Серікбай қажы Ораз "Ұлы дала төсіндегі ислам"

Абд әл-Ғаффар Шамсутдинов (1884-1953) Ташкент қаласында өткен Возглавлял Казахстан- Abd al-Gaffar Sham- Орта Азия мұсылманда- скую делегацию во вре- sutdinov was the head рының алғашқы құрыл- мя проведения первого of the delegation of тайына Қазақстан делегациясын Центрально-азиатского мусуль- Kazakhstan in the first Central Asian Абд әл-Ғаффар Шамсутдинов манского съезда, проходившего Muslims Congress in Tashkent. As a бастап барған болатын. Құрыл- в городе Ташкент. По окончании result of the founding, Abd al-Gaffar тай нәтижесінде Орта Азия және съезда Абдулгаффар Шамсутди- Shamsutdinov was appointed as Қазақстан мұсылмандары діни нов стал председателем Казах- the Chairman of the Kazakhstan’s басқармасына қарасты Қазақстан станского казията при Централь- Supreme Administrative Board for қазиятының төрағасы болып Абд но-Азиатском и Казахстанском Religious Affairs of Central Asia and әл-Ғаффар Шамсутдинов тағайын- духовном управлении. Kazakhstan. далады. Родившийся в 1884 году в го- Born in Ust-Kamenogorsk in 1884-жылы Өскемен қаласын- роде Усть-Каменогорске Абдул- 1884, Abd al-Gaffar Shamsutdinov да дүниеге келген Абд әл-Ғаффар гаффар Шамсутдинов был одним was one of the wise men of his time Шамсутдинов сол кездегі қазақ из наиболее одаренных ученых в studying the religious doctrine in даласындағы діни ілімді жетік казахских степях, постигших ре- the Kazakh steppes. Abd al-Gaffar, меңгерген ғұламалардың бірі еді. лигиозную науку. Углубив свои who has improved his education in Қазан қаласындағы медреседе знания Абдулгаффар в 1946 году madrasah in Kazan, has been working білімін жетілдірген Абд әл-Ғаффар также был имамом города Алма- as the Imam of Almaty since 1946. 1946-жылдан бастап Алматы қа- ты. Знавший наизусть Священный An intelligent man, who learned ласының имамы қызметін де қоса Коран, он внес большой вклад в the Holy Quran, made a success атқарады. Қасиетті Құран Кәрімді распространение Исламской рели- in the prosperity of the Islamic жатқа білген зиялы азамат қазақ гии в казахских степях. Он много religion in the Kazakh steppes. He даласындағы Ислам дінінің қайта путешествовал, знакомился с де- traveled around the country, and got гүлденуі жолында жемісті етті. Ел ятельностью новых открывшихся acquainted with the newly-opened аралап, жаңадан ашылған мешіт мечетей, также стал участвовать в mosques, and paid close attention жұмыстарымен танысып, білікті обучении имамов и мулл. to the training of qualified imams- имам-молдалар даярлау істеріне В 1952 году в возрасте 78 лет mullahs. көп көңіл бөлген. Абдулгаффар Шамсутдинов, яв- In 1952, Abd al-Gaffar Абд әл-Ғаффар Шамсутдинов лявшийся первым в истории ка- Shamsutdinov appointed Saduakas 1952-жылы өз орнына Сәдуақас захской степи казием, назначил Gylmani to be a kazi in his place. Ғылманиды қази етіп бекіттіреді. вместо себя Садуакаса Гылмани. В Thus, at the age of 78, Shamsutdinov, Осылайша, қазақ елінің алғашқы июне следующего года Шамсутди- who was the first Kazakh’s kazi, қазиы болған Шамсутдинов 78 жа- нов скончался в городе Алматы. handed the religious service to his сында дінбасылық қызметті өзінің pupil. In the June of next year, he ізбасар шәкіртіне табыстайды. Ке- died in the Almaty. лер жылдың маусым айында Ал- маты қаласында дүние салады. 151

Сәдуақас Ғылмани (1890-1972) Қазақ халқының көр- Государственный и рели- The prominent public and некті қоғам және дін гиозный деятель Садуакас religious figure of the Гылмани родился в 1890 Kazakh people, Saduakas қайраткері Сәдуақас году в Акмолинсой области в мест- Gilmani, was born in 1890 in ности Малтабар в Ерейментау. Об- Malatabar, Ereymentau, Akmola Ғылмани 1890-жылы Ақмола об- учившись арабскому языку у деда, region. The Saduakas Gylmani Садуакас Гылмани в своем жиз- wrote in his biographic novel that, лысына қарасты Ерейментаудағы ненном повествовании говорил, he first learned Arab language from что обучался у муллы Байдуйсен hisgrandfather, and improved his Малтабар деген жерде дүниеге на джайлау Чарыкты. С ранних лет knowledge from the Baidyuisen он рос одаренным из-за чего его mullah in Sharykty jaylau. He grew келген. Араб тілін атасынан үй- прозвали «бала молда», и начал up a clever boy, and at the age of обучать учеников в селах Тасбака 14 he was called a «boy mullah», ренген Сәдуақас Ғылмани өзінің и Омирзак. Однако осознав недо- after he began to teach pupils from статочность своих знаний, Саду- the villages of Tasbak and Omirzak. өмірбаяндық жырында Шарықты акас Гылмани через год приехав However, a year later he understand к аулу торе, взялся за занятия у that his knowledge was not enough жайлауындағы Байдүйсен молда- муллы Айтмагамбета. После этого and after he came to the village он поступил в медресе Актамак and began taking a lesson from the дан білімін жетілдіргенін жаза- калпе в селении Толенгит, и обу- Aitmagambet mullah. Then he went чался в ней в течении шести лет. to the Aktamak Chalpe Madrassah ды. Жастайынан зерек өскен ол Таким образом, открыв духовные in the village of Tolugit in Toygankol познания у мулл в казахской сте- and spent six years studying. Thus, 14 жасында «бала молда» атанып, пи, Садуакас остановился на обу- he started teaching in the Silte чении учеников в медресе имени madrasah, after getting religious Тасбақа, Өмірзақ ауылдарында Сылети. knowledge from the mullahs of Kazakh steppe. шәкірт оқыта бастайды. Дегенмен, өз білімінің олқылығын аңғарған Сәдуақас Ғылмани бір жылдан соң төре ауылына келіп, Айтмағам- бет молдадан сабақ алуға кіріседі. Осыдан соң Тойғанкөл маңындағы Төлеңгіт ауылындағы Ақтамақ қалпе медресесіне түсіп, алты жыл уақытын оқуға арнайды. Осылай- ша, сол кездегі қазақ даласындағы молдалардан діни сауатын ашып, білімін жетілдірген Сәдуақас ұс- таздыққа ден қойып, Сілеті медре- сесінде шәкірт оқытуымен айна- лысады. 152

1916-жылғы ұлт-азаттық кө- Во время восстания 1916 года The Saduakas Gylmaniwas forced теріліс кезінде көзге түсіп, басы попал под подозрение, и после to abandon the madrasah service, дауға қалған Сәдуақас Ғылмани ему пришлось оставить педаго- because he had been in trouble for медресеседегі ұстаздық қызметін гическую деятельность в медресе. the national liberation rebellion of тастауға мәжбүр болады. Алайда, Однако, он как и представители 1916. However, hespends his energy сол замандағы халық алдындағы интеллигенции Алаш, которые on education, like other Alashs’ мақсат-міндеттерін жіті сезінген осознали свою цель и обязанности intelligentsia, who understand the өзге де Алаш зиялылары тәрізді перед казахским народом, вложил aims and responsibility to the people Сәдуақас та өзінің күш-қайратын немало усилий в просвещении. of that time. Because of this works, ағарту саласына жұмсайды. Алай- Ученый переводчик, просветитель scientist translator, the enlightener да, аудармашы ғалым, ағартушы из-за своих трудов в 1929-1946 poet, was exposed to political ақын осы еңбектері үшін 1929- годах побывал в политических repressions from 1929 to 1946. While 1946 жылдар аралығында саяси репрессиях. Находясь в Западной struggling in Western Siberia, he қуғын-сүргінге көп ұшырайды. Сибири он не покладая рук тру- served with his talent by bringing the Батыс Сібірде бас сауғалай жүріп дился, чтобы донести до простых Islamic values to the people. те Ислам құндылықтарын халыққа людей исламские ценности. жеткізу жолында бойындағы бар дарынымен қызмет етеді.  Сәдуақас Ғылмани мен Жақия Бейсенбайұлы. 1968 жыл.  Садуакас Гылмани и Жакия Бейсенбайулы. 1968 год.  The Saduakas Gilmani and Zhakiya Beisenbayuly. 1968. 153

 Астана қаласындағы «Сәдуақас Ғылмани» мешіті.  Мечеть «Садуакаса Гылмани» в городе Астана.  The «Saduakas Gulmani» mosque in the city of Astana.  Сәдуақас қажы Ғылмани қолжазба еңбектері.  Рукописные работы Садуакаса кажы Гылмани.  Handwritten works of Saduakas haji Gulmani. 154

1946-жылы елге оралған Сәду- В 1946 году, возвратившись In 1946, he returned to the на родину, Садуакас Гылмани по country, and began his activity as the ақас Ғылмани Қазақ қазиятының настоятельству председателя Ка- imam of Akmola by the suggestion захского Казията Абдулгаффара of the Chairman of the Kazakh төрағасы Абд-әл-Ғаффар Шам- Шамсутдинова стал имамом го- Kaziyat Abd al-Gaffar Shamsutdinov. рода Акмола. В эти годы он сделал During those years, he has worked сутдиновтың ұсынысымен Ақмо- много трудов в духовном просве- productively in the field of religious щении, и оставил безвозмездный education and left an unprecedented ла қаласының имамы қызметіне вклад будущему поколению. По legacy for the future generations.In воспоминаниям родной дочери the memo of the scientist’s daughter кіріседі. Осы жылдары ол діни ученого Амины Садуакасовны по- Amina Sadvakasova, was told that, следние двадцать лет своей жизни from 1946, her father devoted ағарту саласында өнімді еңбек начиная с 1946 года он посвятил twenty years to the «Arabic-Kazakh в написании «Арабско-казахского explanatory dictionary». It is worth етіп, келер ұрпақ үшін теңдессіз толкового словаря». mentioning that this work, covering about 110 thousands of words that мол мұра қалдырады. Ғалымның Также ученый просветитель is in fact the work of one whole оставил немало других ценных academy. туған қызы Әмина Сәдуақасқы- трудов. Если верить предстмерт- ному высказыванию ученого, то он He had left other more important зының естелігінде 1946-жылдан написал «42 книги об Исламской heritages. According to the legacy of религии». Среди них изданные the scientist left before his death, he бастап жиырма жыл ғұмырын известные нам «О Коране против had written «14 books about Islam». обвинения и лжи» и «Собранные Among those, we have seen printed «Арабша-қазақша түсіндірме из уст народа». Также работая в пе- version of the works as «Against lies реводческом деле ученый перевел and falsehood about the Quran» and сөздік» жасауға арнағаны айтыла- на казахский «Мир и войну» и «За- «The collection of oral narratives». коны в разных странах о религи- A researcher working in the field of ды. 110 мыңға жуық қамтыған бұл озном учении» Махмуда Шалута. translationhad translated such works Также перевел известную «Калила as «Peace and War» by Mahmud еңбектің білдей бір ғылым акаде- и Димна». Участвовал в переводе с Shalut, and the documents as арабского на казахский сочинений «Religious Legislation on Religious миясына артылар жүк екенін ай- аль-Фараби по заказу Казахской Beliefs» to the Kazakh language. He научной академии. Кроме того, в also made a translation of famous тып жатудың өзі артық етер. некоторых источниках сообщает- «Kalila and Dimna» into Kazakh ся о написании им «Религиозной language. On behalf of the Academy Ағартушы ғалым артына бұдан педагогики» и подготовки теоло- of Sciences of Kazakhstan, he takes a гического труда «Вопросы из горо- part in translations of the Al-Farabi’s өзге де құнды дүниелер қалдырған. да Парижа». work directly from Arabic language into the Kazakh language. According Ғалымның дүние салар алдындағы to some data, he has written a book called «Religious Pedagogy» and has өсиетіне сүйенсек, «Ислам діні ту- developed a theological work called «Questions from Paris». ралы 42 кітапша» жазған. Олардың ішінде баспа бетін көрген бізге белгілері – «Құран туралы жала мен өтіріктерге қарсы» және «Ел аузынан жиған-тергендер» еңбек- тері. Аударма саласында өндіре жұмыс істеген ғалым Махмұт ша- луттың «Бейбітшілік пен соғыста» еңбегін және «Діни ғибраттар ту- ралы түрлі мемлекеттерде шыққан заңдар» сынды құжаттарды қазақ тіліне тәржімалаған. Әйгілі «Кә- лила мен Димнаны» қазақ тілін- де сөйлетеді. Қазақстан Ғылым академиясының тапсырмасымен әл-Фараби шығармаларын араб тілінен тікелей қазақ тіліне ауда- руға атсалысады. Сондай-ақ, кей- бір деректерде оның «Діни педого- гика» атты оқулық жазып, «Париж қаласынан сұрақтар» деп атала- тын теологиялық дүние әзірлегені айтылады.  Сәдуақас қажы Ғылманидың жазу машинкасы.  Печатная машинка Садуакаса кажы Гылмани.  Typewriter of Saduakas haji Gulmani. 155

