Үсенбай Тастанбеков - Өзім туралы өзім айтсам

кешн мен! \"прозашы\", \"жазушы\" деп танып, багалауы. Одан соц маган 6ip жаксылык жасауга эз1р eK euin бщщруг Осылай мен1 leoipeHxin, толганткан соц мен де оган газет аркылы хатпен жауап жаздым. Осы жерде ерекше атап айта кететт н 6ip жайт аталган \"Эдебиет айдыны\" газет редакторыныц сол кездеп орынбаса- ры Дэулетбек Байтурсынулы деген азамат ту ралы энпме. Газет шыгып, онда Туманбайдыц хаты жарияланганнан кешн маган 6ip жш т телефон сокты. Ол езш Дэулетбек Байтурсынулымын деп таныстырды да газетте Туманбайдыц маган жазган хаты жарияланганын хабарлады. Мен кешннен Алматыга барып, эл- ri жштпен таныстым. Сыпайы, ете i3erri, Kiuii пешл, жаркын жузд1 жнтг азаматы екен. Акын екен. Кытайда туып-ескен. сол жакта б ш м алган. Токсаныншы жылдары Казакстанга келген. Ол Туманбайдыц хаты басылган газет немерш жэне езшщ елецдер1 басылган ютабын сыйлады. Ютабы \"Кунэс1з мекен\" деп аталады. Оган ез колымен былай деп жазды: \"Усенбай ага! Алыптарга устаз болган ага, 6i3 сеюлд! арыктарга да ар­ ка 6iTipepci3 деген умилен, 1н1ц1з Дэулетбек. 17-05-2007 ж. Алматы\". Ецщ мен Туманбайга жауап хат жаздым. Оны \"Туманбай imivie хат\" деп атадым. Цымбатты Тумаш! Газет аркылы жолдаган хатыцды окып, тацданып та, куанып та отырмын. Кезшде эдебиетпд гулама галым Мэлпс Габдуллин мен улы Мухтар З у е з о в газет аркы­ лы хат жазысып едь Бул да онердщ 6ip туpi екен. Сейтш б!з де хат жазысып, ойымызды ортага салайьщ. Заманымыздыц улы акыны, давдты Туманбай Молдагалиевтщ юмге шэюрт болганын, оньщ да жол керсетш, жен сштеген аяулы устазы болганын бшсш. Рас, мен сенен хат кутпегешм де аньщ. Бул хатыц мен! катты тацгалдырды да катты куантып, Te6ipeHTTi. Жасыратыны жок, Казакстанныц халык жазушысы, Кдзакетанныц мемлекетпк сыйлыгыныц лауреаты, баска да давдты сыйлыктардыц иегер!, улы акын, e3i де жетшске келш кемелденген, ез1 де кептеген акындардыц устазы болган эйгин акыннан хат алу - гажап! Букы Кдзакстанга тарап турган эйriл! газет \"Эдебиет айдыны\" аркылы (08-09-2005) журекп жылытып, толгантып, теб1рентер 247

сездер жазылган хат алу кол жетпес бакыт емес пе?! Рахмет! Мыц да 6ip рахмет! Аса кад!рлк аяулы iHiM, ец улгш шэюрйм Тумаш! Бул ха- тьщды сен улкен басыцды кеппрейтш, улгайган жасыца ка- рамай, кэд1мп бала шэгарт куйще тусшсщ. Бул да сенщ кара- пайымдылыгьщ, 1зеттшгщ, парасаттылыгыц. Сен мен1 керемет устаз етш кврсетшсщ. Буган мен мактанам. 0 зщ бтесщ , мен епщашан мактанган eMecniH. Рас, б1рде езщ- мен 6ipre акындар отырганда мактанганымды естиенсщ. Онда мен: \"Журналистган, осы мамандыгымнан уш онер иесш ар- тьщ санаймын. Олар: композитор, суретпй, акын дегешмде сен \"акынды 6ipiHUii койыцыз\" деп едщ. Артынан ойласам, сен ете дурыс айтыпсьщ. Акын б iрiнш i орында екен. Ойткеш акынныц елещне композитор эн шыгарады. C ypeTnii сурет салады. EKeyi де OHepiHe шабыт алады. Мше сенщ хатьщды окып, eKiHrni рет мактанып отырмын. Тумаш, енд1 мен саган калай устаз болдым? Сол туралы сен in, жазганьщды аздап тольщтыра тусешн. Мен, T im i, бала кез!мде агам Оразкешц уйрету1мен арап 3pniMeH хат таныдым да, сол агам экелетш казак дастандарын окуга дагдыландым. \"Шэюр-Шэюрет\", \"Зыликд - Жус'ш\", \"Ер Таргын\", \"Алпамыс\", \"Кобыланды батыр\", \"К,ыз Ж1бек\" дас- тандарьш бастауыш мектепте жургенде окып шьщтым. Мектеп- те эдебиет MytmiiMi Хамит Нурмухамбетов, кешн Оди Шэршов керемет бш м бердк Ец бастысы бул екеу! де меш эдебиетп суюге уйреттт, эдебиетпп болуыма жол ашты. Сонымен 6ipre менщ ез1мнщ де коркем эдебиет ютаптарын кумарта, кызыга окуым себеп болды. Осылай енм де елец жазуга эуестецщм. Алгашкы влеццер1м аудындыкгазетке де шьщты. К,аскелецде- ri орта мектепте окып жургешмде Курмангали Уябаев, Бекен Жусшов, Бибиша Жолдыбаева, Молдабек Саламатов жэне мен \"Мектеп акындары\" атангамыз. Осылардьщ ш ш ен Курмангали мен Молдабек кана нагыз акын болып шьщты. Баскаларымыз акын бола алмадьщ. Мектептен соц атакты акындар Саядш Кер1мбеков, Иса Байзаков, Калмахан Эбдщадыровтардыц scep i зор болды. O ci- ресе Исаныц домбырамен кущцз-туш, oipHeine кун айтатын дастандары баурап алатьш. Согыстан кешн атакты акын Тайыр 248

Жароковпен уш жыл ауданда катар жумыс icTen, жш араласып турдык. Баска акындармен де 6ipre араласып журщ, елендерш жш окып, жаттап жур,гим. Акын Капам Сатыбалдин 6ip ютабын сыйлап,\"Ундемес Усенбайга\" деп жазганы да бар. Осыныц 6api маган улп-енеге болды. Кезбен окып, кецшге туйгешм кебейе туей. Осылай мен журналист, эдебиетпй болдым. Поэзияны жаксы TyciHin, мыкты шывдалдым. Ецщ ез1м жазбасам да казакша, орысша ею плде коп окып туйгешм м е т поэзияны багалай алатын дэрежеге жетюздь Осылай жастарга, жас акындарга акыл уйрететш, еленд! калай жазуга болатынын айтып бере алатын болдым. Мше дэл осындай кез1мде сен менщ алдыма келдщ, Тумаш. Сол алгашкы кездесуде-ак екеум1з 6ipa3 эцпмелеенк. Менщ сонда саган \"кеп окы, б ш м п щ кетер, университет 6iTipreHme Абайды окымай тура тур. Оны эз! р туеше алмайсьщ. Ka3ip Касым Аманжолов, Дихан Обшовты, Калижан Бекхожищи - жэне жаца шыркап шыгып келе жащан Хамит Ергалиев, Сырбай Мэуленовты окы\" деп ед1'м. \"Орыс акындарынан Пуш- к'инш де эз1рше окымай тура тур. Оньщ ececiiie ете жещл жа- затын Некрасовты, каз!рп (сол кездеп) акындар Твардовский, Исаковский, Сурковгы окыганьщ жен. Сол кезде жыркап шьщ- кан Расул Гамзатовты окы\" дегендей niK ip айтып ед1м. Озщ айткандай сен жен! келш турдьщ. Сол келгендер!раде, ес!нде болса, елендерщд! екеулеп редакциялаушы едш. Менщ редакторлык кызмеимдеп эдепм: Keii6ip редакторлар сияк- ты б1реудщ ез!не унамаган сез!н, сейлемш сызып тастау деген болган емес. 0 р адамньщ езшщ ой-niKipi, мшез-кулкы (самалюбие) бар. Онымен санасу керек. Сойтш мен сенщ оз орнында турмаган сездерЛщц езще тузетпретшмш. Саган ой салатынмын. Ойланып, толгануга жол ашатьшмын. Осылай сен эр елещцщ ойланып жазып, жонып, тузеп экелетшещ. Саган айткан тагы б!р акылым \"Арактан аулак бол, арак журген жерде акындардыц жолы болмайды, OMipi узак бол- майды\" деген агалык i3ri илек едь Сен мултшпз орьшдадьщ. Баска да i3ri илек, акылдарым, есиеттергм болган. Оньщ бэрш T i3in , кайталаудыц кажет! жок. Ен бастысы - сол сездер!мд!, М м ретшде берген тапсырмаларымды (Мугал!!мнщ уйге бер- ген тапсырмасын мулпмлз орындайтын улпл! окушыдай) осы 249

