Баялиев К. Ар жазасы

Повестер мен энпмелер J.*9to \"Таядыцоргвн цапасыныц орголмцтандырылгем к»тапх0мвла, хсуймГ мвмл*котт<к мокомвв*

ББК 7-44 Б 31 J Ш м р жазгандар: Э. Бвпежанова, Л1. Каназов, Э. Аскаров Баялиев KapiM Б 31 Ар жазасы: Повсстер мен энг1мелер.— Алматы: Жалын, 1989,— 224 бет. ByFan дейш 6ipneiue Kiran ж дын бул жопа жинатындагы нейiпкерлер Ocrtiicci еипрлГк шынайы- лыгымем 1зплжт1 мурат стксн ж,астарга тэл1м болгандай. 4803250201 —167 ББК 84 Каз 7—44 408(05)89 ISBN 5-ЧИ0-0О458-6 © -Жг

ПО ВЕСТЕР

АР Ж АЗАСЫ КАУ1ПТ1 ПОСЫЛКА Шалгайдагы аудан орталыгы Кайбадам селосынын тур- гыны Ралия Естаева езше посылка келгенд1П жен1нде почтадан екшцп рет хабарлама караз алган. Муны тап- сырран почташы кыз ол посылканыц келш жатканына e«i аптадай болганын, алгашкы хабарлама кагазды экел- генде бул уйдщ жабык турранын еске салды. Онысы рас. Eni улын каникулра шыккан сон Сарыарка жайлауында мал багатын агасынын уйше алып кеткен-дь 03i де аудандык Мэдениет ушндеп керкемдж жетекип кызметшен THicTi енбек демалысын алга и. Балалар aFap- FaH imin, жайлаудын таза ауасын жутсын деп ойлаган. Scipece институтка eni жыл барып, арен тускен улкен улы К.анаттыц кур сулдесшен шошып, жайлаудары малды ауылда бойына шыр 6iTe ме деп дэмеленген. Он жыл- дыкты биыл 6iTipreH eKinuii улы Сагат институтка барам деп талпыиган да ж ок, мектепте журш алран шофер мамандыры бойынша автобазара жумыска орналаспак едк «Жайлаудан кайткан сон icTecen де KemiKnecciH, 6apiMi3 6ip re болайык»,— деп оны да epTin алган. Туыс дегенде жалрыз бауыры рой канша айтканмен, арасы буларды куана карсы алган. Бар OMipiH малшы- лыкпен етюзш келе жаткан уйдщ аддамдары барынша ак жаркын да межр/ii екен. вздершщ уй im i тола бала болса да, Ралиянын балаларынын кас-кабарына KapayFa да шамалары келш жатты. Ею жактан косылран арайынды exi уйдщ 6ip кора баласы э дегеннен-ак 6ipiH-6ipi жатыр- камай, тату-тэтп ойнап-кулш, асыр салды. TafiFa мшш, ботамен 6ipre ойнактап, козы куалап, бие сауысып дегендей, малды ауылдын ез кызыры конак балалар- дын imiH пыстырран жок.

Сейтш, жайлаудан кенмн ceprin кайткан Ралия бупн Канатты астанага окуына аттандырып келш, ке ц ш жай- ланран ед|'. «Ол негылFaH посылка болды екен?» деп ойлады Ралия почтара бара жатып. Буларра посылка ж1беретш Kiln бар efli? Эке-шешеден ерте айрылран. BipeyfliH жалрыз кызы. Малды ауылдары жалрыз жакыны ж 1берд1 деуге, ол ж актан ездер1 кеше FaHa оралды. Элде тары да BepiK пе посылка салран? Оган Ралия узиш -кеалд! айтып efli рой элдекашан: «Осы уакытка дей!н icTereH жэксылырын да жетедй Сол карызыннан кутылып алсак та болар. Енд! еш нэрсенд! алмаймыз»,— деп. Онын сокры хаты да посылка салатын адамнын леб1з|'н байкатпайды, решшпен жазылран. Осындай жумбак ойды куран Ралия почтада колына устаткан посылканын жазуларына узак карап турды. Ак матамен капталран кап-катты нэрсе. М уны к адрес!, аты-жеш дэл жазылран. Ал ж1беруш1 мен онын адрес! мулде жумбак: «Одесса каласы, Украин кешен, 15-уй, Галина Дубинина». ©Mipi ecTin бммеген eciM, кермеген кала. Ж енелтуш Ы н адрес! солай жазылранымен, посыл­ канын езше Орал каласындагы оныншы почта бел1м- шесшщ Mepi басылран. Ж эне посылканын сыртындагы жазу мен почтамен аудару каразындары ж азу 6ip адам­ нын колымен жазылмаран сиякты. EKeyi ею турлг Ралия дал болып турып-турып, енд1 не де болса уйге барып ашып керерм!н деп уйгарып, сыртка шыкканы сол едн артынан: — Естаева!— деп айкайлады 6ipey. Почтада ктейтш кыз екен.— Bepi бурылыцыз. KeTin калмаганыцыз жаксы болды. О з ге каз!р FaHa «жедел» белг!с! бар телеграмма TycTi. «Мунысы неЫ тары?»— деп танданды Ралия. Почтара кайта Kipin, кол койып алран телеграмманы зкыранда Ралиянын кез! шарасынан шыкты. Ондары свз- дер мынадай едп «Жедел, Естаева Ралияга. Егер посылка келсе оран жолай керме. 1ш!нде жарылрыш зат бар. Апатка ушырайсын. Алма». Ypeftai телеграмманы «Алма» деген 6ipey Алматыдан осыдан не 6api жарты сарат бурын женелт!пт!. «Егер бул телеграмма тары да жарты сагат кеилксе немесе посылканы будан eKi апта бурын алган болсам кайтер ед!м?» деген сурак ойына келген Ралия сол сэт талыксып, кулап бара жатты. Дереу жедел жэрдем машинасы шакырылып, оны ауруханага алып Kerri.

Почтадаты кыз-келшшектер милицияга да телефон согып улгерсе керек. Ага лейтенант ж к г г почтадагы кыз- меткерлерге мына посылка мен телеграмма жайлы ешюмге Tic жармауды ескерт1п жатты. Дэл сол куш жумыс аягына таяу облыстык прокурор тергеу бел1м1н1н барлык кызметкерлерше алые аудан орта- лыгында болтан окиганы хабарлап, тергеуд1 баскаруды шмге тапсыру жешнде кенескен eai. — Мундай ic, эрине, Ер1мбетовтщ колы. — Тек Эбекеншн гана колынан келетш ic бул,— деген дауыс есплдЬ — Эбекеншн 03i калай карайды буган?— деп проку­ рор Ер!мбетовке бурылды. Эбен унс1з узак отырды. — Мендеп Kici efliMi жешндеп ic эл1 б!ткен жок. М ул ж Д талан-таражга салушылардын ici де узакка созы- лып барады,— дед!. — Ол гстердщ ен киын жерлерш аныктадын Fofi. Калганын мына ж И ттерге тапсырсак та 6iTipin береди— дед! тергеу бел!мшщ бастыгы. — виш ен ж умбак icrepfli маган берешздер де, сыртым- нан «жайбасар» деп ат койып, айдар тагасыздар,— дед! Эбен ке л кш а келмей. — «Ж ай басканмен, дэл басады екен» деп мактады гой тунеугун! республика прокуроры,— деп кулд1 улкен бастык. — «Жайбасар» дегенд1 унатпасан, будан былай «Дэл- басар» деп атайык,— деп ед! тергеу белймжщ бастыгы, отыргандардын 6opi кулдг «Дэлбасар» деген жана атка не болтан ага Tepreyuii ертен!не icTi вз атына кабылдау уинн шалгайдагы аудан орталыгына ж ур ж Kerri. вз1мен 6ipre облыстык iuiKi icTep баскармасынын кылмысты i3Aey бвл1мжж бастыгы мен техникалык aFa сарапшысын epTin алды. Булар келгенше аудандык прокуратуранын Tepreyuiici мен ж е р гш к п милиция кызметкерлер! посылканы кауш- ci3AiK максатымен онаша сарайга сактап отыр екен. в зге ешкандай тергеу эрекеп жасалмаган. Облыс eKi.njiepi келЫмен алыстагы эскер бел1мшесжж командованиесше жарылгыш заттар ж еш ндеп маманын аудан орталыгына ж!беруд! етжген телеграмма женел- тм д г Милициянын оперативт!к кы зм еткерлержж 6ipi дереу Алматыга Ж1бер1лд1. вйткеш кылмыска байланысты ен сонгы ic-кимыл осында жасалган. KyHi кеше каладан ж1бержген телеграммага катысты KicLnepAi isAecripy керек.

Тагы 6ip оперативок кызметкер посылканын женелОлген жср1 — Орал каласына аттаидырылды. Онык алдына да Естасвага посылка жвнелткен адамды зерттеп аныктау мшде-п койылды. Посылкада керсеОлген Kepi адресп аныктау уипн Одесса каласынын милициясына теле­ грамма бер1лдг BipaK ертедшде-ак ол адрестщ ойдан ш ыгарыл га иды Ft>i женшде жауап алынды. Одессада Украин Keuieci де, Галина Дубинина деген адам да бол- май шыкты. и Бул кезде Естаева ауруханада эл1 де женд1 ecifi жинай алмай жатыр едь Онымен тьпдесе алмайтын болтан сон, тергеуиллер онын пэтер1не барып, Kiuii улы Сагатпен сейлесш, уй ■шшен кылмысты ашуга cenTiri тиерлж айгакты заттар 1здеген. Сонда олардын колына столдын суырмасынан exi хат 1лжд1. Онын 6ipiH осы уйдщ балалары былай деп жазыпты: «Дулысу калалык халык сотына. Кеилрмесп Телеательенщ MeHrepyiuici азамат Кара- жанов Сэтенге. Б1здер, Канат жэне С агат eciMfli eKi азамат бупнге дейж Каражанов Сэтеншк балалары деп саналып, сонын фамилиясын алып келшшз. Мундай адамнын 6i3re эке болатын ешкандай правосы ж о к деп санаймыз. Онын ем|'р боны 6i3re алимент ретжде сот бил1пмен ж1берген барлык акшасы 2752 сом 13 тиынды 6yriH почта аркылы ез атына кайтарып ж1бердж. Ж эне будан былай Кара- жановтан 6i3re (KimiMi3 С агатка) алимент енд1руд1 ток- татуды талап етем1з. Осыны мэл1мдей отырып, каз|'рп фамилиямызды ана- мыз Галия Естаеванын фамилиясына ауыстыру ж етн де мэселе караулы етжем1з. Канат жэне Сагат Каражановтар». ЕкжиЛ хат Галия Естаевага Коныртау каласында туратьж BepiK Жуматаев деген б1реуден келжтГ Онда былай деп жазылган: «Галия! «Менен аулак жур» десен де, тагы да шыдай алмадым. CeHi аэропорттын ресторанында анау алаякгын жанынан канта кергенде не болганымды б1лмей есен- пред1м. Егер колымда бомбам болганда дэл сол жерде тастап ж1берер ед1м. Асхана eciriH ашкан бойда бет- Tepine карауга жуз1м шыдамай, шегжш шыгып кетОм. М ум кж , сен меж кермеген де шыгарсын. Содан 6epi от-жалында жургендейм1н. Егер сол алаяктын арбауына

тагы i.iinep болсан, онда ушеу1м1здщ 6ipeyiMi3 бул дуние- ден кетпей болмас». Bipimui хаттын жайын сураганда Сагат тергеуинлерге ыкылассыз ун катты: «Каражановтын KiM екеш хаттын iuiiHfle айтылган ж ок па, мамамнан баягыда ажырасып кеткен 6ipey керж еди,— дед1 де койды. Ал екшил хаттын сездерш ол елендей тындады. Ша- масы, meuieci бул хатты балаларына керсетпеген болса — Ол бите жаны ашитын ж аксы Kici. Неге мунша ренж1гешн тусшбеймш,— дед1 аптыга сейлеп.— BipaK. e3i KcmHri кездер1 кершбей кетш едк Прокуратура мен милиция кызметкерлер1 eKinoii хатты ке(дрек айналдырды. Купия марынасын ашкысы келген- дей, кайта-кайта окыды. Сейтш, облыстык iuixi icTep баскармасынын кылмысты 1здеу бел1мжщ бастыры Болат Таржановтын касына тары 6ip милиция кызметкерш ко- сып, шурыл турде Коныртаура аттандырды. Ал 6ipinuji хаттары Дулысу женшде ешк1м ауызга Ертецше саперлш эскер бел1мшщ пиротехник-инже- nepi келюмен гюсылкара байкау ж ур пзм ш . Посылка койылран сарайга жакындараннан-ак, эскери инженер ер тт келген Д и к атты к1шкене кара ит «ба-бап, ба-бап» деп коя бердк Осы арада инженер де, езгелер де игпц аузына карап турып калып едк — Мынаныц yHi кызык екен,— дед1 Эбен.— ©зге ит- тердщ урген1не уксамайды. Т 1лi жана шыккан бала сиякты б1рдене айтып тур ма, калай ез1? — Рас, оныц 6i3re айтайын деп турраны бар тэр1з- дi,— деп инженер нттщ мандайынан сипады.— Жетед1 енди Д ик. Айтканынды тусжд|'м. Бopi сарайдыц iuiiHe Kipin, ecxi стол устже койылган посылканы айнала коршап тура калды. Д ик алдыцры eKi аягын аспанга кетерж, тары «ба-бапка» басып едк Heci элгще айткан сездерш кайталап оны ундетпей тас- тады. Ол e3i алып келген эр турл1 елшеуш, байкагыш аспап-куралдарын посылканыц ол жак-бул жагына жа- кындатып, ушле карап, куларын тоса тын тындап жур. Ара-тура облыстык iuiKi icTep баскармасынын техникалык ага сарапшысын жэрдемге шакыралы. Exeyi езгелер жен- Ai TyciHe бермейтж элдекандай техникалык терминдерд1 ауызга алады, лыпылдаган стрелкаларра кайта-кайта кез салады. Эскери инженер посылканы колына KeTepin алып:

— Мунын iiuiHe галамат жарылгыш кунп бар кеп мелшерл1 аммонит салынган. Солай ма. Д ик? — деп итше бурылып едк ол тары да «ба-бапка» басты.— Иэ, иэ, тусшд1м. Егер, айталык, динамит немесе мина болса, сен баскаша урер едщ. Инженер Д иктщ eHepi жайлы баяндады. Д и к сапер- лер бел1мшщ сешмд1 кемекила' екен. Мундай сезпш ит сирек кездесед1 деп мактады ол. Испаниянын Kayinci3- дш жуйесшде «Бустер» деген ит террористер колданатын ■жарылгаш заттардын TypiH июне карап ажырата алатын кершедь Ал мына Д и к болса жарылгыш заттардын он терт TypiH HiciHe карай дэл ажыратып, сонын эркайсы- сына арнап белек-белек дауыс шыгарады екен. Б упнп «ба-бап» дегеж «аммонит» дегеш болып шыкты. — Мен тек итке гана се нт тур деп ойламаныздар. Мунын хабарлаганын б1зд1н аспап-куралдарымыздын кер- ceTKimTepi де дэлелдейдь Мына а к шуберектщ 1шшдеп к1шкене чемодан. М ше, тур! де KepiHin тур,— деп инженер сырткы ак шуберектщ алакандай жерш бэюмен Twin алып Эбенге карады.— Абыржыманыз, aFa Tepreymi жолдас, 6api6ip экспертиза жасау ушш шуберектщ киындысын аласыздар foA. Чемоданный imiHe салынган аммонигп жару ушш онын кулпына дейш электр детонаторы, ягни пште ж у р п з ш п жалганган. Кул ьт ашылып, чемодан­ ный какпагы кетершген кезде, аммонит бомбаша жары- лады. Онда мынау турган аздер мен б!здерден кул гана калады. Мына шуберектщ киындысын алып турган себе- 6iM, чемоданнан тук калмайды. MyMKiH, калса, жарыл­ гыш кондыргыны монтаждаган кейб1р TeMip пластиналар мен сым y3iKTepi гана калар. Жиналгандар енд1 не iCTey KepeKTiri жайлы пМ рлесп. H eri3ri энпме посылканы жару-жармаудын тещрепнде болдьь 9pi-6epi акылдасканнан кешн эз1рше осы кушнде сактай туруга meiuiM кабылданды. Эскери инженер посылканьщ ю ш д еп жарылгыш механизмдердщ электр- лш схемасын ертенге дейш сызып бере алатынын айтты. Посылка женшдеп энпме осыган т!релгенде aFa тер- геушшщ ойы мына сумдык кылмыстан кездейсок аман калган жандарга ойысты. Естаева бау-шарбагы бар, онаша, терт белмел!, есю уйде турады екен. Егер посылка осы уйде ашылып, эл- гщег! эскери инженердщ айтканы рас болса, aFa тер- геушшщ мынау уйдщ кираган орнын FaHa Kepyi мум- KiH efli Fofl. Иэ, солай болатын едь Посылкадагы штем- пельге Караганда, ол мунда 15 августа к е л т тускен.

