Мұқағали т1

кеп томдык, толык, жинагы 1-ТОМ

ББК 84 К,аз 7-5 М 16 Казакстан Рсспубликасынын Мэлениет, аппарат MiiiicTip.iirifiiii багдарламасы бойынша шыгарылып отыр 2001—2002-жыл аралыгында басшган 4 томдыгы негЫиде шыгарылды m i-* * ТАЛДЫКОРРАН% ОРТАЛЫК.ТАНДЫРЫЛРАН ЮТАПХАНАЖУЙЕС! Макатаев Мукагали М 16 Шыгармаларыньщ толык, жинагы: Коп томдык- 2- басылым 1-том: 0лендер1 мен дастандары/ Кураст. Лашын Эз1мжанкызы, Оразакын Аскар. - Алматы: “Жалын баспасы” ЖШС, 2006. —320 бет. ISBN 9965-693-30-7 Буп томга акынныц 1949-жылдан 1966-жыпга дейшп кезенде жазган влендер1 мендастандарыжазылган кундершщрепменбершдс Сондай-ак жазылган уакыты белпаз жыр, дастандары апгаш енген жинактары бойынша топтастырылды. KiTan кепшийк окырманга арналып отыр. м ^408^05) - 06~ 0|- 2006 ББК 84 Каз 7-5 ISBN 9965-693-30-7-СГ.1) © “Жалын баспасы” Ж Ш С, 2006 ISBN 9965-693-29-3

АКЫННЫЦ КЫСКАША 0М1РБАЯНЫ Мукагалидын ата теп кыскаша былай тарайды: Албан - Сары - Суйеркул - Алжан - Сырымбет - Кангелд1 - Койбас пен Туке. Тукеден Райымбек туады. Ал Койбастан Менж1 - Дол! - Камысбай - Макатай - Сулеймен - Мукагали. Демек Мукагалидын 6-атасы Койбас - Райымбектщ эке а Тукемен 6ipre туган агайынды юсшер. Мукагалидын Токтарбай, Керпеш деген iHlnepi бар. Мукагалидан Жулдыз, Айбар атгы ею ул, Лэззэт, Майгул, Апма, Шолпан деген терт кыз туган. Немере, жиендер! ecin келедк Мукагалидыназан шакырып койгантолыкаты- Мухаметкали. “Пайгамбардын атын тугел айту балага ауыр болады” деп opi еркелепп, кыскартып Мукагалиатап кеткен. ШешеЫ Нагиманнын айтуы бойынша, 1931-жыпы 13-наурызда (куал1кте 9-акпан деп кате жазылган) Алматы облысы Нарынкол, Ka3ipri Райымбек ауданына карасты Карасаз ауылында туган. Ол кезде axed Сулеймен 1930-жылы уйымдаскан Энгелю атындагы колхоздын алгашкы терагасы едг 1941-жылы Отан согысы басталганда, ягни Мукагали 10 жаска келген кезде 'экса майдЬнга аттанып, Калининград майданында болтан сурапыл шайкаста 29 жасында ерлжпен каза табады. Уй iminin бар ауыртпалыгы баланын тунгышы Мукагалидын иыгына туст1. Сейт1п, балалык, окушылык кез1 кой багып, епн орып, кетпен шабумен етед1. Сол кездерде елен жаза бастайды. 1948-жылы ауыл орта мектебш узд1к6iTipin, Алматыга жогары оку орнына аттанып, зерекппн1н аркасында, еш киындыксыз Казак Мемлекетг1к Университетшщ филология фэкултеттне окуга тусед1. Б1рак орталыкка жакын аудандардын студенттер1не жатакхана бср1лмегенджтен, стипендиясы не тамагына, не пэтер акысына жетпей, асыраусыз калган уй iuiiniH ауыр турмысы окуын opi карай жапгастыра беругс мумюндж бермей, 6ip жылдан сон окуын тастап, Шибуг деп аталатын кернп ауылда ауылдык кенест1н хатшысы болып кызметке орналасады. 9 p i кызыл отау MeHrepyuiici, к1тапханашы да болады. Комсомол Myuieci opi жас кадр реттнде когамдык упт- насихатка, керкеменерпаздардын ойын-сауык жумыстарына белсене атсалысадь1. 1949-жылы “Советпк шекара\" газепнде exi олен1 жарык керсдг Сол ауылда мугал1м бойжетксн кыз Лашын да упт-насихат, ойын-сауык жумыстарында Мукагалига сс1пмд!

cepiKбсшады. “Козы Керпеш- Баян Супу” пиесасында Мукагали- Козы, Лашын - Баян ролш ойнап журт, 6ipiH 6ipi унэтады. Сонпп журит, 1949-жылдын коктсмище exeyi унленедт. Мукагали узшш калган окуын жалгастыруды армандайды. Лашын: “Кызмепм, жалакым бар, уй шине мен караймьш, сен алацсыз окуындыжалгастыр\",-деген кецесберш, Мукагалиeramiii рет Алматыга окуга атганады. 1950-жылы Шегтщдер институгы- ньщ HeMic тш фэкултетше Tycin, оны да турмыс жагдайына байланысты орта жсшдан тастауга мэжбур болады. Акын болам деген KiciзавдыжетебшгешдурысдсгенойменКазакМемлскепж Университетшщ зан фэкултетше окуга туседг 1952-жылы К-Аманжолов курастырган “Жастык жыры” а л ы жинакка елен- acpi М.0л1мбаев, Г.Кзйырбеков, БМэмбеговтермен 6ipre енедг 1954-жылы ауылга кайтып, езшщ туган жер1 Кдрасаздагы орта мектепке орыс тащ ен сабак берещ. Ауыл мекгебшдеп мугал1м- днш дипломы бар кадр алып, Мукагали жумыссыз калган сон, калага келш, 1957-жылы Алматыда Республикалык радиога диктор болып кызмет icreRfli. 1960-62-жылдары аудан орталыгы Нарынколда“Совегпк шекара” газетгндежауапты хатшыболады. 1962-жылы Алматы каласына коныс ауцарып, “Социалиста Казахстан” газетше эдеби кызметкер больт орналасады. Одан Жазушыпар одагында кенеспн, “Жулдыз” журналында поэзия бел1мшщ менгерушю кызметгерш аткарады. 1964-жылы “Ильич” ал ы туцгыш елевдер жинагы басылып шыгады, “Армысындар, достарым!” (1966), “Карлыгашым, келдщ бе?” (1967), “Мавр” (1969), У.Уитмен“Шеп жапыракгар” (1969), У.Шекспир “Сонеттер” (1970) жинактары жарык кергеннен кейш 1970-жылы Жазушыпар одагына мушелткке кабыдданады. Данге “Кударетп комедия” (1971), “Даригажурек” (1972) жинактары басылады. 1973-жылы Казахстан Жазушылар одагынын жолдамасымен Мэскеудеп М.Горький атындагы халыкаральщ эдебиет институтына окуга барады, “Аккулар уйкгаганда” (1974),“Шуагым менщ” (1975), “0м1рдастан\" (1976) атгы кггаптары жарык кердь 0м1ршщ сощы кез1ндеденсаульлы нашарлап, ауруханагажм Tycin журит, 1976-жылы 27-наурызда кайтыс болады. Б е й т Алматы iprecinneri Кенсай зиратында. Туган жер1 Кэрасазда enceni муражайы, Алматьща ез атында кен кеше бар. Алматыда жэне кепгеген eimi мекенде Мукагали атымен мсктсп, гимназиялар атапады. Жазушыпародагынын уздтк шыкканжас акындаргабершетш сыйлыгы Мукагали атында. Fасырлар тогысында Мукагали гасыракыны больттанылды. Казакстан Республикасьпп>щмемлекегпк сыйлыгъша ие болды. Лашын Эзшжанцызы ЭбдЫе Асанулы

КЫРМАН БАСЫНДА Кызу каркын, кенш шат, Шыгады жаркын дауыстар. Уштаскан кимыл кат-кабат, Еселенген екгпн бар. Булшык e rri бшектер, Енбек суйпш журектср. Жойкын куш удей туседй Шыккан сайын ашшы тер. Молотилка yfiipin, Terefli меруерт алтын дэн. Жал-жал астык уйш п, Кырманга керж берд1 сэн. Карт колхозшы Ес1мхан Колынан туспей Kyperi. Бойына енбек тым жаккан, Жаркырап жуз1 кулсдк Тау жактан кенет жел турып, Кыздырды енбек кызуын. Есекен де желшнш, Ушырып жатты кызылын. Загипа экпей асыгып, “Бол, болга” алды кеп елдь Арбата астык басылып, Мемлекетке де женелдт Шабытганып мен турмын Ерекеннщ касында. 0Mipre осы келт1рд1м Жырымды кырман басында. (Бул елец - бала Муцагалидыц 1949-жылы цазан айыныц З-i куш \"СоветтЫ шекара \" газетте жарияланган алгаищы елецг - О.А.)

