Әбілев Д. Махаббат құдіреті

летгерш »i6epin, б1здщ шепке бомба тастамак болды. Б1зд1н зенб1рекш1лер дарытпады. — Шабуылды енд1 кешеу1лдетуге болмайды. K,a3ip бастаймыз!— дед1 6i3 бартан дивизия командир! генерал Поляков. Соны айтып, блиндаждан ол шыкканда ipKijiin кала алмай б1зде (эскери журналистер) urepi тартып бер- Д!к. Бул тан аланы едк ¥рыс катты кызды. Артиллерияда 6ip толас жок. Снарядтар 6ip-6ipiHe карсы атылып буркап жатыр. БЬ Духовщина орманы пшндем!з. Teri, батыс жак шетше жакындауымыз. 0м1р мен ел1м тайталасынын Kayin-naTepi устшде Lnrepi журш бара жатыр едж, ка- закша: — Ага! — Акай, - деген дауыс ecriaai, к1лт токтап, жалт ка- расам, он жактагы кос кайьщнын аралык тубшде казак кызы отыр екен. Орнынан кетер1ле 6epin, кайыра отыра калды да, «ецбектеп кел1шз!» «жазым боласыз!» дел ишарат жасады маган. Алты-ак аттам жерге кияметпн кыл xenipiueH еткен- дей боп, акыры жептм-ау, эйтеу1р. Автоматын алга кезеп жаткан сур пилотка, сур гимнастеркалы жап-жас казак кызы козгме соншама ыстык квр1нд|. Кеюрепме мактанмш та тугызды. • MBiiM'Hsris 1!МййЫйе>| — Амаисын ба, калкам, ммсщ? Атын мм? Кдйдан келдщ? — Атым Алтын, фамилиям Мухаметжанова. Солтус- тж Казакстаннанмын. 9 класс 6iTipin... осында кел/лм... 03iM тигешп. — Неге келдщ, тым жассын гой, елш каласын гой, боска?— дел айтып улгермед1м. — Рота кетершндер! Алга! Алга!— дел команда 6epi- л т ж1бер!лдк Алдымен командир 03i кетершп, автоматын кезене алга умтылып барады. Алтын да орнынан атып турып «К,ош, aFa!» дел умтыла женелдк Маган ол бумл ел-журтпен, ем!рмен коштасып бара жаткан тэр1зд1 ce3i- л т , кенЫм толкып кеттк Б1зге, журналистерге жауынгерлермен 6ipre шабуылга шыгуга, жаумен тжелей айкаска руксат жок. К,ала берд1м. Алтын орнынан барысша ытки женелген бойда урала- ган жауынгер достарымен туйдектесш алга Kerri. MeHi 03iMHiH манаты уш жолдасым журналистер тосып, таяу жерде тур екен, солар Ыскырып дыбыс 6epin шакырысы- мен соларга косылып, тертеу1м!з inrepi журе 6epin едж, жау самолет-repi шыга кеп «с-с-с» дел, жыланша ысылдап, 252

— зулап кеп бомбалап лабердь Тертеу1м1з б1рдей жата калдык... Bi3 жаткан орманды эл1 бомбалап жатыр. Keii6ipeyi как касымыздан, кейб1р бомба уст1м1зден тускен сиякты. BipaK, мше тажап 6i3 TipiMi3. Жау самолеттерш б1здщ зенб1рекиллер куып салыпты. Бомбалау басылысымен тертеу1м1з бас квтерсек тертеуь м1здщ басымыз бакыраштын гана аумагындай воронкага (бурын 6ip снаряд тускен) сиып кеткен екен. Баска дене- Mi3 кайда? Онымен жумысымыз болмапты. Тортеу1м1здщ де 6eTiMi3 балшык. KipniierepiMi3fli арен кимылдатып коз ашысымен 6ipiM i3re 6ipiMi3 карап к у л ер ь ! м1зд1 де б1лмей iлrepi, шабуыл жасаган ез1м!зддц жауын- герлердщ сонынан кетш барамыз. Metiin коз алдымда anri жап-жас казак кызы! Алтын, емшек табы ерншен кетпеген дегендей 17-ден 18-ге жана гана шыккан уыз жас ел басына кун тутанда кан майданга ©31 тшенш кеп, сотысып жур. Суйсшесщ. Бет-аузынын шац-топырагын жан Tepi айгыздаган двцгелек бет1, шан баскам узын Kipniri, аясы улкен етмр кара курен кезц терш1ген дембелше танауыньщ алкыныс демк автоматты нэзж те болса катулы кыскан саусактары 6epici кез алдыма келе бердм 9cipece «Алга!» деп команда бершгенде кос кайьщнын арасынан суырыла кетершп, умтыла женеле- ржде магам 6ip жалт караган кез нуры нендей сырлар калдырып Kerri екен? Гимнастеркасынын кун жеп ак жулык тарткан жауырыны кудютене кимылдап, ж у п р т бара жатты-ау?— влмеймш, влт1рем»,— деп, умтылды гой алга? Солай болса куба куп! Ал, егер е л т кетсе ше? Дулей ок, октан да дулей фашист немютер кыз екен деп, жас екен деп аяр ма? Сонда не болтаны? Небары 17-ак жастагы балапан жан тук ©Mip кызыгын керш улгерген жок кой. Алдында каншама кызык дэурен1 тур емес пе едН Он жылдыкты 6iTipin, институтка тусу, институт 6iripin мамандык алып кызмет ету, жар сую, перзенгп болу... Егер бупнп урыста каза тапса осылардьщ 6ipfle-6ipiHe улгермей, кеп арманы кеюрегшде кеткен1 той? Эй, сотые ит-ай? Кднкуйлы дулей фашистер-ай? Сендердщ осы- нынды адам кауымы умытар ма? Mine, кепке дешн менщ ойымнан шыкпай койтан осы 6ip ойлар едд. Витебск унлн сотые табандаткан 6ip ай болды. Алтыннан хабар болмады. Ол шабуылFa квтерше бергенде, мен «Майданбек» деген поэмамды бергемш. Алтын оны гимнастеркес! ещртынан бел!н кынай бутан белбеуше кыстыра сала женелген. Онда 253

менщ адрес 1м де жазулы болатын. Tipi болса хат жазар efli гой! Эй, жазым болмаса ип eni сорлы бала?— деп журд1м. вйткеш, одан 6epi де жылдан артык уакыт етя. — Tipi болса кайда екен сол кыз? К,айда екен Ал­ тын?— деймш кейде вз!ме вз!м. Арада жыл еткенде 6i3 жауды туре шепнд1рт, Советт!к Белоруссияны, Батые Белоруссияны, Литваньщ 6ipcbinbipa жерш, ел!н, калаларын немю баекыншыларынан азат еяп, Шауляй тошрепне барып калганбыз. Майдан газея журналистершде дамыл болмайды. Мен тагы «жорыкта» ед1м. Бул кез б1здщ фронт Литваны азат ете бастаган алгашкы айлар болатын. Планшеям мой- нымда, автокаламым калтамда, пистолеям бел1мде кез келген машинага MiHin Литванын Шауляй каласындагы немктерге шабуыл жасайтын ез1м1здщ 6ip кураманьщ ал- дыдгы шебше сапар шекям. Кдсымда каракалпак акы­ ны — журналист Э(мтай Турымбетов. Данкылдаган ак- кежл, кшппейш жйтг, нагыз акын мшезд1 жас. Bi3 сол журюпен зулап беттей отырып Шауляй тубж- деп 03iMi3fli4 бол1мдердщ 6ipiHin командалык пунхтже жакындап, алдагы 6ip тогыз жолдьщ торабына таяна бердж. Сол торапта колына тиямдей кызыл ту устап, онды-солды жол нускап, 6ip топ техникалы машиналарды олай, енд1 6ip топ я з б е к я былай eTxi3in, енд1 6ip яркес- Tepfli токтатып койып, желгй далада шалкыган тунг! 6ip шагын оттын кып-кызыл жалыны ялждей 6ip кыз тур. Б1здщ MiHin Lnecin келе жаткан машинамыз жол торапка жакындап та калган едк Жанагы кыз жауынгер не бары пионердщ галступндей кызыл жалауын квлденен с1птеп. калды. Алдьщгы машиналар одан кейжп б1здж машина кшт токтап калды. Едэу1р турып калатынбыз ба калай? Bipeynep машина кузовынан каргып жаткасын ба, элде ез1м де бой жазгым келд1 ме, кузовтан каргып туеш, алга, жанагы жол нускаушы жакка коз жупряп ед1м. — Ражап?— деймж аз1ме оз1м. — Не? Ж ол сштеп турган эйел жауынгер маган Tyci таные 6ipey тэргздк К,айда xopniM? Bip керген кызым сиякты? Кдракурен коз, донгелек бет, дембелше танау, узын xipnix уыз жас кыз. С о заз казак кызы. Дэуде болса былтыргы Духовщинада сойлесуге улире алмай калган Алтыным ceHciH-ay?— деп соган карай умтыла 6epin едш. Кдйдан сап ете калганын бьлмеймж, немю самолетжщ «с-с-с» еткен шьщылы да ееялдк Гурс еяп бомбалар да туся. Ж а­

та-жата калыстык,- Б1зд|к зенитчиктердщ гурфлдете аткан снаряд дауыстары да шыкты. Муны естцен жан сёз1М лып eTin куд|ретт?не калып едь Ж эде <мр бомба гурс ете тус'тк Кулагым соны ганасезди Домалап-домалап кетам. Аман калыппын. Сейтсе де ёз1ме ез1м сенбегендей жамбасымды сипап, орнымнан тура келсем бомба дэл жадагы тогыз жсшдьщ торабынын устше тускен tapiSAi. К,ыз да, юш- кентай кызыл шуберекп таягы дакорш бейдк Cofsh тускён екен. Бишара баланын шаруасЫ бгткен екен — деп, денем uiiMipkeHin kferri. Журтйен <5i'pre жанЭгы бомба тускен жерге барсак, бомба кыршып лактырган топырактыц шетшде керз! етжтщ ею басы кимылдайды. ' Tipi! г-ул _д :'pipi! I 1 — К,азып алукерек!— десТ? жауынгерлер. Сез кыска. Солдат куректер жау жаламда топырактЫ лактырып, йстынан жанагы кер31 etthtriHi а л ь т шыкты. \" ' — Алтын!— дедш. Тайи'кеттш. Ол едэу!р \"талыксыгГ калган екен. СодаМ 'кейш басЫн кетерт «су!» дед:. Б1р1м1збен 6ipiMi3 жарысып кутымызды ашып су жуткыздыц. Содан кейш -есш жиып. ун-туншз усттйiнвтОпыраFbiн тазартып, канатынын тозаныи ошюнген лашынша тез С1люнш, жол торабына беттей бёрдг. Мен бая!ы журналистер «сурамсактырыяа* багып катарласа: — Алтын емесЫц1бе, АлтынсыЦ foH!— деймш. Ол 6ёт1мс тандана жалт карап: 1 — Из. ага, Алтынмын. К,айдан бшеЫз? ’■ О лмеш таны м ай калды. Содан сон ДуховщйНа орманМ 1ЦпндекеЗДескешм1зд1, 6ip3K сейлесуге улгермей шабуыл баСталып кеткенш айтып ед1м. EciHe Tycipe койды. — Гафу етщ1'з, танымай калганымды? — Мен сеж сол шабуылда каза боп кегл ме деп жур ефм? — Жок, аманмын!— дед1 де Алтын торапка жеМамен жалауын желб1рете к етерт батыска карай жол нускап, алтеп ж1бердь 1ркЫп калган узын т1збек сотые машина- лары mrepi зулап бердь Мше ендк мен мшген машина да жакындап калды. — Тагы да свйлёсе алмадык-ау карындас,— деп ем'ше кош та^ п жур!п кетам... Сойтш ек1 ретте де рет1 келмей-ак койган энлменцздш цэтд, бупн туст|. Бул 1944жылдын кузк ноябрь iuii болатын. БЬдщ редакция Пилау тубшдеп 6ip селода ед1к. К,ас карая берген ала квлецкеде:

Руксат па екен!— казакша эдепт1 ун катып 6ipey Kipin келе жатты. Талдырмаш жас ж т т тэр1зд1 екен. Оныц касындагысы да солай тэр1здк Kipin алгасын Kipyre руксат сурамайды!— деймш эзшдеп. — Агай, мен Алтынмын гой. Амандасып кеткел1 кел- Д'м- Ертен жауынгерлнс шепке журетш болдым. Кдламымды столга тастай 6epin, гилза шамды тез жагып конактарымнын касына бардым. — Рас, Алтын eKeHci» гой. — Жолдасым, Валя! Танысып койыцыз! Майдан отымен беи тотыккан аксары жуздк ашан бойлы Валя ез1 де аты-жешн айтып, ак жаркын устады Менщ жолдастарым Аскар Закарин, Жолдас Аймура- тов, Куланбай Кешшов, Ермухан Аязбаев жэне Жайлыкан Кенетаев 6api жауынгер карындастарымызды улкен ага- лык журекпен, жылы курметпен карсы алысты. Буган мен де нитей дэн ризамын. вйткеш, Алтын MeHi гана керген. Meni гана гздеп кеп сэлемдест, коштасып кетуге келштк Шай эз1рлеп ж1берт, imyre жиналган сон, мен отырып: — Алтын, Духовщина шабуылындагы жайынды бш- меймГн. Ал, эне куш, Щайляу тубшдеп «устщнен» тускен бомбадан аман калганьщ — жуз жасайды екенсщ!— дед1м. Алтын казак кыздарынын адеm i ибалы ушмен: — AFa, жуз жасты айтасыз, HeMicTi жецш аман кайт- сак, елдо 6ip керсек болганы гой. Одан артык бакыт бар ма! Kasipri майданшы кептщ квщлшдепсш айтып отыр. Иэ, Алтын бакытты. Кещеп бомбадан бакытсыз болса аман калар ма ед1? Сол сапардан редакция га оралысымен мен 6ip елен жаздым. Оным осы Алтын туралы едь Сонша ажалдан калганын бакытты керд1м де «Бакытты» деп жаз- бак болсам да, толгана келш: «Ырысты» деп этап ед!м. Ол елен1м оз1Mi3fliи. «Алга, жауга карсы» газетшщ 1944 жыл- гы 28 октябрьдеп 86-номерЫде басылган. Оны менщ мына достарым жаксы бгледк — Сол «Ырысты» осы Алтын деп ед!м,— достарым ду кол шапалактады. Мен енд! сол «Ырыстыны» окып 6epin отырмын. Алтын уян емес, ибалы екенш осы еленд! окып берген- нен кейш бурыниядан да мол сезшдам. — AFa,— дед1 бетше еркш де, encip карап,— еленш- i3re ризамын гой. BipaK, сондайлык ештеме тындыргам жок кой ani,— деп, оз жауынгерлшн комсына сейледь 256

— Ана, Зоя Космодемьянскаяны, Мэншук Мэмето- ваны, Элия Молдагулованы, Хиуаз Доспанованы айтса- дызшы! Солар жайында жазылган шыгармаларды окьжы- мыз келедк тчрлж болса... — Жазылады! Олар туралы эш сан роман, поэмалар жазылады. Тек, coFbic 6irciH! — Иэ, сейтщ1здерцп! Эйтпесе кеншм!зге келетж елен- дерщ13 де бар. Ynci3 булбул, Ynci3 булбул — 6ip сур кус!— депаздер. Сол жен бе екен?!— деп казактьж балауса жас кызынын агасына еркелей айтатын окпе-назын epKiH бицпретж жарастыкты бал кылыгымен журектепсж айтып салды: 4 Отансыз ул-кыз, YHci3 булбул, Yhci3 булбул — 6ip сур кус,— десе ж ен емес пе? Bi3 неге сонша атаусыз калвмыз. Отан еркекке де, эйелге де ортак, емес пе, aFa!— дедн Myflipin калдым, карымды ойлы сез айтып, мж1м1зд1 орынды керсет1п отыр Алтын. в з 1м де, ележм де т1зе буккендей болдык.. Алтын жай солдат кыз FaHa емес, эдебиеттен мол ха­ бары бар. Талгамы бар, айтар niicipi, кояр талабы бар жас екен. 9 класс 6iTipinTi, орыс, казак эдебиетж суйш Окыпты. Оку жылы б т а м е н , 1943 жылдын июнь айы басында аудандык комсомол комитетже кайта-кайта ет'ж1ш етш майданга тиюнштк Акыры сол тигегше жетштк Петропавл (Кызылжар) каласында эскери жауынгерлж дайындыкта болып, езждей уыз жастармен майданга кептк — Эуел1 кай майданда болдын, Алтын?— деп сурадым. — Осы I-Балтыкта, aFa! Былтыр е-!iniз Витебскжщ жанындагы Духовщинада кездеспщз гой... Жауынгерлж тусауымды сол жолы га на туцгыш кеепм!— деп, Алтын жымиып кана нурлана кул!мдейдк Сол шабуылда 6ipinuii рет айкаска енгенж, жау онай- лыкпен берымей, катты жайкасып. Алтын бар бел1мше командир! шабуылдан бекжюке команда бергенж айтты Алтын. Одан к е тн п шабуылда автоматынан дамылсыз ок жаудырыпты.

— Н ансацы з а га ,— дейд1 — аман калам деп ойлагам ж ок. Алгаш кы автом аты м ды эр аткан сайын кез1м жумы- лы п та кала берде К,олым да езймдак! емес сиякты. Bipax, а ту керек! Атуым керек. 0лмеу1м керек, oaripyiM керек!— деген ж ан тал ас сез1м билеп алган тэр1зд1... К еш ке карай 6ip темпеш ж тубж ен ж урт катарлы окоп казып, толас тауып ж аткан кез1мде отделением!здщ командир! ага сержант Кулагин: — Н еш е нем1ст1 елт^рдац Алтын, бугш?— дед!. — Мен бе?— дедам таныркап. — Из, сен. — Мен кайдан елт!рей!н? — Ж ок олай деме, ш трдщ . — К алай вл т1рд!м? — Автоматтын огымен тертеуш! — М азактам ан ы з, ж олд ас К улагин,— дед1м ы за боп. Свйтсем рас екен. Командир!м менщ автомат огымен сулап тускен ж ау солдаттары н е з кез1мен KepinTi. Касын- дагы жолдастарга да айтыпты. — К е р д щ бе, 6i3fliH к ы зды н мерген!н!— д ел и . Бол!мше командир! жауынгерлерге де жанагы Алтын- ныи езш е айтканды айты п,; оны «Батырлыгы ушш» медальга усыныпты. — А га,— дед! А лтын м а г а н — ш здщ , сонда 6i3 ша- б уы лга кетерёпе бергенде берген «М айданбепдазд!» ссш кунп ш абуы лда ж огалты п алдым. К ай да калганы н бёлмеймш. Белбеу!ме кыстыра женелгешм гана ес!мде. Сейтш, уятты болдым. П оэманыздан да, адрес!н!зден де айрылып кап, хабарсы з кетт!м. Алтын адалын айтып отыр. Солай болуы эбден мумкш. М ен!н ойы мда кггап пен адрес ем ес-Ti. Сол к ун п шабуыл- дан Tipi калм аган гой деп ж у р етж м ш . Ж о к , олай емес екен. Ол жолгы шабуылдан да, кыстайгы урыстарда да А лтын «ок кагары» б арлар Tapi3fli аман-есен келш , кек- темде жараланыпты. Exi жарым ай госпитальда жатыпты. Содан кайыра майданга келген!нде, езш щ бурынгы б ел !м ж е ем ес, баска бел!мге ж!бер!л!пт!. Б ул бол!м Алтын- ды уакытш а стрелочник ет!п тогыз жолдын торабына койган екен. Bipax, оган кенет!н Алтын ба! Ком андирлер!не к о я р да коймай телек eTin алдынгы шепке, урыс тузш щ солдаттыгына сураныпты. — Бугш командир!м!з «Урыс тузш е жёберемш. 03ip- лен. Честяков генералдын Н. бел!мше ертен женелтем дед!... Содан с.он. ага, api ci3re сэлем 6epin, эр! коштасып кету!мд1 ж е н керд!м. Айыпка буйырмассыз! 258

Осы 6ip кездесуд1ч аз отырысында Алтын 6i3re б у ки ел сагы ны ш ы, туыстык. ж у р е п тэр1зд1 сезтлдк О ган 613 де солай к ерш е б ерд ж бигем. А га-к ар ы н дасты к мелд1р ты ны с- пен к е ч 1л ку ш ш зд ! еркщ устад ы к. Э чпмем 1з арасы н д а кеч даланы , бейб1т eMipfli е ск е алы п , ез!м де эн салы п, Алтынга да эн салдырып отыртан едж... Алтын: — К,ош больщ ы здар!— деп автом аты н алы п иыгына сала бергенде: — Эн! Эн!— деп киыла ттлек етш едж . Алтын 1рм л м е д ь деп езгеш е 6ip ы сты к сез1м у iumch эн д етш кош тасты б1збен. А втоматы ай сэулесш е ш агы лып, б аты ск а тарты п барады А лтын, кеп ж е р ш ьпары п сап , арты н ан эл\\ карап 6i3 т у рм ы з. Алда ani де катал ш ай кастар тур. А лтын coFaH кет1п барады . — Эй, ку согыс-ай?! Арада кеп жылдар e rri. Алтын хабарсы з Kerri. Опат болган екен деп журд1м. Сейтсем, Алтын аман-есен, жау- ды жецгсш, туган елге толымды кайткан екен. Э нпменщ басын Алтынный хатымен бастауым да сол куаныштан едб Секпесс1здер! кэкж ота Агаштар буршж атып, орман-тогай жасыл жапырак- тарымен жайнай бастады. Ж ылы жактан кустар кайтып эсем эндер1мен сагы ны ш сай рай ды . Т о л кы н д ы келдерд1 тербетедк Мал балалап, тел мадырап шаруанын 6ipeyi екеу 6oit I3i шу. Т ау тесш ен кулай акк ан б у р ан бел б у тактарды н сулу кулккл сынгырап, журепнд1 кытыктайды. Тауда булбул, таста кекек сайрайды. Кумырскалар да жыбыр- лап уяларына жем тасып жур. Бул туста жер уйлердщ ауасы ауыр тартатын эдети Ocipece ауру тесектег1 адамга киын-ак. Сондыктан Сул- тан м ахм ут е сж алды на ки1з уй TiKTipin, ж е р уйден соган ж едел ш ыккан е дь Оган едэу1р кун боп калды . Б у гш тад- ертен шайдан кешн тесегшде шалкасынан жаткан куйде 259

