Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Үсенбай Тастанбеков - Өзім туралы өзім айтсам

Үсенбай Тастанбеков - Өзім туралы өзім айтсам

Published by Макпал Аусадыкова, 2022-09-26 04:09:55

Description: Үсенбай Тастанбеков - Өзім туралы өзім айтсам

Search

Read the Text Version

кететш болган соц мойнын жалт бурып, шегшш келiп ейктщ туткасынан устап турып калды. Молда окып жатыр, окып жатыр. Сол элпдей ышкынып, катты дауыстап бастайды да, ун i бэсецдеп, тынысы жетпегендей баяулап барып, \"Ушфу!\" деп 6ip yniKipin алып кайта бастайды. Куран C93i ме, немесе баска 6ip ютап ce3i ме, эйтеулр туслшксгз, араб тш нде гумб!рлеп естшедт К,анша уакыт еткеш белпйз. Bip кезде молда колын булгап шоферд1 шакырды. Бул жакындап келсе баланыц meuieci ки- сайып жатьш уйыктап калыпты. Баланы экей алдына алган екен. Молда колымен нускап эйелдщ басына жастьщ койып, усйне керпе жап деп буйырды. Ол айтканын ктедк Молда сол зуылдаткан калпы эл! окып отыр. Бала жылаганын койган сиякты. Ыцырсып жаткан даусы естшмей калды. Оныц бей не карауга Балтабектщ дэй шыдамайды. Тагы 6ip кезде молда оны колымен нускап тагы шакырды. Келсе енд! экей кылжиып уйыктап калыпты. Молда баланы жеке керпе-жастыкка жаткызып, экейнщ басына жастык кой­ ып, усйне керпе жабуды тапсырды. Шофер айтканын ютедь Баланы e3i колына алып, жеке керпе-жастыкка жаткызды. Осы кезде Балтабек балага аныктап карап едККез1 орнына тускен, 63i жап-жаксы жатып уйыктап кет!m i. Молда болса дугасын эл1 токтаткан жок. Окып жатыр, окып жатыр. Тек даусы бурынгыдай булыгып, кысылмай айкын шыгады. 0 pi 6ip сарынмен зуылдап тур. Бала уйкыда, эке-шешей де каннен Kanepci3 уйкы кушагы- на енген. Кзд1мп кундеп калпындай, oapi пырылдап жатыр. Далада тауык жаппай шакырып шуылдай бастады. Тац атып келед]. Шыгыс жак бозарып, тун карацгысы турше бастады. Молда окуын жайлап токтатьш, бейн сыйпап турегелдь Бал- табекке й л катып, KeceHi алдырды. Ол кесеш корка устап ко­ лына алганда суп-суык жэне im i куп-кургак екенш керд1 Катты тацгалды. Оныц ш ш деп судыц буркылдап кайнап турганын кез1 кермесе, енд! мше шпнде дым жок кургак кесен! кермесе тацгалмас ед]. \"Су кайда Kerri? Шынымен-ак кайнап суалып калды ма?\" деп тацгалумен болды. \"Су калай кайнады? Оны кайнаткан кандай куш?\" Сурак кеп, 6ipaK оны молдадан сурауга батылы жетпед!. Молданыц кольша су куйып, жуындырып, кол суртейн ора- 197

мал бердг Ол суртшш орньшан отыра бергенде баланьщ meuieci ояньш кета. ¥шып турып баласын вдедг Тердщ алдьшда жеке жатканын керш жупрш барып бас салды. Бетше тесше карады да, козшщ орнында турганын керш жылап ж1бердг Одан соц дереу кез жасын суртш кайта карады. Баланыц бетшде eui6ip езгерю жок. Exi K03i бурьшгыдай жумулы. Бала еш алацсыз уйьщтап жатыр. Ана куанып кулдг Артынша тагы жылады. Бул шекс1з куаныштыц жылауы ezii. Одан кез алмай карап турган молда \"Тэуба дещз. Кудай сэтш салды. Баланыц кез1 орнына туси. Енд1 жаксы болады. Тэуба дещз!\" деп тагы кайталады да эйелдщ басынан сыйпады. Ойел жалт бурыльш, молданы кушактай алды да \"тэуба, ата, ci3re мыц да 6ip рахмет! Ш еказ рахмет!\" деп одан ары сез айта алмай солкылдап жылай бердг - Аллага рахмет айтыцыз! Алла рахым кылды. Б1здщ Ti- лепм!зд1 берд1, - де/ц молда эйел;ц жубатып. Осы кезде экесг де оянды, ол да умтьшып баласына карады. Бала каннен капераз нысылдап уйыктап жатыр. Елдщ дабырын елец кылар емес. Кезше еш нэрсе болмагандай, эп-эдемк суп- сушбмщ кушнде уйьщтап жатыр. Бала осылай 6ip тэулш туяк сершпей уйьщтады. 0Ke-uienieci молдага бар ьщыласымен зор штипат керсетш, алгыстарын жаудырды. Ушне ж1бермей, он кун устады. К,ой сойып, сый, курмет Kepcerri. Шапан кипздг Ец бастысы-оны кудалауын токтатты. Оган Сталин олгенше еншмге типзбедг Берияныц Ke3i жойылган соц КГБ таратылды да, Молда аулына кешш келдг Ел жиналып оган жаца уй салып бердт Ал мына бала болса аман-сау ecin, жаксы адам болды. Бул KiciHi ел \"Кырьщ уйдщ молдасы\" деп атайтын. Оз аты Токатай молда болатын. Гулама молдалыгымен 6ipre болжам- паздьщ, керш келдк касией де бар едг YftiHe езш 1здеп келе жаткан адамды алдын ала б ш п отыратын. Оз баласыныц Kici кольшан шешт болатынын 6ip кун бурын бш п, эйелiне айтып жылаганын кеп адам бшетш. MiHe, ещц мына баланыц кезш дугасымен орнынан Tyciprem де кепке белгш болган едг Кезшде ешюмге T ic жарып айтпаган Балтабек кецес eK iM eTi кулап, партия тараганнан кешн гана ашьщ айткан болатын. 198

АРАК ILLIKEH KYH - 0Л Г Е Н KYH Бул макаланы мен 1992 жылгы кекек (cayip) айында жазган ед1м. Ол \"Алматы акшамы\" газетшде сол жылгы 24 кекек куш жарияланды. Сол кезде Казакстанньщ барльщ газеттер! аракка карсы жаппай макала жазып жаткан. Олардыц ен белсецща осы газет болатын. Онда мен былай деп жазыппын: Осы кундер1 журт жиналган, бас коскан жерде эн салып, елен айту, казакша ойын-сауьщ курудыц орнына тек арак iniy, оган e3,aepi кызына Kipicin, \"Кел алып коялык\", \"тартып жлберейк\", \"ал кегпк\" деген сездерден баска ешнэрсе ести алмайсыц. Орыстыц эдет ) бойынша тост айту, сол жиында канша адам болса, соныц бэрше сез беру, аягында юмнщ не айтканын да тындамай, соцында кеп жерлерде жанжалдасып, акыры тебелесш тарау жш кездесед!. MiHe, Ka3ipri етек алган \"енеге\" осы. Колына домбыра алып, куй гарту, эн салу, екьекщен айтысу кайда?! Айта кермещз, Ka3ipri жастар ондай енер турмак, казакша сезд! де тусшбейдг Уйренуге, тусшуге талпыну жок. Тшм1зден айрылып кала жаздаганымыздьщ басты ce6e6i осы­ лар. Ец соракысы-кепш ш пм!з аракты астан жогары санаймыз. Ушне келген конакка кой сойып, ет асып, ак майды аузынан агызып койсац да, 6ip шелмек арак бермесе екпелеп кетедт Кеп адамдар арактыц халкымызга, ец алдымен жас урпакка, оныц болашагына кып-кызыл зиян екен in ойламайды. Ойлап карацызшы, арак 1шкен куш адам 6ip нэрсе iетей ала ма? Жок! Ол кун сол адам ушш елген кун. Не жумыс ютей алмаса, не ушне ешкандай септМн типзе алмаса —ол кун елген кун емей немене?! Оныц уетше кунде болмаса да жи! ime берсе - оныц кун1 емес, ем1ршщ де елгеш емес пе? Кецес Оюметшщ, Коммунисток партияныц, оныц басшысы Ленинн1ц ец аскан катыгез/цгт хальщка келйрген орасан зияны - д и ш жойгандыгы. Д1н жойылган соц, кудай да жок болды. Содан адамдар кудайдан корыкпайтын болды. Д[н болса - ол имандыльщтыц алтын казыгы. Имандыльщ бар жерде арак турмак, жалган сез де айтылмайды. Осылай 70 жылдан астам уакытта жеттпе урпакты Д1нс1з, кудайсыз erin ecipin, Tepic жол- га, адамгершш!ктен айрылган жолга салып шыгарды. Енд! сол 199

кудайсыз жолмен журш, аракпен ауызданып оскен шалдар ба­ ласы турмак, немересшен, келшшен уялмай, кыдырып ж-ypin арак imefli. Мундай шалдар бата 6epin, есиет айту турмак, урпагына 6ip жаксы сез айта алмайды. Кецес заманында аракка карсы курестщ неше ту-pi болган. Сауыктыру орындарына камап, айып толету, зорлап емдету, акырында Горбачевтщ аракты, шарапты, солармен 6ipre жуз!м ericTiKTepiH де жою шаралары. Олардыц oipeyi де пайда берген жок. O cipece Горбачевтщ \"эдкй\" елге орасан зиян келпрдк Зауыттар токтап, кеп адам жумыссыз калды. Ец жаманы мас- кунемдер наркоманга айналды, тш п улы заттарды шскейтш токсикомандар кобейдт Бул нэубетпен олай куресу дурыс емес. KypecTi алдымен уйден, ауылдан бастау керек. Саналы ата-ана, ауылдыц акылды аксакалдары, ак желекп эжелер, ауьшды баскарьш журген ойлы басшьитр арак шкендерге карсы аяусыз курес ашып, кептщ тапкысына салып, жиналыста катты сынап, юнзсш бетше аяу­ сыз басып отырса, сонда гана тыйым болады. Одан соц кудайга шутар, жаца-жаца ашылып жаткан ме- ш1ттер1м1з дш непздерш мыктап насихаттай отырып, аракка карсы, жалпы арамдыкка карсы KypecTi кушейтсе, 1с1м1з ешмд1 болады. Сонымен катар кейб1реулер \"жастар аракка кумар, бузыл- ып барады\" дещц. Мен оган сенбеймш. Жастар жойкын куш. Оларды баскарып, аракка карсы куреске жумылдырса, арак йпкшггер аягын байкап басар едь Бул icKe жастарды мьщтап кетеретш - оку орындары. Жога- ры оку орындары, орта оку орындары. Мектептер басшылары студенттерди окушыларды дурыс уйымдастырып, жаксы жол- га койса, араккумарларга ясол калмайды. Сонымен катар оку орындары жастарды спортка, енерге, коленерге коптеп тартып, укыпты уйымдастырып отырса, маскунемдкке карсы жойкын куш болар едт Аракка тыйым салудыц жолы буйрьщпен емес, катыгез куреспен емес, уптпен, насихатпен, енермен журсе ен!мд1 болады. Камгап кеткен тойларда арак пнуд! мулдем токтату керек. Кудайга шук1р, кымыз бар, шубат бар. Екшнпден, тойларды 200

арнаулы сценариймен журпзу керек. Онда эн-куй, би, кулд1рп ойындар барынша кец, еркш журпзшуге тшс. \"Бэленше-екец тост айтты, соньщ курметше алып кояльщ!\" деген сезд! догару керек. \"Бэленше-екецнщ сезшщ курметше эн шыркайык!\" десе орынды болады. Кайталап айтамын, арак; ш кен кун - елген кун! Оны iniin KyHiH елйрген адам, Tipi журсе де елгенмен тец. Сондьщтан арактан аулак болайьщ, агайын! Арак атамнан калган ардакты ас емес, ол - арам ас, оны пикен адам кунэга батады. Ащретте тозак отына туседь Осыны есте катты устайьщ, агайын. *** Kasip eciMe ry c in отыр. 1979 жылгы акпан айында зейнеткерлж демалыска шыкканда журналистк жумыспен мьщтап айналыстым. Алдымен, \"Аудандагы елд1 мекендер калай аталып жур?\" деген суракка - \"Менжш, Кошмамбет, Жармухамбет деген к1мдер?\" деп ойландьм да, архивтерден (Алматы мемлекегпк ортальщ архив) кеп отырып, кеп is- деп журш, Абдолла Жармухамбетовтщ тольщ ем1рбаянын, фотосуретш таптым. Кызылорда облысына барып, Карынбай Кошмамбетовпц баласы Муратты таптым. Сейп п eKeyi туралы, олардьщ атымен аталып журген ауылдар туралы макалалар жаздым. Кршмамбетов туралы шгерще айттым. Ецщ Жармухамбетов туралы аздап айтайын. Тольщ айтуга сол макалам колымда жок болып шьщты. Ол аудандык \"Ленинское знамя\" (K,a3ipri \"Заман жаршысы\") газетшде 1980 жылдардын басында жарияланган ед1 Абдолла Жармухамбетов (архивте Ярмухамбетов деп жа- зылган) Кецес еюметш орнатуга белсене катыскан азамат ек­ ен. Ол Ораз Жандосовпен, Жубаныш Бэр1баевпен, Магазы Масанчымен катар шыккан талантты, icKep басшы болыпты. Алматыдаэскер жинап, оны баскарып, 1919 жылы Озбекстанныц Фергана аймагына барьш, сол жерден езбектерге, тэжжтерге, туркмендерге маза бермей шауып, тонап, елд1 кырып, жойып журген басмашылармен шайкасуга катысады. Акылыныц, ай- ласыныц аркасында аз уакытта Фергананы басмашьшардан тугел тазартады. Одан Тэжкстаннан, Озбекстаннан, TypiKMeH- станнан басмашыларды жойьш, калдьщтарын куып шыгады. Кешн Тэжкстанныц, Озбекстанныц мемлекеттершде Нарком 201

(К^шрпше Министр) кызметш аткарган. Олардан келгеннен кешн б1здщ облыстык Кецес аткару комитета терагасыныц орынбасары кызметш аткарган. Басмашылармен куресте керсеткен енегес!, ерлш уннн \"Жауыпгерл|'к Кызыл Ту\" ордешмен марапагталган. Бул ор­ де шн оган 1926 жылы Букшодактык кецес аткару комитетшщ сессиясында Михаил Фрунзенщ усынысымен тапсырылган. Сол сессияда Фрунзе Жармухамбетовке сол орден бертсш деп усыныс жасаганда б1ркатар депутаттар карсы шыгыпты. Сонда Фрунзе eKi рет сейлеп былай депта: \"Мен Орта Азиядагы басмашыларды жою шайкасы yniiH осы ордещц уш рет ал ганда, мешмен 6ipre журш, катар согыскан керемет акыл-ой, аскан ерлж керсеткен Жармухамбетов калайша 6ip орден алмайды?\" деп депутаттарды сенд1рдг де, сол сессияда жарлык шыгартып, \"Жауынгерлк Кызыл Ту\" орден in букш депутаттардьщ кезшше Жармухамбетовтщ омырауына таккызады. КАЗАК TIA IH LUYBAPAAFAH О РЫ С С 03Д Е Р 1 Казак тш н орыс сездер1мен, орыс талшен аударылган ора- шолак сейлемдермен шубарлау, сейтш казак сезшщ каймагын бузып бущцру - еткен гасырдыц сонау елушпп жылдарынан басталды. Ол кезде сурапыл согыстан жаца бас кетерш, e c i:\\пзд1 жия бастаганда орыс тш нде шыгып, казак даласына кец тарап жаткан газеттер мен ютаптарды тез аударып, казак окырманына жеткгзу ете кажет болды. BipaK кэаби, бшпр аудармашьшар ете аз едь Сонда баспасезде icTen журген орыс талin шала бшетш, казактыц эдеби тш н мулде бшмейтан кушеншек аудармашылар жаппай аудармага Kipicii. Олар орыс еездерш сезбе-сез аударып, cipecTipfli де отырды. Соньщ салдарынан тшм1здщ табигатына жат, тшге туршдей тиетан кептеген сездер, сейлемдер осы кун- ге дешн баспасез бетшде, тшта керкем эдебиет кпаптарында да каптап жур. Ец соракысы, сол тшм1зге жат, дорек! сездер Ka3ipri журналистер!м1з бен кейб!р жазушыларымыздыц да колданысынан шыкцай жур. Ец 6ipiHuii болып TmiMi3re бушрден юрген \"екМшке орай\" (Ka3ip \"екшшже карай\" деп жур) деген сездер. Бул орыстыц 202