1946-жылдан бастап елдегі діни Начиная с 1946 года, начав ве- The Saduakas Gylmani, who қызметке кіріскен Сәдуақас Ғыл- сти религиозную деятельность began his religious service in the мани осы жылдары жұма намаз- среди населения, Садуакас Гыл- country since 1946, started writing дарына арналған уағыздар жазып, мани в эти годы писал проповеди preaching for the Friday Prayers and иманшарт негіздерін жазбаша та- для пятничных намазов, уделял focuses distribution of fundamentals ратуға көп көңіл бөледі. Саналы большое внимание распростра- of faith in a written version.The ғұмырын Ислам дініні гүлденуі нению писменных основ морали first «Mawlid zhyry» in the Kazakh жолына арнаған Сәдуақас Ғылма- Ислама. Посвятив свою сознатель- steppewas written by a man who ниұлының қаламынан қазақ дала- ную жизнь процветанию Ислам- had devoted his life to the path of сындағы алғашқы «Мәуліт жыры» ской религии из под пера Садуа- prosperity of Islam. At present, his да туындаған болатын. Қазіргі каса Гылмани появилась первая в scientific works have been gradually таңда ғалым еңбектері біртіндеп казахской степи «Поэма Маулид». printing, and his legacy was offered баспа бетін көріп, артында қалған В настоящее время труды ученого to the public by the volumes. том-том мұралары халық игілігіне продолжают издаваться, и многие ұсынылуда. его произведения представлены The Saduakas Haji Gylmani, who широкому кругу читателей. has served as the imam of Akmola for Алты жылға жуық Ақмола қа- almost six years, began his service at ласының имамы болып қызмет В течении шести лет Садуакас the proposal of the Kazakh kazi Abdu атқарған Сәдуақас қажы Ғылмани Гылмани, занимая должность има- al-Gaffar Shamsutdinovin 1952. 1952-жылы сол кездегі Қазақстан ма города Акмола, в 1952 году по The poet, translator, prominent қазиы Абд әл-Ғаффар Шамсутди- предложению Казахстанкого ка- public figure and religious figure, новтың ұсынысы бойынша қа- зия Абдулгаффара Шамсутдинова the Hadith scholar Saduakas Haji зилық қызметке кіріседі. Ақын, вступил в должность кази. Поэт, Gylmani honorably fulfilled the work аудармашы, көрнекті қоғам және переводчик, видный обществен- assigned to him in this service for 20 дін қайраткері, хадисші Сәдуақас ный и духовный деятель, хадисо- years. On April 24, 1972, the scientist қажы Ғылмани өзіне жүктелген вед Садуакас Гылмани в течении was buried in the Kensay cemetery in бұл қызметті 20 жыл бойы абы- 20 лет исполял возложенную на the Almaty city. роймен атқарып келді. 1972 жылы него обязанность. Он скончался 24 24-сәуірде Алматы қаласында дү- апреля 1972 году в городе Алма- ниеден озған ғалымның сүйегі сол ты и был похоронен на кладбище шаһардағы Кеңсай зиратына қой- Кенсай. ылды. 156

 Сәдуақас Ғылмани мен Жақия Бейсенбайұлы «Бурабай» курортында. Көкшетау қаласы, 1958 жыл.  Садуакас Гылмании Жакия Бейсенбайулы на курорте «Бурабай». Город Кокшетау. 1958 год.  Saduakas Gilmani and Zhakiya Beisenbayuly are in «Borovoye» resort. Kokshetau city.  Сәдуақас Ғылмани отбасымен.  Садуакас Гылмани с семьей.  Saduakas Gilmani with his family. 157

Жақия қажы Бейсенбайұлы (1932–1997) Қазақ елінің руханиятын- Вдуховности казахского One of the most famous дағы есімі ерекше құр- народа уникальная лич- names in the spirituality метпен аталатын тұлға- ность, чье имя пользова- of Kazakh nation is лардың бірегейі – Жақия қажы лось особым почтением, – Жакия Zhakiyakazhy Beisenbayuly. He was Бейсенбайұлы. Ол 1932-жылы кажы Бейсенбайулы. Он родился born on June 25, 1932 in the Kazakh 25-маусым күні Омбы шаһарының 25 июня 1932 года в ауле Казах Лю- village of Lyubin district, located on күнгей жағында орналасқан Лю- бинского района, расположенного the slopes of the city of Omsk. бин ауданындағы Қазақ ауылында в южной стороне города Омск. Thanks to Saduakas Ghilmani, дүниеге келген. Жакия кажы, получив рели- the ruler of the Kazakhstani Қазақстан мұсылмандары қа- гиозную грамоту благодаря под- Muslims, religious Zhakiyakazhy зиятын басқарған Сәдуақас Ғыл- держке Садуакас Гылмани, кото- Beisenbayuly was educated in the манидің қамқорлығы арқасында рый возглавлял казият мусульман renowned medrese «Mir Arab» in діни сауатын ашқан Жақия қажы Казахстана, закончил знамени- Bukhara, and later he improved his Бұхара қаласындағы атақты «Мир тый медресе «Мир Араб», нахо- education at the Sharigat Faculty of Араб» медресесін бітіріп, кейін Да- дящегося в городе Бухара, после the University of Damascus. маск қаласындағы университеттің совершенствовал образование в «Шариғат» факультетінде білімін факультете «Шариғат» («Шарият») жетілдірген. университета города Дамаск. 158

 Бұқарадағы «Мир араб» медресесінің  Выпускники медресе «Мир араб» в  The Graduates of the «Mir Arab» madrasah түлектері. Ортада Орта Азия мұсылмандары Бухаре. В центре муфтий религиозного in Bukhara. The Ziyouddin Babakhanov, the діни басқармасының мүфтиі Зияуддин управления мусульман Средней Азии mufti of the Central Asian Muslims Religious Бабаханов. Сол жақтан бірінші Жақия Зияуддин Бабаханов. Первый слева Жакия Administration. From left there is Zhakiya Бейсенбайұлы. 1968 жыл. Бейсенбайулы. 1968 год. Beisenbayuly. 1968.  Жақия Бейсенбайұлының «Мир Араб» медресесін тәмамдаған кезі.  Время окончания учебы Жакии Бейсенбайулы в медресе «Мир араб».  The Zhakiya Beysenbayuly graduated from the madrasa «Mir Arab». 159

Білімі толысып, біліктілігі Получивчивший образование Being educated Zhakiyakazhy артқан Жақияны Бейсенбайұлы и приумноживщий знания Жа- Beisenbayuly was appointed to the 1972-жылдың желтоқсанында қа- кия Бейсенбайулы был назначен position of the religious service зилық қызметке тағайындалып к службе кази в декабре 1972 года in December 1972, and he was 1979-жылдың қазан айына дейін и с честью исполнил возложенные accompanied by his mandate until өзіне тапсырылған міндетті абы- на него обязанности до октября October 1979. In 1979 the nobleman роймен атқарып шығады. Саналы 1979 года. Посвятивший свою со- who devoted his life to the path of ғұмырын Алла жолына арнаған знательную жизнь пути Аллаха, Allah passed the post of the religious асыл тұлға 1979 жылы қазилық благородная личность, сдав службу service and he became a head imam қызметін тапсырып, халықтың кази в 1979 году, по спросу наро- of the mosque in Kokshetau city at сұрауымен Көкшетау қалалық да был назначен главным имамом the request of the people. Until the мешітіне бас имам болып тағай- Кокшетауской городской мечети. end of his life he served as an imam ындалды.. Өмірінің соңына дей- До конца своей жизни исполнял in this mosque. In 1997 the body of ін осы мешітте имамдық қызмет службу имама в данной мечети. В the deceased person was buried in атқарды. 1997-жылы дүние салған 1997 году тело покойного было по- his favorite city Kokshetau. марқұмның денесі өзінің сүйікті хоронено в любимом городе Кок- қаласы Көкшетауға қойылған. шетау.  Ташкент қаласындағы діни басқарма ғимаратының алдында. Солдан оңға қарай Жақия Бейсенбайұлы. 1976 жыл.  Перед зданием религиозного управления города Ташкент. Слева направо Жакия Бейсенбайулы. 1976 год.  In front of the religious administration building in Tashkent. From left to right is Zhakiya Beisenbayuly. 1976 year. 160

 «Әл-Азһар» университетінің ректоры Мұхаммад Анғаам және шетелдік қонақтарды Алматы қаласымен таныстыру үстінде. 1973 жыл.  Во время ознакомления с Алматы ректора университета «Аль-Азхар» Мухаммеда Ангаама и зарубежных гостей. 1973 год.  The rector of «Al-Azhar» University Mohammad Angaam and foreign guests are introducing the city of Almaty. 1973 year.  Шейх Мұхаммад Анғаам мен Жақия қажы Бейсенбайұлының кездесуі. 1974 жыл.  Встреча шейха Мухаммеда Ангаама и Жакии Бейсенбайулы. 1974 год.  Meeting of Sheikh Muhammad Angaam and Zhakiya hajji Beisenbayuly. 1974 year. 161

ҚАЗАҚ МҮФТИЯТЫ ҚҰРЫЛДЫ! ОБРАЗОВАНИЕ КАЗАХСКОГО МУФТИЯТА THE ESTABLISHMENT OF THE KAZAKH MUFTI! 1990-жылдың 12-қаңтары! 12 января 1990 года! Имен- January 12, 1990! It was on this Дәл осы қасиетті жұма күні но в эту священную пят- holy Friday that a significant қазақ елінің тарихындағы ницу произошло важное event in the history of the айтулы оқиға орын алған болатын. событие в истории казахского Kazakh people took place.It was a Алматы қаласындағы Орталық народа. Для общины мусульман, day of white ducklings for a crowd мешітке жиылған жамағат үшін собравшаяся в Центральной ме- of people in the Central Mosque in «ақ түйенің қарны ақтарылған» чети города Алматы, этот день Almaty! It was the day of «profusion» күн болды! Олар дәл осы күні Қа- стал особенным. Они узнали ра- for a crowded audience at the зақстан қазиятының Орталық достную весть о том, что именно Central Mosque in Almaty. They Азия мұсылмандарының діни в этот день Казахстанский казият heard the news that the same day, басқармасынан бөлініп шығып, отделился от духовного управле- the Kazakh kaziyatwas separated Қазақстан мұсылмандарының ния мусульман Центральной Азии from the Muslim Board of Central діни басқармасы болып қайта и преобразовался в Духовное Asia and was re-established as a құрылғаны туралы қуанышты ха- управление мусульман Казахста- religious administration of the барды естіген еді. Осы кезге дейін на. Радостное известие о том, что Muslims of Kazakhstan. The Kazakh Орталыққа жаутаңдаумен болған судьба казахских верующих, до се- religion, which was depended on қазақ дінінің тағдыры енді өзіне годняшнего дня находящихся под the Center, has a freedom now. The берілгені сүйінші хабар қазақ да- управлением Центра, теперь в соб- news about it, was spread to the ласының түкпір-түкпіріне желдей ственных руках, распространилась whole Kazakh steppes. The religious есіп тарап жатты. Еліміздің тәуел- по всем уголкам казахской земли. freedom, which was preceded before сіздігінен ерте келген дін еркінді- О свободе в управлении религией, the independence of the country, гін сол күні өткен Қазақстан мұ- наступившаяся раньше чем неза- the Ratbek Haji Nysanbayuly, was сылмандарының І Құрылтайында сивимость страны, объявил Ратбек elected as mufti at the first congress мүфти болып сайланған Рәтбек кажы Нысанбайулы, выбранный of the Kazakhstani Muslims. қажы Нысанбайұлы жариялаған муфтием на І Курултае мусульман еді. Казахстана. 162