КОЙ III Ы БАЛА ЭК1ТАЙ Алгыр, ежет Экггай, 03i калап кой баккан. Козысын коргап аялай, Лагын жарга ойнаткан. Жайлауда болды Экггай, CeMipTin койын GipHeme ай. Шищенщ ыстык кунице, Мал бабын тапты жалыкпай. Жайлаудан кайтты Экггай, Куз болды енд1 тун узап. Кузетш койын уйктамай, Bepire бермей 6ip лак. Кыс болсын мешй Эк1тай, Мэпелеп койын багады. в м 1рден окып кажымай, Малыныц бабын табады. 24-чазан, 1949 ж. \"СоветтЫ шекара \" газет!. Б¥ЛТ о-нускр) Тунгиык, тупс1з кок аспан Жайымен гана жатыр сулк. Керуендей адаскан Келед1 жылжып 6ip топ булт. Дауылдьщ кулы кошкыл булт KeMecxi торга байланып, Бойында куип етпей былк, Барады кайда айдалып? Бултты кенет буды ашу, Долдана дауыл сыпырды. Кек бет1 болды уда-шу, Найзагай огы атылды. Тэкэппэр, долы тынды жел, Булт OKcifli enipen. Карык болды кара жер, Кайгылы жасын твпп ед. Кенет дауыл сап етп, Кайтадан мшш калпына. Бултты айдап экетп Бурылтгырмай артына! 3.1У.1949ж.

Ж УРЕПМ Кейде суык, кейде жылы, Кейде тэтп лэззэт т ш . Кейде бейне кещ л нуры, Кейде махаббат енген гуль Сургылт дуние тецЫнен, Сустана коркып жиренген. Такуа Tipnimix непзшен, 0ш пейтш енер уйренген. Журепм менщ ж у йткт жузген, Долы мухит кемесь Шабыт туып шаттык жузден, Келешек eMip елесй Ж урепм менщ - дэл соккан Уакыты вм1рдщ, Талабыма нур жаккан Куанышы кещлдш. Журепм менщ - жанган от, Жылуы б1тпей сенбейтш. Журепм MeHiH - ушкан ок, Тастауга кагып кенбейтш. Кейде мунлы, кейде шат, Ж урепм мен1н кат-кабат. Аяулысы сол журектщ - Лэззэтп махаббат. 1.1Х. 1949 ж. МУЗДАМА, Ж Ы Л Ы Ж УРЕП М Дэрменаз, ойсыз шарк урып, Калганша катып кайгыга. Дариям б т п , тартылып, KipreHiue ашм койнына. Муздама, жылы журепм, Сенгенше сэулен б1ржола. 0л1мнщ салып жугенш Болганша табыт ку мола! и х . 1949 ж.. Шибут. 9

ДОСЫМА! Камыгып кецш саргайды, Аласура 6ip журек. 0Mip элде алдайды, Кез жетпейди юм бшед!.. Сонау 6ip бала шагымда. Кол устасып ескен ем. 0м1рдщ рахат тацын да, Сешмен 6ipre кешкен ем. Сурапыл согыс 6ipaicra, Амалсыздан айырды. Ауыр жагдай шыдатпай, Дос журегш кайырды. Согыс бггп. Жанарды OMip, Журектщ xipi жуылды. Апып-ушып достык кенш, Табысар кун туылды. Кайда менщ тэту досым, Керкелж, бермен келий! 1зп достык сыры болсын, Армапьщды айта 6epiui!.. Келш1, досым, келин бермен! Еске TycciH балалык! Асыр салып журген жермен, Адаскан кущи табалык. ©лденеге жабыгамын, Адаскан достык сырын айтып. Ойымнан неге жаныламын, ©ткен OMip келмес кайтып. Суыскалы достык журек, Талай жылдар болды Mine. Ушканша ол кайта тулеп, Kyni шыгар жана дуние. 3.IX.I949 ж., Шибут. ЖАСЫМА, К0Ц1Л! (1-нусца) Жасыма, кежл, жасыма! Бакытка басыц кенелер! CepiK боп киял касьща, Жулде алып, ж уйткт женелер! 10

Бижке ушып шынга орле; Кек бетш жузш, калыкта; Кез сапып келер кундерге, Хабаршы болгын халыкка. Жасыма, кешл, жасыма, Сез1м1н 6ip кун оянар. 0м1рдщ гауьар тасына, KipmiKci3 денен боялар. Kapi тарих долданып, Тербесе eMip 6ecirin. Ашасьщ сен д е колга алып, Жана дуние eciriH. 3.IX. 1949 ж. ЖАСЫМА, К0Ц1Л! (Н-нусца) Жасыма, кецш м , жасыма! 1здегш, саган не керек? 0 р гулдщ конган басына Сеюлденбе кебелек. Капаланба, кайгырма! Б1ткен жок эл1 6eciriH. Болашагьщ алдында, ГИскен жок ani Heci6iH. 3.IX. 1949 ж. КУЗГ1 КЕШ ТЕ TonipeKKe турмын карап, Дымкыл сызды кузп кеште. Кун батарда кызыл жолак 0 р нэрсе экеп Tycipfli еске. Куздщ салкын куш батты, Курен тарггы жер бстз, Тауларда еркеш булттар жатгы Кудды кыстын келбстч. Сол бултгардын ызгарынан, TycinTi тауга жука кар. Таудын шынырау куздарынан, Соккандай боп тур зэрл1 ызгар.

Кузп кеште 6ipa3 турып, Еске алдым суйген жарымды. CypeTi келш, суйкпод кылык Тербед! узак жанымды. 4.IX.1949 ж., Шибут. YMIT Тунек туннщ iminae, Кез ушында алыстан, Элде ой, элде туЫмде, Тек 6ip сэуле таныскан. Ол сэулеге узак карал, Кимадым тастап кетуге. Алып ушып жтер-талап, ¥ мтылдым мен де жетуге. Устатар емес ол сэуле, Келемin куып, жетпед1м. Болмаса и л боска эуре, Талпына ж1гер еткешм. Ол сэуле - умгг шырагы, Талайлар куып жыгылган. Жай тауып калай турады, ¥ штастпай оган шыбын жан. I I-I2 .I X .I 9 4 9 . Шибут. АРМАНЫМ! Кез салдым eMip теренше, Кулашым жетсе дуние келемше. Элпештеп меж ecipreH - ¥лы Отан, Жарасам сол Отаннын керепне. Отан суйпш ешмнщ 1зп салтын, Олем бшген эйгш совет халкын. Даркан куш, кайнар булак б ш м шыккан, Мадакгасам ¥ лы Отан ешпес данкын. ¥ лы куш кимылдауда узак жолда, Атой сап адал енбек он мен солда. Коммунизм жолына сапар шепп, Ершбей енбек етсем мен де сонда. 12

Арманым киял емес даурыккан кур- Лешрген елен емес, eTipiK жыр. Журектен комсомолдык тунып шыккан, К етл д е кептен журген бул - шындык сыр. I2.IX.I949 ж.. Шибут. АК ГУЛ Жаз болды. Кер1ктенд1 кулпырып жер, Оранып кек керпеге бар ещрлер. Тесшде жер ананын толыксиды, Сансыз кеп, сэры, жасыл eciMfliicrep. Атканда тан бозарып алтын арай, Аралап eciMfliieri журд1м талай. Ашыгы суттен аппак жалгыз туп гул, Алдымнан болды пайда апдекалай. Ак гулд1 кызыктым да алдым жулып, Орнатгым уйге экелш орнын курып. Бейне 6ip кунэЫз зат кул1мдейд1, Тургандай журелмнщ сырын угып. Караймын ак гушме кунде-кунде, Керкшен айырылып Kerri мулде. Ак гул1м саргыш тартып сала берд1, Мунайып, назаланад элдеюмге. 17. IX. 1949 ж., Шибут ТАУДА Шогыр тас, кулама куз тонin турган, Карагай басын и т тагзым кылган. Бар л р ш Ы к койнына паналаган, Алып дене куралган узак жылдан. Мулпген ну орманы сынсып жатты, Долы 63eHi долдана жылап акты. Суык соккан самалга шын жартастар, Кере тесеп кеудесш аймалаггы. Жотада аркар жорткан, елж ойнап. Кара тас бгтпегендей мэнп ойлап. Канатын кесе cinTen кустар да жур, Тамаша табигатгын тойын тойлап. 13

Алып жота, аскар шын, улы кеуде, Кез наберд1м келбеген кербез белге. Тауда турып тамаша сырын угып. Бет суйпзд1м азырак самал желге. I7.IX.I949 ж.. Шибут. 0М1РГЕ СЕРТ! Келд1м, eMip, койыны нды аш, енежн, Ашты-тэтп там агы ннан ебешн. Тартылмаган талабымды куат кып, Сокпагьщмен мен де алысып керейш. Кврген кушм егерде каран болса, Оган менщ жетпесе бойда куинм. Кан орнына журекке кайгы толса, Жас жанымды киямын соныц ymin! Жас жанымды бере алмаспын бекерге, Арпалысып азабынды алармын. Жер бетшде жаксы TipiuuiiK етерге, 0з1ме лайык бакытымды табармын. Бакыт 1здеп сонгы сэулем свнгенше, Азабьщмен аянбай-ак алысам! Сен1н туртк1 кундерще квнгенше, Mauri дымкыл тесепммен табысам! 17IX. 1949 ж., Шибут. ЖАР ECIHE! Киял - куш, ашу - батыр, акыл - шабан, Аймалап адал журек тенген саган. Терт бурышын тежректщ шарласам да, Сендей жар жанга жайлы кайдан табам? Жас журек ез жубайын таппады ма? Адамдык ардан тайып аттады ма? Косылган куанышты кос журектщ, Сагаты 6ipre согып жатпады ма? Сенсщ - кун: тек мен ушш нурын шашкан, CenciH - сусын: кеюрек шелш баскан. Сенсщ - бакыт: мешмен душарласкан, Сенсщ - жар: журепмнщ сырын ашкан. 14

