен ©тегеннщ басын куйшрш

\"Кием KttfufU tfcefec..................................................................................................................................................... - ................... - ............- ................... — ................— ...........................- онын, устше жасыл дэрнп жагып: «Ал 6ip ажалдан калдын. кош бол!», —деп асыгыс кетш кал ады. «Басын котере алмай жаткан 0теген epieci- не-ак, турып Kerri. К еш н шашын алганда оз1м оны талай устап корд1м, кад!мп мушз», —деп жазады оньщ жанында 6ipre болган Казыбек бек. Содан кешн ол «Мушзд1 0теген» атанып кетедь Батыр ж опiнде ел аузында коптеген деректер сакталган. Солардьщ 6ipa3bi Сушнбай, Майкот, Ж амбыл сеюлд1 жыр алыптарыньщ дастан- дарына аркау болтан. Ел оньщ eciMiH эулие тутып, кос мушз1 бар киел1 батыр деп бшедь Батыр жон)'нде Казыбек бек Тауасарулы езш щ енбепнде коптеген мэллметтер бередг Соньщ 6ipi мынадай: «0теген Отегулулы алып кара кYiifTi и neci, журек жуткан батыр. Огап салсац, пке шабуылга шыгып, найзаласып, кылыштаскысы келаш. Ол жау жагыньщ б1зден купи ба- сымдау еке!пн ескермейдЬ деп сипаттайды. Каратау боктершде болган урыстар халык есшде жаксы сакталып калганы мол iм. Осы Ж уалы аймагындагы ¥зы нбулак деген жерде Отеген батыр калмактын батыры Ботхпшармен жекпе-жекке шыгып олпредк Отеген 1773 жылы 74 жасында дуниеден кайтыпты. Батырдьщ де- Heci тиелген ак нар Шолак, тауыныц берп жагындагы 1ле бойындагы Шенгелд1 деген жерге таяп барып шоккен екен. 0тегенн1н суйеп сол арага койылыпты. Жечтliciiinii жылдары Капшагай Teiii3iHiн суы жайылып, батырдьщ бейSti су астында калатын болгандыктан Оте­ ген урпактары К азак КСР М эдениет м инистрлш нщ руксатымен 1973 жылдьщ шшде айында суйепн Жамбыл облысы, Кордай ауданыньщ Ka3ipri Отеген ауылына екелш , кайта арулап жерлеген. Biрде Кабанбай, Райымбек батырлар 0тегенд1 ортага алып: «Осы журт с е т эулие, кор1пкел дейдь Эулие болсац айтшы, бпдщ суйе- riMi3 кайда калады?», —деп сурапты. Сонда Отеген: «Кабанбай, атьщ да кабан, езщ де ацшысыц, сенщ суйепн 6ip нудьщ iuiinae калады-ау. Ал, Райымбек, аккощл, кошшл жансьщ, суйепн шудьщ астында жа- тады», —летi(i. «Ал вз суйепн кайда калады?» дегенде Отеген: «Менщ суйепмнщ кайда калатынын ак нар бьтслт, 6ipaK суйепм судьщ астын­ да калады-ау» деген екен. Отеген батырдьщ артында оньщ каНармандык атагы гана емес, оне- reci, ocin-внген урпагы да калды. Бупнде батырдьщ Тарпан, Косаган, Косдэулет, Асау, Ылау, Бердю, Тарнак, Базарбай, Аюса, Жанкулы, Токе, Токтарбай есiмд! улдарынан тараган ур1м-бутагы бар. Атакты Байсерке куйип, Тшемю шешен осы Отеген батырдьщ урпактары.

1999 жылы ©теген батырдын 300 жылдыгы республика келемшде кещнен атап етшдь Соган орай оныц Ka6ipiHin басына ецсел1 етш ке- сене тургызылды, сондай-ак К,ордай ауданыньщ орталыгына ©теген батырга арнап ескертюш орнатылды. Казак Улттык университета н- де ©теген батырга арналган гылыми конференция отюзщщ. ©теген батыр туралы ею телефильм туарщ щ . Алматы каласыныц улкен 6ip кешесш е, 1ле ауданынын орталыгы «Энергетический» кентане ©теген батыр eciMi бepiлдi. Куртка тэуш С¥ЛТАНК,ОЖА¥ЛЫ (1770-1906) Асылды курметтеу, улы еамдерд1 улагаттау, откенге тагзым ету — ел баскарган азаматтардыц абзал борышы. MiHe, осындай тугыры бш к тулгалардыц 6ipi —Куртка тэуш . KYpтiлiктep абыз эулиеге 1993 жылы Шшпбастаудагы бшкке зэушм кесене орнатып, рухына багыштап ас бердь Куртка Султанкожаулы Ж стасу мен кыргыз жерше аты кец та- раган халык eMLnici, елше камкор болган абыз-еулие. Соган орай бу­ дан бес жыл бурын Кексай (Карасай ауданы) ауылында касиетп баба атындагы мешп ашылды. Ацыздарга аркау болып «Ел и е а —Куртка» атанган гажайып жан жайлы ел аузынан б1зге жеткен тагылымдар, та- рихи деректер аз емес. Абыз ата «Казак совет энциклопедиясына» енпзш ген (7-том, 51- бет). Улы жуз, Шапырашты тайпасы, Шыбыл руыныц Байыс деген те- гшен тараган. Турл1 шептерден дорьдерм ек жасаган Tenaecci3 Toyin казактардыц кокандыктарга карсы согысында сарбаздармен 6ipre журит, жаралыларды емдеген, ота (операция) ютеп, денедег1 садак же- 6eciH алган. Арабша, парсыша окыган, айтарльщтай сауатты Куртка баба 1770 жылы туып, 1906 жылы кайтыс болган. Оныц 136 жыл ©Mip сурген- д1г! — кептеген сыркаттардан езгелерд1 гана емес, е з iн де айыктыра бшген гажайып дарыныныц дэле;п десек, кателесе коймаспыз. Сон­ дай касиетанен де шыгар, жасы 100-ден аскан сон TicTepi маржандай тазш п кайта шыгыпты. ©31не ота жасап ауырган аягын Kecyi, агаш аякпен журу1 де гулама-галымдыгы емес пе?! Десе дегендей, ол тек сыныкшы-оташы, емпп гана емес, халкына камкор болган карымды кайраткер де.

\"Киелб tecffc&i pfcefci\" -------------------------------------------------------- Ylu гасырды корген данагвй бабамыздын, дуалы аузынан шыгып, елшщ есшде сакталган санлак ой ушкындары каншама! Мэселен «Ауырган жанды аялауымыз керек. Кдскунем карактан елед1, комагай тамактан елед1, батыр - садактан елед!, бай кадактан оледг Абайлап сойлеп, ойлап ic icTey лоз1м. 03iH куткен ерге шыгады, озгеге ел1м Ti- леген елд1 бузады. Ж араньщ азабын жаралы бшед1, казаньщ азабын каралы Смледк Epi саудын ejii cay, аурулы елде кунде дау. Ел-журтым- ды аурудан, даудан аман кылсын!» деген ак тшеушде каншама терен магына жатканы айтпаса да туаш ктт F ылыми деректерге Караганда Куртка Султанкожаулы бабамыздан узак 0Mip сурген адам баласы болмаган. 0Keci Султанкожа да 6ip га- сырдай жасаган э й г ш емип, сыныкшы. К ою рек K03i к©реген эк ес ш щ аркасында бала Куртка ел imiHfleri KiiniripiM медреселерд1 у з д к жоне катарларынан бурынырак б т р е д ь Молда-м угал iмдерiнiн акылымен ерел1 б ш м н щ орталыгы Букара, Ургешш, Исфахан, Хамадан калала- рына аттанады. Осы калаларда 7 жыл бойы таза дши медреседен баска астрономия, математика, философия, медицинаны толык игередь Сондай-ак, 56 жасында Санкт-Петербургтеп медицина институтын тамамдаган. Куртка бабамыз кальщ коптщ арасынан айрыкша коршед1 екен. 03i узын бойлы, су итак денел1, атжакты, каба сакалды, от жанарлы, кыр мурынды, кен мандайлы, жылы шырайлы адам болган деседь Мундай i3ri касиеттердщ 6ip KiciHiH бойынан табылуы да Алла тагала- ньщ MeftipiMi тускен пенде екеш н айкын ангарткандай. Хак Тэщ рш щ пэрмешмен «Ceri3 кырлы, 6ip сырлы» болып жа- ратылган улы Toyin туралы кыскаша гумырнаманы ак олен турш деп «Осиетнамаларынан» алынган узшдшермен тушндегещц жон кордж: Аяк —азамат, Кол —мулж. Бас —сандык, Тш —кшт. Тертеуше токтау койсан, EcTireHin мактау болады. *** Арам адамньщ тобасы жок, Аштан елген KiciHiH моласы жок. Кдйырылып кеп KemipiM сураса, Ер жштке еш окасы жок.

