การคาดการณ์เชิงยุุทธศาสตร์

การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ 36 เงือ่ นไขและบริบทสังคม วัฒนธรรมและการเมือง กระบวนการคาดการณ์ไม่ได้เกิดขึ้นลอย ๆ แต่อยู่ท่ามกลางบริบทเชิงสังคม วัฒนธรรมและการเมือง ขององค์กรหรือพื้นท่ีที่จะคาดการณ์ ในบางกรณี เงื่อนไขทางสังคมวัฒนธรรมและสถาบันอาจช่วยให้ กระบวนการคาดการณ์เปน็ ไปไดอ้ ยา่ งราบรื่น แตใ่ นบางกรณีอาจเกดิ ผลกระทบในทางตรงกนั ข้ามและ กลายเป็นอุปสรรคส�ำคญั ของการคาดการณ์กเ็ ป็นได้ ตัวอยา่ งของกรณีหลงั คือ เม่ือผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี มมี มุ มองทเี่ หน็ วา่ สงิ่ ทมี่ อี ยใู่ นปจั จบุ นั ดที สี่ ดุ อยแู่ ลว้ หรืออาจไดป้ ระโยชนส์ ว่ นตวั จากสภาพปจั จบุ นั และ ไมอ่ ยากใหเ้ กดิ การเปลี่ยนแปลงใด ๆ จึงอาจมองวา่ การคาดการณจ์ ะน�ำไปสกู่ ารเปลี่ยนแปลงทข่ี ดั กบั มมุ มองของตนเองและคนในสงั คมนั้น เป็นต้น นอกจากนี้้� ทุุนทางสัังคมและวััฒนธรรมในแต่่ละองค์์กรและพื้�้นที่่�ก็็มีีผลต่่อกระบวนการคาด การณ์์ นับั ตั้้ง� แต่ร่ ูปู แบบและระดับั ความร่ว่ มมืือหรืือความขัดั แย้ง้ ระหว่า่ งคณะทำำ�งานกับั ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ น เสีีย ระหว่า่ งหน่ว่ ยงานภายในองค์ก์ รกันั เองและกับั ภายนอกองค์ก์ ร ระหว่า่ งภาครัฐั ภาคเอกชนและภาค ประชาสังั คม รวมไปถึึงความเข้า้ ใจของแต่ล่ ะฝ่า่ ยเกี่ย่� วกับั การเปลี่ย่� นแปลงที่เ�่ กิดิ ขึ้น� และอาจมีีผลต่อ่ ภาพ อนาคตของทุกุ คน ในบางองค์ก์ รหรืือบางพื้น้� ที่�่ ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียในแต่ล่ ะภาคส่่วนอาจมีีความร่ว่ มมืือ กัันอยู่�แล้้ว การดำำ�เนิินกระบวนการคาดการณ์์จึึงสามารถใช้้ประโยชน์์จากเครืือข่่ายและทุุนทางสัังคม นั้้�นได้้ แต่่ในขณะเดีียวกันั ถ้า้ ความสัมั พันั ธ์์ระหว่า่ งผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียเป็็นแบบสบาย ๆ จนเกินิ ไป อาจ ทำำ�ให้้แต่่ละคนไม่่รู้�สึกว่า่ ต้อ้ งมีีการเปลี่่�ยนแปลงใด ๆ และไม่่ให้ค้ วามสำ�ำ คััญเท่่าที่ค่� วรกัับการคาดการณ์์ ซึ่�ง่ มีีพื้น้� ฐานความคิิดอยู่่�ที่�การเปลี่ย่� นแปลง ในทางกลัับกััน ในกรณีีที่่�ในองค์์กรหรืือพื้้�นที่่�ที่่�มีีทุุนทางสัังคมอาจมีีอยู่่�น้้อย และอาจมีีการ แข่่งขัันหรืือความขััดแย้้งระหว่่างผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียอยู่�มาก วััตถุุประสงค์์และขอบเขตของการคาด การณ์์อาจต้้องเพิ่่�มประเด็็นด้้านการสร้้างเครืือข่่ายและทุุนทางสัังคมเพื่่�อการคาดการณ์์ไปพร้้อมกััน กระบวนการคาดการณ์์ภายใต้้สถานการณ์์ดัังกล่่าวควรมุ่่�งไปที่�่ภาพอนาคตระยะยาวที่่�ก้้าวพ้้นความขััด แย้ง้ ที่ม่� ีีอยู่�ในปััจจุบุ ััน นอกจากนี้้� หนึ่ง�่ ในปัจั จัยั สำำ�คัญั ที่จ�่ ะนำ�ำ ไปสู่่�ความสำ�ำ เร็จ็ ของการคาดการณ์ค์ ืือการสนับั สนุนุ ของ ผู้้�นำำ�องค์ก์ รและผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียสำ�ำ คัญั ตลอดการทำำ�งาน ไม่เ่ พีียงเฉพาะการให้ก้ ารสนับั สนุนุ โดยวาจา การเข้า้ ร่ว่ มกระบวนการ และการพูดู ถึึงโครงการดังั กล่า่ วในโอกาสต่า่ ง ๆ เพื่่อ� ให้ผู้้�อื่น� ได้ร้ ับั รู้้�ถึึงโครงการ คาดการณ์์ แต่ร่ วมไปถึึงการจัดั สรรทรัพั ยากรให้ก้ ับั งานคาดการณ์์ และการให้อ้ ำำ�นาจเชิงิ สถาบันั กับั คณะ ทำำ�งาน เป็น็ ต้้น ในขั้้�นตอนการกำ�ำ หนดขอบเขตของการคาดการณ์์ คณะทำำ�งานควรทำำ�ความเข้้าใจเกี่่�ยวกัับ ปัจั จััยด้า้ นสถาบััน ทุุนทางสัังคมและวัฒั นธรรมขององค์์กรหรืือพื้�้นที่่�ศึึกษา เพื่่อ� ให้้ทราบถึึงโอกาสและ อุุปสรรคที่�่อาจเกิิดขึ้�นในกระบวนการคาดการณ์์ แล้้วจึึงออกแบบขอบเขตและกระบวนการที่�่เหมาะ สมกัับเงื่�อนไขดัังกล่่าว ด้้วยเหตุุนี้้� ความสามารถในเชิิงองค์์กรและสถาบัันจึึงมีีความสำ�ำ คััญอย่่างยิ่�งใน

37 การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ กระบวนการคาดการณ์์ ทั้้ง� สถาบันั ที่เ่� ป็น็ ทางการ เช่น่ ระเบีียบและกฎหมาย และสถาบันั ที่ไ�่ ม่เ่ ป็น็ ทางการ เช่่น ธรรมเนีียมปฏิบิ ััติิ ปััจจััยในด้้านสถาบันั ทุุนทางสังั คมและวััฒนธรรมองค์์กรถืือเป็น็ ทรัพั ยากรพื้น�้ ฐานที่เ่� ป็็นได้้ทั้้ง� โอกาสและอุปุ สรรคของการคาดการณ์์ และการนำ�ำ ผลลัพั ธ์์จากการคาดการณ์์ไปดำ�ำ เนินิ การต่อ่ เนื้้�อหาข้้างต้้นอธิิบายองค์์ประกอบที่�่เป็็นเงื่�อนไขพื้้�นฐานของขอบเขตการคาดการณ์์ เนื้้�อหา ส่่วนต่่อจากนี้้�จะอธิิบายองค์์ประกอบที่�่คณะทำ�ำ งานและเจ้้าของโครงการสามารถเลืือกที่�่จะปรัับเปลี่�่ยน ได้้ตามความเหมาะสม หััวข้้อและประเด็น็ การคาดการณ์์ ขอบเขตของหััวข้้อและประเด็็นสำ�ำ หรัับการคาดการณ์์ไม่่ควรแคบหรืือกว้้างเกิินไป หากขอบเขตหััวข้้อ แคบเกิินไป ก็็อาจทำำ�ให้้ผลลััพธ์์ที่่�ได้้ไม่่ครอบคลุุมประเด็็นเกี่่�ยวเนื่่�องที่่�อาจมีีนััยเชิิงยุุทธศาสตร์์สำ�ำ หรัับ องค์ก์ ร แต่ห่ ากหัวั ข้อ้ กว้า้ งเกินิ ไป ก็จ็ ะทำำ�ให้ผ้ ลลัพั ธ์ท์ ี่ไ่� ด้ไ้ ม่ค่ มชัดั พอที่จ่� ะพัฒั นาต่อ่ เป็น็ แผนยุทุ ธศาสตร์์ และแผนปฏิบิ ัตั ิกิ ารต่อ่ ไปได้้ การกำำ�หนดขอบเขตของการคาดการณ์จ์ ะเป็น็ กรอบในการกำำ�หนดว่า่ ปัจั จัยั ใดเป็น็ ปััจจัยั ภายใน (endogenous) หรืือปัจั จัยั ภายนอก (exogenous) ที่ท�่ ำ�ำ ให้เ้ กิิดการเปลี่่ย� นแปลง โดยเฉพาะในการวิิเคราะห์์ปััจจััยขัับเคลื่่�อนตามกรอบ STEEPV ได้้แก่่ ปััจจััยด้้านสัังคม (society) เทคโนโลยีี (technology) เศรษฐกิจิ (economy) สิ่�งแวดล้้อม (environment) การเมืือง (politics) และค่า่ นิิยม (value) ในกระบวนการกำำ�หนดขอบเขตเนื้อ�้ หา คณะทำ�ำ งานอาจวิเิ คราะห์ม์ าเบื้อ้� งต้น้ ก่อ่ น โดยประเมินิ จากหัวั ข้อ้ หรืือประเด็น็ เชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ท์ ี่ม�่ ีีอยู่�ในปัจั จุบุ ันั ว่า่ ยังั เหมาะสมหรืือไม่แ่ ละอย่า่ งไร แล้ว้ จึึงกำ�ำ หนด หัวั ข้อ้ ที่ค่� วรคาดการณ์ต์ ่อ่ หรืืออาจใช้ว้ ิเิ คราะห์จ์ ุดุ แข็ง็ จุดุ อ่อ่ น โอกาสและภัยั คุกุ คาม หรืือการวิเิ คราะห์์ สวอต (SWOT) เพื่่อ� หาหัวั ข้อ้ และประเด็น็ ที่ส�่ ำำ�คัญั สำำ�หรับั การคาดการณ์์ โดยคำำ�นึึงถึึงแนวโน้ม้ และการ เปลี่่�ยนแปลงด้้านต่่าง ๆ ที่่�เกิิดขึ้น� ในบริิบทภายนอกองค์์กร เนื่่�องจากการเลืือกขอบเขตด้้านเนื้้�อหามีี ความสำ�ำ คัญั อย่า่ งยิ่ง� ต่อ่ ผลลัพั ธ์ข์ องการคาดการณ์์ กระบวนการนี้้จ� ึึงจำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งมีีการมีีส่ว่ นร่ว่ มและการ ร่ว่ มหารืือกับั ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียและผู้้�มีีอำ�ำ นาจตัดั สินิ ใจในองค์ก์ ร เพื่่อ� ร่ว่ มหาและตัดั สินิ ใจเลืือกขอบเขต ของเนื้�อ้ หาที่่เ� หมาะสม กรอบเวลาของการคาดการณ์์ ระยะเวลาที่�่กำำ�หนดไว้้เป็็นกรอบสำำ�หรัับการคาดการณ์์จะยาวหรืือสั้ �นก็็ขึ้ �นอยู่่�กัับวััตถุุประสงค์์ของการ คาดการณ์์ ตามหลักั การพื้น้� ฐาน การคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์เ์ ป็น็ แนวทางที่ช่� ่่วยขยายกรอบเวลาของ การวิเิ คราะห์์และวางแผนออกไปในระยะที่�ย่ าวกว่่าการวิิเคราะห์์และวางแผนตามแนวโน้้มที่่�เป็น็ อยู่�ใน ปัจั จุบุ ันั โดยมุ่�งเน้น้ ไปที่เ่� หตุกุ ารณ์์ สัญั ญาณอ่อ่ น รวมถึึงแนวโน้ม้ และแนวโน้ม้ ตรงข้า้ ม (countertrend)

การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ 38 ท่ีอาจดูเหมือนยังไม่มีนัยส�ำคัญในระยะส้ั น แต่ในระยะยาวจะมีผลลัพธ์หรือผลกระทบท่ีมีความส�ำคัญ มากต่อองค์กรหรือพื้นที่เป้าหมายในการวางแผน การคาดการณ์ภาพระยะยาวจะช่วยในการเตรียม พรอ้ มรบั มอื กบั การเปลี่ยนแปลงส�ำคญั ในระยะกลางและระยะยาว ซงึ่ ตอ้ งเรมิ่ เตรียมตวั ตงั้ แตใ่ นปจั จบุ นั เพราะหากปล่่อยไปโดยที่�่ไม่่เตรีียมพร้้อมรัับมืือไว้้ก่่อน เมื่�อเหตุุการณ์์หรืือแนวโน้้มดัังกล่่าวเกิิดขึ้�นจริิง แล้้ว จะช้า้ เกิินกว่่าที่จ�่ ะปรับั ตัวั ได้้ทัันท่ว่ งทีี ยกตัวั อย่า่ งเช่น่ หากผลการคาดการณ์เ์ กี่ย�่ วกับั การทำำ�งานในอนาคตแสดงให้เ้ ห็น็ ว่า่ การพัฒั นา เทคโนโลยีีอััตโนมััติิและปััญญาประดิิษฐ์์จะทำำ�ให้้คนในองค์์กรหรืือคนในประเทศไทยต้้องมีีความรู้�และ ทักั ษะใหม่่ที่่�ไม่เ่ หมืือนกับั ปัจั จุบุ ันั นโยบายและการวางแผนจำำ�เป็็นต้้องมุ่�งปรัับเปลี่ย�่ นและพััฒนาระบบ การศึึกษาและเรีียนรู้้�ที่เ�่ ตรีียมพร้อ้ มรับั มืือกับั การเปลี่ย�่ นแปลงนั้้น� ไว้ต้ั้ง� แต่ใ่ นระยะสั้น� เนื่่อ� งจากการปรับั เปลี่่�ยนฐานความรู้�และทัักษะไม่่สามารถดำ�ำ เนิินการได้้ทัันทีี และต้้องใช้้เวลานานจนกว่่าผู้้�คนจะพััฒนา ทักั ษะใหม่ไ่ ด้้ อีีกตััวอย่่างหนึ่่�งในลัักษณะเดีียวกัันคืือ หากการคาดการณ์์เกี่�่ยวกัับอนาคตเมืืองได้้ผลลััพธ์์ ว่่า ความเป็็นอยู่�ของผู้้�คนในเมืืองในระยะกลางและระยะยาวจะได้้รัับผลกระทบครั้้�งใหญ่่จากการ เปลี่�่ยนแปลงของสภาพภููมิิอากาศโลก อาทิิ อุุทกภััยและภััยแล้้งที่�่เกิิดขึ้�นบ่่อยครั้้�งและรุุนแรงมากขึ้�น นโยบายและมาตรการที่่�เตรีียมพร้อ้ มรับั มืือก็็ต้อ้ งเริ่ม� ตั้ง� แต่่ปัจั จุุบันั เพราะโครงสร้้างพื้น้� ฐานและระบบ ต่่าง ๆ ของเมืืองต้้องใช้้เวลานานในการปรับั เปลี่่ย� นและพััฒนา คำ�ำ ถามหนึ่�่งที่ม�่ ัักเกิิดขึ้�นในการกำำ�หนดกรอบเวลาของการคาดการณ์ค์ ืือ ทำ�ำ ไมถึึงต้้องเป็็น 20 ปีี ทำำ�ไมไม่่เป็็น 10 ปีี 15 ปีี หรืือสั้น� กว่า่ นั้้�น คำ�ำ ตอบอย่่างง่่ายคืือ กรอบเวลาจะเป็น็ เท่่าใดก็ไ็ ด้้ ตราบใด ที่�่ระยะเวลายาวมากพอที่�่ไม่่สามารถพยากรณ์์ได้้ด้้วยความมั่น� ใจ หรืือระยะเวลายาวมากพอที่่�จะทำำ�ให้้ การพยากรณ์์ด้้วยการต่่อแนวโน้ม้ ในปัจั จุบุ ัันออกไปไม่่สามารถยืืนยันั อย่า่ งมั่�นใจได้ว้ ่า่ เหตุกุ ารณ์น์ ั้้น� จะ เกิดิ ขึ้�นจริงิ กรอบเวลาของการคาดการณ์์จึึงขึ้น� อยู่่�กับั หััวข้อ้ และประเด็็นหลักั ในแต่่ละโครงการ ตัวั อย่า่ งของกรอบเวลาในการคาดการณ์ร์ ะดับั ประเทศและระดับั ภูมู ิภิ าคโดยมากอยู่�ในกรอบ เวลา 10-20 ปีี แต่ใ่ นบางกรณีีอาจกำ�ำ หนดระยะเวลายาวกว่า่ นั้้น� เช่น่ โครงการคาดการณ์เ์ ทคโนโลยีีครั้้ง� ที่่� 10 ของรัฐั บาลญี่ป�่ ุ่่�น (10th Technology Foresight Survey) ซึ่ง�่ ดำ�ำ เนินิ การในช่ว่ ง พ.ศ. 2557-58 ได้ก้ ำ�ำ หนดกรอบเวลาการคาดการณ์ไ์ ว้ท้ ี่่� 30 ปี6ี ในขณะที่โ�่ ครงการคาดการณ์เ์ ทคโนโลยีีหลักั ของรัฐั บาล ฝรั่่�งเศส (Key Technologies for France 2010) ซึ่�่งดำำ�เนินิ การใน พ.ศ. 2547-48 กำำ�หนดกรอบเวลา ของการคาดการณ์์ไว้้ที่�่ 5 ปีี7 ส่ว่ นโครงการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ที่�ด่ ำำ�เนินิ การในประเทศไทยที่�่ผ่่าน มาโดยมากมีีกรอบเวลาอยู่่�ที่� 20 ปีี8 โดยสรุปุ กรอบเวลาในการคาดการณ์จ์ ึึงขึ้น� อยู่่�กับั ขอบเขตและวัตั ถุปุ ระสงค์ข์ องโครงการคาด การณ์์ แม้ว้ ่า่ กรอบเวลาในการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์อ์ าจมุ่่�งไปที่ว�่ ิสิ ัยั ทัศั น์ท์ ี่ก่� ว้า้ งไกลในระยะยาว แต่่ ผลลัพั ธ์ท์ ้า้ ยสุดุ ย่อ่ มต้อ้ งมีีข้อ้ เสนอที่เ่� ป็น็ นโยบายหรืือมาตรการที่เ�่ ฉพาะเจาะจงและมุ่�งเน้น้ การดำำ�เนินิ การ

39 การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ ในระยะสั้�น โครงการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์จึึงเป็็นการวิิเคราะห์์และสร้้างภาพอนาคตทางเลืือกใน ระยะยาว เพื่่�อกำำ�หนดสิ่ง� ที่่�ควรดำ�ำ เนิินการในระยะสั้น� เพื่่�อให้้สามารถบรรลุภุ าพอนาคตที่พ�่ ึึงประสงค์์ใน ระยะยาวได้้ วิธิ ีีการคาดการณ์์ ตามที่ไ่� ด้เ้ กริ่น� ไว้ก้ ่อ่ นหน้า้ นี้้� วิธิ ีีการคาดการณ์อ์ นาคตมีีอยู่�หลากหลาย การเลืือกวิธิ ีีการจึึงขึ้น� อยู่่�กับั ความ เหมาะสมตามวัตั ถุปุ ระสงค์แ์ ละเงื่อ� นไขของโครงการ ในโครงการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ คณะทำ�ำ งาน มักั ผสมผสานวิิธีีการคาดการณ์์หลายรูปู แบบเข้้าด้้วยกััน เพื่่�อตอบโจทย์์การคาดการณ์แ์ ละให้เ้ หมาะสม กัับเงื่�อนไขและข้้อจำำ�กัดั ต่า่ ง ๆ ที่่�มีีอยู่� ทั้้ง� เวลา งบประมาณ รวมถึึงความพร้้อมและประสบการณ์ข์ อง คณะทำ�ำ งานในการคาดการณ์์เชิิงยุทุ ธศาสตร์์ เนื่่อ� งจากการคาดการณ์ย์ ุทุ ธศาสตร์ไ์ ม่ไ่ ด้มุ้่�งเพีียงเพื่่อ� วิเิ คราะห์แ์ ละพยากรณ์อ์ นาคตทางเลืือก สำ�ำ หรับั การวางแผนยุทุ ธศาสตร์์ แต่ม่ ีีวัตั ถุปุ ระสงค์ท์ ี่ค่� รอบคลุมุ ไปถึึงการปรับั เปลี่ย่� นทัศั นคติแิ ละความเชื่อ� ของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียและผู้้�นำำ�องค์ก์ ร การสร้า้ งความเป็น็ เจ้า้ ของและพันั ธมิติ รในการขับั เคลื่่อ� นเพื่่อ� ให้้ เกิิดการเปลี่�ย่ นแปลง รวมไปถึึงการนำ�ำ แผนยุุทธศาสตร์ไ์ ปปฏิิบัตั ิิต่่อจนบรรลุผุ ลสำ�ำ เร็จ็ ด้้วยเหตุุดังั กล่่าว วิิธีีการที่�่ควรพิิจารณาในโครงการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์จึึงไม่่จำ�ำ กััดอยู่�เพีียงเฉพาะวิิธีีการพยากรณ์์ อนาคต เช่่น การสำ�ำ รวจเดลฟาย การสร้้างฉากทััศน์์ แต่่ควรพิิจารณาวิธิ ีีการด้้านอื่่น� ๆ เช่่น การสร้้าง การมีีส่่วนร่่วม การเผยแพร่่ผลลัพั ธ์์ เป็็นต้น้ แต่ล่ ะขั้น� ตอนของกระบวนการคาดการณ์ม์ ีีวิธิ ีีการที่ส�่ ามารถเลืือกได้อ้ ยู่�หลากหลาย นับั ตั้้ง� แต่่ วิิธีีการในการกวาดสััญญาณและวิิเคราะห์์การเปลี่�่ยนแปลงจากอดีีตถึึงปััจจุุบััน ไปจนถึึงการพยากรณ์์ ภาพอนาคต ทั้้�งภาพอนาคตฐานตามแนวโน้้มปััจจุุบััน และภาพอนาคตทางเลืือกแบบฉากทััศน์์ ทั้้�งที่�่ เกิดิ จากความไม่ต่ ่่อเนื่่อ� งที่ค่� าดหมายได้้ (anticipated discontinuities) และเหตุไุ ม่ค่ าดฝัันในรููปแบบ ต่่าง ๆ การวิิเคราะห์์สััญญาณอ่่อนอาจเป็น็ อีีกวิิธีีการหนึ่�่งที่�ส่ ามารถดำำ�เนิินการได้้ในขั้้�นตอนนี้้� นอกจากนี้้� วิิธีีการที่่�ใช้้ในกระบวนการคาดการณ์์ไม่่ได้้จำำ�กััดเพีียงวิิธีีการเชิิงปฏิิฐาน (posit- tive) ที่่�วิิเคราะห์์และพยากรณ์์ภาพอนาคตที่่�มีีโอกาสเกิิดขึ้�นและเชื่�อว่่าเกิิดขึ้�นได้้ แต่่รวมไปถึึงวิิธีีการ เชิงิ บรรทััดฐานหรืือปทัสั ถาน (normative) ที่ม�ุ่่�งค้น้ หา ต่่อรองและเลืือกภาพที่�พ่ ึึงประสงค์์ การคาด การณ์์เชิิงปทััสถานจำ�ำ เป็็นต้้องมีีกระบวนการมีีส่่วนร่่วมของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียและผู้้�มีีอำ�ำ นาจตััดสิินใจ โดยใช้ว้ ิธิ ีีการประชุุมหารืือในรููปแบบต่่าง ๆ ทั้้�งการประชุุมกลุ่�มย่่อยเฉพาะเรื่�อง (focus group) การ ระดมสมอง การประชุมุ เชิิงปฏิิบัตั ิิการเพื่่�อสร้า้ งฉากทััศน์แ์ ละวิสิ ััยทััศน์์ เป็็นต้้น เมื่�อได้้ภาพอนาคตที่�่พึึงประสงค์์แล้้ว ขั้�นตอนต่่อไปจึึงเป็็นการสร้้างทางเลืือกเชิิงยุุทธศาสตร์์ เพื่่อ� ให้บ้ รรลุวุ ิสิ ัยั ทัศั น์แ์ ละหลีีกเลี่ย�่ งภาพอนาคตที่ไ�่ ม่พ่ ึึงประสงค์์ โดยใช้ว้ ิธิ ีีการพยากรณ์ย์ ้อ้ นกลับั (backc- casting) หรืือการทำ�ำ แผนที่�่นำำ�ทาง (roadmapping) การวิิเคราะห์์ยุุทธศาสตร์์นี้้�อาจเป็็นรููปแบบการ

การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ 40 ทำำ�งานโดยคณะทำ�ำ งานและผู้�เชี่่�ยวชาญด้้านการวางแผนยุุทธศาสตร์์ หรืือในบางกรณีีอาจเน้้นอาจเปิิด โอกาสให้ผ้ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียเข้า้ มามีีส่ว่ นร่ว่ มในขั้้น� ตอนนี้้� เพื่่อ� ให้เ้ กิดิ ความรู้�สึกเป็น็ เจ้า้ ของในกระบวนการ เพื่่�อนำ�ำ ไปสู่่�การประยุกุ ต์แ์ ละการนำ�ำ ไปปฏิบิ ัตั ิิต่่อได้จ้ ริิง ทั้้ง� นี้้ท� ั้้ง� นั้้�น เนื่่�องจากวิิธีีการและเครื่่�องมืือคาด การณ์ม์ ีีอยู่�หลากหลาย จึึงไม่ส่ ามารถอธิบิ ายได้ท้ ั้้ง� หมดในหนังั สืือเล่ม่ นี้้� แต่จ่ ะเลืือกบางส่ว่ นที่เ�่ ป็น็ ที่น่� ิยิ ม ใช้้มาอธิิบายโดยสัังเขปในแต่ล่ ะขั้น� ตอนของการคาดการณ์ต์ ามเนื้้อ� หาในบทถัดั ไป รูปู แบบและระดับั การมีีส่่วนร่ว่ ม เป็็นที่�่ยอมรัับในวงการอนาคตศึึกษาและการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ในปััจจุุบัันว่่า การมีีส่่วนร่่วม ในกระบวนการคาดการณ์์เป็็นปััจจััยสำำ�คััญที่่�จะนำ�ำ ไปสู่่�ความสำ�ำ เร็็จของการคาดการณ์์ ด้้วยข้้อมููลและ ความเห็็นที่่�ได้้จะมีีความหลากหลายมากขึ้�น อีีกทั้้�งการมีีส่่วนร่่วมยัังทำ�ำ ให้้ผู้�เข้้าร่่วมงานรู้้�สึึกถึึงความ เป็็นเจ้้าของในกระบวนการคาดการณ์์ สร้้างความชอบธรรมให้้กัับโครงการ และเพิ่่�มโอกาสในการนำ�ำ ผลลััพธ์์ไปใช้้ปฏิิบััติิจริิง การเลืือกผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียจึึงเป็็นขั้้�นตอนสำ�ำ คััญมากในการกำำ�หนดขอบเขต ของงานคาดการณ์์เชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ วิธิ ีีการหนึ่ง�่ ที่น่� ิยิ มใช้ใ้ นการกำ�ำ หนดรูปู แบบและระดับั การมีีส่ว่ นร่ว่ มคืือการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ ส่ว่ นเสีีย ซึ่ง่� มีีทั้้ง� แนวคิดิ และเครื่่อ� งมืือที่พ่� ัฒั นามาอย่า่ งดีีและใช้อ้ ย่า่ งแพร่ห่ ลายในวงการวางแผนแบบมีี ส่่วนร่่วม วิิธีีการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียช่่วยให้้คณะทำำ�งานสามารถระบุุและวิิเคราะห์์ส่่วนได้้ส่่วน เสีีย และปััจจััยอื่�นที่่�มีีผลต่่อการตััดสิินใจของแต่่ละกลุ่�ม อาทิิ อำ�ำ นาจและอิิทธิิพลที่่�มีีต่่อกระบวนการ และผลลัพั ธ์ข์ องการตัดั สินิ ใจ ทรััพยากรที่ม�่ ีีอยู่� ความรู้้�ความเข้า้ ใจในประเด็็นที่�่เกี่่�ยวข้้อง ฯลฯ รวมไป ถึึงระดับั การมีีส่ว่ นร่ว่ มของแต่ล่ ะคนแต่ล่ ะกลุ่�ม เช่น่ ความคาดหวังั และประโยชน์ท์ ี่แ�่ ต่ล่ ะคนจะได้ร้ ับั จาก การเข้า้ ร่่วมในกระบวนการคาดการณ์์ ความถี่่แ� ละระดับั การเข้้าร่่วมกระบวนการ ผลประโยชน์ท์ ับั ซ้อ้ น หรืือปัญั หาที่อ่� าจเกิดิ ขึ้น� จากการเข้า้ ร่ว่ มงาน รวมถึึงความสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียแต่ล่ ะคนที่�่ อาจส่ง่ เสริิมหรืือเป็น็ อุปุ สรรคต่อ่ กระบวนการคาดการณ์์ ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่�่ว่่านี้้�มีีตั้้�งแต่่บุุคคลในองค์์กรที่�่ดำำ�เนิินโครงการคาดการณ์์ ไปจนถึึงคน ภายนอกที่�่มีีส่่วนเกี่�่ยวข้้องกัับเนื้้�อหาสาระของการคาดการณ์์ และผู้้�ที่�อาจได้้รัับผลประโยชน์์และผล กระทบจากการดำ�ำ เนิินงานตามผลลััพธ์์ของการคาดการณ์์ หนึ่�่งในข้้อควรคำำ�นึึงในการคััดเลืือกผู้้�มีีส่่วน ได้้ส่่วนเสีียที่�จ่ ะเชิิญเข้า้ ร่่วมกระบวนการคืือ ความหลากหลายของผู้�เข้า้ ร่ว่ มกระบวนการ เพื่่�อให้ข้ ้้อมูลู และความคิิดเห็็นที่่�ได้้ไม่่เหมืือนหรืือคล้้ายกัันจนเกิินไป ความหลากหลายดัังกล่่าวอาจเกิิดจากพื้�้นฐาน ทางวิิชาการและวิิชาชีีพที่�่แตกต่่างกััน เช่่น นัักวิิทยาศาสตร์์ นัักสัังคมศาสตร์์ นัักปรััชญา หรืือจาก องค์ก์ รที่ส่� ัังกัดั อยู่� เช่่น หน่ว่ ยงานภาครััฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสัังคม รวมถึึงระดัับขององค์์กรหรืือ ความสนใจของแต่ล่ ะคน เช่น่ ระดับั นานาชาติิ ระดัับประเทศ หรืือระดัับท้อ้ งถิ่น� โดยเฉพาะอย่า่ งยิ่�งใน กรณีีที่�เ่ ป็็นหัวั ข้อ้ และประเด็น็ เกี่่�ยวกับั ผลประโยชน์์สาธารณะ การเลืือกผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่ส�่ ามารถให้้