Мумкш, ертен айырылар кундер болар, Махаббатгы журепм дертке толар. Уштасарга дэрмен жок, ею журек BipiH 6 ipi шырылдап сырттан шолар. “Жарым кайда калды?” - деп ансармын мен, Bip секунд кетпессщ кеншмнен. Тусте Kepin Typinai жалт eTKi3in, Махаббатьщ дерене болармын жем. Саргайарсын сен даты м е т ойласан, Ойламасан, атымды умытарсын, MyMKiH, с у й т к е т л щ баска 6ip жан, Маган деген журеюп суытарсын. Bipax олай етпессщ, адалым ен, Журегщ - от, дария - акылын кен. Аузынан Tipi болсам ажал илрюн, Табармын жер мен Keicri алса да сен. Сагынарсьщ сэулем деп, журепм деп, Зарыгарсьщ махаббат уытын жеп, Шын махаббат neci болсан егер, Ет журегщ елж4реп ертенер тек. Осы бетш дэптердщ сонда сен аш! Кара кезден буршактай т е п л а н жас! Таза шыккан журектен ejieiUMAi, “Алтыным!” - деп, аймалап бауырына бас! 23.IX.I949 ж. TYC (Елее) Кара жолмен келе жатып, Кездеспм ecKi досыма. Сез айтпак боп аз токтатып, EHTire жетпм касына. EcKi досым жорга Minin, Жортып к е та барады. Киястана K03i ку л т. Тек кана 6ip карады. IpixKeH жок атгын басын, Ж е н те кетт1 карамай. Колына алып тапаншасын, Журелмд! атты жарапай. 15

1леспре шанына, - Киялымды турмын карап. Дак салып кегп-ау жаныма, Журекп махаббат уы жалап. Kerri!..K erri!.. Бурылмай, Еш нэрсе мрмей ойына! Журепм муз боп жылынбай, Кала берд1м жайыма. Кез жасымды жанбыр eTin, Кара жолдын шанын бастым. Журепид! зар ещретш, Жолга гана сырымды аштым. Артымнан кенет келш ж етт, “Осынша неге киналдын?” - деп, Кара кез1н мелд1ретт, Муная ол да карады тек. Жол бойында ару калкам, Отырды ак жамылып. Мойнына сонда колымды артам, Жогалган досым табылып. Калкамнын кенет алдына, СуйвД1м Hin басымды. Кез1мнен суйin алды да, Кеншмен суртп жасымды. Бойымды шарпып 6ip жылу, Аймалап !здеп тапкандай. Кесшген кезден ащы су, Досыма мунын шаккандай. Солгын гана сузшед1, BeTiMfli сипап колымен. Кудер1м калай уз1пед1, 0 те ыстык ед1м онымен! Досыма келш колын созад, Тосыннан болган бегде куш. KiM бшед1? Неткен гажап! Тан алдында кер!нген туе! 26. IX. 1949 ж.. Шибут

Б ¥Л КАЛАЙ?! (1-нусца) ¥дайы болды ею тун Тесекте тыныш жатпаймын. Элекке салып апдеюм, Мужылып бггкен затгаймын. Ьпнсе кез1м уйкыга, Келед1 жетш бегде жан. У нш п карап сыйкына, “KiM екен?” - деп танданам. Карасам байкап жуыкгап, Журектщ сенген жупдызы. Жарымнан меш суытпак, KepiHin бей не кырмызы. Кулшына 6ipaK кушак жайып, TyciHriH журек семгенш! Сэулен ceHin, нурын тайып, Буп калай енд1 келгешн?! 27.IX. 1949 ж. Б ¥Л КАЛАЙ?! (И-нусца) Удайы болды ею тун, Тесекте тыныш жатпаймын. Элекке салып элдеюм, Мужипп б1ткен затгаймын. 1пшсе кез1м уйкыга, Келед1жетш бегде жан. Увдйп карап сыйкына, KiM екен деп танданам! Карасам байкап жуыкгап, Журектщ сенген жулдызы. ф ЛХу - - э З Суйгешмнен суытпак, KepiHin бейне кырмызы. Каралы кенш м кем!рден, Махаббат елген сен уцпн, Болганда умыт кешлден, • Буп калай енд! 27.IX.I949 ж., и) . ТАЛДЫКОРРАН КАЛАПЫК ^ггсРГ А пы к Ь К1ТАПХАНА

ЭКЕ АМАНАТЫ (Еске any) Атганарда алые жолга, Тапсырды экем аманатын. Серт eTin мен де алдым колга, Экемнщ берген асыл затын. Сустандырган суык леб1, Сотые жылы, кыстын Ke3i. Экемнщ сонда аймалап меж, Аманат еткен мынау ед ce3i: ‘Тында, балам! Тывда, кушм! Болуга жара колканат. Kopi апан, сэби ш щ - Барлыгы сатан аманат! Мен де сен1н он жасьщда, Атадан жепм калганмын. Аса акылды болмасам да, Аманатын алганмын! Санамда с щ т сакталып, Экенщ co3i елмеген. Болтанша кашан акталып. Туратын бел боп колденен. Таппын OMip шьщына, Жет1п те, мумюн, капарсын! Ананнын ауыр мунына, CepriTKim себеп боларсын! Сен - жас буын, жана тал, Гул1н де ecin шашырар. Сарылып окып 6uiiM ал, Сенгенше сэулен асырар”, - Деп жан экем аттанып, Kerri кайта айналмай. Тек сол ce3i жаттапып, Журепмде калтандай. 27.IX. 1949 ж.. Нарынцол

АУЫРМАЙ ЖАНЫМ КИНАЛДЫ! (1-нусца) Ауырмай жаным киналды, Ауыткып журек орнынан. Уайым коршап меж алды, Ж1гер1м жасып болды нан. Болса да жуйрж ой ушкыр, 0з1ме ез1м жакпадым. ©MipiMe жол нускар. Акылшы адам таппадым! Бакытты TipminiK eMipre, Басылмас менщ кумарым! Алыскан коп ой кеншде, KiM бшед немен тынарын, Журекте - сэуле, ойда - шам, Жарыгы шыкпай imiMHeH. Ауырмай жаным киналам, Жадына сактар тусшген. 2.Х. 1949 ж., Нарынцол. АУЫРМАЙ Ж АНЫМ КИНАЛДЫ! (П-нусца) Ауырмай жаным киналды, Ауыткып журек орнынан. Уайым коршап м е т алды, Ж1гер1м жасып болды нан. Бакытсыз сорлы болдым да, ©м|'рдщ кеигпм батпагын. - - Адаспа, калкам, жол мунда, Деп айтар адам таппадым. Журекте - сэуле, ойда - шам, Шыкпады iurreH жарыгы. Ауырмай жаным киналам, Кецмщщ ертеп жалыны. 2.Х.1949 ж., Нарынцод.

0M IP ТОЛКЫНЫ (Элегия) Жаралып жана шннде-ана, Жай гана жаттым жансыз 6ip жалкык. Жалкыкта сэуле юшкентай гана, Ж у л р т журген бетшде калкып. Tipurrri сэуле, 6ipiicri жалкык, Бейне 6ip сурет жасалды адам. Жайлы 6ip жылу cyperri шарпып. Кимылдап кенет жан 6iiri оган. Жан 6irin жалкык жатпады тары, Курсагын ана ауырта тарпып. 03repin кенет табигат заны, Мен болып шыктым сондагы жалкык. Емеспш жалкык, адаммын ендк Кумарым к у ц т жалганга жарык. Тэуекел erin газиз жан кендк Жатса да жалган жалыны шалып. Ом1рдщ толкыны тэкэппэр тулап, Аялдап артгы емес-ау кутер. Журектщ канын купил урлап, TipuiiniK дэмш таусып та бпер. Асаудай тулап умтылып алга, Барады OMip жетшзбей желге. Апарар сеш амалын бар ма, Уйкгайтын мэщт 6ip дымкыл жсрге. Болса да 6ip кун кымбат кой жарык, Bipaicra 6iTep TipuiLniK дэмь Дымкыл жер сонда баурына алып, Оятпас ceni элдилеп мэцгь Болдым мен адам баягы жалкык Bip куш ажал желкеме мшер. Оган дейш OMipre кумарым артып, 1здеймш мен де куш-куат, жюер! Толкынында ом1рдщ, Голtana ойлап агамын. ТуйiHiii шешпей кош'лдщ, Керге неге барамын?! 6-7.X.1949 ж.. Шибут. 20

СОЦГЫ CAFATTA (Элегия) (I-нусца) Tarri ем1рдщ тамаша кимас куш, Токтата алмас ажалдьщ уын тыйып! Согар сонгы сагаттын аяулы уш, Кез алдына елестер 6ip тунгиык. Жасарымды канша жыл бшмеймш мен, TyciHeM 6ipaK жалганнан етер1мдь Аянышты ун шыгып журепмнен, Кез жумып мэнп уйкыга кстер1мдь Ажал келш ел1ммен арандатар, УнЫз, тшшз жанталас халге сапып. КунэЫз кез жаутандап карап жатар, Кен; жарык TipminiKKe кумарланып. Кысылармын киналып, дем1м 6iTin, Tin курмелер акыргы сезге келмей. Сонда меш суык кор алар к у тт. Иненщ де кезшдей сэуле бермей. Жатканымда 6ixeriH сагат санап, Кош айтуга достарым мумкш келер. Коркынышты кезбенен сонда карап, Мэнп уйктауга калгыган меш керер. Кия алмай Tipuiiniicri жатканда елмей, Мумкш, турар достарым меш багып. Коштасарга б1ракта т ш м келмей. Бас изермш, ен сонгы иек кагып... Жылу кет1п журектен, токтар каным, Кисаярмын ел1мнщ куш жетш. Шырылдап кекке ушар менщ жаным, Аяусыз сум ажалдьщ ызгары eTin. Жасай 6inren журепм еле бшген, “©лмеймш”, - деп айта алман кеншменен. BipaK олер алдында етю р тшмен, Кош айтыссам TipuiiniK екфмбнен. Т эта ом1рдщ тамаша кимас куш. Токтата алмас ажалдьщ уын тыйып. Согып сонгы сагаттын аяулы уш. Кез алдына елестер 6ip тунгиык. 7.IX.I94? ж.. ШиОут.