\"к сожалению\" деген сездершщ аудармасы. Орыс тшшде сей- лемнщ басында ез орнында тур. Казак тш нде ондай сез жок кой. Абайды, А хмета айтпаганда, М.Эуезовте, Е.Муйреповте, Е.Мустафинде, т п т олардан кешнгч Э.Кеюлбаевте, О.Таразиде, Т.Эбдковте бар ма? Жок! Олай болса Kasip \"еюhiтике орап\", немесе \"еюшшке карап\" жургендер неге ойламайды? Казак тш нде \"ею ш н т\" ce3i сейлемнщ аягында колданылатынын неге бшмейд!? Бул сездер казак тш не киянат жасау екенш ойлайтын уакыт жеткен жок па? Будан сон елушпп жылдары тшм!зге енш, ана тш ш здщ тазалыгын бузып кеткен \"дала косы\", \"дала жумыстары\", \"анальщ мал\", \"жуз бас кой\", \"елу бас жылкы\", \"елу бас сиыр\" деген сез ripKecTepi болатын. Атам казак епщашан \"аналык мал\" демеген. Жылкыньщ ургашысын \"бие\", сиырдыц ургашысын \"сауын сиыр\", \"кунажын\", койдьщ ургашысын \"саульщ\", \"тусак\" деген. Бул да орыстыд \"маточное поголовье\" дегеншщ аудармасы. Казак малдьщ басы емес, санын есептеген. \"Жуз кой\", \"елу жылкы\", \"елу сиыр\" деген. Кебшесе малдьщ атын айтиай-ак \"пэлен кылкуйрыгым\", \"пэлен ipi карам бар\", койды lin n \"пэлен туяк усак малым бар\" деген. Казак кешпел! халык болса да, eriH салып, астык ecipyyii ешкашан токтатпаган. Сондьщтан онда жумыс 1стейт1н орьш- дарын \"eriH косы\", \"eriH жай\", \"e ric жумыстары\" деп нактылап, дэл атаган. Ецщ \"дала\" деп жургендер! орыстьщ \"поле\" деген сезь Оны казакшага аударсан, \"алац болады\", \"дала\" болса ол - \"степь\". Осы кисынсыз сезсымактарды нактылап Tycinin, дурыс, бурысын аньщтап ж\\фген жан жок. Енд1 6ip топ сездерд! riini адам санасына юрмейпн етш аударган. Соны кеп журналистер, т о т жазушылар да Ka3ipre дей(н колданып жургенi кынжылтады. Мысалы, \"кайда бол- масын\", \"кайда бармасын\" деген таркестер. Бул да орыстьщ \"где бы ни был\", \"куда бы ни ходил\" деген сездершщ аудармасы. Казак ол сездерд! \"кайда болса да\", \"кайда барса да\" децщ гой. Бул сездер жазгыштардын аузына туспейдк ойына келмейд1. К,аз1р кептеген жазгыштар, телевизор жургтзуш! журна­ листер \"жогарыда айтканымыздай\" деп жш айтады. Бул да орыстьщ \"выше сказанное\" деген сезшщ аудармасы. Казак \"элпде айтканымыздай\", \"шгерще айтканымыздай\", \"жаца 203

гана айщанымыздай\" деупн едг Аман кайсы, бул сездер элплердщ аузына туспейдк Ойткеш олар ойламай сейлецщ, ойламай жазады. Бул xipKecxi газет, не ютап окып отырганда солай-ак болсын дешк, телевизорда сейлеп турганда оны калай гуошемгз? Телевизордын, жогары, темен жагы бола ма? MiHe, ойламай айтып турган сезш щ магы насы н тусгабей жазылган, айтылган сездердщ сыйкы осындай. EniMi3 тэуелаз болып, еркш OMip суре бастагалы 6epi \"жаца казактармен\" 6ipre \"жаца журналистер\" де шыга бастады. Олар казактыц байыргы, табиги сездерш, угымдарын бшмей, бшсе де мэн бермей ыгыстырып тастап, жаца сездер, жаца сейлемдер курауга Kipicri. Мысалы, \"жацгакшашагу\", \"оцай жацгак емес\", \"арасынан кара мысык еткен\", \"мэселеге мурнын сугу\" деп сьщпыртып лббередк Булар да орыстыц \"это крепкий орешек\", \"черная кошка пробежала\", \"нос совать\" деген сездершщ аудармасы. Бул сездер казак хш нщ табигатына келе ме, келмей ме? Оны ойлап жаткан жан жок. Жалпы, казак тш нде мундай сездер, угымдар мулде болмаган гой. Ойткеш казакта жацгак та, мысык та болмаган. \"Ашык аспан астында\", \"Ресей туы астында\" деген сездер де сауаттылыкка жатпайды. Ойхкеш казак атам \"ашык дала- да\" \"Ресей туын кехерш\" дещц. Ce6e6i, казакта \"ашык аспан\", \"жабык аспан\" деген угым жок, ондай аспан да болмайды. Тудыц астында бугып журмейдк оны жогары кехерш, жаркыратып журедь Одан соц Ka3ipre дейш \"атка отырды\", \"агаш отыргызды\", \"картоп отыргызды\" деп жазатындар, айтатындар жш кездеседк Казак \"атка мшедГ', \"агаш xirefli\", \"картоп егедГ' деупп едь Жок, бул табиги жен сездер бупнп жазгыштар мен айткыштардыц аузына туспейдь Сейтш \"тисе терекке, тимесе бутакка\" деп ойламай сога беред!. Сейтш олар ездершщ казак тш н шубарлап булд] pin жур генin ацгармайды. Казак тш нен орнын таппай, журтшылыктыц кецш не конбай журген тагы 6ip сез \"семьяныц\" аудармасы. Алгаш кецес еюмет! кулаган кезде, еткен гасырдыц токсаныншы жылдарыныц басында ел жапа-тармагай орыс сездершщ ор- нына келсш-келмесш баска сез колдануга кешкенде \"семья\" сезш сан кубылтты. Б!реулер \"эулет\", \"уйелмен\", \"уйелмелГ 204

дед] (\"Казак; эдебиет!\"), ещц Gipeyjiep \"Шанырак\" (\"Жетку\"), баскалары \"жануя\" (''Казакстан эйелдер!\"), \"Отбасы\" (\"Егемен Казакстан\") дедь Осылай 6ip создан аудармасына сан турл1 балама тауып, буркыратты да жатты. Сонда 6ip де 6ip журналист, жазушы немесе гапым: \"Осы сез- д1 б!зден бурынгылар калай жазды екен?\" деп 6ip сэт те ойлан- бады. Э д ш н айтсак;, бул сездц сонау эдеби тш ш здщ аксакалы Абай \"уйшп\" деп жазган. Одан кешн казак грамматикасыныц атасы Ахмет Байтурсынулы \"ушш!\" деп колданган. Оларга йтесе шыккан Шэкэр!м, Жусшбек Аймауытов, Мухтар Эуезов, Еабит M ycipenoB , Еабиден Мустафин - бэр! тугел \"семьяны\", \"уйцш\" деп жазып келген. Сейтш б!з жуз жыл бойы \"уйшп\" деп жазып келген, тубегешп терминге айналып кеткен сезд! лактырып тастадьщ та, \"отбасы\" деп бек1те салдьщ. Сонда 6i3- дщ сабактастыгымыз, мурагерлнтм1з кайда калды? Жок, сол алыптар жуз жыл колданып келгенде акылсыз болып келдд дейм!з бе? Жок, каз!рп галымдар, жазушылар, журналистер олардан аскан акылды адамдар болып шыкты дейм1з бе? Ендп сол женс!з, ойланбай icTereH агаттыктьщ салдарынан каз!р газет, журналдарымыздыц, тележурналистер!м!здщ 6ipece \"отбасы\", 6ipece \"жануя\" деп шатастырып журген! ешюмге де беймэл!м емес. Бул сездщ казак ел! арасында ауызша айтылатын тарихи туб!рлер! де бар. Мэселен, казак амандасканда \"мал- жан\", \"ymini\" аман ба? деп сейлесетш. Оны кене кез ауыл аксакалдары каз!р де айтады. Терминком туралы 6ipep сез. Менщше терминкомде отыр­ ган, термин сездердщ дурыстыгына жауап берет!н азаматтар аса сауатты, ацгарлы, терен ойлы, аржак, бержагын жете ойлай- тын халыкпен санасатын адамдар болуы керек. Мьша сездерге карап, мен олардыц терец ойлап, жан-жакты, тиянакты шепйм кабылдайтынына кумэн!м бар. Содан соц термин мэселесше Президент Н.Назарбаев 6ip- неше рет баса кецш белд!. Ол анау жылы \"Ана тш \" газет!не берген сухбатында бдркатар термин сездерд! сынап, оларды тузеу керекипн айтып едь Мысалы, \"паспорт\", \"композитор\", \"музыка\", тагы баска сездерд! аударудыц Keperi жок деп ес- керткен болатын. BipaK терминкомда отырган азаматтар оган кулак аскан жок. Президент сез! олар ушш тук емес сиякты 205

болып калды. Соган карап мен терминкомды баскарып отыр­ ган азаматтар оздерш тым бшпш, тым бшк, президенттен де жогары санайтындар ма деп калдым. Эйтпесе президенттщ co- si бэр!м1зге зац емес пе? Оны булжытпай орындау бэргм1здщ парызымыз емес пе? Мен карт журналистпш. Казак тшшщ колданыс аясы тар- ылып, жойылып кету кауш алдьшда турганымызда, букш зия- лы кауым, букш казак халкы тип.\\пзд! дамытып, оньщ кол­ дану аясын кецейтуге жабыла куш салып Kypecin жатканда, соншалык бай да эсерл!, эуездг тшмвхи ещц ботен создермен будщрш, шубарлап жатканымызга кынжыла отырып, осы жол- дарды жазып отырмын. Максатым осы. Крлына калам устаган агайын осы шындыкты бшсш, ой- лансын, эр сезш ойланып, толганып жазсын. Теледидарда дурыс айтсын деп жазып отырмын. Казак сез! бай, оныц коры 2 млн 550 мыц. Олай болса, б!з кез келген мэселеш ешкандай шетел сездерш колданбай-ак еркш жаза аламыз. Осыны Tin тусшер, сез суйер кауым бшсе екен, есшде мыкты устаса екен. КУДА ИСЧЕЗЛИ КАЗАХСКИЕ АУЛЫ? Уважаемый главный редактор, журналисты Вашей га­ зеты, говоря о казахских населенных пунктах, в своих пуб­ ликациях постоянно называют аулы селами, поселками. Да­ же при упоминании тех аулов, которые в 1999 году были переименованы решением ономастической комиссии при Правительстве Республики Казахстан, Ваши журналисты по- прежнему называют их селами. Так, например, в заметке \"Сельский учитель\" в \"Огнях Алатау\" от 7 марта 2009 г. на­ писано \"в малокомплектной школе села Жамбыл Коксуского района\", в заметке \"Смертельные ссоры\" от 14 марта 2009г. Т. Хван пишет \"в поселке Иргели Карасайского района\", а ведь именно в отношении этого населенного пункта приятно решение ономастической комиссии о переименовании в 1ргел1. ауылы, в заметке \"Авария на газопроводе\" от 28 марта 2009 г. Т.Мухтарова пишет \"виновником этого ЧП стал житель села Долан Карасайского района\". Таких примеров можно привести много. 206

Как известно при тоталитарном режиме советские чин­ овники, ни с кем не считаясь, самовольно переименовывали казахские населенные пункты по-своему. Так, наши аулы ста­ ли носить имена Ленина, Сталина, Ворошилова и других вождей советской власти. А аулы, Кенты, бекеты стали на­ зываться селами, поселками и станциями. Однако никакого законодательного документа нет и не было. При рассмотрении данного вопроса глубже, с научной точки зрения, слово \"село\" никак не применимо к казахским населен­ ным пунктам. Согласно \"Советскому энциклопедическому словарю\" село - одно из древних названий поселений у славян. Крупное крестьянское поселение с церковью или помещичьей усадьбой. Теперь вдумайтесь, есть ли такие признаки у казах­ ского аула, который Ваши журналисты упорно называют селом? Отнюдь нет! Значит и по науке аул селом быть никак не может. Ибо село определяется по другому признаку. Это крупный на­ селенный пункт. А аул - маленькое поселение, в котором нет ни церкви, ни помещичьей усадьбы (то есть, нет ни мечети, ни поместья). Казахи испокон веков свои поселения называли аул, кент, бекет, шаар, кала. В аулах жили по родственным признакам, в ауле может насчитываться от десяти до тридцати дворов (юрт), главой аула считается старейшина одного рода. Обычно он был баем, или бием. Вокруг него собирались самые близкие родственники, иногда к ним присоединялись близкие сватья и уважаемые друзья. Кент (по-согды - канд, по-тюркски - балык, по-китайски - чэн) - это небольшой населенный пункт, маленький городок, окруженный глиняным дувалом, с зелеными насаждениями. Народы, живущие в таких населенных пунктах в Y-XI веках, считались ятуками или балыкдаками, по - казахски - жатактар, что означает оседлые. Это означает, что слово \"кент\" бытует в казахском языке с Y века. Слово \"бекет\" означает станция. В районе прохождения больших караванных путей, например, как Великий Шелковый путь, находились бекеты. Где караваны устраивались на ноч­ лег, путники отдыхали, кормили коней, верблюдов. Поэтому значение слова \"бекет\" схоже со значением слова \"станция\". 207

К ала-это город, поэтому оно объяснения не требует. Потому что это большой промышленный, культурный, экономически развитый населенный пункт. Это всем известно. У каждого народа есть свои определенные, исторически сложившиеся названия своих населенных пунктов. Например, русские называют свои селения деревней, поселком, селом и городом, англичане деревню и село называют \"виллой\", а город - \"сити\". Так почему же казахи не могут называть свои населенные пункты своими же собственными названиями? Ведь казахские журналисты не именуют русские деревни аулами, что было бы абсурдно. Казахские аулы, кенты, бекеты не исчезли с лица земли. Только русскоязычные журналисты не хотят признавать их собственные названия. Потому что они не хотят расстаться с имперской привычкой, когда ипериалисты что хотели, то и творили. Сейчас другое время, другой уклад жизни. Мы живем в свободной и независимой стране. Это надо помнить всем, кто пишет материалы в газету. Прошу извинения за резкость, но меня волнует тот факт, что русскоязычные журналисты из номера в номер пишут о казахских населенных пунктах только по-русски. Получается будто у казахов не было своих названий, а это - неправильно и обидно. ОСТАНОВИТЕ МУЗЫКУ! Часто можно слышать на улицах Каскелена оглушительную музыку, усиленную всей мощью современной техники, спо­ собную в буквальном смысле слова подавить людей, живущих по соседству, ошарашить проходящих мимо если днем, а часто бывает и ночью. Да была бы эта музыка стоящей! В своем боль­ шинстве звучит какая-то белиберда со скрипом, скрежетом, криком диким. Спрашивается, кому это нужно? Соседям? Жителям города? Нет, этот шум никому не нужен. Я уверен, такая \"музыка\" не всегда по душе и самим хозяевам громкоговорителей, выставленных на балконы или окна. Ими 208

