คู่มือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ - อักษรธรรมอีสาน

ค่มู อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน กลุ่มหนังสือตัวเขยี นและจารึก ส�ำ นกั หอสมดุ แห่งชาติ กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม

คู่มือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คู่มือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก สำ�นักหอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ เอกสารวิชาการส�ำนักหอสมุดแห่งชาติ พิมพ์คร้ังแรก พุทธศักราช ๒๕๖๐ จ�ำนวน ๑,๐๐๐ เล่ม ข้อมูลทางบรรณานุกรมของส�ำนักหอสมุดแห่งชาติ National Library of T%hailand Cataloging in Publication Data กรมศิลปากร. ส�ำนักหอสมุดแห่งชาติ. กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก. คู่มือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ ; อักษรธรรมอีสาน. -- กรุงเทพฯ : กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก, 2560, 561 หน้า. 1. อักษรโบราณ. I. ช่ือเร่ือง. 417.7 ISBN 978-616-283-322-9 ที่ปรึกษา นายอนันต์ ชูโชติ อธิบดีกรมศิลปาการ นายขจร มุกมีค่า รองอธิบดีกรมศิลปากร นายประทีป เพ็งตะโก รองอธิบดีกรมศิลปากร นางสาวสุภร รัตนพงศ์ รองอธิบดีกรมศิลปากร นางสาวพิมพ์พรรณ ไพบูลย์หวังเจริญ นักอักษรศาสตร์ทรงคุณวุฒิ นางสาวกนกอร ศักดาเดช ผู้อ�ำนวยการส�ำนักหอสมุดแห่งชาติ นางสาวก่องแก้ว วีระประจักษ์ ผู้เช่ียวชาญด้านภาษาโบราณ นายเทิม มีเต็ม ผู้เชี่ยวชาญด้านภาษาตะวันออก นายเกษียร มะปะโม ผู้เชี่ยวชาญด้านภาษาโบราณ นางสาวเอมอร เชาวน์สวน นักภาษาโบราณเชี่ยวชาญ นายธนากร ก�ำทรัพย์ นายช่างศิลปกรรมอาวุโส นายทีปวัจน์ ศรีวัชรวิชญ์ ผู้อ�ำนวยการกลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก นายจุง ดิบประโคน หัวหน้ากลุ่มงานภาษาโบราณ คณะท�ำงาน นายสมชัย ฟักสุวรรณ์ นางศิวพร เฉลิมศรี นายวินัย เภาเสน นางสาวยุวเรศ วุทธีรพล นายวัฒนา พึ่งชื่น นางสาวชญานุตม์ จินดารักษ์ นางสาววชรพร อังกูรชัชชัย นางสาวสาวิณี ขอนแก่น นายสันติ วงศ์จรูญลักษณ์ นางสาวรตนาภรณ์ ประจงการ นายจามีกร ชูทรัพย์ นางสาวปุณยวีร์ ส่งเสริม นางกัลยาณี วัดนก ผู้ถ่ายภาพ พิมพ์ท่ี นางสาวน�้ำทิพย์ นงค์สูงเนิน บริษัท แกรนด์พ้อยท์ จ�ำกัด 74 ซ.บรมราชชนนี 6 แขวงบางบ�ำหรุ เขตบางพลัด กรุงเทพมหานคร 10700 โทร. 0-2001-9991, 089-070-7744, 098-369-8641 Fax: 0-2117-1570 E-mail : [email protected], [email protected] (๒)

คมู่ ือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู อื การอา นถา ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คาํ นาํ อักษรตา งๆ นับเปน สอ่ื อันสําคัญย่ิงท่ีจะทาํ ใหเ ราไขปญ หาในอดตี ไดอ ยางชัดเจน เชน การได พบอักษรพอขุนรามคําแหงมหาราช ทาํ ใหเ ราทราบถงึ รายละเอียดความเปนมาของเมืองสุโขทัยในทุกๆ ดาน ทั้งดานการเมือง การปกครอง การศกึ ษา การศาสนา และวัฒนธรรม รวมถึงวิถชี วี ติ ความเปน อยูของผคู นใน อดีตในเมืองสุโขทยั และเมอื งอ่ืนๆ ทีม่ คี วามเกย่ี วเนื่องสัมพันธกัน ฉะนน้ั การไดเ รียนรูอกั ษรตา ง ๆ จึงเปน ประโยชน และเปนหัวใจสาํ คัญของการศึกษา ประวตั ิศาสตรและโบราณคดี อกั ษรธรรมอสี าน เปน อกั ษรโบราณอกี ชนดิ หนง่ึ ทพ่ี บวา มีการใชอ ยาง แพรหลาย และยาวนานกวา ๕ ศตวรรษ บันทกึ เรื่องราวตางๆ ไวท ุกดา น ทั้งดา นการเมอื ง การปกครอง การศกึ ษา การศาสนา และวัฒนธรรม ตลอดถึงวถิ ีชีวติ ความเปนอยขู องผคู นในอดตี เชน ตํารายา ตาํ รา โหราศาสตร ตาํ ราสรางบานแปลงเมอื ง ตําราผญาสภุ าษติ และตําราขอ หามตางๆ ในการประพฤติตวั ใน สังคม เปน ตน หนังสือคมู ือการอา นถา ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี านเลมนี้ กรมศลิ ปากรไดจัดทาํ ขน้ึ เพ่อื ประโยชนด ังกลาวขางตน ไดประมวลความรูเก่ยี วกบั อักษรธรรมอสี าน วธิ กี ารใชอักษรธรรมอสี าน เทคนิคพิเศษในการเขียนการอา นอักษรธรรมอีสาน ทัง้ ไดรวบรวมตัวอยา งพรอ มคาํ ถายถอด คาํ อา น และคํา แปลไวใ หผูสนใจไดศึกษาฝก หัดเปนจํานวนมาก จงึ หวังวาหนงั สือเลม นจี้ กั เปนประโยชนแกผูส นใจใฝห า ความรูโดยทวั่ กนั (นายอนันต ชโู ชติ) อธิบดีกรมศลิ ปากร ((๓๓))



คู่มือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คู่มอื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน สารบัญ คานา บทนา หน้า สารบัญ ความเป็นมาของอกั ษรธรรมอีสาน (๓) บทที่ ๑ ภาพจารึกอกั ษรธรรมอีสานที่เก่าท่ีสุด (๕) ตารางเปรียบเทียบอกั ษรมอญ อกั ษรธรรมลา้ นนา อกั ษรธรรมอีสาน บทท่ี ๒ พยญั ชนะอกั ษรธรรมอีสาน ๑ สระอกั ษรธรรมอีสาน ๓ แผนผงั ววิ ฒั นาการของอกั ษรธรรมอีสาน ๔ รูปแบบอกั ษรธรรมอสี าน ๗ รูปแบบพยญั ชนะอกั ษรธรรมอีสาน ๘ ๑๐ - กลุ่มที่เกิดจากฐานเสียงเดียวกนั - กลุ่มที่ไม่ไดเ้ กิดจากฐานเสียงเดียวกนั ๑๒ - กลุ่มท่ีเพ่มิ เขา้ มาใหม่ ๑๒ การฝึกเขียนและวธิ ีจดจาตวั อกั ษรธรรมอีสาน ๑๓ - การฝึกเขียนตวั อกั ษรธรรมอีสาน ๑๓ - วธิ ีจดจาตวั อกั ษรธรรมอีสาน ๑๔ - แบบฝึกเขียนพยญั ชนะตวั เตม็ ๑๔ ๑๖ ๒๖ (๕)( ๕ )