жаксьща дейш (жетшс жаска келш, кемел ойга боленгенге дейш) булжытпай орындап келгенще, оны бар элемге жар салып, \"¥стаз агама\" деп газет аркылы баяндаганьща шеюлз ризамын. Тагы да кеп-кеп рахмет1мд1 жолдаймы! Кымбатты акын ним Тумаш! Сен жетшске келдщ. Осы ме- рейгп кунiне 6ip суйюмд1, Meftipinai кандыратын ic (сюрприз) ютейш деп сенщ oip олецще (\"Асыкпайьш десем де\") талдау жасап, ез ой-тужырымымды айтып, 6ip макала жазып ед1м. Оны жылдыц басында \"Жас Алаш\", \"Жепсу\" газеттерше апарып, ез колыммен берген ед1м. Bipi болмаса, 6ipi басар деп ойлагам. Амал не... Оньщ есесше \"Эдебиет айдынында\" маган жазган хатыц одан бурын жарьщ кердь Тумаш! Мен сенщ каламацнан шьщкан дуниелер1цщ калт Ж1бермей узбей окимын. Жэне кггаптарьщды колыма карьшдаш алып, сызып белп койын, багамды белгшей отырып окимын. Сенщ 1990 жьшы \"Жалын\" баспасынан шыккан, езщ маган сыйлап жазып берген уш томдьщ жинагыцды сол эдгспен окып шыгып, сенin. лирикаца шолу жасап, улкен макала жазбакщы ед1м. Дайындаган жазбаларым (конспект) каз!р ез1мде дайын. Сол кезде колым босамады. Каз1р денсаулыгым болмай, эт жаза алмай журмш. Кудай eMipiMfli узарта туссе-жазармын деген умгам бар. Сол жазбаларымда мынандай жоба белгшеппш: 1. \"Туган жерге, ауылга\". 2. \"Достарьша\". 3. \"Шеберлк\". 4.\"¥йкастар\". Осы тарауларды талдап, \"Туган жер туралы\": С е т жаным, кетсемдагы кайда алып, Жудесек те жулдыз конып, ай барып. Алматыны оте алмаймыз 6ip кермей, Алматыга 6ip согамыз айналып! - деген жолдардыц тусына: \"Туган жерд1 осылай суйер болар\" деп жазаппын. \"Шеберлпс\" деген тарауда: Жарысады бул жылдар ез! б!збен, Сезшмесш салкьшдьщ сез1м1зден. Kemin KeTin журмесш кецл1м1зден, Oniin кетш журмесш кв'з)м1зден, - деген жолдардыц тусына: \"Жолдардыц бэр! уйкасып, оган ой мен мазмун шеберлш косылып, эрленш, эсерлене тускен\", деген сездер жазылыпты. Одан соц сенщ елецдерщдеп уйкас- 250

тар жайлы, сен колданган елецищ жаца rypnepi туралы ез ой- ымды туйген екем. Олпде айтканымдай, бул 03i улкен дуние екен. Шагын 6ip ютап болмаса да улкен макаланьщ жуп екен. Соган айнымас улгш шэюрт1м ретшде сол дуниенщ шет жа- гасын гана шыгардым. Енда элп 03iH айткан менщ жазган дуниелер1мд1 шыгаруга комектесемш деген ниетще зор рахмет! Ол туралы оз!м!з жеке кездест, акылдасармыз. \"Не жазып жура'з?\" деген сурагыца - улкен дуние жазудан калдым. KesiM жаксы кермейд1, деген жауабым бар. (\"Эдебиет айдыны\", 13.10.2005 жыл). TYMAHБАЙДЫ Н Б1Р GAEHI ТУРААЫ \"Акын жаны алып-ушып, ол 6ip куйде тура алмайды. Оньщ орт боп жанып, дулдул боп шауып журген бейнес! де, еплш, налып калган кещл-куш де Туманбай олецдер- шде жш ушырайды\". CepiK КИРА БАЕВ Туманбай акынныц жан-тэюмен \"орт боп жанып, дулдул боп шауып журген бейнеЫ де, еплш , налып калган кещ л куш де\" осы елецдеэсемсуреттелш, супу бейнеленген.0лец\"Асык- пай десем де\" деп аталады. Акынныц 1990 жылы \"Жазушы\" баспасынан шыккан уш томдьщ шыгармалар жинагыныц 2 томында жарияланган. Барлыгы 23 шумак, 92 тармак (жол). Осы узак елецнщ 27 тармагында \"Асыгу\" соз! неше кубылып, 27 рет езгертш п, турленш колданылган. \"Асьщпайын десем де\" деп такырыптан басталган соз1: \"асыщанмен\", \"асыгам\", \"асыгушы ем\", \"асыктыц\", \"асьщканнан\", \"асыкканмен\", \"кайда асыгады\", \"асыккандай\", \"асыкпауга\", \"асыкпаса\", \"асыкпай\", \"асыгу\", \"асыгыстьщ\", \"асыктыра\", \"асыкпан\" деп 27 рет колданылган. Bip сезд]' осынша кубылтып, Кайталаганымен окыганда ешкандай жальщтырмайды, мез1 Кылмайды жэне бэр! орнында, ©з магынасында, тамаша коркемдж суретте колданылады. 0лец узак болгандыктан 251

оны толы к; келтару мумкш емес, Сондьщтан оган шолу жасап керешк. Олецнщ басьшан аягына дейш акын езшщ еткен жолына, ем1ршде кездескен мацызды окигаларга шолу жасай отырып, ем!ршщ оны соншама асыктырганын суреттейдг Асыкпауга болмайтын жагдайларды суреттеп, кез алдына келт!ре отырып, оныц неге асыгатынына, асыкпауга болмайтын жагдайларды суреттеп, кез алдыца келйре отырып, оныц неге асысатынына, асыкпауга болмайтынына сенщ де кезщд1 жетюзш, кеюрегще сешм уялатады. Акынмен 6ipre оныц елец желюше Lnecin керейк. Акынныц экест согыстан шейгт болып, жетамдшктщ, тапшьшык пен жокшыльщтыц таукыметш кеп керген бала. Туманбай пнтернатта окып жур!п аулын, анасын сагынады. Анасын 6ip рет керуге асыгады. Ойткеш анасы зор медеу, аскан бер!к суйешш. Кешн ол: Жасымнан жаттап ескен жыр елецдей, ЖYpдiм бе, KaflipiHfli бше бермей. К,асыца унс1з келш отырушы ем, Аркамды Алатауга 'прегендей, - деп толгаган болатын. Анасынан кешн езше камкоршы болган сушкт! эпкесш катты сыйлайды. Оган жаны ашып, yueMi оны ойлаумен болады. Асыгушы ем жалгыз эпкем аулына, м е т ойлаумен жадап- жудеп калды-ау деп баяндайды. Ержетед!. Жастьщ OMip бас- талады. 0з1 унаткан, суйген кызы болады. Енд1 сол кызды ке­ руге асыгады. BipaK еш нэрсе тындыра алмаганын ангарады: Кеп асыктыц, асыкканмен не тынды? Сайкал т)рл! к сан кайтарды беимдг Асыгушы ем достарыма менсгз бар - Кызьщтары жетпей калган секщц. КешшлдЫ, конагуарлыгы жогары акын, достарын, агайын, туыстарын конавда жш шакырып, кутш, сыйлап турады. Сол сыйлы конактарын ез ушнде кезайы болганша асыгады. 0Mip зулап е й п жатыр. Акын ушй-баранды, бала-шагалы болган. Сонда эйелшщ аягы ауыр болганда ем)рге юмд! экелер екен деп асыга ойлайтын\" акын eMipi еленде. Ол кеп жазады. К,олжаз- ба дайындайды, енд1 сол колжазбаныц ютап болып шыкканын керуге асыгады. 252

Туманбай сол кеп асыгудыц пайдасын кермегенш ацгарады. Ж оназ асыкканын тусшедь \"Клайда асыгам, кайда барам ецщ мен?\" деп кудктенедь Сулулармен эцпмесшщжараспайтынын, Шэбден атасыньщ о дуниелк болып кетш, оньщ артынан meciri \"кой, сонында кацгырып кете алмайтыны\" жанына батады. Соган екшедь Жаркырайтын кездер!мде жана алмай, Жауатугын кездер1м жауа алмай. Кдлай уйыктай бергенмш мен оянбай, Калай журе бергенмш мен жау алмай? Бул сездерде акынныц ез icrne эл! кещп толмайтынын, аса керемет icTep icrefi алмаганын армандайтыны, соган екшетЫ байкалады. BipaK оньщ шыгармаларын, тамаша елеццерш окы- ган, барлык шыгармашылыгымен жаксы таныс окырман оньщ калай лапылдап жанганын, несерлеп жауганын жаксы б!лед! емес пе? Жэне ете ецбеккор, сез!мтал, сергек акынныц ем!рде де, елецде де 6ip сэт \"уйыктама\" турмак калгымаганы да белгш. Бул жерде Туманбай, сыпайыльщ, эдептшк, карапайымдылык KepceTin отыр. Ещц осы 4 тармакты кайтадан окып, байып- тап карасацыз, шумактыц 4 тармагы да уйкасып кеткен. Абай айщандай, \"теп-тепс жумыр келш айналасы\" тунып турган керкемдк пен шеберлкта KepceTin турган жок па? Сол екшшпнщ жалгасы. 0зш сынау, мшеу. \"Асыкканда\" ецщ к1мге тутка боламын? дейдь BipaK eMip асьщпауга коймайды. Дуниеге сэби келдь Анасынагул алу керек. Кызы бойжеткен,ерге шыгуга ниет бщщредь Оган той жасауга асьщпай калай тура­ ды? Элемге э й г т Айтматовтын романы шыгыпты. Оны калай окымайсын асыкпай? Шынында жасынан жалындап шыгып, букш элемд! дуршдеткен, дацкы жер жарган атакты, элемнщ Айтматовы атанган жазушыныц романын окуга и м асыкпайды? Сонда эдебиеттщ шынайы ек ш Туманбайдыц ол ютапты окуга Кызыга асыгуы зацды емес пе? \"Асыгыстьщ маган басшы боп алды, тыныш eMip тагы кайда жогалды?\" деп кушнедь Сол асыгыс eMip, унем1 fleroipinfli Keripin, мазацды алатын eMip болмысы акынды жетелей бередь Ырык бермещц. Жаксы ке- ретш, кеп сыйласкан жецешеа наукас дейдь Оныц кецлш сурау парыз. Кызметте 6ip iuici жогарылапты. Оны куттьщтау керек, сейтш улкендктщ ырымын жасамай болмайды. Mine, муныц 253