скорее всего руководит бахвальство, желание показать, какой музыкальной техникой они располагают. Настоящий любитель музыки должен иметь тонкий слух, нежную душу. Ибо \"музыка - это язык чувств. Мелодия пе­ редает оттенки переживаний, недоступные слову\", говорил выдающийся педагог В.А. Сухомлинский. А известный совет­ ский композитор Д.Д. Шостакович писал, что \"Мелодия - это мысль, это движение, это душа музыкального произведения\". Человек, понимающий \"душу\" музыкального произведения, не будет коверкать ее. И надо прямо сказать, что абсолютное большинство владельцев \"модной музыки\" неграмотны в ней. И громкая музыка на весь город своим арсеналом пластинок и лент, показывает бескультурье. Не меньше мешают людям и другие шумы - это звуковые сигналы и грохот идущих по городу автомашин. Помните, не­ сколько лет назад было принято решение, запрещающее пода­ чу звуковых сигналов в населенных пунктах, были вывешены даже знаки, а сейчас эти знаки исчезли. Шум вреден для здоровья людей. Это все знают. Шум из­ меряется децибалами. Шум, равный 90-95 децибалам - норма, а 115-125 децибалам - уже вред. Шум на стадионе во время забитая гола равен 100 децибалам, громкость тихой беседы равна 8-10 децибалам. Излишний шум губительно действует на слух, на нервную систему Поэтому не создавайте излишнего шума ни музыкальным инструментом, ни автомашиной. \"Ува­ жайте в себе и других человеческую личность\", - говорил ре­ волюционный демократ Д.И Писарев. \"Уважение к людям, - писал английский писатель Д. Полазорси, - есть уважение к самому себе\". Любите музыку, но не опошляйте ее. Хорошая музыка на­ слаждает человека, а плохая, излишне громкая - угнетает. Ос­ тановите такую \"музыку!\" От редакции: Когда верстался этот номер, в редакцию при­ шло письмо из села Дружба. В нем написано, что \"С утра до ночи из дома №33 по улице Курмангазы слышна оглушительная музыка. Голова от нее разламывается. На замечание владелец громкоговорителей отвечает, так: \"Не хотите, не слушайте\". Подобное письмо поступило из села Политотдел. 209

Как видите, вопрос, затронутый У. Тастанбековым, волнует не только городское население. Думается, местные советы, уличные и домовые комитеты призовут к порядку нарушителей правила общежития. (Макала аудандык \"Ленинское знамя\" газетшде 1981 жылы 3 кыркуйек KyHi жарияланды. Туп-тура ертещне б1здш аула- ныц егде эйелдер1 барып, милиционерлерд! epTin келдк ол элп акымактьщ магнитофонын алып K erri. Содан кешн музыка тынды). МАКАА-МЭТЕАДЕР1М13Д1 ЛУРЫ С А Й Т Ы П ЖУРМ13 БЕ? Бул макаланы 1990 жылдары жазган ед1м. Ол \"Акжол\" атты oip газетте жарияланган. Газет сол кезде курылып, саяси белсендшк керсете бастаган 6ip партияныц газей болатын. Kasip ол партия - белпйз, газей жабылып калган. Сонымен 6ipre менщ макалам жарияланган neMi'pi де жогалып кетигп. Тек аты гана жазылып калыпты. Ецщ сол макаланы ейме ту- cipin, кайта жазып отырмын. Казак халкы енерл^ opi шешен, api акын халык. KopiHreH карапайым казактын esi сез in эркашан макалдап сейлеген. Каз­ ак макалдарыньщ логикасы куши, философиялык магыналары зор. Мысалы, \"Алтау ала болса - арадагыны алгызар, тертеу тугел болса - тебедепш алар\" деп б!рлктщ, ынтымактыц ма- гынасын баяндайды. \"Ырыс алды - ынтымак\" деп б1рлiKTi, ын- тымакты уагыздаган. \"Жаксыдан - шапагат, жаманнан - кесе- пат\" деп жаксы адам мен жаман адамга бага бередт Осылай есиетке, енегеге толы макалдар агылып, тогшп айтылып жа- тады. Bip гажап макал \"03in 6 iлме, бшгеннщ тш н алма\" деп айтылады. 0 3 i бшмесе, бшгеннщ тшш алмаса-ол и м болтаны? Муны эр! макал, spi каргыс деуге болады. Сонымен казак макалдары мол, api магыналы, манызды. Амал не, сол макалдарымызды Ka3ipri журналncrepi мiздщ Kooi жаксы бшмейдь Бузып, Tepic айналдырып колданады. Мысалы, Kasip баспасезде кейб1р журналистер \"Бул болмаса - кул болсын\" деп жазады. Сонда \"кулщ\" тусшнсп, \"булщ\" не? Сейтсек, сабазьщ \"Бул (пул) болмаса, кул болсын\" деген макалды айтпак екен. 210

Енд16 ip журналист \"EKi шылбыр, 6ip ттзг!нд1 колга алганда\" деп сокты. Сонда шылбырдьщ не, тогш нщ не екенш б'1лмей турып, макал айткысы келедк Алдымен солардьщ не екенш б ш п алмай ма? Бшмесе сурамай ма? Мундайларга менщ ай- тарым: ауылга барып, ер-турманда не барын ат иесшен сурап, б ш п алсын. Содан кешн шылбыр мен тогшге байланысты ма- калды айтсын. Эйтпесе елдк acipece аггы кермеген жастарды шатастырмасын, ез! маскара болмасын. Дурысы - жуген бола­ ды. Онда ауыздыктан бастап eKi Ti3riH, 6ip шылбыр болады. Ещц 6ip журналист \"Алмас кьшьпп кын (?) тубшде жат- пайды\" деп 6ip газетте такырыпка жазды. Сонда деймш-ау, журналист бшмейдк ал редакцияда редакторды айтпаганда, жауапты хатшы, корректор кайда карап отыр? Сейтш букш редакцияда кылыштыц не екенш, кынныц не екенш бшетш адамныц жок болганы ма? Бул оте уят мэселе. Бул сездерде орасан уш кате бар. Bipi —кылыш а л м а с болмайды, екпшнсц к ы н кылыштыц кабы емес, пышактыц кабы. Кылыштыц кабын казак к ы н ап дейдь YniiHiui, кылыш емес, \"eT K ip пышак кап тубшде жатпайды\", дещц хальщ. Ещц 6ip айтсац да ойлап айтатын макалдар: \"Алтынды корсе, перните жолдан шыгады\", \"Атыц шьщпаса - жер орте\" деген макалдар. \"Ойлап айт\" деп отырганым - бул макалдарды данышпан Абай катты сынаган. Буларды осы кунге дейш колданып (жазып) журген журналистер Абайдыц кара сездерш мулде окымаган. Сондыктан Абайдыц сынын, кезкарасын мулде бшмейдь Абай жиырма тогызыншы сезшде \"Алтын корсе, nepinrre жолдан шыгады\" дейдк Перштеден садага KeTKip-а й ! IlepiuiTe алтынды не кылсын, езшщ корсекызар сумдыгын костаганын айтканы. \"Атыц шыкпаса, жер ерте\" дейд1, жер ертеп шыгарган атыцныц neci мурат?\" MiHe, 'Чеке татырлыгы\" жок макалдарды Абай осылай сы­ наган. Амал не, бгздщ кейб1р шалагай, e3i ойланбайтын, ютап окымайтын, Абайды мулде бшмейтш журналистер1м1з бул макалдарды осы кунге дейш жазып келедь Шалагай журналистер тусшбей (дурысы - бшмей) турып айтамыз (жазамыз) деп магынасын булд'фш, Tepic колданып журген баска да толып жаткан макалдар бар. Олардыц бэрш Ti3in жаза беру максат емес. Дурысы, журналистерге ой са­ 211

лу, кандай болса да макалды жазу ymin оньщ магынасын, дурыс жазылуын мьщтап ойлап алу керек. Одан да дурысы ютаптардан, сезджтерден окып, нактылап бш п алу. Эйтпесе окырманды, эйресе жастарды шатастырады, esi журт алдында маскара болып калады. Макал-казаксезшщмэйеп. Казак ой-ер1сшщфилософияльщ багдар шамы. Сондьщтан макал- мэтелдер1м1зд1 ете дурью колданып, пайдаланайьщ. Сейтш жаца ecin келе жаткан жас урпагымызга макал сездер!м13/п дэл, оз магынасында жетшзш, мура erin калдырайьщ. \"ХАНАДАН\" КУТЫАА АЛМАЙСЫЗ \"Ана тш \" газетшщ 15 нем1ршде (15-21 сэу!р 2010 жыл) жазушы, сыншы Жума-Назар Сомжурек \"Ханадан\" кутылу жолдары\" деген макаласында бшай деп жазады: \"Kasip Астана, Алматы жэне баска Казакстан калаларында (?) \"Хана\" журна­ лы каптап Kerri. Kerrriri сондай, кез суршедк эйресе журген сайын, 200 метр сайын дэмхана мен асхана, 500 метрден кешн мейрамхана. Олардан баска аурухана, емхана, шеберхана, зерт- хана, тйшхана, наубайхана, шайхана. !\\ыскасы кешеде келе жатып, кай жагыца карасац да каптаган \"ханаларды\" кересщ. Жазушы, сыншы осылай деп \"Ханадарды\" туцше Ti3in шыгады да \"хананы\" бурын да уната койматынын, ецщ бугш ол кезге шыккан суйелдей KepiHin кана коймай, улттьщ на- мысымызга тиетш жагымсыз свзге айналганын айта келт, \"Орыс тш нде ол \"саудасы 6irri, курыды\" деп oisfli сырттай келекелейтш K0piнeдi. Оны айтасыз, сол сезбен оз казагымыз esiMisfli кезге шукитын болды. Откен жылы \"Время\" газейнде (16. 04. 2009 ж.) елендерш орыс тш нде жазатын Ербол Жу- магулов \"Хана тш \" деген макала жариялап мазак еткен. Оган еш шара колданган жокпыз\" деп туйедй. Будан соц жазушы, сыншы \"ханамен\" аякталатын атаулардыц бэрше езшше атау ойлап тауып, былай деп жазады: Аптека - дэр!мек, Асхана - 93ipac, Дэмхана - дэммэз1р, Поликлиника - емдауа, 212

Больница - жандауа, Ресторан - сауьщжай, Зертхана - зерттеулк, Шеберхана - шебермет, Шайхана - шайлау, Наубайхана - наубай деп Ti3in шыгады. Bip Караганда, бул д у р ы с сиякты. Осылай айтып, осылай жазсак казактыц сездк коры молыга, жаксара тусетш шыгар... BipaK, б1ршпнден, с1здщ бул шюр1щз тым кеш айтылып отыр. K,a3ipri акпарат куралдарыныц топан судай шалкып турган шагында жэне каптап ecin, сол акпарат куралдарын колдарына мыктап алган журналистердщ кейшп урпагы осыны кабылдай кояр ма екен? Екшппден, Ci3 айтып отыргандай \"хана\" cesi (ci3me \"жур- нак\") орыс сез! деп KiM айтты? Бшпщз келсе орыста ондай сез (ол сез) жок!!! Сенбесещз Владимир Дальдщ терт томдык сездшн, Ака­ демик С.Г. Бархударовтыц терт томдык \"Словарь русского языка\" (1957-1961 г.г.) сездшн, С.К. Ожеговтыц \"Словарь рус­ ского языка\" (2005 г.) сездшн, \"Большой иллюстрированный словарь иностранных слов\" (2006 г.) с е зд т н , \"Советский эн­ циклопедический словарь\" (1983 г.) с е зд т н тагы баска орысша сездктерд1 карап шыгыцыз. Ешкайсысында \"хана\" деген сез жок! Ендеше ол орыс сез1 емес! Ол кешедеп мае орыстардыц \"кеше ce3i\". Ал ещц элп ор­ ысша жазатын акьшсымактыц ез казагымызды келеке кылмак болган эрекей акылсыздъщ. Озшде казак деген ар-намыстыц жоктыгы. Сонымен 6ipre орыстыц сез in де бшмейтш топастыгы. Кезшде маркум Н.Масанов бастаган орыс плхц казактар \"казакта тарих та, мэдениет те болмаган, каз1р де жок, т ш кедей, орыс сезш аудара алмайды\" деп букш казак ултын дат- тап, бурмаланган, жалган сездерд^ жалган фагплерд! им- периялык пш рдеп орыстардыц аузына салып берген едк Сол Масанов \"Мэмбет\" деген сез аркылы казактарды мукатпак бол­ ган. Мэмбет co3i болса ол кематетш мазак сез емес, ак-адал данышпан Мухаммед пайгамбарымыздыц атын казактардыц 213

езше, ез тш не ыцгайлап алганы болатын. Масанов влди онымен 6ipre оныц сезш сейлеушшердщ де уш e n n i Мына орысша жазгыш Е.Жумагупов та сол Масановтардын сойылын согып, ез казагын 03i жамандап отыр. Оган казактьщ \"ит уредь керуен кешедГ деген макалын айта салуга да болар едь BipaK сол Жумагулов жалгыз емес, ез! казак болып турып, б1зд! жамандайтын арсыздар, акылсыздар эл1 бар. Ж.Сомжурек дурыс айтады: \"оган еш шара колданган жокпыз\". Оны сотка 6epin, мыктап айып пул салмасак та, сол газе-п аркылы мьщтап саккы беру керек e/ii. Атап айтатыны - ондайларга сол орыс тш нде жауап - соккы беру керек. Отпесе олар казак тш ндеп газет, журналдарды басын Kecin алсац да окымайды. Окымаган соц олар ездерш жещмпазбыз деп санайды. Енд! \"ханадан\" неге кутыла алмайтымызды айтайын. \"Хана\" - Иран (фарсы) сезг Олар хане дейдг Ол уй деген сез. Ирандыктар \"хананы\" (xaHeHi) аса катты кастерлеген. \"Араб-Иран юрме сездершщ казакша-орысша туЫщцрме сездМнде\" (1989 жыл) былай деп жазылган: \"Х ана-перс, хане - жилище, помещение, дом\". \"Советский энциклопедический словарь\" (1983 г.) деген сезджте былай деп жазылган: \"Ханега-перс, хане-дом \". В Странах Ближнего и Среднего Востока странно-приемный дом с мечетью и кельями, обитель дервишей (стр. 1436). Осы елдерден бул \"хана\" сез! Ортальщ Азия елдерще, взбекстан, Тэжкстан, тагы баска елдерге, одан казак ел!не ауыскан. Ауганыстанныц пуштун халкы ез ушн хана дейд!. Сондьщтан бул сездщ тарихы б1зд1ц елде арыдан, терецнен басталады. К,азак атамыз баягьща-ак \"кутты хана утпмде\" деп, шайхана, асхана, дэретхана деп ерте заманнан 6epi-aK айтып келген. Бул сездщ енщандай огаштыгы, елд1ц намысына тие- йндей жаман эсер! жок. Ецщ элп \"каптап кеткен, ею жуз, бес жуз метр сайын кездесетш\" \"ханалар\" туралы айтатын болсак, рас, кейб!р ны- сандарды \"хананы\" коспай-ак жазута болатыны дурыс. Оган сол нысадарды ашып, ат беретш жауапты адамдардыц ойланып коюлары керек. Улкен! бар, Kiuiici бар - бэрше хананы косып жаза беру дурыс емес. Атам казак уйдщ езш де улкен1н \"кец сарай\" \"орда\" деп, кпнкенесш \"уйнпк\", \"курке\" деп атаган гой. 214