คมู่ ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน - แบบฝึกทบทวนความจา ๓๗ - ตวั อยา่ งการใชพ้ ยญั ชนะตวั เตม็ ๔๐ - แบบฝึกทบทวนความจา ๔๗ รูปแบบพยญั ชนะตวั เฟ้ื องหรือตวั หอ้ ย ๔๙ - รูปแบบพยญั ชนะตวั เฟ้ื องกลุ่มที่ ๑ ๔๙ - แบบฝึกเขียนพยญั ชนะตวั เฟ้ื องกลุ่มท่ี ๑ ๕๒ - แบบฝึกทบทวนความจา ๕๖ - ตวั อยา่ งการใชพ้ ยญั ชนะตวั เฟ้ื องกลุ่มที่ ๑ ๕๘ - แบบฝึกทบทวนความจา ๖๔ - รูปแบบพยญั ชนะตวั เฟ้ื องกลุ่มที่ ๒ ๖๖ - แบบฝึ กเขียนพยญั ชนะตวั เฟ้ื องกลุ่มที่ ๒ ๖๖ - ตวั อยา่ งการใชพ้ ยญั ชนะตวั เฟ้ื องกลุ่มท่ี ๒ ๗๐ - แบบฝึกทบทวนความจา ๗๑ ตวั อยา่ งการใชต้ วั สะกดในกลุ่มพยญั ชนะที่ไม่มีตวั เฟ้ื อง ๗๓ - แบบฝึกทบทวนความจา ๗๕ ตารางเปรียบเทียบพยญั ชนะตวั เตม็ และตวั เฟ้ื อง ๗๗ - แบบฝึกทบทวนความจา ๘๑ พยญั ชนะประสม บทที่ ๓ พยญั ชนะที่มี ห นา ๘๓ - ตวั อยา่ งการใชพ้ ยญั ชนะท่ีมี ห นา ๘๔ (๖) (๖)

คู่มอื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คูม่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน กลุ่มพยญั ชนะท่ีมี อ นา ๘๘ - ตวั อยา่ งการใชพ้ ยญั ชนะที่มี อ นา ๘๘ บทที่ ๔ พยญั ชนะควบกล้า ๘๙ - ตวั อยา่ งการใชพ้ ยญั ชนะควบกล้า ๘๙ - แบบฝึกทบทวนความจา ๙๓ ตาแหน่งและหน้าทข่ี องตัวอกั ษรธรรมอสี าน ๙๗ ตาแหน่งและหนา้ ท่ีของพยญั ชนะตวั เตม็ ๙๗ - ตวั อยา่ งตาแหน่งและหนา้ ที่ของพยญั ชนะตวั เตม็ - แบบฝึกทบทวนความจา ๑๐๓ ตาแหน่งและหนา้ ที่ของพยญั ชนะตวั เฟ้ื อง ๑๐๗ - ตวั อยา่ งตาแหน่งและหนา้ ที่ของพยญั ชนะตวั เฟ้ื อง ๑๐๗ - แบบฝึกทบทวนความจา ๑๒๑ บทท่ี ๕ รูปสระอกั ษรธรรมอสี าน รูปสระลอย ๑๒๗ - ตาแหน่งและหนา้ ท่ีของสระลอย ๑๒๗ - ตวั อยา่ งการใชส้ ระลอย ๑๒๘ - แบบฝึกเขียนสระลอย ๑๓๐ - แบบฝึกทบทวนความจา ๑๓๔ รูปสระจม ๑๓๗ - ตาแหน่งและหนา้ ที่ของสระจม ๑๓๘ (๗) (๗)

ค่มู ือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คู่มือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน - ตวั อยา่ งการใชส้ ระจม ๑๔๑ - แบบฝึกทบทวนความจา ๑๔๙ รูปสระพเิ ศษ ๑๕๒ - ตวั อยา่ งการใชส้ ระพเิ ศษ ๑๕๒ บทที่ ๖ - แบบฝึกทบทวนความจา ๑๖๒ เครื่องหมาย วรรณยุกต์ และตัวเลข เครื่องหมาย ๑๖๗ ๑๖๘ - วธิ ีการใชเ้ คร่ืองหมายต่างๆ และตวั อยา่ งการใช้ - เคร่ืองหมายบอกองั กา และวธิ ีใช้ ๑๗๓ วรรณยกุ ต์ ๑๗๕ - ตวั อยา่ งการหาเสียงวรรณยกุ ต์ ๑๗๕ - แบบฝึกทบทวนความจา ๑๗๖ ตวั เลข ๑๘๑ - รูปแบบตวั เลข และแบบฝึกเขียนตวั เลข ๑๘๑ - วธิ ีการเขียนตวั เลข ๑๘๒ - แบบฝึกทบทวนความจา ๑๘๔ บทท่ี ๗ คาพเิ ศษ คาพิเศษ : อกั ขรวธิ ีพิเศษ ๑๘๗ - อกั ขรวธิ ีพเิ ศษพร้อมประโยคตวั อยา่ ง ๑๙๓ - แบบฝึกทบทวนความจา ๑๙๕ (๘) (๘)

คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน บทท่ี ๘ การประสม ๒ ส่วน (สระ + พยญั ชนะ) สระท่ีท่านเรียกวา่ ไม้ ๑๙๗ - รูปการประสมพยญั ชนะกบั สระต่างๆ ๒๐๑ บทที่ ๙ การประสม ๓ ส่วน (สระ + พยญั ชนะ + ตัวสะกด) การแบ่งตวั สะกดออกเป็นแม่ หรือมาตรา ๒๖๑ - การประสม ๓ ส่วน ดว้ ยแม่ท้งั ๘ ๒๖๒ บทท่ี ๑๐ การเขยี นคาภาษาบาลดี ้วยอกั ษรธรรมอสี าน อกั ษรในภาษาบาลี ๕๒๗ - สระลอยพร้อมตวั อยา่ ง ๕๒๗ - สระจมพร้อมตวั อยา่ ง ๕๒๘ - พยญั ชนะในภาษาบาลี ๕๓๐ - กฎการสังโยคพร้อมตวั อยา่ ง ๕๓๓ - แบบฝึกทบทวนความจา ๕๔๗ บรรณานุกรม ๕๔๘ ภาคผนวก - ขอ้ ควรทราบเกี่ยวกบั เสียงสระ พร้อมตวั อยา่ ง ๕๕๑ - ความแตกต่างระหวา่ งคาพดู กบั การจดบนั ทึก ๕๕๗ - แบบฝึ กอ่านอกั ษรธรรมอีสาน ๕๕๙ - การปริวรรตอกั ษรธรรมอีสาน ๕๖๑ (๙) (๙)



คมู่ อื การอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ~1~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน ~2~