Бес мемлекеттегі Ислам дінінің Перед муфтиятом казахско- By being the place, where the тағдыр тоғысқан Орта Азия және го народа, вышедшего из состава fate of the Islam of five countries Қазақстан мұсылмандары діни Духовного управления мусульман come together, which separated from басқармасынан өз еншісін алып, Средней Азии и Казахстана, ко- the Central Asia and Kazakhstan бөлек шыққан қазақ елінің мүф- торый решал судьбу исламской Religious Administration of Muslims, тиятында алдында сол кезде тұрлі религии в пяти государствах, сто- the Mufti of the Kazakh nation met тосқауылдар мен кедергілер то- яли различные препятствия и пре- many difficulties and obstacles on лып-ақ тұрған-ды. «Дін – апиын» грады. Хотя дни атеистического its way. Even if all the problems деп даурыққан құдайсыз қоғам- общества, признавшего «религию and obstacles ofthe godless society, ның күні батуға таяу қалса да, отар- опиумом для народа», были со- which called the «religion as an шыл саясаттың кесірінен Алла деп чтены, однако ситуация сложив- opium», is nearly falling, there were айтуға қорқып қалған қазақ дала- шаяся в результате колониальной too few places to pray in the Kazakh сындағы құлшылық ордаларының политики выявила проблемы в steppes, that were afraid to say тым аздығы, тіпті кей облыстар- сфере вероисповедания: недоста- Allah, because of colonial politics. да мешіттердің жоқтығы, діни точное количество мест, предна- The lack of mosques in some areas, қызметкерлердің тапшылығы... значенных для совершения бого- lack of clergy, all this responsibilities Осылай жалғасып кете беретін ке- служения, религиозных обрядов и were given to the first mufti of the дергілерді еңсеріп, ата дініміздің церемоний, отсутствие мечетей Spiritual Directorate of the Muslims, абыройын асқақтату ҚМДБ-ның в некоторых областях, нехватка Ratbek Haji Nysanbayuly. алғашқы мүфтиі Рәтбек қажы Ны- религиозных деятелей, служа- санбайұлының мойнына жүктелді. щих. Преодоление перечисленных препятствий, возрождение веры предков было возложено на пле- чи первого муфтия ДУМК Ратбек кажы Нысанбайулы. 163

 Алматы қаласындағы «Ағаш мешіт», 1948 жыл.  «Ағаш мешіт» («Деревянная мечеть») в городе Алматы, 1948 год.  «Agashmeshit» in Almaty, 1948 164

 ҚМДБ-ын алғашқы құрушылардың бірі Алсабеков Мухаммед- Хусайн Алматы орталық мешітінің құрылысын бастаған сәті. 1991 жыл.  Один из первых создателей ДУМК-на Алсабеков Мухаммед- Хусайн в момент начала строительства Алматинской центральной мечети. 1991 год.  Alsabekov Mohammed Hussain is one of the leading distributors of the DUSB. The beginning of the construction of the Almaty Central Mosque was in 1991. 165

Рәтбек қажы Нысанбайұлы 1940 жылы 14-қарашада Родился 14 ноября 1940 Was born on November Оңтүстік Қазақстан облы- года в ауле Абай Сарыа- 14, 1940 in Abai сы, Сарыағаш ауданындағы гашского района Юж- village of Saryagash Абай ауылында дүниеге келген. но-Казахстанской области. С district of South-Kazakhstan Бала кезінен дін ғылымына ден детства, отдав предпочтение рели- region. The Ratbek Nysanbayuly, қойған Рәтбек Нысанбайұлы білім гиозному учению, начал свой путь who since childhood has been жолындағы алғашқы ізденісін с медресе «Мир Араб» в городе studying religious science, begins Бұхара қаласындағы «Мир араб» Бухара. Став одним из успешных his first education in the «Mir Arab» медресесінен бастайды. Алты жүз учеников медресе с его шестью- madrasah in Bukhara.One of the best жылдық тарихы бар атақты білім столетней историей, он окончил ее students who completes the nine- ордасындағы үздік шәкірттердің за семь лет вместо девяти. Кроме year education system in seven years, бірі атанған ол тоғызжылдық оқу получения религиозных знаний, in the well-known education center жүйесін жеті жылдың ішінде тә- себя всесторонне совершенство- with six hundred years of history. мамдап шығады. Діни ілім алумен вал. Ратбек Нысанбайулы окончил Along with receiving religious қатар, өзін жан-жақты дамытқан исторический факультет педаго- knowledge, Ratbek Nysanbayuly, Рәтбек Нысанбайұлы сол жылдары гического института в Бухаре. Та- who has developed himself in many Бұхар педогогикалық институты- ким образом в 1964 году, закончив respects, has studied at the same time ның тарих факультетін қоса оқып два вуза, вернулся на родину. in the history faculty of the Bukhara шығады. Осылайша, ол 1964 жылы Однако, поняв недостаточ- Pedagogical Institute. Thus, in 1964, екі бірдей оқу орнының бітіріп, ность своих знаний, Ратбек Ны- he graduated from two universities елге оралады. санбайулы в 1969 году, сдав доку- and returned to the country. менты в Ливийский университет However, he understood that Дегенмен, бұл білімінің әлі де на факультет Шариата и закона, this knowledge was not enough, аздық етерін ерте түсінген Рәтбек продолжает обучение. В 1975 году and continued hiseducation at the Нысанбайұлы 1969 жылы Ливия окончив учебу и получив научную Shariah and Law Faculty of the университетінің Шариғат және степень «лиценциата», его прини- University of Libya in 1969. After заң факультетіне құжат тапсырып, мают на должность ответствен- graduating in 1975, he received оқуын жалғастырады. 1975 жылы ного секретаря Казахстанского his degree of «licentiate» and оқуын тәмамдап, «лиценциат» мусульманского духовенства. За was appointed to the position of ғылыми дәрежесін алып келген четыре года под покровитель- executive secretary of the kaziyat of оны Қазақстан мұсылмандарының ством Жакия кажы Бейсенбайулы, Kazakhstani Muslims. The Ratbek қазиятының жауапты хатшысы набрав опыт, Ратбек в 1979 году Haji, who spent almost four years етіп қызметке қабылдайды. Төрт становится Главой управления Ка- under the auspices of the Kazakh kazi жылға жуық уақытын сол кездегі захстанского духовенства. Zhakiya Haji Beisenbayuly, gained Қазақстан қазиы Жақия қажы Бей- experience and was appointed to the сенбайұлының қамқорлығында post in 1979. өткізіп, тәжірибе жинақтаған Рәт- бек қажы 1979 жылы қазият бас- шылығына тағайындалады. 166

167

 Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың жаңа мешіттің ашылу салтанатына келе жатқан сәті.  Президент Республики Казахстан Н.А.Назарбаев идет на церемонию открытия новой мечети.  President of the Republic of Kazakhstan N.Nazarbayev goes to the opening ceremony of a new mosque.  1991 жылы «Марал ишан» мешітінің қайта ашылу салтанаты.  Открытие мечети «Марал ишан» в 1991 году после реставрации.  The opening of the mosque «Maral Ishan» in 1991 after the restoration.  Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы Рәтбек қажы Нысанбайұлы мен наиб мүфти Асылхан Өмірзақұлының шетелдік делегация мүшелерімен кездесуі.  Встреча с членами иностранных делегаций Председателя Духовного управления мусульман Казахстана Ратбека кажы Нысанбайулы и наиб муфтия Асылхана Омирзакулы.  Meeting of the Chairman of the Spiritual Board of Muslims of Kazakhstan Ratbek kazhi Nysanbayuly and naib mufti Asylkhan Omirzakuly with members of foreign delegations. 168

Өзгенің қолына телмірген қалыпта қазақ дала- Начиная с 1989 года задумывается о создании от- сындағы діннің дамуы кешеуілдей беретінін аңғарған дельного духовного управления мусульман Казахста- Рәтбек Нысанбайұлы 1989 жылдан бастап Қазақстан на и воплощает эту идею в жизнь. Во время Советской мұсылмандарының жеке діни басқармасын құрсам власти найти подходящее решение данной проблемы деген аяулы арманын орындауға кіріседі. Кеңестік было очень трудным. Но все же, благодаря смелости и жүйенің кәрі қайтпаған ол уақытта бұл мәселенің оң упорству тогдашнего председателя совета Министров шешімін табу қиынның қиыны еді. Дегенмен де, сол Нурсултана Назарбаева были оформлены все доку- кездегі министрлер кеңесінің төрағасы болып тұрған менты для создания духовного управления. Нұрсұлтан Назарбаевтың ерлігінің арқасында Діни басқарма құруға қажетті құжаттар толтырылып, іс По свидетельствам 1975 года на территории ка- оңға басады. захской земли насчитывалось 25 мечетей. Во время Ратбек кажы Нысанбайулы за 10 лет количество мест 1975 жылғы деректер бойынша сол уақытта қазақ для поклонения на территории Казахстана, начи- даласындағы мешіттер саны бар болғаны 25-ке жет- ная с больших мечетей, малых намазхана в сельских се, Рәтбек қажы Нысанбайұлы мүфти болған 10 жыл местностях, аэропортах, на железнодорожных стан- ішінде үлкен мешіттерден бастап, ауылдық шағын циях, достигло порядка 5500 мест. Также, имея более ғибадатханалар мен әуежай, теміржол бекеттерінде тесные связи с мусульманскими государствами Рат- намазханаларды қоса есептегенде, Қазақстандағы бек кажы Нысанбайулы стал инициатором постройки құлшылық орындары бес жарымға дейін жетті. Сон- более 30 мечетей с помощью иностранцев. дай-ақ, мұсылман мемлекеттерімен тығыз қарым-қа- тынас орнатып, ынтымақтастықты дамыта түскен Поставив перед собой духовное управление, со- Рәтбек Нысанбайұлы өзі басқарған мерзім ішінде вершая дела во благо народа Ратбек кажы Нысанбай- шетелдіктердің 30-дан астам мешіт салып беруіне улы также приложил немало усилий для обучения мұрындық болады. учеников. Под его началом в 1995 году в местности Мерке было открыто медресе и оно начало собирать Діни басқарма жұмысын жолға қойып, ел игілі- первых воспитанников. Также под его влиянием око- гі жолында ерінбей қызмет еткен Рәтбек қажының ло тысячи одаренной молодежи получило образова- діни қызметкерлер даярлаудағы жұмысы да ұшан- ние за рубежом. теңіз. Бас мүфти бастамасымен 1995 жылы Мерке ел- дімекенінде медресе ашылып, алғашқы шәкірттерін қабылдай бастаған еді. Сондай-ақ, Рәтбек қажы Ны- санбайұлының ықпалымен еліміздің 1000-ға тарта білімді жастары шет елдерге шығып, діни білім алып қайтты. 169

Өзінің діни білімдарлығымен қоса, дипломати- Наряду с религиозной деятельность, имея и ди- ялық қабілеті мен көрегендігінің арқасында Рәтбек пломатический опыт, Ратбек кажы Нысанбайулы по- қажы Нысанбайұлы әлемнің 60-ға жуық мемлекет- бывал в 60 странах мира со специальными визитами терінде арнайы іссапармен болып, президенттерімен и встречался со многими президентами. Среди них кездескен. Олардың арасында Ясир Арафат (Палести- наиболее известные Ясир Арафат (Палестина), Айюб на), Айюб Хан (Пәкістан), Хусни Мүбарак (Египет), Хан (Пакистан), Хусни Мубарак (Египет), Муаммар Муаммар Каддафи (Ливия), Тургут Озал, Сулеймен Каддафи (Ливия), Тургут Озал, Сулейман Демирель Демирель (Түркия), Асқар Ақаев (Қырғызстан), Му- (Турция), Аскар Акаев (Киргизстан), Мухаммед Хасан хаммед Хасан ІІ (Марокко) секілді әлемге әйгілі елба- II (Марокко). Ратбек кажы Нысанбайулы в 1990 году сылар бар. Рәтбек қажы Нысанбайұлына 1990 жылы был награжден президентом Египта орденом «За до- Мысыр президенті Хусни Мубарак «Ғылым мен мәде- блестный труд в науке и культуре». Кроме того Ратбек ниет саласындағы еңбегі үшін» орденімен марапат- кажы Нысанбайулы знаменит не только как первый тап, өз ілтипатын білдірген. руководитель ДУМК, но и как первый переводчик на казахский язык Священного Корана. Этот труд был Рәтбек қажы Нысанбайұлы қазақ жеріндегі өз напечатан в 200000 экземпляров и распространен в билігі өзінде болған Діни басқарманы алғаш құрушы Казахстане. В 1992 году на съезде мусульман Казах- ретінде ғана емес, қазақ тіліне қасиетті Құран Кәрімді стана был повторно единогласно избран верховным тәржімалаған алғашқы аудармашы ретінде сақталып муфтием. қалмақ. Ғалымның қаламынан шыққан тәржіма 1991 жылы 200 мың данамен қазақ даласына таратылған  Ислам институты ұжымының Ратбек қажымен кездесуі. болатын.  Встреча коллектива Исламского института с Ратбек кажы. 1992 жылы Қазақстан мұсылмандарының ІІ құрылтайы өтіп, Рәтбек қажы мүфтилікке бірауыздан  Meeting of the Islamic Institute board with Ratbek haji. қайта сайланады. 170