СОНГЫ CAFATTA (U-нуща) Tarri емйрдщ тамаша кимас куш, Токтата алмас ажалдьщ уын тыйып. Согар сонгы сагаттын аяулы уш Кез алдьща елестер 6ip тунгиык. Жасарымды канша жыл бшмеймш мен, TyciHeMiH ем1рден етер1мдь Аянышты ун шыгып журепмнен, Мэнп уйкыга туншыгып кетер1мдг Ажал Kenin ел1ммен арандатар, YHci3, iinci3 жанталас халге салып Кунэаз кез жаутандап карап жатар, Аяулы тзршшкке кумарланып. Жатканымда бгтетш сагат санап, Коштасуга достарым мумкш келер. Коркынышты кезбенен сонда карап, Mauri уйктауга калгыган меш керер. Кия алмай Tipiumiicri жатканда елмей, Мумк1н, турар достарым Meni багып. Коштасуга дэрмен жок, liriiM келмей, Бас иермш ен сонгы иек кагып. Акырында тынармын, бгтер дем!м, Жаркыраган жулдызым сенер менщ. Тон im i^ae муздаган кайран тэшм, Бетдузд1гщ бес Merip болар кебш. 7Л. 1949 ж.. Шибут. ТУНГ1 ТАБИГАТ (Лирика) 1шрде турмын карап ойга калып, T o n i киял тулайды журек жарып. Уйктаган бар табигат майда леб1, Аймалап етш жатты 6erri шалып. Ай калкып, тунык кекте жулдыз да тур, Тау калгып сактагандай купия сыр. Шибутгын езежмен унш косып, Келед1 журепме 6ip тэтп жыр. Тып-тыныш бар табигат демш алып, Т эгп 6ip уйкыга енд1 тесек салып. 22

Эзеш кос Шибуттын баяу гана, Жалыгып ун шыгарад талып-талып. Толассыз соккан самал салкын леппен, ©зеурей о л т-еш ш cynai бетген. Тамаша туннщ тыныш табигаты, EpiKci3 журуще эуес еткен. Элдилеп тун 6eciri тербетшген, Уйкыныц нуры агып келбетшен. Калгытып адам мен ан, тау мен тасты, Купия сыр аштырмай жер бетшен. Балбул жанып сан жулдыз, жымын кагып, Тун KepneciH куатгап турды багып. Жалыкты ма, kim билли, кейб1р жулдыз, Бес минуттык i3 тастап Kerri агып. Ай да батты, акыргы иек какты. Рас тун карангылык ешн жапты. Кос Шибуттын не болды езенше? Дамылсыз зар eiiipen жылап жатгы. Тан атуга таянып турйщ| тун, Естшед1 уйкыдан оянган ун. Кулан иек тан атып алтын арай, Шыга келд| жарк стш, шашырап кун. 8.x.1949 ж.. Шибут. 03IM YIIIIH Жылату квп, кен(лд1 жубату жок, Калай журсен куйесщ, 6api 6ip от. Лаулап жанган арманнын ушкынынан, Журепмде тутанып жайнады шок. Талаптанам OMipain нурын Kepin, “Кумэжлз” келешекке адал ceHin. ©MipiMfli ойланумен етюзермш, Амап не, журек ryni калса ceMin! Адам боп дуниеде жаратылдым, Мылкау емен надан боп калатугын. Тапабым зор, журекте шырагым бар, вм1рден ез улесш алатугын. Bipey айтад: “Ардакты боламын”, - деп, Эр адамнын озшше максаты коп. 0piHe ©Mip ннркш юм шыгарын, Дамылсыз миды кажып ойланам тек. 23

03iM ушш от жагып, ез1м куйем, 0 з iciMfli езгеден артык суйем. Ой топас, санам керен болса егер, Элекке сап журеюз неге тием? 0з1м уиян OMipre келгенмш мен, Хабар кутем келешек ум тм нен. Мен де адам, мен!н де сез1м1м бар. Жат алдында жабыркар кай жер1м кем? 0з1м уипн жылаймын, кулемin де, 0з1м ушш шатганып журемш де. 0з1м ушш Tipuiuite оты с е н т, Суык керпе iiume KipeMiH де. Дерт суын сылкып жуткан мешкей iuiiM, Жиналмай быт-шыт болган бойда куилм. 0 з тэшм ез колымда, ез журепм, Не етсем де жарайды ез1м уопн. I0.X.I949 ж.. Шибут. ДОСЫ М А ХАТ (Журек жайы) Уай, eMip! Керсеткенщ осы ма? Тыйым сапшы кездщ мына жасына! Miнажат кып кун-тун демей зарласам, Бакыт кусы келер ме екен касыма? Тында, досым! Тында журек жумбагын, Мунлы досты есще ала тындагын. Мына ом1рдш туйыгына туншыгып, Кайгылану, жабыгудан тынбадым. EciHe алшы кешеп еткен кундердь Жасырынбак ойнап журген тундердг Сол балалык бакытымнан арылтып, Ауыр арман Meni басып улгердг Ауыр арман жел1 гулеп, азынап, Ак кагазга арыз болып жазылад. Кайгыланып, капаменеи кан жуткан, Жас журектщ сырын уккын азырак. Мен бакытсыз, eMipiM туман, карангы, Сэуле орнына кайгы басты санамды. 03in керген каареттш канжары, Карс айырып кешрекке кадалды. 24

03-e3iMHen жара салдым жаныма, Бигге етюзбей жас журектщ шамына. Шырмауынан шыга алмай турмыстын, Кенд)м, м1не, табигаттын занына. Акыл айтар 6ip адамды таппадым, Жапынсам да eiu6ip жанга жакпадым. Эл1 бастан кугын керш ем1рден, Кенйймд1 кор ш ш де сактадым. YmItIm зор, максатыма жетермш, Мундай кущи мен де умытып кетермш. Мумкщ, eMip кугынынан кутылмай, Мэщт баки жылауменен егермш. Сен окисын, бакыттысын сондыктан, Оку деген - маган болды ещп тан. Баянсыз 6ip т1ршш1кке алданып, Буп ем!рден мешеу калган мен 6ip жан. Бакыттысын, nicep ceniii жемгсщ, KerepeciH енбек eTin ел yiuin. Сен1н сондай окушылык oMipiii, ©те кымбат, тэтп киял мен уннн. Иэ, мен де сен сиякты ескен ем. Tin тушнщ мектепке окып шешкен ем. Менде де умгг бар сиякты, б1ракта Дэл Ka3ipri eMipiMHeH сескенем. Оку десем, ет-журепм кап жылап, Еазиз басым мен-зен болып кайгырад. Дел-сал болтан ж1гер1мд1 жетектеп, Киял кусы алып-ушып кангырад. Суйем мен де т1ршипктщ дэм-тузын, Деп тшеймш: “Бар OMipiM болса узын!” Арман етед жас журепм шырылдап, Керсем-ау деп бакытгы OMip жулдызын. Тусш, досым! Шермендсцнщ зар унш, Сыртка шыкпай, tarn вртеген жалыным. Сонау алые шынырауда - 6ip сэуле, Сол сэуленщ кутш турмын жарыгын. Достым, мен1 неге болса кещп де, Талай-талай “тамаша” кун кврд1 де. Аскактаган арманына жетпесе, МезгЫ жок жас журеп сещй де. (Жас ж1гер1м, жасымашы болып дал), Егер ертен алса меш сум ажал. Шын дос болсан, Ka6ipiMe сонда кеп: - Ерте евнген бауырым! - деп ссще ал! 1949 ж., Шибут. 25