41 การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ แสดงความเหน็ ของกลุม่ ผู้ดอ้ ยโอกาสในสงั คม ท้ังในด้านสถานะทางเศรษฐกิจ สังคม ชาติพนั ธ์ุ ศาสนา เพศและเพศสภาพ เป็นสงิ่ จ�ำเปน็ คณะทำำ�งานอาจเลืือกผู้ �เข้้าร่่วมกระบวนการคาดการณ์์โดยการสอบถามผู้ �เชี่�่ยวชาญในแต่่ละ ด้้านให้้เสนอชื่�อผู้้�ที่่�เห็็นว่่าเหมาะสมเข้้าร่่วมกระบวนการ จากนั้้�นก็็เป็็นการแนะนำำ�ต่่อ ๆ กัันไป จนได้้ จำำ�นวนคนที่่�คิิดว่่าเหมาะสม อีีกวิิธีีหนึ่่�งคืือการเชิิญและขอความร่่วมมืืออย่่างเป็็นทางการไปยัังองค์์กร ที่่ค� ิิดว่่าเกี่่�ยวข้้อง เพื่่�อคััดเลืือกคนจากองค์ก์ รนั้้น� เข้้าร่่วมกระบวนการ ทั้้�งนี้้� ไม่่ว่่าจะเป็น็ ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ น เสีียกลุ่�มไหนก็ต็ าม ผู้�เข้้าร่ว่ มกระบวนการควรเป็็นคนที่่�ยิินดีีและสามารถให้ข้ ้้อมูลู แลกเปลี่ย่� นความคิดิ เห็น็ และเรีียนรู้้�ร่ว่ มกันั กับั คนอื่่น� มากกว่า่ เข้า้ ร่ว่ มกระบวนการคาดการณ์เ์ พีียงเพื่่อ� เป็น็ ตัวั แทนอย่า่ งเป็น็ ทางการขององค์ก์ รนั้้�น เมื่�อเลืือกผู้�เข้้าร่่วมกระบวนการแล้้ว ขั้�นตอนต่่อมาคืือการเลืือกวิิธีีการสร้้างการมีีส่่วนร่่วม ในแต่่ละขั้�นตอนของกระบวนการคาดการณ์์ วิิธีีการสร้้างการมีีส่่วนร่่วมมีีอยู่�หลากหลาย แต่่ละวิิธีีมีี ข้้อดีีข้้อด้้อยแตกต่่างกััน คณะทำำ�งานจึึงต้้องวิิเคราะห์์และเลืือกวิิธีีการที่่�เหมาะสมกัับวััตถุุประสงค์์และ เงื่อ� นไขอื่�น ๆ ของโครงการ9 บางวิิธีีการสามารถเข้า้ ถึึงคนจำำ�นวนมากได้้ แต่่อาจดำ�ำ เนิินการได้น้ ้้อยครั้้�ง เนื่่�องจากต้้องใช้เ้ วลาและทรัพั ยากรมาก เช่น่ การออกแบบสอบถาม วิิธีีการแนวนี้้�มักั เน้้นประเด็น็ กว้้าง ๆ มากกว่่าประเด็น็ เฉพาะที่่�ลงลึึกในรายละเอีียด ในทางกลับั กันั การสัมั ภาษณ์แ์ ละการจัดั ประชุมุ กลุ่�มย่อ่ ยกับั ผู้้�เชี่ย�่ วชาญจำ�ำ นวนไม่ม่ าก สามารถ ลงในประเด็็นรายละเอีียดได้้มากกว่่า และอาจจััดได้้บ่่อยครั้้�งกว่่า ยกเว้้นในกรณีีที่�่เป็็นการประชุุมผู้� เชี่ย่� วชาญจำำ�นวนมาก ซึ่่�งต้อ้ งใช้ท้ รัพั ยากรและการเตรีียมการมาก จึึงจััดได้เ้ พีียงครั้้ง� เดีียวหรืือสองครั้้�ง ในปััจจุบุ ันั เครื่่อ� งมืือและแพลตฟอร์์มออนไลน์์ได้้พัฒั นาและแพร่ห่ ลายมากขึ้�น ทำ�ำ ให้ม้ ีีวิิธีีการสร้้างเวทีี ในการแลกเปลี่่ย� นข้้อมููลและความคิิดเห็น็ ที่่ห� ลากหลายและมีีประสิิทธิภิ าพมากขึ้น� กว่่าเดิิม จึึงสามารถ ขยายพื้น้� ที่ใ่� นการแลกเปลี่ย�่ นความเห็น็ ที่ล่� งในรายละเอีียดไปพร้อ้ มกับั การเข้า้ ถึึงคนจำ�ำ นวนมากได้ด้ ีีขึ้้น� กระบวนการคาดการณ์์จึึงควรใช้เ้ ครื่่�องมืือและพื้น�้ ที่อ่� อนไลน์ใ์ ห้เ้ ป็น็ ประโยชน์์มากยิ่�งขึ้�น การบริหิ ารจัดั การกระบวนการ โครงการคาดการณ์์แต่่ละงานมีีระดัับความซัับซ้้อนและยากง่่ายต่่างกััน โดยขึ้�นอยู่่�กัับขอบเขตของงาน ตามองค์ป์ ระกอบที่่ไ� ด้้อธิบิ ายมาข้้างต้น้ ไม่ว่ ่า่ โครงการจะมีีขนาดใหญ่่เล็ก็ หรืือซับั ซ้้อนมากน้อ้ ยเท่่าใด ก็ต็ าม ทุกุ โครงการจำำ�เป็น็ ต้อ้ งมีีการบริหิ ารจัดั การอย่า่ งเป็น็ ระบบและเป็น็ ขั้้น� เป็น็ ตอน การบริหิ ารจัดั การ โครงการจึึงเป็็นเรื่�องสำำ�คััญอย่่างยิ่�ง นัับตั้้�งแต่่การกำำ�หนดบทบาทและความรัับผิิดชอบของคณะทำำ�งาน คณะกรรมการกำ�ำ กับั คณะผู้�เชี่ย่� วชาญ เจ้า้ ของโครงการ และผู้้�มีีส่ว่ นเกี่�ย่ วข้้อง โครงสร้า้ งการบริหิ ารจัดั การกระบวนการคาดการณ์ไ์ ม่แ่ ตกต่า่ งมากนักั จากการบริหิ ารโครงการ วางแผนทั่่�วไป หนึ่่ง� ในนั้้�นคืือคณะกรรมการกำ�ำ กับั ซึ่�ง่ ทำำ�หน้า้ ที่ก่� ำำ�หนด ทบทวน ปรัับเปลี่�่ยนหรืืออนุุมััติิ

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 42 ขอบเขตของการคาดการณ์์ นับั ตั้้ง� แต่ว่ ัตั ถุปุ ระสงค์์ เป้า้ หมาย ขั้น� ตอนและกระบวนการ วิธิ ีีการและเครื่่อ� ง มืือ วิิธีีการสื่่�อสาร ไปจนถึึงเกณฑ์์การประเมิินผลลััพธ์์ ตััวชี้้�วััดที่่�แสดงถึึงความก้้าวหน้้าในการทำำ�งาน และการอนุุมััติิผลลััพธ์์การคาดการณ์์และยุุทธศาสตร์ท์ ี่�ไ่ ด้้รัับการเสนอมา คณะกรรมการกำ�ำ กับั มีีหน้า้ ที่่� ติดิ ตามและประเมินิ ความคืืบหน้า้ ของกระบวนการคาดการณ์์ และอาจทำำ�หน้า้ ที่ช�่ ่ว่ ยประชาสัมั พันั ธ์แ์ ละ ให้้คำ�ำ ปรึึกษาในการทำ�ำ งาน เช่น่ การเสนอผู้�เชี่ย่� วชาญที่่ค� วรเข้้าร่ว่ มในกระบวนการ และการนำำ�ผลลััพธ์์ ไปเผยแพร่ต่ ่่อในหน่ว่ ยงานและเครืือข่่ายอื่น� ๆ ส่่วนคณะทำ�ำ งานที่�่ถืือเป็็นฟัันเฟืืองหลัักของกระบวนการคาดการณ์์มีีหน้้าที่่�หลััก คืือ การ บริิหารจััดการโครงการให้้เป็็นไปตามที่่�วางแผนไว้้ โดยเริ่�มตั้�งแต่่การวางแผนกระบวนการทำ�ำ งาน การ จัดั สรรและบริิหารงบประมาณและทรััพยากรอื่่น� ๆ และการประสานงานกับั คณะกรรมการกำ�ำ กัับและ กลุ่�มคนอื่่น� ๆ ที่เ�่ ข้า้ ร่ว่ มในกระบวนการคาดการณ์์ คณะทำำ�งานยังั มีีหน้า้ ที่เ่� ป็น็ แกนกลางในการผลิติ และ เผยแพร่ร่ ายงานที่แ�่ สดงผลลัพั ธ์จ์ ากการคาดการณ์์ และสร้า้ งความเชื่อ� มโยงระหว่า่ งโครงการคาดการณ์์ กับั กิิจกรรมการวางแผนที่่เ� กิดิ ขึ้�นภายในองค์ก์ รหรืือภายในพื้น้� ที่เ�่ ป้้าหมายของการคาดการณ์์ ตามที่่�ได้้กล่่าวไปแล้้วในตอนต้้น การยอมรัับของผู้้�นำ�ำ องค์์กรหรืือผู้้�มีีอำ�ำ นาจในการตััดสิินใจ ตั้ง� แต่เ่ ริ่�มโครงการ จะทำ�ำ ให้้โครงการได้้รับั ความสนใจและการยอมรัับในวงกว้้างมากขึ้น� การทำ�ำ งานใน ช่่วงแรกของคณะทำ�ำ งานจึึงควรมุ่่�งไปที่�่การโน้้มน้้าวความคิิดของผู้้�นำำ�องค์์กรให้้ยอมรัับหรืือตระหนัักถึึง ความสำ�ำ คััญและประโยชน์์ของการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ เพื่่�อให้้บุุคคลเหล่่านี้้�เป็็นผู้้�สนัับสนุุนหลััก ตั้�งแต่เ่ ริ่ม� ต้้น งานในส่่วนนี้้เ� ป็็นเหมืือนงานทางการเมืือง ซึ่�ง่ เป็็นทั้้�งศาสตร์์และศิิลป์์ คณะผู้�เชี่�่ยวชาญเป็็นอีีกกลุ่�มหนึ่�่งที่�่จำำ�เป็็นต้้องมีีการบริิหารจััดการอย่่างเป็็นระบบ การคาด การณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ไม่่สามารถพึ่�่งได้้เพีียงความคิิดเห็็นตามความรู้�สึกทั่่�วไป แต่่เป็็นความคิิดเห็็นที่่�ตั้�ง อยู่่�บนฐานของข้อ้ มูลู และความรู้�เชิงิ ลึึกบางอย่า่ งที่ผ�ู่้�เชี่ย่� วชาญมีีอยู่� ในขณะเดีียวกันั การเลืือกผู้�เชี่ย�่ วชาญ ที่่�จะเข้า้ มาร่่วมกระบวนการก็็สำ�ำ คัญั อย่า่ งมาก เนื่่อ� งจากความคิดิ เห็็นของผู้�เข้า้ ร่ว่ มจะมีีผลอย่า่ งมากต่่อ ทิศิ ทางและผลลัพั ธ์ข์ องการคาดการณ์์ การบริหิ ารจัดั การกระบวนการรับั ฟังั ความคิดิ เห็น็ ของผู้�เชี่ย่� วชาญ จึึงต้อ้ งดำำ�เนินิ การอย่า่ งรัดั กุมุ และเป็น็ ระบบ ในกรณีีที่เ่� ป็น็ โครงการคาดการณ์ข์ นาดใหญ่ใ่ นระดับั ประเทศ อาจมีีคณะทำำ�งานและคณะผู้�เชี่่�ยวชาญอยู่�หลายกลุ่�ม การกำ�ำ หนดเกณฑ์์ กรอบและกระบวนการทำ�ำ งาน เบื้้อ� งต้้นสำ�ำ หรับั แต่่ละคณะ จึึงเป็น็ เรื่�องสำำ�คัญั ที่ต่� ้้องมีีการกำำ�หนดไว้้แต่่ตอนต้้น ในกรณีีนี้้� คณะทำำ�งาน กลางหรืือคณะกรรมการกำ�ำ กับั จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งวางแผนและจัดั สรรบทบาทหน้า้ ที่ข่� องคณะทำำ�งานย่อ่ ยแต่ล่ ะ กลุ่�มไว้้อย่า่ งชัดั เจน ในปัจั จุบุ ันั วิธิ ีีการ เครื่่อ� งมืือและซอฟแวร์ท์ ี่ช่� ่ว่ ยในการบริหิ ารจัดั การโครงการได้พ้ ัฒั นาไปมาก ทั้้ง� แบบออฟไลน์แ์ ละออนไลน์์ แต่ก่ ารประสานงานส่ว่ นต่า่ ง ๆ เข้า้ ด้ว้ ยกันั ยังั คงต้อ้ งพึ่ง�่ ความสามารถส่ว่ น บุคุ คลในการบริหิ ารจัดั การโครงการ คณะทำำ�งานที่ป�่ ระสบความสำ�ำ เร็จ็ จึึงไม่เ่ พีียงต้อ้ งมีีนักั อนาคตศึึกษา หรืือนัักคาดการณ์ท์ ี่่�มีีความรู้้�ทักั ษะในการดำ�ำ เนิินกระบวนการคาดการณ์์ แต่ต่ ้อ้ งมีีผู้้�จััดการโครงการที่�่มีี ประสิทิ ธิิภาพด้ว้ ยเช่่นกััน