 Түркия премьер министрі Неджметтин Эрбаканмен кездесуі.  Встреча с премьер министром Турций Неджметтином Эрбаканом.  Meeting with the Prime Minister of Turkey Necmettin Erbakan.  Ламаларды қабылдау, 1987 жыл.  Принятие Лам, 1987 год.  Reception lama, 1987. He became aware of the slow development of religion Nysanbai, about 1000 educated young people of the in the Kazakh steppes, and then began to execute his country went abroad and received religious education. dreams of establishing the religious authorities of Muslims of Kazakhstan, since 1989. It was difficult to find Thanks to his religious education, his diplomatic a positive solution when the Soviet system still has its skills and vision, he has been in business in more impact.Nevertheless, due to the courage of the chairman than 60 countries around the world and has met with of the council of ministers Nursultan Nazarbayev, their presidents. Among them, there were well-known the documents required for the establishment of the presidents as Yasser Arafat (Palestine), Ayub Khan Religious Administration were filled up and the case was (Pakistan), Hussein Mubarak (Egypt), Muammar Gaddafi settled. (Libya), Turgut Ozal, Suleyman Demirel (Turkey), Askar Akaev (Kyrgyzstan) and Mohammed Hassan II (Morocco). According to 1975 data, at that time only 25 mosques The Egyptian President Hosni Mubarak awarded him in the Kazakh steppe was reached, while during the ten with the Order of Merit in the field of Science and Culture years of Ratbek Haji Nysanbayevich’s mufti, the number in 1990. of mosques in Kazakhstan, including mosques in rural small cathedrals and airport and railroad stations, The Ratbek Haji Nysanbayuly, who is famous not only reached five and a half. In addition, Ratbek Nysanbaevich, being as the first founder of the Religious Administration who has been working closely with Muslim countries and in the Kazakh land, but also as the first translator of has developed cooperation, was initiator of building more the Holy Quran to the Kazakh language. In 1991, 200 than 30 foreign mosques during his tenure. thousand of copies of the translated version of holy Quran were distributed to the Kazakh steppes. The Ratbek Haji, who guide the work of the religious administration and served for the good of the country, is In 1992, the second congress of Muslims of Kazakhstan also have accomplishments in preparation of mullahs.In was held and Ratbek Hajiwas unanimously elected as a 1995, at the initiative of the Supreme Mufti, madrasah mufti again. was opened in Merke settlement and began to accept its first disciples. Also, under the influence of Ratbek Haji 171

Әбсаттар қажы Дербісәлі 1947 жылы 15-қыркүйекте Оңтүстік Қазақстан пей, мың сан шәкірттер тәрбиелей жүріп, Әбсаттар облысы, Түлкібас ауданында дүниеге келген. Бағысбайұлы өзінің ғылым жолындағы ізденістерін Қазақстан мұсылмандарының қара шаңырағы еш тоқтатпайды. 1975-76 жылдары Марокко королді- – діни басқарма басшылығына тағайындалмастан гінде, 1985-1986 жылдары Тунис Араб республикасы бұрын Әбсаттар Бағысбайұлы көптеген лауазымды университеттерінде араб тілі мен әдебиеті бойынша қызметтер атқарады. 1969 жылы М.Әуезов атындағы біліктілігін арттырады. 1986-88 жылдары КСРО ҒА Оңтүстік Қазақстан университетінің филология фа- Мәскеу Шығыстану институтының докторантурасын культетін, 1970-1975 жылдары КСРО ғылым академи- тәмамдайды. 1997 жылы Қазақстан Республикасы- ясы Мәскеу Шығыстану институтының аспирантура- ның Сауд Арабиясы королдігіндегі елшілігінде кеңес- сын үздік тәмамдаған Әбсаттар Дербісәлі өзінің асқақ ші, кейіннен І сыныпты кеңесші болып қызметке армандарына бастаған қызметтік баспалдақтың тағайындалады. алғашқы сатысын 1976 жылы ҚР Ғылым академия- сының ғылыми қызметкері болып аттайды. Бір жыл- Еліміздің атынан артылған елшілік қызметті абы- дан Алматы қаласындағы Әл-Фараби атындағы Қазақ роймен атқарған Әбсаттар қажы 2000 жылы Қазақстан Ұлттық университетіне ассистент болып ауысқан ол мұсылмандарының ІІІ Құрылтайында ҚМДБ-ның осы оқу ордасында 1997 жылға дейін жемісті қызмет төрағасы болып сайланады. Саналы ғұмырын ғылым- етеді. Осы жылдар аралығында ол аға оқытушы, до- білімге арнаған қайраткер тұлға өзіне артылған дін- цент, Филология факультетінің декан орынбасары, басылық қызметті де дөңгелетіп әкетеді. Еліміздің Шығыс филология факультетінің кафедра меңге- дін саласындағы ақсап жатқан құжат мәселесін рет- рушісі, Шығыстану факультетінің деканы (1989-1991), ке келтіріп, ҚМДБ-ның жұмысын жолға қоюда үлкен Тілдер және халықаралық байланыстар жөніндегі еңбек сіңіреді. 2005 және 2010 жылдары өткізілген проректоры (1991-1997) секілді жауапкершілік жүгі Қазақстан мұсылмандарының IV және V Құрылтайла- тым ауыр қызметтер атқарып, өзін кәсіби маман, рында мүфтилік лауазымға қайта сайланған Әбсаттар білікті басшы ретінде танытады. Қаламынан қазақ қажы Дербісәлі 2013 жылға дейін ҚМДБ-ның төраға- әдебиетінің ежелгі дәуірлері мен мәдениетінің небір сы ретінде ілкімді істердің ұйытқысы бола білді. Сон- түйткілді тақырыптары төгілген ғалым осы жылда- дай-ақ, ол 2000 жылдың тамызында Сараево мен 2002 ры Қазақ Ұлттық университетінде алғаш рет араб жылдың сәуір айында Кипрде өткен Еуразия Ислам тілін жеке пән ретінде оқыту қолға алып, кейіннен өз Шурасының IV-V халықаралық конференцияларын- басшылық еткен Шығыстану кафедрасы, одан кейін да осы ұйым төрағасының бірінші орынбасары, 2007 факультет болып ашылуына зор ықпал жасайды. Ұс- жылы Орта Азия мүфтилер Кеңесінің төрағасы болып таздық атты ұлағатты мамандық мәртебесін кірлет- сайланып, қазақ елінің мәртебесін асқақтатқан бола- тын. 172

Абсаттар кажы Дербисали родился 15 сен- Born on September 15, 1947 in Tulkubas district, тября 1947 года в Тулкибасском районе South Kazakhstan region, Absattar Bagisbayuly Южно-Казахстанской области. В 1969 году has a number of posts before being appointed to окончил факультет филологии в Южно-Казахстан- the leadership of the religious community of Kazakhstan. ском университе имени М. Ауезова, а в 1970-1975 го- He graduated from the Faculty of Philology of the дах, успешно окончив аспирантуру института Восто- M.Auezov South Kazakhstan University in 1969, and коведения научной академии СССР в Москве, в 1976 postgraduate course of the Moscow Institute of Oriental году начал трудовую деятельность в академии наук Studies at the Academy of Sciences of the USSR in 1970- РК как научный сотрудник. Год спустя устроившись 1975, and began his career in 1976 as a researcher at как ассистент в Казахский Национальный универ- the Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. ситет имени Аль-Фараби он проработал там до 1977 After a year, he moves to the Al-Farabi Kazakh National года. В это время занимал ответственную должность University in Almaty as an assistant, and works there как доцент, заместитель декана факультета филоло- until the 1997. Over the years he showed himself as a гии, декана факультета Востоковедения (1989-1991), specialist and a qualified manager, and has worked as проректора по языкам и международным связям a senior lecturer, associate professor, deputy dean of (1991-1997), также зарекомендовал себя отличным philological faculty, head of the department of Oriental специалистом и грамотным руководителем. Philology, Dean of the Faculty of Oriental Studies (1989- Является автором статей, раскрывающие наибо- 1991), Vice-rector for Languages and International лее острые проблемы казахской литературы и куль- Relations (1991-1997). For the first time in the Kazakh туры древних веков. Под его началом в вузе впервые National University, the scientist has been teaching the введено изучение арабского языка как отдельного Arabic language as a subject and later influenced the предмета. Дербисали приложил руку в открытии ка- establishment of, first as the Department of Oriental федры Востоковедения, а затем и факультета, кото- Studies and then as a faculty member which he was рый со временем возглавил сам. Высоко держа зва- managing later. He does not stop his research on science, ние преподавателя, он обучил немало учеников и не even while teaching thousands of students.From 1975 to останавливался на своих научных исследованиях. В 1976, he studied the Arabic Language and Literature in 1975-1976 годах в университете Королевства Марок- the Moroccan Kingdom, and in 1985-1986 in the Tunisian ко, а в 1985-1986 годах в Тунисе получил углубленные Arabian University. знания арабского языка и литературы. В 1986-1988 In 1986-88 he graduated from the Moscow Institute годах окончил докторантуру в институте Востокове- of Oriental Studies of the USSR Academy of Sciences дения научной академии СССР в Москве. В 1997 году his Phd. In 1997, he was appointed as an adviser of the был советником, а затем был назначен советником I embassy of Republic of Kazakhstan in the Kingdom of класса посольства Республики Казахстан в Саудов- Saudi Arabia and later as a First Class Advisor. ской Аравии. Absattar Haji has performed his service in the С достоинством исполняя возложенные обязан- Embassy with great honor on behalf of the country, and ности в посольстве Абсаттар кажы Дербисали в 2000 was elected as the Chairman of the Spiritual Council of году на III съезде Мусульман Казахстана был назна- the Muslims of Kazakhstan at the III Congress of Muslims чен председателем ДУМК. Занимавшись всю созна- of Kazakhstan in 2000. A man, who devoted his whole life тельную жизнь наукой и знанием он деятельно взялся to science, easily coped with the ministry of the clergy. за управление ДУМК. На проходивших в 2005 и 2010 He has done a great job related to the documentation годах IV и V съездах Мусульман Казахстана Абсат- problems in the religious sphere and in establishment тар кажы Дербисали был единогласно провозглашен of the work of the Spiritual Council of the Muslims of главным муфтием. Эту должность он занимал до 2013 Kazakhstan. The Absattar Haji Derbisali, who was re- года. Также проходивших в августе 2000 года в Сарае- elected for the Mufti position in the IV and V Kurultay of во и в апреле 2002 года в Кипре IV и V Международ- Kazakhstani Muslims held in 2005 and 2010, became the ных конференции Евразийской Исламской Шуры был leader of religious affairs as the Chairman of the Spiritual назначен первым заместитетелем данного общества, Council of the Muslims in 2013.He was re-elected to the в 2007 году был избран Председателем Совета муфти- Mufti position in the IV and V congress of Kazakhstani ев Центральной Азии. Muslims held in 2005 and 2010, and became the driving force behind the important issues as the Chairman of the Spiritual Board of Muslims of 2013. He was also the first vice-chairman of the IV-V International Conference of the Islamic Shura of Eurasia held in the Sarajevo in August 2000, and in Cyprus, April 2002, and in 2007 was elected Chairman of the Council of Muftis of Central Asia. 173