ЖАПАНДА ЖАЛГЫЗ ЖАС ЕМЕН (Кансон) Жапанда жалгыз жас емен, Келед1 ecin жанадан. Тербелш баяу желменен, ©тюзген кун1н санаган. Емен жалгыз api жас, Кущнз-тун дауыл урады. Сондада мойып, кажымас, Кдлпынша карап турады. Жапанда жалгыз жас емен, Тургандай бейне кушнш. Жабьпсгы екен ол неден?.. Мунаяд басы ишп. Жапанда жалгыз жас емен, Табылар cepiK касына! Жанарып 6ipre кунменен, 0 с е бер толып, жасыма! 10.Х. 1949 ж.. Шибут. Ж У РЕ К К Е НЭ31К Т1Л Б1ТТ1 Шыр eTin шыгып анадан, 1нгэлап 6ipa3 жаггым тек. Кеилкпей анам меш алган: “Бакытты бол, жаным!”, - деп, Кос булак агып тесшен, Аузыма келд1 тэтп сут. Сол cyTTi eMin ecin ем, Жетектеп бакыт, зор ум1т. Эл1ппе окып “а”, “б” - деп, Тушнш шешт1м тш1мнщ. Сэби журек лупшдеп, Сагаты сокты 61л1мн1ц. Eniicren шатгык заманга, Мектепте окып ер жетпм. Еркелеткен заманда, Ерк1ммен жырлай бермекпш. Он сепзге толды жасым, Болдым мен де комсомол. Бакытка неге апармасын. ¥лы Ленин салган жол. 26

Бакытгыц бшк аскарына, ¥ лы Ленин бастап барады. Жазылып eMip дастанына, вш пейтш орын алады. Туганда алгаш анадан, Келешек бакыт кун кутп. Шеишлш сейлеп жацадан, Журекке нэзж ттл 6irri. Журектен шыккан тунык жыр - Бурипктенген жана гул. Туйдектеп талай шындык сыр, Жлатгыкпак эл1 нэзж тш. U.X. 1949 ж.. Шибут. КИЯЛЫМ Meiupey тун калгытады койнына ала, Мелшмп мен отырмын жалгыз гана. Купил журепммен сырласамын, Ойланып келешекке кумарлана. Отыр ем сан алуан ойга калып, Кылышын киялымнын кылга жанып. Кенеттен киял кусы журепмнен Самгады элдекайда канат кагып. Шарыктап Kerri самгап кен жиьанга, Карсы алып сэлем берд! нурлы танга. Сыр экелер ем1рден тек езш е, Сезд1рмей менен белек Tipi жанга. Тек багынган ем фдш аныгына, Журектщ жыр кайнаткан жалынына. ¥шады, ушады ол, желпшедй Куаныш, сэби журек зарын уга. Киялым зор оакытка талпындырган, Киялым келешекке кулаш урган. Ойлансам калам алып, кагаз ашып, “Кел! Кел!” - деп, жетектеуге даяр турган. Киялым ж урелмнщ iiueriH шерткен, Киялым куткарушы ауыр дерттен. Сэулесш зор yMiiTiH жылтыратып, Кещпдщ KipiH жуып, музыи ерт<ен. Киялым, какшы канат, ушшы самгап, 6м1рд1ц ен асылын алшы тандап! Киялым! Жок нэрсеге эуес е т т , Ж удетт жас журекп кетпенн алдап! 13-15.Х. 1949 ж.. Нарынцол. 27

ЖАС ЖУРЕК 0Mip деп, Tipiulnik деп, келешек деп, Согады элсш-эл1 к ап ы улпшдеп. Жаралып жас журектщ толкынынан, Ecefli бетт1 аймалап нэз1к леп. Жас журек, асыкпагын, жш сокпа, 9м1рдщ тайгагында тургам жок па? Авдаусыз аягымды туртш калып, Лаулаган ерт жалыны тушрме отка. Жас журек, бакыт 1здеп улы ем1рден, TipiuiniK туртк1сше кене бшген. Аяулы жас ем1рдщ ен кымбатгы, Алтынды умытылмае сагаты - сен! Жас журек, сейле сен де, тшщ шыкты, Жас талап с е т и купил сырынды укты. Тур, кане, тесегщнен, сэби журек, Тур енд1 бетщ баскан шымылдыкгы! I5.X.1949 ж.. Нарынцол. M EHI ОЯТКАН... Жатыр ед1м маужырап кеше гана, М етрбанды койнында Kspi ана. Шомылып тэтп уйкыда кезд1 жумып, Хабарсыз еш нэрседен сэби бала. Кенет ана койнынан меш алган, (KiM екен!н 63iM де бшмей калгам). “Оян, сэулем, уйкыннан, сершлпн!” - деп, Сонда мен1 суйген жар ойга салган. Мен1 ояткан уйкыдан —суйген жарым, TipiumriM, бакытым, шыбын жаным. Жол нускап 6ipa3 жерге аз да болса, Аймалап айтгы маган акылдарын. Меш ояткан уйкыдан - сол суйген жар, Ол уйретп адамдык, уят пен ар. Ce3iMiMfli серпштш маган айткан, CepiriMHiH б1рнеше сездер1 бар. 15.Х.1949 ж.. НарышфЛ-

САБЫР ЕТ, ДО С Ы М , АЗЫ РАК! Налыма, досым, налыма! Неге жузщ солгын тартгы? Тженек Kipin жанына, Жас журек-досым жылап жатгы. Шырылдап шыгып шыныраудан, Тартымсыз, элЫз, нэзж ун. Тапсырардай ажалга жан, Ынырсып турды куш-тун. Кейде ектем, кейде солгын, Кейде судай тасыган. Кайран досым, елер болдын, Элденеден шошыган. Сия етш канын жас журектщ, Кагазга xaniM жазылад. KenKcui солар KOKipcKTin, Сабыр ет, досым, азырак! I6.X.1949 ж.. Нарынцгя. ТУЦГЫШЫМ (Б\\рщш1 ж арыща шыщан олецш учпн) ...Не болар екем, япырай! Кызбысын элде улмысын? Болмады тыныш кешл жай, Туганша кашан тунгышым. Бебеулеп узак толгаттым, Киналдым, кайтем, туа алмай. Жаныммен элек боп жаттым, Ж урепм к у л т куанбай. Шыр е лп кенет тунгышым Ашты дуние eciriH. Сайраган сэби жыл кусым, 1нгэлап 1здейд1 нешбш. Тунгышым, ер жет, канаттан, ©Mipre жаца сый экел! Как канатгы, талапгап! Не болса да тэуекел! 16.Х. 1949 ж.. Нарынцол. 29

КУЗГ1 ТАЦ Сары тун, айлы аспан, суык ызгар, Шык турган жер бетшде дымкыл сыз бар. Суык соккан самалдан сэл сескешп, Тоцазып, TiTipKeHin денен муздар. Typinin тун Kepneci койнын ашкан, 0лемд1 маужыратып уйкы баскан. КуЗДЩ Сары ТушНЩ СуЫГЫ 0Т1П, Мынк етпей мантебеттер куты кашкан. Тым-тырыс. Жулдыз бенен тек кекте ай, Олар да тел\\нруден жалыккандай. Турсан егер кузетте мшдетп боп, Дер едщ: “Мына туннщ узагын-ай!” Кез1м ед Нарынколга баратугын, Т этп уйкыдан амалсыз жана турдым. Сескешп кузп туннщ суыгынан, Телм1ре кут1п тур ем тан атуын. Шыгыс жактан бозалан 6epin ipeH, Баяу гана туршш кара кшем. CiMipnen, 6ipTe-6ipTe кетерипп, Айнала боп барады ала курен. Ак басты кэрия таужатты сулап, Ак басын тан ne6i е тп сылап. Аймалап ала курен болмап ед1, Кущрене бастады уйкысырап. Оянды уйкысынан кумарлана, Шырылдап емшек 1здеп сэби бала. EMi3in нэрестесш тесiне ала, Оянды уйкысынан MempiMfli ана. Кун кулдк ай уялып бетш баста, Жымындасып жулдыздар тура кашты. “Шашуым, мше, менад бупнге!” - деп, Кун суду жарк етюзш нурын шашты. 16.X. 1949 ж.. Нарынкрп. КУЗП ЖОЛДА (1-нускр) “Кенд1м”, - деп жаткан кара жол, Кетерш бозгып шандарды. Сан гасырлар жаткан ол, Узатып талай тандарды. 30

Шыткансын кешп кабагын, Куйынмен ушкан топырак. Кур сымпитып сабагын, Курап бггкен жапырак. Ауыр мун баскан купа дуз, Саргайып б1ткен бетеге, Анызак aya, ппркш куз, Кабагын ашпай кете ме? Жалыктырып, пыстырып, ¥шырып тозан жел урген. Кайта-кайта пыскырып, Журуден ат та ершген. Шанытып мунар кун баскан, Суп-сур тарткан жер бет!. Сурынан суык зэр шашкан, Сумырайдын келбетк Тунжырайды ай нала, Бар табигат уылеп. Келемш жортып мен гана, Te6iHin атгы шу-шулеп. I9.X.I949 ж., Шибут. КУЗГ1 ЖОЛДА (П-нуащ ) “Кенд1м” - деп жаткан кара жол, KeTepin бозгьш шандарды. Fасырлар бойы жаткан ол ¥затып тапай жандарды. Айналама карадым: Куйынмен ушкан топырак, Кур сымпитып сабагын Курап б1ткен жапырак. Купа дуз ауыр мун баскан, Кызгапдак басы мунайып. Сылдырлап шилер сырласкан, Дегендей 6ipre жылайык. Тунжырап туйык айнала, Тау да тур эне уылеп. Келемш жортып мен гана, Т еб ш т атгы шу-шулеп. 19.x.1949 ж. 31