คมู่ อื การอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ~3~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คู่มอื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ตารางเปรียบเทยี บ อกั ษรไทย อกั ษรมอญโบราณ อกั ษรธรรมล้านนา อกั ษรธรรมอสี าน ก d ก ข ข- ฃ ฃฅ ค ค8 ฅ ฅฅ ฆ ฆS ง ง' จ จ0 ฉ ฉC ช ช= ซ ซ= ฌ ฌฌ ญ ญแ ฏ ฏฏ ~๔~ ~4~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คู่มอื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน อกั ษรไทย อกั ษรมอญโบราณ อกั ษรธรรมล้านนา อกั ษรธรรมอสี าน ฐ ฯ ฑ ฐ ฒ ณ ฑf ต ถ ฒ< ท ธ ณI น ป ต9 ผ ฝ ถ5 พ ฟ ทm ภ ธT นo ปx ผz ฝ/ พr ฟa ภ4 ~~ 5๕ ~~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน อกั ษรไทย อกั ษรมอญโบราณ อกั ษรธรรมล้านนา อกั ษรธรรมอสี าน ม , ย ม ร ล ยp ว ศ รi ษ ส ล] ห ฬ ว; อ ฮ ศศ อฺย ษฅ สl หs ฬ> อv ฮV ฅ2 ~~6๖~~

คู่มคอืมู่ กอื ากราอร่าอนา่ ถนา่ ถย่าถยอถดอเดอเกอสกาสราโรบโรบารณาณ::อักอษกั ษรธรรธรรมรมอสีอสีานาน พยญั ชนะอกั ษรธรรมอีสาน d-8S' กะ ขะ คะ ฆะ งะ 0 C = ฌแ จะ ฉะ ชะ ฌะ ญะ ฏ ฯ f <I ฏะ ฐะ ฑะ ฒะ ณะ 95 mT o ตะ ถะ ทะ ธะ นะ xzr4, ปะ ผะ พะ ภะ มะ pi]; l ยะ ระ ละ วะ สะ s>vf[ หะ ฬะ อะ ดะ บะ /aV 2ศ ฝะ ฟะ ฮะ อฺยะ ศะ 3 ฤ ~๗~ ~7~

ค่มู ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คู่มือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน สระอกั ษรธรรมอีสาน v vk ด ก 1 อะ อา อิ อี อุ ! เ Gv 1kA 3 อู เอ โอ เอา ฤ ฅ ฅk ฅK ฅb ฅu อะ อา อา อิ อี ฅ7 ฅn ฅ6 ฅ^ g ฅ อึ อื อุ อู เอะ g ฅy gฅ c ฅ c g ฅy ย เอะ เอ แอะ แอ เอียะ ~๘~ ~8~

คู่มอื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คู่มือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน g ฅy ย ฅย g ฅฮb g ฅbฮ G ฅ เอีย เอีย เอือะ เอือ โอะ Gฅ g ฅ k ฅY ฅU g ฅb โอ เอาะ ออ ออ เออะ g ฅb ฅAซ ฅซA ฅkY wฅ เออ อวั ะ อวั อา ไอ,ใอ g ฅA k ฅZ เอา ออย ~9~ ~๙~

ค่มู อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คู่มอื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน แผนผงั ววิ ฒั นาการอกั ษรธรรมอสี าน อกั ษรปัลลวะ อกั ษรมอญโบราณ อกั ษรขอมโบราณ อกั ษรมอญ อกั ษรพม่า อกั ษรเงยี้ ว อกั ษรธรรมล้านนา อกั ษรลอื้ อกั ษรธรรมลาว อกั ษรอกั ษรธรรมอสี าน ~ ๑๐ ~ ~ 10 ~

คู่มือคกูม่ าอื รกอา่ารนอถา่ า่ นยถถ่าอยดถเออดกเสอากรสโบารรโาบณรา:ณอ:กั ษอรักธษรรรธมรอรสีมาอนสี าน บทท่ี ๒ รปู แบบอกั ษรธรรมอีสาน รูปแบบอกั ษรธรรมอีสาน เท่าท่ีพบจากวสั ดุท่ีรองรับการบนั ทึก ท้งั ท่ีเป็นจารึก คมั ภีร์ ใบลาน หนงั สือสมุดไทย กระดาษฝรั่ง แผน่ ผา้ ฐานพระพุทธรูป แผน่ อิฐ เขาสตั ว์ ผวิ ไมไ้ ผ่ และ แผน่ โลหะ เป็นตน้ แบ่งออกเป็น ๔ รูปแบบ คือรูปแบบพยญั ชนะ รูปแบบสระ รูปแบบ เคร่ืองหมายหรือสัญลกั ษณ์ และรูปแบบตวั เลข รูปแบบท้งั ๔ น้ีใชบ้ นั ทึกเรื่องราวต่าง ๆ ในภาษา ต่างๆ เช่น ภาษาบาลี เป็นตน้ รวมท้งั บนั ทึกคาภาษาต่างประเทศ เช่น คาสนั สกฤตเป็นตน้ ที่ยมื มา ใชใ้ นภาษาถ่ิน รูปแบบอกั ษรธรรมอีสานท้งั ๔ รูปแบบน้ี มีการจาแนก ดงั น้ี ๑. รูปแบบพยญั ชนะ แบ่งออกเป็น ๒ แบบ คือ ๑. ๑ รูปแบบพยญั ชนะตวั เตม็ ๔๑ รูป ๑. ๒ รูปแบบพยญั ชนะตวั เฟ้ื อง หรือตวั หอ้ ย หรือตวั เชิง ๑. ๒. ๑ ท่ีต่างไปจากพยญั ชนะตวั เตม็ ๒๐ รูป ๑.๒. ๒ ที่ใชร้ ูปพยญั ชนะตวั เตม็ แต่ใชต้ วั เลก็ และหอ้ ยไวใ้ ตบ้ รรทดั ๒๑ รูป ๒. รูปแบบสระ แบ่งออกเป็น ๓ แบบ คือ ๒. ๑ รูปแบบสระลอย ๑๐ รูป ๒. ๒ รูปแบบสระจม ๓๒ รูป ๒. ๓ รูปแบบสระพิเศษ ๘ รูป ๓. รูปแบบเครื่องหมายหรือสญั ลกั ษณ์ แบ่งออกเป็น ๒ แบบ คือ ๓. ๑ เคร่ืองหมายท่ีใชป้ ระกอบคา ๖ รูป ~ ๑๑ ~ ~ 11 ~

ค่มู ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน ๓. ๒ เครื่องหมายบอกลาดบั หนา้ ลาน (องั กา) ๔. รูปแบบตวั เลข มี ๑๐ รูป รปู แบบพยญั ชนะอกั ษรธรรมอีสานตวั เต็ม รูปพยญั ชนะอกั ษรธรรมอีสานเดิมทีเดียวน้นั จดั เป็นวรรคตามลกั ษณะพยญั ชนะวรรค ของภาษาบาลี มีจานวน ๓๓ ตวั โดยจดั เป็นวรรคตามฐานท่ีทาใหเ้ กิดเสียง พยญั ชนะตวั ใดที่เกิด จากฐานเดียวกนั กจ็ ดั ไวใ้ นกลุ่มเดียวกนั เพ่ือใหง้ ่ายแก่การจดจา ดงั น้ี - กลุ่มท่ีเกิดจากฐานเสียงเดียวกนั จดั เป็นวรรค ๕ วรรค เรียกช่ือวรรคตามพยญั ชนะ ตวั ตน้ คือวรรค ก – วรรค ป มีจานวน ๒๕ อกั ษร d-8S' กะ ขะ คะ ฆะ งะ 0 C = ฌแ จะ ฉะ ชะ ฌะ ญะ ฏฯf <I ฏะ ฐะ ฑะ ฒะ ณะ 95 mTo ตะ ถะ ทะ ธะ นะ x zr4 , ปะ ผะ พะ ภะ มะ ~ ๑๒ ~ ~ 12 ~