Белтарш ЭЛМЕНУЛЫ 1771—1854 жылдары OMip сурген атакты шешен epi батыр Болтарж Элменулы Жамбыл облысындагы Ш у ауданыньщ K,a3ipri Шокпар ауылы аумагында шаруа отбасында туган. Ж астайынан шешендж, акындык, батырлык, жолын куган. EciMi кезшде букш казак елше мэл1м болган. Тезек тореден де каймыкпай кем ш ш ктерш бета не айткан Болтарж шешендо Ботбай Сыпатай батыр ерекше курметтепта. Есейген шагында ел арасындагы жер, су, енбек, кун жэне ж еар дауларына талай рет эдш торелж айткан. Ел арасында «Болтарж шешен айтыпты» деген шешендщ создер коп. Бул создер кыргыз, озбек халыктары арасында да кездеседг Ха­ лык акындары Кенен Эз1рбаевтан «Аныздар сыры» (1969 ж.), Балтагул Бигелдаевтщ «Балкаш оттары» (1970 ж.) жинактарында Болтаржтщ ба- тырлыгы бейнеленген аныз дастандар бар. Кожбанбет КИЛЫ БАЕВ (1853-1916) Казактьщ кен даласы мен кэусар ауасынан, тунык суынан нэр алган жаксылардыц ел мен жер1 алдындагы азаматтык борышына адал болганын байкаймыз. Мурагат деректершде, 1903 жылгы хаттамада Жетасудьщ Верный ye3i, Курта болысыньщ № 4 ауылы бойынша Кожбанбет Килыбаевтын 50 жаста сайлауга т у с к е н д т корсетшген. Бул сайлауда ол 19 дауыс алып, yiueyi карсы болган. Ал 1906 жылы 53 жасында болыстьжтьщ №5 ауылы бойынша сайлауга тускенде 56 дауыс колдаган. Сойтап, Кожбанбет Килыбайулы ел-журтыньщ алдындагы абырой-беделшщ аркасында KypTi ощ рш е eKi марте болыстыкка сайланады. Демек осы олкенщ epкeндeyiнe коскан улеа зор. Кожбанбет Килы баев ауданымыздьщ батысындагы торт тулжтщ кунарлы жайылымы Ащысу, Серектас бойында 1853 жылы туган. 0Keci Килыбай беделдк колы ашык, март Kici болган екен. Соган орай «Саран байдьщ ауылына конганша, Килыбайдын журтына кон- сан, аш болмайсьщ» деген ел аузында соз калган. Елше камкор, каза­ ны оттан туспеген п ей ш кен, ел-журтына сыйлы, берекел1 эулеттан акылшысы болган данагой карияны букш ел сыйлаган. Keлiндepi атыг тура атамай «Кон ата» атандырган. Он тогызыншы гасырдын аягында осы шацыракка Тараздан Аркадан, Эпупжаннап apbi-6epi сауда жасагандар аялдаган. Жолы бо

лып Серектаска барган жолаушылар К,илыбайдьщ ауылына ат басын тсрейтш болган. Асылдын 6ip баласы Э ж ж енщ бш — Кызыл би атанган. Кемел акылынын, халыкка деген камкорлыгынын, кара кылды как, жарган эдш билш нщ аркасында зор беделге ие болган. Ол кезде ауыл арасыныц 6ip-6ipiHeH кашыктыгы 20-30 шакырым. Кожбанбет би кос ат ж еплген пеуескемен, 10-15 нокермен журген екен. П эуескеш арнайы орыс шеберлерше жасаткан. Ауылында 300 тупн уй болган. Кожбанбет билли кыстауы Кекбастау, Агцысу-Се- ректас болса, малы толдcirri н коктсуi KypTi взенш щ жагалауы, жаз жайлауы —Ушконырдыц «Куртты бастау» деген жерь Ушконырдын етепндеп тау сшемдершде «Кожбанбеттщ туйеа ушкан» деген кеш жолы бар. Кожбанбет ата ауылдьщ айналасындагы бос жаткан жерлерд1 оры- старга жал га берген. Жетюу ондршщ Каргалы, Кастск, Каракыстак, Yшбулак сиякты жерле pi не еп н салып, су шыгатын тепе же pain бар- лыгына бидай еюлредг Ш ыккан астыкты бук1л ауыл адамдарына бол in беред1. Keзiндe ел то п ш н устаган Кожбанбеттей айбынды экен1н тэр- 6neciH алган балаларыньщ iшiндe де болыс болып, ел бил1г1не ара- ласкандары бар. М эселен, 1912 жылдыц 25 маусымында Кожбанбет- т1ц улы К ы здарбектщ 37 жасында болыстыкка сайланганы туралы дерек бар. Кызыл би атанган Кожбанбет Килыбайулы таланты жастарды окытуга, олардьщ 6ijii\\i алып, кызмет жасауына ел агасы рет1нде коп ыкпал еткен. Кожбанбет ата н ем ереа Смагул мен ейг1л1 Ораз Ж андо- совты орыеша окуга берген. 1916 жылдьщ жазында болыс Кожбанбет Килыбаев патшаньщ оз- быр саяеатына карсы шыккан Ботбай болысыныц котерш1сш1лер1не косылып, Бекболат Эшекеев жасагыныц Heri3iH курады. Котер1л1сп басып-жанышканнан кей1н Ож1ке руынан Tipi калган KorepijiicKe катысушыларды патша жазалаушылары Верный турмес1не тогытып, оларга эскери-дала соты ук1м шыгарды. Олардьщ отбасыла- ры патша жендет гер!1пн канды тырнагынан бас саугалап, KypTi болы- сынан кетуге межбур болады. Осы кезде №5 ауылдагы 300 тутшнен 50-ге тарта гана отбасы калады. 6)к i11iin кс карай, кенес ei<iMeTi тусындагы жер-су аттарыньщ жап- пай орыстандырылуына байланысты Кожбанбет ауылы «Кошмамбет» болып езгертш п кеткен.

Бейсебай КДРАТАЕВ (1865-1936) Кецес ею метш орнату ymiH бел шеше курескен акын Бейсебай Ка- ратаевтыц KypTi даласындагы енбеri де ерен. Санкт-П етербург каласында 1913 жылы ш ыккан П. Румянцевтш «Материалы по обследованию туземного и русского старожильче­ ского хозяйства и землепользования С емиреченской области» к1та- бында Бейсебай Каратаев Верный уезш е карасты KypTi болысынык №5 ауылыныц басшысы делш шть Ал «Казак энциклопедиясыныц>; 6 томында (1975 жылы ш ыккан) «Бейсебай Каратаев (1865—1936; Кецес оимета ушш курескен акын» деп тайга тацба баскандаг жазылган. Жалпы зерттеуде онертану гылымыныц назарынан тыс калгаг енпй-композиторлар Бейсебай Каратаев, Пышан Жолмендеулы, Ис; Tepreyci30B, Ш уютай Эбджер1мов, Тобия Каражанова, OMapKyj Итаяков, С едж ож а Мошанулы, Капез Байгабылулы тер1зд1 даналар дыц oMipiHin кайгы -кааретке толы болганы айтылады. Шыгармала ры халык OHiHe айналып, баска автордыц атынан айтылып, бузылып булшш, 6i3re Y3iK-y3iK болып жеткен. Бейсебай Каратаев —э й г ш Казыбек бек Тауасарулыныц ш ебереа жекпе-жекте калмактыц Боралдайын олпрген Каскары батырдыц не Mepeci, енерл1, сауатты тулга. Акындык мурасынан б1зге жазбаша тур де жеткен б1ршама лирикалык олендер1 мен «Кусалык» дастаны гана XX гасырдыц басында орыстыц отарлау саясатына карсы Жетюуд удей тускен шиелешстш нак ортасында болган Бейсебай жагдайды о поэмасында жырлаган. Сол жылы ауыл басшысы Бейсебай Каратаев отаршылдыкка бел сене карсы шыгып, б1ркатар жетасулыктармен 6ipre 1915 жылы Ci6ipr айдалады. Уш жыл ете Кенес еюмет1 орнап, бостандыкка колы жетаг туган жерге кайтып оралады. 0 з басына бостандык enepin, суйген жа рымен косылуга мумк1нд1к берген кедейлер бил1г1н шын жактайдь Сол себепт1 ол жергш кта бил1кт1ц жумысына белсене араласады. Бейсебай Каратайулы 1920 жылдардыц басында партия мушелй’: не eTin, 1927 жылы «Казан TOHKepici» медал1мен марапатталып, съезг делегат болып катыскан екен. Соган карамастан акын, онш1 1936 жы/ дыц кысында репрессияга ушырайды. 0ткен гасырдыц ортасында Ораз Жандосов, Секен Сейфуллш Абдолла Розыбакиев жоне баска тулгалар акталады. Ал Бейсеба

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- \"Tsjx&ti KCffctfii sfcefti ресми турде акталмай умыт кала бердт «Халык жауы» атауы Бейсебай Каратаевтын акындыгыньщ умытылуына да себеп болады. 1921 жылы Ораз Ж андосов Алматыда акындар слетш е т к iзед1. Буган 6ip деректе 11 акын, 6ip деректе 13 акын катысты дейдь Сол жиында Жамбыл атамен айтысудан 6epi бас тарткан. Айтыска тускендердщ арасында ею eciM мулдем жок. Ол — Бей­ себай мен Макыш. Сол акындар арасындагы сауаттысы да eKeyi едк Кешн репрессияга ушырап, icTereH icTepi умытылган. Жыр алыбы слетке катыскан ер акынга арнау айткан. Еш жерде айтылмаса да Бейсебай Каратаевтын сол жиынга катысканын 6i3 Ж ам­ был арнауынан бшем1з. Бай кызы Бейсебайга кулетугын, Бейсебай «Кецеам» деп тулейтугын. Белсецщ сол кедещц колдаган сод Бай, манап кадайтугын сулей сугын, — дей келе Жамбыл ата баскалардан жас жагынан езше жакын Бейсе­ байга жыр арнап, шын ниетамен колдаган. Республикалык айтыс корында Бейсебайдыц Тумар кызбен айтысы сакталыпты. Бупнде енер иесшщ тогыз еш белгий болып отыр. Yineyi Затаевичтщ ютабында, eKeyi Кенен атаньщ айтуымен жеткен. Ком- позитордьщ «Ym Алматы», «KepiKTi Балкаш, кек Балкаш», «Казыбек менщ етешм» ендер1 туган жерге, ескен елкеге арналган. «Кош, аман бол», «Ой жалган, алтын тан», «Ж ш т болса шок болсын» ендерш автор С1б1рде айдауда жургенде шыгарыпты. Сол сиякты eKi елещ де бар. Казакстан Композиторлар одагы мен Жамбыл атындагы Ка­ зак мемлекетпк филармониясыньщ ужымы 6ipirin 2016 жылы акын, композитор Бейсебай Каратаевтын 150 жылдык мерейтойын еткгздг Жиында онын бурын-сонды айтылмаган eimepi орындалды. Халыктьщ басына тускен киындыктарды журек сузпсшен етюз- генде жана заманды ансаган азаматтьщ KypTi o n ip iнделл атакты ке- repijiicTiH басы-касында болып, 6yriHri теуелаздж та ансап, сонын жо- лында басын бейгеге TiKKeHiH керем1з.