БАЛАПАН (Баллада) (l-Hl/CKfl) Шыцырау куз, шьщ жартас, Басында соныц 6ip уя. Шырылдап сонан шыга апмас, Bip балапан... дуния!.. 3spni жылан астынан, Ыскырып уын Ж1берер. ¥шайын десе, басы кап Туншыктырып булт твнер. Кемек кут. 5Kirep жасытпа! Кекдауыл кекте кыраннан! Айырар ол, асыкпа, Булт пенен жыланнан! Шырылдама, балапан, 0 yeai жетш ертерек! Ушырар сен! кек аспан, Самгарсыц калкып еркелеп. 22.Х.1949 ж. БАЛАПАН (П-нусца) Шыцырау куз, шыц жартас, Басында соныц 6ip уя. Шырылдап сонан шыга алмас, Bip балапан... дуния... Мен айттым оган: “Асыкпа! Мен емес с е т алатын. Келсе егер ушкыц ашыкта, Канатыц кайда, канатын?” TycinciH кайдан ce3iine Айтыппын текке шыгындап. Кершбей менщ кез1ме Зарланып жатты шырылдап... 22.Х.1949 ж.. Шибут. 32

3-667 к е ц ы а з kyh Куздщ куж. Суп-сур булт, Шытынып аспан тунжырап. Зэрл1 боран турса улып. Бар табигат кынжылад. Боранмен 6ipre терезе Yh шыгарад сыкырлап. Кыс келд| ме, немене, EciK кагып: “Тур-турлап!” Жатып алды косшп, Кунн1ц К0з1н булт басып. Суык боран ecipin, Ypfli де турды зэр шашып. Кыс кедщ ме, япырмау! Карашы кардыц ушкынын! Не ойлап турсын, батыр-ау, Неге кашты ускынын? Тсрезеден карайсын, Кабагынды туйшж. Ko3iHfli неге кадайсын Элденеге кушнж? Мунаясын карап тек, Мунайткан ceHi немене? Тондын ба элде, йпшск, Суык THin денене? 0лде, iHiuieK, зарыюын ба? Жагуга отын таба алмай. Болмаса эбден жалыктын ба. Су отынды жага алмай? Ешнэрсе жок тарынатын, Кой, ш!шек, капаланба! Пеш жанына табынатын, Аязды кун эл1 алда. 20-21X1949 ж.. Шивут. K0KIPEK (Ызамен) Бул OMipre багынамын сонда мен. Сауле cenin, гул ушканда кенжден. Meiiin yuiin тукке турмас еш корлык, блгежмше арпалысьж жецжмен! 33

Ажал гана улы колын батырмак, Кун бтсенде ажал огы атылмак. Мейл! мен! калжыратып кара тун, Бассын булт найзагайы шатырлап Бассын мешм, элЫретсш кайгы-зар, Оны даты керуге мен ынтызар. 0 те нэз1к, 6ipaK мыкты болатган, Эл1 ж е тт , айтшы, оны юм бузар? Буза алмайды, сэби журек бекжед, Козгаган жан колы сынып ею лед. Неге согып кираса да epimri, JlenipreH ппркш албырт кеюрек! 20-21.X. 1949 ж.. Шибут. ТУНГ! ЖОЛДА - С этп болсын сапарьщ. Тез орал кайта, саргайтпа! - Дел айтып менщ жан жарым, Жабыркап карал турды артга. Жол каткыл, куздщ туш ед1. Арба да даяр, жеплдг Жалыккан куннщ 6ipi ед1, Уайым баскан кецищь Ауыр арба, арык ат, Шыкыр-шыкыр етедь Киялдьщ кусы жалыгад, Коз1м де калгып кетедь Мазактап, элек кылгандай, Аспаннын эне жулдызы. Киялы карал тургандай. Секции жарым кырмызы. К еш лаз, унс!з келемш, Калгып, кейде жыгылып. Жасканган айды керемш, Бултка турган тыгылып. Уйкыга кеткен кен дала, Шыгарып самал тынысын. Келемш жортып мен гана, KeTipin туннщ тынышын. Тун самалы азынап, CepriTin м е т оятар. Шыда, шыда азырак! Жарк eTin каз1р тан атар! 31.Х.1949 ж.. Нарынцол. 34

0M IP 0Mip, ceHi ешюм жетш алмаган, Сен 6ip жуйр1к кен жиьанды шарлатан. Кеудеанде шыбыны бар жанды зат. Тек сен ушш тфшийк деп зарлаган. Ала журген бакыт пенен сорын бар, Сокдагы кеп сорта лайык жолын бар. Пайдаланар жарты сагат болса да, Бакыттыта жан рахат орын бар. LliipKiH OMip, кымбатсын-ау дегенмен, Апданыш боп 6ipa3 кунге келгенмен. Айналсоктап кете алмайды еш пенде, Жапа шепп, каЫрет уын жегенмен. Bipeyne ерте, 6ipeyae жай тынбаксын, Жарты минут жасасан да кымбатсьщ. Жаксы-жаман ез ем(рш етюзбей, Арпалыспай т1ршшкпен юм жатсын. 2.XI.I949 ж.. Шибут. Осы кун мен 6ip жексурын Туыскан-туган, анага. Keripin журек тынышын, Суык сез KipAi санага. EcriceM де еспмен, Томсарып, “сезбей” журемш. Кояр ма к ецш н е ш м е й , Осекке кетсе журегщ. Кецйнм ояу, дешм сау, Ецбеказ бул кун бос erriM. Сол уипн журек жабыркау, Шенгелшде eceicriH. Ауыткып журек орнынан, Айналып басым зыр какты. Ж1гер1м жасып, болып нан, Журект1 сэби жыпатты. iO.Xl.l949 ж.. Шибут. 35

Ж ¥ЛДЫ З Жиектен кун асканда, Жер бепн тун басканда. Кетермекке кенивд, Караймын тунык аспанга. Мен туганда тугандай, Дунияга жанадан. Секшд1 жаным 6ip жулдыз, Муная маган караган. Ол жупдызда eMipiMHiH, Жалынды оты шашылар. Керген сайын кецшмнщ, Кемеск1 туманы ашылар. ...Жанымнын суйген жулдызы, Жарыгьщ 6ip кун сенед1-ау! Кез салган саган кырмызы, Кыршын да солай... еледьау! I-2.XH.I949 ж.. Шнбут. ТАБЫТ Астында ауыр топырак, Уйкгаган мэнп элдеюм. Кез1мд1 жаска толтырад, Кеншге салып мунар мун. (Сыр айтпайсын Kicire) Сонда да сейле сен маган! Карангы, капас ш ж де KacipeT шеккен кандай жан? EpiKci3 айдап ем1рден, 0Kerri-ay ажал, япыр-ау! ИПркш дене кемшген, КДмылсыз, унс1з жатыр-ау! Кешеп адам жаны бар - Б упнп табыт. 0лд1 ум1т. 0л1м арзан, табылар, Жарты жарык кунд1 кут! 2.XII. 1949 ж.. Шибут. 36

АЙ (I-нусца) 1Бултты бузып, квкт сызып, Д ф одеп сэулен теплер. ©ткен eMip алуан кызык, Тундер! сенен кершер. Кейде тунык, мелдпр кектен, Сыршыл сэулен д|р|лдеп. Кунэаз сулу тэшн епкен, Сагынган жардай кул1мдеп. Кейде шогыр бултка бугып, Fайып боп 6ipa3 кетесщ. Урланган жастар сырын угып, Сэуленмен сипап егесщ. Кош айтысып мелд1р кекпен, Kerri кайда жарык ай? Журектщ 6ipa3 мунын шерткен, Баттын-ау сен де, япыр-ай! 3.XU.1949 ж.. Шийут. (П-нусца) Тунык кектщ тесшде, Калыктап кайда барасын? Кундердщ 6ip-aK кепннде, Талай сыр туйin аласын. Суйед! сеж жас жаным, Жанадан толып тугаи ай! Сужскен урлап жастардын CypeTi сенде тургандай. Кейде тунык, мелд!р кектен Сыршыл сэулен сырганап. Кыз-жжпже б т г е кеткен, Жымын eTin oip карап. Bipa3 минут бултка бугып, Сэл гайып боп кетесщ. Сол жастардын сырын угып, Сэуленмен сипап етесщ. Суйед1 ceHi жас жаным Жанадан толып туган ай. Сэулевде суйген калкамнын CypeTi сенде тургандай. 3.XII.I949 ж. 18.Х1Г. 1951 ж. ■ 37

БУЛТ (И-нусца) Кенбеске кенген кек аспан, Menipey, ттлЫз жатты супк. Керуендей адаскан, Келед1 жылжып 6ip топ булт. Дауылдын кулы-кошкыл булт, Квмеск1 торга байланып. Бойында купи... етпей былк, Барады алые айдалып. Бултгы кенет суды ашу, BipaK дауыл сапырды. Кек бетш кернеп у мен шу, Найзагай огы атылды. ©Kcifli булт enipen, Бултгы айдаушы тынды жел. Кайгылы жасын толп ед, Карык болды кара жер. Кенет дауыл сап erri, Кайта Tycin калпына. Бултгы алые экетп, Каратпай кайта артына. 3.XII.I949 ж.. Шибут. ТУГАН ЖЕР1М (Кысцы Kepwici) Тунерген кейуана Карасазым! Койнында eTKi3in ем eMip жазын. Болса да 6ip шакырым журм1н алые, Амал не, алла iciHe бар ма лажым? Сылдырап бауырында булак аккан, Сынсыган ну орманын мулпп жаткан. Сыландап езен суы эзшдес1п, Сылкылдап элденеге езу тарткан. Карасаз, к1нд1к каным саган тамган, Жолдасым 6ipre келген сенде калган. Шыбыктан ат кып MiHin, балык аулап, 0зен мен орманында асыр салгам. Бул куш кыекы туман буркеп алган, Керсетпей тогайынды кырау шалган. Аязды тун жамылган карт жылкышы, Ынырсып кайгы-мунлы энге салган. 38

