А. Жақсыбаев. Қорған

— Кептен кершбедщ^з гой,— деп жымын erri. Бунын шырайын лезде танып: — Одаша отырган сатше дэл келдщ1з,— деп, Лиза кабинеттщ eciriH e3i барып ашты. Жолдан шаршагыны не жумыс басты болганы белпаз, Карпенко кабагы келшпей, кажып отыр екен. Салкын амандасты. Ештене сурамады. Жандос сез бастап, разрез- деп бригадирлер совет! жиналысына катысканын, обкомга Шарданбаевка барганын, енд1 бунын niKipiH ecTirici келетшш айтып шыкты. Свз1н белмей селкос тыцдады да ол басын KOTepin, Жандостьщ бетше Tecipeflin, сызданып карады. — Мен жокта 6ipa3 адаммен сейлест, 6ipa3 жерге барып улгертсщ. Мешмен устасканда не киратам деп журсщ. Жандосты отырган орнына шегелеп, кагып тастагысы келгендей эр сезж ныктап, THri3in айтты. — Мен!мен машинистерд! бетпе-бет кездест1рем, оган Шарданбаевты катыстырамын десен еш карсылыгым жок. Сонымен жагдайын ту зе лт кетсе керейж. Сенщ партиялык жумысыца юркпеймш. Мейлщ,— деп сезд! 6ip-aK туйдк Дагдарган куйде Жандос кабинеттен тунерш шыкты. « Енд1 аянбаспын-ау» деп Карпенкога катты кектендй Ерепскенде осы кездесуд1 Кенпплер Сарайынын кен залында етю зт, барлык разрездердщ экскаватор машинис- TepiH катыстыруды кездедь Жиналысты ашып, сезге epiK берсе машинистер сейлеп те, Карпенконы сынап та береди Сагынтай болса ce3i 1шше сыймай, айтысар C3Tiн кутш жур. Козлов та карап калмайды. Кептен сергелденге Tycin, шеткакпай болганын кенпре коймас. взге маши- нистердщ |шке жиган наразылыктары жок деймкщ. Жандос алда улкен айтыстын боларын куттй Арада 6ipep кун eTTi. Шарданбаев хабарласпай койды. Кунде «ертен келер» деп умктент, шыдамсызда- нып жур. Эскербектщ комиссиясы тпскшенш, эрнеш сурап мазасын кет1рди « 6 зщ1зге гараж салгызып жаткан коршесгз. Рас па?» дейди Машинам да жок, машина алатын акшам да жок, гаражга кой камаймын ба» деп ашуланды. Ундемей отырып б1раздан сон тагы да туртм- леп: <оргелес совхоздын директорымен алыс-берк жасап согым алыпсыз» дейди Буган да шыдады. Таныркаган турмен «Согымы Heci»,— деп кулд1 де койды. «Устадзден жазылган арыздар бар» дегенде: «Ендеше дэлелдеп мойныма салып берадер» деп, будан api сейлеспей кабинеттен шыпяп кеткен. 250

Bip кисайса кайдагы-жайдагы ойламаган жерден жамала 6epefli екен. Маусымныц екшнп жартысында жауын басталды. Аслан булттанып тунерт алган. CipKipen жауды да турды. Жер лайсач, езЫп жатыр. Жер-кект1 тумшалап ак жауын айыкпады. Жандос жагын таянып, терезеге телипрш томсарып отырган. Кун райынан ба, к ен т куж кел!спед1 ме, ецсеез кетертпедь Эрнеш ойлап, мунайып отыра 6eprici келдк Терезеni тьпгшеп кез жасындай темен соргалаган тамшы- ларды бакылады. 1з салып, 6ip-6ipiH куалап домалап барады. Табигат жылап турган секшдь Кабинеттщ eciri ашмлып, y d i -басы малмандай су боп 6ipey кiрл.i. «К о л шатырга жарымагаи бул к!м e3i?» деп унатпай карады. Облыстык газеттщ Tuiuiici Бошанов екенж таныды. Ыкыласы аумады. 0ткен жолы осы Бошановтын бетж кайтарганы бар. Б1рлестжтщ табысы туралы жазыныз деп келгенде бул езжщ дэл сол кезде «Кем!рл1 К,аратаска» шыккан макаласын керсетть «Кечей- Tin жазып берешн» деген. Жарияламайтынын бЫ п адейi жасады. Бошанов бет-аузы жыбырлап ызаланганмен артык сезге бармады. «Жазбасачыз кайтеинз» деп, жолы болмаганына кынжылды да койды. 1штей жауыгып, шыгарда кабинеттщ ecirm катты жапты. Сондагы eciKTi калай жапканы eciHe тусшБошановтын келгенж жактырмады. Солгындау амандасып, не дер екен деп унс!з отыр. Бошанов кез1 бакырайып кулгенсда. Жаурагандай. бурсит козгалактай бердг Жалтактап Kipin, жуасып отыруы бой уйренгенше гана екен. Сэлден сон батылданып кеуделей бастады. Кдламын алып, блокнотын жайып салып келгендеп шаруасын айтты. Эцпмеш e3i бастап, бугшп куш парткомга кап мждет жуктелетжж еске салды. К,аратас бугшдер1 жана белеске кетеридг Кеимрше деген сураным артты. К,аратастьщ манызын TyciHflipe бастаганга шыдамай Жандос оныц сезж болт: — Менен б1лпшз келгеш нендей мэселе ед1?— деп сурады. Бошанов саспады. Осында келерде барж алдын-ала жобалап койса керек. 0 зж-ез1 кызыктап, кызынып сейлей- тж эдетж байкатып алды. Токтатпаса, бшпшсжш, бастыр- малата беретж rypi бар. К,абагы кырыстанып, сезж белгешр унатпай тжсже калды. Окпелегендей тымырайып отырып алдындагы блокнотына ущлдг Басын кетерш Жандостын бетше recipeftin карады да 6ipa3 суракты 251

келденен тартты. Кем1рдж сапасы темендеп барады. Аршу жумыстарынын каркыны KOMip ендйруден кеп кейж калыпты деседь Партком бул салада не 1степ, не тындыр- ды? Осыларды кадап айтып, казымырланып кайталап сурады. Бул сурактары Жандостын кешлжен шыгып, актары- лып сейлеуге себеп болды. Опырмау, бунын б1раздан 6epi ашык Kipicin, куйш жургеш де осы мэселелер ёмес пе. Тишлден кемек болады дегеш ме, кысым Kepin жургешн де жасырмады. Кенет сезж токтатты да, тишпшц бетже жалт карады. Бул сейлеп отырранда онын каламы козгал- маганын ангарды. Свз!не кулак коймаганы ма. Ендеше мунда HeciHe келген? Жандостын ce3iriH TyciHe койып, Бошанов сыр бермеуге тырысып, кезж темендетть Мыкшиып, б1рдеце жазгансып ойланган болды. Осы отырган Typi Жандоска ускынсыз боп керждк К,анша жасырганмен осында жаксы оймен журмегеш сезшдь Шаншу кадалгандай кабак шытып, бетж кисайтканы Heci? Жандос енд1 онын эр кпмылын андып, кез1мен жеп, тукырта туст1. Ойлап керсе, Бошанов буган сурак койганда осында журген комиссия- нын сурактарын айнытпай кайталапты. Озара сыбырласып, кун Lirepi келккендей сурактарынын дэл шыгуын карашы. Кеншне куд1к ырдь Сонда мм юмд1 жумсап отыр. Бошановтын бул келшжде не мэн бар? Сурады екен, ест1гендерш блокнотына неге жазып алмады. Жандос !штей жэб1рлент, ордн одан сайын кадалды. — Тары не бшгщ13 келед1, сурацыз,— дедь Бошанов блокнотын жауып, каламын тес калтасына тыкты. Мешрейт, аузын ашпады. 0з тарапынан сурак койып, сезд1 жетелеуге дэрмен1 жоры бакырайган кез1нен байкалды. Жасырайын лесе де болмады, ewiipic жайлы TyciHiri аз екешн элгждеп сезжен-ак ангартты. Ендеше бшмейтж мэселесж батылы жетш калайша жазбак. Элде кабинетже Kipin-шырып, бунымен энпмелескен боп, KepiHin кетуд1 кездед1 ме екен. Былайгы жерде б1реулердщ кемепне ceHin солардын нускауын орындайтын болар. Кез алдына сол б1реулер елестедк Аяктан шалып, аямайын дегендер1 ме. Егер Бошанов жазуды максат етш, ез ыркымен келсе, урлыгы ашылгандай булайша лезде жуж жыгылмас едк Бул онын кежлж дэл танып, унс1з эшкере- леп бергенде бейшаралыгы б1рден бЫндк Айтарга ce3i, айтысуга дэлел1 болмай еркжен айырылып жшсгз байланып отыр. Ундемеу аркылы да Жандос онын осы хал1н есже 252