Сундетбай к,ажы СМАЙЫЛ¥ЛЫ (1872-1921) Байшепр елшщ Жиенбет эулетшен тарайды. Атаконысы Темен 1ле бойы. Ол кезде Балкаш enipi Кдратал болысына карайды екен. Ойи бай акылдыльнынын, аркасында генерал-губернатордын тш н тауы Балкаш — Lie бойын бедщрш, болыстыкка Сундетбайды усыны 6eKiTTipin алыпты. Ол кезшде б1рбеткей, батыл, жет1м-жеарлерге к райласкан, солардьщ сезш сейлеген едш би атанган. Атакты Жвлмендеулы Пышан абактыда жатканда Сундетбай к жыны еске алып, огам: «Сундетбай, аман да бол, кайран кажым, К,уд; баска салган соц бар ма лажым», —деп сэлем жолдапты. Бул Пыша ньщ атылар алдыпдагы сезь Сундетбай Смайылулы байлардьщ кедей-кепхшкке малдарь eciMre 6epreHiH тыйдырган. Ол эрекет1 ел 1шшде бедел1 бар кептег< адамдарга унамаса керек. Сондыктан да оны келеа болыстыкка са лаганда етюзбей койган деседк Кдрсы дауыс бергендердщ 1шшде экес1 Смайыл да болыпты. Cof; екпелеген Сундетбай екпелеп, Алматы жакка кешш кетштк Кеш н Сундетбайды курмет тутатын ел жаксылары артынан iзд< барып, KeinipiM сурап, ез елше Keniipin вкелген екен. Ол п р ш ш гш д е ж1берген кемшшктер1 туралы коп ойланга Кудайга, оньщ бар екешне иланган Сундетбай Меккеге барып тазарь кайтуды 0з1не ж ен санайды. Сейтш, елш жинап, бозкаска биеш ку бандыкка шалып, М еккеге аттанады. Оз1мен 6ipre экесш де ала кете, Кджы атанып оралганнан кешн де ол ел турмысын кетеруге ба мен берген. Оньщ акылдылыгына, кара кылды как жарган эдшдш] артына ерген ел1 табынып еткен. Ол жиырмасыншы гасырдьщ екш] онжылдыгына таман кайтыс болса керек. Артында калган урпактар 1921 жылы уш жузге сауын айтып, ас 6epinT i.

teffim t sfcefai К,али ОРДАБАЕВ 1926 жылдыц караша айында Букиюдактык Коммунист]к партия- сыньщ XV съел етш, социализм жетютжтерш жеделдету туралы ба- стама Korepijre;ii. Казахстан тазгшш уысында устап отыргап Филипп Голощекин осыдан кеш н кутырыпа icKe кipiсед i. Барлык аукатты адамдардыц Ti3iMi алынып, мал-мулк1 тэркш ене бастайды. Соган орай 1928 жылы 700 шаруашылыктын шанырагы ортасына Tycin, олардан 150 ООО бас ipi кара алыныпты. Сол т1з1мнщ 1шшде 1ле мен К уртш щ бойында мыцгырган мал устап, Жтбек жолы бойындагы сауда-сат- тыкта оз орнын алтан Кали бай Ордабаев та бар cyii. Кали оз заманыныц дэулет1 тасытан байы, елд1 соцынан ерте б1лет1н марк,аск,асы, азаматтыц бекзаты ед1. Ол тек шаруакор адам емес, орыс- ша, мусылманша сауатты болган. Сонысына бола курдастары «Орыс Кали» деп кагыткан екен. Ал ел арасында «Деу Кали» аталган. Собит Мукановтыц «Балуан Шолак» шыгармасында Балуанмен куш сынасатын, туске лей in нар, тустен кей1н 6ip о п з м1нет1н алып адам осы —Кали Ордабаев. Ж азушы Сэбит М уканов байга мынадай м1нездеме бередк «Жазды- гу/ii Алатаудыц битндег\\ 6ip жайлауда, Ордабаев К,аяи деген байдыц ушне жиналып к'ымыз iuiin отырган б1раз журт та осы кецестi айтып шуласып отырганда, «Свйлес!» — деген дауыс ecmvidi уй сыртынан. К,али менмен- деу, тэкаппарлау Kici edi, свйлес к,ып ныгызсыган адамды унатпайтын edi. Ол сырттан ести ген мына дауысты да унатпай: — Уау, тусе бер, кш болсац да!.. Саган свйлеске баратын Kici жок,, туспесец тарта бер! —dedi айгайлы дауыспен. Аздан кешн уйге элем-жэлем китген оншак,ты ж тт

Kipin ке/idi. Олардыц ш т ен К,алидыц квзт взге жтттер к,оршай шргеь сымбаты взгелершен ерекше, к^алыц к,ара сур муртты, шок,ша сак,алд1 адам ерекше тартты.» Калекец тек мал соцында салпактаган казак емес, Дшмухамед К,о наевтыц екесл Ахмет, би падишасы Ш ара Ж иенкулованыц ©Keci Бай молда yineyi 1ле, Балкаш пен Медеу аймагына терелж еткен, от ауыэ орак тшд1 жан. ЕлTipi саудасымен Пугасовтарды ыгыстырып, Алматы ньщ нарыгынан да улес алган. Кш казак станицаларынан курылган ш1ркеу конырауы сьщгырлаган каланьщ ортасына, Ka3ipri Ортальи меппттщ орнында ец алгаш казак мешшн салдырган. Осы кунг1 Ыкылас Дукенулы атындагы улт аспаптар музей1н1] де ipreciH калатып, 200 кой, 100 жылкыныц кунына котерткен екен Бул жерд] Tepi илейтан зауыт етпек болады. BipaK «Казакка онд]picTi 1 Keperi не?» деген астам пигыл шеттен алдырган жабдыктарды шега радан 6epi ж1бертпей, imKi Ресейге тартып экетед1. Содан кей1н агав уй солдаттардыц казармасына айналган. K,a3ipri Орталык саябакка д жан-жактан кымбат агаш шыбыктарын алдырып, отыргызган Ордаба ев екен. Жетюу onipiHe белгш беделд) азамат 1928 жылы камауга алынып жер аударылады. С уйеп жат топыракта калган. Ал, 1937 жылы К,али дыц улы Рамазан да кызылдардыц кырына ушырайды. Петербордагы Ауыл шаруашылык академиясын 6iTipreH Рамаза! Кдлиулы Кецес ©юмет1н1ц алгашкы жылдары Орман шаруашылыгь министр! болып кызмет еткен едг Ол да «Халык жауы» атанып, жаза ланды. Кез1нде жыр алыбы Ж амбыл атамыз да ел аралап жургенде Кал! Ордабаевпен жолыгып, алгашында ©з1мен оншалыкты санаса кой маган байекеце темендеп ©лец жолдарын арнаган екен: КАЛИГА Ей, Ордабайулы Калиым! YcTirme тур ак уйщ, Касында тур кара уй1ц. Атагынды б1лем1н, Сыртыцнан-ак таныймын. Атан сурап, ат сурап, Деп келгем жок жарыйын. Бвйд1бектщ 6ipi ед1ц, С арбэйбш е улы ед1ц.

t&ffamt tfcefet Сарытаукумды мекендеп, Баягыдан жур едщ. Сахарада комысын, Малга толы epicin. Сойылынды согып тур Болысын, мен орысьщ. Б1здей жаИан кезбеш Комытсыксан комытсын. BipaK айтып кетешн, Жуз1м кайтып керген жок, Сенен коркып нетешн. Куле-куле журсш ел, Менменснен пейшщй Елге жайып етешн. Иса ТЕРГЕУС130В (1882-1942) Алашорда кайраткер1, «Алаш» партиясыныц Жет1су аймагындагы е к ш , акын Иса бабамыз 1882 жылы Верный уезш щ KypTi болысында аукатты отбасында туган екен. Халык CMinid К¥Ртка теу iriTiи шепше- ri болган алгыр жас 1892 жылдын маусымында Верный гимназиясына окуга туседк Кэмелетке жеткенде Иса жумыс пдеуге Kipicefli. Эрмен карай ол б ш м ш оз бетшше жет1лд1рш, ecipece, шыгыс тшдерш уйренуге тал- пынады. Кызмет жолын Узынагаш болысында хатшылыктан бастаган ол кешн Отар учаскелж приставыньщ аудармашысы кызметшде 6ip- шама тэж1рибе жинактайды. Турл1 адамдармен танысады. Содан сон Верный каласына келедк 1901 жылы уйленш, терт балалы (ею ул, ею кыз) болады. 1908 жылгы казанда Иса Тергеус1зов Жетюу облысы Эскери губер- наторынын буйрыгымен кенсе кызметипа болып тагайындалып, Вер­ ный уездж баскармасында жазбаша аудармашылык Miндет1 н аткарады. Иса Тергеус1зов 1899 жылы Верный каласында курылган «Агар- тушылыкты коргаушылар когамынын» жумысына белсене араласып, М1ржакып Дулатовтьщ «Оян, казак!» ютапшасын таратуга белеенд1 улес косады. Сейтш Жетюу облысыньщ эю м ш ш п тарапынан Иса Тергеус1зовке катысты кудiK туындайды. Сауатты жас Typjii бедел/п адамдармен араласатын. Олардын ара­ сында атакты верныйлык кепес Млркасым Сулейменов, Жетюудьщ