аш ы к ш аны рактам квктем аспаны на т е с й е карал жатть! да басын сэл кетерш: М е.т далага шыгарындаршы! Квктем жузш кв реши!— деда. : М элике С ултанмахмут каеынан тунде вте кеш кайткан Эз1р келе койран ж о к -ты . Ш окпы т пен Бибпн болСа же[ уй ж а к та ш аруа куйбегшде. болаты н. Султанмахмут к асы нда, бул уйде элг-i пз1рде рана келген Ж ам и бар-ды! — Оньщ жарамас! Ш аршап каларсьщ, Махмут!— дед Ж эми. Айтуын солай айтканмен, жан-ж аиуарды нур шуагына бвлеп масайраткан квктемп дала дидарын 6ip керуге зар боп т ес ек туткы ны боп ж аткан акы н ж аны н аяп кетть Ок ™ in канаты сынган уялас кыран досынын жаралы топшы- сына аркасын тесеп, б и тке квтершген лашынша Султан- махмуттьщ колын иыгына артып, ол тшеген, шыкпакшы болган б и т ж отара беттедь Ж ота — уй ipreciHAe болаты н. Ш окпыт корасынын батыс жалгасы. Булар солай карай журдь К в к тем тугалы 6ipiHuii р ет далара шыккан Султан­ махмут ауыл сыртындагы квк жартаска оц колын шынтак- тап артып сайран кен1лмен тур. Тедарекке томагасы жаца рана сыпы ры лы п ж ар ы к дуниенщ ж аркы н сэулесш енда кврген аш квз кырандай ашкарак карайды. Аспанмен кем- кер1ле кумбезделген квктемг1 квк бояулы Б аян тау сы м баты нан к в з алм ай караган акы н ce3iMi сур булттан суыры ла аккан наж агай оты ндай ж а р к ете калды. Осы сэт ол: ; Жерде де квк болсын деп ойып квктен «Tatfip ме» вз цолынан цойып кеткен,— Квк тастарды жарып шыккан жас карагайлар хош Hie атады . Т ау тесш ен к айнарлар аткы лайды . Эсемдакке таласы п к аз-к а т ар т1з1ле сыландаран а к кайы н арулардын калын жынысында каншама сырлар жатыр?! Ш арын TayFa табигатты н м унш а ж о м арт берендак д ан алы п я н а акы н сез1м! б ас Hin тур. C ipenxe корапш асы- ныц тубш де калган ж алгыз тал шырпысын карацры корада тарты п xd6 ep in , соньщ сэуледа ж а р к етш жанып евнгенш е суйген ж ары н уэдел1 ж ерш ен та бура ж ан ушыр- FaH м ахабб ат куш тары тэр1здк Айналадагы барш а таби- гатка да, тау-таска да мелдар куштарлыгымен комагай карайды. 260

Акбет жотасымен 03i турган б иж тщ арасында иепнщ астында, колтыкка кыскан кек буйра козыдай буйраланып Т орай гы р кел! мвлд1рейд1. О нын ж о р га б ес ж т ей ж ай лы тосшде ушып-конып кустар эндетедь Одан эртш батыска коз жупрткенде 6ip замандарда тылсым боп катып калган баты рлар тэр!зд1 «Б аты р тас», «К,ыл м ойы н тас», « Н ай за тастар» тур. Солардын сыртында Ж амбакы шыцыныц бауы ры нда п е р ш тен щ к езш дей пэк, молд1р Ж ас ы б а й кел1 жаркырайды. Т среnine т у с т кеткен ине жасы ры на алмас бул кол дщ м ел д 1рл1п м ен ты н ы к т аза л ы гы н ш алкасы нан ж атк ан айнага ук сатты С ул тан м ах м у т. О сы нау exi келд1 таби гат епздерж1н__1ппндеп е н 6ip мелд1р ер кетай ы кордн Кез алмай турып калды. Екеушщ де айдынына ж узш ж урген анау акк ан атты б ал ан ку ст а р т эр 1зд 1 кол то л к ы - нында асы р сал ган б ал ал ы к ш агы ж а ст ы к floyipi елестей- fli ме! Уйып, балбы рап, сэл к о зш ж у м ы п ойга кеткендей. Естелж керуеш б1рсыпыра ж ерде артта калган, кайта оралмас «кайран жастык» дэуренше апарып кайта оралган шагы едк Тау ж актан Акбет ангарларынан кол уст1шн кок толкындарыиын буйра-буйра ж алдары н аттап , ж атаган котерш ген гаж ап 6ip м айда сам ал ecTi. Акын перзентшщ мынадай жудеу кежл, сыркат жайын табигат ана ж урек леб1мен ж елш геж ме екен? Торгын самал козге ш нбей толкып, майда улб1реп еседк Султанмахмут: — Уа, уа! Не деген ракат самал ед1 мынау!— деп, самалга омырауын ашып, кеудесш желпиди Еттен арыл- ган, суйектер1 арш ал ан ган TeciH м ай д а сам ал га тосей бердк Осы 6ip Ж1бек сам ал о ны ц а зд ап к ан а аш кан ом ырауы нан е.нш, там ы р-там ы рлары н к езш ж урген кан жуйрЫндей, немесе сэбиш сылап сипаган анашыныц ала- канындай, буюл денесш мап-майда аймалап сипай бердг Бул самалда тау койнауларыньщ алуан гулдержщ, орман- тогай жапырактарыньщ, ак кайьщ, кок карагай нуларынын, буйра бетеге мен балауса жоцышканьщ бар-бэрж щ жупар Hici, кэусар б улактардьщ зэм зэм ты нысы б ар-ды . С у л т а н ­ махмут самал лебш кежрек терешне тартып рахаттанып, ойлы турып калган едь Осы туста карсы беттеп Акбет шьщынан кыран дауысы санк ете калды. Султанмахмут. — «Лашын!»— деп козш жалт ашып, тау шынына карады. Ак мойнак, кок канат лашын шын басынан аспан бш гш е ж а да гана квтерш ген кез1 екен. К,анатын асы га кагып, ойнап ушып, шыркау биж теп ак булттарга карай ш арк уры п кет1п барады .

Султанмахмут шарыктай бжктеп кеткен лашынна(| бул к езде оты бэсендеген курен к е з ж алды да, Акбе^ шыцына карады. Акбеттщ жотасынын кекжиекпен астас- к,ан кыр аркасы н тасп ад ай т ш п тускен «TiK кия» ж оль тес1н кунге керш , т ес к ей ж елге 6epin жалты рап жатыр[ Сол «TiK кия» С ултанмахмутка: — «Мен! ум ы ткан ж о к ш ыгарсын, М ахмут? Ж о к кугаь ж олауш ы лы к ш еж1реннщ тунгыш i3i менде! K epin тур- мысын?»— деп т!л каткандай. — Н еге ум ытайын «TiK кия» сеж ! Сондагы е з в д ! д е, сондагы ез1мд1 де Kepin турмын!— деда Султа'Н- махмут. О сы дан он 6ip ж ы л бурын, тап осындай кектемде. С ултан м ахм ут к а з 1реттен, онын меипт-мед1ресесжен 6e3in ж а я у каш ып ш ыгып, оры сш а окуга беттеген алгашкы сап ары н да А кбет шьщ ынан осы «TiK киямен» асып, тап! жанагы ж ас лаш ындай канат какканы кайда?! Албырт жасты н арман канаты жанагы Акбет шынынан ойнап ушып, аспан элемже шарыктап, ак булттар арасында ойнак сап журген анау ак мойнак лаш ын канатынан да уш кы р ед^узу!' Л а и ш н канш а биш уш канмен- кус кой? Ерк1н ушып, биж шыркап сайрандаганымен е з тоятынан б ас к а 6ixipepi не? Сонда да он жет1 ж асар Султанмахмут каз1реттш меилт-м ед1ресесж ен, icnsM д ж ж е н каш ы п шыгып, Акбет шынында туры п «карангы к азак KeriHe, ермелеп шыгып кун бсшуды», сей тш , «карангы халкы н бакы тты етудн> арм ан етш б и ж ш ыннан алы е к екж иектерге к ез таста-1 ганы кайда? Сонда онын кез алдына кекжиектер ар жагы-| нан тагы да жана 6ip кедаетжтер ашыла берген. Троицю, Семей, Том калаларын, олардагы орысша бш м беретш, орыс enepiH уй рететж оку оры ндары н к е з алды на келт!р- ген. У йж е кеп, кеппнде Н ургали мугал1ммен танысып,! сы рласканнан кей1н халы кты бакы тты е те т ж пялым орыс гылымы деп т у еж д ь Орыс т ш н бьпудк орыс енер ж уй- ренуд1 м урат e rr i. Географ и я, история п эндерж б!лмей ты н баска а н т етш кан ат каккан ж ас жалы н efli гой. С олары н еске Tycipin болып С ултан м ахм ут енда ас- панда, ак торгын акш а булттар арасында ойнап ушып журген эл п а к мойнак лаш ынга кайыра карап кызыгып TVP: — С ам га, л аш ы н, caMFai С амгап к алар саираны н мен бакы ты н ш абы тында турганда сам гап кал! — Бунын не, Махмут! Кдсында мен турганда сейле- cepiH ж о к т а й -а к, асп ан д ап л куспен сей л есш ?— деда Ж эми. 262

— «К уск ещ л » Р0Й Ж эм и aFa, куспен тищесш ж а т к ан . С у л тан м ахм ут осыны ган а айтты д а, бетЫ к ай тадан А кбет шьшына бурды. Абай да еткен ем1рден, Мэцп баки юм турмак,— деп, Султанмахмут енд! барлык пен жокты к зандарынын дидак тик ал ы к т у ж ы ры м д ары н а т о л Faна с у н п п кайы ра кетерищк Сендер барсыц жас урпак!— дед1. Сары адырдьщ сырт бектер1 кырык уй Мамыт кедей- лерж щ кыстауы. Бауырында кек тебел шатырлы кеп эйнек- т! агаш уй. Садырбай кайардын ж аннат сарайы. Б уларга кез токтатканында канша момынныц кез ж асы елестейдй Патшаньщ даладагы кекж алынын канды азу Kahap кунн кез алдына келдь Кеше e3i ауру тесектен турып, сонау жылда кекж ал жауыз кегендеген М амыттарды жана зам ан д а «ш аруаш ы лы к б1рлест1кке» уйы ткы етп е к боп аттантан сапарында сыркаты меддеп, жете алмай «ah» урып, жарым жолдан кайтканы есш е тусть К ун эл 1 сэск е ту е. Ж е р 6eTi б ар кескш -келбет1м ен к е л е д к е а з аш ы лы п, «мен1 кер!»— деп ж а тк ан д ай . С у л т а н ­ м ах м ут ендо ащ ы е лк е сш ен С ары А ды р б т п н е н эртш ге кез салды. Бук1л Айдабол жайлауыньщ шоктыгы Боран- шокы 6и1г1 м ен м унд алап т у р . Ж ай л ау д ал ан ы н кузетке койган «жеке батыры» тэр1здй Сол шокыньщ солтустж жамбасында борандата толкыган Боранкелге каралы сулудыд Teceri уетшен темен сырсып бара жаткан жалрыз тал сур жшке уксап «Тамды булак» куйып жатыр. — «Т ам ды бул ак»,—дейд1 М ах м у т epim куб1рлеп. Сонау ж ы лдары элд1 м ен э л а зд щ , зо р л ы к пен корлы к- тыд бетпе-бет келгенш балан Султанмахмут ен алраш ке- з1мен керген жер]. С онда дем1 кеудесш е сы й м ай ж ал ы н атып, ауыр сыр туйген жер1 сен едщ -ау, «Тамды булак». Султанмахмут кезш е сондары 6ip сумдык ахуал елее бердк TeMip-ш отка ел-ж у р т жиы лы п берген а с. Ж и н а л ган халм к. Д ан а кею рек — M ycipen бэйб!ш е. 0 р кедит, эд1лет ежет1 KoKiuaFbip aFa... Т ер д е кабагы кай ардан баска ту к п ей тж к ек ж ал болы с. О нын о н ж агы н да а к сэлдел1 Рахметолла каз1рет. BocaFa ж акта сонын аткосшы баласы