Әбсаттар қажы Бағысбайұлының бас мүфтилігі кезінде Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы 2007-2012 жылдар аралығында республикамыздың 9 аймағынан 9 медресе, 1 қарилар даярлайтын орта- лық ашылып, халықты діни сауаттандыру жұмыстары жаңа қарқынмен дами түсті. Атап айтар болсақ, 2007 жылы «Астана медресесі», «Шымкент медресесі», 2008 жылы Алматы облысынан «Шамалған медресесі», «Орал медресесі», «Ақтөбе медресесі», Павлодар қа- ласында «Әбу Бәкір Сыддық» медресесі», 2009 жылы Алматы қаласында «Әбу Ханифа медресесі», 2010 жылы ОҚО, Сарыағаш ауданында «Сарыағаш медре- сесі», Астана маңындағы Қосшы ауылынан «Қауам ад- Дин әл-Итқани әл-Фараби ат-Түркістани атындағы Республикалық қарилар даярлайтын орталығы», 2012 жылы Тараз қаласында «Һибатулла Тарази медресесі» ашылды.  «Ислам – бейбітшілік және келісім діні» кітабы.  Книга «Ислам – религия мира и созидания».  The book «Islam is the religion of peace and creation».  ТМД елдері дінаралық кеңесінің отырысы, 2011 жыл. Во время Абсаттара кажы Дербисали ДУМК меж- ду 2007-2012 годами было открыто 9 медресе, 1 центр  Заседание Президиума межрелгиозного Совета СНГ. 2011 год. по обучению кариев, а также получило дальнейшее улучшение религозного просвещения среди населе-  Meeting of the Presidium of the Interreligious Council CIS. 2011 year. ния. Хочется отметить, что 2007 году были построе- ны «Астанинский медресе», «Шымкентский медресе», At the moment when Absattar Haji Bagisbayuly’s в 2008 году в Алматинской области «Шамалганский was the chief mufti, the Spiritual Administration of медресе», «Уральский медресе», «Актюбинский ме- the Muslims of Kazakhstan for 2007-2012 has opened дресе», в Павлодарской области «Медресе Абу Бакир 9 madrasahs, 9 mosques in 9 regions of the republic, Сыддык», в 2009 году в Алматы «Медресе Абу Хани- and the religious education of the population has been фа», в 2010 году в ЮКО «Сарыагашский медресе», в developing in a new pace. Namely, the «Astana madrasah» ауле Косшы вблизи Астаны «Республиканский центр and «The Shymkent madrasah» was opened in 2007; «The по обучению кариев им. Кауам Ал-Дин алб-Иткани Shamalgan madrasah», «The Uralsk madrasah» and «The аль-Фараби ат-Туркестани», в 2012 году в Таразе от- Aktobe madrasah» in Almaty region, 2008; «The Abu крыл «Медресе Хибатулла Тарази». Bakir Siddiq madrasah» in Pavlodar, 2009; «The Abu Hanifa madrasah» in Almaty; in the South Kazakhstan region, in 2010; «The Saryagash madrasah» in Saryagash region; «The center after the name of Kauam ad-Din al-Itkani Al-Farabi Al-Turkestani the Republican qari Training center» Astana, Kosshy village of Kosshy; «The Gibatulla Tarazi madrasah» in Taraz, 2012. 174

Ғылым-білім, ағартушылық In 2001, he opened the С целью повышения научной и бағытты берік ұстанған Әбсат- Institute of Islamic Immigration просветительской работы при ДУМК тар қажының бастамасымен Improvement, in Almaty. He начиная с 2001 года были изданы рели- Қазақстан мұсылмандары діни helped to affirm its diploma, and гиозно-познавательная газета «Ислам басқармасы жанынан 2001 жыл- got a license. и Цивилизация», начиная с 2003 года дан бастап діни танымдық «Ис- журнал «Иман», и по сей день они гла- лам және Өркениет» газеті, 2003 Since 2001, under the вентствуют в духовном просвещении жылдан бастап «Иман» журна- direction of the Religious нашего народа. Если газета «Ислам и лы ашылып, күні бүгінге дейін Administration of the Muslims Цивилизация» первоначально выпу- еліміздің рухани кеңістігінде көш of Kazakhstan, Absattar Haji, скалась общим количестов в 1000 ти- батап келеді. «Ислам және өрке- who has adhered to the science ражей, то сейчас она достигает 70000. ниет» газеті алғашқы жылы 1 000 and education, has published Также, если журанл «Иман» выходил данамен ғана жарық көрсе, бүгінгі the newspaper for religious тиражем в 3000 экземпляров, то в 2016 таңда таралымы 70 000-ға жетіп cognition «Islam and the году его количество увеличилось до отыр. Ал, «Иман» журналы 2003 Civilizations» and the «Iman» 18000. жылы небары 3 000 данамен тара- magazine has been established тылған болса, 2016 жылы елімізде since 2003 and today it is the В это время обогатился религиоз- бұл рухани бұлақтан нәр алатын- spiritual leader of the country. но-литературный фонд. Работниками дардың саны 18 000-ға жеткен. The newspaper «Islam and the ДУМК между 2000-2013 годами были Бұған дейін қазақ елінің әдебиеті Civilization» was published only изданы 65 книг, из них 20 принадлежа- мен мәдениетіне, тарихы мен ру- in 1000 copies in the first year, ли перу Абсаттара кажы Дербисали. ханиятына өлшеусіз үлес қосып and today there are about 70,000 келген Әбсаттар қажы Дербісәлі copies. And in 2003, the Iman кезінде діни әдебиет қоры да ай- magazine was distributed only тарлықтай молыға түсті. Қазақстан in 3,000 copies, and by 2016 the мұсылмандары діни басқармасы number of people reading this қызметкерлерінің 2000-2013 жыл- newspaper consisted of 18,000. дар аралығында мол таралыммен The Absattar Haji Derbisali, үлкенді-кішілі 65 кітаптары жарық who previously had contributed көрсе, соның ішінде 20 еңбектің to the literature and culture, Бас мүфти қаламынан шыққаны history and spirituality of the көп нәрсені аңғартса керек. Kazakh nation, contributed to the religious literature too.  «Иман» журналы. It is worth noting that in the period 2000-2013, employees  Журнал «Иман». of the Spiritual Administration of Muslims of Kazakhstan have  Journal «Iman». published more than 65 books, with more than 20 publications from the Supreme Mufti.  «Иман және өркениет» газеті.  Газета «Иман және өркениет».  Newspaper «Иман және өркениет». 175

Бас мүфтидің, сондай-ақ, Ис- Также были изданы свыше 400 The Supreme Mufti also has лам діні, оның бүкіл адамзатқа статей об исламской религии, о ее more than 400 articles devoted to ортақ құндылықтарына арналған общих ценностях человечеству. the Islamic religion. In this regard, it 400-ден астам мақалалары жарық Также стоит отметить труд главно- is worth mentioning the work of the көрген. Осы ретте Бас мүфтидің го муфтия, вышедшего в 2010 году Supreme Mufti titled «The Islam is 2010 жылы орыс тілінде жазған на русском языке именуемый «Ис- the religion of peace and creation», дүниелерін жинап-толықтырып, лам - религия мира и созидания». which was written in Russian «Ислам – религия мира и сози- После долгих лет исследований language in 2010. The Ministry дания» деген атпен жариялаған и труда Министерство иностран- of Foreign Affairs in London has еңбегі жайлы ерекше атап өт- ных дел РК перевело на англий- translated the collection under the кен абзал. Ғалымның ұзақ жыл- ский язык творчество ученого и title «Islam Religion of Peace and дар бойғы ізденісі мен еңбегінің оно было опубликовано в Лон- Creation»into English, which has жемісі болған жинақты ҚР Сы- доне как «Islam Religion of Piece been a result of long-term research ртқы істер министрлігі ағылшын and Creation». 1 марта 2012 года в of the scientist. On March 1, 2012 at тіліне аудартып, Лондонда «Islam Институте директоров в Лондоне the Institute of Directors of London Religion of Peace and Creation» де- состоялась торжественная пре- held its presentation. The prominent ген атпен бастырылған болатын. зентация книги. На церемонии scientists from the University of 2012 жылдың 1-наурыз күні Лон- участвовали знаменитые ученые Cambridge, and the University of дондағы директорлар институ- Кембриджского и Оксфордского Oxford attended this presentation. тында оның тұсаукесер салтанаты университетов. 19-25 ноября 2012 In the presentation held on the US өтіп, Ұлыбританияның Кембридж, года в Вашингтоне в «Руми форум» RUMI Forum in Washington and Оксфорд университетінің атақты и других местах США во время це- other places on the November 19-25, ғалымдары қатысты. 2012 жылдың ремонии американские сенаторы, 2012, his work was evaluated byUS 19-25 қарашасында АҚШ-тың Ва- дипломаты, государственные и Senators, diplomats, statesmen, шингтондағы «Руми форум» және общественные, религиозные дея- public figures and religious figures. басқа да орындарда өткен тұсау- тели дали очень высокую оценку кесерінде Американың сенаторла- труду Абсаттара кажы Дербисали. ры, дипломаттары, мемлекет және қоғам, дін қайраткерлері қатысып, еңбекке үлкен бағаларын берді.  «Һибатулла Тарази» мешітінің ашылу салтанаты.  Торжественное открытие мечети «Һибатулла Тарази».  The opening of the mosque «Hibatulla Tarazi».  Құрбан айт мейрамы. 2010 жыл.  Праздник Курбан айт. 2010 год.  Eid al-Adha. 2010 year. 176

 Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының IV съезді. 2012 жыл.  IV Съезд лидеров мировых и традиционных религий. 2012 год.  The IV Congress of Leaders of World and Traditional Religions. 2012 year. 177

«НҰР-МҮБӘРАК» ЕГИПЕТ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ УНИВЕРСИТЕТІ ЕГИПЕТСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИСЛАМСКОЙ КУЛЬТУРЫ «НУР-МУБАРАК» “NUR-MUBARAK” EGYPT ISLAMIC CULTURAL UNIVERSITY «Нұр-Мүбарак Египет Высшее учебное заведение «Nur-Mubarak Egypt ислам мәдениеті» Казахстана готовит высо- Islamic Culture» университеті – Қа- коквалифицированных University is a unique зақстан Республикасының жоғары имамов, исламоведов, религиове- institution of higher education of the білімді имамдар, исламтанушы- дов, специалистов по двум ино- Republic of Kazakhstan, which trains лар мен дінтанушылар, екі шет тілі странным языкам (английско-а- highly-educated imams, Islamist (араб-ағылшын, ағылшын-араб рабский, арабско-английский). В and religious scholars, and two тілдері) мамандарын дайындай- 1991 году перед независимым Ка- foreign languages (Arabic-English, тын бірегей жоғары оқу орны. 1991 захстаном встала проблема выбо- English-Arabic). After gaining inde- жылы тәуелсіздік алған Қазақстан ра нового направления развития и pendence in 1991, for the Republic Республикасы үшін жаңа бағыт, новой политической программы. of Kazakhstan there was a choice жаңа саяси бағдар, тың ұстаным Основной политикой Президента of new political orientations and таңдауы тұрды. Сыртқы қауіп пен РК Нурсултана Назарбаева явля- a new direction. Preservation of ішкі ыдыраудан елді сақтап қалу ется не только защита от внешних the country from external threats – ҚР Президенті Нұрсұлтан На- угроз и внутренних разногласий and internal disintegration is the зарбев саясатының өзегіне айна- народа, но и защита прав нации cornerstone of the policy of the лып, ұлт пен ұлыстың ғана емес, и каждого гражданина, гаран- President of Kazakhstan Nursultan әрбір азаматтың құқығын қорғай- тированных Конституцией РК. Nazarbayev and the foundation тын зайырлы қоғамның іргетасы Принцип светскости государства of a secular society that protects Ата заңмен бекітілді. Мемлекет не стал препятствием для приня- the rights of not only the nation пен діннің ара жігі ажыратылып тия решения Елбасы Н.Назарбае- but also the rights of every citizen. көрсетілсе де халықтың 70% ха- вым об исламском вузе, открытие Even though, the link between the нафи бағытындағы мұсылмандар которого было согласовано при government and religion was drawn, саналатын мемлекет болашағы встрече с президентом Египта в the president Nursultan Nazarbayev үшін Елбасы Нұрсұлтан Назарба- 1993 году во время визита главы during his visit to Egypt in 1993, ев 1993 жылы Мысыр еліне сапа- государства в эту арабскую страну. made a decision on a meeting with рында Египет Араб Республика- Для строительства вуза было вы- the President of the Arab and Egypt сының Президетімен кездесуінде делено 6 гектаров земли в Алматы. Republic, on opening of the Islamic Қазақстанда ислами жоғары оқу Это стало одним из главных реши- University in Kazakhstan, for the орнын ашуға байланысты шешім тельных шагов в деле укрепления future of the state, which is regarded қабылдайды. Алматыда діни ор- национального единства и ста- to Hanafi direction, consisting of 70% даның кешенін салу үшін арнайы бильного будущего страны. 16 of the population. The special site жер қарастырылып, 6 гектар жер июня 1993 года Президент РК was considered for the construction бөлінеді. Тәуелсіздіктің алғашқы Н.Назарбаев в присутствии of the religious complex in Almaty, кезеңіндегі бұл батыл шешім ел министра Египта Мухаммеда and 6 hectares were allocated. This бірлігі мен болашағына жасалған аль-Махжуба заложил пер- decisive step in the early stages of нақты қадам болды. 1993 жылы вый камень в фундамент independence became a real step 16 маусымда ҚР Президенті Н. университетского городка. towards the unity and future of Назарбаев пен Египет Араб респу- Между тем потребовался the nation. On June 16, 1993, the бликасының Уақыфтар министрі значительный срок, чтобы ceremony of laying the foundation Мұхамед әл-Махжубтың қаты- закончить строительство stone of the university campus суымен университет қалашығы- учебного комплекса. took place with the participation ның алғашқы тасын қалау рәсімі of the President of the Republic өтті. Әйтсе де, ғимарат құрылы- of Kazakhstan N.Nazarbayev and сының бірінші кезеңі біткенімен, Uakif Minister of the Arab and Egypt университет есігіне қара құлып Republic, Muhammad al-Makhzub. ілініп, біраз жыл тұрып қалады. 178