когам KimpaTKcpi Медеу Пусырманов ж эне оньщ болыс болган балас Ж айшыбек Медеуов, Сот Ниязбеков, Малыбай Сушнбаев, Желд1б; Майльщов, Токаш Бокин жоне тагы баскалары бар. Иса Тергеус1зов моселенщ meiiiiMi ез кузырында болса, колын; келгенше шапшан шеше коятын. Жумыс уакытында да ешюмм( сейлеспейтш. Болыстардыц сайлау науканына катысып, аудармам( гана айналысты. Ал сайлау барысындагы алы п-каш па оцпм елер м( роамдерге араласкан жок. Ел арасында оньщ Иса тере атануы , тегш емес. 1913 жылгы казаннан 1914 жылгы мамырга дешн Иса ж ум ы са журедь Оган патша билш тарапынан сенбеушинк себеп болса керек 1914 жылгы мамырда Иса Тергеусвов кайтадан жазбаша ауда машы кызмет1не алынды. BipaK 1916 жылгы тамызда улт-азаттык к Tepmici м есслса бойынша тергеуге шакырылып, баска тшмоштарм< 6ipre Жетюу облыстык коми-кон баскармасыньщ аудармашысы he отставкадагы колледж хатшысы болган Токаш Бокиннщ iciHe катыст жауапка тартылады. И са Тергеус1зов Ибpah им Ж айнаковпен 6ipirin Жетюудагы ст хиялык бас кетеруд1 Элихан Бекейханов пен Ахмет Байтурсыновть устанымымен токтаткысы келдк Ce6e6i, бул кетерш етщ жуз мындаг; адамныц ел1мше окелетшш туешдк 1917 жылдьщ кыркуйепнде ол аударма кызметшен б1ржолата к те/п. Сойтш ол б1рте-б1рте Алашорда белсеп;иа peri iгде саяси кызмет! ойыса бастайды. Иса Тергсуспов 1917 жылгы 5-13 желтоксанда Оры борда откен казактардыц ею нон съезше катыскан жет! делегаттьщ б) болды. Бул съезде казактар шогырланып ©Mip суретш облыстарда к зак аймактык-улттык автономиясын куру меселсЫ кызу талкыланд Бул съезге катысуы оньщ Алашордага муше болган кызметшдеп < жаркын кундер1 едь Дол осы съезде ол Алашорданьщ бeлгiлi кайра керлер1 Элихан Бекейханов, Ахмет Байтурсынов, Млржакып Дулатс Магжан Жумабаев, Эл1мхан Ермековпен жакын танысып, бш етк 1918 жылгы кантарда еткен казак облыстык екшпп съезшде Ал шорданьщ Жетюу облыстык казак Keneci курылды. Ол бул кецес] тогыз адамньщ катарында муше болган. 1918 жылы тамызда Иса Т ергеуазов Ж етюу облысы Jlenci у орталыты Уржарга жepгiлiктi халыкпен жумыс ж урпзу максатым< ж1бершедк Осы жылгы наурыз айыньщ басында Верный каласын, кецес билш орнайды, ал 1919 жылгы со\\зрде «Алаш» партиясы ка рал керлерiме амнистия жарияланады. BipaK KeinipiM Mep iivii уакыти

екенш тусшген И са Тергеус1зов 1920 жылы баска алаштыктармен 6ip- ге Кытайга эмиграцияга кетедт К,ытайда КСРО шегарасына жакын орналаскан Ш ьщ жан 1ле окру ri не карасты Кулжа каласына коныс те- yin, Кытай азаматтыгын алады. 1935 жылты наурызда Кулжа каласында, Кытайдыц батысындаты 1ле OKpyriHin орталыгында «1ле аймактык казак-кыртыз меде ни агарту уйымы» курылады. Оньщ кызмет) Ka3ipri Ш ынжан-Уйгыр автономи- яльщ ауданы ауматындаты казактар мен кыртыздар арасында атарту жумыстарын журпзуге батытталды. Иса торе атанган Иса Tepreyci30B бул уйымньщ каржы жагын баскарады ж эне Кытайдаты казактардыц азаттык козталысыныц epicTeyiHe де комакты улес косады. 1939 жылы Гоминдан ую метш щ Кытай сапар тобы М эскеуге eKi ел арасындаты моде ни ынтымактастыкка арналган жиынга келедк Иса Tepreyci30B Кытай делегациясыньщ курамына аудармашы ретшде косылады. Кытайга оралган сон Ш ьщжан губернаторы Ш ыц Шы Сайдьщ буйрыгы бойынша Иса Tepreyci30B туткындалып, турмеге камалды. Онымен 6ipre акын Тацж арык Жолдыулы мен жакын досы Ибpah им Ж айнаков та камалган. Булар Кулжада туткындалып, кеш н YpiMini каласындагы абактыга ауыстырылды. Танжарык акынныц мол1мет1 бойынша Иса Тергеуспов 1942-1943 жылдары Кытайдагы Гоминдан жeндeттepiнiц колынан каза табады. И са Тертеуйзовтьщ бгзге жеткен эндер1 туган елге, жерге деген сагынышка толы. Шыгармалардыц езш дж музыкалык формасы бар. «Ж епсу, мен1н жер1м-ау» эш еуропалык колемд1 романс сиякты; «Ша- малган, туган жер1м» еш кайырмадан басталып, кайырмамен б!тед]. Бул автордьщ койылган сауалдарга жауап жок дегеш. Ж акын жандары шегарадан еткен кезде каза табады. Ал ушнен кетпеген улкен улы 1937 жылы репрессияга ушырап, атылып кеткен. Казакстанда оньщ ею iHici калган. Исабай хабарсыз к е т а , ал Иса- лы 1931 жылы ашаршылык басталган сон отбасын ж ене дуние-мулюн алып Кулжага кеш in коныстанды. Ka3ip олардьщ урпактары Алматы каласы мен облыс аумагында турады. 1932 жылы И са Т ергеуазов Кытайда жана отбасын курып, Кул- жадагы татар кызы Махройга уйленед1. Улдары Арыслан (1933—2007), Батыр (1935—1986) ж ене кызы Телеу (1937—1993) анасы Махроймен 6ipre 1950 жылдардьщ аягында Алматыга оралады. MiHe, KypTi топырагы осындай 6ip асыл азаматты eMipre екелген

Токаш БОКИН (1890-1918) 25.04.1890 жылы бурынгы Жетю> облысы, Верный ye3i, №6 ауылда туып 19.09.1918 жылы Алматы каласында ду­ ниеден еткен. Жетюудагы 1961 жылгы казак хал- кыньщ улт-азаттык котерш сш уйым- дастырушылардын 6ipi. 1898—1906 жж. Верный каласындагь ер балалар гимназиясында бш м алган. 1914 жылга дешн Верный уезш щ органдары мен коныс аудару баскарма сында тшмош болган. 1914—1916 жж. Санкт-Петербур каласында сот палатасында жумыс юте ген. Осы кезде патша угаметше каре! турл i саяси уйымдардын багдарламала рымен танысады. 1916 жылы елге оралган Т. Бокин казак халкынын улт-азаттык ке тер ш сш щ Жетюу ошагы жетекш ш ерш щ 6ipi болды. Олкеде азама согысы етек алган кезде ол саяси курестщ курбаны болды. 1967 жылы Алматыда оган ескерткш орнатылды. Алматынын 6i кешес1не Токаш Бокин аты бершдк Алматы облысы, 1ле ауданы, Акш ауылындагы Модениет уйiнiн алдында Токаш Бокинге ескертюш ор натылган. Сонымен катар ауылдагы №41 мектепке жоне 6ip кешеге 1 Бокин аты бершген.

------------------------------------------ \"%MMi Ktffcmi sfcefti Балтагул БИГЕЛДИЕВ (1891-1971) Балтагул Бигелдиев 1891 жылы Алматы облысыньщ Балкаш ауда- нындагы Ж елторацгы ауылында туып, 1971 жылы Алматы каласы н- да кайтыс болды. Жамбылмен, Жетюудыц оз1мен курбылас, замандас акындарымен ж Hi кездесш турган. 0cipece Кенен, Умбетэл1, Есдэулет, Эбд1гали сырлас apinrecTepi болган. Жасынан домбыра тартып, он салып, толгау жырлар айтып акындык енерге ден койган. Ж ш т шагында шыгарган «Же псу» атты am де бар. Балтагул олендершщ такырыбы кец. Оньщ ецбек адамдарына, акындарга, жауынгерлерге, TinTi гарышкер Гагаринге арнаган елец- дер!, жыл мезгщдер1, табигат KopiHicTepi, жайлау, кыстау келбетс тура- лы жырлары тартымды окылады. Н епзш ен, оленд1 жазып шыгарган. «Уй жиИаздарына сипаттама» деген елешнде кеш пел1 казак уш нщ бар мулж-жабдыгын Ti3in айтады. Сондай-ак «Замандар оте берд1 децгеленш», «Карттарга», «0M ip кы- зыгы» деген елендерш щ де гибраты мол. Акынныц тагы 6ip топ шыгармасы накыл елендер туршде болып келсд|. Bipep мысал: «Бала болсац болгандай бол, агайынга коргандай бол», «Даурыгып ш ыккан дауыстан без, ецбекс1з табылган табыстан без», «Тату уйд1ц тамагы тэтп». Акын ел аузында айтылып журген накылдарды да ондеп пайдалана бшедт Мысалы: Бал салмаса ара касистаз, OTcnci i болса бала касисгсзз, 0д1летс1з болса дана касиетстз. Татымы болмаса туз касиетЫз, Уяты болмаса к,ыз касис гсзз, К ек шыкпаса жер касиетсгз. «Алдардьщ ак батасы» деген накыл олензнде неден сактану керек екенш Ti3in айтады. Мысалы: «Даурыкпа кулкщен сакта, адам бей- нел! тулкщен сакта», «Казымыр бастыктыц кар1нен сакта, бэле-жа- ланыц бар1нен сакта». «Кожанасыр мен Kopmici» атты мысал олещ, «Аяз ата осы екен» тэрпд1 балаларга арналган еленз жэне коптеген жумбак ojierwepi де Балтагул шыгармашылыгыныц жан-жактылыгын танытады. Балтагул акынныц ацыз-эцпмелердщ сюжет1не, тарихи тулга- лар басынан кешкен окигаларга курылган дастандары бар. «Айлалы

казы» —жзбек к¥Ртын ecipin, енбекпен тапкан ж1бепн урлатып алган 6ip момынныц арызын карап, урыны тауып берген акылды казыньщ едш uieniiMiH баяндайтын аныз-дастан. «Балкаш» —суйгенше косыла алмай, капалыкпен суга KCTin елген кыздьщ кайгылы тагдырын жыр еткен гашыктык жыр. Дуниеден еш жаксылык кермей еткен, 0 M ip iH аяктаган сор бейнетпен. Балкаш келш Балкаш деп атандырган К,ыз екен e3i Tycin колге кеткен. Бул келдщ мацындагы тургын ел1, Туракты мекен еткен кептен 6epi. «Балкаш Tycin елген кел» деп журд1 де, Кеш ннен атап кегп «Балкаш келЬ>. «BejnipiK батыр» дастаны тарихта болган epi шешен, epi батьц Б е л п р к т ш 6ip е р л т epi тапкырлыгы жайында хикая. Ж eric уда xai болган Эли деген теренщ халыкка тш типзгенш батыл айыптап, Бел TipiK езш щ тапкырлыгымен оган KiHeciH epiKci3 мойындатады. Сода] кешн де дастан «Б елпрж батыр epi шешен деген, кетшт1 содан была] атак алып» деген елен жолдарымен тужырымдалады. Акын ce3iMei айтканда: Сол кундер Ысты деген аз рудан, Т ем ен п коныс алган 1ле, Шудан. Белт1рш деген Kici шыккан екен, Сейлесе шешендердщ аузын буган. Белт1рж шешен туралы ацы з-ецпм елер Ж етюу enipinae кеп тг раган. Дастанга сонын 6ipi аркау болган. Балтагулдьщ «Балкаш» (1970), «Балкаш оттары» (1975), «Б1рлi нуры» (1979) аталган жинактары шыккан.