Содан 6epi жарты ай боны мынау уй мен оны мекен- деуиплерге кун самым Kayin тенген. Эне 6ip телеграмма сан ете калмаса, бул уй ендИ копарылган уйшдпе айна- лып жатар ед1-ау. YuiiHiui куншн кешжде ага Tepreyuii ж ер гш к п мили­ ция кызметкерлер1мен бас косып, тары да акыл-кецес курды. Эрине, Естаевамен эцпмелескенде дурыс болар едг BipaK амал бар ма, ол айыкканша кут!п отыра алмайды. Tepreyuii Кайбадамдагы милиция кызметкерлерше тапсырма эз1рледн «Еалня Естаеваныц пэтер1 мен кызме- тшде онын жайын сырт жерлерден телефон немесе хат аркылы сураушыларга бакылау орнату кажет, оныц ка- 3ipri душар болган куйш бвтен ж уртка жария етпей, купия устаган макул. Бул женжде Естаевамен кызметтес адамдарга да THicTi ескерту жасалсын». Осындай байламга ке л т , енд1 жолга шыккалы отыр- ганда, Коцыртауга кеткеи милиция кызметкерлер1 теле­ фон сокты. Екпшдей сейлеп: «Кылмыскерд1 камауга ал- дык!»— дед1 олар салган жерден. «Кандай кылмыскер? Кам ауга алганы Heci?» Кайбадамдагылар куану орнына абыржып калды. «Хат Heci ше? BepiK Жуматаевты умыт- тыцдар ма?— дейд1 трубкадагылар.— Соны устап ка- мадык». — Мыналардын eci дурыс па?— деп трубканы Эбен Ер1мбетов алды.— Ау, сендерд1 6i3 Жуматаевты туткында деп ж 1берш пе едж? — Н епз болган сон туткындадык та,— трубкадагы об- лыстык iuiKi icTep баскармасынын кылмысты 1здеу 6ani- мшщ бастыгы Батат Таржанов едк— 03iHi3 талай айтушы едЫ з гой, айыпты Kicini кылмыстыц i3iH жасырып улгер- мей турганында камаган жен деп. — М е ж куДндер онда,— деп Tepreyuii трубканы win койды. «Бул негылган батпан куйрык, тепннен TeriH ж аткан куйрык». Bi3 неден бастарымызды бьтмей бас катырып жатсак, мына сабаздардыц б1рден айыптыны устап алганын карандаршы. Tepreyuii сыртка шыгып бара жатып, артына карай бурылып: — Дегенмен, Кайбадамда калатын жолдастар, ci3- дерге айтылган тапсырма езгермейд!,— дедй— Естаева женшдеп ap6ip сыбыска сак болгайсындар. Эбен бастаган кылмысты (здеуиллер тобына euai Кай­ бадамда ютейтш шаруа калган ж ок. Катерки посылканы эскери инженермен 6ipre саперлер бшнмше женелтш.

Kayinci3 жерде сактай туру уйгарылды. Жарылрыш меха- низмнщ инженер сызган схемасы, OFan пайдаланылран заттардын сипаттамасы, чемодан мен оны каптаран мата- нын улг1Ы, посылканыц сыртындары жазудын фотосурел aFa тергеушшщ колында калды. ЖУМБАК ЖАН Ертенше ара Tepreyiui тансэрщен Коныртау каласынын милициясына сокты. Болат Таржанов пен онын cepiri де осында екен. — Кэне, кандай табыстарын бар?— дед1 Ер1мбетов мэн-жайды бмгенше асырып. — Табысымыз камерада отыр,— дед1 кылмысты 1здеу бел1мшщ бастыры, кешег! телефондарыдай емес, yHi сол- FblH. — iHiuieriM ,— дед1 Эбен езшен жасы кеп Kiiui Болат- ка ,— Keuieri екшжн баска eai, каз1р табысына куанбай отырсыц ба, калай? Элде уйкыларын канбаган ба? — Коныртаура келгел1 алашапкын болып, аз уйкта- ранымыз рас,— дед1 жанындары aFa лейтенант.— Кеп жерге бардык, кеп Hepceni сурастырдык. — Мэселе уйкыда емес,— Болат cepiriHe жактырмай кабак шытты. — Мэселе неде?— деп сурады Эбен кешеден 6epri кен1лшдеп Kyfliri улрайып. — 03i 6ip ж умбак ж ан.— Болат темен карады.— Барып турран кырсык. Сурарына карсы сурак кояды, жвнд|' жауап бермейдь — Эдетте жумбак атаулынын, шеилмж абайлап 1здеу- rni едь Сендер асырыстыкпен булд1рш алран жоксын- дар ма? — Юм бкпедй былтыр 63iHi3 дэл осы сеюлд1 ж аг- дайда асырыстымызды куптап ед1н,1з. «Егер 6ip тэулж ке- шжкенде кылмысын буркеп улгеретш екен» дегешжз eci- жзде ме? — Кэне, uibipaFbiM, жендеп TyciHaipiui бэрш. Болат пен онын cepiriHin баяндауынша, Коныртаудын «Кении» атты мэдениет сарайынын кызметкер1 Берж Ж у - магаев август айында коныртаулык 6ip топ адаммен 6ipre «Казахстанец» атты туристж поезбен Кара тежз жаралауына саяхаттап кайткан. Осыдан бес кун бурын Fana оралран. Уакыты кылмыс жасалган кезенге дэл кс- ледь Поезд жолай Орал мен Одесса калаларына ток-

таган. Сол canapFa аттанардан 6ip ай бурын Жуматаев осындагы Куттыков баскарган кен конаргыштар брига- дасыма аммонит жарылгышын сурап барган. Муныц бэ- рше Жуматаевтын Естаеваны коркытып жазган хатын косыныз. Олай болса, Жуматаевты бул кылмыстан аман деп KiM айта алады? И е - о ,- дед1 Tepreyiui oftFa шомып. Жуматаев шы- нында да кудж тудыратын адам екен. BipaK муныц 6api эз1рше тек кудж кана гой. Ал сол кудж л растайтын 6i3fliH колымызда накты дэлелдер кандай? Оныц посыл- каны эз1рлегенш, женелткенш керген куэлер бар ма? Саяхатка 6ipre шыккан, поездын купесшде 6ipre бол­ тан адамдар не дейд1? — Ол адамдарды 1здеп жатырмыз,— деп жауап катты' Болат. — Tyh, еш болмаеа солардан жауап алганша Ж у - матаевка тимеу керек ед1 Fofi,— дед1 Эбен екнпп. — KiM бкледй б1здщ оларды i3flecTipin жатканымызды сезсе, Жуматаев куэлардыц шындыкты айтуына кедерг1 жасап журе ме деп кауттендж. — Онын Естаевамен ара катынасы жеш'нде не анык- тадыцдар? Естаеванын уйшен табылган хат женшде су- радыцдар ма? — Сурадык. Аузын ашпай отырган Жуматаев сол арада шоршып тускендей болды. «Ол хатты кайдан 6i- леЫздер? Еалия керсегп ме? Элде Еалияга б1рдеце болып калды ма?»— деп сурады. «Еалияга ештене болтан ж ок,— дедж купияны сактап,— Дегенмен сол хаттыц калай жа- зылганын б[лпм1з келедЬ. «Онын аздерге кажет1 не? Б1зд1'н Еалиямен арадагы карым-катынасымызра кол су- FyFa кандай хакыларыцыз бар? Ол б1здщ iiuxi жумы- сымыз емес пе?»— деп шамданды. — Ие-е,— деп соза сейлед! тергеушн— Туйыкка Tipe- ген екен сендердк Жалпы Естаеваны кайдан танитынын да бьле алмадындар ма? Ж ауап бермейд!' дедж кой. Кадр бел1мшдег1 eMip- баяндык мэл|'меттерше Караганда, Жуматаев мэдениет институтын 6iTipreH сон б1рнеше жыл Кайбадамдагы ау- дандык мэдениет уйшде кызмет етшть Естаева да сонда жумыс icTereH foA. Будан ею жыл бурын осы Коныр- таудагы «KeHiui» мэдениет сарайына ауыскан. Улттык халык ансамблю баскарады. — Мэдениет сарайындагылар оны ceri3 кырлы енер- паз деп мактады,— деп сез кыстырды манадан указ отыр FaH a Fa лейтенант.— Музыкамен FaHa шектелмейдн 12

e3i сурет те салады, MyciH де жасайды деседк Онын кейбнр енбепн каз1р KepyiHi3re де болады, осында тур. — «Осында туры» Heci?— дед1 Tepreymi тусшбей. — Bi3 Жуматаевтын пэтерше тш ту ж урпзгенб1з,- дед1 Болат,— Посылкара катысы бар нэрсе табыла ма деп. Ocipece жарылгыш затты кеп !здедж. 0 3 i эуелпде айтып едк «Аммонилч сурараным рас, 6ipaK алраным ж о к»,— деп. Кейш кырсырып калды да, неге сураранын да туащирмедь «Алмаган сок онык HeciH казбалайсыз- дар»,— дед1 де койды. TiHTy кезшде Естаеванык араштан жэне мэрмэрдан кашап жасалган мусш- flepi мен колдан салган бояулы cypeTiH Kepin, айгакты зат ретшде кажет болар деп ез карауымызга алдык. Tepreymi орнынан турып, терезеден сыртка узак ка- рады. — Сендер icTi сотка беруге даярлап та койыпсын- дар Foft TinTi,— дед1 отыррандарра бурылып. — Кэне, элп айгакты заттарынды алдырындаршы,— дед! Эбен даусын жумсартып. Милиция кызметкерлер1 eKi мусшд! екеулеп KOTepin экелш стол устше койды. Касына ораулы cyperri жайды. Эбен олардан кезш алар емес. Ушеушде де 6ip адам бейнеленген. Мэрмэр MyciH эл1 толык biTnenTi. Басында у к ш такиясы бар, казакш а камзол киген келшшектщ кеуде тусында сыбызрыныц басы секыш б1рдеке кыл- тияды. Кеудеден томен жары эл1 кашалмаран кек мэр- мэр тас. «Слрэ, мыну мусшге «Сыбызгы тарткан келш- шек» деген ат беруге болатын uibiFap кашалып б1ткен сон» деп ойлап улгерд! Эбен. Иэ, yiueyi де Ралия. 9cipece бояулы сурет содан айнымаса керек. К,айбадамдары ау- руханада Ралиянын тулрасын булар толык зер салып коре алмаган. Мына улттык кшмдеп суреттен аса сулу келшшек мей1рлене карайды. Баян сулу дейсщ бе, Кыз Ж1бек дейсщ бе, Эбен тецеу таппай тур. — Кэне, eHfli Жуматаевтын езш керейжин,— дед1 Эбен сержтерше карап. Жуматаев орта бойлы, ашан жан екен. Кайратты кара шашы кайырура кенбей тш рейш тур. Ж а л п ак мур- ныныц сол жарында кара мещ бар. Коныркай жузд! кездер1 кекиллдеу ме? «Кара адамра кок кез жарас- паушы едЬ деп ойлады Эбен туткыннын бет элпетше кайталап зер салып. «Жанарынын жаркылдауын-ай, ен- мешцнен eTin барады Foft. 0 3 i косе ме, кырылмаган кылтанак эр жерде 6ip кылтияды. Бул жжггтщ жас 13

шамасы Естаевадан кеп кшп-ау» деп болжалы Tepreyiui кезш онын бояулы суретше бурып. — Сэлематсыз ба, BepiK,— дед1 Эбен рееми мэнер- ден кашып.— Мына орындыкка отырыныз. Жуматаев ундеместен орындыкка барып отырды. Мына сурет пен муешдер ез колыныздан шыкты ма?— деп сурады тергеуил экпмеге дэнекер 1здеп. Жуматаев жауап орнына бетш' терезе ж акка бурды. Y h шыгармады. Эбен сасайын дед1. — Еафу ет, М ш епм , мен ез1мд1 таныстырмаппын Fof|. Облыстык прокуратуранын aFa Tepreyuiici Эбен Ер1мбетов деген боламын. — MaFaH 6api6ip, KiM болсаныз ол болыныз!— деп бурк ете калды Жуматаев. Бетш де 6ypFaH жок. Калай-калай сейлейдь Тергеу тобындагылар 6ip-6ipine карады. Болат евзге окталып аузын ашкалы келе жатыр ед|‘, Tepreyiui колын кетерш басып тастады. — BepiK шниек, свзд1 жежмен свйлеген дурыс болар,— дед)\" yniH катайтынкырап,— Bi3 ci3fli ершкеннен мазалап жургешм1з жок. Б1зге де жуктелген мшдет бар. Алдагы кезде кажет болсаныз тары кездесерм!з, суракка тузу жауап бергежшз жен. Ал каз1р ужш зге кайта берниз. Exi cepiri тергеуцмге тандана карады. Олардын кез- дершде: «Шынымен-ак босатып ж 1берем1з бе?» деген су- рак бар. Эбен «амал ж ок» дегендей ею колын ею ж акка жайды. Адам деген кызык кой,— дед1 Болат.— Жауыз деп ойлаганын кейде юнэЫз болып шьшады. Нагыз ierUiKTi де ракымды деп кудшиз сенгенщ кутпеген жерден Kici елт1руилге айналады. Осыны коя бергежм1з эбес бол- — Ал устап TypyFa кандай дэлел1м1з бар? Tepreyuii ею иырын кетердг — Б1реулерд1‘тез камаганнын пайдасын кореек те, кейде опык жепзедг Мынау мулде канына карайып катайып алыпты. Мундайда эдеттеп сурак-жа- уаптын KyflipeTi жетпес. Муны жанына у ж л т ж!б1ту- дщ жолдарын 1здеу керек. Ен басты мэселе — эрине, бултартпас айгактар табу. Сонда ундемесе ундемей-ак койсын. Сонда не ктедж ?— деп сурады Болат,— Тергеу- дщ назарына 03ipme будан баска ешк1м ш н ш турган жок. — Эл1 де болса муны жан-жакты зерттеу керек. Таныстарынан квб1рек сыр тарткан жен. Бэршен бурын туриетш поезда 6ip купеде сапар шеккен серштер1мен егжей-тегжейл1 эцпмелсспей болмас. Егер посылканы e3i-

мен 6ipre алып шыкса, ине емес кой, OipeyiHiH кезше шалынган шырар. Одессаны кайдам, посылка женелтш- ген Орал каласына токтаган уакыттарын эр минутына дейш квзге елестету кажет. — Мунын ез басын кайтем1з, осылай кала бере ме? — Ж агдай аныкталганша оперативтш бакылауга алып, журк-турысын, байланыскан жерл ерш бакылаура алган дурыс болар. BipaK абайлап кимылдау керек. Булар милицияга кайтып келгенде Эбен шоферра бу- рылып: — М еж Куттыковтын копаргыштар бригадасына жет- Ki3in саласын ба?— деп турды да, табанда езгердй— айтпакшы, бугш демалыс кун екен Fofl. Адресш бшсен- дер, уйше ж аяу-ак барып кайтайын. 9p i каланы ара- лайын. Аммониттщ жайын тары 6ip сурастыргым келin тур. Болат блокнотын ашып, Куттыковтын ушнщ адресш айтты. Tepreyuii каланы асыкпай аралап, адресте керсетьл- ген ушшип кабаттары пэтерге кетерш п ед1, eciKTi аш- каннан Typai тарамнын Hici мурнын жарды. Осы арада ол e3iHiH бугш aai нэр сызбаранын есше Tycipfli. Уй neaepi а к ко ж а , ко н а кж а й ж анд ар болса керек. EciKTi аш канн ан-ак кон акты н аты-жен(н сурамай ж атып торге, улкен стол ycTiHe ж асалы п ж а т ка н дастарканра карай жетелед1. — KiM болсаныз да 6!зд1 мактап журет1н адам екен- ci3, a3ipaen жаткан астын ycTiHe келд1н1з, езге конактар да K33ip бой KepceTin калар,— деп Куттыков бэйек боп жур. — Ж урт жиналранша шай ime отырыкыз,— деп жу- байы кесе-шэйнек экеле жатты. Куттыков туе мезгшнде конак кутпек екен. Бейтаныс адамнын келген1не де куанып жатканымен. Эбен 6ipep кесе шай урттады да, Heri3ri конактар жиналмай турып кетуге асыкты. Куттыков Жатканнын жауабы кыска болды. Мэдениет сарайында icTeHTiH Жуматаев BepiKTi жаксы таниды. Ол июль айынын басында копаргыштар бригадасына келж б1рнеше килограмм аммонит сураган. Булар, эрине, бере алмаган. «Онын не кажет1 бар саран?» деген сауалга: «Кажет1 болтан сон сураймын да» дей салран. ©зге еш нэрсе айтпай кайтып кеткен. Орнынан турып бара жатып Эбен кабыргадагы сурет- терге зер салды. Улкейтшп TycipUreH cypeTTeri алты адам- 15