Ендеше улкен нышанга хана деп, Kiuiicin бас каша атауга бола- ды емес пе? Бул жерде жаца ашылатын нысандарга ойланып, бупнпс!н, болашагын ескере отырып, жаксы ат беру керек. Шынын айту керек, \"каптал кеткен хана\" турмак \"отбасы\" сезше де кдрсы шыгып, \"жанр!\" деп шулап жургендер туралы \"Казак здебиетГ' газет1 жазды гой. Олай болса хана созжен кутылу оцай шаруа емемс. Бул мэ- селеге ук!мет, республикалык ономастикальщ комиссия ара- ласуы, дурыс шеппмш айтуы тшс. Соз соцында авторга 6ip ауыз сез. Ci3 макалацызга \"жазушы, сыншы\" деп к,ол койыпсыз. ЕамщЬда эдеттен тыс ею белш жазганыцыз туралы айтпай- ак кояйын. Макалацыздьщ бIрiншi жолындагы \"жэне баска Казахстан калаларында...\" деген сейлемщ1зд1 калай Tycinyre болады? Сонда аздщ ш е тагы 6ip \"баска Кдзакстан\" бар болганы гой... Ойлап жазганыцыз жен болар. ЕКЕУ1НЩ ДЕ 0 3 АЛТЫНЫ БОЛГАН дсеттщ \"Алтыным\" этне Нцрсцлтан влецт щ жазылу тарихынан Атакты акын Нурсултан Эл]мкулов маган нагашы бол- ын келед! жэне оныц туган am eci Бэтима 0л1мкулкьгзы менщ немере агам Оразымбай Кожагуловтыц жары болган. Осын- дай туыстыгымыздыц жакындыгынан Нурсултанмен жасынан 6ipre журит араласып ест!к. Ол меш ем1рден еткенше ага деп сыйлап, сырласып, акылдасып турушы едь Сондыктан оньщ каламынаи туган кеп елец, поэмаларыныц Kvaci де, кецесш!с1 де болганым бар. Бул сонау алпысыншы жылдардыц ерте квктемшщ 6ip кушнде болган едт Тунп сагат 12-ден аскан. Жаца гана жатып, коз1м Ы нш бара жатыр екен. Кенет 6ipey eciKTi тарсылдата какты. Турып eciKTi ашып ед1м, 6ip бейтаныс жптг: \"Мына хатты Нурсултан азге бер деп едГ1, - дед1 де колыма конвертаз хатты устата салды. Хатты алып оки бастадым. Хат арап эр- п1мен жазьшган екен. Нурсултанныц к;олын айкын таныдым. Онда былай деп жазыпты: 215

Yceice! Менщ кещл кушм ете нашар болып тур. Бул 0Mip меш эбден жальщтырьш 6irri. Енд! маган тып-тыныш керде жатып мэцп демалу керек. 03iM солай деп шештчм. Оган б1рнеше себептер бар. Тек (Лзден сурайтыным - менщ жарык; кере ал- май туткында жащан елец жинагымныц дуниеге шыгуына кемектесераз. Менен кейш сол 6ip перзенпм жарьщ керсш. Сонан сон, уйде барльщ колжазбаларымды, жаца 6iTnereH дуниелер1м;ц Жазушылар одагына апарып отк!зерс1з. Кдлтамда жазып журген кунделтм щ окысацыз бэрш TyciHeci3. Елик1\\ци кшэлай алмаймын. BipaK 6ip адамга деген ыстык махаббатьш imiMfle Kerri. Оны бойымда сактап бул дуниеде алаулап журе алмаймын. Мумкш бул 6ip акымактык шыгар деп ойларсыз. BipaK акымак боп Tipi жургенше акылды боп елген артьщ. Бар айтарым осы. Кош болыцыз. Билеп мд{ уйге тастап кетермш. Сэлеммен, о дуниенщ жаца перзенп Нурсултан Эл1мкулов. И сагат, 05 минут. 9 март 1960 жыл. Хаттьщ бар мэтнп осы. Окып шыгып, журепм су ете кдл- ды. Жубайым Нурбикепш оятып, хатты окып берд1м. Ол да урейленш коркып Kerri. Екеум1з акылдасып, мен каз^р бармак болдым. Кшшп кешеге шыгып ары-oepi журш, euufiip келлс таба алмадым. 0pi ой келдь \"Егер шын ел!мге бел байласа ол элде кашан ел in калды. Енд[ барганмен ештене тындыра алмаймын. Не де болса тац ертец керешн\" деп уйге келш жатып калдым. Тацертец кун шьщпай гурып, калага бардым. Нурсултан ол кезде эпкеа Бэтимамен 6ipre Ka3ipri Райымбек дацгылындагы 6ip жер уйде нэтерде туратын. Yftre Kipin бардым. EciKTi ш п те алмапты. Батырым тесекте пырылдап уйьщтап жатыр. Бутан эр] катты куандым, spi сонша ес1\\тд! шыгарып, урейлецщргенше ызаланып кетам. Жулкып оятып алдым да шапалакпен беттен 6ip тарттым. Селк етш бстчме бажырая карап турып, жылап ж1бер/а. Мен хатты оньщ жасты K03iHe такап \"Мынау не, мынаны неге жаздын,?\", \"Не жаньща зор келд1?\" деп бастырмалатып жатырмын. Нурсултанда ун жок. Агыл-тегш жылап отыр. Менен ашу да кетеHiи дедь Сабырга тусш, 6ipa3 унсгз отырдым. Ол жылауын кояр емес. Ещц 03iM абыржи бастадым. Жубатуга KipicriM. 216

- К,ой, - деймш оган, - жылама. Сен азамат емессщ бе? Еркек адамныц бундай боркемш болуы жарамайды. Жи есщцП Жвшщц айт, не болды, не унпн жаннан туцшдщ? Ыраздан соц Нурсултан есш жиды, жылауын койып, кише бастады, Ещй байкадым, уйде жалгыз екен. Бэтен тэтем (Бэтима эпкем) кшкене HeMepeci Заурепгп алып, inici Ахметалыншне KeTimi. Нурсултан 6ipiH nii эйел1 Мэрияммен ажыраскалы 6ip жьшдан аскан. Осы бойдак, spi жалгыз журген кезшде серьпк icTen, шалкып кететш кездер1 де болатын. BipaK дэл мынадай ем)рден тущлу, езш-оз) елируге бел байлау 6ip сойкапныц болганын ацгартты. Нурсултан кшнш, жуынын келin, шай койды. Барш уназ муцайып журщ ютедь Шайга отырдьщ. Бейме тура карамайды. 1штей уялып, катты толкып, абыржып отырганы байкалады. Шайдан соц тагы кысггакка алдым. Бул жолы ашумен емес, сабырмен жайлап, акылга сала отырын, неге мундай ойга кел- генга, кудай сактап ел1мнен аман калганын, жайлап сурай берд1м. Ол ашыла бастады. - Мен 6ip адамды катты унаттым, - деда ол сэл толгана, кысьша сойлеп. - Талай рет жуздестк. BipaK ол маган ьщылас бшд1рмейд1 MeHi тукке турмайтын адамдай керед1. Менщ тшепме, в,viiрлiк жар болайьщ деген ниетхме пыскырып та кара­ майды. К,анша рет сейлеспм, канша сездер айттым - кеибедк Сонда мен KiMMiH? Соншалык жерден шывдан жексурынмын ба? Bip адамга KaflipiM болмаса, ез1мд1 сыйлата алмасам - мен KiMMiH? Шынымен-ак сондай жексурын адаммын ба? Ол солай ойласа - менщ Tipi журчим калай болады? Нурсултан осы жерде тагы жылап келе жатыр едь Мен токтаттым да: \"Ол им , кайда турады, кандай адам?\" - деп сурадым. Ол менщ сез1мнен умгг куткендей жандана бастады да: \"Аты - Алтын. \"Он жылдьщ Казакстан\" ауылында турады. Kepnii ауылда фельдшер болып жумыс ютейдь Ci3 6meci3, агасы Турман с1збен 6ip класта окыган\", - дед1 Расында Алтьшды бала жасынан бшупп ед1м. Сондьщтан ол кыздьщ вз1мен свйлесш кврпм кедщ. Сол кун} Нурсултан- ды epTin, Алтынньщ ушне келдж. Алтын 1937 жылы Кдскелец ауданы Жамбьш аулында туган. Эке-шешеа кайтыс болган соц эпкес! Балапан мен жездеа Оцгардыц уйшде турады 217

екен. Турмыска шыгып, б!р улды болган. Kyfieyi Аманжол Умбеталиев 1958 жылы кайтыс болыпты. 0 3 i 1956 жылы Ал- матыда медицинальщ училищеш 6iTipin, фельдшер-акушерка мамандыгын алып шыгыпты. Kepini ауылда ез мамандыгы бойынша кызмет етед! екен. Меш Оцгар да, Балапан да жылы кареы алды. Алтын Нурсултанды кор in TiKciHin калганымен жылы шырай бщщрдо. Ашык эцпмелестш. Менщ келу1м оларга Алтынга ресми турде куда Tycin келгендей кершдь Мен шынын, api ашьщ айттым. Жэне де бедел1мнщ ауыртпалыгын салгандай болдым. Алтын элп хатты керген соц, оныц мещц-мецщ келбетш бащап, келгамге келдь Бутан эпке, жездес! де карсы болмады. Осылай ею жасты ресми турде костык. Алтынный кенгеш ол екеушщ тагдыры бiрдей екенш, Нурсултан эйелшен ажыраскан. ею кызы бар, Алтынньщ куйе\\ч кайтыс болган, 6ip улы бар. Осылай ею пакыр, 6ip тукыр болып eMip сурем!з деп ойлады. Онын устше Нурсултанныц елецдерше шыгарылган эндер (\"Тракторшы карындас\", \"Оцтусткте ак алтын\", \"Жер жаннаты Жетысу\", \"Кайьщта\", \"Эл1 еамде\") жш айтылып, атагы шыга бастаган. Осылай eKeyi косылды да Кдскеленнен пэтер жалдап турып жатты. Арада б1рнеше ай еткен. Ойда жокта Алтын жылап- ещреп келш тур. \"Не болды?\" - деймш, \"Ага, Нурсултан арак imce болды, боктайды, урады\", - дейд! Алтын. \"Крятын юнэс1 не? Не ушш урады?\" \"К^ызгынады, анда барма, мунда барма дейдь Менщ еш юнэм жок. Жумысым сондай. Аурулар тунде шакырады. Бармай калай турамын? Мамандыгым сол. Адамга кемектесу. Шапагат жасау мшдетсм. Ол оныц бэрш ойламайды. Барма дейт\". Мен тагы барып Нурсултанга катты айттым. Ол уялгандай, менщ C03iMfli тусшгендей болды. Сейтш, екеуin татуластырып койдым. Тагы 6ipa3 айлар еткен. Bip кун! уйге келсем, Алтын к е л п т де мен жок болган соц узак хат жазып тастап кетйгп. Окып карасам былай деп жазган екен: \"Ага, мен Нурсултанныц уйше баргалы 6epi 5 ай болыпты. Соныц ншнде ктегендерш осы кагаз аркылы Ызге жазып отырмын. Мен жазайын деп окталгалы 3 ай болды. BipaK адам- герш ш п бар адам сиякты, кояр, тузелер деп осы кунге дешн с1зге айтпай журд1м. ...Маган урысканда маган ара тускен апама 218

д а т ш тидь Маган тшсерде ьшги арак iniin келедь MeHi 6ipHeuie рет уйден де куды. Жаман, былапыт создермен балагаттайды. Содан дуниелер!м;и алып, кетем деп келсем Бэтен тэтем келiri, баскдлары бар, afi reyip MeHi ж1бермедь ...Осыньщ басында осылай деген ел бар едк Баягыда мен айныган да себеб]м сол едь Оныц арасында влем деген соц, Сдздщ алдыцызда партиялык сез бергендпстен барып ед1м. ...Басымныц аманында, егер колыцыздан келсе менщ басымды осыдан ажыратсацыз екен. ...Крсылып адам болам деген ойым жок;. Адам болмасына кезгм жетш отыр. Осьшыц басында ci3 араласып едщ з. Туыскандыгыцыз бар, бастьщтыгыцыз бар, менщ осы планым йзге мэл1м болсын деп осыны ci3re жаз- дым. Алтын. 06. 08. 1960 жыл\". Мен ол кезде аудандык газеттщ (Кдскелец) редакторы ед1м. Нурсултан б1здщ редакцияда эдеби кызметкер болатын. Осы хат менщ колыма тигенде ол \"Кдзакстан м:угашм1\" газетше ауысып кегп де мен онымен сейлесе алмадым. Оныц устше Алтынныц батьш тттеттлм1нен оларды ецщ татуластырудыц мумкш eMecTiri айкын болды. Сондыктан Алтынга руксат бсрд!М. Олар осылай ажырасып кетп. Нурсултан бутан тагы куйзелдк Коп уакыт Алтынды ой- лап, толганумен болды. BipaK елу туралы эрекетке кайта бар- мады. Oiinin, кшэсш де жаксы тусшдк Сондыктан бар ой-ар- манын елецмен толгады. Энге оралды. Ол ©3i де б!рнеше эн шыгарган дарынды композитор едь Сол р а к толганыстыц успнде \"Алтыным\" эншщ елец! дуннеге келдк Оган тамаша композитор Эсет Бейсеуовтыц кемеп зор болды. Алтыным Тени болып толкыдыц да шалкыдыц, Айдыныцда шагалац боп калкыдым. Гул1м болып жайнап естщ жайлауда, Самал болып аймаладыц, Алтыным, Алтыным. Bipre ei Ki i;i,iк талай кундц бал-шырын, Сымбатыца, сездерще балкыдым. 219

Булбул болып кецш мде сайрадьщ, Жулдыз болып жаркырадьщ, Алтыным, Алтыным. Тамашалап сулу бакты, тау суын, Ортага сап белупн едис жан сырын. Оралмаска Kerri ме элде сол кундер Сагындым гой, кайда журсщ, Алтыным, Алтыным? Мше, Алтынмен косыларда елмек болган, ажырасканда езш коярга жер таппай киналган арынды акын арман-зарын осы- лай елец жолдарына, эн эуенше теки. елецде келмеске кеткен гашыгыныц \"тещздей толкыган гулдей жайнап 6ipre журш жан сырын белюкен бал-шырын кундерш етюзгенш\" эсем суреттейдь \"Ещц оралмаска кеткенше\" кез1 жетш ah урады. Жаппы, бул еленде акын ез басынан еткен окиганы жаксы баяндаумен 6ipre оны шебер керкемдей де алган. Айтатын ойын ете дэл жетюзе отырып, MiHci3 елец шыгаграган. Буган талантты компазитор 0сет Бейсеуовтыц тамаша эн! косылып, елец-энде аскактатып ж!берген. Сондьщтан да бул елец-эщц буюл Кдзакстан жаппай шыркауда. Эсет Нурсултанмен узак; жылдар 6ipre журит, оныц кеп елецдерше эн шыгарган. Эсет ол кездерд! былай деп еске алады: \"...1965 жылдыц иплде айы болатын. Кун куйin турган. Нурсултан Элтмкулов екеум1з каладагы Ботаника багын аралап келе жатканбыз. Табигаттыц тамаша кезь Сан алуан густ! гул- дер/й кергенде мен тацгалдым. Кезщнщ жауын алады, керемет гулдер. - Егер мына Kepihicti жазбасацыз ci3 акын, ал эн шыгарма- сам, мен композитор емеспш, - дед1м. Нурсултан: - К^з1р, Ka3ip, - де/ii де: Саргалдактар, кызгалдактар, Кызгалдактар - кыздар мактар. Гул усынган кыз-жМтте, Махаббат бар, кызганбак бар, - деп елецнщ кайырмасын айтып жтбердг Эп-сэтте елецнщ 6ipiimn шумагы да Нурекецнщ журепнен тегш п журе бердь - Муныцыз орайы келген дуние бодцы. Рахмет. Мынандай 220