คู่มือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ~ 13 ~

ค่มู ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คูม่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน การฝึ กเขียนและวิธีจดจาตวั อกั ษรธรรมอีสาน ในการศกึ ษาอกั ษรและภาษาอื่น ๆ ท่ีมิใช่ภาษาของตนน้นั การฝึกเขียน ฝึ กอ่าน ฝึ กพดู น้นั เป็นส่ิงสาคญั อยา่ งยง่ิ ที่จะช่วยใหผ้ ศู้ กึ ษามีความเช่ียวชาญชานาญในอกั ษรและภาษาน้นั ๆ และสามารถจดจาอกั ษรน้นั ๆ ไดโ้ ดยเร็ว การศึกษาอกั ษรธรรมอีสานเพ่ือประโยชนแ์ ก่การถ่าย ถอดเอกสารโบราณกเ็ ช่นเดียวกนั จาเป็นที่ผศู้ ึกษาจะตอ้ งฝึ กเขียนตวั อกั ษรใหไ้ ดก้ ่อนเป็นอนั ดบั แรก และตอ้ งรู้วธิ ีจดจาตวั อกั ษร เมื่อจาตวั อกั ษรไดแ้ ลว้ การอ่านถ่ายถอดกจ็ ะเป็นเร่ืองท่งี ่ายข้ึน การฝึ กเขยี นตัวอกั ษรธรรมอสี าน การฝึ กเขียนตวั อกั ษรธรรมอีสานน้นั เป็นสิ่งที่ง่ายไม่ยงุ่ ยากเหมือนตวั อกั ษรชนิดอื่น ๆ เพราะตวั อกั ษรธรรมอีสานน้นั มีสณั ฐานกลม เส้นตวั อกั ษรส่วนใหญ่มีเสน้ เดียว คือสามารถ ลากเส้นคราวเดียวกส็ าเร็จเป็นตวั อกั ษรตวั หน่ึงไดเ้ ลย โดยไม่ตอ้ งยกปากกาข้ึนแลว้ ลากเสน้ ใหม่ อยา่ งไรกด็ ี มีตวั อกั ษรบางตวั ที่ผฝู้ ึ กจาตอ้ งยกปากกาลากเส้นสองคร้ังจึงจะสาเร็จเป็นอกั ษรตวั หน่ึง อกั ษรท่ีวา่ น้ี มีจานวน ๗ ตวั คือ ฆ ( S ), ฌ ( ฌ ), ญ (แ ), ฟ ( a ), ม ( , ), ย (p ), ฬ (> ) แต่ในจานวน ๖ ตวั น้ี ตวั ที่ตอ้ งยกปากกาลากเสน้ สองคร้ังจริง ๆ มีเพยี งสามตวั เท่าน้นั คือ ญ (แ ), ฟ ( a ), ม ( , ) ส่วนท่ีเหลืออีก ๔ ตวั สามารถฝึกลากเสน้ คร้ังเดียว ได้ ทิศทางการเขียนตวั อกั ษรธรรมอีสานน้นั กเ็ ช่นเดียวกนั กบั การเขียนตวั อกั ษรอ่ืน ๆ ใน ประเทศแถบเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ ท่ีมีววิ ฒั นาการมาจากอกั ษรของอินเดีย ซ่ึงมีลกั ษณะการ เขียนแบบซา้ ยไปขวา บนลงล่าง คือจะเขียนขอ้ ความจากตน้ บรรทดั ซา้ ยมือไปจนสุดบรรทดั ดา้ น ขวามือ แลว้ กจ็ ะเริ่มเขียนจากบรรทดั บนลงไปบรรทดั ล่างตามลาดบั ฉะน้นั การเขียนรูปตวั อกั ษร ~ ๑๔ ~ ~ 14 ~

คูม่ ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คู่มอื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน กเ็ ช่นเดียวกบั การเขียนขอ้ ความ คือจะเขียนรูปตวั อกั ษรจากซา้ ยมือไปขวามือ บนลงล่าง แต่ เพราะผา่ นกาลเวลามายาวนาน ทิศทางการเขียนตวั อกั ษรธรรมอีสานกเ็ ปล่ียนไปจากเดิมบา้ งเป็น บางตวั แต่ส่วนใหญ่กย็ งั คงเขียนซา้ ยไปขวา บนลงล่างอยตู่ ามเดิม อยา่ งไรกด็ ี สามารถแบ่งเสน้ อกั ษรธรรมอีสานออกเป็นกลุ่ม ๆ ไดด้ งั น้ี - เสน้ หนา้ ล่างข้ึนบนแลว้ ลากไปดา้ นหลงั เช่น d , 8 , แ , I , ] , 3 - เสน้ หนา้ บนลงล่างแลว้ ลากไปดา้ นหลงั เช่น S , 0 , C , ฏ , ฯ , < , x , z ,/ ,4 ,, ,p ,l ,s ,v ,2 - เสน้ บนลากจากหนา้ ไปหลงั เช่น - , f - เสน้ บนลากจากหลงั มาหนา้ เช่น ' , = , ฌ , o - เสน้ กลางลากมาหนา้ แลว้ ตวดั ไปดา้ นหลงั เช่น 9 , 5 , m , T , r , a - เสน้ วงกลม เช่น ; - เส้นล่างหลงั ลากมาหนา้ ตวดั กลบั หลงั แลว้ โคง้ ข้ึนบน เช่น > - เส้นล่างลากกลบั หลงั แลว้ โคง้ มาหนา้ ข้ึนบน เช่น i , V การแบ่งกลุ่มเสน้ อกั ษรเช่นน้ี ไม่ใช่มาตรฐานทีเดียว เพราะอกั ษรบางตวั สามารถเขียน จากบนลงล่าง หรือจากล่างข้ึนบนกไ็ ด้ เช่น ตวั ' (ง). ตวั = (ช) , ตวั ฌ (ฌ) ในท่ีน้ีใหฝ้ ึก เขียนแบบบนลงล่าง เพอื่ วา่ เม่ือฝึกเขียนตวั ฌ (ฌ) จะไดเ้ ขียนโดยไม่ตอ้ งยกปากกาสองคร้ัง แต่ ~ ๑๕ ~ ~ 15 ~

ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน ถา้ ฝึกเขียนแบบล่างข้ึนบน พอถึงตวั ฌ จะตอ้ งยกปากกาสองคร้ังจึงจะไดต้ วั ฌ ตวั อกั ษรอื่น ๆ กเ็ ช่นเดียวกนั กบั ที่กล่าวน้ี วธิ จี ดจาตัวอกั ษรธรรมอสี าน เน่ืองจากรูปอกั ษรธรรมอีสานมีเป็นจานวนมาก ท้งั รูปพยญั ชนะ รูปสระ แลรูปตวั เลข รวมท้งั รูปสญั ลกั ษณ์พิเศษอีกหลายรูป ฉะน้นั จึงเป็นการยากท่ีผศู้ ึกษาจะจดจารูปอกั ษรท้งั หมด ใหไ้ ดใ้ นเวลาอนั ส้นั วธิ ีการท่ีจะจดจาตวั อกั ษรใหไ้ ดร้ วดเร็วน้นั นอกจากการแบ่งกลุ่มการ ลากเส้นตวั อกั ษรดงั กล่าวขา้ งตน้ แลว้ ยงั มีอีกวธิ ีหน่ึงนนั่ คือ การนาเอาตวั อกั ษรท่ีมีรูปแบบ คลา้ ยคลึงกนั มาจดั รวมไวเ้ ป็นกลุ่มเดียวกนั แลว้ สงั เกตขอ้ แตกต่างของเส้นตวั อกั ษรอนั เป็น ลกั ษณะเฉพาะตวั อกั ษรแต่ละกลุ่มวา่ มีความเหมือนและแตกต่างกนั อยา่ งไร การแบ่งกลุ่มและ กาหนดขอ้ แตกต่างเช่นน้ีจะช่วยใหจ้ ดจาตวั อกั ษรไดเ้ ร็วข้ึนเช่นกนั เพอ่ื ความเขา้ ใจเก่ียวกบั ขอ้ แตกต่างของเส้นอกั ษรจึงขอกาหนดชื่อเสน้ ต่าง ๆ ที่ประกอบกนั ข้ึนเป็นตวั อกั ษรตามรูปกรอบ ส่ีเหลี่ยม ๒ รูป ดงั น้ี กรอบที่ ๑ กรอบที่ ๒ เสน้ หนา้ เสน้ บน เสน้ หนา้ เส้นบน เส้นกลาง เส้นหลงั เส้นกลาง เสน้ หลงั เสน้ ล่าง เสน้ ล่าง จากรูปกรอบส่ีเหลี่ยมท่ีแสดงขา้ งบนน้ี ทาใหเ้ ราเห็นเส้นต่าง ๆ ท่ีประกอบกนั เป็น รูปอกั ษรธรรมอีสาน ดงั น้ี กรอบท่ี ๑ มีเส้นในแนวต้งั ๓ เสน้ คือ เส้นหนา้ เสน้ กลาง และเสน้ หลงั มีเส้นในแนวนอน ๒ เสน้ คือ เสน้ บน และเส้นล่าง กรอบที่ ๒ มีเสน้ ในแนวต้งั ๒ เส้น คือ เสน้ หนา้ และเสน้ หลงั ~ ๑๖ ~ ~ 16 ~

คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คู่มือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน มีเสน้ ในแนวนอน ๓ เส้น คือ เส้นบน เสน้ กลาง และเสน้ ล่าง เสน้ เหล่าน้ี ถือวา่ เป็นเส้นพ้นื ฐานในการเขียนตวั อกั ษรแต่ละตวั อกั ษรแต่ละตวั ส่วน ใหญ่มกั ประกอบดว้ ยเสน้ สามเส้น ยกเวน้ อกั ษรบางตวั อาจประกอบดว้ ยเส้นถึง ๕ เสน้ และต่อ จากน้ีจะแสดงกลุ่มตวั อกั ษรที่มีรูปทิศทางเสน้ อกั ษรคลา้ ยคลึงกนั ดงั น้ี ๑. กลุ่มท่ีคลา้ ยตวั d (ก) มีตวั I (ณ) 9 (ต) r (พ) a (ฟ) สระ ด (อิ) และ ตวั 3 (ฤ) ก d ประกอบดว้ ยเสน้ แนวต้งั ๒ เสน้ และเสน้ ในแนวนอนดา้ นบน ๑ เสน้ ตวดั หวั ที่ปลายเส้นหนา้ ดา้ นล่างเลก็ นอ้ ย ณ I ประกอบดว้ ยเส้นแนวต้งั ๓ เส้น และเสน้ ในแนวนอนดา้ นบน ๑ เสน้ ตวดั หวั ท่ีปลายเส้นหนา้ ดา้ นล่างเลก็ นอ้ ยเหมือน ก ต่างแต่เส้นกลางลากลงมาเท่า เสน้ หนา้ และเสน้ หลงั ต 9 ประกอบดว้ ยเส้นแนวต้งั ๓ เส้น และเส้นในแนวนอนดา้ นบน ๑ เส้น ต่าง จากตวั ณ ตรงที่ลากเส้นหนา้ และเสน้ กลางติดกนั เป็นวงกลม พ r ประกอบดว้ ยเส้นแนวต้งั ๓ เสน้ และเส้นในแนวนอนดา้ นบน ๑ เส้น ต่าง จากตวั ต ตรงที่เสน้ กลางไม่ลากติดกบั เสน้ บน ฟ a ประกอบดว้ ยเสน้ แนวต้งั ๓ เส้น และเส้นในแนวนอนดา้ นบน ๑ เสน้ ต่าง จากตวั พ ตรงที่มีเส้นโคง้ อยดู่ า้ นบนตวั อกั ษร ~ ๑๗ ~ ~ 17 ~

ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ค่มู ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน อิ ด เหมือนตวั ก ต่างที่มีเส้นโคง้ อยดู่ า้ นล่างตวั อกั ษร ฤ 3 ประกอบดว้ ยเสน้ แนวต้งั ๒ เส้น และเส้นในแนวนอนดา้ นบน ๑ เสน้ ต่าง จากตวั ก ตรงเสน้ หนา้ โคง้ เขา้ คร่ึงตวั อกั ษร ส่วนเส้นหลงั ลากต่าลงมาล่าง บรรทดั และโคง้ เขา้ คร่ึงตวั อกั ษร ๒. กลุ่มที่คลา้ ยตวั - (ข) มีตวั แ (ญ) f (ฑ) f (ด) และสระ 1 (อุ) ! (อู) 1Ak (เอา) ข - ประกอบดว้ ยเส้นแนวต้งั ดา้ นหลงั ๑ เสน้ และเส้นในแนวนอน ๓ เส้น เส้น บนตวดั หวั เลก็ นอ้ ย ส่วนเส้นกลางและเส้นล่างลากติดกนั เป็นวงรี ญ แ ประกอบดว้ ยเส้นแนวต้งั ๓ เส้น และเส้นในแนวนอน ๒ เส้น ปลายเส้น หนา้ ดา้ นล่างกบั เสน้ กลางโคง้ เขา้ หากนั แต่เสน้ กลางจะลากลงมาล่าง บรรทดั ฑ f คลา้ ยตวั ญ เพยี งแต่ประกอบดว้ ยเส้นนอ้ ยกวา่ มีเส้นในแนวต้งั ดา้ นหลงั เส้น เดียว ด f ใชร้ ูปเดียวกนั กบั ฑ แต่มวี ธิ ีใชต้ ่างกนั อุ 1 เขียนเหมือนส่วนหนา้ ของตวั ญ ~ ๑๘ ~ ~ 18 ~

คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คู่มอื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน อู ! เขียนเหมือนสระ อุ แต่เพิ่มเสน้ ที่ปลายดา้ นล่างอีกหน่ึงเสน้ เอา 1kA เขียนเหมือนสระ อุ แต่เพม่ิ เส้นโคง้ ดา้ นบน และเสน้ ดา้ นหลงั เป็นรูปสระ อา ๓. กลุ่มท่ีคลา้ ยตวั 8 (ค) มีตวั ศ (ศ) และเลข 8 (๑) ค 8 ประกอบดว้ ยเส้นแนวต้งั ๒ เสน้ และเส้นในแนวนอนดา้ นบน ๑ เสน้ ปลาย เส้นหนา้ ดา้ นล่างตวดั หวั เขา้ ดา้ นในเลก็ นอ้ ย ศ ศ เขียนเหมือนตวั ค แต่มีเสน้ ขีดเฉียงตดั เสน้ บนข้ึนไปเลก็ นอ้ ย ๑ 8 เขียนเหมือนตวั ค มาก เวลาอ่านถ่ายถอดจากฉบบั จริง ตอ้ งอาศยั คาบริบท เป็นเครื่องตดั สิน ๔. กลุ่มที่คลา้ ยตวั S (ฆ) มีตวั < (ฒ) และ p (ย) ฆ S ประกอบดว้ ยเส้นในแนวต้งั ๓ เสน้ และเส้นในแนวนอน ๑ เสน้ เสน้ หนา้ จะมว้ นหวั และหยกั เห็นชดั และเสน้ ล่างจะหยกั ในส่วนหนา้ ฒ < เขียนเหมือนตวั ฆ แต่เขียนเพยี งคร่ึงตวั ฆ ~ ๑๙ ~ ~ 19 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คูม่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน ย p เขียนเหมือนตวั ฆ ต่างแต่เสน้ หนา้ บนมว้ นหวั แต่ไม่หยกั และเสน้ ล่างส่วน หนา้ กไ็ ม่หยกั เหมือนตวั ฆ ๕. กลุ่มท่ีคลา้ ยตวั ' (ง) มีตวั = (ช) = (ซ) ฌ (ฌ) o (น) และสระลอย เ (เอ) ง ' ประกอบดว้ ยเส้นในแนวต้งั ๑ เสน้ และเส้นในแนวนอน ๒ เส้น เสน้ บนจะ โคง้ ออกและเสน้ ล่างจะโคง้ เขา้ ส่วนเสน้ หนา้ จะหยกั เขา้ ช = เขียนเหมือนตวั ง ต่างแต่เส้นบนมว้ นหวั แลว้ ลากปลายเสน้ ยนื่ ออกมา ดา้ นหลงั เลก็ นอ้ ย ซ = ใชร้ ูปเดียวกบั ตวั ช แต่เมื่อใชใ้ นภาษาถิ่นจะออกเสียง ซ ฌ ฌ เขียนเหมือนตวั ช ต่างแต่เสน้ ล่างและเสน้ หลงั จะพบมีการนาเอาเชิงของรูป พยญั ชนะ ๓ ตวั มาต่อ คือบางท่านใชเ้ ชิงของตวั ป ( { ) มาต่อ โดยจะเห็น เส้นล่างมีหยกั บางท่านใชเ้ ชิงตวั ย ( q )โดยจะเห็นเส้นล่างไม่มีหยกั บาง ท่านใชเ้ ชิงตวั อฺย ( Z ) โดยจะเห็นเส้นหลงั ลากโคง้ ข้ึนไปอยบู่ นตวั อกั ษร ส่วนหนา้ และถือวา่ เป็นรูปอกั ษรที่ใชเ้ สน้ มากท่ีสุด ~ ๒๐ ~ ~ 20 ~

คมู่ ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน น o เขียนเหมือนตวั ง แต่ปลายเสน้ บนดา้ นหลงั โคง้ ลงมาประมาณคร่ึงตวั อกั ษร เสน้ หนา้ ไม่หยกั และเส้นล่างปลายเสน้ ลากยาวเลก็ นอ้ ย และปลายเสน้ หอ้ ย ลง เอ เ เขียนเหมือนตวั น แต่ปลายเส้นหลงั มว้ นหวั ลึกกวา่ ตวั น และเส้นหนา้ ลาก ยาวลงมาใตบ้ รรทดั ๖. กลุ่มที่คลา้ ยตวั 0 (จ) มีตวั T (ธ) และ ; (ว) จ 0 ประกอบดว้ ยเส้นในแนวต้งั ๒ เส้น และเส้นในแนวนอน ๒ เส้น ท้งั ๔ เส้น ลากบรรจบกนั แต่เสน้ หนา้ หยกั เลก็ นอ้ ย ธ T ประกอบดว้ ยเสน้ ในแนวต้งั ๒ เส้น และเสน้ ในแนวนอน ๒ เส้น ท้งั ๔ เสน้ ลากบรรจบกนั เหมือนตวั จ แต่เส้นหนา้ ไม่หยกั ไปหยกั ที่เส้นล่าง คลา้ ย ๆ หมุนตวั จ เอาเส้นหนา้ ลง ว ; ประกอบดว้ ยเสน้ ในแนวต้งั ๒ เสน้ และเส้นในแนวนอน ๒ เสน้ ท้งั ๔ เสน้ ลากบรรจบกนั เหมือนตวั จ และ ตวั ธ แตไ่ ม่หยกั ท้งั เส้นหนา้ และเส้นหลงั ลากเป็ นวงกลม ๗. กลุ่มที่คลา้ ยตวั C (ฉ) มีตวั l (ส) และ เลข ๓ (๓) ~ ๒๑ ~ ~ 21 ~

ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ฉ C ประกอบดว้ ยเส้นในแนวต้งั ๒ เสน้ และเสน้ ในแนวนอน ๒ เส้น เสน้ หนา้ มว้ นหวั ลากจากก่ึงกลางตวั อกั ษรลงมาบรรจบกบั เสน้ ล่างแลว้ มว้ นหวั อีก คร้ัง อกั ษรตวั น้ี ลากจากบนลงล่าง หรือลากจากล่างข้ึนบนกไ็ ด้ ส l ประกอบดว้ ยเส้นในแนวต้งั ๒ เสน้ และเส้นในแนวนอน ๑ เสน้ เขียน เหมือนตวั ฉ เพยี งแต่เสน้ หนา้ ลากข้ึนเสมอเส้นหลงั และไม่มีเส้นบน ๓ ๓ เขียนเหมือนตวั ฉ เพยี งแต่เส้นบนลากมาหนา้ แลว้ ตวดั กลบั หลงั ปลายเสน้ บนบางท่านกเ็ ขียนเสมอเส้นหลงั บางท่านเขียนเลยเสน้ หลงั ๘. กลุ่มที่คลา้ ยตวั ฏ (ฏ) มีตวั ฯ (ฐ) (รูปที่ ๑) ตวั z (ผ) / (ฝ) 2 (อฺย) และ เลข ๖ (๖) ฏ ฏ ประกอบดว้ ยเสน้ ในแนวต้งั ๒ เสน้ และเสน้ ในแนวนอน ๑ เสน้ ปลายเสน้ หนา้ มว้ นหวั กลางเสน้ หนา้ หยกั และเส้นล่างหยกั กลาง ฐ ฯ ประกอบดว้ ยเสน้ ในแนวต้งั ๓ เส้น และเสน้ ในแนวนอน ๑ เสน้ เขียน เหมือนตวั ฏ แต่เพ่ิมเส้นหลงั และเสน้ หลงั ลากลงมามว้ นหวั ทางดา้ นหนา้ ใตต้ วั อกั ษร อกั ษร ฐ น้ี มีใช้ ๒ รูป คือ ฯ และ ฐ รูปแรกสนั นิษฐานวา่ น่าจะใชม้ าแต่เดิม เพราะรูปคลา้ ยตวั ฏ เพยี งแต่เพิ่มเส้นหลงั ภายหลงั จึง มาเพ่มิ ตวั ฐ ซ่ึงรูปคลา้ ยตวั 5 ~ ๒๒ ~ ~ 22 ~