салып, кинай Tycji. Бунымен жаркын амандасып, тен еейлессе, б:рден турып журе беретш бе еда. Элаздщ жалгандыгы, жалгактыгы кеп. 0 зшен-ез1 куыстанып, бугежектеп Бошанов TypyFa киынсынды. Жандостын кез алдында темендеп калганын сезш, оны сезге тартып, сэл де болсын езш KepceTKici келд1. — Мына жауын кашан басылар екен,— деп басын терезе жакка бурды. Егер бул б1рдене десе, басы ауырмайтын оншсйш кысыр эцг!меш жалгастырып экеткел1 тур. встш езшщ элпндеп бишара халш умыттырып ж1берудщ амалын 1здедк Жандостын сейлесуге заукы сокпай: — Кудай бхлеаи— дей салды. — Б^п жакта кун ыстык дегенге ceHin калып ед1м, кермейсв бе,— деп устшдеп су кшмше учшдг — Ештене етпес, кун жаз Fofi,— деп, Жандос кечи! жыкпастыкпен колдаган болды. Осы свзден TaFaT тауып, KOiii.ti тыншыды ма элде пендешЫк ici ушш жуз1 уялдЫ ма, ерше козгалып: — Ж ол туссе тап»1 да кездесермгз,— деп коштасарда колын созды. Б т м ге шакыргандай кездер1 м ели т будан сез кутть — Эрине, эчг1ме бунымен б1тпейдц. Калаган уакытта к ел т турыны 1. Б1пгешмд| жасырмай айтамын,— деп, Жандос ашу жок, араздык жок, дурыс ниетте екенш сезд!рд1. Акталганы не куыстанганы белгймз, Бошанов: — Менде бетен ой жок,— деп, козгалактап кете алмай турды. «Оныныз рас» дегендей Жандос басын шулгыды. Бастапкы куд1гш сейишп, осы сезге ceHrici келдк Аралары жакындап тусЫскендей усынган колын каттырак кысып бетше тура карады. Бошанов кипактап, 6ip турл1 болды. Езуж Kepin кулгенадк Сол жак бет1 кисая TycTi. Кез1 жыпылыктап, кабагын 6ip жазып, 6ip тушп кубылды. Шегшшектеп, тез бурылды да кабинеттен шыга женелдь Аркасы кедагеудей Жандос «yh» деп демш алды. luiKi арпалыспен едэу1р шаршапты. Терезенщ жел кезш ашып, таза ауамен тыныстады. Жауын удешн дептк Терезеш сабалап, куйып тур. «К о л шатыр'ы жок еД1, ycTi су болды-ау» деп Бошановты ойлады. Элгзнде аты к1м екенш деп сурамапты. «Калай • жазар екен?» деп облыстык газетсз кунде алдымен карап кадагалап журген. Bip аптадан сон Боша- новтьщ келемд1 макаласы кезше оттай басылды. Эуел1 253

окуга журексшгендей алыстау устап, .бас-аягын шолды. Кызыктап, асыкпай окыгысы келген. Кенет кез токтатып, б 1рден шукшиды. Камы басына шауып, ызадан куйт барады. Бошанов буны ондырмай сынапты. Макалага будан еепмеген свздерд1 Kipri3in, партком жумысын б!рталай каралапты. Буныц кудиа раска шыкты. Осындагы Айдар баскарган комиссиянын сезше суйенш, сонын с1атеу1мен келгеш белгЫ боп тур. Бошановтын тур-тусЫ елестетш, ол дэл каз!р карсы алдында тургандай-ак дауыстап: «Залым екенсщ» деда. Т ец с ел т орнынан арен котерицц. Коридорга шыкканда одан сайын кенип басылды. Кездескен адам буган назар салмай етпедк Эшейшде жоламайтын б 1реулер буган квц1л айткандай касынан шыкпады. «Окыдык» дейдк «дурыс емес» дейдк «жала» дейд1. Туртпектеп жынына THin, кажыта TycTi. Кешкдсш ушне келгенде Шекер жылармен боп: — Солардыц сенде не eiui бар,— деп куйзелда. — Сеж осылай каралап жазуга ешюмнщ хакысы жок. Сенщ еш адамга жаманшылыгьщ жогын, жумысьща адал екенщ/й елдщ 6api бшедь Кашанда эдглджщ уш!н жапа tuerin журесщ. 9 з пайдацды ойласан 6ip capi гой. Ендеше олар саган неге тшседь Неге булай кем тп , куйе жаккылары келедм Бултартпас шындык болса свз баска. Эйтпесе мен буган келюпеймш. Тура газеттш редакторына Шекер байыз таппай токтамастан сейледк Эйелшщ намысы козып, адалына ара туспек боп южшгеш жанына жагып, ез кедалшщ уHiидей есплда. Твмен карап, эл1 де айта туссе деп мелшиш тындап тур. Уйге юргенде «эдшдагщнен тапканын осы ма» деп, эйел1 табаламаса екен деп тшеген. Жок, буны жаксы тусщшть Bipre куйш т, кемектеспек ойы бар. Ерюне ж1берсе айткан сезшде турып, редакторга барудан тайына- тын емес. Макала онын да жанына батыпты. Дауысы шыгып, элдеюмдермен сырттай дауласып жатыр. Бугш бул уйге куйзелк юргендей болды. Шекер сейлеген сайын бул tui катпастан тунжырай туей. Акырын жылжып терп белмеге етй де диванга барып отырды. ЖуреН ауыра берген сон кеудесше колын апарып алаканы- мен басты. К езж жумып едь кулагы шулады. Кез алды карауытып, дуние шыр кебелек айналып бара жаткан. Дэрмеш курыгандай epiKci3 диванга кисайды. Белме ала келенке тартып кез байланды. Журен ауырды ма, жанына батты ма, «уЬ » деп окыс куронда. 254