 Университет қабырғасында қаракөз  Ортақ ой талқылауға да орын қарастырылған. қарындастардың саны артып келеді.  Предусмотрено место для дискуссий.  There is also room for discussion.  Увеличивается число казахских девушек в университете.  The number of girls in the university campus is increasing. 2000 жылы Қазақстан мұсылмандарының ІІІ Құрыл- тайы қарсаңында Елбасы Н.Назарбаев Әбсаттар қажы Дербісәліні қабылдайды. Қабылдау барысында Бас мүф- ти республикамызда дін мамандарын дайындау қажет- тігін алға тарта отырып, кешен құрылысының бірінші кезеңі аяқталғанын, соған байланысты «Нұр-Мүбәрак» университетін ҚМДБ-на беруге көмектесу туралы өтініш білдіреді. Президент өтінішті түсіністікпен қабылдап, Мысыр еліңне арнаулы делегация жібереді. Келіссөздер нәтижесінде университетті діни басқармаға беруге және құрылыстың екінші кезеңін де аяқтауға келісім береді. Сөйтіп, «Нұр-Мүбәрак Египет Ислам мәдениеті» уни- верситеті Қазақстан мен Египет Араб респбуликалары- ның арасындағы келісімге сай ашылып, жұмыс жасай бастайды. Келісім ҚР Парламентінде ратификацияланып, 2003 жылдың 2-шілдесінде Президент Н.Ә.Назарбаевтың №460-11 ҚРЗ өкімімен бекітілген соң, заңды күшіне енді. Келісімді египет Араб республикасының президенті Мұ- хаммед Хұсни Мүбәрак та 2003 жылы №215 бұйрығымен бекіткен. Оқу ордасына ҚР Блім және ғылым министрлі- гінің лицензиясы берілген, мемлекеттік аттестаттаудан өткен.  Оқу залындағы тыныштық.  Тишина в читальном зале.  The quietness of the reading room.  Оқу ғимаратының әр қабаты өзіндік ерекшеліктерге толы.  Каждый этаж учебного заведения имеет свои особенности.  Each floor of the educational building is full of unique features. 179

В 2000 году перед началом III Cъезда мусульман Nevertheless, the first phase of the building of Казахстана Нурсултан Назарбаев принимает Абсат- construction was over, the door to the university was тар кажы Дербисали. На встрече с главным муфтием locked up for a few years. In anticipation of the III rd говорилось о необходимости подготовки религиоз- Congress of the Muslims of Kazakhstan in 2000, President ных специалистов и оказании помощи в передаче Nursultan Nazarbayev receives Ab Sattar Haji Derbisali. университета Нур-Мубарак в ведение ДУМК. Прези- During the reception, the Supreme Mufti appealed to the дент РК выслушал предложение с пониманием и ре- need to prepare the religious specialists in the country, шил отправить специальную делегацию в Египет. В asking for help to transfer the Nur-Mubarak University результате переговоров вопросы дальнейшего стро- to the MFA of the Republic of Kazakhstan. The President ительства и передачи университета Нур-Мубарак accepts the request and sends a special delegation to в ведение ДУМК были решены. Таким образом, на Egypt. As a result of the negotiations, theн agrees to основании договора между Казахстаном и Египтом transfer the University to the religious administration университет исламской культуры Нур-Мубарак на- and to complete the second phase of the construction. чал свою деятельность. Договор был ратифицирован 2 июля 2003 года в Парламенте и на основании указа Thus, the «Nur-Mubarak Egyptian Islamic Culture» Президента РК №460-11 вступил в силу. Также дого- University was opened and operating under the agreement вор был утвержден приказом №215 от 2003 года Пре- between the Arab Republic of Kazakhstan and Egypt.The зидентом Египта Мухаммедом Хусни Мубараком. Вуз agreement was ratified in the Parliament of the Republic получил лицензию МОН РК и прошел государствен- of Kazakhstan and entered into legal force after it was ную аттестацию. approved by the decree of the President N.A.Nazarbayev № 460-11, dated July 2, 2003. The agreement was approved by the Order of the President of the Egypt and Arab Republic, Mohammed Hosni Mubarak in 2003 by Order № 215. The educational institution was licensed by the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan and had passed the state certification. 180

 «Нұр-Мүбәрак» Египет Ислам мәдениеті университеті.  Египетский университет Исламской культуры «Нур-Мубарак».  The «Nur-Mubarak» Egyptian Islamic Culture University. 181

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ИМАМДАРДЫҢ БІЛІМІН ЖЕТІЛДІРУ ИСЛАМ ИНСТИТУТЫ РЕСПУБЛИКАНСКИЙ ИСЛАМСКИЙ ИНСТИТУТ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ ИМАМОВ ISLAMIC INSTITUTE FOR IMPROVING THE KNOWLEDGE OF THE IMAMS OF THE REPUBLIC Қазақстан Республикасы Республиканский институт The Islamic Institute for имамдарының білімін повышения квалифика- improving the knowledge жетілдіру ислам инсти- ции имамов был открыт of the Imams’ of the туты Қазақстан мұсылмандары по решению ДУМК и при финан- Republic of Kazakhstan was establi- діни басқармасының бастама- совой поддержке Исламского бан- shed on the initiative of the Spiritual сымен және Ислам даму банкінің ка развития. Институт зарегистри- Administration of Muslims of қаржылық қолдауымен ашылған. рован 10 апреля 2002 года в МЮ РК Kazakhstan and with the financial 2002 жылы 10 сәуірде Қазақстан за номеров №4741900 ДБ как «выс- support of the Islamic Development Республикасының Әділет Мини- шее учебное учреждение». 7 дека- Bank. It was registered as the «Higher стрлігінде № 4741900 ДБ тіркеу бря 2012 года перерегистрирован Education Institution», on April 10, нөмірі бойынша «Жоғары маман- в Департаменте юстиции города 2002, in the Ministry of Justice of дық беретін білім мекемесі» ретін- Алматы за номером №114532 МЕ. the Republic of Kazakhstan, by the де тіркелген. 2012 жылы 7 жел- Первым директором института registration number DB4741900.On тоқсанда Алматы қаласы Әділет был назначен Алсабеков Мухам- December 7, 2012, it was re-regis- департаментінде № 114532 МЕ мад-Ху฀сайн. tered as a private institution in the тіркеу нөмірі бойынша жеке меке- Department of Justice of Almaty by ме ретінде қайта тіркеуден өткен. the registration number 114532 ME. Институттың алғашқы директоры Alsabekov Mohammad-Hussein was болып Алсабеков Мухаммад-Ху- the first who was appointed as the сайн тағайындалған болатын. director of the Institute.  Мұхаммед-Хусейн Хаджи Жоғары Ислам институтының алғашқы оқушылары мен мұғалімі Забибулла Иминовпен (сол жақта) және Меркина медресесінің директоры Зулкарнайн Тиловпен, Алматы, 1990 жыл.  Первые ученики института Мұхаммед-Хусейн Хаджи Высшего Ислама с учителем Забибулла Иминовым (с левой стороны) и директором медресе Меркина Зулкарнайн Тиловым, Алматы, 1990 год.  First students of the Higher Islamic Institute named after Mohammed-Hussein Khaji with their teacher Zabibulla Iminov(on the left), and Zulkarnin Tilov, director of the medrese in Merken, Almaty, 1990. 182

Қарағанды облысы, Балқаш қаласында дүниеге келген. Орта мектепті және Қазақ ауыл шаруашылық институ- тын Алматы қаласында тәмамдаған. Шейх Алсабеков Мухаммад Хусайн 1970-1980 аралығында сол кездердегі Орта Азиядағы көрнекті ислам ға- лымдарынан дәріс алған. Сонымен қатар ол діни білімін жетілдіру мақсатында Сирия және Пәкістан мемлекет- терінде халықаралық ислам университеттерінен шариғат және араб тілі факультетін бітірген. Ол 1985 жылы 25 жасында Алматы қаласы орталық мешітіне Бас имам болып тағайындалды. Шейх М.Х. Алсабеков ҚМДБ-н алғаш құрған қайраткерлердің бірі. Ол көптеген орта және жоғары діни білім оқу орындарына арналған діни оқу-әдістемелік құралдарының және көптеген діни кітаптардың авторы. Родился в городе Балхаш Карагандинской области. Среднюю школу и институт казах- ского сельского хозяйства окончил в городе Алматы. Шейх Алсабеков Мухаммад Хусайн 1970-1980 годах получал лекций от выдающихся ученых ислама Средней Азии того времени. Вместе с тем он в целях совершенствования религиозного образования, окончил фа- культет шарията и арабского языка международных университетов ислама в государствах Сирии и Пакистана. Он в 1985 году в 25 лет был назначен Главным имамом Алматинской городской центральной мечети. Шейх М.Х. Алсабеков один из первых деятелей, создавший ДУМК-на. Он автор многих религиозных учебно-методических пособии для средних и высших религиозно-учебных заведении и многих религиозных книг. He was born in Balkhash town, Karaganda region. He graduated from secondary school and Kazakh Agricultural Institute in Almaty. From 1970 to 1980 Sheikh Alsabekov Mohammad Hussein studied at well-known Islamic scholars of Central Asia at that time. He also graduated from Islamic and International Islamic Studies at the Faculty of Arabic Studies in Syria and Pakistan in order to improve his religious education. In 1985, at the age of 25, he was appointed as the Chief Imam of the Almaty Central Mosque. Sheikh M.Kh. Alsabekov is one of the first founders of the DUSB. He is the author of many religious and educational materials for many secondary and high religious education institutions and many religious books. 183

 Институт директоры Кенжеәлі Мырзабаев.  Директор института Кенжеали Мырзабаев.  Director of the Institute Kenzhealy Myrzabayev. Институттың негізгі мақса- Основная цель института - это The main aim of the Institute is to ты еліміздегі дін саласында қыз- повышение квалификации рели- improve the knowledge of the imams мет атқарып жүрген имамдардың гиозных служащих. Повышение of the country. The courses lasts up to білімін жетілдіру болып табылады. квалификации слушателей ведет- four months. Courses are held twice Тыңдаушылардың білімін жетілдіру ся на четырехмесячных курсах. a year from September to January, мерзімі төрт айға созылатын кур- Курсы проводятся два раза в год: с January and May. The educational стар бойынша жүргізіледі. Курстар сентября по январь и с января по process is based on the curriculum жылына екі рет қыркүйек – қаңтар, май. Учебный процесс утверждает approved by the head of the Institute қаңтар – мамыр айлары аралығын- руководитель института, а про- and coordinated with the Spiritual да өтеді. Оқу үдерісі институт бас- грамма обучения проводится в Administration of Muslims of шысы бекітіп, Қазақстан мұсыл- соответствии с решениями ДУМ Kazakhstan. The institute includes мандары діни басқармасымен Казахстана. В институте имеются computer audiences, a library with келісілген оқу жоспары негізінде аудитории, оснащенные комью- religious literature according to the жүргізіледі. Институтта компьютер терной техникой, библиотеки с requirement, 80-person prayer hall аудиториялары, оқу талабына сай религиозной литературой в соот- and dining room. діни әдебиеттер жинақталған кіта- ветствии с программой обучения, пхана, 80 адамдық намазхана және молельня на 80 человек и столовая. After establishment, 812 асхана бар. С момента открытия интститута graduates from 19 groups have были проведены 19 курсов, кото- completed the course. The trainees Институт ашылғалы 19 топ құра- рые насчитывали 812 слушателей. are employees of mosques within мында 812 тыңдаушы курсты бітіріп Все посетители курсов являются the RAMK, which are sent to the шыққан. Тыңдаушылар ҚМДБ священнослужителями при мече- imams of the region in all regions құрамындағы мешіттердің қыз- тях, которые были направлены на of the republic. The term of study меткерлері болып табылады, олар обучение по заявкам областных at the Institute is four months. The республиканың барлық аймағын- имамов. Срок обучения - 4 меся- disciplines are taught in Kazakh дағы облыс имамдарының жолда- ца. Обучение по предметам про- and Arabic languages. The Institute масымен жіберіледі. Институттағы водится на казахском и арабском provides doctors, candidates and оқу мерзімі – төрт ай. Пәндер қазақ языках. Здесь преподают доктора teachers of higher education. және араб тілінде оқытылады. Ин- и кандидаты наук, а также высоко- ститутта ғылым докторлары, канди- образованные учителя. даттар мен жоғарғы білімді ұстаз- дар дәріс береді. 184