нын ортасында отырган кескшд| Ж1п т п 6ip жердем квр- ген сиякты. Мынау KiM?— деп сурады Эбен. Од Сотен Каражанов, касындагы б1здщ бригада- нын ж1ггггерй Танитын шыгарсыз Сэтенд1? Эбен жауап 6epin улгермедп Алрашкы конактар eciK ашканда бул коштасып шырып Kerri. «Сотен Каражанов — ол Естаеванын жубайы емес пе? деп ойлап келе жатты сыртка шыккан сон.— Ол Коныртауда кайдан жур? Мен оны кашан керш ед1м? Е-е, енд1 еа'ме тустЬ. Осыдан он бес жыл бурынгы окига Э б е н тк коз алдына оралды. ВАГОНДАГЫ КЕЗДЕСУ Эбен жургел1 турран журдек поездары ез купесше келш жайгасты да, вокзал перронына кешлаз квз салды. Он- дары абыр-сабыр козралысты женд1 Kepin те отырган жок GftTKeHi кез алдынан осыдан б1рнеше caFaT бурын рес- публикалык прокуратурадагы болран onriMe кетер емес: Мынау колыныздагы ic одактык прокуратуранын бакылауында екенш 6Lneci3. Еши тергеудщ Mep3iMiH 6ip айдан артык 6ip кунге де узарта алмаймын. Бул e3i бурый белгкпз айламен жасалган кылмыс екен... деп Эбен долел 1здеп керш едн OFaH ойын ая- рына дейш айтуга мурша бермед1 отыррандар: Кандай кылмыскер болса да бурынгы 6ip айланы кайталайды. Сондыктан бурынгы кездерде колданылган кылмыстык тэалдерд1 бшу керек, 6i3re айлакер кылмыс- керлерден артык бьиу керек. Тары да ескертем1з, тергеу ушш ен басты моселе — icKep.nii<, нактылык. Кандай кылмысты болса да аша б1лу керек... Акыл айтуга 6opi шебер деп ойлады Эбен. «Жедел аша б1лу керек». Кэд|'мг1 6ip кылмыскер жасайтын кыл- мысынын жоспарын тергеуилмен алдын ала акылдасып алатындай сейлейдк «Пален тергеунл 6ip айда пэленбай адамныц icin тергеп сотка 6epinTi* деп езгелерге улг1 ет1п тартатынын кайтерсщ. Жиырма адамнын iciHeri асып TyceTiH 6ip адамныц ici болады. Оран эдеттег! процес- суалдык мерз1м, эрине, жетпейдь Тергеу кызметш санмен елшеуге бола ма? Бул кызмет гылым мен бмпмшн жеткгпгш молынан пайдалануды, адам психологиясын жаксы TyciHin. онын жаны мен се-

3iMiiie терек ynwiyfli талап етедь Отыра калып кагаз ж а- зумен ic бггпейдь Юристер даярлайтын факультетке тусердеп арманын eciiie алгаи сайын Эбеншц езжен-ез|' мырс e iin кулетж1 бар. Т ергеуш ж ж жумысы OFaH романтика болып KepineTiii. Лев Шейниннщ «Тергеуш жж жазбаларын» окыранда, «Эскери купия» фильм1н кергенде киялы калай шарык- тап ед1 десеншП Ал француз жазушысы Ж о р ж Сименон- нын комиссар Merpaci ше? Bip жол кагаз жазбайды Fofi, ылри халык кеп жиналатын жерлерде кылмысты icTi зерттеп жургеш. Т ер геуш ш ктж романтикасынан repi бейнеп кеп жумыс екешн о баста Эбен кайдан бьлсж. Жазудан кейде колыц талады. 0ткен жолы «Бозкел» совхозындагы мемлекет мулкж иемденуиллердж iciH тергеп бтргенде, бухгалтер- лж документтер мен экспертиза кагаздарынык 63i он алты том болды... Эбенд1 ой TyHFHbiFbinaH санкылдаран шат дауыс сер- nw irri. Дэл ашык, терезенж тусында келбегп ж1г1т езж шырарып салушыларды кезек-кезек куш актап, ка рк-ка рк кулж, емж-еркж сейлеп тур. Ол улде мен булдеге оранран эсем келжш екп кушактап турранда, поезд коз- ралып та кетш едк Кушактарын арен ажыратып, >KiriT вагонра карай беттегенде, келжшек те колын булган, эудем жерге дейш ере ж уп рд к Жуз1 таныс секции Эбенге, кайда кергенж есже Tycipe алмай отырранда, онымен cyfiicin ажыраскан ж1ггг купеге Kipin келдк — Сэлемат па, туыскан? Сапар он болсын!— деп жар- кылдай сейлеп, кол ж уктерж жайрап, енд1 Эбенге бар- лай карап отыр. KepiKTiciH-ай в31н1н! Кап-кара толкынды буйра шаш, кою кара кас, кыр мурын, Кызыл шырайлы жуз. 9cipece тостарандай жалтылдаган кара кезже тж е карау киын.— Неге ундемейсж, туыскан? К еж л азс щ гой езж ,— деп ж1гп- б1рден «сенге» кешть Ж а с шамасы Эбен- нен улкен болмаса керек. Сонда да ештенеден кысылып- кымтырылатын емес, кимылынын 6api еркж. «Мен саран кашан туыскан болдым?» деп эуелгьде Эбен тыжырына кала жаздады да, ол райынан дереу кайта койды. Мынау ж 1пттж леб1зЕ каткыл кенмш де ж 1б1тет1Н тэр1здь — Е, туыскан, ой тукриырына батпагын. © 3iitai езж кинай берме. Тез тозасын онда. Маш ина тозса запас белшег1 бар, ал адамнык запас белшег1 ж ок. Кэне, сапа- рымыз оц болсын деп, мынадан 6ip алып ж!берейжпп. Эбен ац-тан. Бул ж1пттж т 1лi де, колы да тым жылдам 17

бьпем, лезде терезе алдына кагаздан дастаркан жайып кекешс Kecin, e«i стаканды мелтшдетш толтырып та ко- йыпты. Эне-мше дегенше eKeyi ежелден сырлас адамдардай смш-ерк1н сейлест кетп. взш ш адамды баурап алатын 61рдекес1 бар ма, кайдам. Эбен агынан жарылды да калды. Эбен 6ip сэт кеп кунп шаршау мен енсесш бас- кан зшден кутылгандай жешлденш сала бердь Аздан сон энпмеш поездын ресторанында жалрастыр- ды. Ж а на таныс ресторанга да еркшси Kipin, буфетил мен даяшы келшшектердш caycaFbiH cyflin жатыр. Олар да будан бойын алып кашар емес. 1ле тебеде айналмай турран ж ел д етю нт бэкгамен жендеп Ж|'бергеш сол ед1, салкын самал желпи женелдн «О, мумкш, ci3 радио- ламызды да жендеп берераз. Астанадан шыга бере уш emin калды»,— деп ед1 буфетил, 6ipep минуттан кешн радиола да эн шыркап коя бердь Ж ш тм 1 з e3i тузеткен радиола унше 6ipa3 кулак тосып турды да, оны кенет eiuipin тастады. * — Осы радиоланын орнына меж тындасаныздар кай- тед1?— деп буфетшшш колынан устады. Келшшек сурак- тын мэнin тусшбей эбд1реп тургаида, жшгг эн сала женел- Д1. Коныр ун жайлап басталып, сан турл1 ыргакпен кубылып, кулактын курышын кандыра, сез1мд1 шымыр- лата бастады. Вагон iuii тугел эншшш аузына карады. Ол 6ipTe-6ipTe эуелей барып, кайыра келш токтай кал- ганда дуржрей кол сорылды. Э ни т лз журттын бул Кошемет1н байкамаганлай, радиоланын куларын бурап даусын шырарды да, Эбеннш жанындагы орнына келш отырды. Тамактанып отырран жолаушылар да, буфетил мен даяшы келшшектер де: «Тары, тары да айтыныз»,— деп жатыр. Ж|’ггг оныц бэрш еслмегендей, Эбеннш кула- рына сыбырлады: — Калай, туыскан, кежлш жшкене кетершейж дед1 ме? — О зд ш касынызда кен!лс1з отыру мумкш емес сияк- ты,— дед1 Эбен. Ж а на таныстын мысы басты ма, «сен» деген сезге келе алмады.— Bip енерден кейш 6ip енер шырады Fofi езнизден. — Ей, туыскан, енер дейсш-э? Менщ енер1мдг бшу ушш саган ani кеп уакыт керек. K.a3ip мэселе онда емес, сенin кенш куйпнае. Мынаны да iiunenciH. Мен де каз1р муны токтатып жур ед1м. Мумкш, тонус кетерет1н б1реулерд1 шакырып алармыз. — Тонусыныз калай? 18

— «Тонус» деген кешл мен шабыт емес пе? Мынау келжшектердщ кайсысын калайсын? Эбенге ж ана таныс жумбакталып барады. Енд1 ан- гарды, манадан 6epi керек десе жана таныстын eciMiH де сурамапты. Ал онын кызмел, Kaci6i женшде ауызга да алынбапты. Эйтеу1р, енерл1 6ipey... — Сен менщ сурагыма жауап бермедщ. TaFbi да кыл- мыстынын i3iHe Tycin киялданып кегли бе?— деген сез- дер Эбеншн ойын узш ж1бердк — Жалгыз рет берьлген eMipfli не болса соган кор кылмау керек. Кылмыс атау- лыны жалгыз езщ тыятындай-ак толганыска тускенще жол болсын? — К.ылмыстылармен де 6ipey куресу керек емес пе? — Олардан тыйылып ж аткан кылмысты кергешм1з ж о к кой,— деп ж ана таныс тагы 6ip ж ан а кырынан кершш, кайшылыкка толы eMip, еткшин дуние туралы узак философия согып Kerri. Экономикалык езгер1стер жасаудан repi адамдардын рухани дуниесш езгерту кеп киын екенш дэлелдей сейлед1. 0 з1мшшд1к, пайдакунемдж, бил1кке кумарлык, кызганшактык сек1лд! кемшшктерден адамдарды арылтпай турып кылмыстыц тыйылмайтынын еске салды. Tinri жалгыз зан орындагы гана емес, букш KOF3M болып, айталык, «пэреге карсы курес», «жагым- паздыкка, тамыр-таныстыкка карсы курес» сиякты ар- найы айлыктар жариялап турса да, кылмыстын саны азая кояр ма екен деп кумэнданды ол... — Сонда калай, Ыздщше, кылмыстылармен куреспей, кол кусырып отыруымыз керек пе?— деп кездескел1 6epi алгаш рет онын сезш белд1 Эбен. — Ж о к, куресу керек. BipaK сен кусап жан-тэнщмен кинала толганудын Keperi не? Турмеге жабылатын кыл- мыстылар саныныц 6ipeyi азайып немесе 6ipeyi кебей- генде турган не бар? Осы арада даяшы кел1ншек кел1п: — Озбен танысуга бола ма?— деп ж ана таныстын HbiFbina асыла отыра калганы. Эбен xtfriT пен кел1ншекке кезек-кезек карайды. Эп- ажептэу1р келшшект1н 03iHiH кел1п жармасуын карашы. Квркше кызыга ма екен? Ж 1г 1ттщ ж узш е телм1ре карап, iiuin-жеп барады. Ж о к, Kepni гана емес, адамдарды баурап алатын взге де касиеттер1 аз болмаса керек деп ойлап отырган Эбен: — Танысардан бурын вз1не 6ip тмек айтсам кайтед1?— деген сезш eciTTi ж1г1тт(н. Оган да б1рден «сенге» кештк

Bip смес, он •тпшлепгщн болса да айт,— деп келшшек те «сенге» басты. — Ж о к, элэз!рге 6ipeyi де жетедь Ол тьпепм сол: мынау менin жолдасымды амалын тауып кулд|‘рцл. 03iiiiii кабан.) ашылатын емес. Сол сол екен, келшшек: Ж ас ж т т , сенщ кулущ ушш мен не кггейш?— деп Эбенге наздана карады,— Каласан, билеп берейш. Кал асан, эн салайын. Каласан...— дей бергенде Эбен шы- дамай кулш Ж|'бердь Осы арада даяшыны езге б1реулер есеп ажыратута шакырып кетт1 де. Эбен жолдасынан: Мынау келшшектщ ай-шай ж ок келш кулай кет- Keni калай? (лздщ 6ip сикырыныз бар ма?— деп сурады. — Ей, туыскан, тергеуилмш дейсщ тары да. Соны да байкамадын ба? Манадан 6epi уакытты боска еткь 3in отырранымыз ж ок кой. Ka3ip анау буфетип де кулап тусуге дайын калды. Элпде саган «тонусынды» кетере- мш деген уэдем бар емес пе? Сол барытта жумыс жур- risin ж аткан жокпын ба манадан бер1? «Сонда калай, манадан 6epi келшшектерд! бул кезбен арбап отырран ба» деп ойлады Эбен. © з М н гипноз сек1лд1 oHepi болып журмесш. Мынау aFbi 6ip белек, карасы 6ip белек жалтылдаган кездер1не тура карау киын foh, шынында да. Булар ресторан жабылып, езге журт кеткенде де коз- гала койган ж ок. Буфетш1 де, даяшылар да булардын отыра TycyiH унаткандай. 6здер1 жарытып imin-жеген де ж ок. Заказбен алдырган шарап сол куйшде турган. Онын ececine ол кел1ншектерд1 ж ана енерлер1мен карык кылды. Бос калган вагон imi театр сахнасына айналды. Ж)’п т 6ipece буфетш1 кел1ншекке айнымаран Отеллонын ез|' болып кайар тексе, енд! б1рде Фигаронын ариясын куйкылжыта шыркап ауыздарын ашкызды... Купеге келш ш еш ш т жатканда cepiri Эбеннен: — Келшшектер саган унамады-ау, шамасы?— деп су- рады. — Былай тур-турпаты жаман адамдар емес. Десе де мына о'зд1 перронда шыгарып салган кел1ншекке кай- дан жетсш. Жубайыцыз ба, ез1н керген адамым ceKiafli. — Керсен керген шыгарсын, не концерттен, не теле- визордан. Б:'рак жубайым емес. Дэл каз)'р бойдак журген жанмын. Эбеннщ енд1 eciHe TycTi. Жуырда онын телевизор аркылы салган anin cyficiHe тындаган. 20