С ултан м ахм ут е з ь О ртада от Т1лд1 сокы р ж ы рау Ыскакбай[ Кекж ал болыс салган жанжал... Сынган домбыра. Дуре ленген сокы р жы рау... «К,оясындар м а сабатып?» деп н а ­ лы на шмккан жыраудын ащы аяныш дауысына шыдаг алмай атып турып болыстын поштабайын шыкпырткан пош табайы е з ж е ты гылганда болысты н е з ж де коса шык-j пырткан Кекш агыр ага! Кекшагырды куртпак боп аттан- ган болыстын каЬар бейнеа елестейдк Соларга жалгаса т1збектелш Б аян турмесл еске туседк Аббас дэр1герге epir турм ед еп К екш агы рга барган ж ас Султанахм утты н e3i. Кекшагырдын Керекуге айдалуы. Айдалып бара жаткан Кекшагыр аганы «Косагашта» алдынан тосып алган, кош- тасып, езж щ уш ауыз елецж бергеш есше тустк Т уган жер! С ултанм ахм утты н п ер зен ти к сезймш бу; квкжиектен эртш п 6ip кекжиекке шакырады. Квк каска б улакты квк б о я к ж ай лау Келбет эне жаты р. Ж азгы тун Айлы аспан. Алтыбакан. Ж астар. Эн-куй. Эз1л-кулкь Гул- айм анм ен алгаш кы махаббат. К,аз1рет берген он тогыз тумарды мойнынан сыпырып алып, взен жиепнде отка жагып вртеп ж1берш ж аткан езь.. Арада exi жыл еткенде Т рои цкщ е ш ыгатын «Айкал» ж урналында елд1 оты рыкты ету, «м ал тукы мы н асылдандыру» м эселесж кетергенг, уш ж , ж алп ы казак ты к с ъ езд ш акырып осы мэселелерд1 шешуд1 тал ап е тк е ж уш ж жане « К еш еп керген туе, б упнп ic» елец ш «Айкапта» ж ари ялаган ы уш ж казакты н байшыл.: ултш ы л, окы ган азулы басш ы лары муны кызметтен ку- гызганда осы Келбет жайлауында отырган ез ауылына келгеж кайда? К екж ал болыс Мамыттарды дэл осы туста квгендеп тастаган е дь Сол хабарды ест1с1мен аттанган Султанмахмут кепш ипкп кара кушке карсы уйымдасты- рып, М амыттарды квгеннен босатканы кайда! Содан кейш «Ш он cepiKTiriH» уйы мдасты руга ж уртты ж инаткан жер! анау квлден ец ж аткан «Квк жота» емес пе? Из, тал сол! С ултан м ахм утты н сыркаты барлыгын eciTin к е ц ш н су- рай эдейш еп келген атакты Майра адамшылыгы да, эш де осында ш алкы п ед 1-ау! М эликемен алгаш кы махаббаты ше? Бэр-бэр1 еске туседь С ул тан м ахм у т 6yriH, бу л туры сы нда туган ж ер сыры- на да, сымбатына да тояр емес. Саржалдан бертшде такыр-тастак адыр-будырлы Аббас, Садык кыстауларына онша квз токтатпай, бетж берт1нге бурган едь Сонда Бурмтбай мен Амман булакта- рын врлете жупрткен квз нурын Торайгыр ком аялайды. К елдщ сыртындагы кен алкапка кызыга карайды. 264 '

Bip кезде ол касындагы Ж эмиге: — Ой дуние, тау теж реп н д еп кедейлер1 осында оты- рыктандырып «Б1рлестж шаруа» кауымын уйымдастырсам деуци ед1м! А нау, А щы алк аб ы д а, С а р ы ж ал ж а зы гы да «кел, кедейлер уйымдас! Б1рлестж шаруа курындар, 6ip- л ессендер, м ен щ 6epepiM кеп сендерге!»— деп ш акы ры п ж атыр гой,— деген сезд1 кызу айтып, алкынып, дем ты- нысы киналып калды. Элпб1р э з 1рде, акто р п я н д а й улб1реп, С у л т а н м а х м у т к а деген акж анын алаканына салып кетергендей Мэлике келген еда. Ол: — Махмут, кайтайыкшы! Журщ13ип, шаршадыныз!— деп киылды. Будан артык тура беруге Султанмахмут сау- лыгы кетере алмайды, деп киылып т1лек eTin тур. — Тура тур, Мэликеш! Кдйтады М ахмут, кайтады. К,айтпай коймайды !— дед1 С у л тан м ах м у т. Соны айты п колы н солд ан ohf3 карай ж ы л ж ы т а н ус- гап, Н айза таска, ж ана гана e ji шолып, еткен кекж иек астындагы кен далага тагы 6ip сэт кез тастады. Туган дала, тэй-тэйынан бастап азаматтык талпыныстары, ал- бырт жас дэуреш, жалынды жылдары, алгашкы махабба- ты, аяулы достары, алгашкы елец-ж ырлары мен енер сырлары , кабы ргасы бек1п, к ан а ты катай ган Ж1п т ш ак- тарыньщ ш арк урган арман арпалыстары, жыгылганы. ж ы кканы , cypiHreHi, суйЫ нгеш , ж е к керген1 6ap-6apici кат- к ат д астан , том -том к1таптар тэр1зд1 6ipiHeH с о н 6ipi «м еж калай окымай кетес in? Анауын анада болса, мынауын менде болтаны кайда едй— деп жаткандай. С ейтж , кайран туы п-вскен ж ер акы н улы ны н сез1м дуниесмне унс1з т1л катады . Шеж1рел1 к1тап боп, ш еш ен кар и я боп эн п м е ш ер- Tin, сы рласы п калгы сы кеп ж атк ан д ай . Н еткен гаж ап сулу, галам ат сырлы ул ы л ы к efli бу л д ал а. Т е к кана С ул тан м ахм утты н e3iHin ган а ж а са г ан осы сэтк е д ей ш п не бары ж иы рм а жет1 ж ы л OMipmiH Б ая н а у ы л баурай - ындагы адыр-алкаптарда, езен-влкелерде, сай мен сала- л ар д а, тау м ен т астард агы ем ip 1здершщ 03i с ан к1тап-ау! Басканы былай кой ганда осынын езш жазуга мурша бермей, буып тастаган тагды р-ай! С у л т а н м а х м у т 1ш1нен ты л ам ызалана нал иды. С ы ркаты м ендеп, атк а м!нуден, ел iciH б аск ар у д ан калып, твсек тарткан уш айынан 6epi квнш сурай келген адамдар кашан аттанганша эл-аукатын барынша бойына жиып, ширап алатын. «Маган келгендер, меж кергендер «Махмут сорлап ж атыр екен»,— демес1н деп ширайтын. 265

«TijviiriHeH туцш п, умггтерш ysin кетпесш » деп куатта- 1 нады. Ал, каз1р ше? Кектемп ауа, кек бояк, дала, жоталы зацгар, кек п ул ш тау, кек толкын кел, тау ж актан ескен майда самал туган жермен, кен даламен коштасып турган сиякты. Булар ауылга карай беттедь Уйге таяна бергенде Ж эм и: — М ахмуд, саган енд1 уйы ктап тыныгу керек!— деп калды. Султанмахмут тура кап, онын бетш е бажырая карап: вз1мд1 колдан ерте уйы ктатпайы н, К е р уйкысы у з а к кой канбай коймас!— дедь

Y1II ДОС Б ул уш еУ' согы стан буры н 6ipiH-6ipi 6 u m e y i бы лай турсы н, аттары н ест 1м еген ж 1пттер. Б у л ар д ы до стасты р - FaH, 6ipi уипн 6ipi ж а н к и я р ж ауы нгер ж о л д ас етк е н дан майдан, каЬарлы айкастар. Отан уипн, болаш ак уипн, нурлы кун уипн н ем 1с ф аш и стер 1м ен ш ай к ас та каИ арман кимы л ж а са ган ел 1м1з д щ п атр и о т осы уш улы да е р лж п ен каза тапты. Халкымыздын журегш де, ¥лы Отан согысы тарихыныц алтын мтабынын беттершде мэцг1 жасамак. Бул уш дос к1мдер едк 1. За м а н б е к М атаев — снайпер. О н ж ы лды кты сол жылы (1941) рана б т р г е н а я г е зд к жйтг. 2. К д рабек Б уры ш ев — барлауш ы . А лматы дагы 12 м е к т е т з бул д а сол ж ы лы (1 9 4 1 ) FaHa б т р г е н ж !г к . 3. U lexip Т э ж 1 б а е в — рота командир!. Енд1 энг1меге м ргсейш . I. ТОРТ1НШ1 TYH Ол эл1 ояу ж аты р. Оны уй ы ктатп ай ж а т к ан етк е н уш куннщ окитасы FaHa ем ес, ер тен г1 к у н н щ ш иеск «Ок дегенщ свз емес, туса егер шын егес!.— Ерлер дэстурше Заманбек «Сары езектщ » он жылдык мектебшде окып журген кундершщ езш де-ак суйсшетш, батырлар жырын кызыга окитын. «К,арада озган — карда да озады» д ей тЫ кайда? Снай- перлер курсы нда окы ганда бес ж у з ж п т г т щ алды ем ес пе ед1? Д ен е ж агы нан д а, ж а с ж агы н ан да Kiiui болтан сон, «мерген» деген сезге «баланы» косып. «Бала мерген» атан ган Зам ан бек тщ ж ол д астар ы ар асы н д а ж асы Kiiui болса да, жаны сыйлы, суйммдк курметтк тен курбысынын алды нда ж аркы н ж у зд 1 ем ес пе ед1? Снайпер курсын б т р ге н куш эжесше: «Эже, ci3 «Е р к ер к 1 ж е р б ол ар балам! Кектег1 д е, судагы д а coFbic сен 1н колы н ем ес, ж ер устш д е согы суга, ж а я у солд ат болуга тырыс» деп ед1щ з, «ж ер — ана, ел баласы » т эр 1з д 1 ш ырагым, к ш д ж Kecin, Kip ж уган жер1нди туган е л п ш курмет ет, соны суй, ол сенщ талай тар жол, тайгак кешу, киын кезендертде табанынды тайдырмас болар»,— деп ед'ш з. Сол туган ж ер уипн б у к и ел болып куресш жаткан 267