ОҚЫТЫЛАТЫН ПӘНДЕР: ПРЕДМЕТЫ: DISCIPLINES: 1. Фиқһ 1.Фикх 1.Fiqh 2. Хадис 2.Хадис 2. Hadith 3. Құран Кәрім және оның ілімдері 3.Коран Карим и его учения 3.Qurani-Kerim and its teachings 4. Тәпсір 4.Тафсир 4. Tafsir 5. Қазақстан тарихы 5.История Казахстана 5. History of Kazakhstan 6. Ислам тарихы 6.История ислама 6. History of Islam 7. Араб тілі 7.Арабский язык 7. Arabic language 8. Қазақ тілі 8.Казахский язык 8. Kazakh language 9. Ислам пәлсапасы 9. Философия ислама 9. The Islamic Philosophy 10. Араб тілінің синтаксисі 10.Синтаксис арабского языка 10. Arabic syntax 11. Тәжуид (Құран оқу ережелері). 11.Таджуид (правила чтения Корана) 11. Tajwid (rules of the Qur’an). 185

186

187

ҚАЗАҚСТАН МҰСЫЛМАНДАРЫНЫҢ КЕЗЕКТЕН ТЫС VII ҚҰРЫЛТАЙЫ VII ВНЕОЧЕРЕДНОЙ СЪЕЗД МУСУЛЬМАН КАЗАХСТАН THE VII EXTRAORDINARY CONGRESS OF MUSLIMS OF KAZAKHSTAN 2013 жылдың 19-ақпан күні Астана қаласындағы Назар- баев орталығында Қазақстан мұсылмандарының кезектен тыс VII құрылтайы болып өтті. ҚМДБ-ның төралқа мүшелері, аппарат қызмет- керлері, облыстар мен өңірлердегі өкіл имамдары, ақылдастар алқасы, Ғұлама- лар кеңесінің мүшелері, дінтанушылар, зиялы қауым өкілдері, бас-аяғы 170-тен астам делегат қатысқан алқалы жиында атқарылған шараларға шолу жасалып, қазақ елінің жаңа бас мүфтиі сайланды. Бұған дейін 14-ақпан күні Қазақстан мұсылмандарының кеңейтілген Төрал- қа мәжілісі өткен болатын. Сол мәжілі- сте ҚМДБ діни басқармасы мен Орта Азия мүфтилер кеңесінің төрағасы, Бас мүфти Әбсаттар қажы Дербісәлі өзінің дін қызметін қойып, бірыңғай ғылы- ми жұмыспен айналыспақ ойын ортаға салған еді. Құрылтай қасиетті Құран аяттарымен басталып, Бас мүфти батасымен ашылды. ҚР Дін істері агенттігінің төрағасы Қайрат Лама Шариф еліміздегі дін саласында алда атқарылар іс-шаралар жоспарымен таныстыра келе, құрылтай жұмысына сәттілік тіледі. Бас мүфти Әбсаттар қажы Дербісәліге осы уақытқа дейін дінбасылық қызметі жолында атқарған іргелі істері үшін арнайы алғысын білдірді. 19февраля 2013 года в городе Астана в На- On February 19, 2013 at the Nazarbayev Center зарбаев Центре прошел VII внеочередной in Astana the VII Extraordinary Congress съезд мусульман Казахстана. На нем при- of Muslims of Kazakhstan took place. The сутствовало более 170 делегатов, среди них: члены и new chief mufti of the Kazakh people was elected with работники аппарата ДУМК, областные и районные the participation of the members of the Presidium of имамы, члены совещательного совета, члены сове- the RAMK, members of the staff, representatives of the та улемов, религиоведы, представители интеллек- imams of each regions, Board of Trustees, Members of туального общества. В ходе съезда были обсуждены the Scientific Council, religious scholars, representatives все проведенные мероприятия и вопрос назначания of intelligentsia, more than 170 delegates from all over главного муфтия Казахстана. the country. До начала работы съезда 14 февраля было прове- Earlier, on 14 February, an enlarged meeting of the дено заседание расширенного бюро на котором Аб- Muslims of Kazakhstan was held. At the same meeting, саттар кажы Дербисали заявил о приостановке своей Supreme Mufti Absattar Haji Derbisali, the chairman религиозно-общественной деятельности в пользу на- of the RAMK and the Council of Muftis of Central Asia, учной работой. Съезд начался с произнесения аятов announced his idea of leaving his religious position and священного Корана и благословения главного муф- towork on the scientific work. тия. С пожеланиями успеха работе съезда выступил The congress began with the verses of the Holy Quran председатель Агенства по делам религий Кайрат Лама and was unveiled by the Supreme Mufti. The Chairman Шариф, который участников с работой и дальнейши- of the Agency for Religious Affairs of the Republic of ми планами агенства. Глава агентства выразил благо- Kazakhstan Kairat Lama Sharif wished success to the дарность Абсаттар кажы Дербисали за плодотворную founding staff, familiarizing them with the plan of action религиозную работу на посту верховного муфтия. in the field of religion. The Supreme Mufti thanked Absattar Haji Derbisali for his religious activities. 188

Құрылтай аясында ҚМДБ-ның The representative of the RAMK В ходе работы съезда има- Қостанай облысындағы өкіл има- of the Kostanai region imam Serikbay мом Серикбай Оразом, делегатом мы Серікбай Ораз делегация мү- Oraz nominated the candidacy of из Костанайской области, была шелеріне ҚМДБ-ның Семей облы- the Yerzhan Mayamerov, the imam предложена кандидатура има- сы бойынша өкіл имамы Ержан of the Semipalatinsk region and a ма Ержана Маямерова, делегата Маямеровты Бас мүфти лауазымы- member of the RAMK, to the position из Семипалатинской области, на на үміткер ретінде ұсыныс жаса- of the chief mufti. The members of пост главного муфтия Казахстана. ды. Ұтымды ұсынысқа құрылтайға the congress unanimously made a Присутствующие на съезде де- жиналғандар бірауыздан қолдау decision, and Yerzhan Malgazhyuly легаты единогласно поддержали білдіріп, Ержан Малғажыұлы Ма- Mayamerov has been appointed кандидатуру Ержана Малгажиулы ямеров Қазақстан мұсылмандары as a chairman of the RAMK. The Маямерова на пост верховного діни басқармасының төрағалығы- chief Imam of Semipalatinsk region муфтия ДУМК. Осозная ответ- на тағайындалды. Сауабы мен жа- Yerzhan Malgazhyulii, who was ственность на предстоящей ра- уабы орасан жаңа қызмет тізгінін in charge of the new service, and боты Ержан Малгажиулы заявил: ұстағалы тұрған Семей аймағының showed his delight saying: «The «Служение религии требует осо- бас имамы Ержан Малғажыұлы service to the religion requires бой ответственности. Учитывая мінберге шығып: «Дінге қызмет more responsibility. The elders of мои знания и опыт мусульмане аса жауапкершілікті талап етеді. the Semipalatinsk region, taking Семипалатинской области дали Семей өңірінің ақсақалдары into account my knowledge and наказ внести непосильный вклад білімім мен тәжірибемді ескеріп, experience, have entrusted the в духовное развитие, единство осы аймақтың рухани дамуына, spiritual development of this region, народа. С этим наказом я обучал- елдің бірлігі мен ынтымағына they entrusted me to contribute ся несколько лет в Египте. После үлес қосуды аманат еткен еді. Осы to the unity and solidarity of the повышения знаний с этой мыслью аманатты арқалап, Мысыр елінде country. In this regard, поделился с главным муфтием и біраз жыл білім алдым. Ілімімді I have been studying in он меня поддержал. Призываю вас жетілдіріп келген соң, бұл ойымды Egypt for some years. After, всех к одной цели, единству и бла- Дінбасына жеткіздім. Ол кісі бұл improving my knowledge, годенствию народа, пропаганде ниетімді құп алып, келісімін берді. I conveyed this религии. Да будет на то воля Алла- Бас мүфтиге Алла разы болсын. idea to the chief ха». mufti. He accepted Баршаңызды, дін қызмет- this motive and керлерін, имам-молдаларды бір agreed. May Allah мақсатқа, елдің игілігі мен ынты- be pleased with мағына, дін насихатына жұмыла the Supreme жұмыс істеуге шақырамын. Алла Mufti. I invite all of you, баршаңызға разы болсын!» – деп your clergy, imam-mullahs қуанышын жеткізді. to work together for the same purpose, for the good of the country, for the sake of religion. May Allah be pleased with you all». 189

Құрылтай аясында жаңа мүф- Были также назначены заме- The imam of the «Hazret Sultan» ти Ержан қажы Малғажыұлының стители главного муфтия. На долж- mosque Kayrat Zholdybayevich and орынбасарлары, наиб мүфти лауа- ность наиб-муфтия были предло- the imam of the mosque and member зымына «Әзірет Сұлтан» мешітінің жены и единогласно утверждены of the RAMK of Kostanay region Бас имамы Қайрат Жолдыбайұлы кандидатуры главного имама ме- Serikbay Oraz were nominated to the мен ҚМДБ-ның Қостанай облысы чети «Хазрет Султан» Кайрата position of deputies of the new naif бойынша өкіл имамы Серікбай Жолдыбайулы и имама Серикбай mufti Erzhan Haji Malgazhyuly. They Оразды ұсынылды. Делегация мү- Ораза. Мухаммед Хусейн Алсабе- were elected on unanimous voting, шелері бұл ұсынысқа бірауыздан ков был назначен наиб-муфтием by the members of the delegation. қолдау білдіріп, дауыс беру нәти- на общественных началах. Таким Mohammed Hussein Alsabekov, on жесінде сайланды. Ал, Мұхаммед образом, на съезде мусульман Ка- the public basis, has been appointed Хусейн Алсабеков қоғамдық негіз- захстана произошли исторические as a naif mufti. де наиб мүфти қызметін атқара- события и была принята соответ- тын болып шешілді. вствующая декларация. 190