6api асыгыс. Толассыз асыгыстан мез1 болган, збден кджыган акын ом!рге жалынады. \"Асьщтыра бермепн ещц, мене, омлр. Алды-артымды болжайын 6ip асьщпай\", - дей келш: 0 M ip , e M ip , кайран oMip, сен батьш, Жур-журлейсщ, карсы аш уга бар ма тш? Асьщпай 6ip дем алайын, Кектебе, Кедшде емес, кез керетш жерде тур, — деп eMipre жалынгандай болады. 0 м1рдщ осылай асьщтырумен тынбай журш келе жатканын, бул жургсй Tinri кашьщтан бастаганын баяндай келш, \"Елу деген ел керетш кырка да ею аттам калганын\", оган асьщпай баргысы келетшш айтады. (0лед акынньщ кырьщтыд iuiiHдег! кезде жазылган). \"Журт секщщ демалайын мен де 6ip, Солса кузде, тагы есед1 жерге гул. Буган кайгы еткенi мен кеткеш Туманбайды асьщтырма, ещц ом1р!\" - деп аякдайды акын осы 6ip ерекше тамаша елецш. Туманбай ете сез1мтал акын. Ол адамгершшкй жогары багалайды. 0з1 сол адамгерпплкп, isrijii ki j ардактайды. Адамды сыйлап, кур- меттеуд!, адамга кемектесущ, адамга кызмет етуд1 кант ж ь бермейдь Сондыктан да бул олецшде унем1 асыгуын cyperreyi сол адамдьщ касиетше дак туармейтш адам суйгш тп, 1зг1 ниеттш п десе болады. К,ай адамньщ болса да eMipi йршипк камына, ем!ршк куй- бедге толы. 0 Mip кубылысы, жадагьщай адамга кызмет ету эрекетс Туманбай акьшныд емip inде де жш болган. Сол куйбецнщ улкенш де, Kiniicin де, мадыздысын д а мэшлздеуш де акын жга сезеда, дэл байкап, дэл басады. Соньщ нэтижесшде осы \"Асьщпайын десем де\" елец1 туган. Бул елещц поэма-эссе десе де болгандай. Ойткеш акьш езшщ интернатта окьш журген бала кезшен бастап, кызы турмыска шьщканга дешнп ем1рлк жолын суреттейдь Бас геройы - esi. Барльщ юке асыга журш, ем1рлк жолыньщ 6ip саласын тамаша баяндап шьщкан. Бул жерде жай гана суреттеу емес, аскан шеберлк, тапкырлык таныткан. Сондыктан да, 6ip гана \"асыгу\" сезш элде неше кубьштьш, 6ip еленде сол сезд1 27 рет колданган. Бip кайталау жок! Кдйталау кездесе калганныц езшде ой кайталауы, магьша кайталауы мулде жок! 254

Туманбайдыц бул еленд улы Абайдыц \"Калын ел1м, казагым кайран журтым\" елещн еске туаредь Абайды окыган адамныц есшде. Ол елец отыз тармактан (жол), туратын Gip-ак шумак елен e,ai гой. Opi 6ip гана уйкаска курылган нагыз \"елец сездщ патша- сыни жасап шыгарган! Онда \"журтым\" деген сезден басталып \"уртыц\", \"сыртыц\", \"кыртыц\", \"уйкыц\", \"буртыц\" деп жалгаса- жалгаса \"астыртын\" деген сезбен отыз тармактыц жиырма тар- магы уйкасып, жымдасып, магыналы, мэщц, философияльщ толгау-елец б[р-ак шумак; елец туган ед1 гой. Бул - елецнщ нагыз кермет! (шедевр) болатын. Туманбайдыц мына еяещ де (92 тармактан жиырма жета) \"асыгу\" сез1не курылып, 6ip рет те кайталанбай керемет поэма- эссе (шедевр) болып шыккан. Бул жерде атап айту керек, Туманбай Абайга ел1ктеген де, оныц улпсш колданган да жок. Озшщ табиги талантымен, ез шеберлнчмен, ез ой-киялыныц шарыктауымен осы бш кттсе жеткен. (\"Же/nicy”газетг, 24 цыркуйек 2005 жыл). *** Туманбай Молдагалиев сонау жас бала жш'т кезшен бастап, сол кезде мен баскарган аудандьщ \"Улгш колхоз\" газепнде узбей жарияланып турган алгапщы \"Лирикалык шумактарынан\" бастап, улы акьш дэрежесше жеткенге дешн меш сыйлап, аса курметпен, устазым деп мыктап дэрштеп, дуниеден еткенше сол калпьшан, маган берген сол багасьшан 6ip сэт те айныган жок. Мундай айнымас, берш адалдыкты мен баска достарымныц еш кайсысынан кергем жок. Ол 1957 жылы шыккан \"Студент дэптерГ' деп аталатын кшжентай ютапшасына былай деп жазып едк \"0лецдер1мнщ алгашкы редакторы, акылшы агайым Усен- бай Тастанбековке ш ш к журектен усынамын. Туманбай Мол­ дагалиев 04.10-1957 ж.\". Одан кешн он ютабына осындай журек жылытар тамаша сездер жазып, ютабын esi экелш, ез колымен тапсырушы едо. Одан соц маган арнап уш рет елец жазды. BipiH 1974 жылы мен 75 жаска толганда, екшнйсш 80 жаска толганда, ушшппсш, 2009 жылы 90 жаска голганымда жазган едь Осы жазбаларга сол соцгы жазган елещн келирейш: 255

УСЕНБАЙ AFAFA Жаксылык куте 61лin жас баладан, Баскадан акылымен аскан адам. Мендеп ерте танып акындьщты, Алгапщы eneniMfli бас кан агам. Кордin, бе жыр кегшен жаца кущц, взгедей юмнщ маган жаны ауырды. Туманбай болар ма е\\щм, болмас па ед1м, К,айырсац егер сонда талабымды. Алыска тастап б’пд! жол агылды, Жамбьшдыц e3i мен! бала кылды. 0з1ме ез1м сенбей жургешмде, Сен бищщ менiii акын боларымды. Мен тiрлiк к еп тм , cipa, талабы кеп, Эркашан бара жаттым жогары ерлеп. Айтты ма менщ муцды кос жанарым, \"Bip болса осы бала болады деп\". Жарьщтан баска не бар жанган шамда, Колпаштап колымды алдыц эркашанда. Жуйректер эл1 кунге адасып жур. Соцында тулпарымньщ калган шацда. Жамандык кадалса да кара булттай, Жещцк деп айта алмаймын жан ауыртпай, Жау ceHi канша кездеп атканымен, Бойьща келдщ, ага, ок дарытпай. TipuimiK карсы ап жатты нелер сыймен, Эн, жырмен врнектелген, эсем куймен, Жузге де жетш барып жыгыл, ага, Журекпен Жамбыл суйген, кенен суйген. Kysci батыр халык ем1ршщ, Тект1 улы касиетп тэщршщ. ¥стазы сен аман бол Туманбайдьщ, Соцьщнан ере берега момын шщ. 26. 07. 09 Осы арнау елещ маган арнаган влецдершщ ец соцгысы болды. Амал не, менin ен ардакты, ец асыл, ец адал шэюрим, 6epiK досым Тумашым - Туманбай Молдагалиев - 2011 жылы 256

11 казан куш кайтыс болды. Ертецше барлык газеттер казана- ма, достарыньщ, акындардыц, жазушылардыц, галымдардыц коштасу макалаларын жариялады. Ол жарияланымдар oipneuje кунге созылды. Мен карттыгымнан, денсаулыгымныц нашар- лыгынан оны шыгарып салуга бара алмадым. BipaK уназ кала алмай, коштасу хат жаздым. Ол облыстык \"Жетюу\" газетшде 2011 жылгы 13 казан куш жарияланды. Ол \"Хош бол, улы шэырт1м\" деп аталды. Газет оны еш жерш езгертпей, мен калай жазсам, солай жариялады. Енд1 сонЫ осы жерге келирешн: Кош бол, улы ШЭК1рТ1м! Туманбайдыц ел!М! жаныма к ап ы батты, еимнен танып ка­ ла жаздадым. Коз!мнен жасым epiKci3 агып жатты. Оюнбеген- де кайтем, ем ip бойы, сонау 1953 жылдан 6epi туган Ымдей болып, етене араласып, сырласып, сыйласып келе жаткан адал да аккецш дос, адамныц аскан кшппешл, карапайым азаматы ортацнац мэцгшкке сапар шексе. Туманбай тумысынан момын, аккецш, карапайм едь Ол адам ретшде де, ез1 жан-тзшмен суй- ген поэзияда да епшмге жаман сез айтып, бгреущ ренжш кер- ген жок. EceciH e елге, достарына, туыскандарына жаксыльщ жасап, унем! кемектесш туратын. Поэзияда орны ерекше белек едь Ол ец алгашкы балгын жырларыныц езш лирикадан бастаган. Сондьщтан ол махаббат жыршысы болып атанды. Тумабай поэзияда шеберл1ктщ, шешендктщ шыцына шьщты. Тумабай Молдагалиевт1 казак поэзиясыныц атасы Эбдщца Тэж1баев Ke3i 'ripici пде, кецес заманыныц катал реяамшщ ез1нде ец жогары багасын 6epin, оны улы акын деп атаган. Мен Тумабайды шэырпм деп отырган себеб1м, сол 1953 жылы мен Алматы облысы, Ецбекшщазак аудандьщ газеттщ редакторы ед1м. Сонда ол орта мектеггп жаца б т р ге н жап-жас жгпт маган ец алгашкы елещн экелд!. Сол кездесу туралы e3i былай деп жазган: \"Мен1 кабылдап отырган аудандьщ газеттщ редакторы жу­ ка ецщ, icosi жылы, жумсак Kici екен. Аты-жешмд1 айткан соц орнынан турып кеп колымды алды, езшщ алдындагы жумсак креслога отыргызып, жагдайымды сурады. Одан соц акын- 257