ж о к па деп едщ13, елеен е л т ц , туган ж ерщ н щ топырагын торка eTin жатса «аруагыц» риза болады. Tipi болсан еш ммнен кем-кор болмассын, ыкыласым ауган немерем ен, жауды жеткен жерш де-ак жайратып, сагынып журген кушмде, кундей кул1мдеп кеп кушагыма енш куантарсьщ ani-ак, кулы нш агы м ,— деп едщ1з. СМздщ сол акылыцызды алып, снайперлер курсында окып, озат 6iripin шыктым, эже! Нанасыз ба, эж е, шындап кездесем аткан огымды ку- ралай ды ц ©3i т у г и к е з ж е ти п зе тж д ей м ж . М актанш актык м1нез1м ж о к екен ж , ез1ш з де 6uiyiui едйшз Foft, эж е! 6 зщ !з айта беретж ертедеп «К,уламерген», «Ж уйе мерген», «Сур- ша мергендерщ !з» тэр!зд| мерген болып, нем 1стерд1 кырып кайтуга аттандым! 03ini3 айткан: «кулыншагын куша- гы ны зга» е н е т ж кун де алы е емес, эже!..» деген! кайда? Агасы А кылш а артполктен одейi 1здеп келш кездес- кенде «Уйге — эж еме хат жаздьщ ба?» дегенде, к у м т ж т тем ен карай бергеш Heci Зам ан бектщ ? Э ж есж е ет ipiк шi болып ж ур ге н ж А кылш а да сезд1 деп булыкканын KiM тусшбейд1? «Зам ан бек ani 6ip HeMicTi ел д р ген ж ок, мен HeMicTiH 6ip взводын талкандап, он 6ip HeMicTi елдрд1м» деп Акылша хат ж азы п ж1берсе кай гп ? Ж азбай тура тур деп неге айтып калмады агасына? в ткен уш кун Заманбек™ уятка батырган кундер. Ол уш к у н п OMipi боска еткен , еюшш™ кундер! оныц. А лгаш кы KyHi HeMic кездеспеда, о к ш ыгармай кайтты. Оган касындагы Ж ексен де куэ. Е кж и п кун1 ш е? Екжнп KyHi тан б Ы н е «HeMicTi аулауга» ш ыкты. «Б у п н к езге кер ж ее min TycepMiH, кагып тастармын», деп ниеттент келш, туе ауганша тоскауылдап ж атты . «Нем1е б1ткен кырылып калганы ма? Э лде бык- пырт тид! ме? Элде бул маннын фрицтерж Ыбырайым- снайпер1 атып тауысты ма екен? TaFbi ок шьиармастан кайтамы н-ау» деп кы нж ылы п ж атканы нда, онын етю р кез1 ж ау ды н каран ете ту ск е н ж шалып калды. М анадан «эй 6ip KepiHceH-ау», деп кулщ ы ны п, колы на туш рж ш келе ж аткан Заманбекке заматта, «егер 6ip атканнан кулата алм асам , ол м е ж куртады Foft!» деген к уд ж тщ Keperi не efli? А ркандап койган а т емес. Tipi HeMic TipuiuiiriH !стемей тура ма? К,ас какканш а гайы п болды. «Ж аманды гы мнан к ез жаздым»,— деп, Заманбек ол куш де езж е e3i ыза боп кайтты.

Б уш ) бригадага карай кайткан ж у р ю енд1мей келеда. А йыпты адам тэр1зд1. Ш ы ны нда д а с о ла й рой. « Б аты р - сынган ж нтгп, ж ау келгенде керерм!з?» Рас кой, урыска енгенше 6ip бшпмшенщ «мерген баласы» атанып журген Заманбек, заматта абыройын айрандай теккеш ме? Дэрнгп Ж1ггт, дэмел1 сн ай п ер деп умггтешп ж у р ген ж о л д астар ы - нын к ед Ы калды гой? ByriHrici тым «кызык». Балалы к деуге ж асы каз1р 22-де. «Отаншыл елдщ улы он бесжде ок жонады», кайда? М айдан т Ы м е н а й тк ан д а, ЭЛ1 б о зе к п е солдатты ры нан ж ауды у заты п ж1берш алы п атк а н оры б оска ш ыгын болды . EKiHmi рет ж эне аты п , е з ш «мен м ундам ы н »,— д еп ж аура жариялап бердь Егер устж деп сэры куртке вз денесше ш ак, ы кш ам болганда он б ш е п н ж ау оры ж у л ы п эк етуш де с е з ж о к еда. Ж е н туб ш щ кен колты гы нан тиген о к денесш е дарымай ете шыгыпты. Муны жолдастары ce3ci3 кере;п де, бурынрыньщ уст1не м азак етеда. Ж урЫ едш мей келеда. Кунджке тамактанбаганы да есш ен шырып K erri. Ол е з ш е e3i катты н аразы . — Негып мунша кеш кайтып келесщ Заманбек!— деп суыт журкт1 6ipey ете шыкты. Бул Заманбектщ курдасы, барлаушы взводтыц командир! Кдрабек Бурышев еде Рота командир1нен ж ауы нгерлж буйрык алура бара ж аткан бет! ед1 оныц. Булар api дос, api курдас ж итгтер. Алатау бауырындагы эскери л агердеп кундер1нен б астап тан ы с б олаты н . EKeyi де он ж ы л д ы к мектепт1 6iTipiciMeH аск ер катар ы на ш акы - рылган екен. — Сотые б олм аган да и н сти туттарды н 6ipiHe Tycin, окып ж ур е т ж ед1м, достым! HeMic ит п лан ды бузды рой,— деген сезд1 eKeyi уэделесш к ойгандай ай тк ан ед1 6ip- 6ipiHe. — Сол немктерд1 кырып б т р м е й тыныштык жок б1зге. М айданга тез1рек ж1берсе екен, атт а н са к екен , экесш таны ты п туры п 6ip... деп кулш ы ны п, сер ттеск ен efli бул Заманбектщ ойына осы Tycin, курдасынан катты кы- сылды. — Н еге м унш а асы гы ссьщ ?— деда Зам ан бек. BipaK, ай- тайы н дегеш бул емес еда. «Мен1 взводы да ал, Кдрабек! Bipre болайык, мен де барлаушы болайын» демек едк оны айтпады. «Мамандыгыднан ман шыгара алмай жур екенсщ Foft, достым!» д ер деп, уялды Кдрабектен. — Рота к ом ан д ирж ен бу й р ы к алгалы барам ! ByriH барлауга аттан ам . Н е м к т щ 6yriH внес ж уры п, 6ip н етт!...» 269

деген Карабектщ кайратына тэн ектем уш алыстап бара ж а тса д а аны к ест1лд1 буган. Ы зам ен булыгып кургаксы- ган там агы н, карм ен ж м т с т п ж у р ш келед1 Заманбек. — Комвавод кайда!— деп сурады ол блиндажына так ал а бере-ак жолдастары ньщ 6ipiHeH. — р ота командирше Kerri... Б у п н екпжщ жаксы Kepi- нед] рой, калай, немене, аттын ба? — Н еш е HeMicTi елттрдщ? Заманбекте ун жок. — Е, бэсе, сен д е, суйтш 6ip TipmLniK етсецшН 'Е й кундей сумпш п кур кайтып келгенщ е, намысым келiп ж у р efli, ж е р л еа м !— дед1 Коваленко. — Эй б ш м ейм ш -ау, ундей алмай ту р Foft. Б уп н де не кирата койды дейсщ осы? — Олай деме, Сэрсеке. — Б уры н м айданды керм еген бала жшгг кой, бау ашпаган балапан буркгг сиякты. — Менщше Заманбектен басканыц 6api бурын сорыста болгандар деп бш есщ бе? KiM анасы нан баты р боп туады деп ец. Ж уре-журе, кере-кере... — вз1м ен туйдей курдас К,арабект1, тары баскаларды керм ейсщ .бе? Нем1с тщ е тш алы п е зе п н е куйып я и б е р т ж ур. А латау бауы ры нда бул д а пы сы к-ак еда, согыска калай келд1 солай... пысиды рой д есе, бул... — А сы кпандар, 6ip кунде бола коймайды , адам эртурл1 емес пе! Bipey т е з калы птасы п кетед1 жана жагдайга, ал 6ipey кешеулеу мецгередк — Сорыс, Зам ан бек бабы на к елсш деп кутш тура ма? — Сезд1 койындар, уйкы бер1ндер! Заманбек е з1 туралы жолдастарынын кецесМ ц бэрш сыртта туры п ecTin алды да, корлы кка ш ыдамай взвод командирше тартты. — С е н щ «тагаты н таусы латы н кун бар ма, ас iurin аяк босататы нны н» ез1 болды м десенчп мунанда. Ертеннен б астап ш аруаш ы лы к взводка ж1берем, TyciHiKTi ме?— дед1 взвод командир!. — Тары 6ip рет... жолдас командир! Ертен 6ip сынап кврседаз!.. — Болмайды. — СВТ-мды езйммен ала кетуге руксат етМ з, онда!— деп ж ы л ап ж1берд1 Зам анбек. Манадан ундемей тындап, сынай карап отырган орта бойлы, кен иыкты, акшубар офицер: — HeMicTi аты п елт1ре алм айты н KepiHeciH. винтовка- 270

ны ч Keperi не саган , ж ! г т м , — дед1 ж ай ы м ен . Б у л — рота командир! Т эж 1баев Ш эдар еда. — Bip сы нап KopiHi3mi, ко м ан д ир а гай ? Атам!... А тпак тугш... экесш таны там немштщ— Командир тез ойланып, тез ш еи т : — Бул ж ! г г т 6ip ж олга ез1м сынап кереш н. Винтов- касына тиме! 0 з ш ертен тагы ж1бер «аншылыкка». — К,уп, ж о л д ас р ота командир!. — Ал, ж н т п м , сен енд1 б ары п ж а т , ты н ы к, ер те н ез1м касында болам!— дед! Шэдар. Ертенг1 ум!т!мен ж емделген кедал! леш рш блиндаж да шырт уйкыда жаткан жолдастарына: — Ертен Ш эк!р агайды н 03i epTin баратын болды,— дед1 Зам анбек. Ол ani ояу. Yui кунг1 р е ш и т к у н н щ е к ш ш гп суреттер!н сырып тастап, енд1 ертенг! кимылы юрпЫ н айкастырмады. Т ан елен-алан алдында: — Заманбек Матаев!— деген капитан Тэж!баевтын даусына: — Агай, каз!р!— деген Заманбект!н уш де, 03i де уш таса кетт!. Булар «нем к аулауга» тартты. ¥йкысы з етк е н тер тш ш ! кунн!н кикаясьУ'дасындай едь УШ ок Кун шыгардан 6ipa3 бурын булар онтустш баты стагы шала ертенген тогайга кел!п мрдь — Батыстан ескен жел болмаса, деген кырып сал болатын кун екен, бала, э!— деда капитан IUaxip Тэж1баев Зам ан бек ке. А ткан oFbi бос к ет п е й т Ы н е ку ш буры н сеш м тудырып. — А гай-ау, мынау окобы н ы з TinTi, кал ай ез1, тусш б ей турмын. — Тусж бейтш т у п ж ок, муньщ кызыгын каз1р керерм!з... Бала, сен, окобынньщ бруствер!н эл! де бшктете туе, курепнмен таптап ныгайт. Винтовканды соган Tipeftcin, салм агы н кетере ал га ндай болсы н. — Куп! Кдрдьщ аты кар. Окоптар казылып та болды эп-сэтте. — Мунда кел! Сен мына, тап осы окопта бук та жат, орентир — 1, анау бутагы оталган тер ек оренти р — 2, онан ж у з м етрдей он ж ак тагы — бес тер ек . Сонан K03iHfli алм а. Ал, мен ана ез!м казган ордын ш т д е болам. «Мен м унда- лап» нем ктщ снайпер!н каскаммен шакырам. — Ci3fli аты п тастам ай ма? 271