43 การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ ตารางที่่� 4 แสดงตัวั อย่า่ งการกำำ�หนดขอบเขตการวิเิ คราะห์ท์ ี่แ่� สดงหลักั การเหตุผุ ล วัตั ถุปุ ระสงค์์ และขอบเขตประเด็น็ ที่ต่� ้อ้ งการคาดการณ์์ ซึ่ง�่ ครอบคลุมุ ทั้้ง� ขอบเขตด้า้ นเนื้อ้� หาการวิเิ คราะห์์ พื้น�้ ที่ศ�่ ึึกษา กลุ่�มเป้้าหมาย และช่่วงเวลาการวิิเคราะห์์ โดยตััวอย่่างดัังกล่่าวแสดงขอบเขตการวิิเคราะห์์ของชุุด โครงการวิิจััย “คนเมืือง 4.0: อนาคตชีีวิิตเมืืองในประเทศไทย” ซึ่่�งผู้�เขีียนได้้ดำ�ำ เนิินการร่่วมกัับคณะ วิจิ ัยั จากจุุฬาลงกรณ์์มหาวิิทยาลััย ตารางที่่� 4 ตััวอย่า่ งการกำ�ำ หนดขอบเขตเนื้้อ� หาการวิิเคราะห์โ์ ครงการ “คนเมือื ง 4.0” ขอบเขตด้้านเนื้้อ� หา โครงการวิจิ ััย “คนเมืือง 4.0” มุ่�งสำำ�รวจและเปิิดปรากฏการณ์์เกี่�ย่ วกัับชีีวิติ คนเมืืองในประเทศไทยทั้้ง� ในปัจั จุบุ ันั และ อนาคต ตั้ง� แต่ค่ รรภ์์มารดาถึึงเชิงิ ตะกอน นับั ตั้้�งแต่ก่ ารเกิดิ การอยู่�อาศัยั การทำำ�งาน การเดิินทาง การซื้้อ� ของไป จนถึึงการตาย ทั้้ง� นี้้� เพื่่�อให้้การคาดการณ์ม์ ีีความคมชััดขึ้น� อีีก คณะผู้้�วิจิ ััยจึึงได้ก้ ำ�ำ หนดขอบเขตการคาดการณ์์ใน แต่่ละเรื่�องให้้แคบลง ดัังนี้้� การเกิิดเน้น้ เรื่อ� งการเจริิญพัันธุ์์� การอยู่�อาศัยั เน้น้ การอยู่�อาศััยแนวตั้้ง� และการไร้้บ้า้ น การ ทำำ�งานเน้น้ การทำ�ำ งานอิิสระ การเดินิ ทางเน้้นการขัับขี่�่มอเตอร์ไ์ ซค์์ การซื้้อ� ของเน้น้ การซื้�อ้ ของกิินของใช้้ประจำำ�วััน และการตายเน้น้ การมีีชีีวิิตช่ว่ งสุุดท้้าย (ช่ว่ ง 6 เดืือนสุุดท้้าย) และการจััดการร่า่ งหลังั เสีียชีีวิิต ขอบเขตพื้้�นที่�่ ในปีที ี่�่ 1 ครอบคลุุมพื้�้นที่�เ่ มืืองหลวง คืือ มหานครกรุุงเทพ ทั้้ง� กรุงุ เทพมหานครและจังั หวััดปริิมณฑล ในปีที ี่�่ 2 ครอบคลุมุ พื้น้� ที่เ�่ มืืองหลักั และเมืืองรองในภููมิิภาค ไปจนถึึงเมืืองเล็ก็ และชุุมชนในชนบท ขอบเขตเวลา การวิเิ คราะห์ภ์ าพชีีวิิตคนเมืืองในระยะยาวกำ�ำ หนดขอบเขตเวลาไว้ท้ ี่�่ พ.ศ. 2583 หรืือช่่วงเวลา 20 ปีี โดยแบ่่งออก เป็็นช่่วงเวลา 5 ปีี 10 ปีี และ 20 ปีี สำ�ำ หรับั การพััฒนาเนื้้�อหาในฉากทััศน์์และยุทุ ธศาสตร์์ ขอบเขตกลุ่�มเป้า้ หมาย การวิิเคราะห์แ์ บ่่งกลุ่�มเป้้าหมายของการวิจิ ัยั ไว้โ้ ดยกว้้างเป็น็ 3 กลุ่�มด้ว้ ยกััน ได้แ้ ก่่ 1) กลุ่�มชายขอบ (marginal) 2) กลุ่�มมวลชน (mass) และ 3) กลุ่�มนอกรีีตหรืือล้ำ�ำ� สมััย (mavericks) ที่�ม่ า: อภิวิ ัฒั น์์ รัตั นวราหะ และคณะ (2563) ผลผลิติ และผลลััพธ์์ คณะทำ�ำ งานควรกำ�ำ หนดรายการของผลผลิิตและผลลััพธ์์ที่�่มุ่�งหวัังไว้้ตั้�งแต่่เริ่�มโครงการ เพื่่�อใช้้เป็็นหมุุด หมายสำำ�คััญในการดำำ�เนิินงานตามวััตถุุประสงค์์โครงการ ผลผลิิตของกระบวนการคาดการณ์์ประกอบ ด้้วยรายงานที่�่แสดงขั้�นตอนและข้้อค้้นพบในแต่่ละช่่วงของการคาดการณ์์ นัับตั้้�งแต่่รายงานขั้้�นต้้น ซึ่่�ง ระบุุหลัักการเหตุุผล วััตถุุประสงค์์และขอบเขตของการคาดการณ์์ รายงานการกวาดสัญั ญาณ ซึ่่�งแสดง แนวโน้ม้ การเปลี่ย�่ นแปลงและผลการวิเิ คราะห์ป์ ัจั จัยั ขับั เคลื่่อ� นที่ท�่ ำ�ำ ให้เ้ กิดิ การเปลี่ย�่ นแปลง รายงานการ

การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ 44 สำำ�รวจเดลฟายหรืือการสำำ�รวจปััจจััยอื่�นที่�่เกี่�่ยวข้้อง รวมไปถึึงรายงานขั้้น� สุุดท้้ายที่�่นำำ�เสนอยุุทธศาสตร์์ และข้้อเสนอเชิิงนโยบายที่แ่� สดงลำ�ำ ดับั ความสำำ�คัญั ของกิิจกรรมที่ค่� วรดำำ�เนินิ การ ข้อ้ เสนอในเชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ท์ ี่เ่� ป็น็ ผลผลิติ จากกระบวนการคาดการณ์อ์ าจบรรจุใุ ห้เ้ ป็น็ ส่ว่ นหนึ่ง�่ ของกระบวนการวางแผนยุทุ ธศาสตร์ท์ ี่เ�่ ป็น็ ทางการขององค์ก์ ร โดยดำ�ำ เนินิ กิจิ กรรมตามลำำ�ดับั ความสำ�ำ คัญั ที่เ่� สนอไว้ใ้ นรายงาน หรืืออาจเป็น็ การใช้ง้ านอย่า่ งไม่เ่ ป็น็ ทางการของฝ่า่ ยวางแผนยุทุ ธศาสตร์ข์ ององค์ก์ ร ก็็ได้้ ผลผลิติ ที่เ�่ ป็น็ รายงานสามารถนำ�ำ เสนอต่อ่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในองค์ก์ รหรืือสู่�สาธารณะได้ห้ ลาย ช่อ่ งทาง ทั้้ง� การนำำ�เสนอในที่ป่� ระชุมุ และการบรรยายที่�่จัดั ขึ้น� ในสถานที่ป่� ระชุมุ หรืือผ่า่ นทางออนไลน์์ที่�่ คนจำ�ำ นวนมากสามารถเข้า้ ถึึงได้้ รายงานเหล่า่ นี้้แ� สดงผลผลิติ ที่เ�่ กิดิ ขึ้น� ในกระบวนการคาดการณ์์ โดยการ แปลงความรู้้�ฝังั ลึึก (implicit/tacit knowledge) ที่ม�่ ีีอยู่�ในสมองของผู้�เชี่ย่� วชาญและผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย แล้ว้ บัันทึึกออกมาให้เ้ ป็น็ ความรู้้�ชัดั แจ้ง้ (codified/explicit knowledge) ที่ส่� ามารถเผยแพร่ไ่ ด้อ้ ย่า่ งมีี ประสิทิ ธิภิ าพและในวงกว้า้ งได้ม้ ากขึ้น� บันั ทึึกการประชุมุ และรายงานความคืืบหน้า้ ของโครงการสามารถ ใช้เ้ ป็น็ เอกสารอ้า้ งอิงิ ที่ใ่� ช้ใ้ นการวางแผนภายในหน่ว่ ยงานที่เ่� ข้า้ ร่ว่ มกระบวนการ ในขณะที่เ�่ อกสารที่เ่� ป็น็ รายงาน หนังั สืือ วารสารและบทความที่เ�่ ผยแพร่สู่่�สาธารณะ ทั้้ง� ที่ต�่ ีีพิมิ พ์เ์ ป็น็ เล่ม่ หรืือเผยแพร่บ่ นเว็บ็ ไซต์์ และพื้้�นที่�่ออนไลน์์ ก็็สามารถใช้้เป็็นเอกสารอ้้างอิิงได้้ในอนาคต ทั้้�งสำำ�หรัับกิิจกรรมภายในองค์์กรและ นอกองค์์กร วัตั ถุปุ ระสงค์ส์ ำำ�คัญั อีีกประการหนึ่ง�่ ของการคาดการณ์ค์ ืือ การสร้า้ งเวทีีและพื้น้� ที่เ่� พื่่อ� การแลก เปลี่ย�่ นข้อ้ มูลู ความรู้�และความคิดิ เห็น็ ระหว่า่ งกลุ่�มผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย รวมไปถึึงการพัฒั นาเครืือข่า่ ยของ ผู้�เชี่�ย่ วชาญและผู้้�ที่�ส่ นใจในเรื่อ� งคล้า้ ยกันั ผลลัพั ธ์ท์ ี่�่ได้้ในส่่วนนี้้�จึึงกว้้างและจัับต้้องได้้ยากกว่่าผลผลิติ ที่�่ เป็น็ รายงาน แต่่ถืือเป็็นผลลัพั ธ์์สำำ�คััญที่จ�่ ะนำำ�ไปสู่่�การเปลี่่�ยนแปลงอย่า่ งแท้้จริิง ความมุ่�งหวัังสำำ�คััญจาก กระบวนการคาดการณ์์คืือ ผู้�เข้้าร่่วมกระบวนการจะสามารถมองเห็็นภาพอนาคตร่่วมกััน แม้้ว่่าอาจมีี ความแตกต่า่ งในมุมุ มองและแนวคิดิ เกี่ย�่ วกับั ปัญั หาและปรากฏการณ์ท์ ี่เ่� กิดิ ขึ้น� ในปัจั จุบุ ันั กระบวนการ คาดการณ์์ร่่วมกัันจะทำำ�ให้้ผู้�เข้้าร่่วมกระบวนการเข้้าใจในจุุดยืืนและมุุมมองของผู้�อื่�นมากขึ้�น ทั้้�งในขั้้�น ตอนศึึกษาและระบุุหาแนวโน้้มและประเด็็นอุุบััติิใหม่่ ไปจนถึึงการวิิเคราะห์์และสร้้างภาพอนาคตทาง เลืือก การรู้้�จัักกัันและทำำ�งานเป็็นเครืือข่่ายจะเป็็นทุุนทางสัังคมที่่�นำ�ำ ไปสู่่�การทำำ�งานร่่วมกัันต่่อไป ได้้ในอนาคต ทั้้�งระหว่่างภายในองค์์กรและนอกองค์์กร เครืือข่่ายการคาดการณ์์อาจอยู่�ในรููปแบบที่�่ ไม่่เป็็นทางการระหว่่างผู้�เข้้าร่่วมกระบวนการ ทั้้�งที่�่เป็็นเครืือข่่ายใหม่่และเครืือข่่ายที่�่มีีอยู่�แล้้วแต่่ไม่่ได้้ มุ่�งเน้้นเรื่�องการคาดการณ์์อนาคต เครืือข่่ายของผู้�เข้้าร่่วมกระบวนการอาจพััฒนาต่่อให้้เป็็นเครืือข่่าย อย่า่ งเป็น็ ทางการ โดยอาจตั้้ง� เป็น็ องค์ก์ รหรืือกลุ่�มบุคุ คลที่ม�่ ีีกิจิ กรรมและพื้น้� ที่ด่� ำ�ำ เนินิ กิจิ กรรมอย่า่ งเป็น็ กิิจจะลัักษณะ