«Е, бэсе, осылай ез жайыннан да хабар берсенил» дсп ойлап ед1 Эбен, бграк ж1гтм1з одан api сыр ашк.ан жоК. Пален caFaT боны энпмелескен cepiriHiH эл1 eciMin де бмшейтшш ойлаганда Эбен шыдамай: — Менщ жайымды, cipa, бьлеаз,— дед!. — Еш болмаса eciMiHi3Ai де айтпадыныз гой,— деде— Элп келшшектерге де таныстырмадыныз езщ 1здй Cepiri узак уакыт ун-туназ жатты. — Кез келгенге ез1м1зд1 таныстыра 6epin кайтем1з,— дед1 6ip кезде ол басын кетерш алып.— Ал саган ай- тайын, тергеуилден жасыра алмаспын. EciMiM Сэтен, фа­ милиям К,аражанов.— Ол кайтадан сулк туеш жатты. — ByFaH ештене косарыныз ж о к па?— деп сурады Эбен. — Ей, с е ти мынауык тергеушшщ айыпкер мен куэге коятын cypaFbma уксас кой,— деп басын жастыктан жу- лып алды Сэтен. — Kaci6iM Tepreymi болса кайтем,— деп кулд1 Эбен. — Сен Tepreymi болганмен, мен айыпкер немесе куэ- гер емесш'н Fofi. — Енд1 калай бшемш а зд щ жайынызды?— Эбеннщ уш' абыржып шыкты. TaFbi да унс1зд1к орнады. — Е, менщ жайымды б ш п кайтесщ,— дед1 тесегше аунап тускен Сэтен,— Ол 6ip узак хикая. Мен де кез келгенге актарыла салушы ед1м, Адалдыкка, адамдыкка сенунл ед1м. Сол акымактыгым 6ip кезде езщдей тер­ геушшщ алдына апарган. Онын куш аулак. Осыдан KefiiH eKeyi де лэм-мим деген ж о к. Т ан алагеупмде екеуш де проводник оятты. Журдек поезд облыстык каланын вокзалына таяп келед1 екен. Екеу! унс13 кшнш алып, тамбурга шыкты. Поезд эл1 журш келед1. — K a 3ip ri элем де осы журдек поезд сиякты-ау,— дед1 терезеден сыртка карал турган Сэтен.— BipaK поезд болганда да адамга Ti3riH бермейтш поезга уксайды. Онын шшдеплердщ жуйтшген поездан шыгуга муршасы жок. Буган жауап беру киын. — М енщ тонусымды кетеремш депжургенде ез тону- сыныз темен Tycin кеткеннен сау ма?— деп сурады Эбен. Сэтен Эбенге жалт караганымен, жауап катып улгер- мед1. Токтаган вагонный eciriHe каукаулап умтылган 6ip топ карсы алушылар оны табалдырыктан кетерш алып, колдан-колга типзбей Kerri. Эбеннщ тек кана 6ip ук- каны — булар Коныртау кеншен келгендер кершедп

Бул жумбак жаннын eciMiH енд1 он бес жыл вткен- иен кейш барып тары да еститжш од кезде Эбен кай- дан бклсж... ЦОНЫРТАУДЫЦ KOHAFbl Эбен милицияга кайтып келгенде оны Кайбадамдарылар Ьдеп жатканын бмдь Дереу телефонра жармасты. Кай- бадамда телефонмен сейлескел1 турран оперативД топтын жетекнла екен. Дулысудан Gip эйел Естаеваныц пэтерш сурап теле­ фон сокты,— дед|\" ол,— Трубканы 6i3 кетердж. «KiMcin?» десен, «Еалиянын c iiy iic i ед1м» дед(, 6ipan аты-жешн айтпады. «Ci3 KiMci3?» деп ез1ме сурак койды. «Ага- сымын» дед|м. «Ралияныцe3i кайда?» деп сурады. «Еалия- га нс айтайын деп едж1з» деп ед1м, элденеден сезжтенд1 ме, трубканы win койды. Дереу Дулысудын телефонисткасынан сурасак, олг1 те­ лефон соккан ойелд1 танитынын айтты. Фамилиясы Хи- манова, жергммкД растрономда сатушы кержедь Б1з Д у ­ лысудын калалык милициясымен байланысып тапсырма бердж. Ондагылар Химанова мен онын жакындарып ба- кылаура алады, олардын биылры августын басынан кайда болранын аныктайды. Бул хабардан соц тергеуин сан килы oftFa шомды. Тагы да Дулысу. Химанова дейдп Онда Естаеваныц ажырасып кеткен epi, 6 y riii cypeTiH Коныртаудан керген Каражанов кызмет ютемеунн' ме efli? Тергеу iciHe тары Gip барыт ашылды ма? Коныртауда — Жуматаев, Дулысуда — Хи- манова мен Каражанов. Каражановтын i3i осы Коныртауда да калран. Акыр ауре болып келген сон сол i3re де Tycin кврсе кайтед1? Баярыда ез!мен 6ipre 6ip вагонмен келгенде, Сотенд1 кошеметтеп карсы алушылар осы Коныртаудан барса керек. MyMKiH, Коныртаудары ол кездег1 окиралардын Ka3ipri кылмысты icKe тжелей катысы да ж о к шыгар. Дегенмен не деп болады. Уакыт тырыз болса да ертенп куши тергеуин осы мэселеге арнамакка бекшдп Bip ражабы, каланын басшылары Сэтен Каражанов жайлы жарытып ештене айта алмады. Сол кезден кала басшыларынын 6ipi болып кызмет аткарып келе жаткан Kici узак ойланып отырып: «Б1зге ондай адам ресми 22

турде бас суккан емес, 6ipaK кениллер арасында 6ip жа- зушы жумыс icTen KerinTi дегенд1 кейш ecirriK , онык негылран жазушы екенж де бьлмейм1з> деумен тынды. 0нер аркалаган Сэтен калалык Мэдениет сарайына да жоламапты. Шамасы, Сэтен мунда ресми орындардан бойын аулак устараны байкалады. Tepreyuii онын алрашкы i3ine кен баскармасындагы кадрлар 6aniMiHiH будан он бес жыл бурынры буйрыктар мтабын актарып отырып TycTi. «Твор- честволык командировкага келген жазушы Сэтен К ар а­ га н о в алты ай мерз1мге Ж аткан Куттыковтын копар- рыштар бригадасына жумысшы болып кабылдансын» де­ ген буйрыктын кеиирмесш жазып алды. BipaK буйрыкты бьлетш адамдар бул кунде кадр бел1мжен Kerin калыпты. Онын есесше буйрыкта аты аталган бригадир Ж аткан Куттыковтын уйшде Каражановтын cypeTi тур. Tepreymi кайтадан сол xcirirri (здедг Ж аткан Куттыковтын бригадасы буррышылар эз1рле- ген скважиналарга, эдеттегюнше, жарылрыш заттар са- лып, жана кен орнын копарура озiр.пiк жасап жаткан болатын. ТергеушЫ н сурарына ол ойланбастан-ак: «О, Keiueri cype rre ri Сэтен бе? Бкпмегенде ше, эбден б1лем13. Ой, нар каскам! Кеше азд щ «Мынау мм?» деп сура- ранынызда 6ip мэн бар ма деп калып ед1м. Аман ба екен 03i, кайда жур екен? Э, бэсе, 6ip хабар болатын HibiFap- ау деп жур ед1м»,— дееп анкылдай сейледк «Онын дэл хабарын 33ipre 6i3 де анык б1лмейм1з. BipaK Сэтен Кара- жанов женшде а зд щ есЫзде калган нэрселер 6i3re кажет болып тур» деген aFa Tepreyuii ce3i бригадир- дщ eHTiriH баскандай болды. Ол коп ойланып барып энг1ме бастады: — Кадр бел1мше шакырады деген сон барсам, бел1м бастыгынын алдында 6ip сымбатты xciriT отыр. «Мына Kici жазушы,— дед1 бел1м бастыгы OFaH карап.— Bi3re творчестволык командировкага келштк б з щ бьлесщ, рой, Коныртаудын кен байлыры каз1р кепке эйг1л! болып отыр. Осы байлыкты игеруиллер жайлы жазушылар да ой толрэрысы келедЬ. Сейтш бел1м бастыгы менщ бет1ме у з а к карады. «Ой толгаса, 6i3 OFaH куанамыз рой» дед1м. «Куансан, бул Kici сенщ бригадана уакытша жумысшы болып орналасады. MiHe, буйрык. Шыгарма ж азу ушш жазушынын e3i кейшкер eMipiii жаксы ce3iHyi керек екен foh. Бул жолы копарушыларыннын жолы болып тур. Бейнелерщ штапка тусед!,— деп 6ip токтады бел!м бастыгы.— BipaK жумысшы екен деп кад!рл1 конакты 23

зорыктырып журме. Аты жумысшы демесен, бул ши Heri3ri максатын тусждщ той». Эрине, мен ондай адамды кара жумыека кайдан < |ла- йын. Оны жумсау ойымызга Kipin те шыккан ж ок Bipan, взшщ де колынан келмейтЫ болса-шы. Тем1рдщ тГлш б'лпш -ак. Телевизор б!зге сол кезде келд! той. Келгеш Оар болсын, телевизордын алдында жуйкенд1 тауысып 6'Tecin: кадры 6ipece сеюредк 6ipece жыпылыктап турып алады, енд1 б1рде даусы курып кетедк немесе cypeTi экраннан гайып болады, Сонда каламыздыц ретрансля- торын женге келт1р!п берген сол жазушы. Б1'здщ кен когтартыш 1С1М13ге де жет1к болып шыкты. Армия ката- Рында мшдетш етегенде саперлер ба/пмшде болыпты. Ол TinTi жаркабактарта iлiнiп калып кенцллердщ жумыс ■стеуже Kayin тугызатын кед1р-будыр жерлерд1 жару ушж 6i3re ^копартыш механизм жасап та бердк Эйтсе де, онык ез ерю езжде болды. Каласа келедк каламаса неше кундер бойы кержбей де кояды. Оган ренжитш KiM бар. Жазушы адамта сол кажет шыгар. I кенцплер кауымыныц кад1рлейтж :н болса да т 1л табатын жан цьлдепш тауып сейлейдк Тепн- нен-TeriH акын-жазушы болып жур дейс1з бе. Онын, устше аскан энцл де екен, езпмн шыгарган елен-эндер1 бар. M eiiiu де елец десе буйрепм бурып туратын... BipaK Сотен келген сон, 6opiMi3 жолда калдык. О, ш1рк1н, жн riTTin cepKeci, cepiHiH cepici, отырган ж ерж думандатып, жандырып ж 1берупи едь журген жср1м, деп шыркай женелгенде, аузымызды ашып, отырып ка- латынбыз. Ол кай уйге келсе де сол уй табанда ойын- сауык ордасына айналып кетер едт Эуелпде м е н т ушмде жатып журген Сатенд1 кейш журт маган типзбей, колдан-колга алып Kerri. Акырында CoTeiifli кай куш кай уй конак ететМ женжде кезек жасалды. Осы куш не кеп, той кеп. 9cipece б1здщ Коныртаудын KeHuiLnepi акшаны мол алады. Калта ток болганнан кейж ке нй ш де тотайткысы капель Эл1 еамде, 6ip^ тойдан KefliH уй Heci Сэтенге костюм кипзш шытарайын деп едк конак курт Kerri: . Оу, сендерд! де ка за к дейдгау. Осы ак туйенщ карыны жарылтан заманда пэленшенщ уйжен костюм 24

КИД1М деп калай айтам? ИПлдеханага жиналран эйелдерд! де кейлек-кеншекшз кайтармай жатады. Одан да сбер- книжкамдагы акшадан 6ipeyin барып алты-жеп мын алып келе койындар. CoFaii машина алайын да, сендер мж- г1зд1 деп кайтайын. Бул заманнын мшг!зер аты Te.wip тулпар болды гой. Сол арада кызыл сезге мен де кызуланып кетсем керек: — Ж о к, мундай кад1рл1 конакка сберкнижкадан а к т а алдырмаймыз,— дептн орнымнан атып турып. Онын сбер- книжкасынын, кайда екешмен де шаруам ж о к ол кезде.— Bip машиналык акша б1зден де табылады. MiHe, мен еткен токсан уш ш 6yriH алган уш ж уз сом сыйлыгымды салдым ортага!— Элпде кассадан алган акш а калтамды тесетшдей Kepinin кеткеш. Кудай салмасын, сол арада не болды десежзил?! Дастаркан устше ж ан -ж актан акш а карш а борап Kerri. Кешн кайтарда ОРС-тан «Москвич» сатып алды деп ecirriM. Ой, ж1г1т ед|'-ау азамат. BipaK хабарсыз кеткешне кайранмын. «Кггабымнын бас геройы ез ж боласын» деп ед1 маган. KiTan женшде де ештене есглмейдь Аман ба екен e3i, aflTeyip, сабазын ал! кунге ес1м1зде. Копаргыштар бригадасындагы ж !гптердщ осы тэр1зд1 энг1мелер1 aFa тергеушйп'н тары 6ip адамды !здеуше себеп болды. Коныртаудан кетер алдында жер асты шахта- сынын. маркшейдер! Эуес Акшенгелованын уйшде ту- рыпты. Кун KemKipin калгандыктан Эбен ол эйелд!н жумыс орнына сокпай, ушне тжелей тартты. Терт кабатты улкен уйдег! пэтердж eciriH ашкан ба- ланы Эбен эуелгже «Кайдан керд!м ез!н?» деп ойлай 6epin, дереу ecine Tycipe койды. Кайбадамдагы Ралия- нын CaFaT деген баласынын келбет!не келед!. Эбен ойын эйел даусы y3in ж!бердк — Саламатсыз ба? Кел!ц!з, жогары шыгыныз.— IiuKi белмеден шыккан эйелд!н ce3i де, eni де жылы. Тур- элпет! де унамды. «Сэтен эйелдерд! тандай бьлед!» деп ойлап улгерд! Эбен. Yui белмел! уйдж 6ip белмес!не Kipin жайгасканымен, баланын кез!нше тергеуш! шаруасын айта алмай, уйдж жиЬазына карам, 6yriH ri ауа райын ауызга алып, сентябрь туса да KyiuiiH аптабы кайтпаганын тж ге тиек CTTi. — Кун 6ip ысыса, б!здж Коныртаудын кара тастары eKi ыснды Fofi,— деп уй neci кел!ншек конактыц сезже ыкылас 6ijiAipin жатыр.

Сейте-сейте шахтадагы жумыс жагдайы сез болды. Конак эр HapceHi ауызга алса да, келшшек бмгежн ipKMMeft айтып жатыр. «О здщ онда не шаруаныз бар?» деген сурак онын ойына Kipin шыгатын емес. Осындай кенйпнде Kipmiri ж ок, межрбан жандар Сэтен ceKuiAi- лерге окай олжа болармыз деп ойламайды foA. Зады адам табигатынан кайырымды болып жаралады емес пе. Сэтен сежлдмердщ киянатын керсе де, бейтаныс 6ipeyre арынан жарылуын карашы мына келшшектщ, Эбеннщ — Ш айга караныз,— деген сез белдь — Шайдын кажет1 де ж о к едк Мейлк енд1 экеп кой- ган сок 6ipep кесе ioieftiK,— дед1 жтап-дэптерлерш колына алып, екшил' белмеге кетш бара жаткан баладан кез алмаган Эбен. — Иэ, сабагыкды сол белмеде эз1рлей Fofi, ку ж м ,— деп келшш ек сокынан барып eciKTi жапты. Конарынык кекейш деп Heri3ri сезд1 e c iiy re асыкты. Конак сезшен Эуес Акшецгелова epiKci3 шешие тусть — Е, тагдырдын 6ip уртында майы турса, 6ip уртында каны туратын carrepi кеп кой. Сэтен Каражановты ем|'- piMHiH аса Kaciperri сэтшде керд1м. Кежл калап косыл- FaH жарым Асаннан жарты жыл да отандасып улгер- мей айрылып кадрам. Автомобиль апатынан мерт болтан. Сол Асанныц жылын берген жиынга жиналгандардын iuiiHeii бейтаныс 6ipeyAi б1рден байкадым. ©3i де бай- камасына болмайтын жан. Керж-келбел, сез мэнер1 журт- тан езгеше. Сонык алдында б1здщ кенийлер туралы кггап ж азу yuiiH 6ip жазушы келin жатыр дегежи ecTireHMiH. Элде сол ма? Жыл етжзудщ paciMi белгш Fofi. Эржм-эржм мар- кумнык жаркын бейнесш еске Tycipin сез сейлеп жатыр. Онын Kefi6ipi Kipefli куларыма, Kefi6ipi жрмейдк TaKipiM баска салмасын ондайды... EciMAi 6ip жинап алсам, межмен 6ipre элг1 бейтаныс Ж1Г1Т солкылдап тур. Сез кезегж сол алса керек. Ж М т жайлы, кыршын кеткен жас жайлы. Асан жайлы айтады, айтады да солкылдап коя бередь TaFbi сейлейдь Мын гулшщ эл1 6ipiH ашпаган балауса жасты алраны ушш TaKipire каррыс айтады. «Ж1бек окбас болсашы, ж т т елмес болсашы. Ж 1ггг пенен кыз елее, жерге кембес бол­ сашы» деп кужренедь Онын езге акындардан жаттап ал- FaH елен жолдарын coFbin турранын мм б1лген. ©3iHiH те- 6ipeHren жанынын еюдгшдей еелледь Сол жерде кезше ж ас алмаран жан калсыншы, кэне. 26