— О дырацдаFaн немгстен айла асы рмасак калай Tipi журем1з! М енен д е, езщ н ен де кауштенбе! EKi орентирдж 6ipiHeH нем1с «анш ыларынын» 6ipi KepiHyi м умкш , т у сЫ к - Ti ме? — TyciHiKTi, жолдас командир! — Ендеше, карауылынды уш жарымга кой, койдыц ба? — К,ойдым. — Баска жакта жумысын болмасын! Ж анары айткан жердей гана н ем к кылт ете туссе, кас какканша басып ж1бер! Ж урексш бе! Зам ан бек сеш мдк акы лды cepiK кып окопка ж атты. «Винтовканньщ мойнын м оскировайт ету керек екен,— деп Ш эм р кайы ра енбектеп келд1 де, к ей лепн щ он ж ак жевдн жулып жыртып алып, онын винтовкасынын мойнын орады, Заманбектщ кецип босап кетш: «Осы енбектервдзд! а ктай алм асам, адам болып Tipi ж ургеш м куры сы н»,— дед! iiuineH. Шэк1р енбектеп ~орга ж е т и де, т ая к к а ш анышкаи каскасы н кылт eTKi3in 6ip KepceTin койды. - , Bipa з уакы т OTTi. HeMic Repine коймады, 6ipaK булар да «сабыр Ty6i — сэры алтын!» сары ла KyTin жатыр. Ш эм р касканы алтыншы рет кетергенде келте теректщ баты с ipreciHeH б1рдене каран ете TycTi де, б уларга м ы лты к кездегендей болды . «Bi3fli Kepin койган екен, командир аганы аты п ж1беред!-ау» деп албырткан журег1 СВТ-нын шуршпеСш сук колымен басып калганын, ок даусы курс ете туспесе, Заманбек бшмеген де болар ма еш, кайтер едь — Кулаттын бала!— дед! Шэюр. «Бул м е р г е н д т м ё б у м л бел1м куанады . Командир1м Ш эм р агай куанды! О сынымды эж ем Kepin турса, кандай там аш а б олар ед\\, керм егеш м ен хатка ж азы п ж1берем Fofi! К,арабек есп ген д е кандай ш аттанар екен! в с т ш -е с т т атыП Tycipe берсем , aFbin ж аткан д ари я емес, HeMic те тау- сылы п, coFbic та 6iTefli емес пе!»— деген Заманбектщ ой елестер! кез алдынан eTin жатты. — Ал, М атаев, анды п жат! Bipeyi тары келед!. ¥ к - тын ба? — ¥ктым! Ш эм р д щ айтканы ндай, ем н п п 6ip некие карбавдап Repine бергенде, Зам ан бек тары nepin кеп ж1бердк К,ак м андайы нан тиген каЬарлы о к ем н ц п HeMicTi ш алкасынан Tycipfli. — T in тартп ай каты рды н, бала!— дед! Ш эюр. К,антардын карга ады м ындай гана кыска куш тогайдын 272

басынан б а л а н с а карай кулдилап барады. Yiuimui немю келе коймай, 6ipa3 к у т р д ь Ш эю р «К,айтсак та болар» деген ой га 6ip келд1 д е, За м а н б е к т щ тагы аткы сы келш жатканын сезш тагы да 6ipa3 кути. Кун уясына кона бергенде, тагы 6ip немю каран ете TycTi де, елген ejci н ем ж тщ 6ipiH ж е м т ж су йр етк ен иттей суйрей женелди — ¥ р ы п ж1бер! Б ул тар тп астан у р , М атаев!— дед1 Ш эк!р. О к тагы да зу e rr i. YiuiHiui н е м к те ш ал кал ап кулады . — Мацдайынан типзуге бул жолы болмай калды, агай!— деп Заманбектщ масаттанганына командир! Шэюр шын суйсшдк Булар батальон командиржщ штабына келгенде жау- ынгерлер кешк1 там актары н iuiin, а як та п ж а т к ан едк — Заманбек Матаев, менщ ротамнын 2 взводынын ж ауы нгерк Y lu окпен уш HeMicTi аты п елт!рд!, жолдас батальон командир!!— деп LLIsKip ракаттан а б аян е т п . Алатаудын шынында бау ашкан бала буркптей. cui- KiHin блиндаж ы на м асаттана Kipin барганда: — Ж арайсыц, Заманбек, е, басе!— десп жйтгтер. 3. ЕСЕЛЕГЕН ЕСЕП Бычкова деревнясындагы нем!стерд! андып, «аулап» журген кундершщ б1ршде Заманбек тагы да 6ip туйыкка камалгандай болды. Немютер деревня уйлерш щ арасында сэйгелде тиген сиырдай саялауга сай таппай сандалуда! «Куйынга урынган кузгындардын» бул куйкылжысы «Бала мергеннщ» ызасын келирди Прицел!н тортке койып тем- пеш!ктен бакпалап ж аткалы не заман! Енд! атайын деп с у к колы н басуга ы ц гайланса, ны санага алга н HeMici ол орны нан кет1п калады . Байлап атп ай , тобы н а мйберуге «e3iMfli б и ц ц р т , icTi булщ рш аларм ы н» деп ж аткан ы нд а касына келген Ш эшрге: — Агай, эне! Эне!.. Немштерд! кврдщгз бе? — Т обы н а атк ан ж оксы н ба? Д уры с icTerenciH. А расын он-он бес метрден е т т ш ахматты гэртште бес-алты окоп — кар казайык, ол саган запас болады. Содан сон атуга xipiceciH- Буган не бары он бес-ж иы рм а минут уакы т керек. Е гер олар сен1н кайдан аты п ж атканьщ ды ce3in калса, дереу атыс орныцды езгерт!п отырасын, т у еш ж и ме? — TyciHiKTil 273

Окопты ете тез-тез казды да, мандай терш кургат- п астан аты ска KipicTi. — Анау батыс жактагы т е т ю уйдщ бурышын оринтер- ге ал! Т а п сол ж ерге немш енд1 ж е т а - а у деген кезде гана ат, куы п атущ ы болма! У ктьщ ба? О сыны гстесец 6ipiH де аман куткармайсьщ . Уш атканнан артык 6ip окопка жатпа, орньщ ды ауыстыры п оты р, туспшюп ме! Мен олардьщ ж ел- кесш ен бары п, о к дауы сы н ш ыгарып эурелейш . К,ай жакка куш жумсары н бшмей, eci шыксын, фрицтердщ. Ал мен к ет а м ! Сен атуга Kipid TycimKTi ме? — TyciiHKTi, жолдас командир! У стш деп а к халаты н карм енен кар е т т Шэк1р деревняныц батыс бушрш ерлей, енбектей женелген едь Б у л к езд е Зам ан бек тщ алгаш кы атк ан огы 6ip HeMicTi сулатып салды. Заманбек осылай да осылай терт нем!ст1 домалатты. Октын кайдан атылып жатканын таба алмай жаудын д щ кес! куры ды . BipaK, о л ар ж у р !сж с онда да токтатп ас- тан ерсЫ -карсылы сенделе бердь Мае болу керек, ейткеш Зам ан бек атк ан сонгы eKeyi ж ал ан б ас, ж елбегей екен. Орыстьщ кысына кабар керсетш «денелерш шыныктыр- мак» болган ерлш терш м асты к epTi л ап ы лдата туспесе, бэсенатпептк Е кж пп б уж рд ен автом аты н ж у р е атып,- Ш эм р кетш барады. Ж ау «коршауда калдык» деп ойлаган болар, коршау болганда совет автоматш ылары мен снайперлерь нщ коршауы деп туешген болар. Окоп пен окоп арасына беденедей жоргалап, карга бойлы «Бала мерген» немштердщ жынын кага бердк То- плзын Ш эю р де жайпап салган кезде кун батып, кас карайган едк — Ж арайсьщ Матай! Ж иырмасын жайраттын! Бупн- ri — 6ip KyHri 6Mipi« ж иы рм а кунге п ара-п ар болды!— деф Шэюр. За м а н бе к тщ дан кы букгл рота, батальонга гана жайы- лып койган ж ок, керип артеллеристер батальонындагы агасы Акылшага да ж е та. «Бала мерген», «Заманбек 274

снайпер!»— деп , д ауы стап iHiciH ш акы ры п бергенд е, агасы Акылш аньщ к уаны ш ы нда ш ек ж о к Tapi3fli. — Хат алдым уйден, саган эж ем кептен-кеп сэлем айтыпты, экей жумысш ы батальонга -кетшть Э жем 6ip уйде 6ip e3i, epi 6i3ju сэрыныл... онын 6api согыстын ыланы! Асырыспын. Д ан д ай сы п кетпе! Б1здщ т у к ы м м ак- танышты суймейтш ед!, сенщ жиырма уш н е м к и олт!р- reHine теб ем к в к ке ж е тк ен д ей болыг? куан ды м . А сы п -та- сып кетпес1н деп акылымды айткалы келд1м, эдейь Ал- бы ртты к icTen, алды ры п кап ж урм е! С ак бол! А йлалы бол! Ж ау о к т1л!мен рана сейлесед1 сеш мен. — Мен ше? Мен де ок тш м ен рана свйлесем. Н ем к- ше бшмеймш. Мен удин ок свйлесетш болтан сон нем кш е 6iariM де келмейдк — Балалык кып журме! Батыр да 6ip октык? — MeHi б аулы ган Ш эю р агай . Сол к к щ е н уйренген внер1м мен1 ж а у огы на бере коймас! — TweriM сол! Илайы солай бол, Зам^д! Абыройын арта берсж!.. К егпм , уйге хат ж аз! Мен де ж азы п ж1берем! Хош! Ертен ш абуы лга ш ы гаты н кун ед1, агайы нды ж т т т е р аман керкпекке айырылысты. 4. KVРДАСТАР М. деревнясындагы жау га шабуыл жасамакш ы болып сайланы п ж аткан бел1мн1к командир! е р те н п ш абуыл багытын тары да тиянактау уннн барлаушы ж1берген едг Bip отделение барлаушы отрядымен тун койнына cyHrin, тогайды TiHTin, том ард ы б ел п л еп , бу тал ар ды б ай - ыптап, жалгыз аяк жолга д ей т тиянактап журген развед- чиктердщ командир! Кдрабек едг «Барлаушы — армия- нын Ke3i ж эн е кулагы ». Олай б о л са осы тун! барлауда «кермей кеткен к оз»— ер тен буш л бел!мд1 сэтс!зд!кке уш ыратуы с о з а з . ByriH елен асп аган к у л ак ж ау ды н к у п ия- сын куткарса, ертен каншама адамнын тагдырын ел!м 275