Аязды сагым ойнап кырлы далан, Сулк жатыр, жансыз бейне болмай алан. Отюзгея сол даланда OMipiMAi, Кайгыра, теб1рене cciMe алам. Эне тур менщ туган жаман тамым, Сол тамда кергем тунгыш eMip шамын. EciriH OMipiMHiH сонда ашып, 1нгэлап мен де OMipre умтылганмын. Жиепнде езеннщ ол турады, Карасам, кезд1 жаска толтырады. Кымбат маган кез!мнщ карасындай, Ол тамнын ap6ip туш р топырагы. Ушырган уясынан Карасазым, Айтгым мен, укшы сен д е кенш назын. Аяннан еш уакыт алые кетпен, Экетсе тагдыр айдап бар ма лажым? 5-6.XII.1949 ж.. Карасаз. 0КПЕ-НАЗ (Эш бар) Мына алла шыныменен каргады ма? Рахымсыз турмысым алдады ма? 0м1рлж досым деген мына адамга, Бедел1м бес тиындык калмады ма? Яу! Кецш кымбат алтыннан, Бшмес оны кандай жан. Мен - бакытсыз бала кус. Канаты отка шарпылган! Ойым - кыс, журепм - жаз, кенш м - коктем, Басым - булт кар жаудырып, нвеерлеткен. Камкоршым - кагаз, калам, жуйрж киял, Жабыркау жас ж уреки ен!реткен. Яу!.. Сайра, сайра, Кызыл tui! Ержсенде, езщ бш! Деуин едщ гой, калкажан: \"0Mip - курес, кенш - гул!”. 8.Х11.1949 ж., Шибут. 39

ШЫБЬЩ Коргансыз, жалгыз жас шыбык, Желменен баяу ишп. Аязга кыста туншыгып, Ыстыкка жазда кушнш. Рахымсыз, тииаз табигат, Семд1рмек болад шыбыкты. Бакытсыз, жудеу нэзнс зат, Kayimi жерге шыгыпты. Тамыры таска танылып, НэрЫз, сусыз шелдеген. ©лс1з 6ypiH жамылып, Солкылдайд соккан желменен. Аллан берген дененде, Аяулы жалгыз аманат. Тамырын мыкты теренде, Тапжылтпас ceHi eui6ip зат. Аязды, ыссы сагымньщ, Бойына уы жуга алмас. Такаппар, долы дауылдьщ, Екпнп ceiii жыга алмас. Коргансыз, жалгыз жас шыбык, бсерсщ келш калпыца! Беймаза куннен тыншыгып, Шашарсьщ буршж артына! Жападан жалгыз жас шыбык, Басына дауыл теки зэр. Бойынан тунык жас шыгып, Тамырына алды нэр! II.XII.1949 ж., Шибут. ©Mipre ерте кулаш сермегенмен, 9з1мшш жас журект! тербегенмен. ©сиетЫз, суйеушз, самаркау жас, ©те алмассын еткелаз квлдененнен. Сен 6ip жан турмыстын зор торындагы, Сокпагын квп журсен де жолындагы. Сенетш, сескещнрер куральщ сол - Сешмд1 тэ та у м т н колындагы. 40

Мумюн, сен етерсщ де сокпактардан, Ушарсын шыгарсын да тем1р тордан. Каргыс айтып турмыска кашканменен, Пана болар жасырып кайсы корган? Алданба, ерке жаным, бул турмыска! 9м1рдщ ен кызыгы б ш м ш уста! Сабыр ет! Сабыр, сабыр 6ip азырак! Аскактама, кецинм, аспанга ушпа! 26.XII.1949 ж.. Щибут. ШИБУТ ШЫЦЫНДА Укщ-булт, найзатасын кекке тиген, Аймалап ак басынды бупт суйген. Аспаннын дауылпазы долы боран, Керк1нд1 кундегендей туман уйген. Отырмын устшде мен найзатастын, Жасырын жан сырымнын мунын аштым. Шибут, сен1н шынында жас журект1н, Арманын терен ойлап, маукым бастым. Отырмын, ой туманы шытырманды, Басымды бейуакыт коршап апды. Туылган тул турмыстан элс1з шабыт, Азырак элдилед1 сэби жанды. Тигендей тебем тунык бултты кокке, Kepinefl келденен бел сонау шетте. Солдатгай сапка турган карагайлар, Мелши1п кара тастар жатыр текке. Теменде муз астында ерке булак, Туншыга дем1н алып жатыр жылап. Тыпыршып, тыншыга алмай нэз1к толкын, Сылк eTin т1лс1з таска TeciH урад. Кер!нед келбеп жаткан сонау жалдан, Ак бурыл карагайлар кырау шалган. Бул кун1 ерк1н жаткан тау дснгейш, Акша кар ак керпемен кымтап алган. Кер1нед коз ушында komcckI 1ле, Жыландай жылжып барад Hipiae. Кангырып кияда жур аксак сл1к, Адасып косыла алмай ушрше. Отырмын оасымда - булт, астымда - тас, Айланды уршыктайын 6ip газиз бас. Кайгылы кара кезден шынырауга, Мелт eTin буршактайын тег1лд1 жас. 28 X11.1949 ж. 41

ЖАС AHA (Лыкенге арнаймын) ¥йкысыз жудеу жас ана, Бебелн отыр тербетш. Кезше тунык жас ала. Дейд! ол: “Капкам ер жетш, ¥мытпас, суйш асырар, Теплмес текке ак супм, Журектщ дертз басылар, Алдамас куткен у м т м ”. Ол - онын тэтп тунгышы, Дунияга келген жана адам. Ол - онын ерке жыл кусы, Колына конган жанадан. Ел уйкыда, жас ана Бебегш баяу тербетер. Коз1не мунлы жас ала, Журелнен куй шертер... 10.1.1950 ж.. Шибут. (I-HyCKfl) 11Лркш-ай, кымбат жастык шак, ¥рланып журш етедьау! Лап етш сенген отка усап, Кул болып ушып кетед1-ау! 0м1рдщ гулд1 кектем1. Осе алмай кузде куарар. Бш нбес жылжып еткеш, Саркылып эльак суалар... I I.1.1950 ж.. Шибут. (П-нускр) ЦЛркш-ай, кымбат жастык шак, ¥рлана журш етерсщ! Лап етзп сенген отка усап, Кул болып ушып кетерсщ! OMipiMHiH гул1, кектем1 Куз болар, ani куарар. Бшшбей жылжып еткеш, Саркылып 6ipaK суалар... 12.U 950 ж. 42

Карангы тунд1 жамыла, Кагазга карап жалыга, Бакытгы туннен кутемш, Алдагы eMip тацына. Караудан кездщ талганы-ай, Таусылмас тен1з арман-ай! ©тпесен е тп 6ipa3 кун, Аяулы жарык жалган-ай! Шытынса кецш жабыгып, Каламга гана табынып. Болмашы сэби шабыттан, Куй шерткен болам зарыгып. ДэмЫз, тузсыз елен1м, Сандалып эл1 келемш. Шын шабытын акындык, Ерюммен кашан керемш?! I U . 1950 ж. ТАСТАГЫ ГУЛ Kapi жартас жатыр TiK Жел дамылдап бетшде. Элдекалай жалгыз туп Гул ecinTi шетшде. Жансыз жартас катпай ттл, Мелшиед1 жалтырап. Жайсыз ескен жалгыз гул ¥ш калы тур калтырап. Жартаска жаткан келденен Кун караса кул!мдеп. Гул сабагы желменен Ушкалы тур д1р1пдеп. 12.1.1950 ж. l9.iy.l9S0 ж. 43

Шытынса кенш жабыгып, Каламга гана табынып. Болмашы сэби шабытпен Куй шерткен болам зарыгып. Bipaicra дэмс1з елешм Сонда да сайрай беремш. Тулпардын кермей туягын 0 п зг е MiHin келемш. 12.1.1950 ж. I9.IV. 1950ж. ЖОЛАУШЫ Жолаушы шыкты Шибутган, Булыцгыр оймен алысып. Аязга аты шыныккан, Келед1 жолмен жарысып. Кар жамылган кен дала, Бетшен аяз суйед!. Селд1р тарткан ши гана, Каткыл жолдьщ жиеп. Шауып, кейде аяндар, Кейде ж е л т кетедг 1з туспеген сурлеу кар, Кумютей жылт-жылт етедк Булынгыр ойдын туманы, Сэулесш жауып журектщ. Кетед1 онын шыдамы, Бакытын к у тт тЬгекгщ. Аяцымен атыньщ, TeaMipin унс1з келедь Анда-санда акырын, Булк-булк еттп желедг Конатын жерге жетуге, Камшылап атын шу-шулер. Жапгыздьщ... мынау уназдж, Кеншге эрне Tycipep. Кецш кейде басылып, Телм1рш атгын жалына. 44