дьщтыц кыр-сыры туралы 6ipa3 эцпмеледь \"Бойьщда акындьщ дарын бар. Асыкпай-аптьщпай ойланып жаз. Акын болдым деп суынып журме. Акынга ец алдымен б ш м керек. Бипмсп акын алыска бармайды\", - деп токтады Усенбай ага. 03i мейр1мдК ез{ камкор, e3i устаз аганьщ алдынан атка мшгендей болып шыгып ем мен\". Одан кешн Тумнабайдьщ елеццерш мен аудандык газетте узбей жариялап турдым. 1957 жылы Туцгыш жинагы - \"Студент дэптерГ' жарык кердг Сол кггабын естел1кке - маган e3i экелш тапсырды. Онда бшай деп жазыпты: \"0лендер1мнш алгапщы редакторы, акылшы агайым Усенбай Тастанбековке ш ш к i3ri журектен усынамын. Туманбай Молдагалиев 4/Х-1957 ж.\" Будан кешн эр ютаб1 шыккан сайын, e3i экелш тапсырып турды. Менде оннан аса колтацбасы бар кггаптары сактаулы. Кенini рек 6ip кггабша былай деп жазыпты: \"Усенбай ага, \"Ке- лшнщ беин к1м ашса, сол ыстьщ\" дейд! гой. Дуннеге, поэзия элемше бет1мд1 ашкан Слзге мен мэцп карыздармын, ез Ту- манбайыцыз. 22 сентябрь 1989 жылы\". Одан кешнп тагы 6ip штабында \"Усенбай ага, енер1мнщ гулш ашуга себеп болган кектемш менщ, жабьщпай жаркырап етщ1з. Кайда да мен С1зд1 курмет тутамын. 0 з Тумашыцыз 4. 10. 95 ж.\". Бул кггаптарындагы колтацбалары. Сонымен катар уш арнау елец жазды. Ец соцгысын менщ де 90 жаска толгандагы тойыма келш окыган. Осылай Туманбай акын, хальщ суйген лирик акын, поэзия ерше каскайып шыккан улы акын меш ем1ршщ соцына дей1н устазым, акылшым деп жазды. Сондыктан мен шэюрпм деп дэрштеп, мактана айтып отырмын. Туманбайдыц ол1лн орны толмас ойсырау. B ipaK ол елгешмен поэзиясы мэцп Tipi. Ол еш уакытта елмейдь Аса кымбатты, аса аяулы, адал да аккешлд! ец i3ri азамат, Туманбай, жаткан жерщ жайлы, топырагыц торка болсын, Алла алдыцнан жарылкасын, иманыц жолдас болсын, артыцда калган урпагыц аман болсын. (\"Жетюу\" газепи. 13 цазан 2011 жыл). *** Туманбай дуниеден егп. Ещц унем1 кулш туратын, адамга бар жылы мейр1мш аямай Terin туратын, кершген адамга 258

кемектесш, аскан ыкыласымен ылги кол ушын созып туратын, емгршде 6 ip де 6 ip T ipi жанды р е н ж т п кврмеген Тумаш ещц жок. B ipaK оньщ еш уакытта елмейтш, урпактан урпакка ауыс- ып, жасацгырап жасай берепн елеццерЦ алып поэзиясы калды. Ол кез1 x i p i c i H f l e елу ютап шыгарган. Осыдан 6 ip неше жыл бурын езшщ 15 томдык тацдамалы шыгармаларыныц толы к жинагын шыгарып улгердЬ Бул деген in таусылмайтын мол байльщ, зор казына емес не?! Алгыр да аркалы шалкыма акынныц саркылмас мурасы. Бул жыр суйер кауымныц, жас урпактыц поэзияга апарар багдар шамы болмак. Тумабай MeHi жанындай жаксы керунн ед!. Бас коскан жерде оньщ унем1 айтатыны - мен in оган меселдесш кайтармай, жылы сез айтып, у м т п жандырып: \"Сен акын боласьщ, сенде акындык ушкын бар, тек ершбей-жалыкпай, жете ойланып жаз\", - деген алгашкы сез1м оныц жйерш жандырыпты, 03i ылги: \"Ci3 - сен акын болмайсыц\" деп 6ip ауыз сез айтсацыз - мен елец жазуды мулде тастап кететш ед1м. Менщ елецдер1мд1 газепщзге баспай койсацыз мен мулде акын болмас ед1м. Ары кетсем 6ip мектептщ директоры, одан ассам районога бастьщ болар ед]м\", - деп талай рет айткан ед]. Осы свзц,1атакты акын- дар отырган жерде де айткан болатын. Менщ мактанганым емес, мен шыньшда да Туманбай балада акындык дарын бар екен in сонда байкап е;пм. Оны Туманбай e3i де маган жазган елендершде узбей айтып келдь Сондай 6ip елещн тагы келт1решн: Усенбай ТАСТАНБЕКОВКЕ Алгашкы менщ жыр деп 6ip жазган шатпагым, Алгашкы гушм, алгашкы баскан ак карым. Алгашкы эшм, алгашкы шьщкан бшпм, Сен шыгаратын газеттен орын тапканын - Эйгшеп айттым, даусымныц жеткен жерше, Мен содан бастап умтыла бер;пм epiMe. Мен содан бастап акындык атты кудыреттщ, Жалакы алмай жалшы боп юрд1м елше. 259

Кагаз шимайлап, катыгез мына лрлктщ Мшезш укпай, мшсгз де мунды жыр кутим. Аргы бабамды ойлауга шамам келместен Аргымагымды орлардан галай ыргыттым. Жещлщм, жещцм, жещстщ тойын еткерд1м, К^имай да кимай туган уяма кеп келд!м. Сен ушш, ага, cenreniH yuiiH шще, Сешмнщ ащы ж емкш талай жеп корд1м. Дуние арман шакыра 6epfli сагымдай, 0M ipi жалган жандардан каштым багынбай. ¥йкыга бастар тацдардан каштым елштей Сергек кецш м cepiriM болды багымдай. ©Tin те кегпк, езеннен калдьщ етпей де, Тацымыз атты, малымыз жатты беткейде. Жан ага, сен де картайыпсьщ-ау б1ршама, Ойлаймын мен де карттьщ туралы кеп кейде. Жазылды атым шьщдарга, курмет тактага, Журкт! койдым, ез1мше тойдым бакка да. Он алты жаста алдыца кеп ем оттай боп Алпыста калай алжасып кеткем жок па, ага! Туманбай МОЛДАГАЛИЕВ. 1994 жылы 24 цыркуйек. ...MeHi сыйлап, курметтейтш жас акындар 6ip катар болып едт Солардыц 6ipi Нурсултан Эл1мкулов болатын. Ол туралы шгерще айткамын. Айтылмаганы - Нурсултан Каскелец ау­ дандык газетшде менщ карамагымда 1958-1961 жылдары эде- би кызметкер болып ктедо. Сол кезде кеп тамаша елецдер, эн- дердщ текстер1н жазды. Сол кезде ауданда жаца шыгып келе жаткан жас акындарга улп бола журш, оларды акындьщ енерге тэрбиелеуге маган кемектестт Жаца жылга кызметкерлерге арнап эзш-тшектер жазды. Сонда маган да мынандай эзш-тшек елец жазыпты: 260

Усенбай ТАСТАНБЕКОВКЕ Бастыгымыз Усекец, 0 3 i 6 ip момын Kici екен. Момакансып журсе де Ауданда улкен куш екен!.. Крыска болса да, аз айтса да маган дэл мшезщеме 6epinTi. \"Аудандаулкен куш екен\" деп отырганы менщ редактор ретшде жэне аудандьщ партия комитетшщ бюро Mymeci ретшде аудан­ да зор бедел1м бар, айтканымды ауданныц кандай кызметкер1 болса да (олардыц шпнде прокурор, судьялар, аудандьщ ми­ лиция бе.'пмжщ бастыгы т.б. бар) орындата, ез1мд1 тьщдата алатынымды айтып отыр. Бул елец 1960 жылгы 31 желтоксан куш жазылып, газеттщ 1-кацтар кунг1 немгршде басьшды. 1962 жылгы мамыр айынан 1963 жьшгы кекек (сэу!р) айына дешн Никита Хрущевтыц сапырылыстыруы кезшде ол кездеп Каскелец ауданы уш ау- даннан курьшган ещцрютш баскармага косылды да аудандьщ \"Коммунизм ушш\" газет! жабылды. Оныц орнына уш ауданга (Жамбыл, ^аскелец, Балкаш) арналып аудан аральщ облыстьщ газет - \"Ленин туы\" (\"Ленинское знамя\") газет1 шыгарьшды. Ол К,аскелецдс шыгып турды. Оган редактор болып Эукен Жайлаубеков келдк (Ол туралы да шгераде айтылган). Сол кезде редакцияга кеп жаца журналистер келдк (Газеттщ штаты улкейген болатын). Солардыц iiиiнде Ом!ртай Охирзаков деген жас ж!пт болды. Аласа бойлы, шымыр денел! кара торы жхпт ед1 езшщ акындыгы бар екен. Газетке де анда-санда елец жазып коятын. Сол 0м1ртай 1962 жылгы 31 желтоксан куш кызметкерлерге арнап, \"Достьщ эзш\" елещн жазды. Ол да келеа жылдыц 1-кацтар Kyuri нем1ршде жарык кердь Сол эзшшде 0\\пртай былай деп жазыпты: 261