คู่มือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ~ 23 ~

ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน ถ 5 ประกอบดว้ ยเส้นในแนวต้งั ๑ เสน้ และเส้นในแนวนอน ๒ เส้น ปลายเส้น ล่างดา้ นหลงั มว้ นหวั ส่วนเสน้ หนา้ หยกั กลาง เส้นบนปลายเส้นโคง้ ลง ดา้ นหลงั ฐ ฐ เขียนเหมือนตวั ถ ต่างแต่ปลายเสน้ ล่างลากยาวลงมาดา้ นล่างแลว้ ตวดั โคง้ มาดา้ นหนา้ มว้ นเป็นวงกลม ท m เขียนเหมือนตวั ถ ต่างแต่เส้นหนา้ ไม่หยกั กลาง และปลายเสน้ ล่างตวดั มว้ น หวั เขา้ มากลางตวั อกั ษร ฬ > เขียนเหมือนตวั ถ ต่างแต่เส้นหนา้ หยกั กลางลึกมาถึงดา้ นหลงั ตวั อกั ษร ถา้ เสน้ กลางหยกั นอ้ ยจะกลายเป็นตวั ถ ๑๑. กลุ่มที่คลา้ ยตวั x (บ) มีตวั x (ป) และ , (ม) บ x ประกอบดว้ ยเสน้ ในแนวต้งั ๒ เส้น และเสน้ ในแนวนอน ๑ เส้น รูปอกั ษร ตวั น้ี เดิมทีใชแ้ ทนตวั ป ในภาษาบาลี และใชแ้ ทนตวั บ ในภาษาถิ่น ป x ใชร้ ูปเดียวกบั ตวั บ แต่ภายหลงั เม่ือเขียนเป็นตวั ป บางท่านจะลากหางให้ ยาวเลยบรรทดั ข้ึนมา จึงทาใหม้ ีการใชแ้ ตกต่างกนั ระหวา่ ง บ กบั ป ม , เขียนเหมือนตวั บ แต่มีเส้นโคง้ ส้ัน ๆ ลากตดั ตรงมุมขวาดา้ นล่าง ~ ๒๔ ~ ~ 24 ~

คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน ๑๒. กลุ่มที่คลา้ ยตวั 4 (ภ) มีสระลอย v (อ) vk (อา) และ Gv (โอ) ภ 4 ประกอบดว้ ยเสน้ ในแนวต้งั ๒ เสน้ และเส้นในแนวนอน ๑ เสน้ ปลายเส้น หนา้ ดา้ นบนมว้ นหวั เลก็ ๆ อ v เขียนเหมือนตวั ภ แต่ปลายดา้ นล่างเส้นหลงั ตวดั มว้ นหวั ลากปลายลงมา อา vk เขียนเหมือนตวั อ แต่เพิ่มเส้นหลงั เป็นรูปสระ า อีกหน่ึงเส้น โอ Gv เขียนเหมือนตวั อ แต่เพมิ่ เสน้ หนา้ เป็นรูปตวั เฟ้ื อง ร อีกหน่ึงเส้น ๑๓. กลุ่มท่ีคลา้ ยตวั i (ร) มีตวั V (ฮ) ร i ประกอบดว้ ยเสน้ ในแนวนอน ๓ เสน้ ปลายเส้นโคง้ เขา้ หากนั ปลายเส้นบน ดา้ นหลงั โคง้ ลง ปลายเสน้ ล่างดา้ นหนา้ ตวดั มว้ นหวั เลก็ นอ้ ย ฮ V เขียนเหมือนตวั ร แต่ปลายเส้นบนดา้ นหลงั โคง้ ข้ึนเลก็ นอ้ ย ต่อจากน้ี ใหผ้ ศู้ ึกษาลองฝึ กเขียนตวั อกั ษรที่เป็นพยญั ชนะตวั เตม็ โดยการลากเส้น ตวั อกั ษรท่ีไดจ้ ดั กลุ่มไวใ้ หแ้ ลว้ ดงั กล่าวขา้ งตน้ และผศู้ กึ ษาควรลองลากเส้นตวั อกั ษรในมุมต่าง ๆ ดูวา่ มุมไหนลากไดง้ ่ายและถนดั มือของตน กใ็ ชก้ ารลากเช่นน้นั เป็นหลกั กไ็ ด้ ~ ๒๕ ~ ~ 25 ~

ค่มู ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน ค่มู ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน แบบฝึ กเขยี นพยญั ชนะตวั เตม็ d =ก d .............................................................................................................................................................. d .............................................................................................................................................................. d .............................................................................................................................................................. d .............................................................................................................................................................. d .............................................................................................................................................................. - =ข - .............................................................................................................................................................. - .............................................................................................................................................................. - .............................................................................................................................................................. - .............................................................................................................................................................. - .............................................................................................................................................................. 8 =ค 8 .............................................................................................................................................................. 8 .............................................................................................................................................................. 8 .............................................................................................................................................................. 8 .............................................................................................................................................................. 8 .............................................................................................................................................................. S =ฆ S .............................................................................................................................................................. S .............................................................................................................................................................. ~ ๒๖ ~ ~ 26 ~

คมู่ ือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน S .............................................................................................................................................................. S .............................................................................................................................................................. S .............................................................................................................................................................. ' =ง ' .............................................................................................................................................................. ' .............................................................................................................................................................. ' .............................................................................................................................................................. ' .............................................................................................................................................................. ' .............................................................................................................................................................. 0 =จ 0 .............................................................................................................................................................. 0 .............................................................................................................................................................. 0 .............................................................................................................................................................. 0 .............................................................................................................................................................. 0 .............................................................................................................................................................. C =ฉ C .............................................................................................................................................................. C .............................................................................................................................................................. C .............................................................................................................................................................. C .............................................................................................................................................................. C .............................................................................................................................................................. = =ช = .............................................................................................................................................................. ~ ๒๗ ~ ~ 27 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน = .............................................................................................................................................................. = .............................................................................................................................................................. = .............................................................................................................................................................. = .............................................................................................................................................................. ฌ =ฌ ฌ .............................................................................................................................................................. ฌ .............................................................................................................................................................. ฌ .............................................................................................................................................................. ฌ .............................................................................................................................................................. ฌ .............................................................................................................................................................. แ =ญ แ .............................................................................................................................................................. แ .............................................................................................................................................................. แ .............................................................................................................................................................. แ .............................................................................................................................................................. แ .............................................................................................................................................................. ฏ =ฏ ฏ .............................................................................................................................................................. ฏ .............................................................................................................................................................. ฏ .............................................................................................................................................................. ฏ .............................................................................................................................................................. ฏ .............................................................................................................................................................. ~ ๒๘ ~ ~ 28 ~