45 การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ แน่่นอนว่่า ผลลััพธ์์ในรููปแบบนี้้�ไม่่สามารถวััดได้้ง่่ายนััก เนื่่�องจากเป็็นความรู้�และความคิิด ของคนที่ถ�่ ืือเป็็นความรู้้�ฝังลึึก (tacit knowledge) ที่แ�่ สดงออกมาในรูปู แบบการปฏิบิ ัตั ิิ คำำ�พูดู และท่่าทีี ของแต่ล่ ะคน แต่ก่ ็ถ็ ืือเป็น็ องค์ป์ ระกอบและประโยชน์์สำำ�คัญั ของกระบวนการคาดการณ์์ที่ค่� วรกำำ�หนดไว้้ เป็น็ เป้า้ หมายหนึ่ง่� ในการระบุขุ อบเขตการทำ�ำ งานตั้้ง� แต่เ่ ริ่ม� โครงการ ส่่วนการวัดั และประเมินิ ผลลัพั ธ์ใ์ น ลักั ษณะนี้้� สามารถประยุกุ ต์ใ์ ช้แ้ นวทางและวิธิ ีีการที่ม�่ ีีการพัฒั นาขึ้น� ในศาสตร์ก์ ารประเมินิ (evaluation science) ตััวอย่่างหนึ่�่งคืือการจััดทำำ�แผนที่�่ผลลััพธ์์ (outcome mapping) ซึ่่�งนิิยมใช้้ในการประเมิิน ผลลัพั ธ์์ในด้้านการเรีียนรู้้�ของโครงการพัฒั นา10 การขัับเคลื่�อนเชิงิ นโยบาย เป้้าหมายหลัักของการคาดการณ์์เชิงิ ยุุทธศาสตร์ค์ ืือ การนำ�ำ ผลผลิติ ของการคาดการณ์์ไปดำำ�เนินิ การต่่อ จริิง ทั้้�งในการวางแผนยุุทธศาสตร์์ขององค์์กรหรืือการวางแผนนโยบายสาธารณะ การวางแผนและ กำำ�หนดขอบเขตของกระบวนการคาดการณ์์จึึงควรให้้ความสำำ�คััญกัับการขัับเคลื่่�อนตั้้�งแต่่เริ่ �มโครงการ และไม่ค่ วรรอจนกระทั่่ง� ได้ผ้ ลผลิติ แล้ว้ ตามที่ไ่� ด้ก้ ล่า่ วไปในหัวั ข้อ้ การมีีส่ว่ นร่ว่ มและรูปู แบบการบริหิ าร จััดการโครงการ การมีีส่่วนร่่วมของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียเป็็นปััจจััยสำ�ำ คััญของความสำ�ำ เร็็จของการดำ�ำ เนิิน กระบวนการคาดการณ์์ แต่่ก็็มีีหลายกรณีีที่่�การนำ�ำ ผลผลิิตจากการคาดการณ์์ไปขัับเคลื่่�อนต่่อ ไม่่ได้้ ดำ�ำ เนินิ การโดยคณะทำำ�งานหรืือผู้้�ที่่เ� ข้า้ ร่่วมโดยตรงในกระบวนการคาดการณ์์ ด้้วยเหตุุนี้้� จึึงจำ�ำ เป็็นต้อ้ ง มีีการวางแผนปฏิิบััติิการที่�ร่ ะบุแุ นวทางและกิจิ กรรมในการนำ�ำ ผลลัพั ธ์์ไปใช้้ต่อ่ ไว้อ้ ย่า่ งชััดเจน แผนปฏิิบััติิการหรืือแผนดำ�ำ เนิินการถืือเป็็นผลผลิิตหนึ่่�งที่่�เกิิดจากโครงการคาดการณ์์ที่่�มีีอยู่� ทั่่ว� ไป โดยระบุุรายการกิิจกรรมและขั้น� ตอนที่่�แต่ล่ ะหน่ว่ ยงานหรืือกลุ่�มบุุคคลในองค์์กรควรดำำ�เนิินการ เพื่่�อให้้เป็็นไปตามทางเลืือกเชิิงยุุทธศาสตร์์ที่่�ได้้มาจากการคาดการณ์์ แผนปฏิิบััติิการจึึงมีีรายละเอีียด ที่เ่� ฉพาะเจาะจงและชััดเจน ทั้้ง� รายละเอีียดเกี่ย่� วกับั รูปู แบบกิจิ กรรม วััตถุุประสงค์์และเป้้าหมาย ผู้�รัับ ผิิดชอบ วิิธีีการประเมิินและติิดตามผล รวมถึึงดััชนีีชี้้�วััดสำำ�หรัับความก้้าวหน้้าและความสำำ�เร็็จในการ ดำำ�เนินิ งาน องค์ค์ วามรู้�เกี่ย�่ วกับั แนวทางและวิธิ ีีการนำำ�แผนไปสู่่�การปฏิบิ ััติแิ ละการขับั เคลื่่อ� นเชิงิ นโยบาย มีีอยู่�มากและหลากหลาย อีีกทั้้�งยัังมีีปััจจััยและข้้อควรคำำ�นึึงอยู่�มาก จึึงไม่่สามารถอภิิปรายได้้อย่่าง ครอบคลุุมและโดยละเอีียดในหนัังสืือเล่่มนี้้� ในที่น่� ี้้� ผู้�เขีียนขอยกตััวอย่า่ ง Informal City Dialogues ซึ่่�งเป็็นโครงการคาดการณ์์และขัับเคลื่่�อนเกี่�่ยวกัับอนาคตชีีวิิตของคนทำ�ำ งานในเศรษฐกิิจนอกระบบใน เมืือง ในโครงการดังั กล่า่ ว ผู้�เขีียนได้้มีีโอกาสเรีียนรู้้�และมีีประสบการณ์โ์ ดยตรง ทั้้ง� ในฐานะเป็็นนักั วิิจััย ผู้้�ประสานงานโครงการ และผู้�เข้า้ ร่ว่ มกระบวนการคาดการณ์์ การค้น้ หานวัตั กรรมเชิงิ นโยบายและสังั คม รวมไปถึึงการขับั เคลื่่อ� นยุุทธศาสตร์แ์ ละมาตรการที่่ไ� ด้จ้ ากกระบวนการข้า้ งต้้น

การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ 46 ตารางที่่� 5 ตัวั อย่่างการขับั เคลื่�อนหลังั กระบวนการคาดการณ์์เชิงิ ยุุทธศาสตร์์ กรณีีศึึกษา: Informal City Dialogues ในโครงการ Informal City Dialogues ของมูลู นิิธิริ ็อ็ กกีีเฟลเลอร์์ (The Rockefeller Foundation) ใน พ.ศ. 2555-56 องค์์กร Forum for the Future ได้ด้ ำ�ำ เนินิ โครงการคาดการณ์เ์ ชิิงยุทุ ธศาสตร์์ร่่วมกัับภาคีีในมหานคร 6 แห่่ง โดยคณะทำ�ำ งานจากภาควิชิ าการวางแผนภาคและเมืือง คณะสถาปัตั ยกรรมศาสตร์์ จุุฬาลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั ได้้ทำ�ำ หน้า้ ที่�่เป็น็ ผู้้�ดำ�ำ เนิินกระบวนการร่ว่ มในกรณีีของกรุงุ เทพมหานคร ขอบเขตของการคาดการณ์์คืืออนาคตของ กิิจกรรมนอกระบบทางการ (informal sector) ในพื้น�้ ที่เ�่ มืืองในอีีก 20 ปีีข้า้ งหน้้า โดยใช้ก้ ระบวนการคาดการณ์์ อย่า่ งมีีส่ว่ นร่ว่ มกัับผู้้�มีีส่่วนได้ส้ ่่วนเสีียในเรื่อ� งดังั กล่่าว ทั้้�งผู้้�ทำำ�งานนอกระบบ ตัวั แทนจากภาครััฐ ภาคเอกชน และ ภาคประชาสังั คม วิิธีีการหลัักคืือ การจัดั การประชุุมระดมสมองในการสร้้างฉากทััศน์์ของกิจิ กรรมนอกระบบในกรุุงเทพมหานครใน อนาคต โดยสร้า้ งฉากทัศั น์์ 4 ฉาก และกำ�ำ หนดภาพอนาคตที่พ�่ ึึงประสงค์ข์ องผู้�เข้า้ ร่่วมกระบวนการ โครงการนี้้ใ� ห้้ความสำ�ำ คััญกับั การขัับเคลื่่�อนหลังั จากที่่�ได้้ภาพอนาคตทางเลืือกและอนาคตที่พ่� ึึงประสงค์์แล้ว้ โดยจัดั ประชุมุ ระดมสมองอีีกครั้้�งหนึ่ง�่ เพื่่อ� ค้น้ หานวัตั กรรมที่�่สามารถดำ�ำ เนินิ การแล้้วจะนำำ�ไปสู่่�อนาคตที่่�พึึงประสงค์์ได้้ ผลลััพธ์ท์ ี่ไ�่ ด้้จากกระบวนการดัังกล่่าวคืือแนวคิดิ ใหม่่หรืือนวััตกรรมที่จ่� ะช่่วยยกระดัับและพััฒนาความเป็น็ อยู่�ของ คนในกิจิ กรรมนอกระบบ ไม่ว่ ่า่ อนาคตจะเป็น็ ไปในทิิศทางไหนหรืือฉากทััศน์์ใด หลังั จากที่ผ่� ู้้�ร่วมกระบวนการได้้นำำ� เสนอแนวคิดิ ที่่�หลากหลายแล้ว้ จึึงได้้สรุุปเลืือกแนวคิดิ นักั กฎหมายชุมุ ชน (community lawyers) ที่ส�่ ร้้างบุุคลากร และองค์์ความรู้้�ด้้านกฎหมายสำ�ำ หรัับผู้้�ที่�ท่ ำำ�งานนอกระบบ การขับั เคลื่่อ� นโครงการนัักกฎหมายชุมุ ชนดำ�ำ เนิินการต่่อโดยมูลู นิธิ ิิเพื่่อ� การพัฒั นาแรงงานและอาชีีพ หรืือโฮมเน็ต็ ไทยแลนด์์ (Homenet-Thailand) ซึ่�่งมีีพันั ธกิจิ ในการช่่วยเหลืือและสนัับสนุนุ สวััสดิกิ ารและคุณุ ภาพชีีวิิตของ แรงงานนอกระบบ ในโครงการนี้้� กลุ่�มโฮมเน็็ตได้พ้ ัฒั นาชุุดคู่�มือและการอบรมที่่�ให้ค้ วามรู้�พื้�นฐานด้า้ นกฎหมายกับั กลุ่�มทำ�ำ งานกิจิ กรรมนอกระบบ 4 กลุ่�ม ได้แ้ ก่่ กลุ่�มหาบเร่่แผงลอย กลุ่�มคนทำ�ำ งานที่่�บ้า้ น กลุ่�มแม่่บ้้าน และกลุ่�มคน ขับั ขี่จ�่ ัักรยานยนต์์รับั จ้า้ ง อย่่างไรก็็ตาม จากที่่�ผู้�เขีียนได้้ทบทวนงานเขีียนและงานวิิจััยเกี่�่ยวกัับการนำำ�ผลผลิิตของการ คาดการณ์์ไปปฏิิบัตั ิิในต่่างประเทศ พร้้อมกัับประมวลประสบการณ์ด์ ้้านการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ ของประเทศไทย11 พบว่่า การนำำ�ผลการคาดการณ์ไ์ ปปฏิบิ ััติหิ รืือขับั เคลื่่อ� นต่อ่ ยังั เป็็นเรื่�องค่อ่ นข้้างยาก โดยเฉพาะในด้า้ นนโยบายสาธารณะ ตัวั อย่า่ งที่ป่� ระสบความสำ�ำ เร็จ็ ในด้า้ นการขับั เคลื่่อ� นยังั มีีอยู่่�น้อ้ ยมาก แม้ว้ ่า่ กิจิ กรรมในโครงการคาดการ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ใ์ นประเทศไทยหลายโครงการได้ส้ ร้า้ งความตระหนักั ใน เรื่อ� งอนาคตอยู่่�บ้้าง แต่่โดยมากมัักไม่น่ ำำ�ไปสู่่�การปฏิิบััติแิ ละการตััดสิินใจเชิิงนโยบายอย่า่ งเป็น็ รููปธรรม สาเหตุสุ ำำ�คัญั คืือ ผู้้�มีีอำำ�นาจตัดั สิินใจไม่ส่ นใจผลผลิติ ที่เ่� กิดิ จากกระบวนการคาดการณ์์ โดยอาจไม่ม่ั่�นใจ และเชื่อ� ใจในกระบวนการคาดการณ์ท์ ี่ไ�่ ด้ด้ ำำ�เนินิ การไป โดยเฉพาะในกรณีีที่ไ่� ม่ม่ ีีการวิเิ คราะห์เ์ ชิงิ ปริมิ าณ ให้เ้ ป็น็ ตัวั เลขที่ช�่ ัดั เจน อีีกสาเหตุหุ นึ่ง�่ อาจเกี่ย�่ วกับั ข้อ้ จำ�ำ กัดั เชิงิ องค์ก์ รของหน่ว่ ยงานที่ศ�่ ึึกษาเรื่อ� งอนาคต