тырнарына бергень Ж аксы барлап кайтуым керек!»— деп ойлады К арабек. Ел борыш ыньщ салмагы н KeTepin, ер тагдырынын туш ш шеиплетш кезецнщ юлтш устаган санасы , аза м а т ты к ары К ,арабекп е м 1р ш ынына катере туекен тэррздь Ротанын командир! капитан Ш эм р Т эж ь баев жа'уынгерлж б уйрык берерде осы жайттарды айтып аттандырган едк Ендеше, сол сешмд1 актауы керек. - - Д урыс! Т усш ж тП — дед1 ол шйнен деревняра Kipe 6epic ж ерде. Ж ауд ы ц ж ол у с тж де п ек! дотын Kepin: в зш щ «кудыры» ipreciH/ie екен, буйырса, бакы лдаган н ем ктщ басын осы е з «кудыгына» тыгармын. Керд1ндер ме, жолдастар! Е м станокты пулемет. Ертен алдымен .осы пулеметтщ унш еипрсек... «Ж олдыц он жагында, деревня- га ceri3 ж у з м етр жерде, шок, талдын, ш ш д е» ,— деп блок- нотына белг! салды. Ал, жолдыц сол жарынан екшцл дот тары табылды. BipaK, м уны ц гарнизоны ж ок, м ум м н кеш н келетш болар. Оньщ орнын, ф орм ы » к ец Ы н е . токыды. Бул е м дотк,а ертен, тосы н келш басып алу эддсш де сайлады. «Алдымен осы е м дотты у-ш усы з жойы п ж1бермесе, б1здщ эскерлер- д щ Lnrepi ж ы лж уы на улкен бегет»— деген корытындыга келд1 К драбек. Т ап к ы р ойына алгы р сез1м1 cepiK боп кете- Tin оньщ пионер куш нен 6 ep ri эдет! едй II — Б арлаура м м д ер Kerri? — Командир! к!м? — Э, Карабек болса дурыс болган. Тиянактамай кайтпайды. Сагат уште Карабек оралып, рота командир! капитан Т эж!баевк,а б аян e rr i. Ол К,арабект! epTin бел1м комайди- piHe кет!с!мен ж!г!ттер «ш абуылга ш ыгамыз» деФп сайла- Кунд!зг1 сагат уш кезш де шабуыл жасау туралы ба­ тальон буйрык алды. 276

К,ураманыц сая си б ш нм ш ен ш абуы лды б аскары суга капитан Кдзжан Алжанов осы батальонга келдь X irirre p - д щ кеш л -куй ш е, жш ерш е б1рден ри за б олды . «Мен атай ы н, сен тур!» житгтер екен! Осындай ж ауж урек ж т т т е р тур- ган да 6i3 алм ай ты н кам ал болуш ы м а едП К дзагы м ны н кайратты улдары, ж асандар! «Ел атын ер шыгарады», деп кимы лдап 6ip к ер е л ж б угж !»— дед1 ол. — Ж аксы лепес — ж ары м ырыс! Батареясы м ен батальонга жэрдемге ага лейтенант Мэтй Х усаинов келд1 деген хабар жауынгерлерд1 кен!лденд1ре ту стк «А ртиллерия — согы с TOHipici»— деп кесем 03i айткан. Ш эшрдщ сежмд1 жпчттершщ 6ipi Кдрабек пен Заман- бек болатын. Бул exeyi осындагы жйтгтердщ жас жагынан Kiuiici болса да, курметплерк Bipi — ж ауж урек барлаушы, 6ipi —. атакты снай пер. Е к еуш щ кай д а да т1лектер1, ж у р е к - Tepi туй н ж ен , 6ipinin ж е щ с ш exinm ici озпп кш дей к ер е тш , 6ipiн[ц абы ройы н exiHLijici артты руга ж ан ы н салаты н , араларынан кыл етпестей тэту, адал достар. — Ш абуы л б олм ай, зы гы рданы м кайнап ж у р ед1,— дед1 К,арабек,— саган корганы с т а, ш абуы л да 6api6ip гой, «мамандыгыц» солай. «Аулап» журш те, андысып жатып та ата бере&ч. Есебщде каз1рдщ еЗш де-ак жиырма бес некие бар. М енщ ш е? М ен — б у п н THicin 6ip керем ш . — Кош! Аман к е р к е т к , досты м ... MeHi LLtaxip агай оз касымда боласыц!— деш, Заманбек винтовкасын иыгы- на салганда, Кдрабек б&ммшесш бастап, батальон аван- гардысына Lnrepi тарты п бердй «А ртиллерия ЭН1Н» ш ы рката б астаган М этш щ жнчттер1 жау шебже снарядтар зулатты. — Ж олдын сол жапяндагы жаудын дотын нысанага ал! П улем еттщ у н ж eiuip, тез]— деп буйырды взвод к о м ан ­ дир! xiuii л ей тен ан т М атайбаев сер ж а н т Б уры ш ев Кдра- бекке. Ж ауынгерлж буйрык алган Кдрабек бол1мшепн бастай женелдь Ж олдын сол ж ак канатындагы доттын гарни- зоны н ж ою га С агатовты ц бел1м ш еа ж1бер1лд1.

— К араб ек KipicTi. Д ауы л к у н п жана ерттей ж а с кой! 0л1м дегеннщ, коркыныш деген нж не екенш бшмейда-ау бул ani. Э не, к ерд в д з бе!— дед1 Ш эж р К П -дан дурб1мен карап, касындагы Казж ан Элжановка. Соны сы ны н ез1 дурыс. Э ке дегенмен ж ан кала ма? Мундайда жйчттщ ж итп рухты келедь Ж аудьщ етш жа- раты н осындай жйчттер гой,— дед1 К а зж ан . Оньщ айтайын дегеш бул гана емес едь кйзакгын жау журек жжггтержж ж ан киярлык ерлж терж , елдж не заманнан 6epri батырлык дэстур1мен байланыстырып, б у п нп Твлеген, Мэлж, Бауыржан сиякты данкты батырлар туралы да айтпак е дь CoFbic — сезге саранды гын жтедь — М ен жпнттерге ризам ы н, кож л калдырган жер1 жок. Э ттен, б урьж согы ста болмагандыктары гана...— дед1 — Осы урыска xipin шыккан сон керерсж! Заманбек жазгытургы караквк каршыгадай жутынып, К а раб е ктж 'ilfw irih / тк у р ек тш п й; >касап 'бара жатЧан ки- мылын мадактаган командирлержж кенесж ёс^генде шапеЧ кеудесже кен дуние сыйгандай тынысы кецежп сала бердь «К арабек туралы тагы да айта туссе екен!» дегендей болды. — Ж азы м боп кетпей, ж ауды ж айраты п 03i аман-есен оралса екен,— деп ойлады ол Карабек туралы. Карабек дотка жетть Доттын сырты н орай кеп, бажм- ш еамен коршап алды. Ж анталаскан жау жан ушыра атысты. Доттын амбразурасынан шыккан пулемет мойны ны н TeMipi оттан ш ыккан кесеудей кы зарып Kepi- Т унп барлауда барльжын да багдарлап б ш п алган Карабекке бул доттагы жау сыры мажм едь О л со н д а -а к «осы дотты алсам » деген. BipaK онда урыс ашуга буйрык жок-ты. Ал каз1р ше? Kiuip, «Жойып ж1бер!» деп буй ры к алды. К а р аб е ктж тьпегеж сол. Онын бел1мшесжен терт ж ж т шыгын болды. взж ен баска с еп з жауынгерже дотты коршатып койды да: — М еч, ез1м бары п, ж ум ы сы н б т р е м , — дед1 де, дотка 278

тан к ататы н е м гран атан ы н 6ipiHeH сон 6ipiH лактырды. А лгаш кы сы курс етш ж ары лд ы , от, тутш б у р к ете туст1, дотты н теб е TeMipaepi н аж агай со кк ан кулд1реу1штей куйреп TycTi. Ж ан ган пеш imineH ж у ж ер тен ген мысык ку сал , exi нем>с ш ьщ гыры п ш ыга келш едк К а р а бек 6ipiH mi HeMicTi н ай зам ен туйреп, е кж ш км н ви нтовкасы н ы н дум1- — 0 л е алм ай ж урген нем е е ке н гой мынауы!— дед1 Кдрабек. Взвод ком ан дир! Kirni л ей те н ан т М атайба- — Буйрыгынызды орындадым. Ем станокты пулеме- т1н курты п, тогы з HeMicTi 6ipiHe-6ipiH 6eTTecTipin, грана- тамен «октауладык». Eci шыккан екеуж щ алрашкысын найзамен тамагынын асты нан туйред1м, екш ш ю кебелек- пен «шатаскан» ш ата неме болса керек, винтовка думж ж серпш мен жанып жаткан доттагы отка ушып тусть Терт ж ж т м ш ыгын болды . Б ас к ам ы з д ж аманбы з! К,аз1р сол дотта отырмыз. О сыдан ж е т ь а к минут бурын б1зге карсы о к атып, ecipin отырган он 6ip немгске от орнындай «жер берд1м». Б уй ры к кутем! З-бвл/мше командира сержант Бурышев К,арабек. — 0й, яйптсщ . Жарайсьщ! III IXIsKip ротасы деревняны н о н т у с п г ж е н ж ауды туре THicTi. Bip iHm i боп ш абуыл ж асап , д ер евн яга KipAi. К,ара- бек кеше урысында кызу кимыл жасады. Немштер атыса кашып тогайга ендк Кун батуга айналган кезде, деревня- ны н ем к тен тугел ары лты п, б1здщ ж т т т е р ж е щ м п аз Кы­ зыл туды кундей кул!мдетш М. деревнясыныч аспа- нына кетердк Курдастар урыстан кейж кушактасып табысты. — BipiHmi г ран а тан ы д о тк а л а к т ы р г а н д а ,— дед1 Карабек,— адалын айту керек кой, не болганымды 6ia- мед!м- Ойыма тук Kipin ш ы кпады , кез1ме о т толы п кеткен 279