คู่มอื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คูม่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน ฯ =ฐ ฯ .............................................................................................................................................................. ฯ .............................................................................................................................................................. ฯ .............................................................................................................................................................. ฯ .............................................................................................................................................................. ฯ .............................................................................................................................................................. ฐ =ฐ ฐ .............................................................................................................................................................. ฐ .............................................................................................................................................................. ฐ .............................................................................................................................................................. ฐ .............................................................................................................................................................. ฐ .............................................................................................................................................................. f =ฑ f .............................................................................................................................................................. f .............................................................................................................................................................. f .............................................................................................................................................................. f .............................................................................................................................................................. f .............................................................................................................................................................. < =ฒ < .............................................................................................................................................................. < .............................................................................................................................................................. < .............................................................................................................................................................. < .............................................................................................................................................................. ~ ๒๙ ~ ~ 29 ~

ค่มู ือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คูม่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน < .............................................................................................................................................................. I =ณ I .............................................................................................................................................................. I .............................................................................................................................................................. I .............................................................................................................................................................. I .............................................................................................................................................................. I .............................................................................................................................................................. 9 =ต 9 .............................................................................................................................................................. 9 .............................................................................................................................................................. 9 .............................................................................................................................................................. 9 .............................................................................................................................................................. 9 .............................................................................................................................................................. 5 =ถ 5 .............................................................................................................................................................. 5 .............................................................................................................................................................. 5 .............................................................................................................................................................. 5 .............................................................................................................................................................. 5 .............................................................................................................................................................. m =ท m .............................................................................................................................................................. m .............................................................................................................................................................. m .............................................................................................................................................................. ~ ๓๐ ~ ~ 30 ~

คมู่ ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คู่มือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน m .............................................................................................................................................................. m .............................................................................................................................................................. T =ธ T .............................................................................................................................................................. T .............................................................................................................................................................. T .............................................................................................................................................................. T .............................................................................................................................................................. T .............................................................................................................................................................. o =น o .............................................................................................................................................................. o .............................................................................................................................................................. o .............................................................................................................................................................. o .............................................................................................................................................................. o .............................................................................................................................................................. x =บ x .............................................................................................................................................................. x .............................................................................................................................................................. x .............................................................................................................................................................. x .............................................................................................................................................................. x .............................................................................................................................................................. x =ป x .............................................................................................................................................................. x .............................................................................................................................................................. ~ ๓๑ ~ ~ 31 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คูม่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน x .............................................................................................................................................................. x .............................................................................................................................................................. x .............................................................................................................................................................. z =ผ z .............................................................................................................................................................. z .............................................................................................................................................................. z .............................................................................................................................................................. z .............................................................................................................................................................. z .............................................................................................................................................................. / =ฝ / .............................................................................................................................................................. / .............................................................................................................................................................. / .............................................................................................................................................................. / .............................................................................................................................................................. / .............................................................................................................................................................. r =พ r .............................................................................................................................................................. r .............................................................................................................................................................. r .............................................................................................................................................................. r .............................................................................................................................................................. r .............................................................................................................................................................. ~ ๓๒ ~ ~ 32 ~

คู่มือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน a =ฟ a .............................................................................................................................................................. r .............................................................................................................................................................. r .............................................................................................................................................................. r .............................................................................................................................................................. r .............................................................................................................................................................. 4 =ภ 4 .............................................................................................................................................................. 4 .............................................................................................................................................................. 4 .............................................................................................................................................................. 4 .............................................................................................................................................................. 4 .............................................................................................................................................................. , =ม , .............................................................................................................................................................. , .............................................................................................................................................................. , .............................................................................................................................................................. , .............................................................................................................................................................. , .............................................................................................................................................................. p =ย p .............................................................................................................................................................. p .............................................................................................................................................................. p .............................................................................................................................................................. p .............................................................................................................................................................. ~ ๓๓ ~ ~ 33 ~

ค่มู อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน p .............................................................................................................................................................. i =ร i .............................................................................................................................................................. i .............................................................................................................................................................. i .............................................................................................................................................................. i .............................................................................................................................................................. i .............................................................................................................................................................. ] =ล ] .............................................................................................................................................................. ] .............................................................................................................................................................. ] .............................................................................................................................................................. ] .............................................................................................................................................................. ] .............................................................................................................................................................. ; =ว ; .............................................................................................................................................................. ; .............................................................................................................................................................. ; .............................................................................................................................................................. ; .............................................................................................................................................................. ; .............................................................................................................................................................. l =ส l .............................................................................................................................................................. l .............................................................................................................................................................. l .............................................................................................................................................................. ~ ๓๔ ~ ~ 34 ~

คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน l .............................................................................................................................................................. l .............................................................................................................................................................. s =ห s .............................................................................................................................................................. s .............................................................................................................................................................. s .............................................................................................................................................................. s .............................................................................................................................................................. s .............................................................................................................................................................. > =ฬ > .............................................................................................................................................................. > .............................................................................................................................................................. > .............................................................................................................................................................. > .............................................................................................................................................................. > .............................................................................................................................................................. v =อ v .............................................................................................................................................................. v .............................................................................................................................................................. v .............................................................................................................................................................. v .............................................................................................................................................................. v .............................................................................................................................................................. V =ฮ V .............................................................................................................................................................. V .............................................................................................................................................................. ~ ๓๕ ~ ~ 35 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน V .............................................................................................................................................................. V .............................................................................................................................................................. V .............................................................................................................................................................. 2 = อยฺ 2 .............................................................................................................................................................. 2 .............................................................................................................................................................. 2 .............................................................................................................................................................. 2 .............................................................................................................................................................. 2 .............................................................................................................................................................. 3 =ฤ 3 .............................................................................................................................................................. 3 .............................................................................................................................................................. 3 .............................................................................................................................................................. 3 .............................................................................................................................................................. 3 .............................................................................................................................................................. ~ ~36๓๖~~

คมู่ อื การอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน แบบฝึ กทบทวนความจา ๑. จงเติมพยญั ชนะท้งั ตวั อกั ษรไทยและอกั ษรธรรมอีสานในช่องวา่ งใหถ้ กู ตอ้ ง กค ง -S จชญ Cฌ ฏฑณ ฯ< ตทน 5T ~ ๓๗ ~ ~ 37 ~

ค่มู อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คู่มอื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน ปพม z4 ๒. พยญั ชนะขา้ งบนท้งั หมดน้นั เรียกวา่ พยญั ชนะอะไร และเหตุไรจึงเรียกเช่นน้นั ตอบ ๓. พยญั ชนะที่ไม่ไดเ้ กิดจากฐานเสียงเดียวกนั เรียกวา่ พยญั ชนะอะไร และจง ยกตวั อยา่ งมา ๕ ตวั อกั ษร เขียนลงในตารางใหถ้ กู ตอ้ ง ตอบ ย p ~ ๓๘ ~ ~ 38 ~

ค่มู อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ๔. รูปพยญั ชนะที่เพ่ิมเขา้ มาใหม่เพ่ือใหพ้ อกบั สาเนียงของชาวอีสานน้นั มีก่ีตวั และจง เขียนลงในตารางใหถ้ ูกตอ้ งครบทุกตวั ตอบ ด f ๕. พยญั ชนะหลกั ซ่ึงจดั เป็นพยญั ชนะตวั เตม็ สาหรับใชเ้ ขียนเป็นพยญั ชนะตน้ มีก่ี กลุ่ม จงยกตวั อยา่ งมากลุ่มละสองตวั ตอบ ~ ๓๙ ~ ~ 39 ~