Елдщ бэрш ешретш алды да, маран карай бурылды. блгеншн артынан елмек ж о к екенш, енд| белд1 бекем байлап eMip жайлы ойлау керек екенш айтып, басым- дагы кара орамалды ез колымен сыпырды, Отыррандар онын бул кылырын да коштап жатыр. ©ipiMfle 6ipiHmi рет керген бейтаныс сол куннен KeftiH б!здщ босараны кун кургатпай аттады. Yiu-терт кун етпей меш жумыстан ертш кайтуды шырарды. Ж ан сырын актарура Kipicxi. «Мен де езщдей жардан айрыл- ган бейбакпын. Ж ан жарамды жазуга ce6i тие ме деп, творчестводан жубаныш (здеймш ез1ме. Астанадагы аны- рап калган кен сарайдай yfliMe жалгыз оралуга кор- камын. Ем жарты косылып, 6ip бутш болатын кунд|' армандаймын». MiHe, сез саптауы осындай болып кете береди 03iH кешшлердш 6opi тебесше кетерш, кунде 6ipeyi конак eTin жатканы. Онсыз той етпейдр Эн-куй, ойын- сауык та сонын айналасында ербидк Ол енд1 мундай бас косуларра меназ бармауды шыгарды. ¥зын сездщ кыскасы, ол ещи менщ уй1ме б1ржола Kipin алды. Тойды астанага 6 apFan сон жасайтын бол- дык. Б1рнеше айдан сон осы жерден алган жешл маши- насына Minin, TofiFa дайындык жасаймын деп жолра ат- танды. Сол кеткеннен мол кеттр К,айтып i3iH салран ж ок. М аган ескертюш болып 63iHi3 керген бала калды. Эрине, некем!з т!ркелген ж ок, Каражановтын фамилиясында Онын жолын бакандай бес жыл KyTin, акырында турмыска шыктым. K,ocaFbiM жаман адам емес. Кара- пайым жумысшы. Жумыстан сон жолшыбай 6ip жама- гайындарына coFa келмекнл efli, KeiuiKTi рой ези Tepreyuii Эуес Акшенгелованын уйшен шырып, облыс орталырына тунделетш болса да жету ушш автовокзалра бет алды. ТЕРГЕУШ1 ТОЛЕАНЫСТАРЫ Баяры вагондары энг1меде Каражанов 6ip кезде тергеу- Ш1Н1Ц алдында болганын айтып едрау. Облыс орталыгына каитысымен танертен Эбен сот архившен Сотен К.ара- жановтын будан он тогыз жыл бурынры кылмысты icin тауып алды. Ж у ка FaHa ic кагаздарын лезде карап шык-

канмен ерекше назар аударарлык жайды кермедь Облыс- тык театрда актер болып icTenTi. Каражанов жазда гаст- рольге артистер бригадасын баскарып кетедь Брнгаланыц жетекшкл 6ip жагыман кассир мшдетш де аткарган екен. Гастрольден кайтып келш бухгалтерияга есеп бергеиде бес мын сом акша жетпей шыгады. Бухгалтер: «Ол акша кайда?» деп сураганда, Каражанов: «Осында 6ip Kici карызга алып едц ертен-бурсшуш экеледЬ деп жауап береди BipaK 6ip айга дейш жок акша кассага тус- пеген сон. бухгалтер зан орындарына хабарлайды. _ Эуел1 Каражановка мемлекет каржысын талан-тараж- га салып, бас пайдасына жаратты деп, Кылмыс кодекЫнщ 76-статьясыныц 6ipiHmi тармйШмен айып тагылган екен. Кейш сот талан-таражга, бас пайдасына жаратылган деген айыптарды дэлелденбед1 деп жэне жетпейтш ак- шаны толык телегенш ecnepin, оны кызмет мждетше селкос караганы уш ж Кылмыс кодекснпн 145-статьясы- мен 6ip жарым жылга еркшен айыруга уюм шыгарады. Эбен тергеудш атуст1 журпзш генж Kepin отыр. О баста Каражановтын e3i акшаны 6ipeyre карызга бер- генш, ал гастрольде 6ipre болтан артистер Каражанов пен театрдыц бас режиссер! Сейсенбай Тасканов екеушщ акша шашып сайрандатанын айткан екен. Осы жайларды зерттеп, дэлелмен бекггуге тергеу орындары женд1 эре- кеттенбеген. Эбеннщ байкаганы — ic материалдарында Сэтен бас режиссерге шык жуытпаган. Куэлердщ 6ipi алдын ала тергеуде Сэтеннщ гастрольден келген куш б1рден Сей- сенбайдыц ушне согып, соккыга жьтып, курек TicTepiH сындырганын айткан екен, сот бул OKHFaFa да назар аудармапты. Tepreyiui Таскановтын аузында алтын Tic- тердж калай пайда болганын енд1 уккандай болды. 1спен таныса салысымен Эбен облыстык театрга те­ лефон сокты. Сейсенбай Таскановтын каз1р директор болып icTeftTiHiH, белm i жазушыларлмн шырармаларынан инсценировка жазып, спектакльдер коятынын Эбен бше- дй Онын ез1мен тжелей сейлеспесе де сыртынан унем1 ко- pin журедй oftTKeni эдебиет пен енерге кумар тергеуип caTi тускен саймн театрга барып туратын. Б1рак театр директорын Эбеннщ суканы суймейдь Кампайган карыпы. гуж!рейген мойыны, шалкактаган кеудеа тергеуцпге 6ip турл1 epci KopiHeriH. Эбен 03iHiH кескж-келбет! де сырт кезге кораш кержетжж бьпедь Кшмд| де олпы-солпы кие салатын, кез келген адам- мен ез тецждей актарыла сейлесе кететш оны танымаган 28

Kicuiep облыстык белил! Tepreyuiici деп ойлай коймайтын. 0 3 iHiK осынау сикын сезетж Эбен театрдын директорын кергенде «Bisfli койшы, ал мынау енер манайында журген жандардын келбетжж жарасты бананы жаксы Foft» деп ойлайтын. Сырт niiuiH i ебедейаз Таскановтын Эбен TaFbi 6ip келюаз жайын KepreHi бар. Bip тойда Тасканов кеп- lutaiKTi e3iHiH KenipMe сез1мен Me3i етш б1ткен. Э рж мнж ce3iH жена'з белш, тамаданын да, той конактарынын. да тежегенже бой бермеген. ByriH Эбенге онын тары 6ip жарымсыз жаты ашылды. — Сейсеке, гафу eTini3, С13Д1 мазалап турган облыстык прокуратуранын aFa Tepreyuiici Ер1мбетов кой,— деп бас- тады Эбен телефон трубкасындагы сезж e3iHin сыпайы эдепмен. — TepreymiHin не шаруасы бар б1зде?— деп директор ектем унмен онык сезж y3in Ж1бердь — Т ергеуш ж ж шаруасы эрюмге-ак тусе береди Сей­ секе. Оны енер адамы ci3 жаксы бжуге тш са з,— дед! Эбен aiuyFa бой алдырмай. — Эй, карарым тергеуин, шаруанды тез айт, мен уакы- ты кымбат адаммын. Эбен муд!рдь «М аган кел!п кетщ!з!» деп кыска кайы- рып бканы !ле салгысы кел!п еди ол райдан кайтып: ейсеке, «карагым» деп муаркейтж бала жастан асканбыз, бул 6ip. Екжпи, уакыт ci3re рана емес, 6i3re де кымбат. Мэселен, мен бугж кешке жолга ш ыкканга дешн азбен 6ip жайды аныктауым керек,— дедь — Ол кандай жай? — Ci3 Сэтен К,аражановты бжетж шыгарсыз, езара катынастарыныз женжде айтып берсеж'з. — Эй, сен езщ кай-кайдагыны кайдан K03Fan отыр- сын? Ол 6ip журген алаяк емес пе? Онымен мен!н кандай катынасым болушы ед!? — Катынасыныз бар кержед!. BipaK сол жайында калай экг!мелесем!з? Мен ci3re барайын ба, элде ci3 маран келес!з бе?— дед! Эбен. — Эй, тергеуип жолдас, каз!р менде сен!мен кезде- ceTiH уакыт ж ок. BipHeuie минуттан кешн облыстык 6ip басшысына жолыгуым керек. Одан кешн менж ж ана туын- дымды журтшылык талкылайды. Т ак что, сурайтынынды телефонмен тез сурап ал. Эй, сендей мылжын тергеу- ш!мен сейлес!п отырган мен де акымак екенм!н,— деп Тасканов трубканы ж е салды. Тергеуш! толганып отыр.

Кылмыскер деген онай алдыратын жау емес. Оган барар жолда мынау Тасканое секшдшердщ талайымен арпалысып, арбасуын керек. Зан саган оны epiKci3 кел- rip in жауап алуга право бсредк BipaK сол правоны пай- далану жолында канша киыншылык жатыр десешзшП «Айдатып алдыратындай соншама не болып калып ед|?» деп коргайтындар да табылады. Эбен eiuii Каражанов женшде толганды. Рас, тергеушшщ алдында бел буркемелеуйз, мулде ашык жататын кылмыстардын да жш кездесетшш Эбен жаксы бшедь ©з эрекетшщ арты неге соктыратыный ойланбай кылмыс штейтшдер де бар екенш еске Tycipai Tepreyuii. Табан астында пайда болтан ашу-ызанык, мас- тыктын, алдекалай езге де жан куйзелюшн эсер1мен кылмыска бой уратындар каншама. Мундай кылмыстар­ дын дэлелдер1«мен мундалап» сонадайдан кершш турады. Тек отыра кал да кагазга Tycipe бер, ойланып бас каты- рудыц Keperi ж ок. BipaK онын кебше-кеп айлалы кыл- мыскерлермен куресуше тура келедь Ондайлар кылмысты гстеуден бурын эшкереленбеу, колга туспеу жагын жан- жакты ойластырады. Оны, эрине, тергеуипмен акылдас- пайды. Кайта, KepiciHine, зан орны былай деп айыптаса, мен былай корганамын деп, ез эрекетш обден кымтайды. 9cipece бурын да кылмыс ieren, жазасын етеп шык- кандардын кайталап iCTeren кылмысын эшкерелеу — киыннын киыны. Ал б1зд1н занымыз адамга камкорлык жасайды. Про- цессуалдык кодекс1м1з титтей де болса дудэмал тугыза- тын долелд1 айыпкердщ пайдасына шешедк Заннын осын- дай талаптарын булжытпай орындай отырып, айыпкерд1 «сен кылмыстысын» деп кшэсш мойнына алдыру — онай шаруа емес. Егер мынау ic бойынша айыпты деп Каражановты есептесек (эз1рге одан баска Жуматаев кана аталып тур Foft), ол женшдеп Ka3ipri азын-аулак мэл1мет онын онай мойынсунатын кылмыскер емес екенш ангартады. Bi- ришлден, ол бурын сотталып, азды-кепт! тэж 1рибе алган. Екшнлден, тумысынан актер болып жаралган. Демек, онын шын KecKiHiH аныктап, шындыкка жеткенше, ол бурый жинактаган тэ ж 1рибес1мен де, актерлш ойынымен де тергеу icin эбден шатастыруы мумкш. Болашакта айыпкер бола ма деп болжамдап отырган KiciHiH Эбенге злэз1ргс белгш осы eKi касиетшщ ез! алда улкен киын­ шылык турганын мегзейд!. Буран тапя да сол Сэтен- нiн будан он бес жыл бурынгы кездейсок кездесуде айт-

кан: «Енд| KtwiFa туссем, тергеунн устай алмайтындай erin тусермш» деген мэл1мдемесш косыныз. Сондыктан болашак айыпкермен кездесуге дайындык- сыз 6apyFa болмайды. Сонда калай? Дайындыкка кеп уакыт белуд1 процессуалдык зан да кетермейдг Эрине, Сэтеннщ болып кеткен езге жерлерше де зер салып шыкса жарар едi. Коныртауда аялдаган 6ipiieiue caFarra аса манызды мэ- лшеттер табылды емес пе. Сэтеннщ жарылрыш заттардын сырына ж е п к екеншщ e3i кеп нэрсеш ангартса керек. Естаеванын басына тенген катерл1 жардайра катысты кылмысты екеш рас болса, Сатенд]' еркшдетш койыгт, киялга батып кеп журе алмайсьщ. H fhh Дулысудан теле­ фон соккан Химановара жэкы ндыры болса, онда оны дереу устау керек пе? BipaK Коныртаудары Жуматаевты асырыс устаганнан не пайда кердж? TepreyuiiHiH катеа сапердщ катеамен 6ip тектес. Айырмасы — сапер езш апатка ушыратса, тергеунн езгелерге зардап шекДредк Бул жарынан тергеунннщ катеа KOFaM ушш кайта Kayin- TipeK. Иэ, адамды туткындау женшде асырыс шенлм кабылдау ауыр зардапка соктыруы мумкш. Ал мынадай 1сте асыкп ауга болмайды. Кылмыскердщ ершн журген ap6ip сагаты тергеуд1 былыктыруы мумкш. Егер ол кш эаз болып шыкса кайтед|‘? Ею удай ой 6ipiH-6ipi женер емес. Эбеннщ тергеуннлж ce3iMi осы К.аражановта 6ip гэп бар ма деп куджтенедь BipaK тергеунннщ iaKi ce3iMi сотка дэлел емес. Онын айыбын ез! бултармайтын- дай erin мойнына кою кажет. Сол куш тунде Дулысу каласына Kerin бара жаткан Эбеннщ Ke3i шнген ж ок. Поезд купесшде шалкалап ж аткан онын кез алдына Каражановпен алдары кездесу caTTepi елестейдк Ширек гасырга жуыктаган тергеуннлж кызмеД Эбен- Д' кеп нэрсеге уйрегп. Тергеу эд!сше кылмыс жаса- FaH адамды эшкерелеудщ колайлы Ke3enin тандай бклу- Д'Н ете-мете манызы зор. Бул мэселеш кылмыскердщ рухани куйш зерттеп, ecenTecin отырып шешпесе бол­ майды. Зан бузушынын рухани Kyfii кебшесе онын кылмысты жасыру пигылымен тыгыз байланысты болады. Осы мак- сатпен кылмыскерлер одетте e 3iHin шын рухани KyfiiH буркемелеуге тырысады, кылмыска ешкандай катысы ж ок пендеге уксарысы недель Сонымен 6 ipre, айналасында- гылардан iumi KacipeTiH жасырам деп, шнэлшер езшщ табири рухани калпынан шамадан тыс e3repyi де ыкти-

• “ У '•“ ' №М* 1'аж1риоел1 тергеуш1нщ кэнГг! кезше шшбей кКкоееПрнЛдмПща!йдшШыаЯ.мМКПаыдПаЯлнНмы.тT.U.ыс.I./к.с*■а-тк.ы..а.р.т.ыы...сс..аы..т..ы.ж.н..о.дкы.vер..nкы..vе..mн.к.шi—еi здгэе_л_еулр_ыдеп3угтеуариайыдыыпп*.- Зац бузушыньщ нерв жуйесннн дэл осындай кушейе коз- Fan сатысын тергеуил онын езш эшкерелеуге, cefiTin шындык жауап алура пайдаланады. Кылмыскердщ рухани куйше кептеген жагдайлар осер етсд|. сонын 1Ш1нде жасалран кылмыстын сипаты 6ipirtuii орын алады. Эбеннщ тэж1рибес1 керсеткешндей, эЫресе Kici eMipiHe кастандык 1стегендер ете кушт1 жан куй- зел|'сше туседн мундай кылмысты туцрыш немесе кездей- сок жакдайда жасарандар бэршен де катты куйзеледн Ондай кезде айыпты ез кылмысына катты кайгырып, коррану шараларын жеткилкл ойластыра алмайды. Сей- Tin, мазасызданран халде олар кебшесе ездерше карсы усынылран дэлелдерд1 артык баралайды, муныц e3i айып- тылардан шынайы жауап алура колайлы жардай жасайды. Уакыт еткен сайын кылмыскердщ куйзелю элшрей бас- тайды, сонар сок олар езш KoppayFa мукият дайындалу- ра мумюндш алады. Сондыктан да тергеуишер кебшесе кылмыс жасаганнан к е й п т алрашкы сараттарда аса ма- нызды долелдер жннай алады немесе айыптыларды шын- дыкты мойындаура мэжбур етедн Мундай жедел тер- геудщ acipece Kici елт1ру, зорлау, пышак салу секиш кылмыстар уипн макызы аса зор. Ондай штерд! Эбен ез карауына мумкшд!гшше ерте кабылдап, кылмыс жасаура кудж л адамдардан дереу жауап алура умтылатын. Осы туррыдан Караганда Болат Таржановты Коныртаудары Жуматаевка неге асыгыс ка- мадын деп юнэлау киын, ерине. BipaK мундай жолды так- даганда Tepreyiui e3iH жауап алура барынша мукият эз1рлену, кудшт! адамды эшкерелеуге каж егл дэлелдерд1 кеГлрек жинау мумкшд!гшен айырады. Бул, сез жок, тергеуийнщ жумысын кнындатады. BipaK кылмыскердщ де ©TipiK жауапты киыстыруына уакыты калмайды. Сон­ дыктан Tepreymi шындыкты ашу уш ж жауап берушжщ ©TipiK айтуга рухани жагынан эз!рленш улгермегенш, онын зан орнынын колына тускен дэлелдерд! дурыс багалай алмайтындай кенш KyfiiH пайдаланура мумкшдж алады. Эрине, шаруашылык саласындагы, сондай-ак Kici eMi- pine карсы алдын ала, эбден ойластырылып жасалран 32