Жарк етш кейде ашылып, Куаныш Kipep жаньща. Кызыл курен тумандау, ¥яга кун де тыгылды. YcTi-басы ак кырау, Квздеген жерге жыгылды. 17.1.1950 ж.. Сарыбастау. КЫСТАУДА (1-нуска) Аязды боран втшде, Акша карга кемшген. Жабырдын сонау шетшде, КешлЫз кыстау керш ген. Су да тапшы, отын жок, Еск1рген кедей кыстауда. Ыскырып аяз, туман боп, Кайтед1 боран кыеканда? Кынкылдап муздап ул бала, Жерошактын басында. Аунап Tycin ынырана, Купли жатыр касында. Кемшр устап кетпенш, Аударад койдын тезепн. От урлейд! жас келж, TyriH шалып езепн. 0р1стен кой мен ешкшер, Келед1 кайтып бурсендеп. Ызын-шу yHi естшер, Корага ерте мреем деп. Малынан келд1 жас жптт, Кырау шалган жагасын. Кор болган, нлркш, жас ум1т, Тыныштык кашан табасын? Калжыраган кэрия, Арыктарга шеп салып. Амал неилк, дуния, Жатыр жайсыз дем алып. Урпиген, тонган карт ана, Бебепн буркеп алады. Этуергаз ынырана, СуйюмЫз унте салады. 45

Тозган кыстау, тонган жан, Жабыркау келш, жас бала. Кэрия жудеу, кисайган Урпиген тонып карт ана. 16.1.1950 ж., Бор/басы. КЫСТАУДА (П-нусца) YcKipiK, аяз етшде, Уйшген карга кемшген Жабырдьщ шыгыс шепнде Жайсыз 6ip кыстау кершген. Су да тапшы, отын жок, EcKipreH кедей кыстауда. Ыскырып аяз, туман боп Кайтед! боран кысканда? Кынкылдап муздап ул бала Жерошактын басында. Аунап Tycin ынырана Kymiri жатыр касында. KeMnip устап кетпенш Аударар койдын тезепн. От урлейд1 жас келш Тутш шалып езепн. OpicreH кой мен ешкшер, Келед1 кайтып бурсендеп. Ызын-шу yHi естшер, Корага ерте юрсем деп. Малынан келд! жас ж Н т Кырау шалган жагасын. Кор болган ипркш жас умгг, Тыныштык кашан табасын? Калжыраган кэрия, Арыктарга шеп салып. Амал неилк дуния Жатыр жайсыз дем алып. Тозган кыстау, тонган жан, Жабыркау келш, жас бала. Кэрия жудеу кисайган, Урпиген тонып карт ана. 16.1.1950 ж.. Бор1басы. 46

КЫСКЫ БОРАН (1-нусца) Сокты боран, ушты кар, Тжендейш ycKipiK. Шынылдаган зэрл1 ызгар, Кушшде тур тушюрш. Лезде суып аяк, кол, Кырау турды KipniKKe. Такгак жаткан узак жол, Айналды касат, к у р т к е . Желпшш кекте булт тагы, Жуйтада боран куалап. Буралкы иттей журтгагы, Улиды кенет тура кап. Кыскы боран сокты удей, Сокты карды ympin. Касат карлар боп уйдей, Калды жолга уйшп. 16.1.1950 ж.. Сарыбастау. КЫСКЫ БОРАН ( 11-нусщ ) Сокты боран, ушты кар, Тжендешн ycKipiK. Шынылдаган зэрл1 ызгар, Куцннде т у р TymKipin. Лезде суып аяк, кол, Кырау турды KipniKKe. Такгак жаткан жайлы жол Айналды касат, к у р т к е . Желпшш кекте булт тагы, Ж уйткш дауыл куалап. Буралкы иттей журтгагы, Улиды боран тура кап. 16.и 950 ж. 47

ЖАС БАЛА TepicKefi бет жел урген, Аязга тонган жас бала. Тумай жатып ем1рден, Калды екен неге жаскана? Алты жасар жас бала, Турмыстын кигпн колга алып. Семьяга бас бола, TipmmiK еткен кой багып. Анасы кайда жас кустын? 0Keci кайда кетп екен? Тэкаппар тул турмыстын, Кинауы калай жетп екен?.. 16.1.1950 ж., Бор/’басы. Б1Р ОЙ Сезес1н апденет, сорлы журек. Корку ма, куаныш па - н е т бшед? Жай соккан тамырдагы жылы кандай, Аскак ой 6ipi шыгып, 6ipi пред. Корку ма, куаныш па келер маган? Арман ба журекп ертеп жалындаган? Элде ол уйреншжт1 мун мен шер ме? Баягы туманды ой ма арылмаган? Болмаса тыцнан келген уайым ба? Б1лмейм1н куанам ба, жылаймын ба? Kipnenreii журег1мд1 ер шабытпен, CepiriM елец1ммен жуайын да! Мен 6ip жан imi толган мун мен шерге, Басымды булт басады кей кундерде. Дамылда, жайлап сокшы, сорлы журек, Даулатып жас жанымды ертей берме. 16.1.1950 ж.. Бвр1басы. 48

Ж А БЫ Р ТАУ ¥йкыда жатыр Жабыр тау, Ак керпеге оранып. Кеде мен жусан жабыркау, Киыршык шыкка оралып. Ак керпе ani жыртылып, Жабыр тау ceprin оянар. Кеде мен жусан кулпырып, Алкызыл гулге боянар... 17.1.1950 ж.. Жабыр. KYHIM БАТАР М ЕНЩ ДЕ Кул болып мэнп кетермш, Кайырымсыз Kapi ел1мге. Жалганнан жылжып етермш, Кун1м батар менщ де. Куатым - “кудай” суйенген, Жалганында еркелеп. TuieyiM сол иемнен: Алмаса екен ертерек! 0MipiH мэнп санаган, 0шпес шамы, елмес юм? Туар ертен жана адам, Шыгар эл1 жана кун! 17.1.1950 ж.. Жабыр. 4-667 ¥ш а алмай бала булбул тем!р торда, Ерк1мен сайрай алмай толганады. Дамылсыз кезек карап он мен солга, Купия баяулатып эн салады. Купия кубылжыган булбул энш, KiM ecTin тек imiHeH куанады? Кор болтан кер1не алмай ерке жанын, Куткарып тем1р тордан юм алады? 27.1.1950 ж.. Шибут. 49

ЖАС КАЙЬЩ (I-HyCKfl) Жанадан ескен жас кайьщ, КорекЫз шелдеп налып тур. Кутпесе егер жастайын, ©суден мэнп калып тур. Жасайын корган гулiне, Жанарып ecciH жас кайьщ. Су ж|берш Ty6iHe, TipminiicKe бастайын. 27.1.1950 ж.. Шибут. ЖАС КАЙЬЩ (П-нусца) Жанадан шыккан жас кайьщ, Кореказ шелдеп налып тур. Кутпесе егер жастайын, ©суден enai калып тур. Жасайын корган гулще, Жанарып есюн, жас кайьщ. Су ж |б ер л тубще, TipmLniKKe бастайын. 27.1.1950 ж. Кейде кецш м жапынды ерт секшд1, Салкын тарткан журекп жылыткандай. Кейде суык, кетпеген дерт секции, Б1ржолата Tipaiicri умыткандай. Жат T3pi3fli кей кезде уй де, туз де, Сыртган ecrin eceicri, уйден Kepin. Кейде уксайды кецшлз салкын кузге, Кун жаугалы басыма булт т ент. Жабыркау бол, жат болган уйде, тузде, Мейлщ укса, кеципм, салкын кузге. Жалындап ерт, калындап дерт болсан да, Ум!т1ннен, журепм, кудер узбе! 27.1.1950 ж.. Шибут. 50

л э зза т (Туганына exi ай толуына) Кезшде лаулап жанган махаббаттын, Кезшде жалындаган отгы шактын, Адал 6ip махаббаттын Шолпаны боп, Арайлы алтын тандай болып атгын. Туганда жана гана сен щгэлап, Турган ед Шолпан жулдыз куле карап. Бугынган булт артына булыгып ай, Булкына шыга келген ccni аймалап. Лэззатжан, солай-солай кун еткен ед, “1нгэ!” - деп э л аз унщ шыр еткен ед. Айгагын экел1ктщ сезгендей боп, Ж урепм баяу гана flip еткен ед. Бебепм, келешепм - Лэззатым! Бакытым, жана шыккан жас канатым! Уншен балды т1лд1 махабатгын, Шыккан ед1 Л эззат деп ceniii атын! IS.I1.I9S0 ж., Шибут. СЕН НЕГЕ?.. Жаным суйген жарым-ай! Жабыгасын сен неге?! Жас журектщ жалыны-ай! Зарыгасын сен неге? Жана туган жарык ай! Караясын сен неге? Жудеп кетпн, жаным-ай! Саргаясын сен неге? Кулазыган ку дала! Кулпырмайсьщ сен неге? \"Пршшкке, кубала! Умтылмайсын сен неге? Булттан шыгып, KyMic кун! Нур шашпайсьщ сен неге? MeHipey, мылкау кара тун! Сыр ашпайсын сен неге? Касиетп кара тау! Танданасьщ сен неге? Ашуланшак анам-ау! Шамданасын сен неге? 51