текст! анау-мынау акындар табан астында жаза бермейд!, - дед1м ардакты аганыц аркасынан кагып. Бас-аягы он-он бес минуттыц шпнде эн текст!н жазып тастаган керемет талантына сонда тацкалдым. Акындыгына бес ид!м\". (\"Казак эдебиепи”, 30 казан, 1998 жыл). Бул естелжте келпршген елецнщ кайырмасында Нурсултан оны аяк астынан шыгарса да кептен ойында журген сезш ерш- а з косып ж!берген. \"Махаббат бар, кызгынбак бар\", бул 63iHiH басынан кешкен жайт. Сол асыл махаббатты eMipi кызганып келе жатканын умытпаган. Ал, \"Алтынымньщ\" калай жазылганын 0сет былай баян- дайды: \"Мен!н туган жер1м Алматы. BipaK, суына шомылып, табигатын тамашалап ескен жер1м Алматы облысы, Жамбыл ауданындагы Кдргалы ауылы. ¥зынагашта мектеп директоры болтан Калыпбай Райысжанов деген 6ip жаксы адам бар. 0з! баянньщ суйемелдеу1мен эн салады. Сол Kici ушне конакка шакырды. Онда Нурсултан 0л!мкулов аганыц кез1 Tipi. Bipre бардык, жецгейге, агага эн салдырдьщ. Дауысы сыцгырлап тур. 0з1алздщ де кецщ-кушм{з кетерш п отырган кез болатын. Содан жацагы энн!ц (\"Алтыным\") эуен! езшен-ез1 санама сарт ете калды. 1штей ьщылдап 6ip-eKi рет кайталадым да, куйсандыкка отырын ойнап шьщтым. Эннщ жалпы сулбасын кагазга Tycipin алганнан кешн Нурагана мына энге текст жазьщыз дед1м. Буын влшем!н бердам. Сонымен он-он бес минуттыц immne \"Алтыным\" эш шьщты. (Сол газет, ”К,.Э\"). Мше, Нурсултан 0л!мкуловтыц 0сет Бейсеуов энше жазган \"Алтыным\" деген елец! дуниеге осылай келген. Ал, Нурсултан будан кешн тагы да жуздеген эндерге елец жазып, атакты академиктер Зейнолла Кдбдолов пен Сер!к Кцрабаев \"0н елец- дер!н!к классип\" деп атаган аркалы акын Кдзакстанныц 37 атакты композиторыныц энше сез жазып, он 6ip ютап шыгарган екен. Тек ем1рден мезгигаз erri. 1982 жылы кайтыс болды. Алтын Иманкулова узак жылдар бойы фельдшерлк-дэрь герлж жумысын абыроймен аткарды. Кешн Мухамбетракым Болысов деген азаматпен турмыс курып, одан 6ip кыз суйдк Туцгышы CepiKTi ecip in , окытты, уйленд!рд!. CepiK малдэриер! мамандыгын алып, совхоздарда бас мал дэр! repi кызметш ат- 221

карды. K,a3ip Жаца Шамалган аумагында эюмнщ орынбасары. Алтын одан уш немере сущи. 1997 жьшы зейнеткерлж демалыс- ка шыгып, 1999 жылы 62 жасында кайтыс болды. \"Жетюу\" газетшщ \"Ардагер\" косымшасында (5 караша 2009 жыл) Мухамеджан Абдрахмановтын \"Алтыным\" эш калай ту­ ган? Атты макаласында Эсет Бейсеуовтьщ Алтыны туралы жэне сол Алтынныц естелк эцпмесш жазган. Нурсултан Эл- iMKynoB болса оз Алтыны Иманкулова туралы толганумен жур- ген. Эн мен елец туган кезде eKeyi де ез Алтындары туралы катты Te6ipeHicTe болган. Эн шыгарган Эсет те, елец жазган Нурсултан да ез Алтындарыныц \"оралмаска Kerri ме, элде сол кундер?\" деп ah урып журген кез1 едь Сондыктан бул эн мен елец \"нэзк журектщ жан толкыткан терец теб1решсшен, жалын аткан щкэр сез1мнщ алауынан туганы белгш\". ТАГЫ ДА \"ЖЕТ1 КДЗЫНА\" ТУРАЛЫ НЕМЕСЕ \"ЖЕТ1 КДЗЫНА МА?\" 0АДЕ ЖЕТП1С ЖЕТ1 \"ЖЕТ1 КАЗЫНА МА?\" \"Тагы да \"Жеп казына\" туралы\" деп отырганым, мен in ез1м ол туралы осымен уншшп рет жазып отырмын. Алгаш Карасай аудандык (Алматы облысы) \"Заман жаршысы\" газетше 2002 жылдыц 12-казан куш, екшмп рет 2002 жылдыц 7 желтоксан кун1 \"Жетюу\" газетше жаздым. Онда мен былай деген едам: \"Соцгы жылдары \"Жен казына\" туралы жазбаган адам жок. \"Же™ казына\" деп жет1 турл i niKip айтып, нешеме макала, не- шеме KiTan жагандар бар. BipaK осы сездердщ магынасына назар аударьш, ойланып жазгандары жок. B9pi де \"Менш дурыс\", \"Мен гана бшемш, баска ешюм бшмейд1\" деп ойлайтын спякты. Сондьщтан ез тужырымдарын батыл жариялап, ютаптарына, макалаларына енгшп жур. Эу баста, 1997 жылы, Сешт Кенжеахметулы кпабында \"Же- Ti казына\" деп мыналарды керсетедк 1. Ер жн1Т. 2. Сулу эйел, 3. Акыл-бшм, 4. Жуйрж ат, 5. Кыран бурит, 222

6. Верен мылтык, 7. Ж уйрк тазы (ит) Сабыржан Ш унрулы \"Ана тш \" (шщценщ 13-i 2000 жыл) газетшде: 1. Казан, 2. Ат, 3. Ит, 4. Бурит, 5. Мылтык, 6. Дшрмен, 7. Ютап - \"Жеп казынага\" жатады деп туйшдейдь Зереп Мешрманов \"Жас Алаш\" газетшде (30 маусым 2001 жыл) \"Жет1 казына\": 1. Ж уйрк ат, 2. Кыраи бурит, 3. К^умай тазы, 4. Верен мылтык, 5. Кднды ауыз какпан, 6. Майланган ау, 7. 0 т и р кездк - деп сешммен айтып, езш де, б(зд! де ceHfliprici келедь Соцында Алматы облысы, Кдрасай ауданыньщ \"Заман жар- шысы\" газетшде (17 тамыз 2002 жыл) 6ip автор бурынгыларды кайталай келш, былай дейдк 1. Ер жнтт, 2. Сулу эйел, 3. Акыл-бипм, 4. Ж уйрк ат, 5. Кыран бурит, 6. Верен мылтык, 7. Ж уйрк тазы (ит) \"Жет! казынага\" жатады. Мен бул макаламда осы керсетшгендердщ б!рде 6ipeyi (ит- тен баска) \"Жеп казынага\" жатпайтынын дэлелдеп жаздым. Ол туралы кешшрек тагы айтамын. Осындай ойланбай, \"Жет1 казынаныц\" магынасына туешбей жазудьщ салдарынан кате сездер атакты да курдел1 гылыми нтап \"Кдзакстан. ¥лттьщ энциклопедия\" итабына да (2001 жыл. 3-том, 674-бет) енш кеткен. Сейтш буйл 223

окырманды, болашак жас урпакты шатастырып отыр. Онда \"Жет1 казынага\": 1. Ж уйрк ат, 2. Кыран бурит, 3. Кумай тазы, 4. Верен мылтык, 5. К^анды ауыз какпан, 6. Майланган ау, 7. 0 т и р кездк жатады\" деп жазып ж1берген. Авторы Ш.Майгаранова. Сол энциклопедияныц 5-том, 465-бетшде \"Казына - жады- гаттык кундылыктардыц (кымбат мулк, асьш тастар, алтын, Kyviic буйымдар) сакталган жер!, осы угымныц атауы\" деп жазылып тур гой. Ендеше мына аталган \"Же'п казынаныц\" кайсысыныц кундыльщ мэш бар? Буларды казына деудщ 03i кулкш. Ойткеш олардын, ешкайсысыныц кундыльщ, казына- льщ куны жок. Жакында \"Парасат\" журналыньщ 2009 жылгы торт HOMipin- де (№ 1,2,3,4) Ергеш 0збергенулы \"Жет1 казынаны жете бшем1з бе?\" деген колемд1 макала жазып, бурынгы жазылып журген \"Жет! казыналарды\" сынайды да(ол сыны дурыс!), езшше \"Жет! казына\" жасап шыгарды. Ещц сол макалага уцш п керейк. Ол исш щ айтуынша нагыз \"Жеп казына\" мыналар дейд!: 1• Кун, 2. Жер, 3. в а м д к т е р , 4. Жануарлар, 5. Су, 6. От, 7. Ауа. Осылай атап шыгады да, солардыц бэрш талдап, сипаттап бередг Бул аталган жетеудщ ш ш де казынага жататыны жер мен су гана. Калгандары адамныц ез1мен 6ipre жаратылган Tipinuik кезь Казына болса, адамныц 03i Алла жараткан жер мен судан жинактайтын мол, таусылмайтын байльщ. \"Жет! казына\" туралы жазып журген авторлардыц басты кем ш ш п \"казына\" сезшщ нагыз магынасына мэн бермей, немесе жете тусшбей жаза берушде. Сол сиякды Ергеш Эзбергенулы да 224

кущи, ес1мд1ктерд1, жануарларды, отты, ауаны \"жета казынага\" косады. Кун де, ауа да riptuiл iк Heri3i, олар болмаса адам да болмайды. Казына болса, оны адам esi жерден, Судан жасайды. От деi eni ц1з сол казынаны icKe жарататын курал, ЭД*0- Ол — байльщ емес, адамга e3iHHie 6epepi жок, оны адам osi гана жагып, керегше жаратады. Осы аталган \"Жей казынасын\" таратамын, талдаймын деп Эзбергенулы б1рнеше кемшшктер, карама-кайшылыктар ж1бередь Мысалы, автор \"жерд1 Алла тагала жараткан\" дещй де оны \"Жер планетасы будан 4,5-5 миллиард жылдар бурын кун айналасындагы кещстште, сол кезде мол тараган газ, шац- тозандардьщ езара тартылыс кушшщ эсер1мен пайда болган деген жорамал бар\" деп жазады. Бул этеистердщ, галымсымак- тардьщ ойлап тапкан теориясымактары екенш автор айтпайды. Одан соц \"еамдпстер\", \"жануарлар\", \"жеп казынага жатады\" дейд1 вам дктерге арпа, бидайдан баска шептщ мыцдаган тур! де жатады. Сонда солардыц бэр! казына болганы ма? \"Жануарларга\" малдан баска бака-шаян, курт-кумырска, балык, бакалар да к!ред]. Олар калай казына болады? Осылайша адасудыц, калыц журтты адастырудыц канша кажеп бар? Бшплервдз келсе, \"Жей казына\" деп атам казак сонау кене заманнан 6epi мыналарды атап келедо, олар: 1. Жер, 2. Су, Терт тугпк мал: 3. Туйе, 4. Жылкы, 5. Сиыр, 6. Кой, 7. Ит. Мше, \"Жей казьша\" деп осыларды айтады. Енд! осылардыц калай казына болганына ой ж!берш, жан-жакты зерттеп караган Kici булардыц нагыз таусылмайтын мол казьша екенш, олардыц букш адамзатты асырап, еркш кун Kepin, OMip суруше ец кажета байлыктар екенш аньщ бмедо. Ен/н адамзатка тук 6epepi жок ит калай казына болды дегенге келеек, ол туралы б1рнеше ацыз бар. Оныц Адам ата мен Кдуа анага алгашкы серк, эр! дос 225

болганын \"Жет1 казына\" туралы айтып, жазып жургендердщ Ke6i мойындайды. Алайда серцспк, достьщ казына бола алмайды гой. Олай болса иттщ кдзына болуыныц ец непзп ce6e6in кене заманнан 6epri ацыздар былай баяндайды: сол 6ip заманда жерге носер жанбыр жауып, жерд1 топан су басып кетсд]. Дуние, мулк, жер бетшдеп барльщ байлык. оньщ шпнде Tipinmmce ец кажетп астьщ та суга кетедь Сонда ит nicin турган, енда топан суга кетш бара жаткан астьщтьщ 6ip уыс масагын аузымен тютеп алып шыгады. Сол астыкты келер жылы Адам ата мен Кдуа ана жерге ceyin ecipin, азьщ етшть Осылай ит ез ризыгымен белюкендктен оны жет! казынаныц 6ipi деп санайтын болган. 031Н Д 1 0 3 I H Б1АЕС1Н БЕ? 0p6ip саналы адам озш-ез] 6myi керек. Свйтш езшщ капдай адам екенше, баска адамдардан кандай айырмасы бар екенше кезш жеткпу1 тшс. Ен басты максат - ез мшезш бiлу, оны бакылап, ашуын, ызасьш тежей бшу, езш-ез! устай бшу. Ашу мен ыза адамды уятка калдыратын, жаман адам атандыратын ец жаман эдет. 0 3 iH-e3i устай бшу, ашу-ызасын дер кезшде токтата, жеце бшу - нагыз акылдыльщ, адамгершшктщ ец жогары Typi. Дуние жузшщ данышпан адамдары осы эдетп катты сына- ган. Одан кутылу жолдарын атап керсеткен. Ежелп Римнщ философы - Стоик, кул болган Эпиктет (ок. 50-ок. 40 годы до нашей эры) писал: \"Собака имеет чутье; когда она лишается того, что ей дано - своего чутья, она несчастна, а не бывает несчастна тогда, когда она не может летать. Точно так же и человек становится несчастным не тогда, когда он не может осилить медведя или льва или злых людей, а тогда, когда он теряет то, что ему дано - доброту и рассудительность. Вот такой-то человек воистину несчастен и достоин со­ жаления. Не то жалко, что человек родился или умер, что он лишился своих денег, дома, имения: все это не принадлежит человеку. А то жалко, когда человек теряет свою истинную собственность - свое человеческое достоинство\". (\"Беседы\" Эпиктета записаны его учеником Аррианом). 226

Францияныц акыны, галымы Бернар ле фонье де Фонтенель (1657-1757) былай деггп: \"Адам ем!ршдеп ен касиеп! бш м - 0 зш-ез1 тану\". Кавказдагы авар халкыныц улы акыны Гамзат Цадаса (бул Kici акын Расул Гамзатовтьщ экеа) одан да асыра еленмен толгапты: Воистину тот славен и велик, Кто победил во гневе свой язык. И тот, кто самого себя сильнее, Воистину сильнейший из владык. Ашу мен ыза кезшде езш-ез1 устай бшу, тш не сак болу - ол эрюмнщ ар-намысына да байланысты. Арын, намысын ойласа ашу устшде жаман эдетке бармайды. Намысты сурапыл согыс кезшде б1здщ жауынгерлер де жо- гары устаган. Арын, намысын корлайтын эдетке бармаган. вз1м1здщ жерлесчм!з, Kasipri Жамбыл аулында туып-ескен Казакстаннын атакты халык акыны Саядш КерГмбеков былай деп жырлайды: Кан квргенде карудан кайтпасын кек, Зецб1ректщ огынан таймасын бет. Кардай борап устщнен ок жауса да, Адамшылык арыцнан аттама тек! Кан майданда кардай борап жауган октьщ астында журш, Берлинге дешн жеткен майдангер акын адамшылык арынан аттамаган. Тагы да ез!м1здщ жерлес1м!з, майдангер, ем1рден жастай кеткен аса талантты акын Молдабек Саламатов та намысты ту етш жырлаган: Жолында жен!с киылган, Кыршындар ymiH еш алам. Эдш кекке сыйынам, Намыссыздьщ neci адам, - деп толгаса, тагы 6ip елещнде: Ауылда алыссынсак карыс жерд1, Согыста елемейм1'з алые жердь ¥йкы умыт, уйдеп эдет epci болган, Бэрш де сол мшездщ намыс жендН - деп намыстьщ бэршен де жогары болганын айтады. 227