кылмыстардын жайы баскаша. Ондайда кылмыскер ба- рынша сабырлы келедц ейткеш ол корганура жан-жакты эз1рленген. Олде Коныртаудагы Жуматаев сондай a3ip- л!кпен отырран кылмыскер ме? Егер ол сондай жан болса, тергеушшщ алдында жауап беруцмш ез|' кутпеген нэрсеге душар ету, оны жазасыз каламын деген сешм- нен айыру мшдеД турады. Мундай мшдетД эдетте тергеу устшде карама-кайшы жардайлар тугызу, манызлы дэ- лелдер усыну, б е т т е т р у жауаптарын ж ж колдану жолы- мен жузеге асыруга болады. Бул жонжде Коныртаудан журер алдында Эбен Болатпен ж ан-ж акты шжрлескен. Айыптынын рухани куйш пайдалану ушш тергеуил онын езш жаксы 6iayre, мшез-кулкын, адамгершш к ка- сиеттер1н тережрек зерттеуге THic. Ж ауап 6epyiuiHi зерт- теу кезжде THicTi мекемелердщ кызметкерлер1мен, когам- дык уйымдардын, еюлдер1мен энпмелесу, телефонмен су- рау аркылы да деректер жинауга болады. Уакыт кетер- генде Эбен мундай c a n i калт ж1бермейдг Тергеуге тартылгандарды шын жауап беруге сырткы ыкпалдар рана емес, сонымен катар 1штей екш у жэне оянган ар ун|‘ де итермелейтшш есте устау каж ет деп ес- кергп Эбен Болатка, тергеуш! олардын куйзел1сше эдеп- тмнкпен KapayFa жэне ж ен аз асыкпаура THic. Сонымен 6ipre тергеуш1 зан бузушылардын рухани дуниесшдег1 кубылыстарра бейтарап кала алмайды. в л р ш жауап- тарды эшкерелеуге, кылмыскердщ одан api шындыкты жа- сыра алмайтындай болуына амал колдану кажет. Мэ- селен, кылмыскерд|’н ойдан шырарран жауабын дэйекп- лжпен эшкерелеп, тергеуил онын OTipiKTi одан api жал- растыруынык пайдасыз екешлгше кезш жетюзедк.. Ой шырмауы эбден шаршаткан Эбен Дулысу стан- циясына таянранда FaHa калрып кетш едг ЕК1НШ1 КЕЗДЕСУ Ага тергеуин Эбен Дулысура келгенше, ж е р гш к п мили­ ция кызметкерлер1 Канбадамга телефон соккан Сания Химанова Естаеванын бурынры epi Сэтен Каражановпен 6ip уйде туратынын б ш п , осы екеушщ T eu ipe rim e 6ip- катар оперативт1к жумыстар жург1зген. К уд ж эрине, К.аражановка квб1рек ауган. Б1рак милиция кызметкер- лер1 оныц августын I -нен 30-на дежи каладан ешкайда шыкпаранын аныктаран. Сондыктан Орал каласынан

посылканы жэне астанадан телеграмманы онын салма- гапы анык. Муны онымен 6ipre туратын Сэниянын idcyi дс мумкш емес, ейткеш ол да бул кундер1 ешкайда жолау- шылап бармаган. ТергеушЫ тары да аландаткан нэрсе сол — К.ара- жановтын пэтершде милиция кызметкерлер! тшту жур- riain улгершть Коцыртаудагы асьтыстык мунда да кайта- ланыпты. Эбен тштудщ протоколын «эттеген-ай» деген екЫшпен окыды. Бул TinTy мардымды нэтиже берме- ген. Тек кана Каражановтын бурынгы эйел1 Талия мей балаларыныц алименттен бас тартатыны жайлы жуырда жазган хаты табылган. Хатты тергеудщ материалына KocyFa алган. Тшту кезшде радионыц турл1 белшектер! мен баска да TeMip заттар кездескен екен, екнпшке орай, олар сол куйжде калган, icne косуды еишм ескерме- ген. Тэж1рибел1 ага Tepreyuii тускен бойда-ак тжтудщ тым асыгыстыгына коса, ycTipT те шалагай журпзжгенш байкады. TepreyuiiHiH тапсыруымен криминалист-эксперт К.ара- жанов пен Химанованыц жазуларын посылканын сыр- тындагы жэне почтанын аудару кагазындагы жазулармен салыстырып зерттеп едь Мунда ешкандай уксастык та- былмады. Эрине, Tepreyuji посылкага байланысты Ясазу- ларды кылмыскердщ езге 6ipeyre жаздыруы мумкж еке- HiH де бкледь Десе де кылмыскер ме деп кудж ту- дырган KiciMeH кездесер алдында тмге тиек болар 6ip- деце табыла ма деген умгг эксперт™ де жедел шакыр- туга мэжбур еткен-дь Алматыдан ж1бер1лген телеграмманы аныктауга кет- кен оперативт1к кызметкер кайтар жолда тжелей Ду- лысуга сокканымен, TepreymiHi куантарлык хабар жет- юзген жок. Женелтклген телеграмманыц кол мен толты- рылган тупнускасын гана алып ке.1Д!'. Тупнускада кер- сетклген женелтуцлшц адреа де, аты-жеш де ойдан шы- гарылган. Сол куш телеграммманы кабылдаган кыз те- леграмманын мазмун ерекшелжже байланысты элденеш сурамак болтан екен, келбегп казак эйел1 тым асыгыс екешн бшд1рт, тайып турыпты. Телеграфтагы кыз «ол эйелд1 керсем таныр ед1м» д е т -i. BipaK осынау улкен астанада келбегп ка за к эйел1 аз ба, кайсысына кудж- тенерсш. Бэршен бурын Сэтенмен екжил кездесу алдында Эбен- Hia сады суга кеткендей жайы бар едк Айыпкерден алгашкы жауап алудыц манызы кашан да айрыкша. Сол алгашкы ж ауапта-ак онын устанар багыты анык 34

болып iiibiFa келедй Егер ол ез кж эсж мойындаса, мждет онын айыбын TuicTi дэлелдермен беютуде калады. Ал айыпкер кж эш мойындамаса ше? Онымен узак айтысу- Fa тура келедй Мундайда тергеушнпк басты каруы — бултартпайтын дэлелдер FaHa. Ол дэлелдж 03ipre Эбен- HiH колында 6ipeyi де ж ок. Сонда калай, Сэтен секйш айлакер жан карусыз алдыра коя ма? Онын успне жер- rUiKTi милиция кызметкерлер1 пэтержде acbiFbic тГнту ж урпзш , оны api шошытып, api сактандырып койыпты. Бул да тергеушпнн жумысын киындата туседь Енд1 оны мойындату уцпн тек дэлел, TaFbi да дэлел кажет. Осындай ой билеген ага Tepreyuii белменщ тебесше кадала карай калган едц онын 1здеген дэлелдер1 сол тебеде жасырынып тургандай, eciKTiH ашылганына да назар аудармады. Ipi тулгалы, судай жана боз костюмine тустес галступ де, ак квйлеп де езж е жараса калган, мунтаздай боп кырынFail Сотен К,аражанов Эбенге б1рден айрыкша асер eTTi. Онын мына тур-тулгасынан дырду емйрдщ белпсж aHFapy киын. Мундайды Tepreyuii тез байкайды. Элде лэззат алу yuiin жаралган ба, алаяктык icTepi жудету, тоздыру орнына мунын куатына куат коса ма? ©ткен он бес жылга аса бой алдыра коймаган. М ш е, каранызшы, тергеу орнына шакырылса да, кэд1мп 6ip кудасыныц yfiiHe конакка келгендей еркжсш, турлент тур. Пэтерже т1нту журпзкпсе де, езш щ кабагын Kip шалмаган ба, калай? М ум кж , бул ез болмысын актерлж енер1мен жасырып тур ма? Ал, Tepreyuii, сынасып кор ендн мунын актерлН кай жерде, шын ce3iMi кай жерде керж етж ж андып бак. — Неге сонша сазара карадын? Танымай турсын ба?— деген сездерден Эбен шошып кеткендей орнынан турды. — Неге танымайын, таныдым foA. Отырыцыз,— деп Tepreyuii орындыкты нускады да, терезешн, алдына барып Сэтенге тагы да тесме карап калды. Эрине, бул тепн карас емес едн Tepreyuii осы назарымен онын iuiu i жан сарайын зсрттеп тургандай едц . 0м1рдж куанышы мен KacipeTiH спектакльге айналдыргысы келетж ойыншымен арбасудын онай емес екен1н Сэтеннщ мына келбет! де растагандан. К а р д о з бе, каннен-капераз ж анга уксайды. — ©CTin ynci3 отыра берем1з бе? Сен бс меж ша- кырткан?— Свзд! тагы Сэтен бастады. Кылмыскер мс де­ ген адамнын e3i басканы кжэлауга дайын отыр. — «Сен» деген сезд1 орынды колданар болар. Бул 35

®iP,— дед' Эбен стол басына отыра 6epin.— ЕкжшЦен тсргеу орнын кайтып кермеспж деген уэдесж неге бузды екен деп oflFa батып тур ед1м. — Уэде бузган мм, мен бе?— дед1 Сэтен колымен кеудесж нускап. — Уэде бузбасаныз, неге келеаз мунда? — Мундай да кызык болады екен, ой, тоба!— Сэтен шалкактай карк-ка рк кулдК— Мен мунда ез1м суранып ке л т отырмын ба? MeHi шакыртып экелген ж ок па? — Сонда калай, ешкандай себепа'з, ержкеннен ша- кыртты дейаз бе? — Кайдан бклейж. Т ук тусжсем буйырмасын. Энеу- гуж' уйд|' неге TiHTireHiH де айткан жок. Мундайда статья койып, айып тагушы едь.. — Б1з бул жолы 6ipiHiui сезд1 езш зге берсек ше?— деп узд|' тергеуш! — ©з айыбынызды ез|'н1з' айтып, ттст! статьясын белплеп берсежз кайтед1? Заннан да хаба- рьжыз бар. Сонда ci3re де, 6i3re де женьл болар едь — Ау, сеж... гафу ет1н.1з, С1зл.| атакты тергеуин деп ж ургеж кайда?— деп жымиды Сэтен.— Ал мынау айтып отырганыныз, гафу ет1жз, бос сез емес пе?! КжэЫз адамды ySiH TiHTin, тергеуге шакырып, ез1нд1 езщ айыпта деп талап ету... Сенейж бе, сенбешн бе?! Б|здщ театрлардагы арзан комедияны кезге елестетедь — Б1з КЖЭС13 адамды мазаламаймыз foA. Оны жаксы — Онда кшэм...д1 айтыныз,— Сэтен мыгым сейлей- MiH дегенмен, актерлп< eHepi жетщюремед!' ме, осы сез- дерге 6ip турл1 Aipui араластырып алгандай болды. Муны Эбен калт ;ж|берген >кок. Сэтеннщ бетже тже караган бойда: - Айтагiын,— дед1 салмактай сейлеп. Кани.ia штей беюнген мен Сэтен нin ж узж элдекалай салкын jien жел- nin еткенде!Я болды. Бетж1н ушы сэл бозарьпi барып кайтты. Квздер! де 6ip-eKi рет жыпылыктап калды. «Е, сырттай байкатпаймын дегенмен, iuiTefi сыр 6epin отырсыц-ау» деп туйд1 тергеушг Б1рак колга пакты дэлел iji!нОей турып мнэн мынау деп калай айтарсык? Ж ок- ж ок, катерл1 посылка женжде 33ip ауызга алуга болмас. Оны уйымдастырган осы болганымен, 6ipaK ал посыл- канын немен тынганын бишейтж шыгар. Еалиянын ел1- Tipicinen де бейхабар болуга ти к. Кайбадамга Дулы- судаи телефон согылуы TeriH бе? Мундай бейхабар жайды тергеудщ пайдасына жарату кажет. 1спн пайдасы ушж

кылмыскер ме деп кудж тудырган адамнын алдына жум- бактап тор туткан жен. — Эл1 де болса мен былай деп санаймын: б1здщ ciefli неге шакыртып отырганымызды езЫ здщ айтканы- ныз жен болар efli,— дед1 Эбен. Сэтен элгщей емес, бойын 6ipa3 жинап алды. Тер- геуш Ы н ун аз толганысынан, айыбын айтуга батпаганы- нан езше элдекалай куш -куат алгандай. — MeHi заннан хабарын бар деп мадактадыныз Р0Й,— дед1 ол салмакпен сейлеп.— Мен бшетш зан бойын- ша адамды кжэлау ушш оган айып TaFy кажет, кыл- мысынын мэн-жайын, кылмыс занынын кай статьясына жататынын KepceTin каулы mbiFapy керек. «Э, сабазым, саспайды екенсщ, э! Элде айыбынды 61л- генше acuFacbiH ба? Элде KopFaHyFa тете жол 1здей- ciH бе? Э з1рше мен сен1мен баскаша сейлесем». — Каулы дейаз,— дед1 Эбен iuiTeri ойын ж а л га п .— Сол каулыга кай кылмысынызды ж а з с а к екен. Онын бэрж Ti3in шыгу да окай емес-ау! — Мэселен?— деп сурады Сэтен бьпгенше асыгып. — Мэселен дейтж болсак... Алданган эйелдер. Эке- с(з жет1м калган балалар. Алаяктын алдауына сенген ак кенж ел,— деп 6ip токтады тергеуил. — TaFbi, тары,— дед1 Сэтен тергеушжщ сездерж кыс- пакка алгандай алкынып. — Осы аз ба 6ip адамга? — М ум кж , аз болмас.— Сэтен жалма-жан ун кат- ты.— Бфак онын 6api Mep3iMi еткен, есмрген нэрселер — Mep3iMi етпеген1 де бар шыгар. Тергеу оны анык- тайды. Театрдын белгш маманы Сейсенбай Тасканое ci3fli «атакты алаяк» деп тегж айта ма? Ондай адамды бжунл ме едж1з? — Мунык iCKe катысы бар ма?— деп суракпен жауап берд1 Сэтен. — Катысы болранда кандай! Сэтен отырган орнында басын шайкап, тецселш коя бердь Сонан сок кызына, жулкына сейлеп кетп. Кей- кейде орнынан атып турып, кайта отырады: — М еж алаяк деп езге айтса да, дэл сол иттщ айта- тын жеш ж о к едк Bapi сол арамзадан басталган ж о к па eni? Мен зан орнына ceHin агымнан жарыл.сам, Сей­ сенбай сонда-ак курыр ед1, 6ipaK маран да окай бол- майтын едк Турмедегжер де акыл айтып коймады: «Ол итт1 ала кетсек езще сор, алатын ж а з а к кебейедь Одан 37