тэр1здендк Гранатам дотты н как т в б е ан е н бурк ете Tycin ж ары лган да, imin.'ieri ф рицтерге ж а й огынан кем тиген ж ок шыгар-ау! Болкан сон болтан сиякты болсын, урган сон уpFaH сиякты урайы н деп, Te6eci опырылып от боп ж аткан дотка екшип гранатаны жэне лактырганым гой! Бул гранатам жарылганда букш батальон касыма кеп, м енщ кимы лы ма суйсш ш тургандай болды. Ал, ед1- рецдеген ею нем ш и калай елт1ргешмд1 айттым гой... Ал, сен ше, Заманбек? — Кызык болды,— деп бастады Заманбек.— Бакылау п ун ктж ен капитан Э лж анов К,азжан агай алга карап журе 6epin ед1, Teri сендерге бар м ак боп беттеген болу керек, б1здщ он ж а к б у ж р 1м 1зден ж ы ландай ж оргалап «ак кебшдерш» куш бурын кишген немю автоматшылары кап тай к ел ед г О ты з ш ад ты .... Ал М атай, о к аш! деда, Ш эюр агай. — А гайын не, « К апитан Тэж1баев» десейшП — С ен дё ж ан а «К д зж ан агай» д ед in гой. — Э, солай екен кой, дуры с, агай дегеннщ 63i ж ен 33ipre. Эл1-ак э д е гп койып кетем!з гой. — Рас, осы 6i3 эскер тЫ м е н ceiwecyiMi3 керек. — Сонымен калай болды? — Соны м ен, о л ар 61зд 1 корш аугЗ алм ак па, элде б1здш тылга отпек пе, 6ip айта кететж нэрсе, ол автоматшылар М. д еревнясы нан емес, багы ттары д а, шыккан жер1 де HeMicTin баска 6ip ж е р д е п зскерш ен белппп, арнаулы м ш дет-буй ры к алы п ш ыккан болу керек. Б1зд1 т е п , корме- генге уксайды. Б1збен жумысы жок, жыланш а ж ер бауыр- лай енбектеп, ж оргалап кетш барады . Б1зге бекселер1 гана Kopine.'u. Ш ыдамадым. — Рас, н е м к т е р ме, а гай ?— де;пм. — Р ас. Ат! Ат! — ¥ зы н сезд щ кы скасы , ж ары м с агат iiuin/ie ж иы рма- сыпы н мойнын асты н а келпрд1м, калган б'ф азы тогайга енш кетт1. Ж эн е ол ею арад а.к о м баттан : — Деревняга! Шабуылга! деген, буйрык алды Ш эю р агай. Сонымен сонда шабуыл жасадык кой ездерщмен 6ipre. 280

— Сонымен, сенщ есебщде неше нем к болды? — Б у п н п ш коскан да кы р ы к бес кой, ЭЛ1 м анды нкы - рамай жатыр! — Алда тары урыстар бар. Е ртен-бурагундер тары да ш абуы лга ш ыраты н Kepi нем is д осты м , д ай ы н дал а бер! — Е ткен ерл!гщ yuiiH К ом ан д ован и е «К ы зы л ж улды з» ордежмен наградтады, куттыктаймын Кара бек!— деп батальон командирш щ саяси icrepi ж ен ш д еп орынбасары капитан Хайнуллин Карабектщ колын алды. Буран Кара- бект1д бел1м ш есш деп ж1г1ттер1 тугел куанды . Б у л хабарды есткен Заманбек курдасына «кутты болсын» айтура жупрш келш едк — «Б аты рлы к ерл1п ymiH» медал1мен н аградталды н, куттыктаймын жолдас жас снайпер Заманбек Матаев!— дед! тары да элп капитан Хайнуллин. 5. КЕКТЕСКЕН KYHI TyKipiK ж ерге т усп ей тш а я з . 1ц1рден б ас тал ган урыс эл1 ж у р т ж аты р. Б . деревн ясы ко л дан -ко л га к еш ш , eKi ж актан да шырын коп. Сол шайкаста капитан Казж ан Элжановтьщ каза бол­ тан хабары н е ст 1генде К ар аб ек кал ш -кал ш етш , орны нда тура алмады. — Кайран суш кп капитан! Сенщ кепщ й алмасам, Tipi журмей1н!— дед! ол к у ш н т . Заманбек те ызага булытып, канын inline тартып, тос- кауылда жатыр. Казж анды ел!мге кимай «мумкш емес» дей бердк — Бала, калай, нешеуш домалаттьщ ? Орьщ мол ма? За п а с окобыц неш еу? С ак бол! А лды м ен ез!нд1 ам ан сак - тауы нды ойла! 03iH аман болсан ган а HeMicTi кы расын! Кы р иттердН Суык хабар рас боп шыкты. Казж ан кан майданда О тан уш1н курбан боп Kerri. 281

Ж н тп е р ызалы. С ол KyHi М. деревнясы н туткиы лдан шабуылдап н ем к- терд! согы п берд1 б1здщ ж пзттер. О ф ицерлер аетарын алдына ж аца коя берген кездер1 болу керек. Тарелкедеп сорпалары ньщ буы буркы раган куш нде iuiyci3, тыгыны ашылган кутыларынын аузынан арактары актарылып, ш инелдер1 1лулi калпы мен, сагаттары устел уст1нде калып койыпты. Ал Б. деревнясында олай болмады. Ж ау жан- уш ыра кимылдады. Кескитескен урыс кеш ке дейш болды. 1лгер1 ж ы л ж у е те киын. Ш ыгын да коп. Алган беттен тайып кермеген Алатау улдары жацбырдай жауган окка карсы TecTepin тесей уры сты . Ек1 жак, т а карсы шабуылга кайта-кайта к в о т . Взвод командир! Матайбаев жараланып катардан шык- канда: —«Взвод, тында менщ командамды! Менщ сонымнан, ал та! У ра!— деп Карабек барлауш ы лар взводын атакага кетердк — Б1з М олодой Т утты да ал та мыз, Бычкова оган Кара­ ган д а, не? Т уткиы л Kipice алм аганды гы мы здан катты карсылык керсеткен боп ж атыр гой жау. Дегенмен, кдлай д а 6i3 ж енем !з! К,аза болган К д зж ан мен ж аралан ган ко- мандир1м!з М атайбаевт!ч к еп ушш, алга!»— деген Кара- бектщ командасы едк Сейт!п, ол деревняга баса-коктеп Kipin ед1, к еш е уры сы нда м ацдайы нан тиген ж ау огы есш ерд! ж азы м e rri. Капитан Хайнуллин мен.Ш эю р кейшп колды ш абуылга кетерш , деревняга к!ргенде Карабектщ денесш тапты. Он колын кетерген бойымен, 6ip т!зесж 6yrin, мацдайын алга берш, сыну б!лмес сым тастай, елшщ ж ауга е ш п ен д Ы к бейнес!н б и ц р р т турган тэр1зд! К,ара- бект1 тун imiHfle тауы п алы п, урыс устш де жерледк З а м ан бек ке бул ел!м катты батты , eri3iHiH сынарынан айрылгандай ещредк 282

Т1зес1нен Faна к ел етш а к х а ла т киген e x i ж М т С ах н о деревнясына шабуыл кун! тым кызу кимыл жасады. Бе- л1мшеге ш епнуге буйры к болганда, бул exeyi ш епнбей к ала бердк в й т к е ш б ул ар ж ау м ен а й к аск а Kipicin х е т т , корш ауда калы п койган еда. — Е р ж ш т х е б (р-ак одам. Б1з б у л у р ы ста ел с ек , ер ел1м1мен, а к ел1ммен елем1з. А янаты н ж е р кал ган ж о к , не коршауын бузып ез1м!здщ колга косыламыз да, не осы ай ­ каете елеинз, Tipiflefi колга туспейм1з!— дед1 Illa x ip аты сы п ж аты п. Б ул ард ы н аты с орны тем п еы лктщ 6 e p ri 6eTxi yCTi ед1, аты ска е те к олайлы . О коптары д а сай . Т ек кан а ок таусылып калмаса дегендерше жетем1з деген умгг бар. LUaxip катулы . К ей де о к оп тан т у р е г е л т туры п аты п, буга калады. — Агай, ж азым болып журмедаз, ж атып атсанызшы!— дейд! Заманбек. — Е неден exi туган к1м б ар ? С о л си я к ты ол!м Де 6ipey-aK. Коры кпа! Ж ам ан б ехтщ де калы скы сы к елм ей д ь LLIaxip 6ip о к атса, бул exi ок атпак. ЭкеЫ Матекенмен С арыезехтщ шеб>н ш ауы п ж урген д еп ж ар ы стар ы т эр 1з д 1 кимы лдап жур. Ол курдасы Карабектщ кепи алу упнн, ешнэрседен тайсалар емес. Командир — axed касында, каская турып, карысып ок атып, жаудыц кыруар колын ок отынын ерть мен бегеп ж атканы Заманбект1 жебей тусуде. — Сен баландаусын гой, кейш тур! Мен ж аралансам, сен1н cay болуьщ керек. Заманбек ундемедк — М ылтыпянды маган бере тур, Заманбек, мен атайын. — Ж ок, агай, ci3 бул мылтыкпен атып эдеттен- бегенс1з Foft, ез1м а та берейж ! Б ул снайперл1к винтовка гой. Н ем к колын ербендетш тырайып аса кулаганда, онын ек‘ аягы кектен хелгеш Заманбекке кызык сиякты гана емес, курдасы Карабехтщ кепн кайтарып жатканын се-

Зам ан бек-ri ренж ггк ю келмеген Ш эюр: — Ж арайды, е зщ атсан ат, мен ез1мнщ автоматым- нан-ак!...— д ед . — Отыз немйгп атып елп рдщ Заманбек, жарайсьщ!— дед1 Ш эю р кун б атар алды нда атыс позициялары н ауыс- тыра 6epin. Алрашкы он алты кун шайкастагыдан Заманбектщ жас OMipiniii езгеш е куш — 6yriHri осы ш айкас болса керек-Ti. 0Mip уш ш ел1мге карсы о к жауды рган осы он алты кунде оныц бар ойы, ты еп — тек кана немютерд1 кырудан басканы ойлаган емес. Ол жанына тецейтж жан эжесш де умытты. Оган хат жазуга да колы тиген жок. Онын саусак- тары винтовканын шурпшесш басудан босаган жок. Ар- тиллери ядаты бауыры Акылшанын халыньщ нешж екешн бшуге де муршасы келген жок- Он алты кунде бел шешш уйыктауды да умытты. Ол езшщ, елшщ, жолдастарыньщ рана OMipiH ойлады , eMip — тек кана ж ещ сте, немкт1 уст!-устше кыра беруде деп бшдк «Ертен eMip cypriH келсе, бугш HeMicTi баса кыр!» дед1 езш е. Свйткен Заманбек снайпер де, жаужурек командир! Шэк1р Тэж1баев та осы у ры ста к аза боп Kerri. Мынау туйдек-туйдек атылран ок оттарынын жаркылы екеу ш щ ж ас Ka6ipiiiiH басында жауы нгер достарыньщ 6epin TypFaH салю ты. — Хош! — Ал, жйтгтер! Тартындар! Алга! Батыска! 1-Балтыц майданы. 1943—44 жыл.

МАЗМУНЫ Повесть Махаббат KVfliperi Энпмелер «К.ыэ к у у . ................................................................... 213 [ Con, б о р а з д а ............................................................. 220 Тайквк .........................................................................230 Г у л а й м а н .........................................................................239 К е к ж о т а ..................................... 259

Дихан Абнлев «ВЛАСТЬ ЛЮБВИ»



ЭбЬтев Д . Э 20 Махаббат куД'ретк Повесть жэне энпмелер.- Алматы: Жазушы, 1991.— 288 бет. ISBN 5-605-00545-6 ISBN 5-605-00545-6 ' © «Жазушы» баспасы, 1991