Усенбай БАЦТИЯРОВИЧКЕ HeMicri керген Меккеден, Устш окпен тепеген. Алыста журш атыскан Жакында журш шабыскан. Немгстерда кашырган Каптал келген Батыстан. Шалкар ойы 6ip тещз Эркашан Озбен б!ргем1з. Пархизандьщ ic жасап, Тойдан кашып журмещз. 0з1 жащан алып куш, Куххы болсын тойьщыз. Усенбай Бактиярович! Кешн б!здщ ауданга Сер1кжан Кажиев деген жн1х келдт 03i журналист екен. 0лец жазатын машыгы бар, пысык жМт болып шьщты. Ол алдымен аудандык эюмшшкте icxen журщ де тез шыгып калды. Одан аудандык газет редакторына орынбасар болды. Ол жумыстан да шыгып калды. Сейтсек ол аракка ете эуес екен. Iniin кояды да, езш устай алмай, басшьшардьщ кезше lycin кала бередт Жумыска турактамайтыны да содан. Ол б1рде маган да орынбасар болып келдк Пысьщ, icKep-ак жнтг. BipaK imnece тура алмайтыны жаман. Сейхш онда шауып, мунда шауьш журш, еш жерден береке хаппаса да тэп-xoyip елец жазады. Менде icxeri жургенде 12 мьщ хецгеге алган жазу машинкасы болган. Соны \"жогалхьш\" ж1берщ. Жумыскакелсем \"Машинканыурлап KcxiriTi\" деп отыр. Полиция кызметкерлерше хабарлап, оларды шакырып ем, олар келш, ары карал, 6epi карап, \"машинканы терезеден емес (Сер1жан оны херезен алып Kexinxi\" деген) eckxi кшхпен ашып алып кехкен, ейхкеш машинка херезеге сыймайды\" дедь Осылай машинка тусшкыз жагдайда жогалды. Полицейлер \"оны хаба алмаймыз\" деп 1здеуден бас харххы. Одан кеп кеппкпей Сер1кжан да менен Kerri. Сонда ауданнан да Kerri. Казаксхан жазушылар одагьша барып, сонда 6ip жумыска хурып, Нурлан Оразалинщ (ол да Албан, Сершжанга рулас) кемепмен жазушылар одагына муше болып кабылданды. Олецдердш 6ip Kixan exin шыгарып алды. Сол юхапбын маган экеп бердг Юхабына мен шолу жасап, 262

езше бар кемшшгш ауызша айтып берд1м. Олещнш K e n in u iiri сылдыр, жылтыр сез. Терец ой, керкем сурет, жалпы керкем дт жок;. Сондьщтан елец штаб! кунсыз больш шывдан. Мен in. сол талдау niKipiMHeH кешн маган арнап елец жазыпты. Оны да ©3i экелш бердк BipiHmifleH, ютабына айткан nkipiMe катты риза болыпты. Егашшден, оньщ барльщ кемшшк, кателерш кепир- in , оган ешкандай жаза колданбаганымды багалапты. (Акьшы бар тентек кой). Эйтпесе мен оны талай жазалап алатын ед1м. (Согыста, партизан отрядында, барлаушьшар взводын баскарып жургешмде меш ел^рмек болгандарга да жаксыльщ icTen, мулдем K eu iip in журд!м гой. Сол кеппр1мдк м ш езт маган кеп пайда болган). Жалпы осы Серкжан туралы кеп айтуга болар ед1 BipaK ол менщ осы ютабымныц окырмандарына, балаларыма, неме- релер!ме, туыскандарым мен жаксы керетш достарыма кызык болмайды. Сондьщтан Сер1кжанныц e3i туралы емес, елещн келт1рш, сол туралы 6ip ауыз сез айту жен болар. Усенбай ТАСТАНБЕКОВКЕ Ага, ci3fli санаушы-ем прозаик, (Бар екен-ay менде де 6ipa3 айып). Жырымды окып алсацшы \"сабап-сабап\", Ойы азайып Kerri ме, сыры азайып. Сецпрше сексеннщ ceK ip in -ari, Жазбадым деп отырсыц екшш-ак. Дереп мол шыгардыц, е й KiTan, Keperi мол ойыцда жетз ютап. Жет1 K iran дегешм жай сан бшем, Жетшс жет! казына ой сандыгы ец. Озщд! устаз санайды казактагы, Сезден сарай тургызган жайсац, юлец. Ага, \"аз\" деп ешкашан ектбещ з, Самал согар жактардыц егпндем1з. Ci3 баратын тустардыц шетшдемгз, Ci3fli ютап етуге беюнгенб1з. 263

Тумаш акын басында, tips, бшем, Шекер акын касьщда турады кец. Бэрьбэр1 косылып езен болар, Хан Тэщрдщ меп-медщр булагымен... Сержжан Кажы. Маусым айы, 1998 жыл. Байкап отырган шыгарсыздар. Олецнщ бiрiнuji шумагында- ак менщ niK ipiM туралы айтады. \"Ci3fli прозаик екен деп журсем, акын екеназ гой\" деп мецзейщ. Одан соц \"жырымды окып алсацшы сабап-сабап\" деп етшеде. Ойткеш менщ ауызша айткан сынымакецш толыцкырамай, жазып турып \"сабап-сабап алмайсыц ба?\" деп ушттенш отыр. Ойткеш менщ Туманбайды тэрбиелеп, акын етш шыгарганымды бшедь Сондыктан да здздщ тэрбиелеп, акыл айтып, акындык жолга салган акындарыцыздыц \"басында Тумаш акын тур гой\" деп мецзейдк Сонда мега де сол дэрежеге \"сабап-сабап\" жетюзбейсщ бе деп дэметедь Одан соц еленщде менщ ецбепме бага беред!. \"аз жаздым деп екшбещз, эл1 де жетшс жеп кггап жазасыз\" деп тшек-ниет бщщредь *** Мен ез1м жазу-сызуды акын болу арманымен бастаганмын. B ip a K все келе, эдебиегп, acipece поэзияны кеп окып, кеп зерттей келе мен акын болмайтынымды ерте тусщщм. B ip aK поэзияны жете зерттеп, кеп окыгандыктан акындарга кеп ке- мектеспм. Мысалы, Туманбай, Нурсултан Ол)мкулов, Бэд1р Нуриев (TypiK ж н т едо, бшмд1 казакша алып, казакша елещц шебер жазып журщ), Надежда Лушникова, тагы баскаларга елецщ калай жазуды уйретпм. Ещц акындардыц (оларды мен уйреткем жок, жалпы акын- дьщ - ерекше талант, ол акынга (акын болатын Kicire алланыц берген сыйы) маган жазган елецдерш тагы келпрешн: 264

CyUiKmi агамыз Усенбай Б ацт иярцлы ны ц 75-ке келген мерейтойына арналы п жазылган ЦУТТЬЩТАУ 0ЛЕЦ Арнау жырын окыды белгш акын, Мен боламын сойлейтш ещцп акын. Щолдан келсе, мырзалар, кад1рлецдер. Акындар гой, шыгарар елдщ атын. Жыр окыса агама Туманбайыц. Мен калайша шаттанып, куанбайын? Кдшан керсен и ш п турар дэшм, Усекеце журектен жыр арнайын. Ж еттс беске келгенде бул агамыз, Тыпыршымай калайша тура аламыз? Усекецнщ ж1бектей кыз мшезш Е а м 1зден неге 6i3 шыгарамыз?! 0те зерек Усекец, бщпр адам, Жолдас болсад пшркш-ай, 6ip кун оган. Жалыкпайсыц тындауга эцпмесш Осы екен деп каласыц шын гуламац. Майдангер ол, коргаган халык багын, Е рлк icTin мойындап, танып бэрш. Журналсит ол жазып ел шеж!ресш, Б1ртшдеп жетюзш жур хальщка api. Курессе кан майданда кыран болып, Сейлейд1 газеттерде уран болып. \"Ceri3 кырлы, 6ip сырлы\" деген осы Тегшер шабыттанса жыр-эн болып. Азамат ол талайдан бшк турган, Сойлеп кетсе эрммд1 уйыттырган. Кдндай ана тапты екен Усекещц, Айналасын, осындай суй m i улдан. 265

Айналасыц осындай сySiKii улдан, Мерейш ез халкыныц бшк кылган. Осыншама мол тагылым, улп-енеге. Калайша 6ip бойына сыйп турган? Табигаты белекше жаратылган, Акылды, юшшешл, дара тулга. Кднша жыл гумыр кешсе, соншама жыл Келед! жаксылардыц санатында. Кеудемсоктык жасамас, кетпес асып, Жумыр жерд1 журген жок текке басып. Оныц мундай болатын ce6e6i бар Жасынан-ак ол Кунге, Кокке гашык, Сол касиет бойынан арылмаган, Бул Усекец тамаша дарынды адам. 75-ке келсе де ж е л т жур ол, Ж1гер оты бар бойында жалындаган. Келд! тойга дос, бауыр, керпнлерщ, Кещлщгц тасыган кореш еящ. 80-90 немене 100-ге келгш, TuieriMfli, о, кудай берпи менщ. Бауырыцыз Шекербек. 24. 09. 94 жыл, К,аскелец. УСЕНБАЙ K0KEME АРНАУ Асыл туган бабалардыц кезшдей, Акылы аскан даналардыц сезшдей. Кекем менщ косине 6ip сойлесе, Паракталган шын тарихтыц езшдей. Жазушы да, акын да, энпй де 83i, Артьщ оныц саф алтыннан эр сез1

Мешр1ммен кул1мдеп 6ip караса. KepiHeriH жанарынан кун кезь Отан ушш отка тускен ер де 93i, ¥ с т а з д а ewi у л п болган эр c e 3i. Тэрбиелеп талай тулек ушырган ¥лы галым гуламаныц нак ©3i. К,атал тагдыр киындыгын коп корген, Кдйыспастан карсы турып откерген. Шындык пенен эдш ета бетке айтып Жагымпаз бен eTipneri жек керген. Келд1 кекем 6yrin мше 80-ге, Кеп карайды бага 6epin еткенге. Кдрасайдыц iopi, жасы сыйлайды, К^ал сураспай кете алмайды еш пенде. Ьдызыгын кер немере мен шебере, Жетелещз шепшек пенен немене. Жуз жасацыз, жузвдз гул жайнасын, Озге, кеке \"жуз жас\" деген немене? Айтар с!зге ак тшепм кеп бугш, Сыйга тартам кеч даланьщ шок гулш. Аскар таудай аласармай ешкашан, Э р к аш ан д а бй! к 6 i3re ш окты гы ц. Майра АСАНОВА. 24. 10. 99 ж УСЕНБАЙ БАЦТИЯРОВИЧКЕ Аскар тулга, ардакты ага атыцыз Жаркырасын дарынды талантьщыз. Танытып жаксылар мен жайсацдарды, Талмасын мэцгшкке канатьщыз. Жас мугапм Б аян М¥ХАМЕДИЯРОВА. 09. 04. 85 ж. 267