— --------------------------------------------------------------- Ktffcmi ffcefat Жубаныш БЭР1БАЕВ (1898-1927) Бурынгы Жетюу губерниясы, Верный уезше карасты Мойынкум болысы, Жыл- булак ауылында туган. Мемлекет кай- paTKepi. Верный ер балалар гимназиясын бтрген. 1916 жылы улт-азаттык кетерипске ка- тыскан; 1918 жылы Нарын уездж (каз1рп К,ыр- гыз Республикасында) эскери ревкомнын терагасы болды; 1919 жылы кызыл ескер катарына алы- нып, Жетюуда улттык ескери бел1мдер уйымдастыруга араласты. Мусылман ком- мунистершщ Жетюу облыстык бюросы терагасыньщ хатшысы болып сайланды; 1921—1923 жылдары Ж е-riсу облысыныц РПК(б) комитетш щ ж ау­ апты хатшысы ж эне облыстык аткару комитет!Hiн, терагасы; 1924—1926 жылдары Жетюу облыстык партия комитетш щ 6ipiHLui хатшысы кызметтерш аткарган. Казактьщ кдйсар кызы —ГулжиИан (1917-1982) Алматы. Бегенбай батыр мен Ш. Уели- ханов кешелершщ тогыскан тусы. Ж усш- бек Елебеков атындагы республикалык эстрада-цирк колледж!. Терткез терезел! тебел1 уй. Кдльщ емен-карагай eciK. К,о- шкармушз комакты тутка. Осы 6ip туткага кол соза 6epin сан турл1 ойга шомасыц. Ойыца ока-жузжт1, кул!мкез, кумб1р ойлы Гулжийан апа оралары комш. Ол Kici KiM ед1 д е й а з гой? Ол Kici «На- мысын бермеу ушш жатка колдан» —ердщ жугш аркалап атка конган казак кызы. К,азактыц кайсар кызы.

Кдзактыц кара шацырагы —республикалык эстрада-цирк студи: сыныц (Ka3ipri колледж) ipreciH калап, кереге-уыгын тжтеген, каз; внершщ epeciH еркендеткен орен. «Карацгы казак копне врмелеп шыгып Кун болам, Кун болмаганда юм болам» — деген алып тулта арыстандардыц санатынан саналатын сацлак. Ж э, жарайды. «Эу» лес in эн айтарда, «беу» десш би билеп, куй т герде казекем о жак, бу жактан жатрапия —тарихты коз Fan отедл ем( пе? Ендеше 6i3 де ой козтап, там-тум тарих беттерш саралап керелж п Ес1щзге алтайсыз, мен он минутта ойланбастан очерк жазып таста] тын жазушы-журналист емесшн. Тек кана тект1 тулта ГулжиЬан ai жайында жан сырын жалпак журтка жайсам деген, 6ipaK жазу-сызу шоркактау шопан кецш коп елдщ журтынанбыз. Секпещз. Сонымен эцпм енщ эуешн, эуеннщ эуезш ГулжиИан Галикыз! ныц орнект1 OM ipiH e бурсак. ГулжиЬан Талиева iргел i Гленщ жылыстап аккан ак толкын ап сымен, Сарытаукумныц салауатты саумал тацымен сауатын ашкан О дабайулы Калидын отбасында 1917 жылы 11 карашада OMipre келгеи Осы туста OMipre кур келш кур кетпеген, артына Алаш ел1 ай журер жаксы ic калдыртан Гул-апамныц OKeci К,али кария жайын, 6ip-eKi ауыз айта кетсек артык етпес. Ойткеш, ак бата, ак тусауд; аттап отпеген казакпыз той. И э, m repire иек артсац ирец де ирец i3 тастап аккан 1леге к тусед1. Одан 9pi сарыала сатым Сарытаукум кумына куныгасын. К,] зыл кошкыл кум арасында койын коздаткан, туйе-ботасын боздатка мацмацгер мама 6neciH ид1рген, ш ш eKi кезден асатын ецсегей бойл ерен ойлы К,али кария откен деседь 1нжу-маржан жасыртан 1ле, сатым-сэлде орантан Сарытаукум К лекеннтн када каккан кыстауы, жанаи-KececiH кутка толтыртан жайл уы екен. К,ыс кыстау, жаз жайлауда ол Kici ел т1згшш елу жыл устат К,онаев Д1нмухамедт1ц aKeci Ахметпен, казак би внерш щ 6n6ici Ша Ж иенкулованыц э к е а Баймолдамен басы тосекте, малы етекте енл екен ел болыпты. Керенау далата керегеден коз тастап, кеседен 6ip дэм таткан. Сабадан 6ipre саумал сапырып, жапан тузiне жат урык к уялатпаган, уясын улта, киясын кызга нускатан, нускалы созден туй туйгендер екен. К,али карт бэдене жун1 буркырап, бака б1ткен батпакта шуласк Hoy6cTTi кундерде «бай-болыстыц тукымы», «халык жауы» атанып

'КиелС tctffafti tfcefai туз-далага айдалып кете бар ran. Мше, сол Кдлекен мандайдагы жул- дызы, колдагы кундызы жалгыз кызына жалпак дуниенщ жарык шамы - ш м -б ш м беруд1 ойлады. Бшмцц бетегеден бшк, жусаннан аласа бо- ларын бшдк Бшгендштен Герман жершен окымысты талым алдырып, оган ГулжиЬанымды окыт, окытсан ойлаган ойсылкара туйещц, Кдм- барата биещц белдеуще байладым депт1. Бул енд1 OTipiK айтпас еске- лен журттын аузындагы онпме. ГулжиЬан орекпи аккан езендерден орлжт1, ер-токымнан ерлжтк тума булактан туныктыкты, такта тастардан тарихты, жалпы алганда, даркан даладан даналыкты бойына дарытып ocTi. 1ле бойын жагалап uirepi жуздк Сарытаукумды сагалап сагым- нурга болендк Бостек белдерд1 н бертпе гул in кулл1 элемге сыйлагысы келдк Аскар тауларга алабуртып карады. Кдрашыгы талса да талабы кайтпас кара кыз аскар тау-шындарын аласартып алмауга тырысты. Арман аркалап кундердщ кушнде «кун косем» Лениннщ каласы, Нева сагасы Ленинградка жол тартты. Жолы болып Зан институтына окуга TycTi. Тускенмен не, сол кездеп солакай-содыр саясаттын сойылымен, «халык жауыньщ» кызы желеу1мен окудан шеттетшдк Кел ен,а з сш- тенген келсаптьщ кед1р ушы к е ц а р ш н е кермек жас y m p n i. Кдйда барарын, кандай кайла кыларын бшмей кайранга тускен шэюртше устаздары «Мэскеудеп Кдзак ел ш ш тн е бар. Енсерад 6ip котерсе сол елш ш к котерер» деп, кемек-акылын айтты. Айткандай-ак, елш ш ктеп Турар Рыскулов карсы алды. Кдбагын жазып каракоз карындасына «Сен ендд Ордабаева емес, Галиева бол. Оньщ себебш кешн тусше жатарсыц» деп кужаттагы аты-жонше оз- repic енпздь Содан 6epi ГулжаЬан Ордабаева —ГулжиЬан Галиева. Атын озгертсе де затын озгертпес, езен бойлап оскен ор кыздьщ туда бойынан тумса онердщ туныгы барлыгын байкаса керек, Турар агамыз оны Мэскеудеп Онер институты жанындагы екгжылдык сту- дияга окуга ryci рд1. Содан бастап ГулжиЬан Галикызы онерд1 OMipiHe озек erri. 0Mip мен онердщ озепн ажыратпады. ГулжиЬан онер студиясын озык тамамдап, Ташкентке табан прей­ ди Оны Ташкентке табан лреткен баягы «халык жауыньщ» кызы деген кылтанак сым, кытымыр тагдыр талайы деп бшем1з. Ташкентте 6ip-eK i жылдай аялдап, акыры Алматыга оралады. Осы сэтт1н. 6 ip KopiHiciH кинорежиссер Дарига Тшалина: — Озбекстаннан ГулжиЬан KejiinTi дегесш делебем козып мен де елдщ барган жерше ж етйм. Ж аксыньщ озш Kopin кезайым болганга не жетсш?! ГулжиЬан улб1р онд1, улб1р койлекп, ypin ауызга салар