да сштене бКпмеймш, ешммге бергешм ж ок деп отырып ал». Б1зд1н зан да кызык. «Bip кумалак 6ip карын майды илрггедЬ. Егер Сей- сенбай болмаса, мумкш, мен мундай жолга туспес пе ед1м, KiM бкпсш? Ол кэд1мп жукпалы аурудай лан болып жабысты тагдырыма. «Сен улы талантсын. Сен актер болып кана калуга THic емессщ. Сен Станиславский се- к1лд1 енерде ез жолынды саласын. Алтысай каласында уйымдасатын жана театрга ceHi бас режиссер erin усы- намын» деп камкор болмасы бар ма. Мен эйелдерг$ ет1мд1 екен|'мд1 сонда шындап бишм. Ташкенттеп cepyefle дерге эйелдерд1 де, акшаны да мен таптым. Жалалабадта гастрольде жургенде артымыздан барып сайран салга- нымен коймай, той етюзетш ед1м деп карызга акша алып Бэршен де ол жауыздын мына хайуандыгын айтса- нызшы: ез1мд1 соттатып Ж1'берт, тук кермегендей ал- шандап жургеш erri-ay! Эбен 33ipre Еалия мен онын балаларын ауызга ал- мауга бемнген. Олардын еамдер|' аталса, катерл1 посылка сез болып кете ме деп сактанады. Эбден орайы келгенше посылка мэселесше жоламауга тырысты. Осындай ой устшдеп Эбеншн кезГ кайтадан Сэтенге туст1. Ол TinTi энпмеш удетш барады. 9KKi, айлакер актер б у й тт актарылады деп мм ойлаган. Элде тергеу- ш шщ анау катерл1 посылкамен шаруасы болмаганына куанып, epKiHcin Kerri ме? TinTi адамдык, адалдык, ал- даушылык дегеннщ кайдан шыгатыны жайлы филосо­ фия согады. Сейсенбай Таскановтын оны о баста калай алдага- нынан бастап бупнп кунп кулык-сумдыктарына дешн ж ш ке л'зш, колмен койгандай eTin энпмапейдг Эрмм- hi' h, шыгармасын инсценировка жасап, сахнага койып тапкан акшаларын есептейд1'. Еш болмаса дарыны болса екен, нагыз драманык не екенш Tycin6efiTiH Таскановтар енерд1 осылайша кулкын камына пайдаланады. Ол ол ма, жакында бурын белпаз болып келген 6ip драматург- TiH пьесасын сахнага коямын деп пэре алганын да Сэтен кезбен кергендей баяндады. Осынын 6api зан орындарына катысы ж ок нэрсе ме деп сурайды ол. ©нер манын- дагы арамтамактар шаруашылык саласындагы арамта- мактардан зиянсыз ба? Халыктын рухани азыгын ез жаны таза адамдар жасау керек емес пе? Олардын eHepi гана емес, ез басы да эсемд|'к, адалдык, адамдыктын улrici

смес пе? внер мен арамтамактык, арамзалык, жауыздык 6ipre конбауга THic... Сэтеннщ философиясы таусылар емес. Эбен осылай тындап отыра бере ме? Бул айтылгандардын кебшщ тергеушшщ алдындагы icne катысы ж о к екенш ол жаксы бйледк BipaK алыстан орагытып, айыпкер болып шыга ма деген жаннын типн шыгарып алгысы келген езг Енд1 не де болса шыдап тындайды да. — Арам табысы барлардын уйшен тамак iuiney ке- рек,— деп согады Сэтен.— Арамдыкка карсы жалгыз зак орны емес, буюл корам курес ашуы керек. Адал ен- бекпен табылган нэрсеге табыну керек. Tinri ютап екеш кггаптыц езш мулжке айналдырган сон не шара, окымас- тан жинап кояды. Мына сездерден кешн Эбеннщ кенш н баска 6ip кудж кайта билед!. «Мынау, шынында да, 63i айткандай, ертеде еткен алаяктыктан б1ржола 6e3iHin, адал жолга тускен жан емес пе екен? Боска эуре болып отырганнан саумын ба?» Эбеннщ осы ойын окыгандай Сэтен: — Иэ, маган тагатын кшэларыныздык Mep3iMi еткен, еск1рген,— дедк— Есюрмеген, 6yriH де жалгасып, удеп жаткан алаяктыкты сол Таскановтын айналасынан таба- сыздар. Эбен ундеместен орнынан турып, колын усынды: — Акыл-кенешшзге ракмет, ал эз1рше сау болыныз,— дедг Сэтен оган тандана наряды. — Мен шынымен кете беремш бе?— деп сурады. Бул суракка енд1 тергеуил танданды. «Мынау cypaFbi езш айыпты санаган адамнын сезше уксамай ма?» BipaK Эбен сыр б1лд1рген жок. — 03iHi3 айтып турсыз гой «кжэм ж ок» деп,— дед1 де койды. CAXHAFA СЭНИЯ ШЬЩТЫ Сэтенмен болтан энлм ет Эбен кайта-кайта ёсже алды. Одан соншалыкты сезуарлыкты кутш пе ед1? Ол ез1- шн баягыда еткен алаяктыктары уш ж енд1 зан алдында жауап бермейтжж жаксы 6uieai. Карсы айбат merin, уйш TiHTKeHi, тергеуге шакыр- ганы жанына бататынын керсету былай турсын, TinTi шабыттана философия сокканын кайтерсж. Элде ежелг1

жауы Сейсенбай Таскановка Kip жарудын сэт! тускенже куанып Keni ме? О а н Kip жагамын десе, буран дейш колын KiM байлады? Десе де Сэтеннщ ойда ж окта булай сейлеу! тегж емес шыгар. Ол тергеуилден езге сурак KyTyi де мум- KiH гой. Егер жатса-турса онын кез алдында катерл! посылка, жарылыстан копарылган уй, опат болтан адам- дар турса ше? Алдымен уйш TiHTin, онан сон милицияра шакырып экелгеннен кешн ол тергеуш Мн аузынан сумдык кубыжык хабар KyTin, OFaH езжше дайындалып, белж бекем буды ма екен элде? Онын мунтаздай болып кж- Hin, кырынып, сыланып-сипанып еркжси журу! де езж мыкты устауга тырысканы шыгар. Сейтш, TinTi баскаша куткен тергеушю катерл1 посыл­ ка былай турсын, TinTi опат болады деген Ралия мен балаларынын еЫмдерж ауызра да алмады. К,айдагы 6ip «алаяк», «алдамшы» деп айдар таруын канаты. Бул Сэ- теншн эбден eri уйренш, бойына cinin кеткен атактары емес пе? Тергеунлден Сэтен осыны KyTin пе ед1?! Кек- тен (здегеш жердей табылрандай болтан ж о к па? Онын табан астында кубылып, сезшен болып шыга келу- iHin сыры осында емес пе екен? Эбен осындай ой куып жургенде, Орал каласына кеткен оперативД кызметкер кайтып оралран едь Ол Махинько деген куэден манызды хабар алыпты. 6 августа Махинько Орал каласынын оныншы байланыс белiмшeci- нен 549 жэне 550 номерл! eKi посылка женелткен. Куэ езжен кешн 6ip жас казак кыздын посылка етк1зген(н есш- де сактаган. Махинько онын тур-тусж аныктап суреттеп бере алмаган. BipaK ол кызды керсем, таныр ед1м деген. Оралдан женелткпген посылканы Дулысумен байла- ныстырудын сан турл! жолдарын (здеген тергеуип ка- терл! посылканын 03iH эскери бел1мшеден осында алды- рып, пиротехник-инженердщ кемепмен тары да мукият карап шыкты. Посылканы каптаран матаны сыпырып алып, imiHAcri чемоданды кердь Пиротехник-инженер сыз- ган схемадан чемодан ш ж д е п жарылрыш дари сым TeMip- лер мен пластиналар жайлы егжей-тегжейл! сурастырды. Эбен жepгiлiктi магазиндерд! аралап журш алгашкы yMiT сэулесж кез1’ шалгандай болды. М ата магазинжщ сатушылары чемодан каптаран матанын июльдж аяк Ke3i мен августын басында осында 6ipHeuie кун бойы сатылганын растады, ондай матанын жарты метрдей киын- лысы да табылды. Экспертиза чемодан каптаран мата 40

мен магазиннен табылган киындыныц б1рдей екенш анык- тады. Осы эдгспен шаруашылык магазинше сокканда онда- гылар посылка салынран чемоданнын дэл сол кезде са- туда болранын айтты. Tepreyiui магазиндерден THicTi на- кладнойларды алып 1ске косты. Осылайша Орал мен Дулысудын арасын байланыс- тыратын алрашкы ж т тартылрандай болганымен, оныц эз1рше дэлел болура тым эл аз, кез келген сэтте y3i- ■Л1п KeTyi мумк1н екенш Tepreyiui жаксы тусшдь Десе де элаз болса да, колга б1рдене мпнгендей. Сол ею ортада тергеушшщ куларын мынадай 6ip хабар елендеттк Сэния Химанова милицияга Сэтеннщ артынан inece келген. Шамасы, милиция кызметкер1 кут- пеген жердей уйше келш, Сэтенд! ерте женелгенде ол эйелге 6ip шаруаны тапсырып улгере алмаган ба? Элде Сэтен осы кеткеннен мол кетед|\\ енд1 кайтып оралмайды деп санаран ба? Сэния женшде Эбен 6ipa3 мэл1мет жинап улгерген. Ол Сэтеннщ соцры кездер1 6ipre турып келген эйелк BipaK некеа лркелмеген. TepreyujiHi ойландырта- ны — Сэниянын Сэтенге кайткенде де тез арада жолы- Fypa эрекеттенгеш едь Сэтен милиция белмесшде кеилккен сайын Сэния тыкыршып, жанын коярра жер таппаган. Сэниянын бул кылырын милицияныц оперативт1 кыз- меткер1 байкап калган. Бул ж ас лейтенант .Каражанов- тардыц уйш асырыс TiHTKeHi yuiiH e3i аса сыйлайтын aFa TepreyuiiHin ренж1ген1н Kepin, енд1 сол араттыгын калай тузеудщ ретш таппай киналып жур едь Ол Сэ- нияны eciK алдында KepiciMeH, онымен Tin табысып, сыр тартура тырысып бакты. Сейтсе, Сэтен езж милицияга экетш бара жатканда Сэнияга 6ip жерге дереу телефон сок немесе барып кел, сонан сон хабарын бер депть Онын кай жер екенш, юмге телефон соратынын Сэния саскалактап журш женд1 уга алмай калыпты. Тагы да: «Сэтен осымен камалганы ма?»— деп сурапты. Бул 6ip кызык жай екен деп ойлады Tepreyiui. Егер Сэния мен Сэтещи 6ip-6ipiHeH аулак устап, екеуш опера- тивт1 кызметкер аркылы хатпен хабарластырып кврсе кайтер ед1? Сонда калайша аулак устайды, Сэтенд1 уакыт- ша болса да камай ма? Ж о к , бул жарамайтын тэал. Жалпы, Сэтен мен Сэниянын карым-катынасын анык- тап, MyMKiHAiri болса, TinTi eKeyiHin арасына кайшылык турызса, будан тергеуге пайдалы 6ip нэрсе iniHyi ражап емес. Tepreyuii Сэниянын вз1мен жуздесш керсе кайтер ед1? Тергеуге тшелей катысы ж о к жайларды аныктап,

6ipa3 уакытын сарп ету бул тсргеушшщ бойына сщген касиет деп 6wiefli онын эрштестерь Оны эйгип режис- серге Teneyi сондыктан. Атакты режиссер фильм жасау- Дан бурый онын геройлары мен актерлерш тандау ушш сан алуан адамдармен кездесш, фильмнщ тушршетш жер- лерше шолу жасап, кеп уакытын отюзед! бьпем. Мынау Эбен де б1реуден тергеу протоколына арнап жауап алу- Дан бурын кылмыс жасалган eHipfli кезш, адамдармен сукбаттасып журш алатын кершедь Муны онын «алдын ала барлау» деп атаганы бар езше калжынмен тжскен серштерше. Сондай алдын ала барлауды бул Сэния же- |бнде бастап та койды той. Енд1 онымен бетпе-бет келу кезег1 тур. Осылайша окталып отырган Эбеншн кабинетше Яку­ шин деген азамат Kipfli. Ол ж ер гш к Д газетте басыл- FaH хабар бойынша келшть Эрине, Эбен газетте басыл- FaH хабар аркылы прокуратуранын неш 6Lnrici келел- HiH тусшд1рдь Мынау Renin отырган юсшщ осыган байла- нысты энпм еа тергеушшщ ынта-ыкыласын кушейгп. 2 августа Якушин «Казакстан» журдек поезымен Дулысу станциясынан Москва багытына жолаушылап шыккан. Жолшыбай ол ренд|’ келген бейтаныс жас эйелмен кер- uii OTbipFaH. Эйелд|'н жанында жас баласы болтан. Баланы Игорь деп атаган. Эйел энпменщ б1ршде себеб1н айтып, Якушиннен посылка женелтуд1 сураган. BipaK Якушин эйелдщ тьлепн орындай алмаган. 6йткен1 e3i де жас балалармен келе жаткандыктан посылканы алып журуге киналатынын айткан. Тергеунлшн койган сурагына жауап бере отырып, Якушин купеде тапл да 6ip жас казак кызы жолаушы­ лап бара жатканын айтты. Осы казак кыздын аузынан шыккан 6ip мэл1мет Якушиннщ есжде сакталыпты. Ал­ маты медицина институтынын студент! Оралдагы ата- анасына каникулга кетш бара жатыр екен, 6ipaK кыз- дыц атын сурамапты. Сондай-ак, куэ Игорьдш шешесшщ KiM екенш жэне кай жерден поезга отырганын бшмейдь вйткеш Якушиншн e3i станцияга Keuiirin жетш, поезд козгалайын деп турганда гана MiHin улгерген. Егер Игорьдщ lueuieci Дулысудан мшген болып шык- са ше? Оны калай аныктауга болады? Сэниямен жуздесуден бурын Якушин кеткен сон. Эбен кайтадан ж е р гш к л газеттщ редакциясына асыкты. Ер- Tenri номерге Дулысу каласынан 2 август куш «Казак- стан» журдек поезынын сепзшип вагонына мшген Игорь атты балалы эйелдш калада туратын туыстарынын про- 42

куратурага келш жолыгуы суралган хабар беруге келштк Содан сон ол ж ер пл ж л милиция бел!мше согып, 2 августа Орал каласындагы ата-анасына каникулга кет- кен Алматы медицина институтыныц студенткасын анык- тау ушш оперативт1 кызметкер аттандырды. Милициядан шыкканда Эбен сагатына карап ед1, кешю жетше таяныпты. Ол гастрономныц кайда екешн сурам алды. Эл1 жабыла коймаса керек. Сэнияныц сонда жумыс кггейтшш бшедь Сырттай да болса каре кетуд1 ойлады. Келжпен ж е т м з т салуды усынган милиция кызметкерше ракмет айтып, ж аяу тартты. Юшкене каланыц орталык гастрономы болгандыктан ба, эл1 ашык екен. 1шшде адам да коп. Терт-бес сатушы эйел тынбай кимылдап, азык-тулж босатып жур. Эбен олардын эркайсысына сынай кез салды. Муныц ш ш д е Сэния бар ма екен? Бар болса кайсысы? Сейтш турганда магазиннш ашык турган ituKi eci- г1нен ак сур келшшек ыткып шыга келд1 де, ылдым- жылдым кимылдап, ка газга орап алып шыккан нэрсе- лерiи сатушы эйелдерге улеспре бастады. Орысына орыс- ша, казагына казакш а сейлеп, ораулы заттарды тык- тырып тастады. Сол кезде кезекте турган эйелдер: «Ола- рыцнан 6i3re де берсендерил»,— деп шуласып едк келш­ шек: «Кайсыб1рще жетшзем1з, KyHi бойы табанымыздан TiK турып жумыс штегенде 6ip бурам ш уж ы к буйырмай ма 6i3re?»— деп ж уре жауап бердй YHi ашык. Кимылы сек1лд1 сездер1 де ширак, пысык. Бойшац, ашан тул- гасы тугел кимылдап, шиыршык атады. Iu iK i есжке кайта Kipin бара жатып оцаша турган Эбенге бурыла карады. luiKi eciKTin ар жагындагы белмеден кангыр-кунпр эйелдщ таныс даусы: «Ж аманнан жарты касык арты- лады» демей, алдагы ыдыстарынды саркып алып кой- сандаршы»,— деп ектем шыкты. Bip квшлд1 отырыс бар екен-ay деп ойлады Эбен. Б1рте-б1рте магазин шлндеп ж урт сиредк Iurni бел­ меден кызара берткен уш ж !п т шыгып: «Ракмет, Сэния, сау бол»,— деп ж у р т Kerri. Солардыц артынша мага- зиннщ сырткы eciriH каза к кызы ш тен m in койды. Бул сауда аякталды деген белп едн Осы арада ium i eciKTeH Сэния да шыкты. Халатын тастап, сэндене KHiHin алыпты. Элпдей емес, сургылт ЖУ3' агарып, epHi кызара TycinTi. Сирек касына кара сы зы к тартылып, Ke3iHin айналасына кекилл бояу пайда болыпты. Пэлендей керш кезге урмаганымен, 6ip турл!