ТАСЦА Б1ТКЕН ДАРАГАЙ (Царт журналист Усенбай Тастанбековке арнаймын) Шайкалмай желге erri кун, Таска 6iTKCH карагай. Кещлде юрбщ жок 6yriH, Кещлщ даркан даладай. Таска бпкен карагай, Алыска кезд1 кадап-ай. Келесщ кешш гумырды Киындыктарга карамай. Таска бйкен карагай, Fашыкпын издей адамга-ай. Таудан аккан булаксьщ CiM ipceM сусын канарма-ай. Таска 6irKeH карагай, Караймын кез;й ала алмай. Курсепен еткен е\\прдщ, Жаркылы калды санамда-ай. Жетшс бес жаска келшсщ, Дауылга, желге карамай. вркендеп, ecin, еншсщ. Таска бп’кен карагай. Жузге егад келе бер, Бойыцда жатыр кеп енер. 0 з iидей жаксы адаммен Кесегем!з кегерер. Шыракбай Жылкайдарулы (\"Заман жаршысы\", 22-цазан 1994 ж.). *** Бул энпмелер осы жазбалардыц корытындысы сиякты. бйткеш e3iM ес бшгеннен 6epi карай басымнан еткен ерекше 268

icTep туралы кыскаша шолу жасаймын. Бул окигалар (icTep) кейб|'реулсрге менщ мактанганым сяякты больш KepiHyi мум- кш. Жок;! Тук те мактаныш емес! Бэрш ез1м icrefliM. Bspi оз басымнан о т . Жэне мен ом1р1мде мактаньш керген адам eMecniH! Ещц кэртайганда, алды-артымды ойлап-толгап, бэрь не сын кез1мен карап, бэрш багалаган, елшеп-талгап келген шагымда мактану маган жои емес! Сонымен... Мен ерте жет1м калдым да (Экем 10 жасымда, анам 14 жысымда кайтыс болды) OMipre оз кез1ммен карап, эр нэрсеш ойланып ютеущ ерте уйрещцм. Оныц устше маган акыл уйрететш, олай icTe, былай icre дейтш ешюм1м болмады. Меш асырап, ecipreH ага, женгелерш ете ак-кещл, ете адал адамдар едь BipaK окымаган, хат танымайтын адамдар болатын. Олар мен! аштан калдырмады. Жалацаш калдырмады. Окытты, жу- мыс icTerri. Елдщ катарынан калдырмады. Ец бастысы - мен! жейм деп кемс1тпед1, еш нэрседен бет1мнен какпады. Сонымен... Мен болсам сол еркщщкп пайдаланып, ойында да, окуда да бастамашы болдым. Кудайга niyKip, 6ipiHnii кудайдыц кемеп. Сондьщтан мен бастаган ютщ бэр1 сэтт! болып журдь Элi мектепке бармаган кез1м!зде, кейМрек те ез1м катарлы балалармен асык ойнаймыз. Асьщ ату ептш кп талап етеда. Одан соц сакац улкен, 3pi салмакты болуы керек. Сакага ал- гаш агаларым коргасын куйып беретш. Сол сакамен талай ба- лалардыц асыгын утып, 6ip дорба асык жинаганмын. Одан соц, квб]не кыста бершм1зд1 катар Tirin койып, тебем1з. Берк1н алыска узатьш тепкендер утады. Верю ец артта калганньщ сол беркш \"кара бие\" деп тебем!з. Ол кейш б!зге келген футбол- дыц бастамасы едь Осьшай талай берюм1зд1 жыртканбыз. Кектемнен бастап кшз доп ойнаймыз. Допты кектемде сиыр жуш тулеп, тусе бастаганда оны колымызбен жинаймыз да су- лап, шиыршьщтап укалап отырып доп жасаймыз. Оны далада Teric жерден ортага доп еркш снятый шукыр казамыз. Ол шукырдан 6ip метрдей кашыктьщтан айнала уш шукыр казамыз. Оган ynieyiMi3 таягымыздыц ушын салып ri­ pen турамыз. 'lopTiHiui м1з допты таягымен айдап келш элп шукырга туеiруге тырысады, б!з оньщ добын кагып ж1берш, 269

K ip ri3 6 e y re тырысамыз. BipeyM i3 оньщ добын кагып ж1беруге таягымызды кетергенде ол келш шукырды басып калуга ты- рысады. Жылдам умтылып, шукырды басып калса - шукыр n e c i дон айдауга кете;й. Егерде доп ортадагы шукырга туе in кетсе шукыр иелер1 орын ауыстырады. Сол кезде доп айдап келген адам бос шукырды басып калса, шукыр n e c i доп айдауга кетедь Осы ойьшда да мен алда болушы ед1м. Жазда, scipece жайлауда бес тас, он тас деген ойындарды ойнаймыз. Бул ойындар да колдыц ептш гш , оsiнищ шеберлшщ- fli талап етедь Мен окуды 1927 жылы 8 жасымда бастадым. М ектегт ауьш азаматтары ез1 ашып, 6ip е й белмел1 ущц босатып бер- д1. Сабакты немере агамыз Оразымбай К,ожагулулы Арап эр- niHin тете окуымен бастады. Кузде бастап, кыстай окытты. Bip-esi айда-ак эрштерд1 тугел уйрешп, окып, жаза бастадьщ. Келеса жылы Оразымбай ага партия кызметше жогарылап Keni де ауылга баска Myrajiivi келдь 1929 жылы к;ыста мен! байдыц баласысыц деп мектептен шыгарып тастады. Одан ма- лымызды тэркшеп (конфискациялап), жер аударып ж1берд!. Артынша ашаршыльщ басталды да тагы да окымадым. Нагыз оку 1934 жылгы кузде ел аштьщтан кутылганда басталды. Мен дурысында 6 класта окуым керек едо. Баска мектеп бол- магандыктан 4 класта ею рет окыдым. Бул 6ip жагы болса, еюншщен, оsi м де ете жаксы окыдым. Соныц нэтижесшде клас бастыгы болдым. Мугал!м1м!з Уэлиев деген sici едо. Ол маган нашар окитын балаларды тапсырып кояды. Мен оларга eceirri (ерт амал), грамматиканы уйретемш. Сейтш мен 6ip кластьщ гана емес, буюл мектеп балаларыныц жетекппс! болдым. Оку маусымыныц аягында бес бала узд к шыгып, грамота алдьщ. Олар: мен, Болатбек Омаров (батыр бала атанган), Дэубас, Дуйсен, Сэрсенбай болатын. Сол мектепке Болатбек келгенде ол колдоп ойнын алып келдь Жудырьщтап резецке допты балалар eKi топка белшш ойнайтын орыстыц лапта деген ойыны екен. Bip топ бала допты таякпен б1ртшдеп урып, алыска узатады. Ек1нш1 топтыц балалары оны колымен кагып алуга, ала алмаса ана топты урып ж у п р т межеге барып кайткан баланы доп- пен уруга тшс. Доп тисе олар утады. Ура алмаса бiрiнlui топ балалары допты аякпен тагы урады. Бул ойында да жылдамдьщ, 270

ептш к керек. Errri болмасан жогары тастаган допты таякпен ура алмайсыц. Одан сон аспандап ушып келе жаткан кшкентай допты жалгыз колыцмен кагып алуьщ керек. Одан соц кашып бара жаткан баланы доппен уруыц керек, добыц оган тисе, сен утасыц, тимесе-жещлесщ. ' Осы допты таякпен де уруды, колмен де устауды шебер мец- repin ед1м. 1934 жылы коктемде ауданнан юсшер келш бгзд! комсомол- га алды. Содан бастап мен ауыл балаларыныц бастыгы болдым. Комсомол уймын К¥РЫП> оган хатшылывда Муканбай TeMip- баевты, комитет мушес! етш м е т сайлады. Ауыл балаларын , ерте коктемде кешелерге агаш Tiryre, фермадагы малдыц ба- гып-кутшуш бакылауга апрамын. Жазда шоп жинау, епн ору кезшде масак теруге апаратынмын. Ешюмге урыспайтынмын, катты соз айтпаймын. Балалар менщ тш мд! калткысыз алады. Колхоз бастыгы талай сыйлык бердь Б1рде кып-кызыл матадан жейде, балаксыз (трусы) Tiicripin бергеш бар. Мен сонымен жумыс icTefliM. Колонерд1 ерте уйрецщм. Жасымнан камшы ерущ жаксы мецгерд1м. Торт opiM, кыргыз epiM (алты, сепз таспалы, in iiHe озек салып ору). К,амшыларды оз1м opin, жасап oepesi имiы. Саптарын да ез1м жасап, саптап алатынмын. t 1930 жылы 10 жасымда айдауда жургенде колыма 6ip мыс тутнс туст1. Соны егеумен киып, 6ip жагын тойтарып кайырып, тапанша жасадым. Оган Ырщкенщ тутанатын куюрт басын yriTin дэр1 жасап, оны басып ататын затвор жасап, резецкеге } байлап атып кердцм. Куюрт тутанып оталып атылады екен. BipaK TeMipfli ушыра алмайды. Тек жаксы ойншьщ болды. Кешн, 1943 жылы согыстан жараланып келгенде ауылда ак тиындардан сакина, сырга огып уйрещцм. Оны жасауга курал- жабдьщтарды уста дукеншен жэне базардан сатып алдым. Сой- Tin, ауылдыц кыздары мен келшшектерш сакина мен сыргага карк кылдым. 1948 жылы Енбекипказак ауданына редактор болып EciKTire (Ka3ip кала) кеплп бардьщ. Сейтш интеллигенттермен араласа бастадык. Уш\\йзде юшке не аласа децгелек устелге айнала отырып, тамак ппелиз. Ондагы кызметкерлердщ бэр! терт бу- рышты улкен устел койып, айнала орындыктарга отырып ас 271