моншактай екен. О к а -ж у зт жаркырап жанарды жаскайды... — д< еске алады озш щ 6ip езекжарды ecтeлiк сухбатында. KiceciH Kicire бермес, Kici таныгыш казак «Ю сшщ Kicuiiri сырты да, ю ш ш п 1шшде» демей ме? Клсш ктен re p i ю ш ш к тщ кш тш устаг; ГулжиЬан кумюкомей онпй Кулэшпен, сататынан сабак уктырг; бипп Ш арамен шаралас, шамалас болды. Сайын даланы сан Ke3in, са на те pi нде онер корсета, бткелек вм1рдщ еткел бермес тустарын, т1зе 6ipiKTipin бш кке 6 ip re беттедк в л е н жаз, олен квктемд1 6 ip re е кердк Кожесш тауысып нлпей сахна жакка асыкты. Шштерл1 шымк шымылдык арасынан шырайлана шытып 6ipi эуелетш эн салды, 6i дуниеш дур уш рш би билед1, 6ipi жаздыц жылы жацбырындай жауд] ртып жыр-елен окыды. Эрине, елещц окытан да токытан, ел ж урепне ж ети зген — Гу жиЬан Галикызы. Сонын 6ip дэлел1, Казак радиосыньщ эуе толкыны да ГулжиЬан Галикызы талай-талай ацыз-epTeriHi ел кулатына куЙ1 жатты. Тузде тулж тулетш, ту г!н тутеткен тумен елдщ тулектерш а тш, ата дэстур1мен кунбе-кун Ke3iKTipin отырды. Ондаты оньщ ой комей сазы — кемекеиш елдщ комбепп кул астында калып койма К екен деген рухты куш едь Галикызы ГулжиЬан К азак драма театрында (1938—41), Ортал! 6ipiKKeH киностудиясында (1941—46), Ж амбыл атындагы филармош- ; да (1946—65) кызмет аткарды. Аттан туспей азаматтык унш таньп I апамыздыц nri ic-жоепарлары осы жылдар шамасында езш щ жы. леп толкынысын бивдре бастаса керек. ГулжиЬан апа ж ещ н Typin, ж елек ойын ж е л т лдетш 1965 жы. К азактыц эстрада-цирк студиясыныц, Ka3ipri Ж усш бек Елебек атындагы колледжшщ фгетасын оз колымен калап, кадамын ь рыштатута бар куш-ж1герш жумсады. Каланыц как ортасынан ой турып отау салдырды, отау уйге, демек онер студиясына суда ж1 ген сы рга-ж узж тей, иненщ квзш ен отер к ы з-ж тттер д 1 арка tocti кунгей беткейден, оцтустж пен солтустжтен жинап алды. ¥мтыл сынан улагат есер устаздарды тапты. С оны ц 6ipi кияндагы кус унш коскан Курмангалиев Гарифолланы кызметке шакырды. О ак дала тоскейден жиылган албырт жастарга эннен, ан тарихыг дэрю беруге шегелеп койды. Содан бастап Гарнфолла атамызд урдю ш деп е н ш ш к онер мектеб1 калыптасып, 6yriHri кунге де! жалгасып келедь Гул-апаныц аркасында эстрада-цирк студиясында турл'| мам; дык иелерш даярлайтын бел1мдер бой туздк Жас тулек жеткшшек

\"Киелс---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- K tfjitiii y/eefct осы жерден бш м-ойын жетшд1рдк Республиканыц эр киырына канат кагып, ондагы енбек кешше етене араласты. ГулжиИан апаныц ойына ормандай ой уяласа ол ойы оянбай кой- масы анык. Ал оянган ойын орындамай коймасы ж эне бар. 1960 жыл- дардыц ж умbip ортасында Кенес Одагыньщ колем! нде «Песняры», «Самоцветы» ансамбльдер1 курылып, курлыктан курлык асып, оз унш таныта бастаган. Осы ойына rypTKi салды ма, жок, элде элпешшен эн туылган елдщ мерешн ec ip e TycKici келд1 ме, Гулекен гул-гул аткан кыздарды, уя бузбас улдарды yiiipin экеп уйытып, «Гулдер» эн-би эстрадалык ансамблш щ тусауын ксст1. Ол 1969—1970 жылдар. Сол жылдарда «Vулдердщ» гулш устап Гулжан Талпакова, Капаш Кулышева, Ракым Тэж1байулы, Кайрат Байбосыновтар кош бастады. Одан кеш нп толкындар, эрине, Сембек Жумагалиев, Гулнэр Сикым- баева, Майра Нуркенова, Макпал Жушсова сынды сындарлы ой, сылкым cepi кыз-жшттер. Гул аткан «Гулдер» ансамбл1 1976 жылы Гаванада откен Халыка- ралык жастар фестивалшде лауреат атанып, атадан алгыс алып, балага куаныш сыйлады. Сыйдьщ соцы сыйсыз болмайтыны белгш : «Гул- дерден» кей1н «Алатау», «Досмукасан», «Улытау», т.б. ансамбльдер каз турып кадам жасады. YhcmI ой мен icTin асты-ycTi нде журетш ГулжиИан «Гулдерд1н» гул1н аштым деумен дэртес1н тартып калмай казак цирюн ашуды колга алды. Конаевка *yiin;ji. Конаев колдады. Колдауын табар юке колпаш керек екен1н бшетш Гул-апам касына некер1н epTin, орыс олкес]не бет бурды. Ондагы Владимир жылкы за- уытынан камшы ушрсец ыркьща коне кетер кенек сан кок ала, кула, торы дегендей, 10-15 атты отарбамен Алматыга жетюздк Такымы та- стай тарландарды сол аттьщ бауырына танды. Баулыды. Жолбарыстыц жонын «жосытып», арыстанньщ амалын куртар айлакер ж1г1т Ж ораны Кавказдан калап шакыртты. Ж ора болашак казак циркш щ ан уйретуш1-эрт1стер1мен icKe K ip ic in K e rri. «Казан отта, ожау колда», не болмаса «Казаншынын оз e p K i, кайдан кулак шыгарса» демекш1, Гулжи1тан Галиева казак цир- к1н1н репертуар кестесше «Кокпар», «Кыз КУУ», «Тенге шу» сиякты улттык ойындарды 6 ip iH m i кезекте ю рпздг Цирк opT icT cpi мен кыз- меткерлер1не керепнше ою-кестел1 улттык кшм кипзд1. Ултшыл емес, ултжандылыгын танытудан таймады. Сойт1п, Саратов каласында 1967 жылы К азак циркш щ койылымы erri. Окпелеген ешюм жок. 0к1мет те, ел де риза. Непзшен, казак цир-

ю нщ таска тацбасы Tycin, ресми турде рэам делген куш —24 маус] 1970 жыл. Ал, 1972 жылы акшанкан ак уйге, жан,а гимаратка кон тепт1. Желб1р жекен влйрде ГулжиЬан Галикызыныц енбегш елеп CKepin жатсацыз оны е й тунде айтып тауыса алмайсыз. Ею кун, < тунщ не, OMip каншалыкты болса соншалыкты уакыт айтуга турарлЕ Караныз: 1. Ж усш бек Елебеков атындагы республикалык эстрада цирк к< леджь 2. Республикалык «Гулдер» эн-би ансамбль 3. Казак цирю. MiHe, булар ол1 кунге халыкка кызмет корсетуде. Мше, осыларга отага болган, отана болган, колдаушы-колга] болган к1м ед1? Эрине, ол — казактыц кайсар кызы — ГулжиЬан ] ликызы. Ие, Алматыдагы эстрада-цирк колледжшщ кальщ емен-кара; eciriH айкара ашып карасаныз ГулжиЬан Галикызыньщ шуласкан в бере-шопшек шэк1рттер1н Kopeci3. Олардьщ 6ipi домбыра шанаг niepTin толгап, бебеулетш он салуда. Bipi —булгын ом1рдщ б у р к т щ бшкке кулаш урып би билеуде. Bepi де бек, 6epi де бшк!.. Весе, би1пц аласармаган екен, Апа!!! Асылы, асыл анамыз ГулжиЬан Галикызыньщ алган асуларын а сартып алмау ещц 6i3re парыз. Делел УЭ К,азак,стан Рвспубликасына ецбек сщрген щйрат

САРГАЙГАН Ю ЖАТТАР СЫР ШЕРТЕД1

1972 жылгы 9 наурызда Ецбекнйлер депутаттары Алматы обл] тык Совет!hiн «Алматы облысыньщ курамында KypTi ауданын к’ туралы» №124 uieniiMi кабылданды. ЩШC#hIMK«hгllOдCоtTJиIlfiшtttAiшiH'OrкWf!WiTMIn КАЦ'ГДШ.ГСКА*<«ШИА»НГН‘»Х*Ав jii E 111 I M I #£€тьзШН* и л и j№4««» >•» \" .i' /ЙУ ^ lUOfWr\" 4 Об оврамдашав в s o c m c o Алмэ-А?*иокоГ: обяаотвого Coweta дааукиов тррдявдоюя Г I Я I It Проси» Првавдаум Верховного СоDOT- Квэахок* ССР обрьвоват» б состав* Аяш-АмнскоК о б м с м ЦуришсгаЯ район с пандан в с .к а ш , передав в ого алшикирвтиаю-мрряори- зяьноо щдаишвшш Аязарски?. сельсовет в рвопсдоксншн да его террюории (икорисчиш cosxosoN ш.Х.ЕвраЗовва; SySraaoiag сельсовет с совхозам! 'Sytamaaui* * \"Тояярвкай*» Кеяыгурвяишсдвй сельсовет о ооюсозаи \"Жолтурввгинсяа СорыклюВоки* ООЯЬСОЕв* о рвбокотсоааш \"Доетиишяв* ■ П-ВшшаГ! К?р*авешй седьсонет с соышааки шцТоюзва Бокииа, \"Бвзойшяй\"$ иэ Каш;епдеис8аи> итдяа седьсояот с союсомка \"Куряюсий*. 1я «ввяош» ховшетаи. tл ‘^ я в а г в в а г \" * \" Ь ишаякш а обясоввад __ ( 11 fIloe_-_daw КОРМЕ ДУРЫС] Облыстык Совет nieniiMi кабылданган куннщ epTecine, накты татын болсак, 1972 жылгы 10 наурызда К азак ССР Жогаргы Со Президиумыныц «Казак ССР курамында жана аудандар КУРУ тура №607-УШ УКАЗЫ дуниеге келдк