суйюмдшк бар азжде. «Боянып, сыланып-сипана бму де улкен внер-ау» деп ойлады Эбен. — Ci3 6ipeyni кутш турсыз ба манадан 6epi?— дед1 Сэния буыншак-туйжшектерж улкен сумкага салып жат- кан бойда Эбенге бурылып. — Ci3Ai кутш турмын,— дед| Эбен. Сэния жщ 'ш ке бояу тартылган касын Kepin узак па­ рады. — М еж кутш турсыз ба? Не айтпак едщ1з? — Уйге кайткалы турсаныз, жолшыбай свйлесейж. Сэния сатушы сержтерже «мынаны кудай маган кай- дан тап кылды?» дегендей айнала 6ip карады да, олар- дан бурын есжке карай журдГ — Ал шаруанызды айтыныз,— дед1 табалдырыктан аттап uibiFa бере. — Сыртыныздан квп eciTin, e3itti3Ai 6ip керейж деп ед|'м. — Неге?— дед|‘ Сэния урке карап. — Мен ез1м адамдарды бьпуге, олармен сырласуга кумар жанмын. Келжш ек жылдам баскан кадамын баяулатып. касын- дагы cepiriH басынан аягына дейж квзбен шолды. Квз жанарында, ж у к а ерждер! мен к1шкене мурнынын. ушында мыскылды кулю квржгендей. — Ci3, немене, мен|‘ айттырайын дегеннен саумысыз?— дед1 кекеспш унмен. — Ж о к, кудай сактасын! М ен ж эйелдерге етш аз- fliriM вз1ме мэл1м. Онын устже семьялы адаммын. — Дегенмен эдилджН суйетж касиетйиз бар екен. Эйел алдында езж KeMciTin свйлеген еркекп 6ipiHLui кв- pyiM,— деп сыкылыктап кулд1 Сэния. Кулжсжде еркек- тщ кытыгына тиетж уыт бар. Сейтш, Эбенге квзж тан­ кере карады. Эбен в з ж ж сырткы сымбатына сын квз1мен карап уйренсе де, мына сыкылыктаган келжшектщ свздер! онын шымбайына батайын дедк — Тэш р ж щ буйырткан пошымы осы болса кайтем1з,— дед1 шындап вкжгендей.— BipaK аз басымыз осыган да ш у ж р ш ш к eTin журш жатырмыз. — Эй, 6ipaK еркектщ сырт керкже алданып опык ж ейтж эйелдер де аз емес,— дед1 Сэния табанда мун- ды унте ауысып.— ЦПркж, еркектщ сырткы керкже жан дуниеа сай болса foA?! Эбен бул с©зге ерекше назар аударып, онын тупм таркж1не ой ж у п р т т , унЫз келе жатыр едй 44

— Иэ, сонымен менен кандай сыр бш пш з келш ед|'?— деп сурады Сэния. — Ой, кеп-кеп нэрсе бмшм келедк — Мэселен, кандай нэрсе? — Мэселен, семьялык жардайыныз калай? Нею ар- мандаушы едМз? Тардырынызра ризасыз ба? Тагысын тагылар. Сэния Эбенге жымия карады. Жымиганы езже жара- сады екен, ен1‘жылып сала бердь — Ci3, немене, мен жвншде поэма жазайын деп пе едМз? Элде кино ту ар е аз бе?— дед1 элпдеп сы кы л ы к- TaFaH кулкю н кайталап.— BipaK сырт пошымыныз акын- га немесе режиссерге уксамайды. Дефицит заттар сак- тайтын койманыц менгеруцпсже квб1рек уксайды. — Ci3 бар мэселеш адамнын сы рткы nimiHiHe карап шешес1з бе? — Мына сурарыныз...— дед! Сэния табанда eni куа- рып — М е н т ен осал жер1мд1 тапкан сеюлдюз. — Ренж1тсем, рафу етшЫ М ен а зд щ кемшмппн1зд1 рана 1здеген жокпын. Ж аксы касиеттер1н1зд1 де бьпсем деп ед1м. Сэния саратына карады. — MeHiH 6ip тырыз шаруам бар едь BipaK азд щ 3HriMeHi3 де кызык кержедь MeHi кайдан i3fleyfli 6iae- ci3. Баска кундер! уакытыныз болса жолырарсыз,— деп кеше айырылырында асыгыс коштасып кегп. ЦАРБАЛАС САПАРЛАР BipaK баска кундер1 TepreymiHiH Сэниямен epKiH энпме- лесуже, сейтш режиссер Эйзенштейн болып KepiHyiHe муршасы келмедк Т ырыз окиралар 6ipiH-6ipi кимелеп KeTTi. Ертенже калалык прокуратурадагы уакытша жумыс ка- бинетже сокса, муны кутш 6ip кемп1р отыр. — HropiM e не болды, HropiMe?! — деп enipereH куш тура умтылды Эбенге. Ол абыржып калды. — Сабыр eTin, мына ж ерге отырынызшы! Н е болды ci3re?— деп бэйек болды. — Ж о к, ж ок, Игорьге не болды, соны айтынызшы! — KeMnip отыррызран жерден кайта-кайта атып тура бередк Эбен жардайды eHfli тусждь — Игорьге ештене болран ж ок. Ci3 саспаныз. Ап- тыкпай, жайлап энпмелесейжшк Игорь де аман, онын 45

uieujeci де аман. Bi3re сол 2 август куш осы каладан «Казакстан» поезына мшген жолаушылар жайлы толы- гырак мэл!мет керек едь — Игорьдш аты жазылран газегп керкпмен урешм ушты FOft. — Ypefliim ушпай-ак койсын.. Шынын айтсак, Игорь мен мамасынын 6i3 Ka3ip кайда екенш де бшмеймЕз. Соны б1лу ушш хабарландыру 6epin едш. Жалгыз Игорь емес, сол кунп поезга мшген езге жолаушыларды да i3flecTipin жатырмыз. Зан кызметшщ ез ерекшел1п бар. Айталык, тергеу- ш шщ алдында кейде адам ей жакындарына да айтпай- тын сырын актарып салады деп ойлады Эбен мына кем- nipfliH энпмесш тындай бастап. Ол онык GLniriHe бай- ланысты. Bip есептен тергеуинш дэр1герге уксатуга болар. Дэр1герден адам ез дертш жасырмайды. Сондыктан дэ- pirep мен тергеушшщ енбепнде уксастык бар. Сэл кат- кылдау да салкындау болып кершед1 тергеуцл алдьш- дагы адамга эуелпде. Ж ауап беруге келген адам кейде сайкымазак мшез керсетш, не болса соны к е к т п кетед!, e3iHiH Tepic кылыктарына да шындап екше коймайды. Tepreyuii б1рде каткыл да ресми сез колдануга мэжбур болса, б1рде энпмеге калжыц мен кулю араластырып, жылы кабак танытуга тырысады. бйткеш ол адамнын жанына ун ш п отыр Fofi. Иэ, бул мамандык кез келген адамнын колыхан келе берер ме екен? Бул мамандыктын коятын шарттары мен талаптары бар. Энпме уакытынды тугелдей соган ба- гыштауда немесе куэлар мен кылмыскерлердщ тшнен ка ж е гп мэл|‘мегп жулып аларлык пысыктыкта да емес. Кисынды ойлап, кызгылыкты жорамал тузе бьлу де — нагыз тергеуил болу ушш ж е тк ш к а з. Ен бастысы неде Тергеушшщ зерттеу объекта — адам. Ендеше сол адамнын жан сырын аша бмуге куштарлык кажет. Эбен- niii ез жумысын жек керетш тергеуш1лерд1 де кергеш бар, ейткеш олар мамандыгын жан-тэшмен суймейдь Он- дайларга ез мамандыгын сезс1з ауыстыру кажет. Иэ, тергеунлге адамды зерттеп бшуден жалыгуга эсте болмайды. ©йткеш эр адам — ез алдына белек 6ip элем. М ше, мынау Екатерина Ермолаевна Смольникова да тергеунлге ез элемш ашып отыр. Жалгыз кызы Мария мен алты жасар немереа Игорь жайлы, мумюн, будан бурын ешюмге буйтш актарыла сыр шертпеген шыгар: — Осы кызымнын e3i кеп каарет uieKTipfli. Ерте кай- 46

тыс болтан ер1мнен калган жалгызым Fofi ол. 3flTeyip, соныц кабагын Kip шалмасын, катарынан кейш калмасын деп, мен не кермед1м. Кунд1з табелыш, кешке уй таза- лаушы болып 1стед1м. Бар тапканымды сонын аузына тостым, ycTiHe киг1зд!м. М аш ам енерл1, кылыкты, KepiKTi болып ecin келе жатты. Tiny, Tiny, кез-тмден аман болсын дед1м. BipaK жалгызымнын еш нэрседен 6eTin какпадым. Сабакты да жаман окыран ж ок. MeKTenTeri эн-би ушрмесжен де шыкпайтын болды. Эн салып, би билеп ж урш , сонау облыс орталырына дейш енер керсетш кайтатын. Мектеп 6iTipreH сон, артистш окура TyceMin деп 6ip жылы Алма- тыга, екшнл жылы Москвара KeTTi. Онысына да жол каржы тауып берд1м. BipaK ешкайсысында да турактап оки алмады. Неге екенш магам жендеп айтпады да. B y rin ri жастар ата-анага сыр актара ма?! Сейтш жургенде Машамнын артынан есек еретш бол­ ды. Сонынан калмай журген талай ж ! г г т e3iM де кер- fliM. ©3iHiH де KepKi кез кызыктыратын. BipaK ондай керкщ курысын, егер керкщ е акылын сай келмесе. Кундердщ кунжде М аш ам шарап iiuin келуд! шы- гарды. Мандыртып жумыс та штемедь Б1рде TeMip жолда- Fbi клубка кызметке туррандай болып едь Одан да шырып KeTin, кайтадан артист боламын деп Москвага Kerri. Сонын бэрж ж азабын мен керд1м foA. Онын жолына карап отыра берд1м. Сол кеп азабым уш ж кудайымнын 6ip жарылкамасы бар ма! Bip ж еш тузу адамнын М ашара тап бола кет- neHi. Сал жасы улкен демесем, акыл-парасаты да, адам- repiuLniri де, кызмел де жетш жатыр. CoFaH косылып, М аш ам маран Игорьдей немере суй- ri3in, акырында ез бакытын тапты ма, акыл токтатты ма деп ке нш м 6ip жайланрандай едь Семьясымен Москва тубждег1Электросталь каласында турады. Офицер Kyfteyi уш айга шетелге командиров- KaFa KeTinTi. Соны пайдаланып, Машанын 63i жазда немеремд1 алып, маран конакка келген. Онысына, эрине, мен 6aflFyc куанып жатырмын. BipaK. немеремд1 cyfiin, енД' жаным жай тауып жургенде, Машам тары да енер бастасын. Кей кундер! уйде конбауга шыкты. EcKi 6ip танысын тауып алыпты деп есек айтады журт. Сонымен T in ji сонау облыс орталыгы мен республика астанасына дешн сайран салып барды деседк.. Осы арада Эбеннж eciHe, Жуматаевтын аэропорттагы кездесу жайлы жазраны оралды. Сондагы ресторанда 47

Сэтенмен 6ipre отырган осы Мария Смольникова болып журмесж. Прокуратурадан Эбен кемшрге ере шыгып, онын ушнен барып, к.ызы Мария мен немереЫ Игорьдж биыл жазда тускен фотосуретж сурап алды. Сол белмен кешеп куэ Якушинд1 1здеп шыкты. Оны кызмет орнынан тауып алып, фотосурегп керсетш ед|', Якушин посылканын HeciH б1рден таныды. «Дэл сол рен- Ai ж ас эйелдщ езь Мынау Игорь деген баласы»,— деп шап ете калды. Эбен коп кШрместен милиция бел1мшесше оралып, Кайбадамга телефон сокты да, Естаеванын халж сурады. Еш болмаса онымен аз гана тмдесер ме едк Естае- вага койылатын сурактар кебейш Kerri. Мына Мария Смольникованы тани ма? Оны бурын керд1 ме екен? К,айбадамдагылар Естаеванын бел 6epi караганын, аздап тж ге де келгенж хабарлады. BipaK дэршерлер одан жауап алуды эл1 де б1рнеше кун кЩрте туруды айтыпты. Енд| Эбен Мария Смольникованы кергенше асыкты. Bipan OFan кур кол баруга болмайды. Эл1 де болса оны бултартпайтын дэлелдер жинай тускен жен. Ондай дэлелдж кекеа — медицина институтындагы студент кыз- дын хабары болар. Осылайша толганып отырганда, Эбенж'н кабинетше астанага кеткен оперативп кызметкер Kipin келдь K,a3ip FaHa поездан TycinTi. — Келущмен, кэне, не б т р д ж ? — дед1 Эбен сэлемдесш жатый тагатсыздана. — Кал ай десем болады,— деп муд1рд1 лейтенант.— Мен in аныктаганым мынау болды: мединститутта жалпы Орал облысынан жетi казак кызы окиды екен. Сонын 6ipi уилнил курстары Дуанралиева Эсима деген кыз жазгы практикадан кейж 2 августа уйже кайтыпты. — Ол кыз кайда екен?— дед1 тергеуип эдеттеп шы- дамдылыгынан тыс. — Будан 6ipHeuie кун бурын езге студенттермен 6ipre тын еж рж д еп eriHAi жинауга кемекке KeTinTi. Варган жер1 — Целиноград облысы, «Карашалгын» совхозы. — Сол ма 6api? Сол рана. Ж эне кажет бола ма деп мына суретж ала келд|'м. — Э, мунын он болтан екен, Ж1г т м , — дед1 тергеуил ке ц ш аздап жай тапкандан.— Осы cypeTTi мынау адрес бойынша Якушин деген азаматка KepceTin келе койсан жаксы болар едь Мен облыска телефон сорып, Цели- 48

ноградка, одан сон Москвара ж уру жагын акылдасумм керек. Эбен Целиноградка жолра шыккалы турганда, лей­ тенант кайта оралды. Якушин суреттеп' ка за к кызын б1рден таныпты. Tepreyiui Целиноградка жетШмен автобуспен «К,ара- ша.мгын» совхозына тартты. OHTyCTiK-батыска карай зым ы раган автобуста айна- ласына кез алмай карап отыр. Улкен трассанын боны е р с т -ка р с ы л ы зуылдаган асты к тиеген машиналар. Бу- лынрыр ауа райына, cipnipen жауып турган жакбырра карамастан 6ipiH-6ipi куалай зымырайды. Ke6iHiH ушеу- ден-тертеуден т 1ркемел1 кораптары бар. Улкен жолдан эрепректеп eric алкабында да топ- тобымен карауыткан техника: комбайндар, жаткалар, тракторлар. Епнжайдагы мынадай дуб1рд1 керш турып, «адам- дар тек i3ruiiK ic ушш FaHa жаратылган екен-ау!» дел ой туймеске амал ж ок. Осынау иплжт1 керш турранда элемде кылмыс бар дел ойлаудын e3i артык секции. Эбенд1 карама-кайшы сез1мдер билеп кетп. Б1рде мына- лардын арасынан кызды !здеп, кылмыс жайлы сез коз- гаудын. Tepreyiui болып танысудын ез! огаш, жарасым- сыз кылык сиякты 'кершдь Б1рде осындай жасампаздык куйш шерткен, енбек жырын жырлаушы корамда кыл­ мыс атаулыны туп-тамырымен шауып тастаура шакырран жшер лайда болгандай. Осы сонры ce3iM билегенде ол Эсима Дуанралиеваны кергенше асырып, жан-жарына батылырак кез салды. Оны астык KenTipriiu кондыррынын жанынан тапты. Карылез кара кыз колындагы курекп езге 6ipeyre кима- гандай Эбеннщ сонынан ыкылассыз ердь Онын icTeri ен басты да uieiuyiui куэ екенш бьпе турса да, тергеуил мына жасампаз дуб1рдщ ыррарынан ыкты ма, уакытын кеп алмаура тырысты. Кыз М ария Смольникованык су- peTin Kepin: «Бул Галина Дубинина рой, мынау Игорь деген баласы»,— дедк Иэ, ол вагондарыларра езш Одес- сада туратын Галина Дубинина дел таныстырран. Эси- манын Орал каласына тусетшш бшген сон, оран ез eri- niuiiH айткан. Онын ертеден таныс Галия деген кур- бысы бупн де алыстары малды ауданда турады екел. Ол жерде кайб1р жем:'с жетерлж дейсщ. CoFan 6ip жемш посылкасын дайындапты да e3i салуга... Посылканын neci иненщ кезшен етш, iuii-бауырына eiiin кететш, еш- KiMfli жатыркамайтын суйк1мд1 эйел екен. Эйелдщ киыла 49