imefli екен. Б!з де сейтешк деп устел, орыныдьщ 1здесем, тек базарда сатылады екен. Устелге акшамыз жети де орындыкка жетпей калды. Келеа базарда eKi табуретке гана таптым. Ке- peri-квм дегенде тертеу, болмаса алтау, Оныц oopi б1ршгшден жок, екпшлден. 6api кымбат. Сонда тагы сол базардан тактай, шеге сатып алып, ез1м уйде бос уакытымда табуретке жасадым. Сейтш жагдайды жендедк. Кешн 80-uii жылдары немерелер1м туганда уш кун отырып, немере кызым Раджанага арнап, бшк жан-жагы коршаулы ор- ындык жасадым. 1944-1945 жылдары колхозда ферма бастыгы болып icTe- д1м. Сонда жылкыны зерттед1м. Ол туралы шгерще толык жаз- гам. К,ойды зерттед1м. К,ой кузде, кыста шеп, жусан сабагы курагында оныц туб!рш гана жейд! екен, ойткеш жусан кузде жацбырдан кейш губшен кектейд! екен. Ол эр! жумсак, дэмд1 болады. Мен малды сондай жерлерге жайып, багуды уйрецщм. Ютап окуды арап эршмен хат таныганда-ак бастаппын. Оган себеп, немере агам Оразке Агыбай улы кеп дастандар окитын. Олардьщ бэр! арапша тете оку эршмен басылган штаптар. Солардан \"Шэюр-шэюрет\", \"Зылика-Жусш\", \"Лэйла-Мэжнун\", т.б. кызык дастандарды аздап оки журш, зуылдатып, жылдам окитын дэрежеге жетпм. Кешн мектепке барганда Бешмбет Майлиннщ, Сэкен Сейфуллиннщ, 1лияс Жансупровтыц, Сэбит Мукановтыц, елендерш, поэмаларын, кызыга окитын болдым. Отызыншы жьшдары Тайыр Жароков, Калижан Беккожин, Эбу Сзрсенбаев, Эбдщца Тэж1баевтардыц шыгармаларын узбей окып турдым. Одан романдарга ауыз салдьщ. Алдымен \"Адаскандар\", \"Тар жол, тайгак кешу\" т.б. шыгармалар окыдым. KiTan окуга катты кызьщкан кез1м 1936-1937 жылдар бол­ ды. Дэл сол жылдары Кецес одагында Александр Сергеевич Пушкиннщ кайтыс болганына 100 жыл толуына байланысты улкен дайындык журш жатты. Пушкиннщ барлык шыгар- малары казак тшше аударылды. Сонда Пушкищц казакша окып сусындадык. Бэршен (лиястыц, Калидыц, Тайырдыц аудармалары жаксы шыкты. Олардыц аудармалары spi дэл, эр! керкем болып, Пушкиннщ ойына, туп-нускага дэл келдк Сол жылдары казак акындары мен жазушылары да шыркап шыкты. Оган дэлел - элем поэзиясыныц алыбы 272

Пушкиной казакшага тамаша аударган акындарымыз мьщтап суйсшд1рд1 Осылай 1940 жылы басталганша казак акындары мен жа- зушыларыньщ кептеген шыгармаларын окып тастаппым. Жи- ырмага жуьщ ютаптарды жинап едом. Орысша окуды 1940 жылыдьщ басында эскерге алынып, орыс тш н 6ip жыл уйренгеннен кешн гана бастадым. BipaK кеп кепйкпей сурапыл согыс басталып Kerri де 1942 жылы 10 кыркуйекте жараланып. Москва, Горький (Нижний Новгород) калаларында 6 ай емделш жатканда 6ipa3 кпаптар окыдым. Сонда маган унаган ютаптар \"Инженеры\", \"Всадник без головы\", \"Война и мир\", Пушкиннщ кара сездерц тагы баска б1ркатар K iranrap болды. Клтапты scipece узбей коп окыган жылдарым аудандьщ газетке кызметке келген (1945) жылдар болды. Содан оки бердам, оки берд1М. Керкем эдебиет итаптарын калтам кетергенше сатып алып, жинай берд1м. Сейтш окыган ютаптарым 2000-га жетшть Уйдеп жиналган кггаптарым да 2000-га жакындапты (дэл1рек айтсам 1750 ютап). Муньщ сыртында Ленин! ц, Сталиннщ, Маркстщ, Энгельс- гчн жэне баска партия кесемдершщ ютаптарын окып, конспект жасаппым. Одан сон кыргыз, татар, каракалпак талдершде б1рнеше ро­ ман, повестерд! окып шьщтым. Жалпы, бул уш хальщтын тщдер1 казак тип не ете жакын. Ауызек! сейлескенде бэрш тусшесщ. Эдеби тщцер1 ауыр, тусшшлз сездер1 кеп. Ocipece каракалпактьщ эдеби т ш ете ауыр екен. Эр сездщ, сойлемнщ магынасына карап сездш жасап отырып окыдым. Татарша оки бастауым кызьщ болды. 1954-1958 жылдары Букш Одактьщ баспасез Муса Джалиль деген татар акыны туралы кеп макалалар жазды. Кеп кеппкпей Мусага Кецес Одагыныц батыры атагы (маркум болганда) бершдь К^атты кызыгып, тангалып жургешмде 6ip KyHi дукеннен \"Муса Джалиль, Моабитская тетрадь\" деген орысша кггапша колыма туей. Окьгп карасам тамаша, керемет елецдер екен. Te6ipemn KerriM. Оны колымнан туармей узбей окып жур,шм. Сонда ойыма кудйс те келдь \"Осы акын татарша да осылай куши жазды ма екен, жок, орыстьщ куш т акындары осылай кушейтш 273

аударды ма екен\" деген. Содан \"татаршасын кайдан тапсам екен, татаршасын окып керсем\" деп коп ж\\рд!м. Содан 1966 жылы Татарстан мэдениетшщ он кущцп болды да Алматыга жузден аса мэдениет кызметкерлер] келдь Олар кпапта экелген шыгар деп Алматыга бардым, дукеннен \"татарша ютаптар бар ма?\" деп сурасам \"бар\" дедт \"Муса Джалильдщ ютабын тауып oepinhmi деп ед1м. Bip томдык елендер жинагы (1961 ж.) бар екен. Сатып алдым да карап жлберсем \"Моабит дэптерГ' бар екен. BipaK тук тусшбеймш. Келе салып татар келинм Раяга бардым. \"Мен тук TyciHoefliM, сен окышы\" дед1м. Ол окып едК Ап-айкын болып шыга кедщ. Сейтсем татар apimepi баскаша окылады екен. Мысалы \"е\" эршш олар \"ы\" деп окиды екен. Осылай тагы да баскаша окылатын татар эрштерш окып уйрецщм де Мусаньщ елецдерш зуылдатып окып Kerri м. Сонда менщ кудшм де сейшд!. Мусаньщ оте к у п т , ойшыл, ете шебер акын екенш, орыс акындарыныц да оны дурыс тусшш, ез дэрежесше жетюзш к у п т аударганын корд!м. ..Даз1р ойлап карасам, эскерге алынып ецбек жолын бас- таганнан бастап ец киын, ец ауыр кызметтер аткарыппын. Танкшщ окуы техника кермей ескен ауыл баласы - маган киынныц киыны едь Оныц устше орыс тшш мулде бшмейтш адамга ек1 есе киын екен! б е л г т . Одан соц газетке келш, журналистк жумыска араласуым - бшм1м орта гана, журна­ л и ста мамандык мулде жок, катты киналдым. Сонда журналис­ тика мен катар полиграфия саласын уйренуге тура келдь Бул жерде ой ауырлыгымен катар дене ауырлыгы да катар келдь Согыста тэу л тн е 2-3 сагат кана уйьщтап, жан аямай согыстык. Ол согыс. Мына жерде ертец газет шыгару уннн уйкыдан да, тыныгудан да безд!м. Редактор болган кез^мде 6ipa3 жещлдедом. BipaK моральдык ауырльщтан кутыла алмадым. Сталин Tipi, Берияныц (НКВД) кылышынан каны тамып турган кез. Цензу­ ра сезщ емес, ap6ip эрпщщ бакылап тур. Газеттен оз ерк!ммен кетш, жецш жумыс (мугал1м) !зде- гешмде аудандык партия комитет! шакырып, киын жумыска жекть Бас тарата алмайсыц - партия солдатысыц. CeflTin кай- нап, буркылдап турган партия аппаратында 13 жыл тап жылмай icTenniM. Сол 13 жылда он уш тонна кагаз жазыппын. (Ол туралы шгерще айтканмын). 274