pin(ft*-'If \"Кием tctffitni pfcefel U> ш т са* ш т т и а ш п президиумынык M A S Ш35ЮКй8 p i t » а ц * « р ш в селе к Л ж к ш ш , УКАЗЫ к et** гз&^й» с ш ф з е т в : А£дарх*шскй1 , Коожксарсю УКАЗ : ШжттшА жтттжъ m m th к т т ш т ш ш ш зеэн * . y tc* S K saffoei и C m w e p jo t 5?р»«н..»сксго p c f e ttj ВМШ Ш жвШ paisssa; Крйагогорс&ий Sessesoisixpo j® taa. - Щ ш ттт ШЩмщт-й Ш т % шшй саг !- г&о«Швш« ЖшЙшp j:tsuйшftа”дшшт!р»шГж^азшйштошШйжтУ,щжmвсхmж*Дзад«шгоЛк- ®,кй% Опрагадягиг* Казтаясвсжотс ройсаа. Ы щ т ш » * еоет*** Я м м п м як 6CF a#**?**** Щ й й г г ''4\"' ;ч;с-:гААш~Ата s&ftos о Звктрш 8 г о р ш м » а э с ь я е е Ш Ш Ш Ш , ШЖВСШ. J>afe«эаотетрввукдайацвиКалюшЕского, ш т » ьро состав a m c m m t кфоагазвстай, MmmsfQmiM, 2«яеисхогс 1 QoMfoaer-j ^ й с ё з е . Ж&мжет&, r«c«sя к «овмя»? жrqws ГЯ!1*фШ |М «сО | *ШашШВ.ЯЙЙШь - (кшттт Ш ь^т-тхMmpsmс S, ШтлШ. &Шш &*щ Щт жжттшвЛъ аёфьюшдг- * - кшкж-тх ЗДэсбюкаго pets»; Зуртиаш* Hnftceore р ф п : *8Ш- “•* Ш<шм»сжъг«‘ряётш. *ю*ьшшр?в».1аШввгм. гмиак%ш. п~т, ; :р&$жсшггрдааеерадсятта?лж%ШЖШг- ШMpMt ЕOsp«fS®ti рШШ:пгж чж » в адэ з©сш* ^зд&сем-мг Ж ьт ящ ^т , каслэдя (мзи с литр» « -«»«заеткг. в » > iro « к « а Ш 1Я И П ! Ю и м г » , Л ады»», l a a u n l , Л и н яю »- г - г т г л я й 'я г а ж г : ; К азак ССР Ж огаргы Совет1 Президиумыныц 1972 жылгы 10 на- урыздагы Указы бойынша Казак ССР курамында темендепдей ау- дандар курылды: Актебе облысында - Тем ip ауданы, орталыгы Ш у- баркудык калалы к п о сел к еа, Алматы облысында — KypTi ауданы, орталыгы Ацши селосы; Караганды облысында —Ж езказган ауданы, орталыгы Никольск калалык посслкеа; Молодежный ауданы, орта­ лыгы М олодежное селосы, Павлодар облысында —Еюбастуз ауданы, орталыгы Еюбастуз каласы; Солтустж Казакстан облысында —Мо­ сква ауданы, орталыгы Корнеевка селосы, Семей облысында —Шар ауданы, орталыгы Шар каласы, Талдыкорган облысында — Борл!те­ бе ауданы, орталыгы Jlenci калалы к п о с е л к е а ; Торгай облысында — Кима ауданы, орталыгы Кима селосы; Орал облысында —Ж анакала ауданы, орталыгы Кисыккамыс селосы; Орда ауданы, орталыгы Сай- кын селосы. Алматы каласында Калинин, Ленин жене Совет аудандарын кшн- рейту есебшен Эусзов ауданы курылды. Алматы облыстык партия комитетшщ бюросы облыста жанадан eKi аудан курылуына байланысты Казакстан КП облыстык коми-

тетш щ уйымдастыру бюросын бекптк Онын, курамына Алматы к сыньщ Эуезов ауданы бойынша М. X. Аксартов (уйымдастыру бк сыньщ председателе, Г. М. Татаринова, В. К. Журин, В. И. Каруце /К . М. Айталиев; KypTi ауданы бойынша Б. А. Турысжанов (уйьп стыру бюросыныц председателО, С. Е . Ильичев, К,- Б. Бастауб К. К. 0м1ргалиев, Т. К^. Эубэюров ендь *** 20 мартта жацадан уйымдаскдн KypTi ауданы партия ж эне ш ашылык, уйымдары басшыларыньщ кец еа болып erri. Оfan колхо мен совхоздардыц басшылары, партия жэне комсомол уйымдары секретарлары, жумысшылар комитеттер! мен ауылдык, селолык с председательдерь облыстык уйымдар мен мекемелердщ, сонда! Балкаш, 1ле, Каскелен аудандарыныц басшылары катысты. Кецесте облыстык партия комитетщ щ 6ipiHini секретары А. А ров жацадан уйымдастырылган ауданныц экономикасы мен мэд ет1н1ц жайы жэне оны еркендетудщ перспективалары жеш нде ai бердк Кецесте уйымдастыру бюросыныц председател1БекболатТуры нов KypTi аудандык 6ipiHini партия конференциясын осы жылг мартта етк1зу жешнде уйымдастыру бюросыныц каулы алганьп б а рд ад ы. KYPTI АУДАНЫ KypTi баска аудандардыц шаруашылыктары непзш де курь Буган Балкаш ауданынан —«Желторацгы», «Куйган», «Топар», Бэр атындагы соахоздар мен «BipiHini Балкаш» жэне «Достижение» б колхоздары, Каскелен ауданынан — «Айдарлы», «KypTi» совхоз ж эне Изен тэж1рибе шаруашылыгы, 1ле ауданынан —Бокин атыг ж эне «Бозой» совхоздары бел1н!п бершдк CeftTin, жаца ауданга сеп з совхоз, eKi колхоз ж эне тэж шаруашылыгы юрдк Алдагы уакытта кой еарум ен шугылдан «Ащысу» жэне «Сарытаукум» совхоздарын куру кезделд1. Алгашкы кезде аудан 17,5 мыц шаршы километр жерл) алып ж Оган 1.301 мыц гектар ауыл шаруашылыгына жарамды жер бею муныц 56 мыц гектары ericTiK, 14 мыц гектары суармалы жер. Ш аруашылыктардыц карауында 350 трактор, 110 астык комб; 170 автомашина ж эне тагы баска техника болды. Мал шаруашы

'fccce^t tey/u iii tfcefci---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- фермаларында осы кезде 13,9 мьщ ipi кара, 130,7 мын, кой мен ешю, 3,5 мьщ жылкы багып-кагылды. Мунда келешекте ipi караны 30 мыщ а, кой мен еш юш 400 мыцга, жылкыны 6 мыцга жетюзу кезделдк Аудан орталыгы Токаш Бокин атындагы совхоздьщ орталык усадь- басы Акши селосы болып белплендк Жаца щрылган ауданда еткен алгашкы партия конференциясы жайындаеы макала облыстык, «Жет1су» газеттде жарык, кврген екен. Сол кездег! к,алыптаск,ан жаедайдан хабар беретш, бугтде тарих к,ой- науына кеткен бул шара жайындагы мак,аланы сол к,алпында бергендг жвн KepdiK. ICKE СОТ, ЖАЦА АУДАН / Курmi аудандык, партия конференциясынан Киырына коз жетпес кен дала ак керпесш лактырып тастап, Tip- ш ш ктщ дабылын каккан кез. Кырда кой коздап, шопан кауым мой- ын бурмас 6ip кызыкка енгендей. Торгайлар коктем энш салады. Кун де 6yriH ерекше жарасты кабакпен жадырап тур. Ал, Акши селосы тургындарыныц к е ц ш будан да кетерщю едк Транспоранттар, уран- дар LniHin, мерекелщ кещ л-куйдщ музыкасы шалкиды. Ойткеж мун- да KypTi аудандык партия конференциясы отпек. Юммен сейлессец де Казак ССР Жогаргы Сове-ri Президиумыныц успм1здеп жылгы 10 марттагы KypTi ауданын куру ж еш нде ri Указына риза ce3iMiH бш- д1редк Аудан келеш еп ж 0нiндeгi келел! ойларын толгай кeцeceдi. Иэ, оз алдына отау тжкен ауданныц бугшнен ертещ ерекше, келе- rneri толымды табыстар биш не карай жетелейдк Ka3ip оныц курамына Бар1баев, Токаш Бокин атындагы, «Куйган», «Топар», «Желторацгы», «Бозой», KypTi», «Айдарлы» совхоздары, «1-Балкаш», «Достижение» балыкшы колхоздары, Баканас ондатр кэсш ш ш гш щ бел1мшеа ендк Ауданныц жер келем1 — 17,3 мыц шаршы километр, халкы — 15 мыц, ericTiK келем1 —56 мыц гектар. KypTi аудандык партия конференциясында Казакстан КП облыс­ тык комитетшщ 6ipiHini секретары А. Аскаров жолдас «КПСС XXIV Cbe3i шеппмдерше сэйкес аудан экономикасы мен мэдениетш одан epi дамытуда аудан партия уйымдарыныц мшдеттер1 туралы» баянда- ма жасады. — Ж аца эю мш ш к-экономикалык ауданныц курылуы, —деп атап Kepcerri баяндамашы, — партиямыздыц лeниндiк Орталык Комитет! мен Совет уыметш щ , Казакстан Компартиясы Орталык К ом итет мен