Сонымен, езшдо-езш жецу унпн, ашу мен ыза кезшде езщщ устай бшу ушш намысыц, арьщ жогары туру керек. Алдымен ар мен намысты ойлап, артыныц не боларын, уятка калмауын, намысы мен арына келенке тусетшш мыктап ойлау керек. 0зш-ез1 жецудщ будан баска да эдктер! бар. Оныц бэрш Tepin айта беру кажет емес деп ойлаймын. Ен бастысы-ар-намысты мьщтап есте устап, артынан уятка калып, маскара болмауды мьщтап есте ус гаган жен. ФАШИ СТЕРAI AKTAFblCbl КЕАГЕНАЕРГЕ ЖАУАП (\"Не 6emiMi36eH тойчаймыз?\" атты мацалага жэне цаз1р де солай ойлап жургендерге царсы макала) Осы 6ip Kici (Жумат Алтаев) сонау 1998 жылдан 6epi (\"Жулдыз\" 1998 жыл №1) 6ip беткей кайсарлыкпен Жещс ме- рекесш \"тойламацдар, ол казактьщ мерекеа емес, казактыц ж ещ а емес, ол согыс орыс пен немютщ согысы болатын\", сондьщтан \"Не бет1м!збен тойлаймыз?\" деп кесш айтумен келед1 0зш щ созш окып керешк: \"Олардын, армия колбасшылары ете корегендш жасап, халкын кырып алмас yuiiH (армнясы) peri келгенде тущынга туей\" (\"Жас Алаш\" 2000 жыл 18 csyip ) деп дэл 6ip нем1с колбасшыларыныц касында болып, бэрш керш тургандай тужырым жасайды. Одан соц немю фашистерш барынша актауга тырысады: \"Ал фашистк Германия жаулап алган жерлершде Украинада, Белоруссияда халкын кырып - жойыпты, концлагерь болыпты, деревнияларды ертешт\" деп нандырды (?). Осы К,азакстанга каптап кеткен 7,5 млн. Украиндыктар, беларустар сол согыс б1ткесш келген жок па? Осы кел1мсектердщ талайынан сура- дым. Олар сол кезде оккупацияда болгандар. BipaK ешкайсысы ондай бе'нмен кырып-жойганын растамайды. Тек партнзандар деревняларды аткылап, тамак гздеп маза бермед1 (?). Ушмпде жаткан немю солдаттары, офицерлер! кайта, ездершщ паек- TepiMCH болюкенш, адамдар, балалар кешеде емш-еркш жур- renin (?) айтады. Ал ещц согыс болгасын деревнялар ортенш, кала кирамай тура ма?\" деп фашистерд! мейлшше актап, пар- тизандарды нагыз баекыншылар, барып турган сотанактар етш керсетедь 228

Мен согыста алты ай партизандар отрядында болып, сол Алтаев мырза судан таза, суттен ак етш керсетпек болган фа- шистермен кескшескен урыстарга катыскан адаммын. Барльщ партизандардын, олардыц ш ш де менщ де арымды, намысым- ды корлага ны yuiiH бул адамды сотка беруге де болар еда. BipaK оны 93ip коя турайын. Булюаершеленгенез1мшшдпменкосасезгетусшбейт1'щнпн де, карапайым логиканы бшмейтшдшн де керсетп. Эйтпесе атакты майдангер жазушы Калмукан Исабайдьщ 1997 жылгы 9 мамырда \"Егемен Кдзакстан\" газетшде жарияланган \"Ei3 не ушш согыстык?\" деген келемд! макаласында, одан соц Марат Айдаровтыц \"Жас Алашта\" жарияланган \"Сонда согыс кайда болган?\" деген жауап макаласында сокырга таяк устаткандай eTin керсетшген тужырымдарга кулак асар ед1 гой. Жок, олай болмады. KepiciH ine ершелене ep erecin \"Парасат\" журналына (2001 жылгы №5) \"Птаргмнен айнымаймын\" деп тагы макала жазып, журтты, scipece жас урпакты шатастырып, ец жаманы - фашистерд! актап кврсетумен келедь Алтаев \"Парасаттагы\" макаласында: \"Онсыз да саны аз казактыц ор!мдей улдарын кыршынынан киган, кецестж когамды сактап калу yniiH кан токкен согысты не беи'мЬбен тойлап, эспеттей берем1з, дегендей тушндер айтылган-ды. Макала улкен дау-дамай, ай- тыс тугызды\" деп езшщ фашизммен согыстыц шын мэшсш ту- сшбейтгадапн, сондыктан журтты да сол Tepic жолга салгысы келетшш айкын керсетедь Оныц Tepic тусшшнше букш согыс тек \"Кызыл империяны коргау ушш\" гана болган сиякты. \"Жуз мындаган казак и м yniiH, не уипн кыргын тапты? К iмнiн жыр- тысын жырттык? Кызыл империяныц ба? Элбетте, солай\" деп туйед1 сабазыц. Сонда Гитлер жэне оныц фашистер) тек \"б{здщ\" \"кызыл империямызбен\" гана согыскан екен, ал б!з сол \"империяны коргаймыз\" деп кырылыппыз. Бул жецшдетш айтканда барып турган адасушылык, ацгалдьщ. Оны фашизмнщ не екенщ, Гит- лердщ и м екешн бтмей, айдалага лагушыльщ, немесе оныц табигатын тусшбей, кешнп жаца ecin келе жаткан жас урпакты адастыру, шатастыру деп багалау керек. Ашыгын айтканда, Алтаев мырза, б!з \"кызыл империя yuiiH\" немесе \"Кецес одагын коргау yuiiH\" согысканымыз жок! Б!з 229

Гитлер бастаган HeMic фашистермен согыстьщ! Ал фашизм не? Гитлер юм? детенд! б!лг!н13 келсе, фашизм - букш адамзаттыц кас жауы, канды кол каракшы болатын. ¥зактау болса да оньщ сыйтпаттамасын келпрейн: \"Фашизм - (итал. F a scio -T y m H , б1рлестж) - империалиста буржуазияньщ негурлым кертартпа жэне шаикыишы куштер!- нщ мудделерш кездейдь Ецбекшшерд! басып-жаныштау ушш зорлык-зомбыльщтыц мейлшше шектен шыккан жэне нагыз айуандык турлерш колдану, шовинизм мен нэсшшшдйс, мем- лекеттк монополия куралдарын кецшен пайдалану, азамат- тардыц когамдык жэне жеке OMipiH, жан-жакты катац бакылауга алу, тыщпьшьщты кушейту - фашизмнщ аса мацызды айрьщша белплерь ...Шапкыншылык согыстар журпзш, узД1кс1з экспансия жа- сау, нэсш тещ пздт, таптык уйлеам, кесемшшдк, мемлекетпк аппараттьщ ку'д1регп купи идеяларын уагыздайды. Бул идеялар Гитлердщ \"Mein Kampf' (\"Менщ куреслм\") ютабында тольщ баяндалган\" (Казак Совет энциклопедиясы 1977 ж. 11 т., 453 б.) Мше, бул фашизмге тусшк. Ал Гитлердщ взш немю халкыныц сол кездеп дуние жузш басып алып, билеуге куштар империалиста канкумар топтары аренага шыгарды. Тарихшы Ян Кершоу бьшай деп жазады: \"Психоз, сумасшедшая страсть к мировому господству вла­ дели нацией. Требовались лишь лидер и главный враг. Лидер - Адольф Гитлер - нашелся. И врага он указал - \"еврейский большевизм\", который, по его мнению, является причиной всех бед и неудач немецкого народа.\" (Ян Кершоу \"Сто великих пра­ вителей ХХ-века\", стр.84.) Во втором томе \"Майн Кампфа\" Гитлер писал, что \"только сильный обязан властвовать над миром и давить слабого\". \"Готовя агрессию против СССР, Гитлер на одном из сове­ щаний с генералами вермахта заявил: \"нам недостаточно просто разбить русскую армию и захватить Ленинград, Москву, Кавказ. Мы должны стереть с лица земли страну и уничтожить ее народ\" (А.Самсонов. \"Знать и помнить\" 1988 г. Стр. 337). Бул Гитлердщ сезг Ал ici ше? Оньщ уюмет басына кел1с!мен 230

буки! Германиядагы еврейлер/ц тугш кырып тастаганы, одан соц басып алган жерлершдеп канды кыргыны. TinTi еврейлер/и бала-шагасына дейш кыра беруге огын да аяп, газ камераларын жасап, онда жуздеп, мыцдап кун сайын улап кырып отырга- ны букш дуние жузше айдан эйгш болса да, Алтаевка белпаз екен. Белоруссия мен Украинага келгенде фашистер \"ешкандай концлагерь салмай, ешюмге тшспей, бала-шаганы кешеде ой- натып, ездер1 олардыц уйлерше конак боп, титл naeicrepiH бел in. сыйлап отырыпты\". Осындай \"ертегш\" Алтаев уялмай калай айтып отыр? Онда мен ез к е т ш е н керген, нем!стер адамдарды сарайга камап, сыртына сабан уйш ертеген дерев- няларды айтпай-ак кояйын. Буюл дуние жуз}не эйгш болган Белоруссияныц 1943-жылы 149 адамымен (1ш1нде 76 бала бар) тугел ертеп жермен жексен еткен Хатынь деревнясын кайда коясыц? Ал тарихта айдан анык жазылган мына факплерге не айтасыц? \"Три года жил белорусский народ в фашистской неволе. Гит­ леровцы опустошили города, разрушили множество заводов, фабрик, сожгли 1 млн. 200 тысяч строений в селах. Но особенно тяжелым последствием оккупации была поте­ ря самого дорогого - советских людей. Гитлеровцы истребили в Белоруссии свыше 2 млн. 200 тысяч мирных жителей и воен­ нопленных. Вся республика была опутана густой сетью тюрем и концентрационных лагерей. Оккупанты расстреливали людей без следствия и суда умер- вщвляли их в \"душегубках\", травили овчарками, закапывали живыми в землю, сжигали\", (Великая отечественная Война Советского Союза 1941-1945 годов. Краткая история, 1965 г. стр. 341). Сонда деймш-ау, букin Белорусияныц тен жартысын кыр­ ып тастап, фашист офицерлер1 юммен шай iuiin отырды екен? Юмге паегш берш отырды екен? Одан соц Алтаев Гитлердщ \"Ост бас жобасын\" б т е ме екен? Бшмесе есше салайын. Сол \"жобада\" фашистер шыгыс халыктарынан 120-140 миллион еркекп кыруды кездеген. Ал, эйелдерд1 оцашаустап, оларга таза \"ари канды\" немю еркектер- 1н салу аркылы \"таяу 25-30 жылда 500 миллион аршик халкы 231

бар Германия имнериясын куру\" жоспарланган, (К^.Исабай. \"Егемен Казахстан\", 9 мамыр. 1997 жыл). Кудай сакап, Алтаев мактап отырган осы фашисттер Ресей- fli басып ала алмады. Егер басып алып, устемдок курганда \"Шыгыс хальщтарыньщ\" ш ш де казактар 6ipiHnii кезекте газ камераларында кырылары сезаз ед1. Сонда Алтаев экеамен 6ipre кайда калар едi? MiHe, ойламай, тарихты , фашизмнщ табигаты н б ш п алмай туры п айдалага лагу деген осы болады. Ал, элп \"Казацстанга каптал келш, фашистермен шай iui- кен\" сабаздарга келер болсак, олар туралы Марат Айдаров дурыс айткан: \"Олар согыс кезшде елш, Отанын саткан сат- кындар.\" Украинада Бендеровшылар, Белоруссияда \"поли- цайлар\" мен \"буршмистрлер\" болган. Олар ез елш сатып, фа- шистердщ табанын жалап, кызмет еткендер. Талай коммунист, комсомолецтерди мугал1мдерд1 фашистерге ycran oepin, жазык- сыздан жазыксыз аткызып тастаган. Рас, б!з, партизандар, сол саткындарды аткылан маза бермедк. Аткылап кана койгамыз жок, устап алып, тургындардын, алдьшда жазалап та отырдьщ. Бшпщз келсе, шындык осы. B ip aK 6L3, партизандар, Алтаев айщандай \"тамак сурап\" кайыршы болгамыз жок. Крлымыз- дагы каруларымызбен сол фашистердщ коймаларын бузып, Бе- лорустьщ астыгын тиеген арбаларын басын алып тамактанып журдк. Оньщ уст1не бурынгы колхоздардан калган мал мен астьщты тургын хальщ тыгып, жасырып улгерген. Солар кв- мектесш турды. Ал enfli 6i реуд] жамандау yniiH , оныц ютемеген iciH icrefli деп тужырым жасау ушш кольщда бултартпас фактщ болу керек. \"Ана кел1мсек айтып едь базардагы мына катын айтып едГ деген сиякты жалган свздермен букш партизан козгалысына бага беру - кып-кызьш жала болып есептеледг Алтаевтьщ ойынша Гитлер бастаган фашизммен тек 6i3 ганасогыскан сияктымыз. Овда Америка К¥Рама штатгары мен Агылшын юммен согысты? Не ушш согысты? Олар да \"К,ызыл империяны коргау ушш\" согысты ма? Жалпы, дуние жузш- де фашизмге карсы куреспеген ел болган жок. Ундштер мен арабтар Британ армиясы катарында, непрлер Америка армиясы катарындажандарын сала согысты. Ойткеш фашизмнщ дуниеге 232

экелер KacipeTiH олар да бшдь Тек Алтаев кана фашизм туралы, оньщ канды кыргын согысы туралы мэселеш ыгыстырып койып, \"Бул б5зд!н согыс емес, не б етп зб ен тойлаймыз?\" деп байбалам салумен келедь Менщ айтарым: Бул согыс жалгыз \"орыстыц гана согысы\" емес, дуние жуз! халыктарыныц кас жауы, кан куйлы касап- шысы - фашизмге карсы касиетп эдш согысы болатын. Bis, майдангерлер, сол касиетп борышымызды адал аткардьщ. Сол уш1н эдш жещЫм1зд! басымызды жогары кете-piл салтанатты турде тойлауымыз керек! Жэне жас урпакка оныц магына- сын тусщщрш, сол согыста шейгт болгандардын, аруактарын ардактап, барларын курметтеп журуге уйрету1м1з керек. Ал, не бетмпбен тойлаймыз деупнлер тойламай-ак койсьш, 6ipaK ел im iH e ipraci салып, журтты шатастырмасын. ДЛЯ ЧЕГО И ДЛЯ КОГО НАПЕЧАТАНА ЭТА СТАТЬЯ? Передо мной газета \"Пульс Карасая\" от 21 февраля 2007 года. В ней на всю страницу напечатана статья под заголовком \"Жизнь после СССР. Казахстан экспорт online\". Ее автор не указан. Видимо статья, эта перепечатана из какой-то другой газеты. Но что возмущает, так это сам стиль изложения - от начала до конца написана она тенденциозно, с имперской за­ машкой и с целью унизить, свести на нет казахский язык, а за одно и оскорбить казахский народ. Есть там, к примеру, такие строки: \"Но научиться говорить по-казахски не страшно, страшнее другое - научиться читать и писать. Письменного языка даже и сами представители ти­ тульной нации не все знают. Традиционный казахский язык беден (?), а поэтому очень много слов, чтобы не заимствовать из других языков, местным лингвистам пришлось придумывать\". Спрашивается, откуда известно автору этой статьи, что казахский язык беден? Почему он закрывает глаза на богатство казахского языка, о котором говорили и писали еще всемирно известные ученые Василий Васильевич Радлов (1838-1918), Василий Владимирович Бартольд (1869-1930) и Виктор Мак­ 233