47 การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ แนวทางหนึ่ง่� ที่อ�่ าจนำำ�ไปสู่่�การยอมรับั ในประโยชน์ข์ องกระบวนการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ คืือการทดลองใช้้แนวคิิดและวิิธีีการนี้้�ในการวางแผนระดัับย่่อยภายในองค์์กรก่่อน โดยให้้ผู้้�นำ�ำ องค์์กร ระดับั ต่า่ ง ๆ เข้้ามามีีส่ว่ นร่ว่ มในการชี้้น� ำำ�หรืือแนะนำ�ำ เกี่ย่� วกัับเนื้อ�้ หาและทิศิ ทางของงาน เมื่ �อเริ่�มมีีท่่าทีี ยอมรัับและเห็็นถึึงประโยชน์์และความสำำ�คััญของการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์แล้้ว จึึงขยายขอบเขต ของโครงการให้้กว้า้ งขึ้น� ได้ต้ ามความเหมาะสม

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 48 การประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั กิ าร เพอ่ื ก�ำ หนดขอบเขต วิิธีีการที่�่คณะทำำ�งานสามารถใช้้ได้้ในการกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์์ที่่�เหมาะสมมีีอยู่�หลายวิิธีี เช่่น การประชุุมระดมสมองของสมาชิิกในคณะทำ�ำ งาน การจััดประชุุมกลุ่�มย่่อยกัับตััวแทนกลุ่�มผู้้�มีีส่่วนได้้ ส่ว่ นเสีีย และการสัมั ภาษณ์ผ์ ู้้�นำ�ำ องค์ก์ ร ในที่น�่ ี้้� ขอนำำ�เสนอตัวั อย่า่ งของการจัดั ประชุมุ เชิงิ ปฏิบิ ัตั ิกิ ารเพื่่อ� กำ�ำ หนดขอบเขตการคาดการณ์์ การเตรีียมการ ก่อ่ นการจััดการประชุุมเชิิงปฏิบิ ัตั ิกิ ารเพื่่�อกวาดสััญญาณ คณะทำ�ำ งานควรเตรีียมการดัังต่่อไปนี้้� • บทสรุปการทบทวนวรรณกรรม: โดยเฉพาะตัวอยา่ งการคาดการณ์ในหัวข้อทเ่ี ก่ียวขอ้ ง • บทสรปุ ผลการสมั ภาษณ:์ ทง้ั ผลการสมั ภาษณผ์ นู้ �ำองคก์ รทเ่ี ปน็ เจา้ ของหรือใหก้ ารสนบั สนนุ โครงการคาดการณ์ และผู้มีส่วนได้สว่ นเสยี ส�ำคัญทีไ่ ม่สามารถเข้ามาร่วมการประชมุ ได้ • รูปแบบ: การจัดประชุมเชิงปฏิบัติการเพ่ือระดมสมอง หากมีจ�ำนวนคนมาก ควรแบ่งการ สนทนาบางชว่ งเปน็ กลมุ่ ยอ่ ยกลุ่มละ 5-8 คน • ระยะเวลา: ครึ่งวันหรือ 1 วนั ขึ้นอยู่กับความละเอียดและความครอบคลมุ ท่ีตอ้ งการ • ผู้เข้าร่วมประชุม: สมาชิกในคณะท�ำงานเป็นหลัก โดยอาจเชิญตัวแทนผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ส�ำคัญหรือผู้น�ำองค์กรที่เป็นเจ้าภาพโครงการมาเข้าร่วมได้ หรืออาจใช้วิธีการสัมภาษณ์ทั้ง กอ่ นหรือหลงั การประชุมเชิงปฏบิ ัตกิ ารก็ได้ • พ้ืนที่จัดประชุม: ควรกว้างขวางมากพอส�ำหรับให้ผู้เข้าร่วมประชุมสามารถลุกเดินไปมาได้ ถ้าหากมกี ลมุ่ ยอ่ ยหลายกลุ่ม กค็ วรมีระยะหา่ งระหว่างกล่มุ เพ่อื ไม่ให้เสียงดงั รบกวนกนั ได้ • อุปกรณ์ส�ำหรบั การประชมุ : กระดานไวท์บอรด์ หรือฟลิบชาร์ทพรอ้ มกระดาษ ปากกาเมจกิ กระดาษโพสตอ์ ิท

49 การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ ขั้้น� ตอนการประชุมุ การประชุุมเชิงิ ปฏิบิ ัตั ิิเพื่่อ� กำ�ำ หนดขอบเขตการคาดการณ์์สามารถแบ่ง่ เป็น็ ขั้้น� ตอนดัังนี้้� แนะนำ�ำ กระบวนการ • กระบวนกรอธิบายแนวคิดและกระบวนการโดยคร่าวเกี่ยวกับการคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ วตั ถุประสงคแ์ ละเปา้ หมายของการประชุมเชิงปฏบิ ัติการ องคป์ ระกอบทใี่ ชเ้ ปน็ ขอบเขตของ การคาดการณ์ พร้อมท้ังตัวอย่างขอบเขตการคาดการณ์จากประสบการณ์ในโครงการอื่นท่ี ได้ทบทวนมา ระดมสมองและอภิปิ รายขอบเขตในแต่ล่ ะมิติ ิิ • ผู้เข้าร่วมประชุมระดมสมองและอภิปรายขอบเขตที่ควรด�ำเนินการในโครงการคาดการณ์น้ั น ทง้ั ในเชงิ เนื้อหา ชว่ งเวลา พื้นท่ี ผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ฯลฯ เพอ่ื ใชเ้ ปน็ กรอบในการกวาดสญั ญาณ และในการประเมินระดบั ผลกระทบและความไม่แน่นอนของปัจจัยขับเคลื่อน • ผเู้ ขา้ รว่ มประชมุ สามารถใชก้ ระดาษโพสตอ์ ทิ ในเสนอประเดน็ ทเี่ หน็ วา่ ควรอยใู่ นขอบเขตการ คาดการณ์ โดยอาจสร้างเป็นผังขอบเขต (domain map) ที่จะชว่ ยท�ำให้ประเด็นท่ตี ้องการ คาดการณ์มีความคมชัดมากขึ้น ผังขอบเขตที่ว่านี้จะแสดงขอบเขต กล่มุ ประเด็น หรือหัวขอ้ ของเรื่องที่ตอ้ งการคาดการณ์ โดยแสดงเป็นภาพ bubble map ดังตวั อยา่ งของ Hines and Bishop (2013) ตามแผนภาพที่ 4 แผนภาพท่ี 4 ตวั อยา่ งผงั ขอบเขตสำ�หรบั การคาดการณ์ ท่มี า: ดดั แปลงจาก Hines and Bishop (2013)

การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ 50 สรปุ และก�ำหนดงานขัน้ ตอ่ ไป • หากกอ่ นหนา้ นี้เปน็ การแยกกลมุ่ ประชมุ ในชว่ งสุดท้ายก็ควรจดั ใหผ้ ู้เขา้ ร่วมประชุมอภิปราย ร่วมกัน เพ่ือสรุปขอบเขตของการคาดการณ์ จากน้ั นจึงก�ำหนดรายละเอียดของการด�ำเนิน งานข้ั นต่อไป

51 การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ สรปุ การกำ�ำ หนดขอบเขตของการคาดการณ์ม์ ีีความสำ�ำ คัญั อย่า่ งมาก นับั ตั้้ง� แต่ก่ ารเลืือกกรอบแนวคิดิ แนวทาง และวิิธีีการคาดการณ์์ ขั้�นตอนการทำำ�งาน ไปจนถึึงกลุ่�มคนที่�่จะเข้้าร่่วมงาน และรายละเอีียดอื่�น ๆ สำำ�หรัับการดำ�ำ เนิินการและบริิหารจััดการกระบวนการ คณะทำ�ำ งานรวมถึึงเจ้้าภาพของโครงการคาด การณ์จ์ ำำ�เป็น็ ต้อ้ งกำ�ำ หนดขอบเขตเหล่า่ นี้้ไ� ว้อ้ ย่า่ งชัดั เจนและอย่า่ งละเอีียดมากที่ส�่ ุดุ เท่า่ ที่ท�่ ำ�ำ ได้ต้ั้ง� แต่ช่ ่ว่ ง แรกของโครงการ เพื่่อ� ให้โ้ ครงการสามารถดำ�ำ เนินิ การไปได้อ้ ย่า่ งราบรื่่น� ภายใต้ก้ รอบเวลาและทรัพั ยากร ที่�ม่ ีีอยู่�อย่่างจำำ�กััด การกำำ�หนดขอบเขตยัังเป็็นขั้้�นตอนสำำ�คััญที่�่ผู้้�นำ�ำ องค์์กรและผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียภายในองค์์กร สามารถร่่วมกัันกำำ�หนดทิิศทางและองค์ป์ ระกอบของการคาดการณ์์ โดยผ่า่ นการร่ว่ มเรีียนรู้้� ร่ว่ มหารืือ และการเจรจาต่อ่ รอง เพื่่อ� ร่ว่ มกันั กำ�ำ หนดขอบเขตของกิจิ กรรมการคาดการณ์์ เนื้อ้� หาในบทนี้้ไ� ด้อ้ ธิบิ าย ภาพรวมของการกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์ต์ ามขั้น� ตอนและวิธิ ีีการทั่่ว� ไปที่ส่� ามารถประยุกุ ต์แ์ ละปรับั ใช้ไ้ ด้ต้ ามเงื่อ� นไขและบริบิ ทที่เ�่ หมาะสมในแต่ล่ ะโครงการ เนื้อ�้ หาในบทต่อ่ ไปจะลงรายละเอีียดเกี่ย�่ วกับั การวิิเคราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีีย ซึ่�ง่ ถืือเป็น็ ขั้้�นตอนหนึ่�่งที่�่สำำ�คัญั ของการกำ�ำ หนดขอบเขตการคาดการณ์์ โดยเฉพาะในกรณีีที่�เ่ ป็็นการคาดการณ์์เพื่่�อการวางแผนยุุทธศาสตร์์

การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ 52

53 การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์

การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ 54 3 การวิเคราะห์ ผู้มีส่วนไดส้ ว่ นเสีย A compromise is the art of dividing a cake in such a way that everyone believes he has the biggest piece. Ludwig Erhard

55 การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ ปััญหาและอุุปสรรคหนึ่่�งที่่�มัักพบเห็็นอยู่ �ทั่ �วไปในกระบวนการคาดการณ์์และการวางแผนยุุทธศาสตร์์ คืือ องค์ก์ รหรืือผู้้�ที่่�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียที่�่แท้จ้ ริิงไม่ไ่ ด้้เข้า้ มามีีส่่วนร่่วมในกระบวนการ นัับตั้้ง� แต่ใ่ นขั้้�นตอน คาดการณ์ไ์ ปจนถึึงการวางแผนและการตัดั สินิ ใจที่ม�่ ีีผลต่อ่ การดำำ�เนินิ งานหรืือชีีวิติ ของตนเอง บ่อ่ ยครั้้ง� ที่�่โครงการคาดการณ์์ได้้สร้้างผลผลิิตออกมาเป็็นรายงานที่่�แสดงภาพอนาคตทางเลืือกและอนาคตที่่�พึึง ประสงค์์ รวมถึึงยุทุ ธศาสตร์แ์ ละแผนการดำ�ำ เนินิ งาน แต่ผ่ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียกลับั ไม่ไ่ ด้ร้ ับั รู้้�ถึึงกระบวนการ และผลผลิิตที่�่ได้้มา งานคาดการณ์์จำำ�นวนมากจึึงไม่่ได้้รัับการสานต่่อให้้มีีการดำำ�เนิินงานต่่อจนเกิิดผล สััมฤทธิ์�์จริิง สาเหตุุหนึ่�่งคืือผู้้�ดำ�ำ เนิินโครงการคาดการณ์์และการวางแผนไม่่ได้้สร้้างกระบวนการอย่่าง ระมััดระวัังหรืือไม่่ละเอีียดมากพอ โดยเฉพาะการคำ�ำ นึึงถึึงปััจจััยและเงื่�อนไขของประชากรที่่�จะได้้รัับ ประโยชน์ห์ รืือผลกระทบจากแผนงานหรืือโครงการนั้้น� ขั้น� ตอนหนึ่ง่� ที่ส�่ ำ�ำ คัญั ในการสร้า้ งการมีีส่ว่ นร่ว่ ม ในกระบวนการคาดการณ์เ์ พื่่อ� ลดปัญั หาดังั กล่า่ วคืือการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย ซึ่ง่� ไม่ไ่ ด้ม้ ีีเพีียงเพื่่อ� ค้้นหาผู้�เชี่�่ยวชาญและผู้�ให้้ข้้อมูลู สำ�ำ หรับั กระบวนการคาดการณ์์ แต่่รวมไปถึึงการค้้นหาปััจจััยหรืือกลุ่�ม คนที่่�อาจเป็็นแรงสนัับสนุุนหรืืออุุปสรรคในการนำ�ำ ผลผลิิตจากการคาดการณ์์ไปดำ�ำ เนิินการต่่อในการ วางแผนยุุทธศาสตร์แ์ ละการนำำ�แผนไปปฏิิบัตั ิใิ ช้้จริงิ สำำ�หรับั การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ คำำ�ถามสำำ�คัญั ในส่ว่ นนี้้� คืือ บุคุ คลหรืือองค์ก์ รใดบ้า้ งที่จ่� ะมีีผลต่อ่ อนาคตของประเด็น็ ที่ต�่ ้อ้ งการคาดการณ์์ ทั้้ง� กลุ่�มผู้�ได้ร้ ับั ผลกระ ทบโดยตรง คืือ กลุ่�มเป้า้ หมายของการวิเิ คราะห์์ และกลุ่�มที่อ�่ าจมีีผลกระทบต่อ่ การคาดการณ์์ คืือ หน่ว่ ย งาน องค์ก์ ร สถาบันั ที่เ่� กี่ย่� วข้อ้ งและมีีส่ว่ นตัดั สินิ ใจที่ม�่ ีีผลต่อ่ อนาคตของกลุ่�มเป้า้ หมาย การวิเิ คราะห์ผ์ู้�มี ส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียอาจครอบคลุมุ ไปถึึงเรื่อ� งความสัมั พันั ธ์์ อำ�ำ นาจ และทรัพั ยากรของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย ดังั ในกรณีีของการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียที่น่� ิยิ มใช้ใ้ นการวางแผนองค์ก์ รและนโยบายสาธารณะทั่่ว� ไป หากต้้องการหวัังผลไปถึึงการสร้้างแผนยุุทธศาสตร์แ์ ละการนำำ�แผนไปปฏิบิ ัตั ิใิ ช้้ต่อ่ ได้้จริงิ เนื้อ�้ หาในบทนี้้น� ำ�ำ เสนอรายละเอีียดเกี่ย่� วกับั การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย โดยประยุกุ ต์อ์ งค์์ ความรู้�ที่แ� พร่ห่ ลายอยู่�แล้ว้ ในสาขาวิชิ าด้า้ นพัฒั นศาสตร์แ์ ละการวางแผน นับั ตั้้ง� แต่แ่ นวคิดิ หลักั การและ กรอบความคิดิ เบื้อ�้ งต้น้ วิธิ ีีการและเครื่่อ� งมืือที่ใ�่ ช้ใ้ นการวิเิ คราะห์์ วัตั ถุปุ ระสงค์ข์ องการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ น ได้้ส่ว่ นเสีียที่�น่ ำ�ำ เสนอในบทนี้้� ไม่่จำ�ำ กััดอยู่�เพีียงเพื่่�อระบุผุ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียที่ต�่ ้อ้ งการให้้เข้้ามามีีส่ว่ นร่ว่ ม ในกระบวนการคาดการณ์อ์ นาคต แต่ค่ รอบคลุมุ ไปถึึงการนำำ�ผลผลิติ ที่ไ่� ด้จ้ ากกระบวนการคาดการณ์ไ์ ป พัฒั นาต่่อเป็็นยุทุ ธศาสตร์์ แล้ว้ นำำ�ยุทุ ธศาสตร์์นั้้น� ไปดำำ�เนินิ การต่่อในรููปแบบของแผนงานและโครงการ เนื้้อ� หาในส่่วนหลังั ของบทนี้้อ� ธิิบายการกำ�ำ หนดบุคุ ลัักษณ์์ (persona) ที่�ใ่ ช้ใ้ นกระบวนการคิดิ เชิิงออกแบบ (design thinking) เพื่่�อเป็น็ พื้้น� ฐานสำ�ำ หรับั การฉายภาพอนาคตที่�่แสดงมุมุ มองที่่แ� ตกต่่าง กัันออกไปของคนหลายกลุ่�ม และเป็็นพื้้�นฐานสำ�ำ หรัับการดำำ�เนิินการภายในองค์์กรและการขัับเคลื่่�อน เชิิงนโยบายที่ม่� ีีเป้า้ หมายของกลุ่�มคนที่ช�่ ัดั เจนมากขึ้น�

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 56 แนวคดิ และหลกั การเบอ้ื งตน้ การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียเป็น็ กระบวนการรวบรวมและวิิเคราะห์ข์ ้้อมูลู อย่า่ งเป็น็ ระบบ เพื่่�อระบุุ รายชื่�อบุุคคล กลุ่�มบุุคคลและองค์์กรที่�่มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียทั้้�งทางตรงและทางอ้้อม และประเมิินระดัับ อิิทธิิพลที่�่บุุคคลและองค์์กรเหล่่านั้้�นมีีต่่อการวางนโยบายและแผนการพััฒนา รวมทั้้�งการนำำ�แผนไป ปฏิิบััติใิ นรููปแบบโครงการ ด้ว้ ยนิิยามดัังกล่่าว การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียเมื่อ� ใช้เ้ ป็็นส่ว่ นหนึ่่ง� ของ การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์จึึงมีีหลัักการและวิิธีีการพื้้�นฐานไม่่แตกต่่างจากการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ ส่ว่ นเสีียที่่�ใช้้อย่่างแพร่่หลายในวงการวางแผนองค์์กรและนโยบายสาธารณะ และสาขาพััฒนศาสตร์์ เครื่่�องมืือการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียสามารถใช้้ได้้ในขั้้�นตอนต่่าง ๆ ของกระบวนการ วางแผน ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ ในขั้้น� ตอนการวางนโยบายและแผนหรืือในขั้้�นตอนการดำำ�เนินิ โครงการ ที่ผ่� ่่านมา นัักวางแผนในหลายประเทศได้้ใช้้การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียเป็็นเครื่่�องมืือหนึ่�่ง ในการขัับเคลื่่�อน นโยบายและแผน รวมทั้้ง� ในการดำำ�เนินิ โครงการของภาครัฐั ให้ป้ ระสบความสำ�ำ เร็จ็ องค์ก์ รความช่ว่ ยเหลืือ ระหว่า่ งประเทศหลายแห่ง่ ก็ไ็ ด้ใ้ ช้เ้ ครื่่อ� งมืือนี้้ใ� นการสร้า้ งความเข้า้ ใจกับั กลุ่�มผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย เพื่่อ� ผลักั ดันั โครงการปฏิิรูปู และพััฒนาที่่ไ� ด้ใ้ ห้้ความช่ว่ ยเหลืือด้า้ นการเงิินและด้า้ นเทคนิิค โดยให้ผ้ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ น เสีียได้้เข้า้ มามีีบทบาทตั้�งแต่่ขั้น� ตอนแรก ๆ ของการดำำ�เนินิ โครงการ คำำ�ว่า่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในบริบิ ทของการคาดการณ์ท์ ี่เ�่ ป็น็ พื้น�้ ฐานของการวางแผนยุทุ ธศาสตร์ม์ ีี ความหมายมากกว่า่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียและได้ร้ ับั ผลกระทบโดยตรงจากการดำ�ำ เนินิ การตามนโยบายและ แผนการพัฒั นาของรัฐั หรืือองค์ก์ รที่ด�่ ำำ�เนินิ การวางแผน โดยครอบคลุมุ ไปถึึงผู้�มีผลกระทบต่อ่ การดำ�ำ เนินิ งาน และผู้้�ที่ม�่ ีีทรััพยากร ข้อ้ มูลู ความรู้� ความเชี่�่ยวชาญ และเครื่่�องมืือที่�ส่ ามารถใช้้เป็็นประโยชน์์ในการ วางนโยบายและแผน และการดำ�ำ เนินิ โครงการ12 อย่า่ งไรก็ต็ าม การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียมีีประโยชน์ม์ ากกว่า่ การเป็น็ เครื่่อ� งมืือในการคาด การณ์แ์ ละการวางแผนเพื่่อ� ผลักั ดันั นโยบายภาครัฐั แต่เ่ ป็น็ เครื่่อ� งมืือสำำ�คัญั ของกระบวนทัศั น์ก์ ารวางแผน แบบสื่่อ� สาร (communicative planning) และการวางแผนแบบร่ว่ มหารืือ (deliberative planning)

57 การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ ซึ่ง่� เป็น็ แนวคิดิ การวางแผนที่เ่� น้น้ การมีีส่ว่ นร่ว่ มของประชาชน แนวทางการวางแผนยุทุ ธศาสตร์แ์ ต่เ่ ดิมิ ได้้เน้้นแนวคิิดและแนวทางที่�่ยึึดหลัักเหตุุผลและครอบคลุุม (rational comprehensive planning) ซึ่�่งเป็็นการวางแผนที่่�บทบาทหน้้าที่่�หลัักเป็็นของนัักวางแผนที่่�อยู่�ในองค์์กร อย่่างไรก็็ตาม แนวทาง การวางแผนดัังกล่่าวไม่่สามารถจััดการกัับความซัับซ้้อนและความเกี่�่ยวเนื่่�องซึ่�่งกัันและกัันของประเด็็น ปัญั หาในสังั คมปััจจุบุ ััน เนื่่อ� งจากนักั วางแผนมีีข้้อจำำ�กัดั เกี่่�ยวกัับการสร้้างความรู้้�ความเข้า้ ใจในประเด็็น การคาดการณ์แ์ ละวางแผนพััฒนาที่ซ�่ ัับซ้้อน13 ด้ว้ ยเหตุนุ ี้้� จึึงได้เ้ กิิดแนวคิดิ ที่่�ว่่า การคาดการณ์์และการ วางแผนต้อ้ งให้ผ้ ู้้�ที่ม�่ ีีส่ว่ นเกี่ย�่ วข้อ้ งและส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียมามีีส่ว่ นร่ว่ มในการสร้า้ งองค์ค์ วามรู้�และให้ค้ วาม คิิดเห็น็ เพื่่อ� เป็น็ พื้้น� ฐานในการวางแผนยุทุ ธศาสตร์์ต่่อไป การกำ�ำ หนดขอบเขตของการมีีส่่วนร่่วมตามกลุ่�มผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียมัักมีีผลต่่อผลลััพธ์์ของ กระบวนการคาดการณ์์ เนื่่�องจากคนแต่่ละกลุ่�มมัักยึึดถืือคุุณค่่า ค่่านิิยมและความต้้องการที่�่แตกต่่าง กััน ยกตัวั อย่า่ งเช่่น ในการคาดการณ์ภ์ าพอนาคตของการท่่องเที่�่ยว หากกำ�ำ หนดขอบเขตของผู้้�มีีส่ว่ น ร่่วมเฉพาะผู้้�ประกอบการกัับตััวแทนจากหน่่วยงานส่่งเสริิมการท่่องเที่�่ยว ภาพอนาคตที่�่วิิเคราะห์์ได้้ โดยเฉพาะภาพอนาคตที่�่พึึงประสงค์์ อาจมุ่่�งเน้้นการท่่องเที่�่ยวที่�่สร้้างรายได้้ให้้มากที่�่สุุด หากเพิ่่�มนััก ท่่องเที่�่ยวเข้้ามาด้้วย ก็็อาจมีีภาพอนาคตของที่่�ให้้ความสำำ�คััญกัับความพึึงพอใจของนัักท่่องเที่่�ยว และ หากเพิ่่�มชุุมชนเข้า้ มาร่ว่ มคาดการณ์์ด้้วย ภาพอนาคตของการคาดการณ์์อาจรวมไปถึึงผลกระทบต่่อสิ่�ง แวดล้อ้ มและวิถิ ีีชีีวิติ ของชุมุ ชน เครื่่�องมืือวิิเคราะห์์ดัังเช่น่ การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียนี้้จ� ึึงตั้�งอยู่่�บนแนวคิิดที่�่ว่่า นโยบาย และกลยุุทธ์์ในการพััฒนาสามารถกำ�ำ หนดได้้ ในบริิบททางสัังคมที่่�มีีความสััมพัันธ์์ทางอำำ�นาจที่่�ซัับซ้้อน และความเห็็นที่�่แตกต่่างกััน อีีกทั้้�งการตััดสิินใจในสัังคมจะเกิิดขึ้�นได้้ เมื่�อได้้มีีการวิิเคราะห์์ ประเมิิน และเจรจาต่อ่ รองกันั ระหว่า่ งแต่ล่ ะฝ่า่ ยในสังั คม โดยมีีการสร้า้ งความรู้้�ความเข้า้ ใจซึ่ง่� กันั และกันั ระหว่า่ ง ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียในสัังคม ทฤษฎีีและแนวคิิดการวางแผนในปััจจุุบัันจึึงเน้้นที่�่การมีีส่่วนร่่วมด้้วยการ สื่�อสารและเจรจาหารืือกัันระหว่่างผู้้�มีีส่่วนเกี่่�ยวข้้อง เพื่่�อสร้้างความรู้้�ความเข้้าใจไปพร้้อมกัับการสร้้าง ทุนุ ทางสังั คมและการเมืืองในหมู่่�ประชาสัังคม ผลประโยชน์์จากการสร้้างการมีีส่่วนร่่วมด้ว้ ยการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีีย จึึงไม่่จำ�ำ กััดอยู่� เพีียงการสร้า้ งประชามติเิ กี่ย�่ วกับั การพัฒั นาในอนาคต แต่ร่ วมไปถึึงความเข้า้ ใจซึ่ง�่ กันั และกันั ระหว่า่ งผู้�มี ส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียแต่ล่ ะคนแต่ล่ ะกลุ่�ม เกี่ย่� วกับั ส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียและคุณุ ลักั ษณะของผู้�อื่น� ในสังั คม ด้ว้ ยเหตุนุี้้� การวิเิ คราะห์์ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียจึึงไม่เ่ ป็น็ เพีียงเครื่่อ� งมืือที่น่� ัักวางแผนภาครัฐั ใช้้ ในการผลัักดันั นโยบาย และแผน แต่เ่ ป็น็ เครื่่อ� งมืือที่่�ช่่วยสร้า้ งเวทีีการมีีส่ว่ นร่่วมของประชาชนอย่า่ งแท้จ้ ริงิ ในระยะยาว รวมถึึง กระบวนการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ท์ ี่เ่� ปิดิ โอกาสให้ผ้ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียเข้า้ มาร่ว่ มสร้า้ งและกำ�ำ หนดภาพ อนาคตทางเลืือกและอนาคตที่่�พึึงประสงค์ด์ ้้วยกััน