республика ую метш щ астаналык облыстьщ экономикасы мен меде ние-riн одан epi еркендетуге, ецбекшш ердщ эл-аукатын арттыруга де ген камкорлыгыныц айкын айгагы. Ал, мундай камкорлыкка аудан ецбеккерлер1 есел1 ецбепмен жауа 6epin, бул жерд1 береке-молшылыкка белеу1 керек, сейтщ бесжылды тапсырмаларын жене Советпк С оциалиста Республикалар Одагыны курылуыныц 50 жылдыгы курметше кабылдаган социалист! к мшде! темелерш абыроймен орындауы тшс. MiHe, осы ой баяндамада да, ж£ рыссезге шыгып сейлеушшердщ сезш де де жел1 тартып отырды. Аудан шаруашылыктары еткен бесжылдыкпен салыстыргащ астык енд1рудщ жыл сайынгы орташа мелшерш 33 процент, сут ег д!руд1 53,5 процент, ет енд1руд1 15 процент, жун ещцруд1 22 процег арттыруды кездеп отыр. Овощ, картоп жене мал азыгындык дакылда ещцру де едеу1р кебейтшуге тшс. Дещц дакылдар мен кеп жылдык ш еп erici н! н келем1 75 мыц геь тарга, соныц iцпнде дещц дакылдар еп сш щ колемi 50 мыц гектар жетюзшедк Суармалы жерлерден гектарына 25 центнерден ешм аль нады. Астык ещцру 70 мыц тоннага жетюзшедк Ал муныц e3i мг санын кебейтуге мумющцк бередк 1975 жылга дешн куртш ктер i Караны 20 мьщга, оныц т ш д е сиырды 6 мыцга, кой мен ешюш 2' мыцга, жылкыны 4,5 мыцга жетюзуд1 кездеп отыр. Аудан келешегше кез жупртсек, ец алдымен курылыс жумыст рыныц каркынмен ж урпзш етш ш е, деулетке сай сеулетт! уйлерд салынатынына куменданбаймыз. Бул жылдарда 1280 орындык ме] теп, оныц ш ш де Токаш Бокин атындагы, «Куйган», «Бозой», «Т пар» совхоздарыныц еркайсысында 320 балага арналган мекте KypTi», «Ж елторацгы » совхоздарында 510 орыны бар балалар ба шалары пайдалануга бершедь Келес1 жылы халыкка турмысть кызмет керсететш 60 жумыс орны бар комбинат, кептеген тургь уйлер салынады. Осы бесжылдыкта аудандагы елд1 мекендердщ арасындагы кат] нас жолдары жаксартылады. Ол уннн 46 километрлж Акши-Айда лы, узындыгы 109 километр Калшецгел-Топар, узындыгы 170 кил метр Ж елторацгы-Топар-Балатопар-Куйган жолдарын салу шапш; каркынмен журпзшедк Ауданда автобус катынасы, телефон байдан сы жаксарады. Узындыгы 153 километр Бозой су кубыры таяу уакытта пайдал нуга бершедк Ал, муныц 03i елд1 мекендерд1 ауыз су мен камтамасыз е проблемасын шешед1, 200 мыц гектар жайылымдыкты суландырады

Р ~ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- “Киелб tc<fjk*tii г/ее/Ы Биылдьщ eaiнде де аудан енбеккерлерш щ алдында кыруар мш- деттер тур. Егшнен мол он1м алынып, мал шаруашылыгы ошмдерш ещцру бурынгыдан арта туседк Ж ана жерлер игершедь курылыстар салынады. MiHe, осы жерде 23 бастауыш партия уйымына 6ipirin отыр­ ган ауданнын 638 коммунист авангардтык роль аткарып, жаца меже- лердщ бшгше ецбекшшерд1 бастай бшулер! керек. Ол ymiH аудан партия уйымдары ездерш щ ю керлш н арттырып, коммунистерд1 ша­ руашылыктыц шешунп шептерше орналастыруды назардан тыс кал- дырмаганы макул. Ойткеш, баяндамада атап керсетшгеншдей, ауыл шаруашылыгы ещ црюш оркендетуде ол1 де болса елеул1 кемшипктер орын алып отыр. Мал басы баяу кобеюде, ер жуз аналыктан алына- тын телдщ саны аз, eriHHin шыгымдылыгы томен, мал шаруашылыгы ешмдерш ещцру бар мумгащцкке сай емес. Сондыктан аудан партия уйымдарыныц жумысын ширату ец 6ipiHini кезектеп мшдет. Партия уйымдарыныц алдында каншалыкты курдел1 мшдеттер турганын конференция делегаттары терец ce3iHeTiHiH бвдцрдк Олар жерд1 игеру, мал басын кобейту, селоларды коркейту, халыкка кызмет керсетуд1 жаксарту iciHe тжелей араласып, сол аркылы жаркын келе- шектщ Heri3iH калайтындыктарын айтты. Конференцияда 6ipiHini болып соз алган «Куйган» совхозы парт- комынын секретары К. Кепбаев шаруашылыкты оркендету перспек- тивасына токтала келш, каз1р соци алиста жарыстыц epic алып оты- рганын, ецбекпплердщ бесжылдык тапсырмаларын орындауга деген ынтасы ерекше екенш атап айтты. —K,a3ip мал жаппай телдей бастады, —дед1 ол, —коммунистер осы мацызды науканныц басы-касында жур. Жет1 мыцга тарта саулык телдед]. Мал басы аман. Сакманшылар арасында социалиста жарыс уйымдастырылды. Озгандарына беретш акшалай сыйлыгымыз бар. —Откен жылы астык, ет, жун сату жоспарларын орындадык, —дед! будан кешн сез алган «Айдарлы» совхозыныц директоры Д. Нуров. - BipaK табыстар тасасында кем ш ш ктердщ де бар екеш н конферен­ ция делегаттарынан жасыра алмаймыз. Эр гектардан алынатын ешм ел! томен. Былтыр эр гектардан 7,5 центнердщ орнына 7 центнерден астык жинадык. Bip центнер кой етш щ езш дж куны 59 сомныц орны­ на 79 сом болды. Одан epi шешен еткен жылдар сабагынан корытынды шыгара оты- рып, жаца табыстарга жететшджтерш биццрдк Ол ушш eric келемш 500 гектарга арттырып, жоспардан тыс астык сататындыктарын, совхоз орталыгын одан epi квpкeйтeтiндiктepiн айтты.

Конференцияда, сондай-ак;, «Желторацгы» совхозыныц директорь Н. Оксжбаев, «KypTi» совхозыныц тракториа Б. Аюпов, Токаш Бокш атындагы совхоздыц директоры К. Исламов, «I-Балкаш» колхозыньп председател1 С. Тем1рбеков, Бор1баев атындагы совхоз парткомыньн секретары К- Ж уш сов, «Айдарлы» совхозыныц шопаны Т. Абайдш данов жолдастар экономика мен модениетп оркендету Ж0нiндeг жоспарларын айтып, жаца ауданныц гулденуше оз коллективтершй зор улес косатындыктарын бiлдipдi. Жайылымдыкты жаксарту —мал шаруашылыгын оркендетуге апа ратын жол eKenine «Изен» шаруашылыгыныц директоры В. Ж улин е: с езiнде токталып o rri. Бесжылдьщтыц аягына дешн ауданда 150 мьн гектар жайылымдык жаксартылуга тшс. Ол ушш табиги шоптердп тукымын жинау мен себудщ зор мацызы бар. Ш аруашылык каз1рдп озшде бул icKe Kipice бастаган. BipaK кейб1р совхоз басшылары жай ылымдыкты жаксартуга мэн бермей отыргандыгын ол орынды сынады Конференция К П СС XXIV съез1 шепимдерше сойкес аудан эконо микасы мен мэдениетш оркендетуге, тогызыншы бесжылдык тапсы рмаларын мултжскз орындауга, СССР-д1н 50 жылдык MepeKeciH лай ыкты карсы алуга багытталган карар кабылдады. Сондай-ак конференция аудандык партия комитетшщ курамын аудандык партия уйымынын тексеру комиссиясын сайлады. Конференция ж умысы на Казакстан КП Орталык Комитет1н1н ин сиекторы К- Закирьянов катысып отырды. Конференция соцында делегаттар партиялык гимн —«Интернаци оналды» орындады. 1ске сот, жана аудан! Б. МУСИН а р на улы muiiuiM i Алгашкы еткен Kypmi аудандык, партия конференциясында ауданды, партия комитетшщ щурамы белгш болды. Жаца ауданныц тыныс-rnip ш ш гт жандандыруга белсене атсалысып, тыцга турен салган азамат тардыц mi3miH толык,тай жариялап отырмыз. КАЗАХСТАН КП KYPTI АУДАНДЬЩ КОМИТЕТШЩ KYPAMbI Аудандьщ комитеттщ мушелер1 Абаев А. К. Абайдшданов Т. Абдрахманова А.

Аманбеков К. Эубэьаров Т. К,. Балабеков А. И. Балапанов JI. С. Балтагараев С. Бастаубаев К,. Б. Бидайшиева Б. Васюк М. И. Дэуренбеков Б. Досанов К,. Досымбаев Ж. Егшбаев Б. Ж. Ж акыпов К,. Ильичев С. Е. Исламов К. Б. Кдзиев Э. Кдрабалин Т. Кнерик В. П. Квпбаев К. Лим Н. С. Медеуова С. А. Муздапаров Н. Мустафина Д. Нуров Д. 0кс1кбаев Н. 0м1ргалиев К. К,. Ракымбекова С. Рысадшова П. Сагалова Б. А. Салкынов С. Сатыбалдиев Ж. Т. Султанбекова М. Тем1рбаева Б. Тем1рбеков С. Тольщбаев А. Турысжанов Б. А. Туякбаев Ж. И. 0тебаев А. К. Химченко В. Г.

Ш эрш ов Т. Ш атенов Ш. А. Ш олпанкулов Б. Аудандьщ комитеттщ мушелшне кандидаттар Абсатаров С. Аюпов Б. Ыскаков С. F. Кудашев Б. Ы. Ощарбаев К. Хамитов Н. Черногоров И. И. Аудан партия уйымы тексеру комиссиясыныц курамы Бейсембаев Т. Ботбаев Ш. Дуйсенбеков 0. Ж уш сов К,. Павлова С. И. Сивохо И. JI. Султанов Б. KypTi аудандьщ партия комитетшщ пленумы Осы наурыз айыныц сонында KypTi аудандык партия ком итет уйымдастыру пленумы болып e rri. Онда Казакстан КП KypTi ауд дык комитетшщ 6ipiHini секретары болып Б. А. Турысжанов, сек тарьлары болып С. Е. Ильичев, К- Б. Бастаубаев сайланды. Ауд дык партия комитетшщ бюро мушелер1 болып Б. А. Турысжан С. Е. Ильичев, К- Б. Бастаубаев, К. К- 0м1ргалиев, Т. К- Эубэюр J1. С. Балапанов, Б. Ж. Епнбаев, К. Б. Исламов, Б. А. Сагал* сайланды. Пленум аудандык партия комитетшщ уйымдастыру-партиял жумыс бел1мшщ м ецгеруш ш гш е А. И. Балабековт1, насихат ж< уп т бол1мшщ мецгеруншпгше А. К. Отебаевты, жалпы бол1мнщ м< герушиппне Б. Ы. Кудашевты 6eKiTTi. Пленумньщ жумысына Казакстан КП Алматы облыстык ко» TeTiHiH 6ipiHnii секретары А. Аскаров, Казакстан КП Орталык Ко» тетш щ инспекторы К- Закирьянов катысып отырды.