симович Жирмунский?! Тенденциозный автор нарочно не упоминает об этих ученых (а, может, просто и не знает о них!), иоо казахский народ, по его мнению, бьщ кочевым да таковым и остался. Он прямо так и пишет, 'д казахи, как известно, кочевой народ , не удосувжившись уточнить, что раньше был таковым или в прошлом был кочевым народом Считаю, что со своей стороны я просто обязан показать автору этой статьи насколько оогат ^ велик язык кочевых казахов. Так вот, господин автор на вацщ клеветнические слова я даю такое пояснение: в настоящее время словарный фонд казахского языка составляет 2 миллиона 550 тысяч (!) слов!!! Эти данные привел в своей статье немец по национальности, знаток казахского языка, писатель, Который пишет на трех языках - на казахском, русском и немецком - Герольд Бельгер. На основе этого богатейшего словарного запаса сейчас казахи издают 100-томные произведения устного народного творчества (сказки, эпосы, поэмы, айтысы и другие). Я вас спрашиваю, господин писака, где, в каком государстве вы видели или слышали о подобного рода изданиях? Наряду с ним Академия наук Республики Казахстан издает 15-тоМНый толковый словарь казахского языка! Невольно напрашивается вопрос: Если ка­ захский язык был беден, разве возможно было бы наладить выпуск такого рода изданий? Именно богатейший казахский язык лежит в основе раз­ вития казахской литературы, науки, истории. Как известно, по всеобщему признанию казахская литература вышла на миро­ вую арену. Многие произведения (роМаны, повести, поэмы) казахских писателей и поэтов переведены на языки самых разных европейских государств. Только творения великого Жамбыла переведены на десятки языков мира, эпопея Мухтара Ауэзова \"Путь Абая\" переведена на 60 языков мира. И таких замечательных талантливых авторов, Пишущих на своем род­ ном языке, у нас сотни. Как-то непонятно, почему автор статьи обходит все эти давно известные факты и умалчивает о них? Невольно напрашивается вывод, он намеренно хочет, выставит казахов в неприглядном свете как людей, не имеющих богатого словарного запаса, а, значит, своей культуры и истории. И, Якобы поэтому, казахам 234

надо знать только русский язык и вести делопроизводство ли т ь на официальном языке, а не на государственном. Хочется сказать несколько слов и о казахах, которые не знают своего родного языка. Сразу оговорюсь, это не вина их, а беда. Не для кого ни секрет, что тоталитарная советская система на протяжении 70 лет вела упорную борьбу за то, чтобы ассимилировать и напрочь ликвидировать все нации и народности, кроме русских, а под видом этого строить коммунизм, где будет жить и властвовать один народ - рус­ ский. Поэтому во всех социалистических и автономных республиках были закрыты национальные школы, не издава­ лись национальные газеты, журналы, книги. И сегодня мы пожинаем горькие плоды той варварской политики в виде нового поколения, напрочь лишенного знания своего родного языка, культуры, традиций. И это касается не только казахов, но и всех народов, некогда населявших страну советов. А не зная казахского языка, человек не задумывается и о том, насколько язык этот богат, красив, мелодичен. Далее автор пишет: \"В аэропорту в Алма-Аты (?) продается карта родоплеменной структуры Казахстана. Вроде бы сувенир, а на самом деле - очень полезная вещь для любого, кто собирается строить отношения с кем-то в этой стране. Жузы - крупные территориальные конфедерации, важная ступень общественного устройства на территории Казахстана. После этого автор статьи приводит данные о том, какой процент занимают те или иные жузы (старший - 40%, средний - 35%, а младший - 25%) и тем самым сеет вражду между их представителями, натравливая, их друг на друга. Этот метод своего политического управления начала ис­ пользовать еще Екатерина Вторая, тайно отдавшая приказы своим губернаторам натравливать один жуз казахов на другой, чтобы те враждовали между' собой и ей было легче управлять ими. Такой же настрой прослеживается и в этой статье. Вам известно, господин автор, что жузы - это условное деление казахов по территории. Их представители никогда не враждовали между- собой и, напротив, стремясь жить в мире и согласии, уважали и возвеличивали представителей других жузов, А тех, кто подготовил какую-то карту и распространяют 235

ее среди населения, можно считать врагами казахского народа. Их главная цель - сеять вражду между казахами, натравливать одного на другого и так не заметно делать подкоп под самого Президента страны Нурсултана Назарбаева. Недаром добрая половина статьи посвящена именно его деятельности. Империалисты, колонизаторы в свое время даже само название казахов отбросили и запросто называли целый народ киргизами. Насильно насаждали свои законы и обычаи, ввели фамилии. А красная империя со своей тоталитарной системой и вовсе хотела стереть казахов с лица земли. Так была устроена насильственная голодовка, проведенная Голощекинам. Сначала отобрав у всех казахов поголовно скот, хлеб, отправили все это в Россию, и в результате такой \"Наигуманнейшей\" акции погибли 2,5 млн. казахов - половина населения. Затем началось тотальная репрессия, в результате которой была уничтожена вся элита - наилучшая образованная и высоко сознательная часть казахского населения. Политика Хрущева была направлена уже на то, что бы ликвидировать всю республику Казахстан, раздав по частям принадлежащую ей территорию соседним республикам. К счастью, эта бредовая и заведомо обреченная на провал идея Никиты Сергеевича так и осталась нереализованной. Но пе­ чально осознавать, что и сейчас некоторым \"деятелям\" хотелось бы видеть Казахстан послушной Республикой, служащей силь­ ным соседям и беспрекословно выполняющей их волю. Именно такой идеей неприятно \"попахивает\" выше упомянутая статья неизвестного автора. Но и ему самому, и ему подобным хочется твердо и со всей уверенностью заявить: \"Нет, господа хорошие! Этот период ушел безвозвратно! Наш народ никогда не будет беспрекословно подчиняться незванным хозяевам! Наступила благодатное время, когда мы сами стали хозяевами собственной судьбы! Наши знаменитые батыры и акыны проливали кровь за эту свободу, воспевали ее в своих сказаньях и песнях не для того, чтобы потом мы, их потомки, живущие в XXI веке, не смогли оценить ее и отстоять\". И у Казахского, и у русского народов есть замечательная пословица: \"Су шкен кудыгыца туюрме\", \"Не плюй в колодец, 236

пригодиться и самому напиться\". Хотелось бы, чтобы ее взяли во внимание автор статьи и ему подобные господа. Да и коллективу редакции рекламно-информационной га­ зеты \"Пульс Карасая\" хотелось бы сказать, что перепечатав эту насквозь пропитанную враждебностью статью он просто плюет в колодец из которого сам же пил. И редактор, и возглавляемый им коллектив живут на казахской земле, пьют казахскую воду, дышат этим воздухом, так зачем же, для чего и для кого была перепечатана эта пасквильная статья? (Гизета \"Заман жаршысы\", 7 csyip 2007 жыл). *** Енд1 менщ улкен досым, партизан-жазушы, К,азакстанныц халык каЬарманы К,асым К,айсеновтыц менщ ютабыма, оньщ ш ш де маган айткан niKipiH (макаласын) келттржш. Алдымен Кдсымньщ e3i туралы 6ip ауыз сез: К,асым менен 6ip жас улкен едк 1918 жылы туган. Согыс басталганда барлаушы- диверсанттар мектебшде окып, дайындьщтан еткен. Одан сон Украина жерше парашютпен туе ipiлген. Сол жерде партизан отрядын курып, фашистердщ ойранын шыгарып отырган. Bip неше рет жараланган. Соцгы жараланганда Днепрден К,ызыл армияны етклзу ymiH езеннен отрядымен orin , фашистерд!ц тылында плацдарм курып, б!зд) н, зскерлерд1 Днепрден втк1зед1. Сол кескшескен сурапыл шайкаста жау огы оц кез1нен Tuin. он кулагыньщ туб1нен orin кетед!. Содан ес-туссв талып жаткан- да б1зд1н эскерлер тауып алады. Сол пландарм унпн К,асым Герой атагын алуга тиic ед1. Оны Тханько деген сумырай \"Мен баскардым\" деп иелен1п кетед'1. Мен Касым туралы ец алгаш 1948 жьшы Эди ага Шэршовтен ecTireH ед1м. Содан тек 1958 жылы меш 03i 1здеп келлн танысты. Сол куннен бастап достасып кетт1к. Достыгымыз ол ехпрден откенше (2006 жылы) суыган да, узшген де емес. Енд1 езше сез берейк: 237

С¥РАПЫЛ KYHAEP ¥лы Отан согысыньщ сурапыл айкасты жылдарында улы Отаны уыпн курескен жауынгерлердщ аскан epniri саркылмас такырып, таусылмас ацызга айналды. Жазушылар, драматург- тер калам тарта бастады. Согыстан кейш казак эдебиетше жада жанр ретшде естел iк-мемуарлар косылды. Осы жанрдьщ бастамасы болып эдебиет1м1зге согыс дауылы туралы керкем шыгармаларды прозада Т. Ахтанов пен Э.Нурпешсов усынса, поэзияда Э.Сэрсенбаев, К.Аманжолов, Ж.Саин, Д.Эбшов, Х.Ергалиев, С.Мэуленовтер бастаган акындар жыр етп. Коп жылдар еткеннен кешн, бастан кешкендерш ой елегшен етюзгеннен кешн сол сурапыл согысга жау тьшында партизан- дар: Т.Жангелдин, Э.Шэршов, Н.Кошекбаев, У.Тастанбековтер ез естелктерш жазды. М1не, алдымда ¥лы Отан согысыньщ 50 жылдьщ MepeKeci карсацында жарык керген Усенбай Тастанбековтьщ \"Жалынды кундердеп жазулар\" атты естел т жатыр. Осы шталты окып, 6ip кезде ез1м бастан KeniipreH окигатарды есгме rycipin катты теб1рендгм. Усенбай e3i бастан кеипрген окигаларын т и т , кейб!р тарауларында ез eMipimH, Kayinri катерл! тустарын oipevflin атымен жазыпты. Ал, шындап келеек, езЫн, жау тылындагы керсеткен ерен ерлктершщ эркайсысы 6ip-6ip шыгармага аркау боларльщтай. BipaK ¥сенбай ол окигаларды естелк болган сод шындыктан шьщпай, согыс i3iHeH ауыткымай дэл басып, кунделйш компас етш журш отырган. Согыстын киын-кыстау кундершде узбей кунделк жазып жургенше тац каласьщ. Ол жазып, Ti3in отырган кундел1ктершщ кебш жогалтып алган сиякты. Егер ол тугел сакталган болса, сол кушнде басып шыгарган жагдайда аса кунды ецбекке санальш, колдан-колга тимес едь Эйтсе де аман калган кунделкгердщ басын кураган мына кгтап, acipece, егемен, тэуелаз болып отырган Ka3ipri жагдайда бупнп эскери уландарымыз бен офицерлер1м13 yuiiH аса кунды деп бшемш. Мунда согыстьщ неше Typni эдк-айласы, солдаттар мен командирлердщ мшдей, орны, ара катынасы, тэл iмдк-танымдык, педагогикалык жолмен алга тартылып отырады. Шыгармада басынан аягына дешн батылдык-батыр- лыктьщ, тапкырльщтыц улгшерщ керуге болады. Кттаптьщ ен 238

бойынан адамгершинктщ, парасаттыльщтьщ, юшшешлджтщ, тез!мд1л!ктщ, тату-б1рл1ктщ >KeMici мен дэмш сезшгендей эсер аласьщ. Ютапты окып шыкканнаи кейш автордьщ к!м екенш анга­ ру киын емес. Бул - ¥лы Отан согысыньщ батыр партизаны, армиямыздыц тэж]рибел1 де бшпр, тапкыр командир! -У сенбай Тастанбеков. Ол \"кырьщ жыл кыргын болса да ажалды олед!\" дегендей, ажал аузынан аман калып, сол сойкан согыстьщ Tipi Ky3ci ретшде жас урпакка сол жылдардьщ шындыгын жетюзш отыр. Бул кггап сонымен 6ipre, согысты керген, басынан KeuiipreH алдыцгы буынга да зор эсер етш, олардыц оздершщ алапат майданга катыскан жас кездерш естерше Tycipin, Te6ipeHTin те, сершлтш те тастары сезаз. Бупнп нарьщ кыспагында, уакытша дагдарыс ахуалында 6ip аудан азаматтарыныц нактылай комепмен аз дана болса да жарывда шыккан бул кггаптыц колымызга r a in отырганы- на окушыныц 6 ip i ретшде ез!м де куаныштымын. К^ыскасы, картайдым деп катардан калмаган Усенбай Тастанбековтей ардагер азаматтыц бул - ¥лы Жещстщ 50 жылдыгына арналган жауынгерлк тартуы! Касым ЦАЙСЕНОВ. \"Же/nicy\" газетi, 15 ацпан 1995 жыл. Ж А НА Ш Ы А, О Й Ш Ы А , С Ы РШ Ы Л АК.ЫН Мукагали Макатаевтьщ давды e3i кайтыс болганан кейш шьщты. Ойткеш коз! TipiciHfle ол Typni себептермен насихат- талмады, дэрштелмедь Шыгармалары токырау кезецшде шагын тиражбен басылды да окырман кауымга жете тарамады. Оньщ устше к;азак; жастарыньщ кырьщ процент! казакша бшмейтш болуы да тол акынымызды. ерекше талант акынымызды тусш- беушшкке экелш сокты. Ал шынын, эд ш п айтсак, Мукагал и Тумабай Молдагалиев, Жумекен Нэж!меденов, Саги Жиенбаев сиякты атакты акын- дармен катар шыккан, солармен поэзиялык жолы да, тагдыры да катарлас, узецг!лес дацкты акын едь Солай десек те, \"алуан- 239

алуан ж уйрк бар, элше карай жупрер\" дегендей, Мукагали- дьщ ез эт, 03 жire pi, ез мэиер i бар, езгеше ерекшелнл бар акын болатын. Еажап нэрсе: Мукагали акын Сэкенда, 1лиясты, Б етм бетп де окып улпрдь Одан кешнп атакты аскак акындар Fалиды, Калижанды, Тайырды, Каеымды ана сут!мен бойына сн-пре ecxi. Одан соц Магжанша еркш шалкып шыркап откен мар- кул Мукагали онын елеццерш окымак турмак керген де жок- Алайда кеп eneH/iepi сол Магжанша сштенеда, Магжанша тол- кып, шалкиды. \"Куш атасын танылмайды\" деген осы-ay! Алып куш жарып шыгып, Магжанша шыркап кеткен. Маркум Габит M ycipenoB , Кулэш Байсештованы суреттегенде орыстыц \"Чудо\" сезш колданып едь Сол сиякты мен де Макатаев поэзиясы туралы айтканда \"Чудо\" депм келш тур. Ойткеш ол кейде дауьшпаз Сэкенше екшндетш. суцкардай шарьщтатса, кейде 1лиястай кущрешш, атакты куйшздей тегш-тепп ж1берсе, б!рде Касым- ша муцлы, ойлы сыр шертедь Кеб1несе Магжанша шебер, дэл суреттеп, окиганы, ойды колыца устатып, кезще елестетедь Жан дуниенд! уйытып, журегщда баурап алады. Ол аскак, унщыр талантымен орыс эдебиетшщ туньщ ка- зынасын, сол аркылы дуние жуз! поэзиясыныц, Шекспирдщ турашыл суреткерлМн, орыс классиктершщ шеберл!ктерш жаксы мецгерген, солардыц улгшерш ез шыгармаларына кец пайдаланган. Мукагали Макатаев 1931 жылгы 9 акпанда б1здщ облыстыц Нарынкол ауданындагы Шалкеде аулында туган. Тагдырдьщ жазмьииымен елуге де жетпей кайтыс болган акын поэзиясын- да шыркап шыцга шыгып улпрген екен. Барлык гумыры: ец алдымен балальщсыз еткен балалык шагы, ауыр киындьщпен еткен жастьщ шагы, токырау тусына тускен шыгармашылык кезещ жаппай ауырльщ, киыншылык екен. Осыныц бэр (не кажырлы т©з1мдшкпен тетеп 6epin, ел iне, журтына тамаша мура, бага жетпес елец-жырлар, поэмалар калдырган акынды неге \"Чудо\" демеске! Мукагали акын \"Апассионата\", \"Ильич\", \"Мавр\" дастан- дарын жазган. Булар, эрине Маркске, Ленинге арналган гой. Оларды каз!р заман езгерген соц ешюм елемейдг. Ырак ол 240