Коньки тебущ 1934-1935 жылдардын кысында уйрещцм. Ауылга 6ip орыс семьясы кешш келген. Соныц баласыныц басы имек тем1р коньки! бар екен. \"Бере туршы, б!з де теуш керейк\" десек, бермейдь Сонда оньщ конькшне карап отырып тактайдан Kecin коньки жасадым. BipaK агаш карда сырганамайды екен. Сонда агам Сейсенбай табанына жука кацылтыр жапсырып бердь Оган жш тагып, аягыма байлап алып, кары тапталган жолмен де, сайдагы сазга каткан музбен де сырганап жаксы уйрещцм. Шацгы тебущ 1936-1937 жылдардын кысында Талгарда Ауылшаруашыльщ техникумында окып жургенде уйрещцм. Тау кыраттары жакын, шацгымен тауга шыгуды да, таудан томен карай зуьшдатып сырганауды да жаксы уйрещцм. Ол уйренгешм эскерде де, согыс кезшде барлаушылар взводын баскарьш жургенде де зор кемек болды. Велосипед тебущ 1939 жылы ауылда 6ip орыс баласынан уйренш едгм. Ол да эскерде зор кемек болды. Велосипед жур- пзудщ пайдасы мотоцикл айдауга улкен кемек болды. 1940-1941 жылдыц кысында танкы айдаймын деп кателж ж1берш алып, танкыдан куылдым. (Ол женшде шгерще тольщ айтканмын). Сол кезде менщ 6ipiHiiii устазым, керемет э/пл, аккецш ко­ мандир-майор Калинин меш кушактап алып, танкшер турган гаражга экелдь Сол жерде \"Харле\" дейтш мотоцикл тур екен. Майор соган алып келд1 де, \"Сен велосипед айдап кердщ бе?\" - дед!. Мен: \"Айдап керд1м\", - деп едам. \"Мынау - мотоцикл, тек муныц моторы бар, ез! журедь Велосипед бшсец - мынаны тез уйрешп кетесщ\", - деп мотоциклд! e3i жетектеп аулага шыгар- ды да, кштш бурап, аягымен 6ip педальды катты басып ж!бер- in ед1, гур етш оталып кетп. 0 3 i мшш, скоросш калай косуды, калай токтатуды, моторын епйрущ Kepcerri. 0 3 i ауланы oip айналып шыкты да маган \"мш!\" дедь Кор- кып турып ед1м, коркпа, ете жаксы машина, алгаш тек акырын жур, артынан катты айдайсыц\" деп м ш пзд! де калай журу, калай баскару керекттн уйретй. Сейтш элп ауланыц iuiin- де мотоциклмен б!рнеше айналып шьщтым. Bip кызыгы - ве­ лосипед сиякты бултацдап куламайды екен. Ерте Hiне тыска жолга шыгарып, \"анау жерге детин бар, содан соц кайтып жур\" дедь Мен журш кердтм, 6ipaK акырын ЖYpдiм. Кайтарда майор 275

колын сштеп, \"жылдам жур!\" дегендей белп бердк мен жыл- дам журд1м. Осылай б!р жеп журш, мотоцикл айдауды уйреи i n алдым. Кешн, 1948 жылы Ецбекшщазак ауданында газет редакторы болып жургенде 6ip юшкене мотоцикл сатып алып, соны ею жыл айдадым. Сол танюден куылганда трактор айдаганымды шгерще айт- канмын. Сол устазым, камкоршы азамат Калининнщ аркасында таню айдаушы - механик болганымды да шгерще айтканмын. Сейтш мен \"Т-28\" деген орта таню H i , \"БТ-7\" деген жещл танюн!, \"КВ\" деген ауыр танкпи айдап уйрещцм. Осы \"КВ\" мен согыска катыстым. Осылай шамам келгенше эртурл! онер уйрещцм, оньщ эр- кайсысын оз колыммен icTen корд1м. Неше Typni моторды актарып-Т0Цкер1п керд!м. Ceri3 цилиндрл1 авиамотор, торт цилиндрл! жай мотор, дизель мотор - бэрш уйр е н т бшсем де машина айдап кермеппш. Жещл машина (\"Москвич\" кыз- мепмде, \"Нива\" ез1мде) болса да соларды айдауга кулкым болмапты. Ещц сол киын да аса ауыр кызметтерде жур!и унем1 бас- тамашы (инициатор) болыппым. Эр турл1 онердк техниканы бар ынтаммен уйренуге, эркайсысын ез!мше icKe асыруга ты- рысыппым. Буныц бэр! тук те мактаныш емес. Бэр! ез1м icTereH ic. Bapi басымнан еткен окигалар. Солардыц 6opi кд-ф коз алдымнан Tisiлin ©Tin жатыр. *** Б!з ез заманымыздыц азаматтары болдьщ. Ko3iMi3fli ком­ муниста (большевик™) партияныц идеясымен аштьщ. Сол идеяныц жолымен журдис. Оныц каталдыгы сонша - б!з кы- лыштыц жузшде жургендей болдык. Тайып кетсец - ол етюр кылыш басыцды жулып туаредь Сондыктан сол идеяныц айтканын icTen, айдауына конд!к. BipaK б!з (ак журек, адал азаматтар) адамдьщ жолдан таймадьщ. Адамга кызмет етуде, адамга, елге жаксыльщ жасауды парызымыз деп санадык. Осылай мен 1942 жылы Гитлер фашистершен кеск!лескен майдан шебшде жур!п, партияга ©там. Ол менщ OMipiMe кец жол ашты. Мен кедерпаз басты кызметтерге котершд1м. 276

1945 жылгы кузде аудандьщ газетке кызметке алынып, жур- налис'пк жолга туспм. 1958 жылы букш кецес одагында жаца курылгын (оган дешн жок болатын) КСРО (СССР) журналистер одагына муше болып алындым. Буш да маган кен жол ашты. 1991 жылдан Кдзакстан журналистер одагыиыц мушеймш. 2010 жылы Казахстан журналистер одагы маган \"Казакстанньщ Курмегп журналий\" деген атак берд!, тес белпй (значок) бар. 1940 жылы эскери алынганнан ецбек стажым басталады. Оган дешн он жыл колхозда icTereH ецбепм есепке алынбады. Сонда зейнеткерлкке шыккан 1979 жылы райсобес (элеумет- т1к кызмет орны) есептеп, менщ жумыс стажым 53 жыл деп корытынды жасады. Одан 6epi 21 жыл \"К^азак тш \" когамын баскарып келемш. Осы узак жылдардагы ецбепм жаксы жэне эдш багаланды. \"Отан согысы\" орденшщ I жэне II дэрежеймен, 20-дан астам медальдармен марапатталыппын. Олардыц сыртында Прези­ дент Н.Назарбаевтыц жарлыгымен \"Ерен ецбеп ушш\", \"Ша- пагат\" медальдарымен жэне \"К^азакстан тэуелйздшне 10 жыл\", \"Казакстан конституциясына 10 жыл\" медальдарымен марапат- галдым. Согыс кезшде полктщ барлаушылар взводын баскарып жургенде \"Мастер своего дела\" деген атак алдым. Белорусияныц партизаны ретшде Белорусияныц ею медаль мен, Украинаныц 6ip тес белпймен (значок) марапатталдым. Булардан баска жогары басшы орындардыц берген 30- дан аса К^рмет грамоталары бар. Олардыц 1нннде БЛКЖО (ВЛКСМ) орталык комитетшш 6ipiHnii хатшысы Мишин кол койган, буюл одактыц ДОААФ ортальщ комитетшщ, К^азакстан журналистер одагынын курмет грамоталары бар. Каскелен каласыныц, Карасай ауданынын курмегп азаматы деген атагым бар. Кудай коскан жубайым Нурбикеш Оцгаркызы екеум1з 47 жыл тату-тэтп eMip сурдш. Ол тогыз курсак катерш едь B eceyi ерте шетшш Kerri. TepTeyi (ею ул, eKi кыз) мэпелеп ейрдис. Окыттьщ, жогары б ш м алуына кемектестнс. I\\a3ip олардан 8 немере, 9 шебере бар. Кудайга мыц 6ip тэуба, солардыц кы- зыгын керга отырмьш. Соцы. 2011 жылгы 17 мамыр-25 желтоцсан. 277

М А3М¥ НЫ 0з1м туралы ез1м айтсам.................................................................. 3 Bip октыц машакаты........................................................................ 16 Жаяу танкист..................................................................................... 21 Генерал меш жас досым деупн ед1............................................... 42 Дзот. (Болган окига).......................................................................... 48 Уш кездесу........................................................................................ 66 Туманбай туралы 6ip айтыстыц тарихы...................................... 100 Т.Молдагалиев. Усенбай Тастанбековке..................................... 106 Куттыктау олец............................................................................... 107 Кату эцг^менщ тату ineuiiMi.......................................................... 130 Bip мэтелдщ куд!рет1..................................................................... 190 Дуга.................................................................................................. 195 Арак iuiKeH кун —елген кун........................................................... 199 Казак тш н шубарлаган орыс сездер!............................................ 202 Куда исчезли казахские аулы?...................................................... 206 Остановите музыку!....................................................................... 208 Макал-мэтелдерiмiздi дурыс айтып журм!з бе?........................... 210 \"Ханадан\" кутыла алмайсыз.......................................................... 212 Екеушщ де ез алтыны болган..................................................... 215 Тагы да \"Жетт казына\" туралы........................................................ 222 0зщд1 езщ бшесщ бе?................................................................... 226 Фашистерд! акгагысы келгендерге жауап................................... 228 Для чего и для кого напечатана эта статья?................................. 233 К.Кайсенов. Сурапыл кундер.......................................................238 Жацашыл, ойшыл, сыршыл акын................................................. 239 Туманбайдыц 6ip елещ туралы.................................................... 251 Т.Молдагалиев. Усенбай агага................................................... 256 Т.Молдагалиев. Усенбай Тастанбековке.................................... 259 Н.Эл1мкулов. Усенбай Тастанбековке....................................... 261 0.0м1рзаков. Усенбай Бактияровичке........................................ 262 С.Цажы. Усенбай Тастанбековке................................................ 263 Куттыктау елец.............................................................................. 265 М.Асанова. Усенбай кокеме арнау.............................................. 266 Б.Мухамедиярова. Усенбай Бактияровичке.............................. 267 Ш.Жылкайдарулы. Таска блкен карагай................................ 268 278

Усенбай ТАСТАНБЕКОВ 03IM lyPMbl 03!М АЙГСАМ. Естелт-эссе Редакторы Талгат Айтбайулы CypeTiuici Куралай Аманжолова Корректоры Эс ем Науанова Беттеген Дархан Талгат Басуга 16.07.2012 ж. кол койылды. nimiMi 84x108 Ч}2. Шартты б.т. 17,3. EcenxiK б.т. 17,5. Таралымы 100 дана.