«Қазақстан мұсылмандары діни Декларацию съезда до присут- Such historical events took басқармасы» республикалық исла- ствующих делегатов довел пред- place at the extraordinary VII ми діни бірлестігінің кезектен тыс седатель общества «Поломники congress of the Republican Islamic VII құрылтайында осындай тарихи Казахстана» Еркин кажы Дуанаев: Religious Association «The religious оқиғалар орын алып, Құрылтай Қау- association of the Muslims of the лысы қабылданды. Аталмыш қаулы- I. Считать отчет председателя Kazakhstan» and has adopted the ны қатысушыларға Қазақстан қажы- ДУМК, главного муфтия шейха Аб- Constituent Decree. The chairman of лары қауымдастығының төрағасы саттар кажы Дербисали в период the Association of Hajiof Kazakhstan Еркін қажы Дуанаев таныстырды: с 2000 по 2013 годы удовлетвори- Erkin Haji Duanayev presented the тельным и от имени съезда объя- given decision to the participants: І. «Қазақстан мұсылмандары вить благодарность; діни басқармасы» республикалық I. To evaluate the work of the ислами діни бірлестігінің төраға- II. Удовлетворить заявление chairman of the republican Islamic сы, Бас мүфти шейх Әбсаттар қажы председателя ДУМК главного муф- religious association «RAMK», and Дербісәлінің 2000-2013 жылдары тия Абсаттар кажы Дербисали об the supreme mufti Sheikh Absattar арасындағы атқарған жұмыста- освобождении от должности глав- Haji, for his service from 2000- рының Есебі қанағаттанарлық деп ного муфтия в связи с переходом 2013 as satisfactory and to declare бағаланып, құрылтай атынан алғыс на научно-педагогическую дея- gratitude from the members of the жариялансын; тельность; congress; ІІ. «Қазақстан мұсылмандары III. Назначить председателем II. To satisfy the request of the діни басқармасы» республикалық ДУМК, главным муфтием главного chairman of the republican Islamic ислами діни бірлестігінің төрағасы, имама Семипалатинского региона religious association «RAMK», and Бас мүфти шейх Әбсаттар қажы Дер- ВКО; the supreme mufti Sheikh Absattar бісәлінің ғылыми-педагогикалық Haji to dismiss from the position of қызметке ауысуына байланысты IV. Внести измения и дополне- the Supreme Mufti in connection Бас мүфти қызметінен босату тура- ния в устав ДУМК и перегистриро- with the transfer to the scientific and лы өтініші қанағаттандырылсын; вать в МЮ РК. pedagogical service; ІІІ. «Қазақстан мұсылмандары III. To elect the Chief Imam діни басқармасы» республикалық of Semipalatinsk region Yerzhan ислами діни бірлестігінің төрағасы, Mayamerov, to the position of the Бас мүфти қызметіне Шығыс Қа- chairman of the republican Islamic зақстан облысы, Семей аймағының religious association «RAMK», and Бас имамы Ержан Маямеров сай- to the position of supreme mufti; лансын; IV. To introduce amendments IV. «Қазақстан мұсылманда- and additions according to the ры діни басқармасы» республи- regulations set by the republican калық ислами діни бірлестігінің Islam religious association «RAMK». Жарғысына сәйкес өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп, Әділет ми- нистрлігінен қайта тіркеуден өткізу ұсынылсын». 191

Ержан қажы Малғажыұлы 1972 жылы 16-желтоқсанда  Алматы Орталық мешіт жамағатына Әбсаттар қажы Дербісәлі жаңа мүфти Ержан қажы Алматы қаласында дүниеге Малғажыұлын таныстыру үстінде. келген. 1990 жылы Шығыс Қазақстан облысының Мақан-  Абсаттар кажы Дербисали знакомит с жамагатом Центральной мечети города Алматы шы ауылындағы Ғани Мұратба- нового муфтия, Ержана кажы Малгажыулы. ев атындағы орта мектепті тә- мамдаған. 1991-1992 жылдары  The Absattar kazhy Derbisali is introducing new mufti Yerzhan kazhy Malgazhyuly to the Отан алдындағы әскери борышын community of the Central mosque in Almaty. өтеп келген соң сол жылы Мы- сырдағы әлем мұсылмандарына әйгілі «Әл-Азһар» Ислам универ- ситетінің шариғат және заң фа- культетіне оқуға қабылданады. Айтулы білім ордасын 2006 жылы тәмамдаған ол тағы екі жыл Мы- сыр елі мүфтиятының пәтуа шыға- ру бөлімінде білімін жалғастыра- ды. 2008 жылы елге оралған Ержан Маямеров Семей қалалық «Долан- бай ата» мешітінің бас имамы қы- зметіне кіріседі. Ал, 2011 жылдың 10-қазанынан бастап Қазақстан мұсылмандары діни басқарма- сының Семей өңірі бойынша өкіл имамы қызметіне бекітіледі. Өкіл имам қызметін 2013 жылға дейін абыроймен атқарған Ержан қажы Малғажұлы 2013 жылдың 19-ақпа- нында Қазақстан мұсылмандары- ның кезектен тыс өткен VII құрыл- тайында бірауыздан Бас мүфти лауазымына сайланады. 192

Ержан кажы Малгажыулы родился 16 декабря Almaty. In 1990 he graduated from secondary 1972 года в городе Алматы. В 1990 году окон- school named after Gani Muratbayev in чил среднюю школу имени Гани Муратбаева Makanshi village of the East Kazakhstan в селе Маканшы Восточно-Казахстанской области. В region.After serving his military service in the years 1991- 1991-1992 годах служил в вооруженных силах Казах- 1992, he was admitted to the Shariah and Law Faculty стана. Обучался на факультете шариата и закона все- of the famous Muslim Al-Azhar Islamic University in мирно известного исламского университета Аль-Аз- Egypt. After graduating from the High School in 2006, he хар в Египте. После окончания вуза в 2006 году еще continued his education in the «fatwa» section of Egypt два года обучался в отделе фетв Египетском муфти- for two more years. ята. В 2008 году возвратившись на родину Ержан Ма- The Yerzhan Mayamerov, who returned to the ямеров приступает исполнять обязанности главного country in 2008, started working as the chief imam of имама мечети «Доланбай ата» в городе Семей. 10 ок- Semipalatinsk city’s «Dolanbai Ata» mosque. On October тября 2011 года назначается на должность главного 10, 2011, he was appointed as the Imam of the RAMK of имама Семейского региона ДУМК. Проработав в Се- the Semipalatinsk region. The Yerzhan haji Malgazhyuly, мейсокм регионе несколько лет, 19 февраля 2013 года who held the office of Imam in 2013, was elected во время внеочередного VII съезда ДУМК избирается unanimously as Supreme Mufti at the 7th congress верховным муфтием Казахстана. extraordinary congress of Muslims of Kazakhstan on 19 February 2013.  Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының Алматы Орталық мешітіндегі алғашқы жұма уағызы.  Первая пятничная проповедь главного муфтия в Центральной мечети города Алматы Ержана кажы Малгажыулы.  The first Friday preaching of the main mufti Yerzhan kazhy Malgazhyuly in the Almaty Central Mosque. 193

 Еуразиялық Ислам ұйымының ІХ саммитінде.  На ІХ саммите Евразийской Исламской организации.  At the IX summit of the Eurasian Islamic organization.  Орталық Азия Ғұламаларының форумы.  Форум Улемов Центральной Азии.  The Forum of the Central Asian scientists.  Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезді хатшылығының ХІІ отырысы  ХІІ собрание секретариата съезда лидеров мировых и традиционных религий.  The XII session of the Secretariat of the Congress of Leaders of World and Traditional Religions. 194

 V съезд лидеров мировых и традиционных религий.  Әлемдік және дәстүрлі дін  The V Congress of Leaders of көшбасшыларының V съезі World and Traditional Religions. 195

 Әлемдік және дәстүрлі дін көшбасшыларының V съезі  V съезд лидеров мировых и традиционных религий.  The V Congress of Leaders of World and Traditional Religions.  Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезді хатшылығының ХІV отырысы  ХІV собрание секретариата съезда лидеров мировых и традиционных религий.  The XIV session of the Secretariat of the Congress of Leaders of World and Traditional Religions. 196

 Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың қабылдауында.  На приеме у Н. А. Назарбаева.  At the reception at N. A. Nazarbayev. 197

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ИМАМДАР ФОРУМЫ РЕСПУБЛИКАНСКИЙ ФОРУМ ИМАМОВ THE REPUBLICAN IMAMS FORUM 2015 жылдың 19-ақпаны 19февраля 2015 года There is no doubt that еліміздің руханиятында стал историческим the February 19, 2015, тарихи күн болып санала- днем в духовной жиз- will be considered as a ры сөзсіз. Дәл осы Елорда төрін- ни нашего народа. В Астане во historic day in the spirituality of дегі «Бейбітшілік пен Келісім» дворце «Мира и Согласия» прошел the country.This is the first time сарайында ҚМДБ-ның ұйымда- первый республиканский форум the republican imams’ forum was стыруымен тұңғыш рет Республи- имамов. Для участия в нем под held in the «Palace of Peace» in калық имамдар форумы болып эгидой «Ислам- религия мира и Astana, organized by the Religious өткен еді. «Ислам – бейбітшілік согласия» со всех уголков страны Administration of the Muslims. More пен келісім діні» тақырыбында прибыли около 500 священнос- than 500 clergymen from all over the өткен форум аясында еліміздің лужителей, члены Совета ученых country, members of the Council түкпір-түкпірінен келген 500-ге ДУМК, известные ученые. Также of the Spiritual Board of Muslims жуық дін қызметкерлері, ҚМДБ были приглашены в качестве го- of the Republic of Kazakhstan, and Ғұламалар Кеңесінің мүшелері, стей депутаты Парламента Казах- well-known religious scholars from елімізге танымал дін ғалымдары стана, руководители некоторых all over the country took part in the бас қосты. Сонымен қатар, фо- иностранных исламских органи- forum under the title «Islam - the румның қонағы ретінде ҚР Пар- зации, АНК, православные церкви religion of peace and harmony». The ламенті Сенаты мен Мәжілісінің Казахстана, Римско-Католической guests of the forum were Senate and депутаттары, бірнеше шет мемле- церкви, а также общественные де- Majilis deputies, heads of several кеттердің исламдық діни ұйымда- ятели страны. Islamic religious organizations, рының басшылары, Қазақстан representatives of the Assembly of халқы Ассамблеясы, Қазақстан В приветственном слове в сво- People of Kazakhstan, the Orthodox Православ шіркеуі, Рим-Католик- ем письме участникам форума Church of Kazakhstan, the Roman тік шіркеуі өкілдері және қоғам Президент РК Назарбаев выразил Catholic Church and public figures. қайраткерлері қатысты. надежду, что форум даст импульс The president of the Kazakhstan Еліміз бен дініміздің ертеңін активизации деятельности муфти- N.A.Nazarbayev sends his greetings межелеп, діни басқарма жұмы- ята и усилит роль имамов в реше- to the participants of the meeting сының даму бағытын айқындай нии актуальных проблем религи- who forecast the future of the түскен алқалы жиынға қатысушы- озной сферы. country and religion and determined ларға Қазақстан Республикасы the direction of development of the Президенті Н.Ә. Назарбаев арнайы board, believing that «The forum will құттықтау лебізін жолдап, «форум help in the breakthrough of the work отандық мүфтият қызметіне тың of the local mufti and will help to серпіліс беріп, дін саласындағы increase the role of imams in solving түйткілді мәселелерді шешуде- existing problems in the sphere of гі имамдардың рөлін арттыруға religion». себін тигізеді деген сенімін» біл- дірген еді. 198

 І Республикалық имамдар форумы.  І республиканский форум имамов.  The 1st Republican Forum of Imams. 199

Форум аясында ҚМДБ қызметін По итогом форума были при- During the forum,four documents жетілдіру мақсатында әзірлен- няты документы: «Платформа were presented and unanimously ген «Қазақстан мұсылмандары- мусульман Казахстана», «Этика adopted by the participants of the ның тұғырнамасы», «ҚМДБ қыз- служащего ДУМК» и наставления: forum, which were developed to меткерінің этикасы», «Имамның «Личностный образ имама», «Лич- improve the RAMK’s activities: тұлғалық келбеті», «Мұсылманның ностный облик мусульманина». «The platform of the Muslims of тұлғалық бейнесі» атты төрт құжат По итогам этих документов вер- Kazakhstan», «Ethics of the employee таныстырылып, қатысушылар- ховный муфтий Ержан кажы Мал- of the RAMK», «The Imam’s personal дың қарсылығынсыз бірауыздан гажыулы выразил надежду, что appearance» and «A personal image қабылданды. Аталмыш құжаттар этот исторический день будет на- of a Muslim». The Supreme Mufti жайында ой қорытқан Бас мүфти чалом укрепления духовных цен- Yerzhan Haji Malgazhyuly rendered Ержан қажы Малғажыұлы: «Діни ностей нашего народа, направлен- his believes saying: «This historic басқарманың тарихында тасқа ный к достижениям новых высот в day will remain in the history of the таңба басқандай болып қалатын XXI веке. На основе этих докумен- religious administration, and which осынау тарихи күн – XXI ғасырдың тов улучшится добропорядочность will lead the imam and the Islamic имамын, еліміздегі дін исламды и просвещенность мусульманина. religion of the 21st century to a new жаңа белеске жетелейтін болады», Исправится личностный образ, dimension». – деген үкілі үмітін жеткізді. повысятся знания и квалифика- ция священнослужителей.  І Республикалық имамдар форумы.  І республиканский форум имамов.  The 1st Republican Forum of Imams. 200