«Булар менен еш алура KipicKeH екен» деп ойлады. Бейуак- тыч тылсым тыныштыгына мулпп, бей-жай боп орнынан турпясы келмедь «Соларга не жазыгым бар ед1» деп, 6yriHri мына макаланы кайта-кайта есше алды. «Кдндай эрекет жасасам екен. Меш коргайтын юм бар» деген сурак санасында сан рет кайталана бердк — Жандос, кайдасын?— деп, дабырлап свйлеп, бвлме- ге Шекер Kipfli. К,арацгыда квз1мен тштюлеп бунын нобайын керд1 де ашулы унмен: — Бейуакта негып жатырсын, тур,— деп б1рден шам жакты. 25 Ертечпсш танертен eciK ашылып, кабинетке Сембек юргенде Жандос орнынан ушып турды. Жабыгып, жал- гызсырап отырранда жанына жакын адамы кезше керше калуын карашы. «Осы меж «кайда екен?» деп кутш журген болар» деп, зарыктырмай э д е ж 1здеп келген секицц. Куанышын жасыра алмай жалпандап эб!герге TycTi. К,арсы журш, кос колдап амандасты. Шынымен сагын- ды ма, езшше квцЫне суйеу кврд1 ме, eKi-уш рет кай- талап: — Келгешн жаксы болды,— дедь Екеу1 кептен 6epi кездеспептг ¥мтылысып барып токтады да «не езгерю бар» дегендей 6ip-6ipiHi4 бас-аягын шолды. Жандос тужмен дечбекшш, уйктай алмаган едь Жуз1 сынык, жудеу кер1нсе керек, Сембек: — Денсаулыпян калай?— деп сурады. Жандос жауап катып улгергенше e3i сейлеп: — Байка, журект1 ауыртып алма,— деп, камкорсып, улкенджш байкатты. Жандостьщ iiui жылып, кабагы ашыла тусть 6зш1н бекерге жапа шегш, кажып жургенш осынша айткысы келш, свз ыцрайын кутш, эрен шыдап тур. Сембек асыкпа- FaH бейкам турмен орындыкка шалкайынкырап аягын созып ж1берд1. Шолак жен тор кейлектщ жогары туймесш арытты. Буран ушле карады да кул1мареп, «бэрш де б!лем1н» дегендей сэл куланып, басын изедк Свзден тосылганмен, басындагы ауыртпалыкты сезд!рмек болган Жандос: — Жагдай солай,— деп KypciHfli. 255

Будан сон да эцпме тумады. Сембек буны сабырмен тежеп сейлетпей отыр. Егер ол тындауга бетмделш ыкылас койса бул капа болган жайларын тугел актарып, KiMHin дурыс, KiMHin Tepic екешн тусжд1рт-ак берер еда. Сембек демалуга келгендей кезш жумып-ашып мулги TycTi. 03iH аясын деген! ме, Жандос камыгып свйлеп: — Маган обал жасады,— дедь Бул сезд!н acepi болды. Сембек енд1 тана ба- сын кетерш, аягын жиып тузел!п отырды. Жандоска бурылып: — Газеттег! макаланы окыдым. Олар саган киянат жасапты,— деп, кум1лж!мей турасын айтты. Жандостын осынша окталып, айтайын дегеш де осы свз еда. К,иянат екешн естда де кечипн дэл тапканы уш!н Сембекке !штей катты риза болды. Оны жана кергендей кез астымен кызыгып карап бауырмалси туей. Буньщ жупн жен!лдет!п, бойын серпткел! келген тэр1зда. Элгждеп онын бейкам отырганы — мундайда жасып, куйзелш айтылатын шагым евзд! тындагысы келмей iiu берместен туйыкталган Typi екен. Буны артык евзге ж1бермей ун о з жаскаганы ymiH де унатты. Бутан дешн «Kicire ушрлнч аз» деп, бирде туйык, б1рде енжар санап, кей кылыгын кабылдамай журет!н. Кдд1рж осы жолы TyciHfli де ккипгш багалады. 1ш!нде не жатканын сезд!рмейт1н устамдылыгына тэнт1 боп отыр. взщ айтпасан сез сура- майды. Кец1л сырын кезден угып бэр1н сезт-бипп отырган адамга не деуге болады. Сезда кебейтпей1н деп Жандос енд1 ундемед!. Кез!н 6ip нуктеге кадап, ойланып алды да аздан сон Сембектщ 03i сейлед!. 0сек-аяны жок, жай гана вз кезкарасын 6uiflipin, ашык айтты. Свз!не Караганда киналатын да, куй1нет!н де Tyri жок. Оларга карсы шык- канньщ тубшде киер Ke6i осы дегенд! дэлелдедь — Бар жазыгьщ — жумысты жаксыга карай бурып, ез1нше кей эд1сш езгертпекш! болдьщ. А л к!нэч кайсы? Олардын кемш!л1г!н Kepce'Tin, топ алдында жария етт1н- Олар оны KeiuipciH бе. Уйымдасады да ке^рудщ не кулатудын жолына Kipicefli. TacLn кеп кой, кулык та жетеди Алдымен эр тустан туртк!леп жуйкенд! тексеред!, ашындырып керед!. А л ашынган адам аянбайды. Сейтед! де тубшде б!рденеге урынады. Оларга KeperiHiH вз1 осы. Бул жагын тус!нет!н шыгарсьщ...— деген efli. Квздер! тушеш, 6ip-6ipiHe кадалып, сынаскандай болды. «Сен кайдасын?» деп тексерген секшд!. Элдеюмдер, элденелер ойына Tycin Жандос каны 256

басына шауып дызбалана бастады. Солардьщ керсеткен киянаты жанына батып-ак жур. Басындырмайын, кеудесш басдызбайын-ад дейдь Ендд мше, сынап газетке шьтарып- ты. Кдлалыд партия комитетшщ комиссиясы да кабинет1- нен шыкпай койды. Карпенко бунымен сейлесуге ершедк Сез дуып жш катынасып журетш Лекер де жоламайды. Ti3e берсе, кечи калар басда да жайлар бар. Солардын бэрш дэл каз1р Сембекке айткысы келш-ад тур. Ештене демей-ак койсын, тек тындаса болды. Буган сол да жетш жатыр. «Бунын бекершшк, сабыр садта» дегендей Сембек акырын гана кулдк Бул жолы да езшщ орныкты мшез1мен Жандостьщ ашуын оцай басып, сабасына тез тушрдь Кунделжт1 пршшктщ жай энпмесше кешш: — Саган 6ip KepiHin кетейш деп ед1м. Баскадай шаруам жок,— деп турегелдь Bip ашуланса, райынан оцайшылыдпен дайта доймау- шы efli, даз1р Сембектщ ьщгайына багынып ун аз далып Коштасарда оныц долын даттырад дысып, босатпай: — Осылай келш турсадшы,— деп OTiHiui дылды. Кетершде Сембек дозгала 6epin сэл бегелд1 де: — Сенщ бар iciftai макулдап, сыртыцнан тьлеулес боп журемш. Тек дана бекерге юршкен екенмш деп екше корме, бйтсен бар ецбегще зая кетш, т1рл1пннщ багасы кемидк Керек десен осы кундер1 елдщ алдында абыройын артты. Бул аз олжа емес — дегендг айтты. Шыгуга беттеген Сембектщ тулгасына коз салып Жаидос «сен де шаршап журсщ-ау» деп ойлады. бйткеш eKi иЫ Tycin, журил 6ip турл1 солбыранды кершдк Жумыс бабымен б1рлестж кенсесшде кездейсок кездескеш болмаса буган согып кетш е д е т жолыгу Сембектщ эдетшде жод еда. Элгшде неге келд1 екен? Бул оньщ жагдайын да сурамапты. 1штей бауыр тартып бул келгсш унатданмен кещлш ауларлыд жылы сез айтпаганына eKiHin-ад далды. «Осындайды кеш угып, кейш гана жанымыз ашитыны-ай» деп дынжыла тустк Сембек сыртда шыплп eciK жабылса да онын бар тулгасы кез алдынан кетпей дойды. EciHe Tycipce, кабинеттен шыгарда ол аз-кем бегел in, буган дадалып дарагандай болтан. Сонда б1рдене динагандай дабагы келкпей, кеншшздеу турды. Бул ез ойымен боп оньщ дас-кабагын елемепть «Калайсьщ?» деп сураса б1рдене айтар ма едь Сез жел1сш y3in, ол earn етюзш алыпты. Жадсы керген адамынан аянып далып, сарандыд жасагандай ьщрайсызданып, езш 257

юнаш ce3iaai. Сембектщ буны e3i 1здеп келу1 тегш емес. Кении элденеге Kyirri сиякты. Жорамалы раска шыкты... Шраз к,араз актарып, туске таман тез шаршады. Ceprin, бой жазайын деп сыртка беттегенде баскыштьщ касында Лекермен ушырасты. Бул томен Tycin, ол жогары ерлеп, тар жерде бетпе-бет кездесш, амалсыз бегелдк Сейлеспей етуге бет шыдамады. Кецшдщ мрбщг болмаса Лекермен арада ашу да, айтыс та жорын eciHe алып, б1рден колын усынды. Капел1мде саскалактап калган Лекер кысылраннан кулд1 де лезде кабагын туйдк Бойын тез тежеп салкын амандасты. Ештенеш елемей жанай етпекнн болтан Жандосты жецшен тартып токтатып: — Сембек досьщ, немене, саган шагым айтып жур ме?— дедь Тосыннан койыл Faн суракка Жандос елен етш, тадыркап: — Бул не соз?— дедь — Ест1мегенщ-ай,— деп, Лекер кекесшмен мырс eTin жактырмады. 0л1 де бул сездщ маш ет ура алмай дагдарган калпында Жандос басын шайкады. Онын шынымен бшмейтшше K03i жеткен сон Лекер жайымен сейлеп болган жайды тусшд1рдк — Осында кешеден 6epi букш ел шулап жур. «Оцтус- т1к» разрез жарты жылдык жоспарра косып жазып, жуз процент орындаган бопты. Буран Сембектщ де катысы бар дейдк Тексеруге комиссия барыпты. Эйтеу1р, шатак боп, урыссып-Kepicin жатка н кершедк Элг1нде ол сенщ кабинетщнен шыкты рой. Айтпады ма? Бул эцпмеш е с т т турганы осы екенш мойындады. — Ендеше досыцды бул пэледен куткарып ал,— дед1 де Лекер баекышпен кетеринп кете барды. Бул хабар осында тез тарапты. Кешеден 6epi облыстык газеттег1 макаланыц элепмен ж урт Жандос кана кеш естщь Элг1нде Сембек осы окиганы iiuine 6yrin, сыр бйццрместен томага-туйык кеткеш Heci. Аузы неткен 6epiK едк Кайткенде Сембекэт кездест1рш, анык-каныгын онын ез аузынан естуге асыкты. Жоспар орындау ушш Сембек косып жазуга барады дегенге осынша ceHrici келмейдк Bipax жанагы эз1рде Лекер буран кумэнданбай шындык окита е т т анык айтты емес пе. Таратсызданып, Сембектщ журген i3iH куды. «Онтустш» разрезбен телефонмен хабарласып, оны 258

орнынан таппады. Директордыц кабылдау белмеандеп келшшектен сураганда, «бупн ол жумыста кершген жок» деп, жауапты келте кдйырды. Пэтерже телефон. согып efli, трубканы Еркеш кетергенш сыцгырлаган даусынан таныды. «Энд1 жаксы айтатын боларсын» деп, оныц аккуба ецш, келкп сымбатын елестеттк Сембектщ калалык к!тапханага кггап тапсыруга кеткенж ecTin, |онын алдын орау ушж бегелместен солай карай журдк Жолда келе жатып бупн ш1лде айыньщ тертжил куш екешн eciHe алды. Кешел1 6epri окигалар оцай басылып, тез тына да коймас. Бул ай айтыс-тартыспен ететж ceKuifli. Сырт кезбен соныц бел ортасынан взж I корт, талкыга Tycin 6eTi кайткандай корганшактап, кун wrepi тыкыршыды. «Сембек каз1р не куйде екен» деп, квмекке асыккандай жургсш тездетть Сембекпен калалык партия комитет! yfti алдында жолыкты. Колтыгында 6ipep штабы бар, басын томен салып, аягын жай басып барады. Бул оны куып жетш, ент1ккен бойда колтыктап алып: — Жур,— деп элг! уйдiн касындагы гулзарга карай бастады. . Аспан булттанып, кун райы бузылгалы тур. Б1рнеше кунг1 ыстык тез кайтып, ауа капырыктанып тынысты ауырлатты. Жандос пысынап, «ш1рк1н, осындайда Ерткже 6ip cyHrin алар ма едЬ> деп киялданды. Жагасында туып, суына шомылып ескен взен1н — EpTiciH унем1 сагынып, кайда журсе де ансары ауып-ак турады. Б1реулер «туаме тау мред!» дейдй Буныц тусжен EpTic шыкпайды. МалтЫп та, туншыгып, суына батып та журед1. Сондагы талпынатыны — взенн!н аргы жагасындагы 03iHiH бала кезждеп тыныш мекеш — Бозаралга жетсем бе дейдк жете алмайды... «Бунын ойында не бар екен» деп, касындагы Сембекке коз тастады. Костюмжщ туймесж агытып Ж1берш, бойын Tin устап шалкак басып келед!. Соккы Kopin жасыган адамга уксамайды. 0лде не кврсе де шке сактап, сабырын жогалтпаган устамды Typi ме екен?! Бул «ж ур» легенде жолынан калып уназ коне салганы Heci?. Exeyi гулзардын онашалау жершен.орын !здеп тапты. Калалык партия комитет! уйше карсы карап, шрген-шык- кандарды xopin отырды. Сембек колын буныц Т1зесше койып ауырта кысты да баяу унмен: — Рахмет'саган,— дед!.— «Жалгызбын ба» деп жур- 259

сем, жалгыз емес екенмж. 0 зщ бар екенсщ. 0зщ сиякты взгелер де бар шыгар. Бул сезш елен кылмай, Жандос шыдамсызданып: — Разрезде не боп еда, соны айтшы,— деп суракты т1кес1нен койды. Не окига болганын Сембек оцай-ак тусшдцвд Шмщенщ 6ipi кун1 еткен айдын жоспары орындалганы белгш болды. Разрез директоры Сагындыков бул мэл1метке колын койып б1рлест!кке женелтед1 де ез1 сол Kyiii-ак демалыс алып, Кавказга курортка кетеда. Айлык жоспар орындалган екен, разрез жумысшыларына сыйлык телене- дь Сембек осыган буйрык Э31рлеп, есептеу орталыгына береда. EKi сагаттан сон сол кагаздарын суратып, тез кайтарып алады. Ce6e6i сол ек1 арада тосын хабар естид! де алдын-ала сактанады. Экскаватор машинисд Тимофеевтщ разрез парткомына келш еткен тунде булардын бригадасы- на енддридмеген кем1рдГ косып жазганын айтып турганын к,улагы шалады. Бар эцпме осыдан басталган екен. К,олын- да еш дэлел1 болмаса да Тимофеевтщ осы сезше сенедк Адал коммунист, тэж1рибел1 машинист eTipiK айтпауга тию деп есептеп, штей «сыйлык, беруд1 токтату керек» деген шеиймге келеда. Смена бастыгыньщ тэулж ece6i мен экскаватор бригадаларынын жумыс гарфип еш кудж тугызбап едь Сонда калай болганы? Тимофеев не айтып тур? Оньщ Сагындыковпен келдае алмай жургенш де бшетш. Сол бойда асыгыс комиссия курып тексерткенмен мм-ммге косып жазганын таппады. Документтердщ бэршде женелтьпген кем1рдщ келемд дурыс керсетшп, уакцтылы есепке алынып отырган. Будан сон эр бригада- ньщ кай составты кашан тиеп, кашам женелткенш сагат, минутымен белплеп жазатын жумыс дэптерше уцшедь К,осып жазу мысалдары сонда барып аныкталды. Солай болганын смена бастыгы Кдлтаев та мойындап «Разрез кайткенде айлык жоспарды орындауы керек болды» деп акталды. Айлык жоспардьщ орындалуына он мын тонна жетпей жаткан сон ecenTi бурмалап косып жазуга барган. Осы айдын алгашкы кундЬп сменасынын он мын тонна кемпрш элпндей жолмен еткен айдын сонгы тунп сменасы- на Kemipin, жоспардын кемш осылайша толтырган. Барлык кагаз бойынша он мын тонна Tyuri сменада тиелген боп шыкты. Кдлтаев «буны 6api де бтда» дейдк BipaK 6api дегеш ммдер екенш ашып айтпады. Сембек езшщ екпесш де жасырмады. — Осы енбепм ушш маган, Kepicinme, алгыс жариялау керек пе едь Эйтпегенде жоспар орындалды деп, элденеше 260

ондаган мын сом сыйлыкка жумсалатын ба еда. Жедел тексертпегенде, KiM б1псш, Тимофеевтщ де сез! елеуаз калуы мумк1н гой. Ежи, мже, осыларды ескерудщ орнына мен1 бекерге жазыкты етш, кызмет1мд! темендетж отыр,— деда. Кдтты ашумен сустанып, ерждерж жымкырды. Ke3i алайып, кушнж, тыкырши бердь Буган не шара колданганын Жандос жанын ауырт- пайын деп одан туспалдап сурады... Онсыз да буныц кыр содынан калмай журген Эржбай осы хабар жетюмен б!рлестжтен комиссия шыгарып кайтадан тексертедк 0нд1р1пген кем1рда бакылау мен есептеу женжен бас экономист та'рапынан кателж болма- ганын айтып барган комиссия мушесже Эржбай катты ашуланып, «ендеше Актаев Сембеки наградага усыну керек кой* деп кекетштк Комиссиянын ece6in баска адамдарга жаздырып, б1рлестж бойынша буирык шыгарта- ды да Карпенкога кол койгызып алады. Буйрыкта езжж Miидетже жауапсыз караганы. косып жазуга жол бергеш, квм1р ендарудж тэулж есебш бурмалаганы ymin деп, Сембектщ кызметж темендетж, бел1м бастыгы етедк Bip жыл бойына OFaH eiu6ip енд1р!стж сыйлык бержмесж делжедь К,осып жазуга тжелей катысы бар разрез бастыгы Сапяндыковка, онын орынбасарына ескерту жасалган. Смена бастыгы cericneH кутылган. Осыны ест1ген бойда Сембек тебелесердей боп салып- жетж dpin6aiira барды. Жасарын жасап алады да ол бул келгенде кашан да тип курмелж, сейлемей, теарейж, кезбен арбасады. 1шке каткан узак жылгы eurriri де, буны кергенде сурлана калатын еж де ж1б!мейдк Сембек онымен дауыс кетерш, айкайласып урыспайтын. «Мынауын дурыс емес» деп, ж1берткен кагазыи езже кайтарып. ерекше 6ip зЬ|мен алдына экеп тастайды. Болмаса колданган шарасыи мойындамай, езже Kipin ескертш кетед1 де анда-мунда барып, куынып, кисайган шаруасын тузеп алады. Эйтеу1р, бул да онын зорлыгына кенбей, Tipecin журедК Егер бунын карасы батып, баска жакка ауысатын болса, алдымен, осы Эржбай куанар едк Кабинетже юрген бойда езж эрен устап, босагадан узамай: — К,ашангы соныма тусе 6epecin. Шаршамайды екенсж. Содан не утЧын? Меж KeTipe алдын ба? взжжн де жетюп жургешн шамалы. Мен де сежн жуйкенд! тоздырмай тынбаймын,— дед1. 261

Дауысы катты ш ы ры п , южшт-ак айтты. Эртбайда ун жок. Буйрыкты ке-'iicTipin, «мэселе * шеш!ЛД1» дегендей канын шпне тартып сурланып отыр. Сембектщ ашуы басылмай, еактщ туткасын тартып устап TyTirin тур. Эршбайдыц бурынгы киянаты да аз емес еда. Енд1 тттен басынып, «косып жазды» дегенд1 бутан телшть Сонда бунын кш болтаны? ~ Карпенконын колтытына Kipin алып, менщ жолыма унем1 какпан курумен келесщ. Озмнщ осал емес екешмда дэлелдеп, есемд1 талай кайтардым. Кдстасуынды, 6api6ip, коймайсын, мен, 6api6ip, кенбеймш. Осы жолы да солай болгалы тур. Бул буйрыкпен де келкпеймш. MeHi Kinani eTin куйд1руге еш непз жок. Буйрыкты езгерплрт, бурынгы орныма кайта баруга тшст1мш. Солай болатын да шмтар,— деп сес керсетт шыгып кеткен... Карпенкога жолыгайын деп барса, ауырып калып ушнде жатканга уксайды. Кдбылдау белмесшде онын атына тусшктеме жазып, «табыс етерсщ» деп, Лизаныц колына береда. «Енд1 не зрекет жасайсьщ?» дегендей Жандос отан I мойнын бурып кез киытын тастады. — Самолетке билет тапсам, екьуш кунде Москвата ушамын. Министрдщ езше барамын. Б1рден арыз жазган- мын. Кешел! 6epi демалыстамын,— дед! Сембек. — Ананы кара,— деп Жандос оны бужрден туртш . калалык партия комитет! уйi жагына назар аудартты. Нариманов eciK алдына шыгып, каскайып тур екен. Сур «Волга» орнынан козгалып, баспалдактын алдына ! токтады. — Наримановка жолыгып, жагдайынды айтпайсын ба?— деп Жандос туртпектеп Kepin едк Сембек жак- тырмай: - O n комектесе алмайды,— деда. Бутан шугыл бурылып: — Бул мэселеге сен де Kipicne. 0з1м-ак шешемш. Олар темендеткенмен ез!мд!-ез!м темендете алмай- мын,— дедк Нариманов отырысымен машина б1рден жылдамдыгын . улети. Ж ол айырыгына такалганда алдынан жасыл жарык жагылып, светофорта токтамай ете шыкты. EKeyi де сур «Волгтны» кездер1мен узатып салып, ундемей \"кещлаз отырды. Yui-терт тортай ушып-коныпс' секектеп, буларта жакындай туей. Аяктын астын' тжткшеп дамыл таппады. Bjpeyi токтап, кадала шукылап еда, бэр! сол жерге ympuiin, 262

канаттарымен кагысып, жапырласып жатты. Bip мезетте дур eTin Teric уша женелдк Сондагы таласып, белке алмай жаткандары шекшдеужтщ кунге кепкен куарган кабыпа екен. Баска 6ip ойга Tycin, Жандос: — Таласпасан есен кетедк— деп, ез!мен-ез1 сейлес- кендей болды. — К,ызметщд1 аткарып, еишмге тшспей тыныш журешн-ак дейсщ. Bapi6ip, ездер1 к е л т соктыгады. Эйтпесе менщ арызданып, эд1пет i3flen Москвага барып нем бар?!— дед1 Сембек кабагын шытып. Онын шггей киналганын Kepin, Жандос акырын гана: — Журек калай?— деп сурады. вткенде инфаркт боп aypyxanaFa жатып шыкканын eciHe алып, «осы жур1Ф калай болар екен» деп ойлаган. — Ундемей, шггей тынсан журек одан сайын ауырады ма деймш. Осы жолы аянайын деп турган жокпыи. Алдымен, ез1мнщ адал екенд1пме эйел1м мен exi баламныц кездерш жетызуш керек. Содан сон Эршбайды женбей коймаймын. Мен1н KiM екешмд1 бшсж,— деп Сембек кызбаланып сейледк Сезш бвлмеген сон ашылып, тш и еркшадь — Егер сез1ме сенсен, мен — кудайшыл адаммын. К,ашан да тэубемд1 умытпаймын. К,удайшылдыгым болар — бергенще шуюрлж деп барына канагат етемш. ByriHAepi жаксыньщ жагасынан алып, жанын жаралайтын жетесмздер карсылык кврмей, басына шыгып барады. Кей icTepme карайсын да «сен де сондай екенсщ-ау» деп, ойлайсын да коясын. Осы екпен iuiKe жиналып, кордала- нып, квн1л1НД) калдыра береди «М еж тусшетш мм бар?» дегендей эрммге кез саласын. Мен сеж бугш эдежлеп 13деп бардым. Келгежме шын куандын. Маган сол да ж етт жатыр. А л каз1р, мше, меж сен !здеп келдщ. Бул да квмек. Осылай 6ip-6ipiMi3fli 1здеп журешкцн, 6ip-6ipiMi3fli умытпайыкшы...— дедь Жалбарынгапдай Te6ipeHin сейледи Жандостын колын мыктап устап, сезш жалгастыра тустк — Ерте ме, кеш пе, 6epi ез калпына келедк Эрб1рден сон асканды да, тосканды да TSHipiM тенест1редк Сайран 6iTin, жалган етер-ау. Кейш KiciHin бетше калай карайты- ньщды кун uirepi ойлау керек шьжар. БетФз болган жаман. К1мн1ц мм екенш бшу ушш де, тфлжтщ багасын тусшу ymiH де «кезщд1 ашып кара» дегщ келеда. Жандос туйыкталып, Сембект1 тындаумен болды. Бурын оныц булай ашылып сейлегенш керген емес едь 263

Ж ол жуpep алдында кен1л сырын актаргысы келген шыгар. Бунын 63i де «акыры немен тынар екен» деп, eni талай куйде жур. Сембек орнынан турып, ютапханага карай женелгенде бул оган ермедн «Жолын болсын» дегендей, eMeyipiH б1лд1рш басын изедь С1лейш орнында отырып калды. Жападан-жалгыз, ойланып узак отырды. 26 Содры уакытта Жандос тадертен твсектен турысымен «кун калай екен» деп б1рден сыртка кез салады. Табигат кубылысын iurreftri ез кутмен уйлест1рш, катар сезшетш боп жур. Бурын ертенД1-кеш «жумыс, жумыс» деп, асыгып-уагумен, жыгылып-суршумен кун кеинп, ангара бермептн К,аз1р буган кэд1мпдей эсер етедг Бой жазып кыдыратындай-ак аспан ашык, шуакты болса екен дейд1. Кустын сайраганын ecTirici келедн Кеншн KerepiHKi ететш жаркын KepiHicTi табигаттан 1здеп ущле туседк ByriH терезенщ шымылдыгын ашып ж1берт сол брйда кабагы кырыстана калды. Куннщ peni келюпептн Аспан сур булттанып, тутасып алганмен жауатынга уксамайды. Жуык манда ашылатын да емес. Ауладагы жайылган Kipfli желшлдетт ысылдап жел согып тур. Айнала кунпрт тартып онсыз да капалы квц1лд1 баса туседь Барлык ютен 6e3iHin, уйден шыкпай койса кайтер едк BipaK езщнен езщ кайтып безшесщ. Жумыска баруга камданып кише бастаганмен сыртка шыгуга асыкпады. Журеп ме, квнш сарайы ма, эйтеу1р, 6ip жер1 ауыратын сеюлдь Эбнерленбей, тыныш отырганды т1лейд1. Курке Tirin алып, калыц тогайдын iuHHfle жатар ма едк Bip уакыт кармак салып судын жиепнде отырса гой... Сырты бутш кершгенмен 1штей кыска кунде кырык кубылып, эрнеш ойлайды. Ici оналмай жургенге тыгырыкка т1релгендей киналды. «выпр не боп барады?» деп, вз TOHipe- пнде не болып, не койып жатканын саралап, TyciHin алгысы келедн Элдеюмдер егер бул cypiHin кетсе одан api кулатып ж1беруге дайын турган тэр1зд1. Солардын кандай адам екенж эуелде негып байкамаган. Эншешнде «ci3-6i3» десш, сыйласкан боп, ишп сэлемдесетшдер! кайда. Енд! «будан не кайыр, ертен не болары белгшп> дегендей сыпайыланып, сырт айналатын, журе амандаса- тын бопты. Сенген кенище секем болмаса керек. Бэрш езже дос санамаганмен жалгыз калдырмайды, жаттыгы 264

жок деп келген. 8лде «осы маган жаны ашиды-ау» деген адамдарын кезшде араласпай алыстатып алды ма екен. в з 1м1зд1 гана ойлап алансыз журдж пе, кунде «Ертен» деп асыктык па, эйтеу1р, KiMHiH кещлше карап, юмнщ кабаили андыдыд дейсщ. Басымызга ic тускенде 6api 6i3re мшдетп сек1лд1 эрммге вкпел1м1з, жасаган жаксылыгын, кврсеткен курметш санап, есептесе бастаймыз. «Жаксылыгым алдым- нан шыкпайды» деп кешгенде кезшде ез!м1зге керсетшген жаксылыктын каншасын дайтарыппыз. «Ж ан ашырдан айырылма» деген улкендердщ есиетш еске алдык, па. Адамды ез шаруан ушш керек кезшде гана i3fley де бас пайданыц дамы шыгар. Элден сон «осы мен кандаймын?» деп, ойы езше карай ойысып, юммен кенш калысып, юмге дарыздар екенш еске туздрмек болды. Элдеюмдер елестейд1, элдеб1р ун кулагына естйледк К,иылган, етшген, жалынышпен караган квз карастар санасында сакталыпты. Керген кугын, жеген таяктан repi адамды оцаша калгандагы вз арыньщ соты квб1рек динаса керек. Кайда журсен де кутылмайсын, баска 6ipey де кутдара алмайды. 0 з басы осы трлжте к1мн1ц сезш сейлеп, юмнщ мунын жоктапты. Ойланган сайын етюзш алган carrepi «эттен-ай» депзш, eKimiiii молайды... Кдйтерсщ, еткен кунде белп жок... — Жандос, жумыска бармайсьщ ба?— деген дауыс естщщ. Сыртды есж жабылгандай болды. Уйдан шыгып бара жатып уадыттын болганын ecKepTin кеткен Шекер екен. Бунын онаша отырса болды, дозгалмастан узак ойланып далатынын Шекер де байкап жур. Тынышын алмайын дегендей сез сурамай дасынан айналып втеди Bip aHFapFa- ны — эйе.-ii буран ескерту жасамайды екен. «03 i б1ледЬ> дегендей epiK 6epin койыпты. Сол кылыгы ушш де Шекер- ДЩ багасын артыд Kepin, «р е н ж тп алмасам екен» деп коркады. Сагатына карады да орнынан амалсыз турып, ерше басып сыртка шыкты. Ж ел катты екен. KeTepin экететшдей удей согып, койын-донышын кеулеп, ыдтырып барады. Бетш папкесь мен квлегейлеп, 6ip кырындап алга' карай тарта бердк «Жагымсыз б1реулермен кездесш, жайсыз хабар естимш- ау» деп, алдын-ала сезжтенш, журк1 мачдымай api желмен алысып, эуреге туей. KiMHiH эрекет1 екеж белпЫз, бунын сыртынан жалган eceKTi е рш тп , эрнеден туртшш, юна тага бастапты. 265

Кднша катуланып, ештене ест1мегенсш, im бермейж дес:ее де жынына Twin ашуланбасына коймайды. Ойын-тойлардiаa аракщж дастаркандас боп палатын кептен таныс 6i‘pР ж тттщ эйел1 жакында дукенде Шекерда жолыцтырып, жаны ашыгансып: «еркекке сенбеу керек» дейд! де Жандостьщ суду келжшекпен кафеге барганын ж етмзтть Сулу келжшек дегеш — Кулпэн FOft. Уйге келген сон Шекер айтпауга шыдамай акырында: «ол юм?» деп, жалынып та, назданып та сурады. Сейлесе, шынын айтса жаны ауыратынын сезш Жандос калжыимен кутылды. Узак жыл бмпнбей, 6ip сэтке гана кержген, вн мен тустей болтан жазыксыз жанньщ кеципнщ купиясын, сондагы езжж толганысын калай айтып уктырады. BipaK, не керек, Шекердж кец1лше кудж жрда. К,ызганыш ез жайын гана ойлатып, кшэлауга бежмдейдь Жандос штей катты' куйждь Кулпэннщ нэзж сез1мже киянат жасалгандай, кымбатын арзанга балап кунын туфргендей аузы жефл сол 6ip эйелд! елердей жек кердь Ойын-тойда ойнап-кулш отырудын орнына лркi\\i/ii кез астымен багып, суктанып карайтын суйюмаз турж елестетт, «басканын сез1мжде не шаруан бар» деп, сырттай ешжтк вткенде «Солтустж» разрездщ кэсшодак комитетжен карт жумысшы Макашка деп суратып, ертенжде «керек емес» деген «Ж игули» машинасын ондагылар кешн ездер! пайдаланып, ушт!-куйл1 жок кылыпты. Машинаны квз1 кермесе де сырттай бул алып баскага берген боп шыгыпты. Кезжде ecTireHi мундай жаксы болар ма, алмаганын дэлелдеп кездерж жетюзш берген сон «езара кжэласа жатар» деп кежнп сездерже Kipicnefi, даудан аулак KeTTi. Бас пайдасын ойлап, 6ipeyre б1рдене тапсырып, алыс-берк жасамай таза журетжже осы жолы катты куанды. Эйтпесе, acipece мынадай кезде олар бунын жаман атын шырарып 6ip пэлеге LniKTipe салудан тайын- байтын секиад. Кабинет1не KipreH бойда Шарданбаевтын мунда кашан келетжж бшмек боп алдымен обкомга телефон сокты. Колы сылк тусш, трубканы тастай салды. Шарданбаев жаз ортасында демалыс алып, бупндер1 Кавказда курортта жаткан кершедь «КеледЬ> деп сешп-ак едк Шарданбаев­ тын хабарласпай кеткенже ызаланып амалы курып отырды. Барже колды 6ip-aK сипел, бул да Шекерд1 алып Кара тещзге демалыска кетсе кайтед1?! Бастаган ici колдау таппаса, жумысы енбесе бунын жогы кiмнiи жанына батады дейсщ. Агымдагы icne кеп акылдын Keperi де жок, бунсыз да аткарылып жатар...

Кдлалык партия комитетшщ Айдар баскарган ко- миссиясы тексеру жумысыи 6iripreH боп ештене деместен кетт1. Уакытын узатпай бюрога материал аз1рлемек ойлары барын комиссияга катыскан езше жакын лмпттен естЬен, «Ke6ipeK кемшшк табындар» деп жогары жактан тапсырып койган тэр1здЬ> деп ол ж1пт к уд тн айтканда Жандос: «керерм1з» деп южшш калган едь Куткендей-ак, ею куннен сон буны калалык партия комитетшщ бюросына шакыртты. МэжЫс устшде Нари­ манов жакында облыстык газетке шыккан Бошановтьщ сын макаласы мен Айдар Ералинов баскарган комиссия- ныц корытындысы катар каралатынын ecKepTfi. Онын он жагында 6ip колын столга койып шалкайып отырган Карпенко «дурыс» дегендей басын изедь ¥зын столдын шетж ала темендеу жайгаскан Жандосты кез1мен isдеп тауып, кабагын шытты. Столдан эр1ректеу жерде кабырга- га жагалай койылган орындыктардьщ б1ршде шашын эдемшеп таран, монтиып Айдар отыр. Жумсаса лып етш жупрш кетуге 33ip боп алга мойнын созып Наримаповтан кезш айырмайды. Бюрога сырттан аз гана адам шакыры- лыпты. Столдын Жандоска карсы бет!нде басын томен салып Эртбай отыр. Жакан Халыков демалыска кетш, оныц орнына Лекер келштк Bip сагат бойына Жандос 6ip кызынып, 6ip суып сейлеп те, тындап та бакты. Бюрода айтыска туст, таласкан Нариманов, Карпенко, Жандос yrneyi гана. 6згелер1 сезге Kipicneft тындаумен болды. Жандос коп таласты. «Б1з бюрода емес, б1рлестштщ шаруашылык мэжшсжде отырган сек1лд1м13. Б1рлест1к басшыларыньщ шаруашылык журпзудеп кемшшктер! ушш партком сыналып отыр. Бас директор элпнде «парт­ ком комектеспедк юршпедш дедк Расында солай ма. Колем куып, тек жогаргы керсетюштердг коздегенш айтамыз деп бас директорга жакпадык. Аршу жумыстары KOMip ощнруден коп кей1н калып жатыр деп дабыл кагып едж, -сонымызга от алып туст1. Газетте жазылган, комиссия корытындысында керсетшен кемшШктер ушш партком секретари емес, алдымен б1рлестжтщ бас директоры жауапты. Бупн менщ емес, Карпенконын мэселесш карау керек едЬ> деп, Наримановтын езше типзш сойледк Салмакты KopiHrici келгенмен осы туста Нариманов к уй т-nicin Жандостын езш мшед1. — Сен ейтш кызбаланба. Сенен баска Kicinin жумыска жаны ашымай ма екен. К,ашан да кигаш сейлеп, журтты дурлжт1руге ушрсщ. ¥раншылсын,— деген. 267

«Ураншылы» Heci? Бул не жала! «OraHFa квм1рд1 кеп береСпк. жоспарды асыра орындайык» деген уранды каламайтындардын 6ipi Жандос ед1 гой. Сапаны темендет- кен де, журтты жалган сезге уйреткен де осы урандар емес пе. Жандос еэ:н коргамады. 0 з атына айтылган сыннын 6ipiHe де жауап бермей, акталмай, жанына батса да шыдауга тырысты. BipaK аянып калмай, сез кезепнде ececiH ж1бермей Нариманов пен Карпенкога кадала туей. Бупн айтпаса, кешн капыда калып, еюнерш сездк «Булар, эйтеу1р, аямауга бекшген екен, соккыны тездетейш» деп ойлады. Буга т у с т жалтактап отырган Айдарга туралап кез тастап, атарга огы болмай, канын iiume тартты. Парткомды тексере келгенде бар кагазды алдына жайып салып, барлык сурапяна жауап 6epin азаматтык арына сешп ед1. Комиссияныц жазбасында бунын жаксы icTepiH елеудаз eTin, усак-туйек кемшинктерге дейiн Ti3inTi. Тым болмаса 6ipa3 уакыт бунын карауында icTen, камкорлыгын кергенш ескерсе кайтер еда. «К,ызмет жешнен есерсщ-ау. BipaK мына турщмен кайтт кегересщ» деп, катты тудалда. EKi жакты т!рескенде бул осы 6ip сэтте майыспай iuiTeft нык турганын сездк Элдеб1р сежм бойына куат 6epin, TinTi кушейда алды. Бунын дэлелдерш терюке шыгармакшы боп, узак сейлей бастаган Наримановты бегеп: — Б1реулердщ сезш тындап, жетепнде жургенше мэселенщ байыбын езщ>зше акылга салып кермейдаз бе?— дед1. Ет кызуымен шамына тиетш ауыр сез айтканын онын бет кубылысынан ангарды. Нариманов не дерге бьлмей дагдарып унi шыкпай сулк отырып калды. Жандос онын кен маманы емес, педагогтык 6LaiMj бар тарихшы екенж eciHe салып осал жерш басты. Сезге Карпенко араласып, api карай жалгап экеттк Жандосты сонау тем1р жолда, кара жумысты ктеген кезшен бастап б1петшш, талай жаксылык жасап, келешеп- нен умггтенгенш айтты. «Сонымды актамады, ез1ме карсы шыкты» деп, табалап та, кынжылып та сейледи — Маган жаксылык жасадыцыз, быемш. Умыткан жокп’ын. BipaK СОЛ жаксылыгьщыз сокыр кунпкше соньщыздан epin, бапянышты болуга мждеттеу1 керек пе,— деп, Жандос бершмедь — Дурыстап ктесен саган дам карсы болады. Бэрш

езгертпек боп, шала б ул ш т журген ез1ч емес пе,— деп Карпенко эцпменщ аягын женшге сайгысы келда. — Маган epiK берсе баскаша ктер ед1м. К ол байлаулы болса не ктейсщ. Айналацды коршап койгандай адымын- ды шектеп inrepi бастырмайды. СЛз де, 6i3 де — 6apiMi3 де жогарыга багынып тырп ете алмай калыппыз. Жогары- дан туйпштеп, теменнен Kykflipin, ею оттын ортасында жургендейм1з,— деп, Жандос ойында журген осы сезд1 отыргандардын барже арнап, сондайлык к уй зелт айтты. — Соны бшсец нес1не таласасын- Жумысьщды ктеп, тыныш журе бермейсщ бе,— деп Карпенко буган урсып тастадЫ. — Адамга камшы боп тимей, корган болган жен гой. Tin шыгып, енсе кетеретж кез келген шыгар. — Саган сез етпейд1 екен. Мейлж, ез обалыц езще,— деп, Карпенко будан кудер узгендей колды oip-ак сиггедк Айтарын айтып болып, кецип тыншыды ма жок элде дэрмеш 6iTKeni ме Жандостын eKnini басылып б1рден токтады. Мэжшстщ ыцгайын багып, ун катпай сурланып отыр- Ган Нариманов осы туста купине MiHin, сонгы сезге не боп калды. Б1рден ашыктан-ашык Жандостан еш алуга KipicTi. Кеп сейлемеСтен жумысты аксатканы ушщ «Жандос Баяндин жолдаска катан ceric жариялау керек» деген усыныс жасап дауыска койды. Жандостын кысылганнан мандайынан суык тер шыкты. 0M ipi жумыста ceric алып кермеп едц булары Heci? «СенЫ дурыс» дейтж 6ipeyfliH .табылмаганы ма деп отыргандарды тугел - шолып eTTi. Кептен |араласып, 6ip- 6ipiH жакын бшскен адамдары будан араны алыстатып, салкын карап Снртждеп колдарын кетере бастады. Тек Карпенко гана бул усынысты колдаган да, карсы да болган жок. К,алыс калды. Тебеден ургандай Жандостын кез алды карауытты. Камаудын кутылуга асыккандай орнынан тез турып, б!рден сыртка шыгып кетть Карсы алдынан шакырайган Кунд1 Kepin epiKci3 токтады. 0з1нен-ез1 «мен эл1 Tipi екенмж-ау» деп ойлады. Элпнде гана олар' уйымдасып алып, буны араларынан аластагылары келген секций. Кейретш шекарага езде pi экеп Tipefli. Рлармен будан api ктесе алмайтынын iiui ce3in, «кетемж» деда. Маган не екпе бар, канша тырыс- канмен, 6api6ip, ктетпейдк.. Bipey буныц арт жагынан келш жайлап колын кысып: — BapiH дурыс айттын,— дедк

Ж алт бурылып «бул кш?» деп караса Лекер екен. Да- уысы жалынышты шыкты. Басылып калган байгусты ка- жытпайын лесе де болмады, оган екпесш айтты. — Леке, мэжшсте менщ пайдама 6ip ауыз сез айта алмаганыныз калай?— деп кап>1тты. — Кдйтейж, кун керк, бала-шага... — Егер Meni 6ipey бауыздап жатса да Kipicneft, кура­ н т, жайымен карап турасыз ба?— дед1 Жандос кызба- ланып. — Ондайдын 6eTi аулак болсын. Бауыздаганы Heci? — ByriHri мэж ш Ы ц одан не айырмашылыгы бар. Мак- тамен бауыздаган жок па. Ылги кеш калып KemipiM етшш журеаз. Соньщызды койыцызшы,— деп, ашуланып журш кетт1. К,айда барарын бшмей, багыт-багдарсыз кеше бойлап асыгыс журш кетт1. Лекерд1 де, езш де аяды. К,орланып, тамагына эксж тыгылып, жылагысы келдь «Б1з осы не боп барамыз?» деп киналды. Ашуланып, Tnicepre кара таппагандай, жан-жагына алактап, жудырыгын туйш алды. Bip e3i кешеге сыймай ерекпи туст1. «Бэр1м1здщ бастан урып, мэцпртш, багындырып таста- ган ба калай? Элдене ершкнзге Ж1бермей тип1*пзд1 байлап бегеп турады. Кушнсек те, куйресек те ужм1з шыкпай осы- лай етенш бе? К,ашан кутыламыз? К,ашан...» м'УРыст

Ахат Джаксыбаев ОПОРА РОМАН

- . '