тарих кой. Оларды тарихтан ешюм сызып тастай алмайды. Жэ­ не олар шыгармалар, онер, поэзия енершщ туындылары гой, Мукагалидыц OHepi гой. Сондьщтан Мукагалидыц бул енер ескерткштерш де сызып тастауга болмайды. Оларды Маркс пен Ленищц насихаттады деп карамай, енер туьшдылары деп карау керек. Сонымен катар Мукагали \"Армысьщдар, достар\", \"К,арлы- гашым, келдщ бе?\", \"Дарига-журек\", \"Аккулар уйыктаганда\" атты елевдер жинактарын кез1 x ip icin fle шыгарып, оларда дэу- ip улылыгын, замана шындыгын жырлаган. Бул шыгармалары мен ютаптарын кальщ окырман кауым кызу куаттап карсы ал- ганымен акынды баспасезде насихаттау, тусшд1ру ж еткш кп болган жок. Мше сондьщтан да Мукагали туындыларын окыр­ ман кауым элще жете бшмейдь Бул окырманнньщ KiH3ci емес, дэу1рдщ, атап айтсак кецестк токырау кезецнщ KiH9ci. Соныц тжелей салдарынан эдебиета суйетш, жогары багалап кастерлейтш казак окырманыныц да аз екенш мойындауымыз керек. Жаны нэзк, журеп сез1мтал, ушкыр ойлы акьш елен eHepiH ете жогары багалайды. \"Мендагы елец жазбаймын ермек ушш\" деп елещц ермек етуге, кун керуге, нэсш етуге жазбайтынын батыра, ныгайта айта келш: \"Олмеу упин - кулкынды жемдеу yinin, Мендагы елец жазбаймын ермек ушш. \"Жаздым улп жастарга бермек ушш\", Абай жаккан 6 ip сэуле сенбеу ymiH.\" К,андай эдем!. Кдрапайымдыльщ, сыпайльщ ацкып тур емес пе? Бул жерде Абай алдында бас шп, оньщ дацкына, кудыретп сез!не табынса, тагы 6ip акынныц элемдж дацкын дэрштей отырып, онымен бэсекелестЫн ацгартады: \"Bip елец1 - 6ip елдщ мурасындай, Жыр жаза алмай журмш мен Расулдай. Расулдай... Багым да жур 6ip ашылмай. Расулдай бола алман! Жырым белек!! 03iM Hin ун1м керек, т ш м керек. 241

Озгеш де езшдей суйген ел1м, 0 з акынын табады тубшде кеп\". Бул жерде Расулмен бэсекелесе отырып, корегенд!к те 6inflipefli. Сол кезде езш багалай коймаган елш щ озш тубшде табатынын болжайды. Mi не ещй вз акынын ел1 мыктап тауып, ардактап еске алып жатканы \"ез акынын тапканы\" емес пе?! Дадкы жер жарып турган Расул Гамзатовпен сол кезде бэсекелесе алмайтынын, 6ipaK озш одан кем санамайтынын, туб! одан асып туспесе де халкы оны багалайтынын корегещцкпен ашып айтады. Мше бул нагыз керегендж! Мукагали б!ркатар елендершде тауды суреттейщ. Тауды ©Mipre символ етш алады. Бул эдкте де зандылык бар сиякты. 0йткеш ол 03i де тауда туып, тауды суй!п ескен. \"Тау булагы агады\", \"Таудагы несер\", \"Тауга келсен\", \"Таудай болгым ке- лед1\", \"TyciM e тау юред1\" деген олецдершде таудьщ тамаша су- реттер!н берумен 6ipre, таудын аскактыгын, такаппар е р л т н , мызгымас мъщтылыгын езше тэн, адамга хзп касиет eTKici келед!. \"0лмес!н деп берген гой тауды маган, Мен курсшсем кун!рен! п тау жылаган. Коншмде 6ip куйын котер1лсе, Тауларымда турады карлы боран\". Кандай керемет! Акын киялы тауды да буыркантып ж!бе- редь Бул жерде тауды ершелене, кушейте суреттеуде тау улы Расулмен !штей, ашып айтылмаган бэсекелестш те жатыр ма деп каласьщ. М.Макатаев Алатаудай аскар акын болмай турып, барльтк елецдершде баладай ацгал, кунэдан пэк, капарайым пенде болып кала беред!. \"Душпаньщ бар ма?\", \"Акын Шме\" атты елевдер1нде сондай ацгалдык, адал пэктк сез!лед!. Казактьщ табигатында канына туа б!ткен касиет! - елдщ бэр!н ез!ндей ак, адал деп санау, душпан болады-ау, ол арамызда бар-ау деп куд!ктенбеу Мукагалидьщ да бойындагы асыл касиет. \"Дутн- паныц бар ма?\" деп сураганда ол шын сасады.. Юмнщ душпан екенш айта алмайды. \"Душпаньщ бар ма? Дейсщ. 242

Кдйдан бшем... OMxeyip журген жер1м - сайран кшец\", - деп агынан жарылады. \"Ак;ын iHiMe\" елещнде ззш кеп, шындыгы батыл. Акын шюше кызыгуы бар, кызганышы жок. Оныц мьщтылыгын мойындай отырып, мыскылдап кулш отырганын Keniipe отыр- ып, бэр! 6ip оган акыл айтады. \"Мен суршген жерден сак; бол\" дейдн Кулесш-ау, Кулесщ... сайтан бала, Сен айт менщ ойымды айта алмаган. Акын болсан, алмае бол тайпалмаган! К,арапайым жырымныц дэшн ал да, Кауызын. Сайтан бала, К^атар маган\", - деп туйедй Осымен, менщше ершщ, еэл менменс1ген жас акынды мьщтап жецген де. Аскан, эр! ерекше ушкыр талант neci Мукагалиды мен сез басында Сэкен, 1лпяс, Магжандармен тепн тецеген жокпын. Бул 6ip керемет шебер, ceri3 кырлы, 6ip сырлы акын еди Ол коп эн де шыгарган. Оньщ \"Сарыжайлау\", \"Токта, ботам, атац келед! артында\", \"Сэбн болгым келедГ', \"Дарига, домбырамды 6epnii маган\" атты эндерш осы куш букш республиканьщ эн суйпш кауымы шыркап жур. Орыс эдебиетш жете мецгерш, терец туешген, оныц шынайы асылдарьга бойына мол ащ рген акын аударма жумысын мьщтап колга алган. Орыс т ш аркылы Дантенщ \"Кудырет комедиясын\", Шекспирдщ сонеттерш, Уитмен нщ елецдерш казак тш не тамаша аударган. Бул оньщ акындьщ кемелше келш, алыптардыц дэрежесше квтер!лгегпн айкын керсетедь Сондьщтан да кысылмай, киналмай альштардыц аскан дара туындыларын ез дэрежесше жетюзш аударып шьщкан. Жалпы, Мукагали акын тек сезге гана шебер емес, ойга, Киялга да аскан шебер. Сондьщтан да ол елещц еркш жаза- ды. Окиганы, icTi, пейзажды ол окыс, тосын суреттейдк Жай, карапайым зат, ic жен т л е жырлаганда тыц ой, тутас пэлса- пальщ толгау жасайды. Олещц жайлап мэнерлеп бастайды да, ектндерга, агьштып, тегштш ж1бередн Мысалы: 243

Олецдер!м жай болып атылганда, Атылганда аспаннан окылган да, Макауларга Tin 6hin, керен ecrin, Жанар пайда болады сокырларга! Жок, влм ен - ж аны м ж асар елещ м де, lllipiMefi, жасацгырар денем мулде, Бар болса жалгыз акын ай астында, Ардактап касиеттер меш эр кунде! Осылай, кай елешн окысан да найзагайдьщ отьшдай жар- кылдаган eKniHiH, ектемдМн KepeciH. Бул акын туралы баяндап, бипаздап жатудыц кажет} жок. Оны тынбай, жальщпай оку керек, зерттеп, терец тусшу керек! (Бул мацаяа 1991-жылы Мукагали Мацатаевтыц туганына 60 жыл толуына орай жазылган. Сол жылы аудандыц \"Заман жаршысы\"газетшде 9 февральда жарпяланды). *** Кдзакстанньщ халык жазушысы, Казакстанныц мемлекет- TiK сыйлыгыныц лауреаты, TypKi элем} эдебиетнщ, Индияныц сыйльщтарыныц nerepi, сонау кецес заманыныц езшде ¥ лы акын Эбдщда Тэж!баев \"Казактьщ улы акыны\" деп атаган Туманбай Молдагалиевты мен 1953 жылдан бiлуни ед1м. Сол жылдары Алматыдагы Универсптеттщ (КазГУ) студент! кезшде маган (Мен онда Ецбекшщазак аудандык \"Улгш колхоз\" газетшщ редакторы ед1м) келш туцгыш елещн керсетш едь Мен елецщ езше окытып, осал жерлерш езше тузегпрш, газетке басып ж1берген болатынмын. Содан бастап, Туманбай маган жш келш турды да, елеццерш мен узбей газетге жариялап турдым. Кешн, 1957 жылы oipim ni елецдер жинагы шыкты. Сейтш ол мен1 устазым деп танбай атап, ютаптарын арнап колтацбасын жазып, экелш 6epin турды. 2005 жылы кутпеген жерден \"Эдебиет айдыны\" газет!нде \" ¥ с т а з агам а хат\" деген атпен Туманбайдыц хаты жария- ланыпты. Онда акын Ы м былай деп жазыпты: Кад1рл1 Усенбай ага! Менен О здщ бул хатты кутпеген!ц!зге кэм!л сенем. Ойт- кен! мен хат жазуга ете жалкаумын. Жэне Ызге баягыда ел­ ецдер ж!берген!м болмаса, атыцызга арнайы хат жазган емес- 244

пш. Елуш ш жылдардьщ басында ci3 б1здщ Ецбекшщазак ауданыныц \"Улгш колхоз\" атты газетшде редактор болып жумыс icTen журдвдз. КазГУ-дщ филология факультет!Hin 6ipiHuii курсыньщ студент!, 1953 жылдыц 5 ноябршде СЬдщ алдьщызга елец апардым. 0лен улы Октябрь жайлы едь Cisre елен унаган жок. B ip aK , оныц авторы кулагынан кун кершш турган арьщ бала ж и г т Стз аядыцыз. Оньщ устшдеп кшмше карап студент деуге болмайтын да сиякты едь Анам маган кшм эперем деп 03i жаздай, кыстай сутш irnin отырган кызыл сиырын Алматыныд кок базарына экеп Tycip,ai. Кызыл сиыр 6i3fli Отан согысыньщ ауыр кундершен ел- ттрмей, ашыктырмай алып шыккан асыл анамыз. Сейтш 6ip жаман студентке кui м болды. Усттмдегт суык тимесш деп киш алган кальщ куфайка, бутымдагы макталы шалбар, аягымдагы 93i аягыма кецдеу былгары етж менщ сырткы кейшмд! студентке укеатпайтын едьау. Сейтш 1953 жылы ноябрьдьщ тогызы ма, оны ма, eci мде жок, менщ колыммен жазылган елец таска басылып ci3 баскарып отырган газетке жарк етш шыга келдь Екьуш айдан кешн елещн газетке шыгарып дэндеп калган Тумаш бала стзге тагы да ект-уш елец ж1бердь Ол елецдер1м де Слздщ газетке басылып шьщты. Арада еы жылдай уакыт ото. Мен 6ip куш' стзден хат алдым, хатты машинкага бастырмай ез колыцызбен жазыпсыз. \"Ещц влендерпцп облыска, республи- кагаусынып кер\" депс1з.\"УлгЫ колхоздьщ\" есш авторы С'тздтн айтуыцызбен сол кезде шыга бастаган Алматы облысыныц \"Коммунизм таны\" деген газетке \"Украина кызына\" деген 6ip елещмд1 хатпен ж1берш кеп калдым. Bip куш газеттщ Эдебиет 6eri дейтш беттнде ез!ме белгтс1з 6ip топ \"акындардыц\" ш ш де мен1н де ж1берген елещм жур. Оз кез1ме ез1м сенбей кайта- кайта окимын элп елецщ. Оньщ соцынан езЫ здщ жастар газетшен тагы 6ip-eKi елен- iMfli окыдым. Жылтындап \"Жулдыз\" журналына да бардым. Ол кездегт елен жазатын жастардын кесем! 1зтай ага \"Шэпибай-ау\" деген елещмд1 унатып, \"Жулдызга\" берем деп уэде e iri. Сейтш Алматы газеттершде, журналдарында тагы 6ip Молдагалиевтыц елендер1 басыла бастады. Ал азд щ газетщ з менщ елецдер1м- дт улкен эрштермен эдем! жерлерден орын 6epin, уздшаз басып жатты. Мен ендо анда-санда Ci3 отырган кабинетке Kipin 245

шыгуды эдет кыла бастадым. О зд щ акындьщ туралы эдем1 тол- гауларыцызды аузымньщ суы курып тыцдадым мен. Акындыктыц ак кусы 6ipxe-6ipTe менщ отауымныц шады- рагына конактай бастады, К,алган жагын ел бшедь К^ызьщ емес. Менщ демалысы жок акындьщ е \\н р 1М1пц, акындык жумысым- ныц жарык жулдызы боп кала бершдз езнцз. Жакында Слздщ \"Кдтыгездгк\" деген кпабыцызды окып шъщ- тым. Окып шыгып ойга кегпм. Ci3 кара сездщ майын тамыза жазатын жап-жаксы прозашы екенЫз, жаным ага. Мен оны бурын калай танымагам? \"Кездейсок кездесу\", \"Мойындау\" сиякты эцпмелердеп Keiueri агалар тагдыры, эпкелер ewipi 6ip турл1 кызьщ екен. Окига окушысын тартып жетелеп отырады. Автордьщ 'riлi шурайлы, карапайм халык Tini. \"Кдтыгездш\" ете курде.и ауыр дуние екен. Мундагы адам- дар психологиясы, адамдар жанынддгы бурылымдар, И1р1мдер окырманын кеп ойларга жетелейд1. Осы эцпмеш окып бпкенде, Усенбай ага, С!здщ жазушылыгьщызга мен кол койдым. Баягы да Тумаш 1н1н;1з \"Жалын\" атты альманахты баскарып отырганда осы эцпмелерщзбен алдыма 6ip келмедщ1з~ау. Эл1 де кеш емес. Эдебиет элем! кед. Ол езше кызмет етем деушшердщ жас, кэрюше карамайды. Екеу1н бiрдей багалайды. К,аз1р не жазып жураз, ага? Жазгандарыцыз болса, жарык KepyiHe ез хал-кад)ргмше кемектесеШн. Жас eMipiMfli, менщ эл1 дуниеге келе коймаган акындыгым- ды аялаган, агам, ci3re 6ip жаксыльщ жасау менщ мойныма карыз боп кетпесе екен. Мешд (лзд ! жш-жш керпм келетшш баягыда-ак езвдзге айткам, асыл ага. Аман болыдыз. 1нщв де бугш егделер тобын к е б е й т . Келп! мен in нуры тая бастаган жанарыма езицздщ аялы кезщзбен 6ip карадызшы, ага. (\"Эдебиет айдыны \" zmemi, 08-09-2005 ж.). Бул хат MeHi катты толгантты. Б:ршппден, Туманбай MeHi езшщ туган агасындай сыйлап, маган ini ретшде етене жакын- дыгын бвдцре отырып, оныц асыл шацырагына \"акындыктыц ак кусыныд конактауына жол ашып, себепип болганьмды баса айту'ы. Екшшщен, мен in \"К,атыгезд1 к\" ютабымды окыганнан 246


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook