Әлмашұлы Ж. Тірі жан

П етрук: Кайда? Алысын кай жер? Окыматан казак кайда узап бара алатын ед1? К алдан: MeHi Т э ж 1кстаннан жер аударды . Агайыннын алауыздыгы... Тасжурек б1реудш арызына ceHin, ак-карамыздн тексерместен осында этаппен ж1бердь Петрук: (взте оз() 1м-да! Eapi туЫшкп. Сен, демек, тэж!ктердщ саткыны болдын гой. Буны калай ойламагам... (сосын Калданга) Айтып болдын ба? Ешн бара бер. Калдан: Болтам жок. Петрук: Ешн не керек? Калдан: Кайла, курек... Петрук: (столды урып) Бершмейдь М эш тп калай жерлесевдер, олай жерлендер. Калдан: Калай? Мына суы кта... кара жерд1 колымызбен казамыз ба? П етрук: Ол ещц ез шаруаларын. Бар! Жогал ещц! Эйтпесе, каз1р милиция шакыртам. Калдан: (цатуланып) Шакыра бер. Осы уакытка дешн эбден коркып болгам. Е ш н... коркатын тупм де жок. П ет рук: 0 й , мынаны-эй, а! Мен Ka3ip... (шелефонга жар- масады) Калдан: (цасына женин барып. телефонды цолынан жулын алады) Кереп жок. Одан да айтканды орынданыз. Эйтпесе киын болады. Петрук: (ашуга булыга, айкрйлап) Милиция шакыртам! Кезще кек шыбын уймелетш.. .(цалшылдайды) Калдан: Иа, менщ кез1ме кек шыбын уймелетуге болар. BipaK, халык ше! Олардын 6apiHiH кезш е калай кек шыбын уймелетеаз? Олар, эне сыртта ж ауап KyTin тур. М аш тп KOTepin акеп тур. Терезеден караныз, сенбесещз. Петрук терезеге жак,ындайды, сырнща царайды. Сырттагы 6ip топ Kicini квреЫ. Петрук: (реф бузыла) MeHi... коркытканын гой б у я Айламды асырдым дегенщ гой. Жарайды. Бупнше сен женген бола гой. (сосын столды салып-салып к,альт \"Бутабаев\" деп тщаилайды. нике Бутабаев Kipedi) Бутабаев: Шакырдыныз ба? Петрук: (ашулы куш) Мынаган курек, кайла бер. Сосын жогалсын козймнен! Бутабаев: Жарайды. Айткан'ыныз орындалады. Калдан Бутабаевца epin сахнадан шыгып кетедй -100-

Петрук: (белмем арлы-берл! кезт) От, дикарь! Сауатсыз 1ран... М е т коркытады. К е п т з дейдг Ешп шаруам сендермен олсын. Жекелеп-жекелеп Д1нкелетермш сендерд1. Кап, осыдан бар зй . . (осы кезде Бутабаев к,айт а Kipedi) i Бутабаев: (к,ипак,тап) Этикадан журдай казак! О л неге Ызд1 иуландьфады? Петрук: (селюлдей свйлеп) Сен гой соны мактап журген! Адам шымайсындар. Мен бшсем осы жуан каранын сырты сылтын, ui кылпын... Бутабаев: Кайдан бшешн, осындагы казактардын дурысы, жеш yiyi ме деп ойлап ем... > Петрук: Эуелде маган да унап едк сейтсем... (кш к ен е ток,тап) опка ipiTKi с ал аты н - ос ы н д ай л а р . Енд1 б у н ы м ен ез1м йналысамын. | Бутабаев: (жалпак,тап) С ейпщ з. Буган сене беруге болмайды Сахна царацгыланады. YIUIHLUI K 0 P IH IC Крлданныц уш. Юшкене бакене ж ер кепе. Opmada стол Айнала юрпеше твселген. Бит е Калданньщ эйелi Элима 6eciK тербетт длим а: (взшен-оз/ Ky6ipnen) Эй-эй, бепем уйыктай гой, т э т а уйкыга бата гой... Эй, осы с е т и экен-ак... елдщ б эрш щ камын ойлагыш та, ез1м1зге келгенде салдыр-салак. Уйде не iiuep тамак жок, не жагатын отын жок. Bypicin отырысымыз осы . Ал, ол болса... кайдагы 6ip езбек дей ме-ау, соньщ м э й т н жерлеймш д еп ... Ойбай-ау, ayeni ез басына май жагып алмай ма. Бфеудш м э й т н жерлеймш деп ж у р т, ез шанырагынын опырылып кулаганын да бшмей калар а у е л г .. Эй-эй, бепем, уйыктай го й ... Уйге всекии кел/нш ек - Г улж ума Kipedi. Kipe сала свилей бастайды. Гулж ума: (yi'tdiif т укт р-т укт рш е к;араеыштап) Кара дэу кайным жок па? Эл1 келмеген бе? Ол T im i с е т и жагдайынды ойлауды да умыггы-ау деймш осы. длима: Соны айтсанызшы. Мэден агай неге айтып коймайды. 1>пд1Н отырысымыз мынау, ал ол кеш еп боранда ycin елген 6ip еркекп жерлеу керек деп ... Оны ана Петрук, Бутабаевтар неге /стемейд/? Неге Калдан icTeyi керек?..

Гулжума: Уйбуй-й, Элима-ау, сен Карадауд| ел! де бшмейзд eKeHciH гой. Ол меш ц шалым Мэденге кулак асушы ма едц Tirrri ана Масыбай атамызды да (атын бурым айпщаны) езер-эзер тыкдайды. Д ен мш ез... Дунк етпе.. (узт-узт айтады) О лимп: Сол ден MiHe3i MeHi де шаршаггы. 03iM 6meMi кеп. Каты мды тындау жок. 1 Гулжума: (култ) Сенщ каруын - 6ine-6iясен, махаббат, лаулаган алау сез1М. Соны пайдаланып, еркелеп отырып, айтканынды ютетпейсщ бе! Олимп: Ол бурын ед1 гой, суйем-куйем дейпш . Бурынырак... мен не десем, соны орындайтын. Аузымнан не шыкса д а... (арманга 6epi.ie) LUipKiH-ай. кандай тамаша кундер ед1 сол шак. Ол меш куш агы на алы п , а ял а п ... Ж ерден Tin KeTepin алы п, ауада калкытып... \"Бакытым - сен\" дейтш. \"6MipiM-сен\" дейтш... \"0Mip бойы аялап етем\" дейтш. Кандай рахат-т!.. Кандай тамаша ед1 ол кезце-е...(арман к,ушагында тербетЫп турады.) Г улж умп: (жаны аши свйлеген бон, к,уак,ыланып) Эй, сол Карадэудщ е з ь .. соцгы уакытта шынында да езгерш барады. Онысы Heci екен, э? Жап-жас, эп-едем1 келш ш еп бола тура... Олимп: (урейлi жузбен) Ci3 сонда... Калданнын к ен ш баскага ауып жур дем екиз бе? Гулж умп: KiM б!лед!, заманнын Typi мынау. Адамдардын Typi анау. Bapi, 6api мумкш уакыт боп тур гой. Мен бшетш Карадау болса, ол еш н ... одан 6apiH кутуге болалы. О лим п: К ойы ны зш ы , канны нызды сонш ам а сум 1рейтш тастадыныз гой. Э лде... 6ipflenecin б!лес!з бе?.. Г улж ум п: М ундаплсы н бгпмеймш, ал 6ipaK ана ж акта... Тэжкстаида керсетпегеш бар ма? Кунгпмш, мыктымын деп анаган да, мынаган да соктыгып... Сталинабадта Б эй р деген 6ip азаматгы кокала койдай гып сабап, ауыр соккыга жыкты гой. Сосын олар арызданды. Аягын кермейсщ бе? Айткандай, сен ез1 онын ана бурынгы катыны Есенгулдш неге кетш калганын бшесш бе? О лимп: Жок. Гулж ума: Сол катынын бул ек! кунде 6ip рет кекала койдай гып сабап жататын. Сондагысы - бала таппадын деп... Сорлы Есенгул 6ipre кешш-коиып журген сон Meni кещлше жакын санай ма, маган жылап-сыктап келедк ещц не ^стеймшдейдь Ocrin eMipiM ексумен етк еш ме леГил. Бала таба алмасам, алла-тагала 6ip бокмурын шарана бермесе мен не гстеймш деп жылайды. Тындап отырсан, аяйсын байгусты. О лимп: Иэ, содан... - 102-

Гулж ума: Содан не болсын, eciH барда елщ тап дед1М. О л акылыма кулак асты. А кы ры ... елш е кетш кутылды. Ал, Кара- дэудщ ол ушш кылы да кисайган жок, арагын iiuin, энга салы п ... (кштене пауза жасап) Сосын сен кездестщ гой Оган. Эпима: (жыламсырай) М ен... кайдан бшеШн. Маган эуелде бурын эйел1м болды деп айтпады. Оны кеш 6infliM. Алданган басым-м... Гулж ума: Ж э, неменеге камы гасын. K»3ip с е т и кергенш басканы н жагдайынан алдекайда жаксы . К уйеущ 31 нуктеде беделдг T im i Петрукт1н 03i бул не айтса да орындайды. Бакытсыз деп мына 6 iздерд1 айтсай ш ы . Куйеу1м м омы ннын м омы ны . Кершген кокандайды. К арадэу Оган агам eni Fofl деп карасып жаткан жок. (мучая к,алады) Олимп: Ол абыройдан маган не пайда! Кдйта аты шыккан сайын мен1нколыма туспейт1н болып барады. Онын устш е... жана айтпадым ба, Калдан мешмен отау курган сон, арада жыл етпей- ак 03repin Kerri деп. Куннен-кунге, жылдан-жылга салкындап барады деп ... Сол св31М рас сез. Бшмеймш не icTepiMfli. 1пнмде жалын... Лаулаган ерт... Гулжума: Карадэу эйел затына о бастан салкындау. Эйелге екшнн сортты адам деп карайды. Tinri бар гой, мына маган, жещ-eci eMecniH бе, жасы улкен демей, талай рет айкайлады гой. \"Онбаган, Tini суйрендеген eceKmicin, KiciHiH арасына от жаккыш сумелекс1н\" flefli. Осы сездерш калай умытам м ен ... А на агасына айтсам, ол \"Е, десе кайнынгой, кэтере бер\" дейд1. Кашаеты котерем! Кашангы шыдаймын... Енд1 мынау, жап-жас кып yn6iperin, жас eMipiHfli кор кылып, с е т т ар капаска кам ап ко й ган ы ... (сосын де р еу eciH жинаган болып) Кой, мен ещц кетешн, Карадэу кеп калар. Ол келсе, тагы да маган ауыр сез айтып калар, сосын мен де шыдай алмай, сейлеп Ж1берсем... Кой, кетеш н... (Гулжума уйден шыгып Kemedi) Осы кезде сырттан уЫлеп Калдан Kipedi. Касында 6ip ж ирен мурт сары ж т т бар. Калдан: (алачанын ыс^ылап) Элима, дереу шэй койып Ж|бер. Мына Сергей досымыз екеум^з ycin кетуге шак калдык. Ойпырмо- ой, Акмоланын биылгы кысы алабетен суык болып тур-ау, э! Сергей: Айтпа, нагыз кыс. Аязды коя берцн, боранды айтсайшы! Калдан: Ана сорлы езб ек п айтам да, осында жер ауып кел1п, казак кысында ycin елем деп ойлап па! Ж ер бетше шыр етш келген жумыр басты пендеге топырак кайдан буйырады - ол 6ip апланын колында. Мше, тагдыр деген1н!з... - 103-

Сергей: Иэ, юмшн алдында не кутш турганын 6ip жаратушы гана бшедг Калдан: Кой, Сергей дос, сен тым камыкпа. Б13 екеум1з эл1-ак бэрш жеюп шыгамыз. 31 нуктемен коштасып, ел1м13геде жетенпз. Сен - Белорусияга, ал мен Сыр бойына, Токтамыс аулына... Солай емес не! Кел, онан да екеум1з 100 грамнан тартып ж1берелйс. (Калдан цойнынан 6ip бвтелке алады да, стаканга к,уя бастайды). О лимп: (жацтырмай) Сенщ-ак осы... арак лесе аранын ашылады да турады. Енд1 ез казагынды тауысып, баскамен iuie бастадын ба? Калдан: Элима, саган не болган? Уйде конак бар. Кекешне кептелген сезд! кейш айтсан да болмай ма? Элима: Ол казакша тусшбейдг К алдан: Сонда д а... кабагыннан байкайды. Жузщд1 жылытсаушы. Сергей: (свзге араласа) Мен мумкш ... кайтканым дурыс mbiFap... Калдан: О не дегенщ!.. Сен 6i3re конаксыц. Казак конагына ен болмаганда 6ip кесе шэй бермей кайтармайды. Элиманын шаШ каз1р-ак o3ip болады. Кел, мынаны тарты п ж1берешк. (EKeyi стаканды согыстырып, cijuipin салады). Сергей: Oh, мынау нагыз арак екен. Жанагы жаураганымыз енд1 басылады. Калдан: Арак бэрше де ем гой.Тек бунын мелшерш 6\\лу керек. Сергей: Мелшерд1 бшмеген Kici - акымак- Калдан: Дурыс айтасын. Ал, кел, тагы да 6ip-6ipfleH... Жуп болсын. Сергей: Алсак, алайык. Eneyi тагы да жутады. Калдан: Мше, ен/ii жайбаракат отырып энпмелесуге болады. Эйтпесе бар гой, жаурап отырып кандай сез болады... Сергей: (жаны аши сейлеп) Мен саган айтуга тш стн , Калдан! Сен ана Петрукпен бекер-ак шелкем-шэл1с келе бересщ. 03ipre бил1к сонын колында. Не ютеймш десе де хукы бар. Калдан: Эй, не 1стей алады ол? Коркактын колынан не келедт Сергей: Бул заманда сужурек, коркактар Kayiirri. Калдан: Сонда... ceHiH ойынша, ол не icTeyi мумкш? Сергей: Ол саган не icrerici келсе, соны ютейдг вйткеж сен жер ауып келген саяси туткынсын. Бас еркщ жок адамсын. йш кене себеп болса, жетш жатыр. Калдан: Жаланын да ак-карасын тексеретшдер бар шыгар. Обал-сауап дегендей... - 104-

Сергей: (куйте) Бул уакыт баска кез. Ka3ip абыр-сабыр дуние. Ак-караны тексеретш уакыт жеткенше, сен екеум13 барар жер1М13ге барып коямыз. CyiieriMi3 курап кетедь Калдаи: (цабагын т уйе) Коркатын жан мен емес. Б аягы да.. Сталинабадта жургенде талайлар коркыткысы келген. Tiirri, тэж ш базарда 6ip жуан кара \"Сен кайда жургещщп бшмеШн екенсщ, вкенД1 танытайын\" деп жагамнан алып, MeHi табанынын астына салып езгшемек болып, екеум13 6ip кун алысканбыз. О л да жене алмады. Ал е нд ь.. бул - ез ел1м той. HeciH e тайсактайм ы н. 1стейтшш icren алсын. Колынан келсе, эрине... Сергей: Осы мшезщ. ■. Ty6i езщ е зиян болады. Басшы - кашанда басшы. Онымен тш табыса алмаган 6api6ip суршедь Э зщ ш лгщ келмесе, мен-ак барайын. Табыстырайын exeyiHai Калдаи: Жок! Кажет емес. Мен осы жасыма деш н епш м ге бас nin коргем жок. 03iM KeTicTiM, ез!М келюемш. Т ек кеш ш рек... Олимп: (зар жылай) Эш , айтпадым ба! Ылги да осы. Сергей, сен акыл берсещш, ойлансын да енд1. Жас емес кой ... Ен болмаса, мына 6eciKTeri сэбш ymiH... Сергей: Сабыр, сабыр Элима! Bepi дурью болады. Уайымдама. Петрукт1Н TiniH табамыз. Калдаи: (к,опын cinmen) Е, жарайды, Петрукт1 кояйыкшы. Оны ез1м ш ешем дед1м гой. О дан д а , С ер гей , сен а н а ... Л идия Михайловна туралы айтсаншы. Б1зд1Н Элима да ecTicin. Сергей: (к,ысыла свйлеп) Ой, Калдан сен д е ... Арамыздагы анпм е дегем жок па барана. А д сен болсан... (кум1лжидi) Калдаи: Оныц HeciH жасырамыз! Жаксы сез - жарым ырыс. Суйгешн туралы сез козгасан, ол да айып боп па? Э лима: (елец emin) О-о, Сергей, сен неге оны айткын келмейд!. Мен Лидия Михайловнаны 6ineMin. Балабакшада тэрбиеип гой. Сергей: (кумЫжи) Сен оны бшесщ бе? Э лим а: 31 нуктеде ондай аде Mi кыздар онша кеп емес. Сергей: (уяла) Ол е з г .. калай? MiHe3i дегендей... Э лима: Жаксы кыз. Акылды кыз. Калдаи: (култ) Элима, сен Лидия туралы дурыстап айтып 6epuii енд1. Жаксы деген 6ip-aK ауыз сез, ал сол жаксы сезш таратып, кенейт1п, коркемдеп айтуга болады емес пе! Ж йтгп н махаббаты сонда лаулай тусед1. Элима: Керкемдейт1н не бар. Лидия Михайловна керкйне акылы сай кыз. Ойланып-толганатын тук те жок. Уйлену керек. Дереу той камына KipicKeH дурыс. Сергей: О не дегенщ, Элима! Bi3 ал1 ол туралы сейлескем1з де ж о к .Bi3ЭЛ1... (кулйлжидО - 105 -

Калдан: (царцылдап кутп) Булар ЭЛ1 сырттай гашык боп жур. Ана кылжакбас Алдарбек деген досын ше, сешн т(л мен жагына суйенген жан досын ше Элнма, сол жугермек... ана жолы Сергейдщ атынан Лидияга \"Мен ceHi суйем1н, сениз маган eMip жок\" деп хат жазып зюбершп. Лидия соны окып, Сергейге ынгай байкатпай ма. Сойтсе бул тукке тусшбей, \"Ол кандай хат, к жазган хат\" деп Лидиянын езш ен сурамай ма! Лидия \"0зщ х жазасын, сейтш тук бшмеген боласын, бул не, мазагын ба” деп ашуланады. Сейтш, оны б1ржола р е н ж т п а л а жаздапты. Булардьщ аралары ешп-ещн гана жакындап келедь Олимп: Эй, жугермек, Алдарбек-ай! Ол сейтедь Оган дауажок. Талайды кан каксаткан Алдарбек кой ол... Сергей: Алдарбек сешн досын ба, Элима! Досын болса айтып койсайшы, еши будан былай олай ойнамасын. KiciHiH ce3iMi ойыншык емес. Элима: Ой, кайдан дос ол маган! Жэй, мына Калданнын взшдеп отырганы да. М еш сол кылжакбастан кызганады. Бурын Покровкала 6ip жыл корпи турганбыз. Сергей: Эзшдщ де э з ш б ар ... Б1реудщ атынан хат жазу дурыс Э лима: Мен ол жугермеюп... Осыдан кездессе бар гой... Калдан: Темпештеп-томпештеп барып, кушагына icipin кетпе oirreyip... (кулеЫ) Э лим а: К,°йшы сен д е ... Eimiri тещ м сол болды ма! Калдан: 031Н гой, ашулана бастасан Алдарбек анадай ед1, Алдарбек мынадай ед1 дей бастайтын... MeHi Оган тен кормей, тырнагына да татымайтын ет1П... Э лима: Ж эй соз гой б эрь CeHi кызгансын деп айтам гой. Жер бетшде саган жетет!н еркек бар ма! Калдан: Е, ecrin коймайсын ба! Энеб^р жылы екеум1з алгаш танысып, махаббат эщ-iMeciH айтып жургенде... Э лима: (свздi боле) Эш , енд1 басталды. Imin алса болды, кешл! шалкиды. Махаббат деп... Суйкпенш1лж деп... Ертен-ак 6api умытылады. Сергей: Айтпакшы, сол Алдарбек ана Бутабаевпен ете жакын дос екеи Ана жолы eKeyiHiH энпмелес1п отырган устшен туспм. Калдан: (елец emin) Иэ, не айтып отыр? Сергей: Не айтушы ед1, ceHi айтады да. Бутабаев шамасы, оз орнынан коркады. Сен тартып ала ма д еп ... \\ Калдан: Е, онын орнын кайтем. 03iHiH кара кен ш шыгар. Мен улкен лауазым i3flen жургем жок, елге жаксам болганы. Сергей, - 106-

кед тагы да жуз грамнан тарталык. Осы жолы сешн болашак жарын Лидия Михайловна ушш кетерешк. (Сергей ундемей тартып 3ici6epdi.) Осынын арты той болсын. CoFaH тез1рек ж етеш к... Сахна к,арацгыланады. Т0РТ1НШ1 K 0PIH IC Ум iuii. Уйде Ж асыбай меч Калдан. Э кет ц цабагы к/гтупы. Жасыбай: (к,амыга) Айткансезд1 кулагына да шмедщ-ау сен!... Мына турщмен и м боларсын?... Калдан: Не булд1рд1м сонша! Неге камыга с ей л ей аз, эке? Жасыбай: Ана... ана Петрукпен айтыспа, таласпа деп канша каксадым. Мен адам танысам - ол каныпезер. О л KiciHi аяй ма! Ондыра ма сеш... Калдан: (тацдана) Петрукпен айтысып-тапасып жургешмд1 KiM айтып жур «зге? Жасыбай: Сергей айтты. Э лп ycin елген озбектщ м э й т н жерлеу кезшде катты сезге келш калыпсындар гой... Калдан: Мен емес, Петруктщ e3i Foft намыска ти е сейлейтш! Тыныш журсем де шапка туртедг Жасыбай: О л эдеШ icTeRai. CeHi кайтсем opFa жыгам деген Калдан: Ж ок, мен eiifli opFa оп-одай жьн'ыла коймаспын. Онын ойлаганын 6i3 де ойлай аламыз. Жасыбай: Эш! Ылги айтатынын осы! Б эрш 03im бшем, 6opiHe де K83iM жетед! дейсщ. Осындай шекген тыс с еш м д ш к п кайдан тауып алып журсщ, а? Калдан: Менде бас бар. Ойлана алам. Жасыбай: Жок, сен Петрук сеюлд1 ойлана алмайсын. Ол —туб1 терен зындан. Кулыгына найза бойламас зымиян. Аягынды аспаннан келНрш журмесш 6ip Kyui. Калдан: Корыкканга - кос кершед1. Кашкан жа>та - катын ер... Жасыбай: Заманыц тулм болса - тазы боп шал демеуни ме efli 6ypbiHFbi аталарымыз. Ен болмаса, соны ойласан item ! Калдан: (кюкяне) Петруктен коркып, калшылдайтын мен емес. Kepin алдым 6apiH де... Жасыбай: (куйзеле) Клайдам, карагым! Арты жаксы болса жарар едг TyciM жаман. ТуЫмде ылги киналып, буынып, туншыгып жатам. С е т и киналганынды керем. Сосын коркамын да. Коркып калган журек.... - 107-

Калдап: Ой, кеке, а з де... Корыкпаныз. 0з1м турганда Петрук тук те icTefi алмайды. Онын MiHe3i мен ушш алаканга салгандай... (кулеЫ) Жасыбай: (финала) Эй, аеталсын-ау! Анкаусын-ау, балам-м... Кайтешн-н... Осы кезде сахна царацгыланады. Кашпо жарьщ жанганда - Петруктщ белм еа . Онда - Петрук пен Сергей. Петрук ете кугтулы. Бвлмеш epni-6epni кезш жур. Сергей темен щарап отыр. Петрук: Мен енД1 Калданмен сейлесе алмаймын. Ана жолы жерге каратып кеткеш жетедь Хватит! Осы уакытка деш н KeiuipiM жасап келш ем, ещц олай болмайды. Райкомендатурага донесение берем. Так что, Калдан жошнде серьезный мэселе бар-р... Сергей: Жолдас Петрук, ол e3i де окшулй Ана жолы кызба- лыкпен айтканына KemipiM сурагалы жур. Bopi д е ... байкаусызда... Петрук: Жок, мулде олай емес. Bopi де адеш йтелген жумыс. Маган карсы топ курып, мешмен алыскысы келш жур. Сергей: Калдан Kicire жаны ашыгыш. Ана езбектщ мэштш кор- ген сон... Tinri вз ушнде ауырып жаткан KiuiKeHe себшне де карауга муршасы болмай... Петрук: Ол енд1 оз шаруасы. 0 з баласына 03i карамаса, KiMre екпелейш, Так что, осымен енпм е 6iTTi. Сергей: Жолдас Петрук, бул жйгг туралы а зг е эрюм эртурл1 айтуы мумк1н. Ал, шын мэн1нде... Петрук: (co3di беле) Жок. Соз осымен 6iTTi. Сергей: Дегенмен... 6ip ауыз оз1мен свйлесераз. Ауызда KyTin отыр гой. Петрук: Ол осында ма? EciK алдында тур ма? Сергей: Иэ. Петрук: (сол пауза жасап) Жарайды, юрпз. Тек 6ip-eKi минутке. Сергей сахна артынан Калданды Kipei3edi. Ол бурынгыдай емес, тым жабырцау, жудеу. П етрук: Ал, Калдан, сонымен не ютейм1з енш? Калдан: Не жошнде? Петрук: (ашуланып) Сенщ тагдырынды айтам. Откенде сен маган куш корсете сейлегенсщ . Ал, ендш1 кезек м ен ш . Мен сейлеймш ещп. Калдан: Сейлещз. П етрук: Жок, мен свйлемейм1н. Мен сеш турмеге жабамын Калдан: Жабыныз. Петрук: Эй, мынау... кырсык кой езй Бутан 6opi6ip гой. Керек десен сеш гана емес, ана ойел1щн, экендь бауырларьгн? Kopi6afi, Шэд1бектерд1 де турмеге тогытам. 108-

К,алдап: (осы кезде басын квт ерт алып) Оларды н катысы канша! Ci3 м е т жабыныз. П ет рук: Ж ок, берщда Д е... Бул жердей б1ржола кенпремш. Турме тубшде инритндер. Random (шыдай алмай) Эй, кермей журген кукай ма! Керерм1з-з... Сергей: (оныц жанына жегтп келт) Калдан, саган не болган! Ундемей тура алмайсын ба? Randan: (к,олын сшкт) Эй, койшы... Кермей журген кукай ма? П ет рук: (алысырак, барып. бурылып) Жарайды, с ез осымен темам. Ешп айтатын тук те жок. Бара 6epinaep. Сергей мен Randan сахнадан шыгып кетедй Бвлмеде Петрук жалгыз. П ет рук: (оз/мен-вз! свйлесе) Ал, жолдас П етрук, енд1 не ютейапз? Мына дей кара дикарь эл1 де айбат ш егш тур. MeHi ж ота алмайсын деп тур. Д ем ек... 6ip шара колдану керек кой шамасы. EipaK кандай?.. (ойланып турып цалады) Э , таптым! Е к дурысы сол Соны осыган жабу керек. Сонда тырп ете алмай калады. (т елеф оига ж уг^ред:) Э ло! Б у т аб а ев , м аган K ip ... ('е з/и/i/ орынбасары Бутабаев Kipedi). Бутабаев: Ci3fli тындап турмын! П ет рук: Слушай, еткен аптада арам елген е л п ею жылкы бар Foft, сонын aicrici кайда? Бутабаев: Менде. MiHe, папшмде жур. Петрук: Осыны дереу кайта толтыр. Жаз. Оны елНруге себепкер ана бригадир Калдан Ж асыбаев де. Сонын салактыгынан де... Бутабаев: Жолдас Петрук, бул шаруага Жасыбаев Калданнык катысы жок кой. Артынан сез болып журмесе... П ет рук: (ашулана) Слушай! Мен ceHi сонгы кездер1 TyciHe алмай журм1н. Бфде олай, б1рде булай сейлейсщ. Тулк1 б у л а в а саласын. Мен ceHiH бастыгы нмы н, ал сен оры нбасары мсы н. Айтканымды орындауга м ш дегпсщ . (сел пауза ж асап) Ал, егерде... казакты ез1мнщтуысым деп, маган карсы ерекетке ш ыгар болсан, онда алдымен сен! куртам. Тусш дщ бе? Бутабаев: (ципацтап) Жазыгым не? П етрук: Жазыгын - буйрыкты орындагьщ келмегеш. Басшыны тывдамаган орынбасар не орнынан кетедй не оньщ да басы к к е шатылады. Бутабаев: (озше-вз1 куб1рлеп) Ойпырмай, мынанын бет! катгы гой. Маган Калданды жактадын дегеш ме! Кой, Калдан неге кул болмаса бул болмайды. 9 з басымды, ез камымды ойлайын.

Заманнын Typi м ы нау-у... (сосын П ет рукке бурылып) Буйрыгынызды... айтыныз, Не icTeyiM керек? П етрук: Мен саган осы жана не дед1м! Акт толтыр. Жылкы- ларды касакана елпрткен Калдан де. Ym Kicire кол койгыз. Сосын маган экел ApFbi жагын 03iM бшем. Бутабаев: Жарайды, айтканыныз орындалады. П ет рук: Ендеше соны тез1рек орындап экел Калган энпме Бутабаев: Куп болады! Ол сахнадан шыгып Kemedi. Петрук эрлБберл: журеЫ. П етрук: Мен с еж ... осы жолы мыктап какпанга TycipepMiH. Сен, дикарь... мешмен ойнап жур екенсщ. Райкомендатурадагы полковник аман болса... коп узатпай-ак барар жерще >юберерм1н Ceni гана емес, ана бауырларынды д а... Айтпакшы, ceHin сонау-у Тэжжстанда усталып, жер ауып келгежщн де 6ip жерше кыстыруым керек. Тэж1ктердщ жансызы деп ... Эуел1 жаксылап турып, кагаз эз1рлетешн. Сосын... кутылып кор. Турмеде uiipixe ме, жок баска 6ip жакка жер аудара м а... оз шаруалары... Маган мундай дикарь керек емес. Маган сез1мд1 тындайтын адамдар керек... Сахна к,арацгылаиа oep ed i де цайт а жарык; ж анганда - Бутабаев вз кабинетшде отырады. Кабинетте - Элама. Бутабаев: (куле сойлеп) Осы сен шыиымен-ак Калданды суйесщ бе? Э лима: Эрине, суйемш. Бутабаев: Ал, ол?.. Э лима: Ол бурын cyfieTiR K»3ip б1лмейм1н. Б утабаев: Ka3ip неге езгере калды? Шын суйген адам эзгере ме! Демек, cyfleTini eTipiK болганы. Э лима: (жыламсыраи) ©з1м де соны ойлап... Scipece ана озбек елгел1 6epi сонын жес1р1 - Мехрибаннын yfiiHe у т р болып алды. Бутабаев: (жымьщ цагып) Мен де саган соны айта алмай отыр ем. Калдан Ka3ip бурыщ-ы Калдан емес. Кунд1з-тун1 ойлаганы - кызмет. Лауазым. Ол - бупн бригадир. Ол - болашак ферма бастыгы. Сосын... сосын... Tirrri ПетруKTi де орнынан тайдырмак ойы бар. Элима: (жыламсыраган куш) все ме, жок па - ол вз жумысы. Ол жагында шаруам шамалы. Маган онын журек жылуы керек. \"Суйемш\" деген сез: керек. Бутабаев: (ез-озтеи куб/рлеп) Эп, бэлем, тузакка тусер жер1н осы екен. Мен Петрук екеупцп cy3icTipin кояйын. Сонда - вз басым араша. Петрук те будан былай маган кокандамайды. (дереу Элимага бурылып) Саган акыл айтсйм тындайсын ба? 110-

О лимп: Ол кандай акыл? Бутабаев: Бул акыл емес, керек десен жен сштеу. Сен ана 1етрукке бар. Бар да Калданнын осы кунп мшезш , icTen журген ciH айт. М е т урады де. Эз1 ана езбектщ xcecipi - Мехрибанмен сенш жакын де. Тергш ке шакмрыныз де. Петрук созс1з Калдан- чен сейлеседБ Сосын Калдан жуасиды. Колыннан шыкпайтын, (ойныннан шыкпайтын болады. Э лима: Ол П етрукп тындай ма! Тындаса жаксы-ау! Бутабаев: Е, неге тындамасын. Петрук \"31 нуктенщ\" бастыгы. [Оны тындамайтын адам бар ма. Корыкса да тындайды. Сосын езбектщ жешрше де бармайды, уйден де кетпейтш болады. Э лима: (ойланып) Расында да... менщ нем кегель Барып айтсам айтайын. (сосын Бутабаевца) KenicTiM. Бутабаев: Онда ертен танертен осында келе кал. Петруктщ кабинетше мен ез1м Kipri3in шберем1н Тек мен ж!берд1 деме. 031М келд1м де. Жарай ма? Э лима: Жарайды. О л жагынан кам жемешз. Бутабаев: 9irreyip арамыздагы энпме сыртка шыгып KeTnecin. Э лима: Шыкпайды. Бутабаев: KeaiciM осы болсын. (Екеуч жылдам-жылдам басып, сахнадан шыгып Kemedi). Сахна карацгыланады да, цайта ж арык, жанганда - сахнада я к KuiMdi, ац сацалды царил Ж асы ба й т урады . О ны ц m yci ademmeeiden суыц. Ж узшде олдецалай сагыныш, ацсау, элденет кушу ceuindi бфдеце бар. Жасыбай: Уа, жарык дуние! Пендене 6ipne кен, б1рде тарсын! Бфде отына куШирш, б1рде суыгына тондырасын. Сонын 6ipi мен болдым той. Мына азапты дуниеннен кашан, калай, кайтш кутылам? Жолы бар ма оны н?... Осы кезде влдецайдан Кубаханныц кШ неген yni ecminedi. Жасыбай: (селк ете mycin) Кубахан! Бул тэты да сен бе? Жанын киналды ма, жарыктыгым-м! Ол цамыга свйлеп турганда Кубаханныц кшшеген ум уз/ле берт, Наршаныц даусы келедi цулагына. Наршаныц даусы: Эй, балам-ай! Мешнойлаганым орындалмады. Айтканым icxe аспады-ау... Сез1м желге ушкан сез болды-ау... Жасыбай: Эке! Экетай!.. М ею неге кинай бер еаз? Онсыз да жан азабына Tycin жургенде... Н аршаныц даусы: бзщда езщ салдын осы азапка! в зщ е езщ тайгакты жол тшедщ. Сенщ жолын бул емес едь кайтешн... Жасыбай: (куцфене) Не дейздз? Не дейшз маган, жан коке?

Паршапыц даусы: Не деймш саган! Саган айтарымды баягыда Токтамыста айтып ем Foil. Сенен умгг кутупп ем, с е т алыска самгайтын кыран кус Kepyuii ем. Кайтейш -н... Абактыдан, турмеден... тагы баска жерлерден кашуга болар, 6ipaKтуганжерден кашпайды гой, балапаным-м... Жаа,инш: Эке! Экетай!... Балалык па, шалалык па - efirreyip шалые басканым рас. Eim iri OMip мынау-у... П аршапыц даусы: Бэрш де 6inin жатырмын мен. Bepi де менщ ж у р е п м аркылы е тш жатыр. Сен... 03iH гана к ател есп ед щ ,1 бапаларына да сондай тайгакты жол сыйладын. Жасыбап: Мен бе?! Мен емес кой... Заман алай-дулей боп кетп... П аршапыц даусы: Заман емес, бэрш е кшел1 адам. Адамдар 63iHe-03i icTen жатыр. (Сэл пауза жасап) Калданын анау. Оган неге басу сез айта алмайсын? Ол неге ceHi тьщдамайды? Сен меш тьщдамап ен, аягы не болды! Калдан ceHi тындамаса, бнында барар жер1 белгш . Осыны неге туащ нрм ейсщ ?.. Жасыбап: О л.. ол меш тындап жур ме? Айтканымды кулап>гаа да шмещц. (курстт) Жаным киналды гой, жан кеке! Не нтгеймш?... П арш апыц даусы: Э зщ бастаган жол бул б зщ шешуш тап. Айтарым осы. Кош, улым-м! Кош-ш... (Дауысжогапа 6epedi) Жасыбап: (дауыс шыццаи жацка умшыла mycin) Жан кеке! Кетпепп, токташы! Тындашы сез1мд1!... Ж ер бетшде жан азабын тартып журген 6ip пенде болса - ол менмш. Арым жанымды азапка салады, жаным журекке маза бермеуге айналды. Кайтемш? Не 1стейм1н... Не кыл дейшз, жан кеке?! Осы кезде элдецайдан Ацсырганыц ут еспилеЫ. А цсы рга: Ш алым-ау, сен кандай куйдес1ц! Кунде тушмде кереттн болдым гой езйш!... Меш ойлайсын ба? Жасыбап: (ку/црене) Неге ойламайын, Аксырга! Менщ imiM толы сыр, м ун... Эттен, жанымда жоксын, эйтпесе айтарым кеп, актарарым кеп ... (киикенетонрпап) Сен калай дегенде де бакытты анасын. Ананын бул Tipniicreri мпшетш MiHci3, мултпсс13орындаган анасын. Ж елдендей ул таптын, ол казак елшде гана емес, сонау тэж1к елш де де жогары лауазымга жетт1. Эттен, eMipi кыска болганы д а... Калган ул-кыздарын да ешк1мнен кем емес. Мунда ел аузында - улын Калдан. Бул TipniKTe жолы болмаган адам - менм1н... Ацсырга: Олай дей кермени, шалым! Сол Жэлден де, сол Калдан да сенщ перзентш емес пе! Бар жаксылык екеум1зг>е ортак кой. Жасыбай: Мен eMipfle катгы кателескен екем. Тагдыртасгагына бастаппын ссндерд!... Bi3 сендерден, сендер бЬден хабар ала-алмай, - 112-

ifliri жатысымыз мынау! Аксы ргам-ау, бул ш алы ц осы куш «ыныштан эбден жудехи. Асылы, дуниеде сагыныштан кымбат штене жок- •■ Сахна к,арацгылана беред/ де, олдецайдан Кубаханныц цинала сшеген уш еспилеЫ. Жасыбай: (елец ernin) Кубахан! Бул сенбкщ ? Ой, касиегпм- й, киналдын-ау сен де!... Киналдым -ау мен де!.... БЕС1НШ1 K0PIHIC Кецсе. Стол уст шде Петрук отыр. Косында цаццан цазыцтай >олып Бутабаев тур. Петрук: (цатулы унмен) Мен осы сендердк.. казактарды гусшбеймш. Е м н щ oipiMen сойлесе калсан, apFbi атамыз батыр болган, жауынгер болтан деп 6ecefli. Bip казак танысым жуз грамды гастап алганда, сезш ен болып кететш. Кайдагы 6ip Кабанбай, Бегенбайларды айтады. Абылай деген хан болган, Кенесары деген батыр болган дейтш. Солары туптеп келгенде, жей аныз ба деймш. С ен дер ш ам асы , а у ы з ею с е з д щ , к и ял -гаж ай ы п epTeriH iH батырысындар. Батыр халыкпыз деп осы куш де кеуде кагасындар, ал 6ipaK сол шын батырлыктарывды коре алмай-ак келем. Bepi ж эй... колтык астынан канжар сугу сиякты б1рдене. Бутабаев: (жагымпаздана) Жолдас Петрук, м ен ез1м казак болганыммен, тербием орысша. Калада ескем. Сондыктан да казактын кеп мшез1 маган да тусшшЫздеу. Э л п ci3 айтып турган батырларды кулагым шалган, 6ipaK бшмеймш.. Петрук: Мен саган айтайын бшмесен, осы казак бар Foil нагыз дангой халык. 03i жыгылып жатып, суршгенге KOMeKTecKici келедг Сейтш, благородный бола салгысы келедь Бутабаев: Иэ, е з басына 03i май жагып алмай eyeni д ей а з гой. Оз котырын e3i касып... Петрук: (созЫ болт) Тап солай. Акылды халык еуел1 ез басын, оз тепн, ез эулетш ойлаганы абзал Эйтпесе, 6ipeyaiH eni баскага неменеге керек? 0зш-ез1 сыйлай алмаган ел, езгеш де сыйлап жарытпайды. Бутабаев: (свзш Ш п экете цойып) Тертш ер отбасынан басталуы керек д ег е тш з гой бу л 0 те дурыс айтасы з-з... Петрук: Да-а! Эр улт 6ip-6ip отбасы Tepi3fli. Ал, отбасы дегеш.\\пз ез1нше 6ip елем, езш ш е 6ip дуние. Барлык отбасы 6ip-6ipine уксамайды.

Бутабаев: ©те дурыс ой. П ет рук: Мысалы, сен... Сен казаксын- Демек сен казак дэстурш, казак эдет-гурпын, казак тшн бшуш керек. Ал, сен болсан... менкаладаеспм, онша битебермеймшдейсщ. Солдурыс па? Эрине, дурыс емес. Ен киыны - сендейлер жалгыз емес, кеп. MeHi ойландыратыны осы жары... Бутабаев: Б13, казактар, Кенес еюмеп орнагалы 6epi интерна- ционалисшз. Б|зде жузге тарта улт пен улыс тату-тэтп OMipcypin келедь Барлык ултты да жаксы керем1з. Солай тербиеленгенб1з... Петрук: Ал, мен осы куш сендерд1, ярни казактарды эбден тусшш алдым. Кайсысын алсан да, ездершше акылды. Kicire бауырмал. Барлык ултты жаксы KepeTiH болып KepiHrici келед1. EipaK онысы жзй кезалдау екеш KopiHin-ак турады. Анау им ед1, элп дикарь... Бутабаев: Калдан. Петрук: Иэ, сол Калдан осы Kyui езбек, татар, тажйс, орыс - беременде досболдымдеп жур. Онысыбекершшк. Показуха! Шын еркек ен алдымен ез отбасында беделд1 болады, ез туыстары арасында абыройлы болады. Ал, Калдан им? Ол 6ip журген ебелек... Агайын-туыстарыездер1устап 6epin, ездер! жер аударды. Рас па? Рас. Ал, мунда тары да жепспрш жатканы шамалы. (кпикене топтан) Бул 03i катынгакаталнеме екен. Эйтпесе эуелг1 катынын куыпЖ1бере ме? Бар жазьны - бала кетермегеш... Ол ол ма, мына екшдп катыны Элима да энеукуш маран келш, арыз- шагымын айтгы. \"Калдан уйге тунемейтш болды, ылри да аздш тапсырманызбен кетам\" деп алдайды дейдь Мен OFaH кандай тапсырма 6epinniH? Кердш бе, ол OTipiiaui, суайт. Бутабаев: (omipiK б/лмештн болып) Сонда... ci3re ейел1 Элима келд! ме? Сол айтты ма? Петрук: Иэ, e3i келдЕ 93i айтгы. Так что, сен ойлан, 6i3 одан тез1рек кутылуымыз керек... Бутабаев: Оныещц езодз шешесЕз! ©Tipimi, суайт екен, онда аяп кайтем1з... Осы кезд е б влм еге Сергей Л ял и к о в Kipedi. П ет рук оны жацтырмай царсы алады. Петрук: Сен мунда негып журсщ? Жумыс кайда? Сергей: Жолдас Петрук, мен ci3re жолыккалы келд!м. Петрук: Айта бер. Сергей: Мумкш болса, жеке езшзге... \\ П ет рук: (орынбасарына) Сен бара тур. (Бутабаев шыгып Kemedi) Ал, баста.

Сергей: Жолдас Петрук, тары да Калдан жайы. Ол хешей ыкта 6ip жылкысын eaxipin алыпты. Ewriri уайымы сол Алдын- а KemipiM етшш келштурганым. Bip рет рахымшылык епвдз. Петрук: (алсщаныи ысцылап) Жок! Жок, жаркыным! Мен оны лай рет кеппргем. Ешй Keuiipe алмаймын. Райкомендатурага 1несение жасаймын. Эйтпесе, ертен сол ушш ез1м жауап 6epyiMe ра келедг Сергей: Ещц-i... отбасыбар, кшкене сэбш бар. Экей картадам, ру-сыркаулы. Петрук: Отбасы дещц. Кандай отбасы ол! Ана Элима ма? Ол иган жылап-сыктап келш Kerri гой. Калдан урады екен, согады ссн... Уйге тунемеЩц екен... Сергей: (тацдана) Жолдас Петрук, бул жалган информация. 1ен оларды жаксы бшемш. Элима Калданды суйеди Калдан да... йге тунемеЩц дегеш шындык емес. Оны Элиманьщ 03i айтса... Петрук: 03i, 03i айтты маган. Сергей: Кол жумсайды дегеш... шындыкка жанаспайды. Петрук: Оныда Элима айтты. Такчто, сен Оган аратусе берме, икарь казак саган не жаксылык жасайды дейсщ. Жагдайы саксарган куш бэрш умытып кетедг Сергей: Мен... онымен бiраздан 6epi араласам гой. Адал яайт. Цыншыл яштг. Кекилл емес, намысшыл жйчт. Петрук: Ад анадон мшез1 ше? Kicireден айбатганатыныше? Сергей: Ол ешц... мшез гой. Мшез юмде жок. Петрук: Мшез, мшез... Сол мшезд1 акылды Kici тузактай бшу :ерек. Айтар жерш 6inyi керек. Солай емес пе? Сергей: Солайы солай гой. BipaK... Петрук: Ешкандай 6ipaK! Айтгым - 6irri. Калдан ещц менен ■яушылык KyTneciH. Осы кунге дешн еркелеткешм жетедТ Жумысынын Typi анау. Отбасындагы жагдайы элп... Катынды урып-согу деген ескшк калдыпл. Кордщ бе, мунда ЭЛ1сол баяпл байские замашки... TyciHeMiciH, байские замашки... (к^олын кнтерт, ашуланады) Сахна к,арацгылапады да, цайта жарыц жанганда - Калдан- чыц уш. Уйде Элима. Еакт ен Гулжума Kipedi. Элима: Есенйз бе? Гулжума: Сен меш 1здеген екенсш, Элима. Жай ма? Элима: Кайдан жай болсын! Шаршадым гой, шешей. Гулжума: Е, неге! Неден шаршадын? Элима: Калданнын кылыгынан. Дерекшпнен. Эперба- кандыгынан.

Г улж ум а : Ойпыр-ой, мешн Карадэу кайнымды сонша cyMipeimn... Не боп калды? Тагы да урысып калдындар ма? дпим а; Ол кейшп кезде уйге келш тунеуд1 койды. Барган жершде тан атканша арак iuieni, карта ойнайды, сол уйден жумысына кетедн Бул деген сумдык кой. j Гулжума: Сен оны... Масыбай атага айтпадын ба? дли м а : Айттым. Айта бастап ем, зекштастады. \"Е, пэдарына... ол еркеккой, еркекп неге аяилнан тарта береандер\" дейдг Сонда еркекке 6api болады да, 6i3re болмай ма? Сосын... шыдай алмай, ана жолдас Петрукка бардым. Гулжума: Ия, ия... Ол не дейд1? дли м а : Ол MeHi жаксылап тындады. Асыкпай тындады. Tiirri | арасында сурак та бердь Сосын мен де шенпле сойлед1м. Оныд бурынгы катыны болганын, бала таппаган сон куып Ж1бергенщ ] де айттым. Содан кетн ол маган кофе бердг Екеум1з тагы да сейлестнс. \"Калдангрубиян\" дед1м. ПетрукОган каркылдап кулд|. I \"Саганкол жумсай ма?\" деп сурайды. \"Иэ\"дед1М. Олайпы: \"Енд! кол жумсайтын болса, туп-тура 031ме кел, мен оны каматып | тастаймын\". Гулжума: Сосын... сосын не айттын? длим а: Кыскасы, мешн eMipiM OMip емес дед!М. Петрук айтты \"Bepi де дурью болады\" дед!. J1 Гулж ума: Содан... длим а: Содан сон уйге кайтгым. Ол Калданмен ез1 свйлесепн болды. Гулжума: Дурью icTereHciH. Енд1 ол тэубасына келет1нболды. д л и м а : Айтпакшы... Уйге кайтып келе жатып, eciMe елп I суыкта ycin влет1н езбектщ катыны Мехрибан тускеш. \"Эй, дэу де болса, мешн куйеу1м сонымен эмпей-жампей\" деген ой ылги мазалай 6eperiH. Сосын Оган да согайын дедш. Kepertiiimi вз1н деп ойладым. Менен артык санап, жогары коятындай ол кандай катын? Неше жерден басы алтын, арты KyMic болса да... Гулжума: Иэ, иэ... содан? Сосын... калай журекешбей Оган бардын? дли м а : Эд!рем кал! Содан коркып, >i<ypeKciHin... Айдаладан ауып келген взбек катыннан сескенер мен емес. Уйше Kipin бардым. Гулж ума: Ойпырмай-й! Сенде журек бар екен. Ад содан... дли м а : Kipin барсам yfii азынап тур. Жаман-журка тэсекте exi шииекпе шырылдап жылап жатыр. Ана езбек катЫн... Мехрибан ошакка от жага алмай элек. 03i олактын олагы екен. - 116-

Гулж ума: Сен не дедщ? Не айттын? Эпима: Не айтушыем! \"Сен пэленшесщбе\"дешм. Ол \"Иэ\"деш. ен - Элимамын дед1м. Ол саскалактап, терге етдаз дедь Мен Нтым: \"CeHiH TepinHiH кереп жок, ейтш мэйменкелеме, менщ уйеу1м Калданга суйкенгенд! коймасан, шашынды жуламын, i шагынды ойрандаймын.\" Ол абдырап калды. I Гулжума: Ойпырмай-й! Сендежурек бар! Ол... абдырап, сасып алады, сосын... Элима: Тагыда айтгым: \"Егеросыданменш куйеу1ме, Калданга армасуды догармасан, бул ауылдан кепирем1н, Оган куд>рет1м етедГ. Гулж ума: Ал, ол не дед1! Элима: Ол не десш \"Менщаздщ куйеущ!зде еш шаруам жок, з азабым ез1мде, ал! кунге дешн куйеу1мд1 ойлап, iniKyca боп урген жанмын\" дейдь TaFbi да айтады: \"Менщ бар уайымым - Hfli мына exi шиюекпеш кайтсем адам кыламын деген ой...\" Гулж ума: Сен онын сезше сендщ бе? Элима: Эрине, сенген жокпын. Сайкал катындар ceifrin OTipiK юмакан бола калады гой. Коз алдында роль ойнап ж1беред1. 1Йтгым: \"Осыдан сыпсын сез еспсем бар гой, айтканым айткан, гашынды жулып, жер аудартамын. Ана Петрук те, Бутабаев та «енщ жагымда, олар м ет тындайды\". Гулж ума: Ол не дед1? Э лим а: Осал катын екен. Мешмен айкаса кете ме десем, юлкылдап жылады. Оган ана ею шимекпеЫ косылды. Уй азан- ;азан. Мен бугшгемжок. Шыгыпжуре бердш. Шыгыпбара жатып, эосагасын 6ip тепт1м. Гулжума: Дурыс icTereHciH. Ол сайкалга сауап. Эзшен керсш. Эйтпесе б1реудщ занды куйеушде не шаруасы бар, эй!.. Э лима: Мен OFaH... эл1 керсетемш. Осы кезде eciKmi 6ipey кргады. Элима \"Юре бер\" deiidi. Юрген - Сергей. Сергей: Элима, мен саган келе жатыр еД1М. Баска Kici барын jinin, дауысты сырттан еспсем де, амал жок Kipin турмын. Э лима: Жэй ма? Сергей: Жэй емес, жеке ceftnecyiMi3 керек. Элима: Не туралы? Петрукке барганым жайлы ма? Сергей: Ив. Элима: Онда айта бер. Гулжума бэрш де бшедг Сергей: Сен 6epiH де булд1ргешнд1бшесщбе? (куйте айтады) Петрукке осындай сез керек едг Калданды кайтсем торга TycipeM

деп жур ед1. Бул не кылганын?.. Ашудын да жеш бар рой. Калда сею суйед! емес пе! Сен де оны... Элима: Иэ, мен оны eni де суйемш. BipaK онын суйепшн кумэшнмш. ; Сергей: Суйетш болсан, неге олай етпц! Петрук буны ещ езшш зымиян эрекетше пайдаланатын болды. Калданды онбш cypiimipefli-ay ендь.. j Элима: Сонда не icTeftfli? Гулжума: (цосарлана) Иэ, бэсе, не ютейД1ол? Сергей: Ойбай-ау, бшмейсвдер ме, ол сонгы кезде Калдандь калай каматуды ойлап журген жок па? Анада ауырып олген ек жылкыны eTipiK акт жасап, Калданга жапты. Кеше Калданныв бригадасында6ip жылкыарамeairrri. Аштанемес, аурудан... Бупв сен барып жамандадын. Ешн Калданды актайтын не калды?.. Гулжума: Кетек, сонда оны сотгатып nd6epyi де мумюнбе? Сергей: Эбден мумюн. Бул жерден Kemipin ж1бередг Tiirri, турмеге жаптырады. Элима: (жыламсырап) Мен не icrefliM? Кайтемш енд1?.. 03i гой... 03i гой сонгы кезде уйге келуд1 койган... Сергей: Ол боска кангып журген жок. Ана суыкка ycin елген езбекгщ бала-шагасына кемектесш жатыр. Колы калт еткенде соларга отынтасып экеледг Корасынжондетюздн Сонынбасында жур гой. Элима: Eiaше! Б1зд1неге ойламайды? Б1здеде отынтапшы. Уй суык. Кызым ауру. Сергей: CeiiiH касында агайын бар, туыс бар. Ал, ана езбек отбасыайдаладажалгыз. Жеар эйел мен ею юшкене бала... 03flepi жылаулы. Элима: Жок, бул жэй емес. Онын ана езбек катынмен байла- нысыбар. Эйтпесе неге сонда ушрсекгеп, сол жакган шыкпайды? Сергей: Ол сеш гана суйедг Маган сен. Калданньщжурептаза. Ниет1 таза. Ондай азаматтын Kaflipin бшу керек. Каз!р кад1рш бшмеген сон, ертец еюнгеннен не пайда. Элима: (жыламсырай) Мен оны суйемш гой. Суйгенджтен де кекешмл1 кызганыш кернеп барады. Калдан MeHiKi. Мен оны ешюмге де бсрмеймш. Ол - мендж. Ол меню гана куйеу1М. Естимюндер, ол мешю-i... (ащайлап ж1беред1) \\ Сахна карацгыашшды да, к,айта жарык, жаиганда - уйде Элима. Сырттан Калдан xipedi. ■Tyci суык- Калдап: (ашу шак,ыра) Акыры арманына жеттщ бе! Кутыла алмайжургенщ мен екен гой. Бэсе-ау, \"Суйем1н, куйемш\" деп кеп

1Йтушы ен, сонын 6spi де кезалдау, етзрж мэйменкелеу болып иыкты гой... Олимп: Мен1н не жазыгым бар, жаным-ау! Жазыгым - сеш :уйгешм бе? Калдан: Суйген адам 6ip-6ipiHe кекппл болмайды, KeiuipiMfli )олады. Жанына батса да, жаманшылыкка бармайды. Ал, сешш ie? Олимп: Суйген адам сол суйген жарынын кушагын ансайды. Сонын аялы алаканын 13дейд1. Жылы свзше масайрагысы келедг Солсенде бар ма? Сонгы уакытга уйгеде тунемейтш болып алдын. Калдан: (ашулана) Тунемесем - ел камыдеп журмш Жылау- лы отбасыларына демеу болсам дед1м. Ана тасжурек Петрук пен онын жылпос орынбасары Бутабаев жасамаганды мен жасасам дед1м. Сонымды тусшбесен... Олимп: Сен ана езбек отбасына кеп барасын. Осынынды юм калай тусшедг Еркеп жок уйге ерюн Kipin-iubiFbin журсен... Калдан: (свзш болт) Не оттап барасын! Ол уй суыкка ycin елген отагасынын eni жылын да берген жок кой. Бул не тантыганьщ! LUipireHауыздан ipireH сез шыгады... Олимп: MeHiH аузым uiipireH болса, сети журегщ ipireH... Ол журек 6i3 дегенде элдекашан суыган Онда 6i3re орын калмаган. Калдан: Сен... сен мешн зыгырданымды кайнаггын-ау. Мен eMipi эйел затымен буйтш сейлесш кермеп ем. Бэрш де eKi ауыз сезбен тушщнрупн ем. Сен... Элима, езщмен есНп сейлесш турганымнан-ак 03iHfli суйеышмд! TyciH6eyiH калай? Олима: Сенбеймш. Сене алмаймын. MeHiHкeyдeмдi элдекашан Kyfliiai ой жайлаган. Ол Kyfliicri сейшту еш мумкш емес. Гулжума шешей дурыс айтады, сен сонгы кездерг.. Калдан: (жалт царап) Гулжума! Сеш азгырып журген сол мыстанба? Ойбай-ау, ол меш ана Есенгулмен де ажыратыптынган жок па! Оган неге ceHeciH! Оган неге ереан?.. Петрукке де сол жумсады ма? Олима: Жок, Петрукке e3iMбардым. Калдан: Не дедщ? Не айттын? О лим а: CeHiH уйге тунемейтшшдЁ маган деген салкын кеншцш айттым. Калдан: Сосын?.. Олима: Ол меш мукияг тындады. Калдан: Сосын?.. Олима: Ол сен1мен сейлесем деда. Калдан: (шарт кепип) Сейлесп. Сейлескенде кандай! Каты-

ныцды сабайды екенсщ дедк Ол м е т и катыным, сабаймын ба, жок па 03 шаруам десем, маган куш керсетш коркыткысы келедг Сосын исагасынан ала TycTiM де, \"Б удан былай катынымды жеке шакыратын болсан - айтпады деме, ез колыммен буындырып елтзрем\" дедin. Ж уреп ушып кетп ме, кез1 алактап: \"Болды, будан былай келсе де мрпзбеймш \" дедк Сужурек Петрук... Ал, сен... Элима-ау, айтшы езщ , осы кунге дейш саган кол типзд1м ба, а? дпим а: Жок. Бфак бурынгы катынынды урады екенсщ гой. Калдап: Оны и м айггы? Оны да ана Гулжума ма айткан? дпим а: Иэ. Калдап: (куйте свйлеп) АкылгеЩн тапкан-ак екенсщ. Одан да оз1мнен неге сурамадын сен? 0з1м-ак айтатын ед1м гой 6opiH де. Сол кызык болса, 6epiH де бастан-аяк баяндап беретш ешм гой. Есенгулдщ де сезге ергенш, акылга сыймайтын ecci3 ерекетке барганын айтатын ед1м гой е зщ е... (булыгып токтап крпады) длим а: Сенде уакыт бар ма? Сен 6i3fli умыткалы каш-шан... К алдап: Ол мен1н к1ном емес, заман солай. Уакыт солай. Отбасында омалып отырар жастамын ба мен! Осындагы халы к колпаштап, сен1Мжуктеп, бригадир eTin сайласа, неге уйге тыгыла 6epyiM керек? Осыны неге тусш б ей сш ? Суйем дейс1н. Сол суйетшще мен eHfli куд1кт1м1н. Ана Жасыбай кокемд1 карасайшы. Кунде ш эй успн д е KeMnipiH айтып отырады. \"Ш1рк1н, менш Аксыргам каз1р не icTen отыр екен\" деп ah урып коятынын ез1н талай ecxifliH Fofi. Элденеше жылга уласып барады, ani де 1здеп отырады. Осы, мен1нше, шын махаббат, шын сыйластык, шын суШ спеншш к... Ал, 61здш... дли м а : (курсше) Олар шал мен кемшр гой. Ешн 6ip-6ipiH солай 1здемегенде кайтед1. Ал, мен жаспын... Маган елее емес, шын OMip кымбат. Калдап: Сонда, сен1нше, Жасыбай кекем мен Аксырганын 6ip- 6ipiH сагына 1здеу1 жэй елес-дуние ме? Жок, олар бурын да солай болтан, каз1р де солай. Солай сыйласты болып, ом1рден етед! де. Bip ауыз гайбат соз айтпастан... Ал, сен ... дли м а : Иэ, мен жаман екем. Мен онбаган сорлы екем. Ал, ур. Сок. Дуреле! Не десен о де, мен ез ойымнан кайтпаймын. Мен сеш елд1н бэр1нен кызганам. Тек ез1мдж1 болса екен деп тшеймш. Калдап: (ашупанып) Петрукке неге барасын?\\Ол нашар адам деп айтпап па ем саган. Онда журек жок. Ол адам емес, нагыз каныпезер. дли м а : Маган олай кершген жок. Калдап: (взше-вз1 куЫрпеп) О, дуние-ай! Кайда барсан да

К оркы тты н Kepi... С он ау-у Т о к там ы с ауы лы н да Т ак ы р м ен Бадырак Бейсеншн ыланын керш, содан кашып ек. Т эж тстан жершде тагы да солардын ылады... Ж элден анау, 6i3 мынау... Ал мунда... Петрук пен Бутабаев... Ол аз десен, есекпй Гулжума... (сосын Э лимага бурылып) Э рине, меш жыгу уппн ceHi едеш енпм еге тарткан гой. Сыпайы сейлеп, сырынды бшген Fofi. Ай, акымагым-ай, кайтейш ен д й .. (юш кене тоцтап) Ж э, жарайды. Болар ic болды, бояуы ciimi. Ешц айтты не, айтпады не! Сен меш урды, сокты деп жала жауыпсын, акыры айткан eKeHciH, олай болса тап каз1р кегала койдай гып сабап алсам да болар едй Олимп: (батылданып) ¥р! Урсаншы. Калдан: Жок! Саган ешкашан кол жумсамаймын. Бул - iuiKi серим. Ал, сую маселесше келеек... (шшкене токршп) Оны катал уакыт eni безбендей жатар. Меш ещи кеп узамай камауга алып кетедй Петрук жагасынан алып, алкымынан сыгымдаганымды ещи кепдрер дейсщ бе! Турмеге кайтсе де яабередь О л жактан кайта оралганша канша уакыт. Екеум1з де узак-к ойланармыз. Ж асыбай кекем мен Аксырга апам сиякты... KiM-KiMfli шын суйеиш сонда б ел гш болар. 03ipre осымен токтайын-н... Олимп: Калданым, жаным! Сен не деп турсын? Мен кайтем! Мен калай eMip сурем ... Ж алгыздык зарын калай кетерш журе алам. Кетпе! Кетпепп уйден-н... Жаным, Калданым-м... (н;уша%- тап, жылайды) Сахна к,арацгыланады. S ip шет т ен ак, кшмд:, ак, сак,алды Жасыбай ата Kopiuedi. Жасыбай: Уа, Аксырга! С е н т жагдайын калай? Тунде ой кажап, кушмен кайгы жутып журш жатсын ба? Алладан жарлык келсе, 6ip-aK кунде табысармыз ели Басьщньщ амандыгын и л е! Урпагынньщ ауызб1ршш1пн Tine. M em кайб!р жетюш жур д е й с т. Аркамды... сипап жатасын efrreyip... (елее болып Аксырга квртеЫ ) Ацсырга: (o3i азып-тозган. ж удеу, peifinde м у if) Мен де... Мен де сеш сагынып журмш гой, отагасы-ау. Тагдырга не шара! Тек... аман-есен жолыгуга жазгай. Кушиз-туш соны ойлаймын гой. Мына заманнын 6eTi re3ipeKтузелсш де. Сонын илеу1нде болайык екеум1з де. TipmepniH п л еуш д е болайык... Барша адамзат шайтаннын азгыруынан аман болсын деШк. Адамдык жолы, адалдык жолыньщ мереш устем бола TycciH деШк... Жасыбай: (куЫкпи унмен) Сен... сен т ш и жабыга сейлеп отырсын гой. CeHi 6ipeynep ренжггп ме? Кол жумсады ма? Айтшы шыньншы, Аксырга? Акрырга: (крйсаряана) Жок, шалым! Меш уайымдама. Меш юм

реняате алады. Мен сондай алс!3 эйел ме ем! Жок, маган ешюм де тшсе алмайды. Сен... ез1НД1 сакта, озще абай бол Осы кезде елес-бейне жогала 6epedi де, уйге Калдан Kipedi. Крбагы салыццы. Жасыбай: (асып-сасып) Балам-ау, не болды саган? Турщ ерт сешпргендей гой... Калдан: (цамыга) Эке, мен... мен ойнап журш , от басып алыппын. 031ме-ез1М ceHin журш, ана Петруктщ курыгына калай ш нгеш м д1 сезбей калдым. Жасыбай: (урейлене) Не болды? Не боп калды? Калдан: Олар меш алдап сокты. Дегешн icTefli. Жасыбай: Оларын юм? Калдан: Петрук пен онын жандайшабы - Бутабаев. EKeyiHiH айласы. Жасыбай: Сонда... калай? Саган не 1стемек? Калдан: У с^мнен жалган арыз уйымдастырыпты. Оны райкомендатурага 6epirrri. Е нди. турмеге жаппак. Жасыбай: Кай турме, ойбай-ау! Осы жер де турме емес пе? Енш кайда? Калдан: Emu тар капаска камайды. Ceirrin сагымды сындыр- мак. BipaK, мен Оган мойымаймын. Келемщ ораламын eai... Жасыбай: (улын к,уиин<,тап алып) Ойбай, бунысы не тагы да! Не жаздык бул еюметке! Тагы да, тагы да темпештей беретшдей не юнэм1з бар б!зд1Н - А, кудай! Бул не боп Kerri OMip-p... (кущрене свйлеudi). Калдан: (цатулана) 0Mip ме екен? Жок, OMipемес бутан кшалЕ 0Mipfli касакана киындатып, Kicire киянат жасаганнан лэззат алатын ана Петруктер... Солар юнел!-!... Жасыбай: Соны енш б т д щ бе, балам! Айтудай-ак айтгым гой. (сел Mydipin) Бул OMipfle анкауды арамза алдап coFbin жатады. Адалды eripiKuii opFa жыгып жатады. Жылпостар жылпостыгын жасап, алдынлы орайды. Калдан: (ашулана) Сонда маган не дейЫз? Мен де арамза, айлакер, ку болуым керек пе efli?... Жасыбай: Арамзаболдемеймш, б1рактым анкау болмауьщдакерек едЕ Айнала анталаган жау болтан сон, бас амандыгын ойлаганньт Heci айып! Петрукгерге жещсп колдан бергенщ oTipiKпе?\\ К алдан : Ж ок, эке! Бул басы FaHa. KypecTiH KOKeci алда. Керермш елЕ.. Жасыбай: Эй, балам-ай! Турме деген - тар капас. Онда сенЕмен адам сиякты сейлессе жаксы. Бас еркщ вз1нде болмаган сон, не - 122-

айла 1стей аласын? (кпикене топтан, ойлана) М ен де... мен де 6ip кездер1 кателесНм. Ерю шнктщ кадфш биш еппш . Эке сезш тындамаппын. Акыр аягы мынау. К ерш генш н тепк1сшдем1з. Айдала! Е л а з дала-а... (бетт синап, Kyijipeiiedi) Калдан: Эке! Ci3re не болды? Кдмыкпацызшы! Эл1д е кеш емес. Мумюн, Петрук райынан кайтар. Ойланар... Жасыбай: Кдйдам, кадкам, кайдам-м... TyciM жаман еда... Сахна к,арацгылана 6epedi. АЛТЫНШЫ K0PIHIC Турме. Камерада К алдан Мылтык, устаеан кузет ий СергейЫ алып келеЫ. Кузетшг: (суык,, ызгарлана свйлеп) Он бес минут берш едь Тез сейлеандер. Уакыт бпкенде 03iM алып кетемin. (сахнадан шыгып кетеЫ.) Калдан: Сергей, келгенщ кандай жаксы болды! Кунд13-туш ой ойлап, басым казандай болуга айналды. Айтшы тез^рек! Не жанальщ? 31 нуктеде нендей езгерш бар? Сергей: Не е згерк болсын! Сол баягы eMip. Сол баягы xipniK. А ласапы ран 6ipHeHe... П етрук нагы з к ан ы ш ер екен. Ал, ана Бутабаев каз1р сонын колшокпары болып алды. Не айгса, соны 1стейдц. Bipinen сон 6ipiH турмеге тогытып жатыр. Сенен кеш н де каншама жнтгтер туткындалды. Калдан: Олар неге ундемеЩц? Неге дауыс кетермейд1? Сергей: Дауыс кетергенде не демек? П етрук осынын 6epiH мен к т еп жатырмын деп айта ма. Ж огары жактын nieiuiMi дейда. Birri. Калдан: Эй, зымиян-ай! MeHi де алдап сокты гой. CeHin калдым. Эйтпесе карсы кайрат жасайтын едш. Сергей: Жйггтердщ 6api де солай. Bepi де алданып калып жатыр. Калдан: А л б1здщ уй ше! Жасыбай кекем калай? Сергей: Жаксы. Аман-сау... Калдан: Денсаулыгы ше! Ж етел1 койды ма? Сергей: К,аз!р жаман емес. Калдан: Кэр1бай кекем мен Шэд1бек ше? Олар калай? Сергей: (кумЫжт) Оларды д а... алып к е т . Калдан: Кайда? Сергей: Турмеге. Ж асыбай атаны н жанына бататыны сол. Ушеущ де жоксындар. -123 -

Калдан: (ашулана) Эй, Петрук! Неше жердей аспанды Tipen турсан да, саган да зауал келер. Сен осы eMipi елмейтшдей, OMipi ж еш лм ей п н дей болып ж урсщ гой. П ендеш н к е р г е т н пенде кередь Пенде пендеден артык та емес, кем де емес. Сергей: Маселе тек Петрукте гана емес-ау. Жалпы саясат солай ма деймш. К удж п элементтерден тазару керек дей ме. Оныц ус-пне... сонау Сыр бойындагы Токтамыс аулынан 6ip хат келген дей ме. Бейсен деген ауыл белсендю жазыпты. Калдан: Ол не хат! Не дейд! сонда?.. Сергей: Сол хатга, Жасыбай - кашкын, балалары елбузар депн. К эр1бай да, Шэд1бек те, Калдан да 1здеуде жургендер депп. Петрук соны окып, п п п каЬарына мщщ. Ещп ешк1мд1де аямайтын Typi бар. Калдан: Кап, экеншн... Енш п калганы сол Бадырак Бейсен едг Бул жавда да жеткен екен гой арам пигылы. Эй, осыдан... турмеден аман-есен шыгар болсам, сол Бадырак Бейсешн ез колыммен буындырып олпрем. ©лпрем-м... (ащайлайды) Сергей: Калдан, сабырга кел! Бэршш ак-карасы ЭЛ1 тексершедг Юм жепсш жур дейсщ. MeniH 63iM де кыл успндем 1н. Калдан: Кой, саган тие коймас. Сен агрономсьщ. Мамансын- Онын ycriHe м1нез1н жайлы. Ешк1мге карсы сейлсмейс1н. Сергей: Кайдам. Ти1спесен де r a ic n дейд1 гой. ©irreyip сылтау табады. Bip ундеместщ e3i - ана аган Шэд^бек efli. Оны да К1нэл1 Калдан: Шэд1бект1 не ymiH камады? ЮнэЫ не? Ауылдан келген хатка бола ма? Сергей: KiHaci сод бауыры Калдан \"Халык жауы\". А д Шэд1бек сонын тыншысы. Калдан: Туф, ит-ай! Бул да ана П етруган ойлап тапканы гой. Енд1 тук таппаган сон, жокты бар гып, airreyip мен1 мукату гой. Сергей: Эрине, мукату. Ол с е т кайтсе де сындыру, мойындату жагында журген адам. Калдан: А д Элима ше! Юшкентай кызым? Тумарым капай? Ауырып жур efli. Сергей: (кумЫжт) Киынболды... Калдан: Тумарга 6ipfle»e болды ма? Сергей: Ол катты суыкта \"Экеме барам\" деп сеш 1здеп далага шыгып кетш, айдалада калып койып... (курсше кумглжидО Онын денесш ем куннен сон эзер тауып екелд!к. ' Калдан: (ah ура) Юшкентай кулыным-ау! Уйден неге шыгып кетпн, жарыгым-ау! (жыламсырайды). Эй, дву де болса, осы ана Элиманын KiHaci. Сонынтасжурекпп. Ол кайда? Ол не 6m pin жур? 124-

Сергей: О л... кетш калган. Калдан: Кайла? Кайда Kerri? Сергей: Калага. Тумарды тастап, 6ip тунде калага тайып турыпты. Онымен 6ipre А лдарбекте жок болды. EcTyiMi3ine eKeyi 6ipre кашкан дещц. Калдан: Э т , айттым гой ол екеушщ ым-жымы 6ip деп. Сендер сешшщер ме! Меш юнела п ... маган урсып... Сергей: Кайдан бшешк. Ол ceHi суйетш сиякты efli. Екеущ е ел кызыгушы efli. Калдан: Оны арандатушы KiM? Сергей: Менщ ейел1м айтады, Элиманы арандаткан ана есекгш Гулжума деп. Элиманьщ ойын бузган. CeHi турме тубшде пирщн д еп ... Енд1 кайтып келмейд1 д еп ... Оган Бутабаев косылган. Калдан: Сыртымыз 6yTiH, iuiiMi3 тутш екен гой. Соны ез1м де байкасамшы. Eh, сорлы басым-м... (can тоцтап) Ана жолы турме бастыгына айтып ем. MeHi буйтш кинаганша согыска Ж1берщдер дегем. Ен болмаса жауымды жастанып елеГнн дегем. Айтканыма кулак аспады. Эй, сонда согыска кетш калсам, осы жаманшылыкгьщ 6ipiH де еспмей елер ед\\м... Ah, дуние... (курстедО Осы кезде кузетии iripedi. Кузетип: Уакыт 6irri. Ж у р ш з мешмен 6ipre. Сергей: Ещн 6ip минут. Кузепнш: Жок, болмайды. Б1зде тэр тш катал Мен басыммен жауап берем. Сергей соцынан epedi. EKeyi шыгып Kemedi. Калдан жалгыз. Калдан: Ah, дуние-е... Карсетпегенш ani де аз ба е д к .. Мен бейбак шындык yniiH, едш дж уш ш Kypecin ж урсем ... Бадырак Бейсешпн, Петруктщ е ш к у з д ш п н бетш е бассам деп арпалысып ж урсем ... Сондагы тапканы м осы ма! Не жар кызып>ш каре алмадым, не агайын-туыс ортасында еркелеп журе алмадым. Ещ ип OMipiM осылайша арманмен, аксумен, ah урумен втер болтаны ма? Уай, шунак кудай, ecTHMicin менщ даусымды?.. Дауыс: Естимш, ecrin турмын. Сен ымге екпелейсщ! й м г е KiHa артасын! BapiHe де езщ емес пе кшэлП в з щ гой 6ynflipin алган ... Калдан: Неш? Дауыс: Тагдырынды. Эуел1 жаратушы Есенгулд! 6epin, 6ip тексердк Ол болмады. Сосын Элимамен жолыктырды, онын да Kaflipine жете алмадыц. Еш» не дейсщ ? Ж ар кызыгын 03iH баска тепсен, oFaii да баска 6ipey Kinafli ме? Ал, агайын арасында еркш сайран сала алмасан, тагы да 03in Fofi. KiM саган дан, дойыр бол деген! -125 -

Д ауыс: Оны о писи сура. Сахна царацгыланады, 6ip бурыштан Эяима шыгады. Калдан: Элима, бул сен бе? д л и м а: Иэ, мен. Калдан: Бунин не, Элима? С е т и бул неткенщ? Маган киянат жасардай не жаздым саган? Э лим а: Сен eMipi езщ нщ к ем ш ш п щ л взщ байкап кврген емессш. Калдан■Кемадлйс юмде жок. Ен бастысы - екеум1з 6ip-6ipiMisfli суиепн едж кой. Сол махаббатгы да аяк асты е тк е т н бе? Э лим а: Мен с е т суйд1м, ал сен меж суйе алган жоксын. Калдан: Жок, кайта сен м е т суйе алмапсын. CeniH суйетшщ рас болса, менщ басым icKe шатылганда буйтш тастай кашпас ен- ау. Э лим а: Бул тастай кашу емес, кеш лдщ ер ю н д к ансауы. Мен сешмен болтан кундерде в31мш тар капаста жургендей сезшд|м. Калдан: Демек. суймегенсж. Суйген адам ондай семмге бой алдырмайды. Э лима: Ж ок, ceni суйетшмш. Сую ссз!мш omipin алган сенсщ. Сую сертш бузган сенс1н... Калдан: Шын сую бар жерде ешу деген болмайды. 0m in калатын махаббат oripiK махаббат. Ж алган махаббат. Элима: М етннамы сыматиме. взщ де махаббатболдымавуел1? Калдан: Еркектщ махаббаты терен зындандагы су сеюлд1. Оны тус1ну ymiH квп снбек керек. Азап, мехмат шегу керек. Э лим а: Эйелд1н махаббаты кокгеп акку icnerri. Оны вдем1, жылы, эсерл1 свзбен гана устай аласын. Ойтш аялай алмасан, кектеп кустан айрыласын Баска жакка ушады да кетед!. Калдан: Аялай алмасан, баска жакка уша жвнелетш кус - тураксыз кус Ондай кустын махаббаты да баянсыз. Э лим а: Ендеше, баянды махаббатты тауып ал Мен енд1 сендш eMecniH. Мен басканын аккуымын. Кош, Калдан... Калдан: Сен кош десен мен не дейш Онсыз да ушып кстшсщ гой. KapFa ексш карга да ез уясын узак кия алмай журуин ед1. CeniH оп-онай вз уянды тастап кеткен1н тым eKiHinrri. Э лим а: Уя дейд|. Ондай жылуы жок уя KiMre керек! Карга вз уясына квп айналса, онда жылуы болтаны. Калдан: Сен сонда м е т н отбасымды жылуы жок уя демексщ бе? М е т де, ана к т -к ш к ен та й Тумарды да квз1н киып... Айт-

кандай, Тумар ceHi мен меш1здеймш деп суыкка ycin елнгп! Онын обалы KiMre? Айтшы, шмге? Элима: Обалы саган! Сен естш жылы уяны бузбаганда 6api де кеш лдепдей болатын едг ©зш гой бэрш булд1рген! Калдан: Бэрше мен кшэль Сен суттен ак, Судан таза екенсш Fofi. А йналатолы енкей алаяктар, еюжуздшер, тас журек адамдар. Солардын арасында ундемей, дым демей журе бер дей анд ер ме? Ондай OMip KiMre керек? Элима: Ел OMip cypin жатыр гой. Ел шыдап-ак жур гой. Тек сен гана буйректен сирак шыгарып ж урген... Калдан: Намысы бар еркек ез намысын ешюмге бастырмайды. Ез болса, сез баска. Элима: Намысты еркек болгандагын осы ма? Ез деген еркектер осы куш отбасымен 6ipre. KyHi жадырап атып, кенп балкып батады. Ал, 6i3... 6i3 не болдык? Сен кайдасын, мен кайдамын?.. Калдан: И э, басе! Сен кайдасын? Элима: Ал, сен ше! Калдан: М ен... турм едем ш . Н еге нам ы сы м а ти есщ ? 03iM келд1М бе мунда. Ана Петрук кой. Онбаган Петрук... Элима: Сол Петрукпен де Tin табысып жургендер бар. Бутабаев анау. Tiirri досын Сергей де аман-сау. Содан утылды ма? Содан ез болып калды ма? Калдан: Мен Бутабаев бола алмаймын. Мен Сергей де емесшн, Калданмын. Калдан боп тудым, Калдан боп елемш. Элима: Онда мешн басымды катырма! Калай eMipfli жалгайсын - ceHin жумысын. Будан былай калай OMip сурем - ол MeHiH жумысым. Ендеше 6ip-6ipiMi3fli юнэламай-ак коялык. Калдан: Екеум1з-акболсак солай етер еднс. А л ана Тумардын обалы ше! О нын обалын ю м аркалайды? Ар алдында жауап берер 6ip шаруа сол гой. Элима: Сен акескщ . 0Keci бала тагдырына атуст1 караса, мен кайтпектн. Касында жургенде KaflipiH б1лмесец, eHfli HeciHe обал- сауабын сурай калдьщ. Калдан: Ойбай-ау, MeHiHжеке бас тагдырым 03iMe байланысты болды ма? MeHi Петрук сорлатты гой. А л сен ... ceniKi не? CeHin бул apeKeTiani немен актайсын? Тумардын эруагы алдында не деп акталасын? Элима: (жыпайды) Kin-ышкентай кулыным-ау, онын алдын­ да не деп акталам. Калай акталам! Жазыктымын. Жазыктымын. Калдан: Жазыкты гана емес, мойньща онын обалын да аркалап журсщ. Сабид1н обалы ceni де, MeHi де ал1 талай азаптайды. Бул - 127-

дуниеден кашан коз жумганша Тумардын эруагы 6i3a i жан азабына салатын болады. Ен ауыр тагдыр жазасы сод в л и м а... Екеум^здщ 6ip-6ipiMi3fli шын суйе алмаганымыздын да жазасы сод Элима... (Элиманыц даусы жогала 6epedi) Осы кезде элдекрйдан Бадырак, Бейсеншц дауысы ecmmedi. Бадырак, Бейсен: (мыск,ылды унмен) А д Карадэу... жетер жерще ж етон бе? Мешмен кеп алыспа дед1м, аягын аспаинан келед! дед1м. Тындадын ба? /Салдан: (селк emin) Бул сен бе? Сен ... сен eni сазайынды аласын. Бадырак, Бейсен: Ха-ха! 031 ел1Малдында турып, Kicire айбат шегед1 эй! Одан да жешлшм, соны мойындаймын демейсщ бе! Сен турмак, ана окудын тубш тауыскан, сейтш елден кашып журген iHiH Ж элден де м енщ алдымда элЫ з болды. Оны да кылгытып койган - мына менм1н /Салдан: Жэлденнш apyaFbi атады ceHi! Бадырак, Бейсен: Жок, ол 03iHe-e3i icrefli. Отпен ойнады. Сосын Алла жазасын бердь /Салдан: (тутыга свйлеп) ЭлЕ. эл1 кездесем1з... Тым аскактай Бадырак, Бейсен: Жок, Калдан, 6i3 ещц кездеспейм1з!.. ©йткеш сен курдымнын аузында турсын. Курдым деген козгалган сайын тубше тартатын т у п а з тунгиык. Соны да бшмейсщ бе? /Салдан: Курдымнын алдында юм турганы н 6ip Алла гана бшедЕ Асдактама сен... Бадырак, Бейсен: Керсокыр болмасан, осыны керер едщ гой. Карашы, мен жаз жайлауда, К?бахан аттын уепнде келем1н. Ад сен... тар капастасьщ. /Салдан: Ал сенщ... cenin Квшлщ, HHeTiH, пейш н тар капаста! Бадырак, Бейсен: (култ) Кияли болайын дешлц. Шаршагансын for Жарайды, осы сейлескешм!з де жетер. Енш айтарым жок. Ад кош!... Кош, Карадэу.... (мыск,ылдап култ, дауыс жогала беред!) ЕнЫ Бутабаевтыц дауысы ecmmedi. Бутабаев: Хал калай, Калдан? /Салдан: С ен... с е т осындай екЬкузд адам деп ойласамшы. Кайран анкау басым! Бутабаев: Мен саган кандай жаманшылык жасадым. Жазыгым - ceni талай рет П етруктщ алдында коргаганым ба! Айтканды тындадын ба? MiHe, аягы не болды ендЕ Калдан: Аягы деме, эн п м е эл! аякталган жок. Бул басы гана. Бутабаев: Сенщ тагдырын элдекашан шеш!л1п те койган Осы сонгы жуздесу!м!з шыгар. Сен маган рахмет айта ма десем... Калдан: Не уннн?

Бутабаев: Мен сенш суйген жарын - Элиманы тар капастан уткары п ж1берд 1М. П етр у к п езе р кеш йрд«м. Э йтпесе ол да армакка Tycin, камалатын едь Калдан: Ж огалт к е з в д к жузжара! Сендей егажуздшер эл 1-ак азайын тартады. Зауал келед| сендерге д е... CaFaH да, Бадырак >ейсенге д е ... Бут абаев: Зауал, б1ле-б1лсен, саган келдТ М ен уакы тты н дамымын. Саясат калай майысса, мен де солай майыса бшем. Ол кулык емес, акылдылык. М ш е, каз1р ерк1н адаммын. Басым бос. (дйда барам десем де ез ерюм. Ана cyfliicri Элимана меш мен 6ipre кур десем, куана-куана ке.юсетш де е д г . .Х а-ха-ха!... Калдан: ('ашуга булыга) Жогал! Кет! Онбаган! Лагнет атсын Сахна царацгыланады, eHdi сахнада Ж асыбай мен Ацсырга fp m ed i. Ацсырга: Шалым-ау, саган не болган? Мен с е т балаларга ие болып жур, келшдерге бас-кез болып жур десем ... Мынау не сумдык! Калдан кайда? Элима келш кайда? Оларга не болды? Жасыбай: (селк emin) Сен ... оны кайдан 6inecin? KiM айтты саган? К1мнен естщщ?.. Ацсырга: Ешюм де айткан жок. Тус1мде керщм. Mem TyciM алда- майды. Жасыбай: М ен... кайтейш! Айтар акылымды айтудай-ак айттым. Шын суйген ею жас KeiuipiMfli болады, 6ipiHe-6ipi ынтыгып турады дед1м. Калдан Кырсык, Элима алакулш болды ма, кайдан бшейш... Ацсырга: Жок, бар Kino сенде. Сен, алжьидн шал, ол екеуше суюдщ, ашык болудын не екенш тусшд1ре алмадын. Екеум(3 6ip- 6ipiMi3fli калай сыйласак, сол сый кеш лд1 оларды н кеудесш е кондыра алмадын. Жасыбай: (цатулана свйлеп) Ай, KeMnip... Сен Meiiin намы- сыма тиме. Онсыз да мунда жалгыздык жапасын merin, imKyca болып журген адамга ауыр сез айтпа. Мен, б1ле бшсен, бул кунде жарымжан адаммын. Бурынгы Жасыбай ем естн . Кунд1з ой кажайды, тунде - туе... Ацсырга: Кандай туе? Не деген бггпейтштуе ол... Жасыбай: Тунде... тун шпиле Кубаханымныц кулын дауысы ш ыга KiciHereH у т н е н оян ы п к етем . Э й , м ен б1лсем сол Кубаханыма ана Бадырак Бейсен азар керсетш жур. Ол жаксы аттын, касиетг1 тулпардын KuipiH бшер дейм ш ш ... Ацсырга: Ал, мен.. т у ам д е сендерд1 корем. Калданым бшк жартас усНнде калт - култ етйп, енд1 болмаса кулауга ш актурады. Терлеп жатып, журепм кысылып жатып оянам. - 129-

Жасыбай: 'Гардыр 6i3fli тыпыр ете алмас жерге экеп тыкты гой. 1ште - жалын, журекте - запыран... Ацсырга: Мен ше! М ен... Токтамыстагы жаз жайлауда жан багып жатыр деп пе ен! Б1здГн. де керген кушмГзд! еш пенденщ басына бермес1н. Ж ат жер, жат елке... Кешу сонынан кешу... Sirreyip 6ip ы рлш ... елместщ к у ш ... Ж асыбай: Сонда д а ... бас бостандыкты айт. Бас epKi жок адамнын керген куш курысын. Буйтш eMip сургенше... Ацсырга: Сен шал, нсмене кешлшек болып плгансын ба? Ана жактын енкей куйлеген катын-калашы езпий жундей тутш, ебден сш кпещ ц шырарган ба, жазран-ау... <куледi) Жасыбай: Тэйт! Не деп барасын? Кандай катын-калаш? Мен сеш жер бетш деп em6ip катынга айырбастай ма екем ayeni! Ойнап сейлесен де, ойлап сейлесешш. Ацсырга: (култ) Ой, шалым десе! Keniniimi кетерейш деп айткан сез гой. Эйтпесе саган сенбегенде юмге сенем. Енш ана калган келшдерге бас-кез бол! Соларды жылатпа. Кайратынмен демеу бер. А д кош ... Аманшылыкпеи жолыкканша-а... Сахиа цайта царацгыланады. Endi Салдан олардыц соцыпа умтыла mycin, ж ерге кулайды. Калдип: Эке! Э кетай! Апа!.. К айдасы ндар-р... Сендердш тырнактарыца да татымадым-ау... Б1з де 6ip luipireH жумыртка болдык-ау. Ж ер бетш деп барша адам 6ip-6ipin мына шздердей аялап, суйс алса - онда eMip жайнап кетпес пе! Козы Керпеш пен Баян, Кыз Ж1бек пен Телеген, Лайл1 мен Мэжнуншн махаббаты да шздердщ суш спенш тктерппзден артык емес шыгар-ак. Соны бите алмаган сорлы басым-м... Bip гана Элимага не бола алмаган акммак басым-м... Сахна царацвыпанады. ЖЕТ1НШ1 K 0PIH IC Ж азгы дала Kopiiiici. Сахна туктр'шде ауыл царацдайды. Жасыбай Ke.iindepi мен немерелерт жешелеп келт, тоцшайды. Эзгелерi opi царай озып, Жасыбай жалгыз цалып цояды. Жасыбай: (кущрене) Уа, тугаи жер! бзщШ каншамажыл сагына, саргая. ансап кутим! Ен болмаса, суйепм жетсе екен деп те армандадым-ау. Тэуба! Т эуба 6epine де. Ана Акмола жагында Ш эд !б е п м , К ал дан ы м , K ep i6afl iniM м эн п п е калды. Кайда жерленгендерш де бш меймш Ж элдешм болса Сталинабадта MOHri мекешн тапты. А д м ен ... су й егш й суйретш, бар азап - мехнатты аркалап, Улы Отан согысыи да бастан еткерш, езщ е туган еЛ1м, Tipi калган урпагымды жстелеп, кайта орапып турмын. Кабылдасан, ебден адаскан оралды оз у лы н... - 130-

Элдецайдан дауыс ecminedi. Д ауыс: Тукан жердщ кушагы кен. Ол ез перзентш ешкашан сатсынбайды. Ол - барша перзентше адал. Ал, адал бола алмай сурген - пенделер-р... ’ Жасыбпй: Рас, 6i3 - пенделериш. Пендел1кт1 кеп жасаймыз. Дауыс: Жер-Ана соны да кепире алады. Жасыбай: Айтпакшы, м еш н Кубаханы м кайда? Кинала асш еген yHi кунд1з ойымнан, тунде туы мнен кетпей-ак койды. )л кандай куйде екен? Бар ма ез1? Д ауыс: Кубахан ба? Кубахан кайырсыз, MeHipiMci3 жандардан мржола кудер узш, TayFa согылып елд г П енделерден б1ржола Жасыбай: О ны ... оны азапка салган KiM? А на имансыз Бадырак >ейсен бе? Ол кексоккан 6i3fliде, б1зд1н бар эулетп де зорыктырып, шдалада арам катыра жаздады гой. Дауыс: Киянат пен кысастык карымтасыз калмайды. Bip жолы сол Бадырак Бейсен Кубаханды кан сорпа eTin камш ылап, тау iiuiMeH ш ауып келе жатты. С ол кезде К уб ахан езгеш е мш ез керсетш, ауыздыгымен алыса, Оган багынбай, туп-тура жартасты rayFa карай ш ауып ала женелш , е з 1 де оп ат болды . Бады рак Бейсенд1 де ез1мен 6ipre ала Kerri. Жасыбай: (урейлене) A-а! Не дейсщ? Бейшара-ай, жап - жас ж1ггг едг Обал-ай!... Дауыс: Обалы ммге? KiMre обалы?!... Оны 6ip жараткан 61лед1- i!... (дауыс жогала 6epedi) Ж асыбай: (финала) Кайран. Кубаханым-ай! С ен... мына ripniKTeri журеп жок пенделерден эбден ш арш аган екенсщ-ау! Сосын да ез1не - озщ уюм шытарыпсын-ау! Кайтейш - н!... Кош, KacHerriM - м!... Осы кезде ак, жаульщты 6ip кемтр сахнага OKyeipin шыгады. Ол - Ацсырга. Жасыбай: (даусы dipinden) Бул ceH6iciH?Сенбющ, AKCbipFa-a! (сол ток/nan) Кайран, Аксыргам!.. Картайып-ак KerinciH-ay.Tipniicre Kip6i« xycipMecniH деген ак жузще ешп o>kim уя салып ynrepirrri-ay... Акрырга: (жете бере топтан) Карашы муны! Макан картайып- сыц дещй, ал 03i болса, ЭЛ1 жап-жас. Ж ер ауып бардык деп, бар тапканды жеп,жанды баккансы нгой,a! T e rm т ес ек ,теп н там ак ... Ал, 6i3 болсак... Твжжстан, Озбекстанды шарлап, кашкын болып, кормегенд1 Kepin, елге суйег1м1зд1 суйреп эзер жетпк. Жасыбай: М ен... мешн керген кукайым аз ба? Байлаулы баспактай суpencil кундер!.. Уш б1рдей арысымнан айрылып, кан жуттым. Онкей бала-шагамен жылаулы кун к е н т м . Ал, сен болсан... кермейсщ бе, ел-жер аралап, серуен курып... (аягы кубфге уласады)

E xeyi 6ip-6ipine жацындап кет и. тоцтайды. Kejunipi end кемсецдеп. Ж асыбайдыц к,ушагына тыгылады. Шал да коза cypmedi. Ацсырга: (еркелей пил цатып) 0Mipi касымнан тастамаймьп деугш ец. Басым аман болса, eumMfli басындырмаймын деугш ен ©Mip бойы еркелетш етем, алаканыма салмп етем деупп ен!. Алаканга салганык осы ма? Еркелеткешн осы ма? Сонша жьи азапка салып, сагындырып... (Жасыбайдыц т ест еркелег жудырьщтайды) Ж асыбай: (ine6ipeiie) Замам булай булгакдайды деп км ойлаган! Кж эЫ з \"Халык жауы\" болдык- Тып-тыныш отыргаг жер1м1зден козгады. Жазыксыз жер аударылдык. Екеум1зд1 epixci: айы рд ы . Ш ари атты н н ал асы у р гы р л а р , ocTin сагы мы зды сындырмак болганы гой. К,айтей1н-н... Ацсыргп: 1нздщ тагдырьшызды какпакыл еткен ел емес, халык емес, сол ел ншндеп алакулж - Бады рак Бейсендер. Жараткан ие Оган 03i жазасын ж1берштг Жасыбай: Ен ауыр кунэ - Kicire жасаган княнат. Б1зде не жазык бар! Рас, кателсскен шыгармыз. BipaK коцшм!зде адамдарга деген титгей дс Kip болган жок кой. Ацсырга: Воршен де ауыр тигеш - мет жалгыз тасгап кеткешн гой. Канша жыл жалгызсырадым мен. 03inai кутш... Сагынып... Ж асыбай: Жарыгым-ау! Мен бс екем?.. Катал кезеншн баска салганы ... Маган д а ... маган да жецш болды дейсш бе?! (кпикене пауза жасап) Осынын 6opi де туган жердщ Kanipin тусшбеген- Д|пм1зден. Нарша кокем дурыс айтыпты, туган топырактан кашуга болмайды. туган топырактын Kiieci бар. Kneci бар екен!.. (xypciaedi) Ак/сырга: Мен саган не дедом. Айтгым гой соны. Тындадын ба? Ж асыбай: /курс:не) Bi3 - пендем1з. Пенде ылги да пенделнш жасайды. Ен бастысы - туган жерге оралдык емес пе! Ексум1з де сертте турдык. Сую сертш сактадык. Туган жерге де, елге де... Ал, ауылдан атганып Kerin, кайтып туган табалдырыкка жете алмаган, жетуд! жазбаган каншама урпак бар. Каншама арманды жандар бар... (ойлана) MiHe, мынау б1зд1н ауыл! Ата-баба журты. Нарша кокем жаткан жер. Осы жерге бас иелш. KeuiipiM суралык. ЕшЙ кел еа урпакка ангар 6ip ecneriMi3 болса, - ол - туган жерд1 суйе бш деу. Соны айталык, кемтр1м!.. Exeyi де туган жер алдында бас iiin, uinedi. Осы кезде элдецайдан Кубаханныц ышцына xiciiieeen yni ecminedi. Жасыбай дауыс еспйлгеп жацца елецдеп царайды. (Шымылдык) - 132-

IIБ 0 Л 1 М TIPI ЖАН* (драма-диптих) * Бул драма-диптих республиками*, драмалыц шыгармихардыц жабыц бшйцауыпди yutiiiuii жупдет орычды uenendi

1. T IP I Ж А Н Катышиушылар: ¥л м ек ен - Жорабайдыц анасы, жасы 27-28-дерде Ж орабай (Джордж) - ею жасар нересте П ази к - Жорабайдын ею л экесц, жылпос бизнесмен, шетелге бала сатады, жасы 30-да Сулу м урт - Жорабайдын шын eKeci, жасы 30-да Э льтон мырза - Американдык азамат, казак елшен бала сатып алушы ; С акаи - демограф атай, жасы 50-лерде Кызмепш жнтг, журналист, эк е даусы, flepirep. т.б. Окрга осы куш Казацсшанныц 6ip к;аласында omedi. Бул драмага нег'п болван сюжетпп елир шындыгы деуге болады, орине ap6ip к opкем шыгармада ж азуш ыпыц циялы. ойы 61рге ж урет ш ш ескерсек. б1рцатар коркемд/к niacin де цоса opimen. Автордыц бул туындыны жазудагы ец басты ойы X X Iгасырдыц бас кезшде белец алган ец улкен кесел - ca6udi шетелге сату icnemmi аурудыц улт yuiin цау'атй жагын ескерту. Endi кейткерлер жайлы. М унда Улмекен - сулулыгыпа масайрап журт, сотс(зд1кке ушыраган. содан api-capi куйге тускен м/’незi цубылмаяы келшшек. Ол осы шыгарманыц аягында Аналыц сезЫ оянып, баласыныц сатылгапын ecmin, ecineii айрылады. Сулу мурт - жалпы ж аны таза жШт, б/рац OMipde кап адасцан жас. Пазик - ойлаганы акта, баю. Ол yuiin Отан деген саз бен акта цатар журе 6epyi де мумти Сацан - демограф галым. ол улт болашагы ушш шырылдап журген адам. Eipax, оныц даусы цогамда онша enen6eUdi, ecKepLmeudi. Эльтон - KadiMei шетелдт бизнесмен. Реж иссерге кецес: I. CneKmawibdi цою барысында мынадай шеиим жасауга да болатын шыгар. Бут л спектакль бойы жас нэрестенщ ут оцтын-оцтын жылап. ыцырсып, керерменге ест шп турса... Бул ун - бутл сэбилердщ Kyi3ipeiцогамдагы керегарлык, пен тасжурекпйкке царсы ун цатуы. .. 2. Снектакльд1 цойганда демограф-галым свз1н оцтын-оцтын дикторлык, дауыспен 6epin отыруга да болады. - 134-

ЫР1Н11П K0PIHIC Пазиктщ namepi. Yu жиИазга толы. Жумсак, диван. Кос кресло, 'лкен теледидар. Улмекен ж умсак диванда ж антайып жатыр. 1азик темекi тутата алмай влек. П азик: (цаналана) Осы темеюш баягыда-ак... кояйын деп алаптанып ем. Еш болмай жур. Е й кун тастасам, ymiHiui куш кайта ,олга алам. Бул деген... нагыз бас айналдырып алатын пэле екен. Улмекен: (цылымси) Сен ез1нд1 мыктымын деуцп ен гой. Нен: олга алсам да орындай алам демеуцц ме ен- Карашы, кандай бизнес сасап журсщ. YfiiH толы жиЬаз. Bip Kicire не керектщ 6api де бар. 'ейте тура темеюш коя алмаймын деущ акылга сыймайды. П азик: Соны ез1м де ойлаймын. Bip дэр й ер досым айтып едг Чракты, TeMeKini кою ушш Kicire ете мыкты силоволие керек деп. юл рас шыгар... Улмекен: (кылымси свйлеп) Сонда... сен вз1нде силоволие жок >еп ойлайсын ба? П азик: Мумюн, солай болар... Улмекен: Осындай улкен бизнесп денгелентш отырып, “ мен элciзбiн” деуще сену киын. Одан да кулыксызбын демейсщ бе?! П азик: Мумюн, солай болар... Улмекен: Кврдщ бе, менш сурагыма селкос жауап кайтарып отырсын. Ол туралы ойлауга да оте кулыксызсын... П азик: Мумюн! Мумюн... (орнынан турып, теледидарга карай журеЫ) Ол теледидарды досады. Теледидардан журналисток даусы Ж урналист: А д курмепч телекврермендер, еши “К,огам жене 1отбасы\" атты хабарымызды бастаймыз. Студиямыздын 6yriHri конагы - демограф-галым Сакан Макашов мырза. Сакан aFa, б упнп ел!м1здеп демографиялык ахуал туралы 6ip-exi ауыз сезбен хабарды бастайык. Демограф Сакан: Е, нпм, бул женшде мен теледидардан да, газет-журналдардан да эбден айта-айта шаршауга айналдым. “Айта- айта Алтайды, Жамал апам картайды” деген 6ip взш болушы едц туп-тура сол сеюлдг Мен де айта-айта картаюга айналып барам. Ж у рнал и ст: О -о, ci3 Timi 6ipaeH песси м и ста сарында сез бастадыныз-ау. Вершен де кудер узе бастаган адамдай. А д шын мэншде болашактан кудер узу жаксылык нышаны емес. 0Mipae куанышты жагдайлар да баршылык кой... Д ем ограф Сакан: Куанышты жагдайлар Ke6ipeK д е й с т бе? Жарайды, онда факпмен сойлейш. Мына дуние жуз1нде осы куш... -135 -

Ж урнали ст: (co3di болт) AFa, дуние жузш коя турып, ез1м1здщ Казакстанды мысалга алынызшы. Сонда хабарымыз тартымдырак болады. Д ем ограф С акаи : М ейлвдз. 9 з ел1м1зд!-ак алайын. Осы куш Казакстанда, мешн ecenreyiM бойынша 200 мын Kepi кыз бар. Ал, сур бойдактар саны - 100 мын. Ягни ею есеге кем. Осынын салдарынан ултгык сан жагынан ocyi тежеушдеп отыр. Бул ете- моте ойландырарлык меселе. Елбасымыз 2015 жылы 20 миллионга жетем13 деда ©те куптарлык ic. Куанарлык ic. Ал, 6ipaK... оны орындау ушш талпынуымыз керек кой. Bi3 OFaHкалай жетеш з? Осы куш кыз-келшшектер арасында TyciK жасау кобеймесе, азаймай | отыр. Елде, м еш н eceirreyiMUie, жылына орта есеппен 150 мын зйел j TyciKжасайды екен. Бул не? Бул деген жарык дуниеге келуге толык кукысы бар сабилердп ягни кыбырлап, Tipuiinix нышанын корсете бастаган Tipi жанды колдан елпру. ¥ л т inrepinen ecyi ymiH op6ip отбасында ен KeMi уш бала тууы керек, онын exeyi эке-шешсшн орнын басады, ал ymiHmici... ¥ л м е к сн : (ди в а п и а н ба сы н к о т е р т а льт ) ©uiipnii ана теледидарды! Даусы кандай суйюмыз ед1 езш щ ... TyciK жасайды! Tipi жанды елпредй Ж евм дер кеп-п... Ен ayeai 03flepi балалы айелге жагдай жасамай ма? в и ш ен кекезулер-р... П азик: (теледидарды ouiipin жатып) Ой, Уля, саган не болды? Еалы мдар сей лей береди айта б ер едг OFaH HeciHe шыж-быж боласын? Улмекен: (крмыга) ¥л тгы сан жагынан eciprici келед1екен, ayeni эйелдерд1н жагдайын жаксартып алсын! П ази к: К°йш ы енд:. Не болды саган! ¥лтгы н сан жагынан ecyi тап саган карап кап па? Маган карап кап па?.. ¥ л м ек ен : Мен... мен бе екен кшолП Жагдай гой. Эйтпесе осы KyHi мен де ушеу емес, тер т баланын анасы болып отырар ем. П ази к: (култ) Сен ез1н 6ip баданы да ауырсынып .журш, терт баланы калай асырамаксын? KynflipeciH-ay... ¥ л м ек еи : (сезш беле) Мен бе? Мен бе баланы ауырсынган? Сен емес пе “Осы бала екеум1зге аяк байлау болады” деп кайта-кайта кынкылдай берген... Эйтпесе жанымнан ж1берпм-ак жок eni. П ази к: (кулген болып) Эш -i... кит етсен, естит1н ce3iH осы! EepiHe де мен кшал! болып шыга келем!... ¥л м ек ен : (ашулана) ©ripix пе! “Баланы балалар yHine етюзешк, шетелге ш ьтамыз, узак уакыт жол журем1з, ол киналып калады” деп кунде-кунде кулагымнын курт етш жеген м м осы?... Айтшы, гам?... П ази к : (оны/i жаныиа келт, басынан сипап) Жарайды, осы - 136-

енпм еш кояйыкшы. Ж ана гана ете кен н щ отыр едш, енд! карашы. Кайдан FaHa демограф агай сейлей калып едЕ... ¥ л м ек ен : Демограф агай шындыкты айтты . Ол Kicire неге екпелеу1м(з керек? Кайта рахмет айтайык. П ази к: Не ушш? Не ушш оган рахмет деу1м1з керек? Екеум1зд1 аяк астынан дау-дамайга салып койганы ушш бе? Рахметтен садага KeiciH. ¥ л м ек ен : Демограф агайга неге Tin типзесщ . Ол ф акпш айтты. Ол айтпаса, тагы 6ipeyi айтады. П азик: Эй, сонда да... Теледидарга шыгып алады да, 6epi ел тагдырын, халык камын ойлаган болады. Сезге ерю м -ак кумар, ал icTe... 1с басында жургендер ше? О лар неге ундемейд1? Bepi солардын колында гой. Шешем лесе, шешшмейтш туш н жок— Улмекен: 1с басындагылардын киялы аспанда, ойы баскада. 0 з бас камы... Баю, дуние жию... Колдан келш турганда конышынан П азик: (алак;анын ургылап) М ш е, керд1н бе! М эселе кайда жатыр... ¥лмекен: Пазик, дегенмен сен ойлап карашы. Жанагы демограф агай ете дурыс айтты. ¥ л т сан жагынан ecyi ymiH расында да ер отбасында ен кем13 бала болуы керек. EKeyi - ата-ана орнын басса, ал yiuiHHiici - урпакты ecipefli. (ойлана) Уш бала соншалык кеп те П ази к: (эзЫге айналдыра) Эттен, ертерек куйеуге шыкканында сен де осы кун: улт санын ecipyre белсене улкен улес косып отырар ен-ау, э! ¥ лм екен : Жарасты отбасы болса, KyfleyiM жагдай жасап койса, неге тумаска! Неге ултгын санын кебейтпеске... П азик: Сонда... жас eMipiHкор болады деп ойламайсын ба? Уйде камалып... Балалар шулап, миды ашытып... Улмскен: Егер, куйеу1м сырткы киыншылыктарды ез1 кетерш отырса, неге сол балалардын касында кун етк1збеске... Одан улкен бакыт бар ма? Пазик: Бакыт! Солда бакыт па? Сенщбакыттуралы тус1шпн кызьж Улмекен: Сонда с е т и ойынша бакыт деген не? П ази к: Бакытты eMip деген: акш ан кеп болса; жыл сайын шетелге кыдырып кайтсан; не |шем, не кием демесен... Улмекен: Ол бакыт емес. П азик: Енд1 не? ¥лм екен: Ол пендел1к KaiKerriniK. - 137-

П азик: Пснделж кажеттшктен, ез жан рахатыннан езге не керек бул ем!рде! Улмекен: Одан да баска адами армандар болады, ¥р п ак камы, эулет камы, улт камы... П азик: вйдейт, деген... Сол улт камы екеум1зге карал кап па! Улт сенЫз де, менсо де вм1рсуре береди Улт бурын да болган, б:зден сон да болады. Одан да вз 0MipiMi3fli, ез кызыгымызды кеб1рек ойлайык. Онсыз да кыска oMip... Улмекен: Бшем. Бшем, сен бизнеспен айналысасын- Бизнес - ол акша. Доллар-р... Акша болса, 6epi д е болады, Tirrri киналсам сатып алам деп ойлайсын. Bip есептен, ол да рас болар. Бул кунде д ун иеаз KiciHiHсезш ю м тындап жатыр. Акшасы жокпен басканын да ici жок... П азик: (фана) Е, енш келдщ шын eMipre. Баганалы 6epi осылай демейсщ бе? Мына сезш унайды. Улмекен: (басын устап, цчпала) Пазик, мен саган шынымды айтайын ба? Ш ындыкты б ш п н келе ме? Ж анагы с ез1м саган унаганмен, ез1ме онша унап турган жок. Мен бурын баска кыз едам. Bip уйде терт кыз естш. Экем ул кутш, соны ансап eMip Keuiinri. Улкеш Улбосын, сосын Ултуар, сосын Улжалгас... Ал, мен: туганда катты ауырып жатса керек, жастыктан басын KeTepin алып “Ул ма екен?\" деп сурапты. Суйпшп сураган Kici кум1лжш калганда “Е, тагы да кыз екен гой” деггп де, жастыкка кайта сылк ете калыпты. Содан басын кетермепти.. П ази к: Дуниеден улсыз еткен бе? Улмекен: Иэ. Улды ансай-ансай етш кеткен екен кайран екем. М ен все келе осы аке арманын жузеге асырамын деп ойлаушы ем. Алдымдагы уш эпкем турмыска шыкты. М ен калага оку i3flen кегпм . Окудын аягы осылай... (сосын взте-вз1 куЫрлеп) Кайран, жас eMipiM-ай! Тагдырым ба, болмаса, ез1мнен болды ма!.. Сол суду муртты алаяк деп ойласамшы. Алдамшы я а п т деп ойласамшы. Жастыгым ба, болмаса балалык шалалыгым ба, соньш деген1не кене бергешмд1 айтам-ау... Bip емес, ею рет a<yicri болып... оны алдырып тастау керек десе, оны да куп керш... Кайран, анкау басым-ай! Ею б1рдей балаканымды ез колыммен enTipin... Ал, yuiHuiici - осы Жорабайымды “Нар тэуекел” деп, жарык дуниеге екелсем, олп суду муртым “Ойбай, онын не, мен ал! эке болуга дайын eMecniH” деп шыж-быж болганы-ай! Эй, анкау басым... Эй, акымакшылыгым- м... (енд/ Пазикке бурылып) 93iHe бурын да айтып ем гой. Э л л Сулу муртты айтам. 03i сондай жылтыр деп ойласамшы. Мешн сэбил1 болганымды 6шт де, тайып турды. Ана Жорабайым eMipre эк еаз - 138-

нересте болып eciK ашты. Э кем улды армандап e r r i, ал мен... (нрмыгып отырып крлады) Сахна царацгыланады. Eip бурыштан Сулу мурт Kopiiiedi. Сулу м урт: Кал калай, ¥лмекен? Сен e.ii кунге меш ойлап, мазасызданып журсш бе? ¥ л м ек ен : CeHi не уппн ойлауым керек? Сен меню тагдырымды б1ржола буздын. Алдап соктын- Ж арык дуниеге келер ею б1рдей сэбидщ кез жасы саган, саган... (курстеЫ) Сулу м урт: Тэйт! Не деп барасын! Мен бе алдыр деген?! ©зщ гой... 9з1н емес пе кайта-кайта уайым жей берген. Сосын мен... “алдырсан алдыр” дед!м. Саган жещл болар деп ойладым .. ¥л м ек ен : © Tipimi! Суайт! Сен ез сез1нД1 езщ неге умытып каласын, а? “Бул бала екеум1зге аяк байлау болады, eni жаспыз, бала TyyFa улгересщ” деп куш-туш угптеген сен гой. Сулу мурт: Мен сенщ болашагынды уайымдадым. ¥ л м екен: Жок, сен ез жагдайынды ойладын. Киындыктан каштьщ. 0 келж жауапкерш ш ктен каштын. Сулу мурт: Олай емес. Мен ол кезде жас болдым. Мумюн, балалыкта жасагам шыгар. BipaKэке болудан кашты дегенщ киянат. ¥ л м ек ен : Ещн... неменеге маган елее болып келш турсын? CeHi керпм келмейд1. (тыжырынады) Сулу м урт: MeHiMeH неге сойлескщ келмейд1? Баягыда... тек ceHi гана суйем1н деп кеп айтатын ен... ¥ лм екен : Ол сезш элдекашан сенген. 0шкен. Енд\\ сею кермек турмак, ecTiriM де келмейд1. Жогал, кез алдымнан! Жогал! Жогал! Епес-бейне жогала 6epedi. Сахна цайтадан жарьщтанады. Пазик: Кой, тым кайгыланба. Ол кез баска, бул кез баска. Баягы казактар кызды перзент деп санамай, улды гана кад1рлеген. ¥ л - отбасы Heciдеген. Ал, каз1р... кыз да отбасы Heci. 0зше-ез1 би. Калай турам лесе де тура алады. ¥ л м ек ен : (крмыга) Дуниеге ул экелгенде ез1ме-ез1м серт етш ем. Жорабайымды олсем де жанымда устаймын деп ем, сен кез1ктщ де... (жыламсырайды) П азик: Жорабай каз1ржаксы, сен1МД1жерде. Балалар уш демесен, жагдайы ете жаксы. Таза тесек, дэмД1 тамак... Балага одан артык не керек? ¥лмекен: Одан артык па? Одан артык - ананын журек жылуы керек. Ана журепшн жылуын ce3in6ece, ол KiM болады? П ази к: Балалар уй1нде ecin-ак, улкен кайраткер, б ел гш тулга болгандар аз емес. ¥лмекен: Канша жерден кайраткер, тулга болса да, олардын журеп жаралы. Шерл1-1... 139-

П ази к: Ал, касында болганда не icTep едщ? Ол бала еспей ме! в с е келе “экем KiM” демей ме? Сонда не дейсщ? “вкещ ц ез1м де бшмеймш” дейсщ бе! Э л л жылтыр Суду муртты кайдан табасын? MiHe, журекке тусер ен улкен жара, менщше, со л Демек, 6i3 дурыс ютедш. Ес бшмей турганда балалар уйше етюздш. Мен улкен бизнестемщ сен маган евди кемекпи боласын... ¥лм екен : (нитей егме) Балапаным-ай... не отеймшевдз?! Сорлы анан шарасыз куйге тусп Fofi. Не кггеймш-н... П ази к : Жарайды... Ещн епле берме. Тур. Киш. Каладагы ен улкен мейрамханага к етп к. Ен Terri тагамга заказ берем1з. Тун ортасына дейш билейм1з. ¥л м ек ен : Кенш кушм жок. Мумюн, бармай-ак коярмыз... П азик: Жок, барамыз. Сен уйде отырсан, жанагы эсерден ажырай алмайды екенсщ. Демограф агай да тап бупн теледидарга шыга калган екен... Тап бупн сайрай калган екен... (куйзеле свйлейдО Улмекен орнынан селкрс турып, кшнуге Kemedi. Пазик жалгыз. Алацанын ысцылайды. П ази к : (озше-езО Жарайсын, Пазик! Еркексщ— Bepi езщнщ ойлаганы ндай. Ен суду келш ш ек енд1 е н ш м н щ емес, сенщ койнында. Баласы... балалар уйш е Kerri. Кулай каласа, содан кайтып кара керсетпейдк Ив, ол тар а н а юмге керек-к!... 0Keci KiM, оны 03i де толык бшмейдь Суду мург деШп, сонын 03i де кудштшеу. в й , кыздар-ай! Жылпос жнтггердщ апдауына оп-онай тусетшдерщ- ай! Акыры кенш кетергшерщ келед1 екен, неге гана мына мен секшд1 ар-уяты бар ж т т таппайсындар? Мен... арды аяк асты етуге кумар еркек емесшн. Маган Улмекен журек жылуын шын усынса, мен де сейтем. Душагыма ала тусем. У лде мен булдеге ораймын. Д етали к т ей м ш Арманына жетизем. (кеудесш кере дем алады) Осы кезде Улмекен де Kenedi. Усппнде - adeMi киш. Ол ендг еркелей цылымсиды. Улмекен: Жаным, кенпр MeHi... Дайдагылар eciMeTycin хетт... Сеш р е н ж т п койкам жок па! П ази к : Нисколько! К етпк пе! Улмекен: Кетпк! Exeyi сахнадан шыгып Kemedi. ЕК1НШ1 K 0PIH IC Сахнага caiidi. европалык, yneide кш нген utemendiK азамат шыгады. Колында caiidi таягы. Аузында цымбат темет. Касында - крямет ш ш . Бул - Американдык, Элыпон мырза. -140-

Э льтон м ы рза: (мацгаздана) Бул елш Казакстан-ндейдь 03i ете жомарт ел Конагына сонгы койын сояды. 6 здер1аш калса да 6opi6ip. А д жepi... )Kepi кандай кен. Карашы, карасан apFbi iueTi мен бергз шетше кез жетпейдь (алысца квз сала кррайды) К ы зметнп ж № : Сонда-а... бул ел соншалык бай ма? Дунием кеп пе? Неге келген конакты тебесш е кетере кутедь Эльтон м ы рза: Бай дейм1сщ! Ха-ха! Кандай байлык ол шашылып жаткан! Ел квд1мп ел Eipne жетш, б1рде жетпей жататын ел Мен м1нез1н айтам. К ы зметнп ж!г1т: (цызыга mycin) Сонда-а... бул мшезд1 жомарттык деу1м1з керек пе, жок элде... Э льтон м ы рза: (ойлана) Жомарттык деген жаксы, арине! Кез- келген азамат жомарт бола алмайды. Канша жерден бай болса да... (ойлана Mydipin цапады) К ы зм етн п Ж1п т : Булардын жомарггыгы - кай жомарттык? Мумюн, дангазалык шыгар!... Эльтон мырза: (култ) О-о, енд1жакындап келесщ. Дангазалык дегенщ шындыкка жуыктайды. Мен, Tirrri, бул елд1 даракы ел ме деп те калам. Кы зметнп жй гт: Bi3... баланы осы даракы елден сатып аламыз ба? 0 здер1 даракы болса, дуниенщ кад!рш бше бшмесе... Э льтон м ы рза: (соз1н болт) 0 й , сен не бшесщ? Дуние жузшде каны таза, ойлау жуйеш бузылмаган ел коп пе? Коп емес. Бул ел солардын 6ipi. Дымын iuiinne болсын. Ei3 сонша жерден не yniiH келд1к. И топз ылакты ма осы сардалага! Эрине, бала yiuiH... Осы казактын 6ip баласын кайтсек те алып KeTyiMi3 керек. Канша доллар сураса да... аламын. Алмай кайтпаймын-н... (ол таягын шошайтып аГщайлайды) Сахна царацгы лана б ередi де, кайт а ж ары к; ж анганда. мейрамхана iuii Kopiitic 6epedi. Улкен залда би цызып жатыр. Пазик пен Улмекен жеке кабинада отыр. Eipax; зал жак, коршт тур. П азик: (тамсана сойпеп) 0He6ip акшалбарлы кыз... калай-калай майысады ой! 0зш щ буыны жок-ау шамасы. Билеуш карашы. Олар сейтш билеген сон еркек сорлы калай шыдап отыра алады. ¥лм ексн: (цызганышын ж асыра алмай) Сен не, сол кызга елердей FauibiK болып отырсын ба? Онда бар. Бара гой. П аз и к : Ж о-жок. О не дегенщ ! Ол сен щ касында KiM 031? (менстбей сойлеген болады) Сен де буратыла женелсен, одан еш кем билем ейсщ Foil. Ф игуран да ©те ед е м т Караш ы, кандай адемгсщ! Эсемсщ... Tirrri бала тапкан келшшек дегенге Kici сенбейдт Улмекен: 0 , солай ма?! Эйтпесе мен ойлап ем... Сол Kbi3Fa ойы KeTin отыр ма деп...

П азик: Кудай сактасын! Сен де айтасык-ау! Касымда аккудай болып сен отырганда, мен оны кайтемш. Ж эй сырттай кызыктау гой. Кыз ппркш кез курты... (тамсанады) ¥л м ек ен : (свзд/ irin auemedi) Кеадл курты де! Еркек бгпсен солай. Кашан колы жеткенше соцыцнаи калмайды, сосын тез жеридь Баскага кез салгысы келе;п. П ази к: Ж ок, жаным! Мен сенен жер1гем жок. С е т кеше де суйгем. EyriH де, ертен де суйем... Кел, виноны алып коялык. Екеуч бокал квтередi. Осы кездеПазиктщ жаиына даяшы келед!. On Пазиктщ к улагына 6ipueifem сыбырлайды. П азик бас изейЫ. Даяшы Kemedi. П ази к: (бокалды цойып) Уля, мен бес минутка сыртка шыгып келейш. У лмекен: Жарайды. Тек кеп кешшпе. Пазик сырища шыгып Kemedi. Улмекен ж алгыз ез/ бокал устап отырып. залга щ/райды. У лмекен: (курсше свйлеп) Кайран, жастык! Ойнактап журш от басатынын бшмейтш жас дэурен. О сы бшш топтын шпнде де талай тагдыр 6yriH, не ертен бул ш едьау , э! Сосы н тайганак тагдыр басталады. Калай карасан да, туголз тунгиык. Кы з тагдыры деген сол-л.. Cypinin кетсе болды... (басын шаГщап, тунжырап отырып алады) Осы кезде буньщ жаиына эдемi кит ген 6ip ж ш т Kenedi, ол - баягы Сулу мурт. С улу м урт: (тацдана) Мэссаран! Мен юмд: керш турмын? 0 з коз1ме сенейш бе, жок сенбейш бе? У лмекен: (жалт царап) Сен... сен кайдан журсш? CeHi бул калада жок, карасы батгы деп ед1 гой. Сулу м урт: Ж ок, кара батырган жокпын, мен де осы каладамын. Сен кеудемнен итерсен де, ешкайда кете койгам жок. У лмекен: Э ш , басталды тагы да. EepiHe мен кшэлП ©31 сутген ак, судан таза... С улу м урт: (жымыск,ылана свйлеп) Сен Tiirri жасарып, жайнап кетшсщ гой. Сен 0Mip cypyfli бшесщ... У лмекен: (мыск,ылдай) Ешп кашуйм керек? Сен Tepic карады деп зар ешреп отыра 6epyiM керек пе? С улу мур г: Tepic карасам, онын ce6e6iH де езщ бшесщ гой. У лм екен : Ол не себеп? К андай себе'^ ол? Э -э, кызганшактыгынды айтасын ба? “Ойбай, кеше сеш энеб1р ж1птпен керд!м...” “Ойбай, анеукуш анамен KeTin бара жатыр екенсщ...” деуден шаршамадын. Кызганшак болам деп ез1ЩП де, меш де мез: - 142-

етпн. Ол ол ма, одан да зоры... сужурекппн. Бурын байкамаппын, озш... нагыз сужурек екенсщ гой. Tiirri эке болуга да батылын жетпедг Суду мурт: Онын... 6api де сенщ кисык мшезшнен. Баскадан кызганасын деп, мешмен сойлеспей койдыц гой. Эйтпесе... эке болуга да 33ip ед1м... ¥лм ексн : (ашулана) У скынсыз!... М е т алдап, зым-зия жогалганын ше? Сонгы кездескенде аягым ауыр деп ем, eripiK еспмеген болдын... Суду мурт: (тацдана) Ей, богу, еымде жок. Калай, сен сонда... ушшпп рет ешкабат па едщ? ¥ лм скен : Ешн ше! Байкамадьщ ба? Суду мурт: Байкамаппын. Шын сез1м, байкагам жок. Ол сонда... мешн балам ба? ¥лм екен: Ешй онын кажеТ1 канша саган! Сен ол ушш эке емессщ. Ол экес!з есе алады. Суду мурт: (к,улшына свйлеп) Мешн улым мен Tipi турганда эк е аз есе ме?! Оган эке ж уреп, эке кем еп керек. ¥ лм екен : Сен эке боп жарытармысын! Сен де 6ip кобелек... Суду мурт: Т ш н ш тарта сойле. MeniH де намысым бар. ¥ лм екен : Кандай намыс ол! Намыс деген сезден садака кет сен. Суду мурт: Сол баяп>1мшезщ!... Осы м1нез1цмен сен кай еркекке жагасын, а? ¥лм екен: Еркекке жакпайды екен деп MiHe3iMfli озгерте алман. Суду мурт: Онда 03in 6in Мен айтпады емес, айттым. ¥ л MeHiKi ме деп сурадым. Комек 6epeHiH дед4м. Сен... тапл да кеудемнен irrepin турсыц. E aai екпелеме. Алдына жьныла алмаймын. Улмекен: Керек cfli жыгылганын!... KepMereniM сен болсын. Бар eHfli... Мен жалгыз eMecniu. Суду мурт: (мысцылмен) Сен жалгыз журупи ме ен?! Сырткы сулулыгын кай еркект1 де epiTin экете алады. Улмекен: Бар дед1м гой. Ж эт н м е н журе бер. Суду мурт: Жок, бул эцпм е мунымен аякталмайды. MeiiiH улым бар екен! рас болса, 6i3 эл1 кездесем13. Осы кезде Пазик Kopiuedi, Супу мурт жылыстай 6epedi. Пазик столга отыра бергеиде Улмекен жагасынан алады. Улмекен: Сен жанагы ак шалбарлы кызбен онаша жолыгып журген жоксын ба? Meni мунда отыргызып койып... П ази к: Жога! Кызды кайтем. Ж анымда гулдей болып езщ отырганда... Баска 6ip шаруа... Улмекен: Не шаруа? Менен жасырын кандай шаруа?

П ази к : Жей... Кешн айтам... У лмекен: Жок, Ka3ip айтасын. П ази к : Уля, мумкш кешшрек... Уйге барган сон... У лмекен: Ka3ip айт! Эйтпесе ренжимш. П ази к : (канала) Отырысты к ен ш аз erin алам ба деп коркам. М умкш, кешшрек... Улмекен: Каз1р айт дед1м Fofi. (дшектеп турып алады) П азик: Жарайды. Коймадын гой. М е т жана даяшынын шакырганы - ана Kepiui залда ш етелшк конак бар екен. CoFaH жолыктым. Улмекен: Ол юм? Кай елден? П ази к: Америкалык азамат. EciMi - Эльтон... У лмекен: OFaH не керек? Сеш неге i3fleiiai? П азик: Бшесщ бе, Эльтон мырза б1здщ елден бала асырап алгысы келедь У лмекен: Оган с е т и кандай катысын бар? П ази к: Менщ бизнес1м бар емес пе? Оны умыттын ба? У лмекен: Сонда-а... сен шетелге бала сатуга да араласасын ба? П ази к : Ептеп... Улмекен: Эльтон мырзага не дедщ? П ази к : Кемектесем дед1м. Улмекен: Калай кемектесесщ? Кайдан бала тауып 6epeciH? П ази к : Уля, калганын кешшрек... уйге барган сон... У лмекен: Жок, каз1р айта бер. П ази к: Енд1, сол Эльтон мырза баскага емес, маган ceHin отыр. 031H квмектес деш. Бала yuiiH твлейпш бар, ол вз алдына. А д тауып 6epreHiM yuiiH белек акы алам. У лмекен: Бул д а бизнес пе сонда? П а зи к : Э рине, би зн ес. Б ундай би зн ес 6i3 yuiiH енД1-енд1 басталды. Ад шетелдерде баягыдан бар. У лмекен: (даусы dipinden) Бала сату бизнес!!... Кещлге онша конбайды. Бул деген нагыз азгындау белгю гой. П азик: Неге азгындау! Айталык, эке-uienieci жок баланы шетелдш бизнесмен асырап салса, ол жаман ба? Бала жокшылык кермей ecefli. Улмекен: Ертен ескен сон ше! Осыны бшсе, ол бала кандай куйде болады. Eai баска, улты баска, каны баска... П ази к: Оны KiM айтады. Баланын аты - бала. Кдй жерде весе, сол жерге бауыр басады. У лмекен: Ад ата-теп... ел-журты... ennriMfli ойландырмай ма? П азик: Бала - ол бала. Кайда весе...

Улмекен: (свзш болт, айкрйлап otci6epedi) Кайда ессе, сонда ecciH lerem nбе? Бул дегеннагыз каты гездк, каныпезерлж... Азгындау... ?лтты iiirreH ipity... П азик: (сабы рга шак,ыра) Э ш , айтты м гой. Сен естш ■азасызданады деп айтпай-ак кояйын деп ем. 03iH болмадын гой. Улмекен: Адамды адам етш турган 6ip касиет - ол урпак лдындагы адалдык. Оны да саудага сала бастасак, ол не болтаны?... из сонда к1м болганымыз?... П ази к: Жарайды. Сабырга келпп. Осымен токтатайык. Эльтон ш р за турапы анпм еш осымен догаралык... Улмекен к,амыгып отырып к,алады. Залда музыка. Би. Пазик залга ',арап ысцырып цояды. \"Карашы, ана жак,ца к,арашы. жастьщ ишк, тлен ж ур \" deudi. Улмекен унЫз. YIUIHIIII К 0Р1Ю С Пазиктщ офиЫ. ОфистеАмерикандьщ бизнесмен Эльтон мырза. Эльтонныц алдында уш-тврт баланыц cypemi. Э льтон м ы рза: (тамсана) Эгген... этген 6epi де жаксы. Бэрш де алып кетер ме едь Бул балалар жаксы б ш м , Teyip тербие алса, ертен улкен бизнесмен, Tiirri м ем лекетпк чиновник болып шыга келедг Сонда... ол казактын емес, мына Эльтон мырзанын iciH алга апарады. Эльтон эулетш квркейтедг 0 гген-ай, осылардын бэрш де сатып алып кетсе гой... Осы кезде офиске Пазик Kipin Kenedi. П ази к: Сонымен, Ызге кайсысы унады? К ен ш щ зге унаганын атаныз. Э льтон м ы рза: (мацгаздана) Маган... 6epi де унайды. Bepi де жаксы. Ал, мына 6ip бала... (суретт цолына алады) ерекше унады, Осы баланы алуга бола ма? П ази к : (суретке жарайды, ол бала энеукуш вздер1 впш зген Улмекеннщ улы Жорабай) Ол бала... (киикене Mydipedi) ол бала... Э льтон м ы рза: Болмайды дегешщз бе? Неге болмайды? Багасы жогары ма? Мен телеймш. Ен кымбат багамен-ак алам. П ази к: Ив, ептеп... Кымбат сурайды дегешм гой. Эйтпесе... Э льтон м ы рза: Kenicripini3. Мен сатып алам. 0зщ1зге де сура- ганынызды берем. П ази к: Жарайды. Мен сейлесш керейш. Э льтон м ы рза: Ci3 керейш демещз. Орынданыз. Еш екш бейаз. Мен осы бала ушш кандай мырзалыкка да барамын.

П ази к: TyciaaiM. ¥кты м ci3fli... Екеуп турып, к,ол алысады. Эльтон мырза кабинеттен шыгьи Kemedi. Пазик жалгыз. П азик: Кап-ай, в! Баскасын унатпай, дел Улмекеннщжетзмепне жабыса калганын карашы. E aai кайтпм, а? Оган айтсам, ол ripifle баласын бере коя ма?! 0л се айрылар. Эй, осы... тусшбеймш соларды. Сол баланы юмнен туып алганын да бшмейш. Сейте тура imi-бауыры елж1реп... Мумюн, оный экес1 каны бузылган 6ipey ш ьтар. ©скен сон канына тартпай тура ма о л Юм ед1 осы, в эл л акын досым екен Fofi, сол айта б е р е п а Bip улкен жырау айтыпты дейдь “Ж аксыдан жаман туса да, жаманнан жаксы туса да, тартпай коймас непзге” деп. Сол рас кой. Кайтсем екен? Оган айту керек пе, жок айтпай-ак... Ал, ертен б ш п койса ше?.. Кап-ай, э! Канша акша сурасан да беремш дейд1. Бала упнн де аламын, тауып бергешм уппн тагы да... (Пазик аспанга кррап ойланып турып цалады.) Осы кезде сахна к,арацгыланады да, цайта жарьщ жанганда - Пазикпиц nam ep i. Пэт ерде Улмекен ж алгыз. 031 бгрдецеге алацдаулы. ¥л м ек ен : Ойпырмай, о! Осы Пазик... Сонгы кундер1 езгерш барады. Маган бармене айткысы келед1 де, 6ipaK айтпайды. Басын бастайды да, аягын жутып кояды. Буган не болтан? Олде... бизнес: тыгырыкка п релш жур ме екен? Маган айтканмен, мен не тусшем? Не кемек жасай алам? Эй, осы бизнес дегешн де тулюбулан 6ipHene- ау. Б1рде олай, б1рде булай... Карап журш шаршатады гой. Карап | журш KiciHi есалан етед1 гой. Осы кезде Пазик келт Kipedi. Улмекен: Саган не болган? Б1рненеге аландаулысын гой. П ази к : Ж вй... EciMe элдене тусш ... (кум!лжид1) Айтпакшы энеукуш мейрамханада айткан внпм е есщде ме? У лмекен: Ол кай енлм е? П ази к : Е, эл п америкадан келген бизнесмен ше! Эльтон мырза... Улмекен: Е, ана бала сатып алмакшы американдык па? Ол не icrefli? Бала сатып алды ма? П азик: (кушне свйлеген болып) Oni тандап жур. 03i тым талапшыл екен. BipeyiHiH 03i унамайды, 6ipeyiHiH K63i унамайды. Oni тандау успнде... (жудырыгын myiiedi) У лмекен: Сонда-а... езш е кандай бала керек? 03i эдем!, 03i акылды, 03i торсыктай улды и м сата кояды? Шетелге сатылатын балалар - онкей аурушан, eci KeMicTepi дейл1 гой. Шетелд1ктер соларды сатып алып, емдеп, жазады дейдь Солай ма? П ази к : Солай, солай! Эрине, солай! BipaK, мына Эльтон мырза...

е талгамшыл. Мен ез1ме мурагер етемш дейдт Бар дуние-мулюме болатын бала керек дейдь ©3i Н ью -Иорктщ тубждетурады екен еке заводы, фабрикасы бар... Улмекен: (циялдана) LUipKiH-ай, сондай дуниеге ие болып кадсан ндай гажап! Аяк астынан байисын д а шыга келесщ. Мына ем:рд1 алкып втюзесщ. Не пнем, не кием демейсщ... П ази к: Соны айтам да. MeHiH де ойым сол Бул 03i кудай айдап лген американдык болып тур. Баскага емес, мадам келш... (мудцмп лады) Улмекен: CeHi калай тапкан? Сен тауарлардын сауда-саттык ■знеамен айналысам деупи ен гой. Ол ceHi неге колкаладаы? Бала ту бизнес! онай жумыс емес. О нын арты дау-дамайга уласып тсе... П азик: 0з1м де соны ойлап, басым катты. Кол алт е й салайын :сем, баска 6ipeyre жем болады. Бар дуниесш баска ф реудер 1Йдаланып кеткел1 тур. Екеум1зге тук те жок- У лмекен: Е, ендеше калаганы н тауып бер. CeHiKi ж эй жол >рсету гой. Аргысы - зан орындарынын колында. Оны 63i шешедь П азик: (кулилжи свйлеп) 03i де тым талапшыл T eyip бала керек гйдь MyparepiM болса дейдк М урагер болатын бала акылды, jpiicri болса дейдк.. Улмекен: Оган шамасы меш н балам секйщ бала керек екен гой... П ази к: (жалт $арап) Ие... тап сондай бала. T im i сол сенщ аланды керсетсем, ол бфден... Улмекен: (шошына) Кетек-к! Не дейсщ?! Мешн балам америкага сып кетсе, онда iuiKyca боп елем гой. ©йткен дуниеЫ курысын. eTi аулак-к! П азик: Жок, мен мысалы дегешм гой. Мысалы, сенщ баланды ерсетсем, б1рден келкер ед1 дегешм де. Улмекен: Аулак! Eeri аулак!.. ( азар да безер болып айкрйлап Ki6epedi) Осы кезде сахна царацеылапады. Ж огарыдан гуршдеген ж е аусы еспиледi. Эке даусы: Оу, балам-ай! Зарыга куткен Улмекешм-ай! С е т и карык дуниеге келгешшй мына жаман екен калай ансап, калай :аргая куткенш сезермющ! CeHi ул бола ма деп ем. ¥ л болмадын. Енд! ен болмаса ул жасай алмайтын ерлш жасар деп армандап ем. Сол арманыма жетпм бе деп ем... Бунын калай? Немерем кайда? Сен кайдасын? Буларын калай, кулыным-ау!.. Буларын калай-й... -147-

Т0РТ1НШ1 K0PIHIC Таеы да Пазикпиц офисi. Офисте - Пазик пен Элыпон мырз , Екеу: элденеге таласуда. Столда - суреттер. П а з и к : (куйт-тсе) C i3... б аскасы н тан д ан ы зш ы . М ые балалардьщ кай » e p i кем? Карацызшы, Typi де, келбеп де, керк1 i еп-эдемь Эльтон м ы рза: (пацдана) Маган анаусы керек. Эне, ана uiencici (Жорабайды Kepcemedi) Сол баланы сатьщыз... Сол бала керек. Tin атын да ойластырып койдым. Ол ещи Ж орабай емес, Джорд; болады. Джордж Эльтон... Кандай тамаша! П ази к: М еш кандай киын жагдайга тап кылганынызды бшсещ foh, Эльтон мырза! Таты да айтамын, баскасын тандацыз. Э льтон м ы р за: Ж ок, м енщ ток етер ce 3iM со д Ж орабай • Джордж. Сол баланы сатып аламын. П аз и к : (вз-в31мен кубгрлеп) К ап, мынаны-ай, в! Кадалга] жершен кан алатын неме екен. Сол мурынбокка нем енеане инеде! кадала калды? 03iHiH экеЫ белпс13, теп жок бала деп yprarin керсеи бе екен. Сонда не утам? взшен-ез1 келш , колыма куйылралы TypFai доллардан айрылармын. Кой, не де болса тэуекел етешн... (сосьи Элыпон мырзага бурылып) Эльтон мырза, жарайды, дегенщп болсын. KenicTiM. Енд1 акысы туралы сейлесешк. Э льтон м ы р за: (куана) Е, бул ещи жен эщтме. Ал, ез баганызды айтыцыз. Кулагым с1зде. П ази к : (кш/кене мацгаздана) Тэк-к! Булталактамай турасын айтайын. Баланын багасы - 100 м ыв доллар. Э льтон м ы рза: Бул кеп кой. Бурын 25 мын доллар едь Мен 50 мын доллар телейш. П ази к : Жок, 100 мын доллар, вйткеш ол баланы сураушы кеп. Ешюмге сатпай журм1з. С1зд1 сыйлагандыктан гана... Э льтон м ы р за: (финала) Ендё... ен болмаса 70 мын долларга кел1сел1к. П ази к : Жок, 100 мыц! Э льтон м ы р за: (екг дипломатты кврсетт) M ine, мына екеу1нде 40 мыннан туп-тура 80 мын! КеЫмд1 сез1м сод П ази к : (коп долларды корт, есшен тана) Ну, енш... тек с1зд1 сыйлагандыктан гана. Эйтпесе, келюпес ед1м. Э льтон м ы рза: Эз1рге тек жартысын беремш. Калганы - кужаттар б т се н сон... О сьнан келксеш з, кол алысалык. Екеу: к,ол алысады. Eip дипломат Эльтоннан П азикке ауысады. Eneyi к,ушак,тасады.

П азик: Eiiairi шаруа - кагаз толтыру. Ол соншалык улкен шаруа iec. Оны тез-ак орындап берем1з. Айтпакшы... менщ ез акым ше! шаны тауып берген акым... Э льтон м ы рза: Э -э, оган беретш м мынау. (Sip буда долларды птасынан альт 6epedi.) Eneyi тагы да цушацтасады. Сахна царацгы лана береЫ де, кбайта жарык, ж анганда - ззикпшI namepi. Пэтерде - Улмекен жалгыз. Осы кезде телефон ырылдайды. Улмекен телефонды квтередй Улмекен: Ал-ло! Тындап турмын. Аргы жагынан Супу мурттьщ даусы ecmmedi. Суду мурт: Бул мен Foil. Сен канша жерден жасырынып, менен писан да, 6api6ip тауып аламын. Бурын сеш мулде 1здемеуге бел ('ып ем, е н ш 1здеймш. Улмекен: (сасцалацтап) Сен... сен бул уйдщ телефонын кайдан Ьдын? KiM берд1 саган? Суду мурт: 1здеген - табады. Улмекен: © пнем щ сен енш будан былай телефон сокпа. Bi3 кеум1здщ арамызда 6api де бггп емес пе. Суду мурт: Жок, б1ткен жок. вйткеш с е т и улын менщ де балам. 1ТЫи м еда... Улмекен: (сасып) Жорабай-й... Тоне, мен саган неге есеп 6epyiM ерек? Сен OFaH эке емессщ. Ол меш н FaHa улым... Суду мурт: Енд1 кашан? ©ткенде e 3iHайттын гой. М енщ аягым уыр ед1, сен м е т тастап Kerriн дедщ гой. Демек, Ж орабай - мешн Улмекен: Б:рак ол ceHi эке дей алмайды. Осыны 61л Ол сенс1з icin келеда. CeHci3-aK азамат болады. Болды. Осымен саз 6irri. ^айтып хабарласпа. Улмекен телефонды к,оя салады. Ар жагынан \"Алло, тыцдашы ‘biii, сел Kidiputi\" деген дауыс еет ш п жатады. Улмекен ойланып чпырып цалады. Осы кезде Пазик Kipedi. П азик: CaFaH не болтан? Неге кещлшзсщ? Улмекен: (наздана) Пазик, сен маган ана жолы норкалы шуба тер ем деп ен. Соны умытып, естен шыгарып бара жатырсын. Мен ;yrin журмш. П азик: Неге умытайын. Эперем деген сон эперем. У л м ек ен : Екеум13 тан ы екал ы да м ш е, алты айды н жуз1 •олыпты. Осы уакы т пшнде маган кезге тусетш ештене де шермепещ. -149-