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 58 การวเิ คราะหผ์ มู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี เปน็ กระบวนการรวบรวมและวเิ คราะหข์ อ้ มลู อยา่ งเปน็ ระบบ เพอ่ื ระบรุ ายชอ่ื บคุ คล กลมุ่ บคุ คลและองคก์ รทม่ี สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี และมอี ทิ ธพิ ลตอ่ การวางและด�ำเนนิ การ ตามนโยบาย แผนและโครงการ การวิเคราะห์ผู้มสี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ได้กลายเป็นเครื่องมือหนึ่งท่ีขาดไมไ่ ด้ ในการวางแผนการพัฒนา และไดเ้ ริ่มใชอ้ ย่างแพรห่ ลายในประเทศต่าง ๆ ทงั้ นี้เพราะนักวางแผนได้เริม่ ตระหนักถึงบทบาทที่ส�ำคัญของปัจเจกบุคคล กลุ่มบุคคลและองค์กรท่ีมีส่วนได้ส่วนเสียในการพัฒนา รวมท้ังที่มีอิทธิพลต่อกระบวนการวางแผนและกระบวนการตัดสินใจ ต้งั แต่การก�ำหนดเป้าหมายและ วตั ถปุ ระสงค์ ไปจนถงึ การวางแผนกลยทุ ธแ์ ละแนวทางการพฒั นา เหตผุ ลทที่ �ำใหน้ กั วางแผนในปจั จบุ นั ต้องเรียนรแู้ ละเขา้ ใจถึงแนวทางการวเิ คราะหผ์ ้มู สี ว่ นไดส้ ว่ นเสียมอี ยสู่ ี่ประการหลักด้วยกัน ประการแรก การวางแผนพัฒั นาองค์ก์ รและนโยบายสาธารณะมีีความซับั ซ้อ้ น เนื่่อ� งจากปัจั จัยั ที่ต�่ ้อ้ งคำ�ำ นึึงถึึงในการวางแผนมีีอยู่�มากมาย ในด้า้ นเศรษฐกิจิ สังั คม เทคโนโลยีีและสิ่ง� แวดล้อ้ ม ทั้้ง� ที่เ�่ ป็น็ ธรรมชาติิและที่�่มนุุษย์์สร้้างขึ้�น อีีกทั้้�งยัังมีีผู้้�มีีส่่วนเกี่่�ยวข้้องในกระบวนการวางแผนอยู่�เป็็นจำำ�นวนมาก ซึ่ง่� มีีความหลากหลายทั้้�งในด้า้ นอาชีีพ อายุุ ทััศนคติิ พื้น้� เพทางสัังคม ฯลฯ นอกจากนี้้� ปัจั จัยั เหล่่านี้้�ยััง เปลี่่�ยนแปลงไปตามกาลเวลาทำำ�ให้้การวางแผนพััฒนาและการบริหิ ารจััดการมีีความซับั ซ้้อนมากยิ่ง� ขึ้น� ประการที่่�สอง คุุณลัักษณะและเงื่�อนไขเฉพาะของแต่่ละองค์์กรและพื้�้นที่�่ทำำ�ให้้การวางแผน ยุทุ ธศาสตร์์จำำ�เป็็นต้อ้ งคำ�ำ นึึงถึึงเงื่�อนไขและความต้อ้ งการเฉพาะของแต่่ละองค์ก์ รหรืือแต่่ละท้้องถิ่�น จึึง ไม่่มีีแนวทางและเครื่�องมืือที่่�เป็็นสููตรสำำ�เร็็จตายตััวในการคาดการณ์แ์ ละการวางแผน อีีกทั้้�งเมื่�อเวลา ผ่า่ นไป แนวคิดิ และวิิธีีการที่่เ� คยใช้้และประสบความสำ�ำ เร็็จมาแต่เ่ ดิิมก็อ็ าจใช้้ไม่่ได้อ้ ีีกต่่อไป ประการที่่ส� าม การมีีส่ว่ นร่่วมของประชาชนเป็น็ แนวคิิดและแนวทางปฏิบิ ััติิสำำ�คััญที่่�จะทำ�ำ ให้้ เกิิดการพัฒั นาที่�เ่ ป็็นธรรม มีีประสิทิ ธิภิ าพและเป็น็ ไปตามเป้า้ หมายที่ต�่ั้ง� ไว้้ โดยเปิดิ โอกาสให้ผ้ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ ส่ว่ นเสีียเข้า้ ร่ว่ มในทุกุ ขั้น� ตอนของกระบวนการตัดั สินิ ใจและการบริหิ ารจัดั การ เพื่่อ� ให้เ้ ป้า้ หมาย แนวคิดิ และแนวทางการพัฒั นาสะท้้อนความต้้องการและความคาดหวังั ของทุุกภาคีีที่เ�่ กี่่�ยวข้อ้ ง ประการที่ส�่ ี่่� การสร้า้ งการมีีส่ว่ นร่ว่ มของประชาชนมีีแนวทางการปฏิบิ ัตั ิทิ ี่เ่� ป็น็ ระบบตามระดับั การมีีส่่วนร่่วมที่่�ต้้องการ นัักวางแผนพััฒนาบางคนมัักคิิดว่่า การมีีส่่วนร่่วมของประชาชนเป็็นเรื่�อง ง่่าย เพีียงแค่่จััดประชาพิิจารณ์์หนึ่่�งหรืือสองครั้้�งก็็เพีียงพอแล้้ว และไม่่จำำ�เป็็นต้้องใช้้ความรู้�และความ เชี่่ย� วชาญในวิิธีีการใด ๆ เป็น็ พิเิ ศษ อย่่างไรก็็ตาม จากประสบการณ์ใ์ นการวางแผนที่ผ�่ ่า่ นมา จะเห็็นได้้ ว่่า การจัดั ประชาพิิจารณ์์เพีียงอย่่างเดีียวไม่่เพีียงพอในการสร้้างการมีีส่ว่ นร่่วมของประชาชน ตามที่เ่� ชอร์ร์ ีี อาร์น์ สไตน์์ (Sherry Arnstein) ได้จ้ ำำ�แนกไว้้ ระดับั การมีีส่ว่ นร่ว่ มของประชาชน (Ladder of Citizen Participation) มีีตั้้ง� แต่่ (1) การเป็็นหุ่่�นเชิิด (manipulation) (2) การบำำ�บััดรัักษา (therapy) ไปจนถึึง (3) การแจ้้งข้อ้ มููล (informing) และ (4) การปรึึกษา (consultation) (5) การ ปลอบโยน (placation) ไปจนถึึง (6) การเป็็นหุ้้�นส่่วน (partnership) (7) การมอบอำำ�นาจ (deleg- gated Power) และ (8) การควบคุุมโดยประชาชน (citizen control)14 การมีีส่ว่ นร่่วมในแต่ล่ ะระดัับ

59 การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ ย่่อมมีีเครื่่�องมืือและวิิธีีการที่่�เหมาะสมแตกต่่างกััน กระบวนการสร้้างการมีีส่่วนร่่วมที่่�ไม่่ได้้วางแผนไว้้ อย่า่ งดีียัังอาจทำำ�ให้เ้ กิดิ ผลเสีียต่อ่ กระบวนการวางแผน โดยทำำ�ให้ผ้ ู้้�มีีส่ว่ นเกี่�ย่ วข้อ้ งเกิดิ ความสัับสนและ ความไม่ไ่ ว้ใ้ จในกระบวนการวางแผน ด้ว้ ยเหตุนุี้้� จึึงจำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งมีีการใช้เ้ ครื่่อ� งมืือและวิธิ ีีการที่เ่� ป็น็ ระบบมีี ความเป็น็ กลาง โปร่ง่ ใสและเหมาะสมกับั ปัจั จัยั และเงื่อ� นไขการพัฒั นาที่เ�่ ป็น็ เอกลักั ษณ์ข์ องแต่ล่ ะองค์ก์ ร และแต่ล่ ะพื้้�นที่�่ ในช่่วงเวลาประมาณสองทศวรรษที่่�ผ่่านมา การวางแผนในหลายประเทศทั่่�วโลกได้้ให้้ความ สำ�ำ คััญเป็็นอย่่างมากกัับบทบาทและหน้้าที่�่ของภาคประชาชน กระบวนทััศน์์พื้้�นฐานในการวางแผนได้้ เปลี่ย่� นแปลงไปจากแนวคิดิ แบบยึึดหลักั เหตุผุ ลและครอบคลุมุ เป็น็ แนวคิดิ ที่ใ�่ ห้ค้ วามสำำ�คัญั กับั การเจรจา ต่่อรองระหว่่างผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย รวมทั้้�งการมีีส่่วนร่่วมทางการเมืืองของประชาชนในกระบวนการ กำำ�หนดนโยบายและการตััดสิินใจ การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียได้้กลายเป็็นเครื่่�องมืือสำ�ำ คััญในการ สร้้างโอกาสให้ป้ ระชาชนได้้มีีส่ว่ นร่่วมในทุุกขั้น� ตอนของกระบวนการวางแผน แนวความคิิดการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียมีีรากฐานมาจากสหสาขาวิิชา ทั้้�งสาขาวิิชา รััฐศาสตร์์และรััฐประศาสนศาสตร์์ สาขาวิิชาการวางแผนพััฒนา และสาขาวิิชาการบริิหารธุุรกิิจ ทั้้�งนี้้� นักั รัฐั ศาสตร์์และรััฐประศาสนศาสตร์์ได้เ้ สนอทฤษฎีีที่่�เกี่ย่� วข้อ้ งกัับการวิเิ คราะห์น์ โยบาย โดยเฉพาะใน ส่ว่ นที่เ�่ กี่ย�่ วกับั กระบวนการตัดั สินิ ใจและการนำ�ำ นโยบายและแผนไปปฏิบิ ัตั ิิ จากมุมุ มองของนักั รัฐั ศาสตร์์ และรัฐั ประศาสนศาสตร์์ ปัจั จัยั สำำ�คัญั ประการหนึ่ง่� คืือ โครงสร้า้ งอำำ�นาจในสังั คมที่ส�่ ่ง่ ผลต่อ่ รูปู แบบและ กระบวนการตัดั สินิ ใจ อีีกปัจั จัยั หนึ่ง่� คืือ ลักั ษณะความสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งกลุ่�มคนในสังั คม ทั้้ง� ในรูปู แบบการ รวมกลุ่�มหรืือเครืือข่่ายประชาสัังคมที่่�เป็็นทางการและไม่่เป็็นทางการ ซึ่่�งมีีผลต่่อการกำำ�หนดวาระและ ประเด็็นในการวางแผนยุุทธศาสตร์์ รวมทั้้�งกระบวนการตััดสิินใจ การรวมกลุ่�มในลัักษณะเครืือข่่ายนี้้� สะท้อ้ นถึึงส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียของแต่่ละกลุ่�มคนในสัังคม ในด้า้ นสาขาการบริหิ ารธุรุ กิจิ นั้้น� แนวคิดิ การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียได้ป้ ระยุกุ ต์ใ์ ช้ท้ ฤษฎีีผู้� มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในองค์ก์ ร ซึ่ง�่ มีีมาเป็น็ เวลานานตั้้ง� แต่ป่ ระมาณช่ว่ งคริสิ ต์ท์ ศวรรษ 1930 ทฤษฎีีดังั กล่า่ ว ได้ร้ ะบุกุ ลุ่�มผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียสำำ�คัญั ไว้้ 4 กลุ่�มในการบริหิ ารจัดั การธุรุ กิจิ คืือ ลูกู ค้า้ พนักั งานประชาชน ทั่่�วไปและผู้�ถื อหุ้้�น แนวคิิดนี้้�ได้้นำำ�ไปสู่่�การพััฒนาเครื่่�องมืือวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่�่เป็็นระบบ มีี ขั้�นตอนที่่�กำ�ำ หนดไว้้อย่่างชััดเจน เพื่่�อนำำ�ไปประยุุกต์์ใช้้ในการวิิเคราะห์์สภาวะองค์์กรทั้้�งในปััจจุุบัันและ อนาคต เป้้าหมายหลัักของการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียในที่่�นี้้� มุ่�งเน้้นไปที่่�การทำ�ำ ความเข้้าใจกัับ พฤติิกรรม ความสนใจ ความตั้�งใจ และส่่วนได้้ส่่วนเสีียของแต่่ละคนในองค์์กร รวมถึึงความสััมพัันธ์์ ระหว่า่ งบุคุ คล และทรัพั ยากรที่ส่� ามารถใช้ไ้ ด้ใ้ นการผลักั ดันั หรืือคัดั ค้า้ นกระบวนการตัดั สินิ ใจในองค์ก์ ร นักั วางแผนยุทุ ธศาสตร์ไ์ ด้ต้ ระหนักั มาระยะหนึ่ง�่ แล้ว้ ถึึงความสำ�ำ คัญั ของกลุ่�มคนที่ม่� ีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ น เสีียในกระบวนการกำำ�หนดยุุทธศาสตร์์และนโยบาย รวมทั้้�งความจำ�ำ เป็็นในการทำำ�ความเข้้าใจและจััด ระดัับส่่วนได้ส้ ่่วนเสีียและอิิทธิพิ ลของแต่่ละกลุ่�มบุุคคล ซึ่ง่� มีีผลต่อ่ เนื้้�อหาและการดำ�ำ เนินิ นโยบาย แผน งานและโครงการ ดังั นั้้น� การทำำ�ความเข้า้ ใจกับั บริบิ ททางการเมืืองจึึงเป็น็ ขั้้น� ตอนสำำ�คัญั ของกระบวนการ

การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ 60 วางแผน และเป็นหน้าท่ีส�ำคัญของนักวางแผนที่จะด�ำเนินการวิเคราะห์ปัจจัยทางการเมืองอย่างเป็น ระบบ กลา่ วโดยสรปุ วตั ถปุ ระสงคห์ ลกั ของการวเิ คราะหผ์ มู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี คือ เพอื่ ใหไ้ ดม้ าซง่ึ ขอ้ มลู เก่ียวกับส่วนได้ส่วนเสียของภาคีการพัฒนา รวมท้ังอิทธิพลที่แต่ละภาคีการพัฒนามีต่อกระบวนการ วางแผน ขอ้ มลู ทไี่ ดน้ ี้จะเปน็ ประโยชนใ์ นการวางนโยบายและแผนการพฒั นา รวมทง้ั การสรา้ งความชอบ ธรรมให้กบั กระบวนการวางแผน ซึง่ เปดิ โอกาสให้ภาคีการพฒั นาในระดบั ตา่ ง ๆ ไดม้ ีส่วนร่วมในทกุ ข้ั น ตอนของการวางแผน ข้อมลู ที่ได้จากการวเิ คราะห์จะเปน็ ข้อมลู พื้นฐานท่ีใช้ได้ในขั้นตอนการวเิ คราะห์ อื่น ๆ ในกระบวนการวางแผน เชน่ การวเิ คราะหส์ ถาบนั และองคก์ ร การวเิ คราะหก์ ารเมอื งในภาพรวม เปน็ ตน้ อกี ทงั้ ยงั สามารถน�ำไปใชไ้ ดใ้ นการวางแผนปฏบิ ตั กิ ารและแผนกลยทุ ธ์ และเปน็ กรอบน�ำในการ สรา้ งกระบวนการมสี ่วนร่วมและการสรา้ งประชามตเิ กี่ยวกบั นโยบายและแผนการพฒั นาพื้นที่

61 การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ แนวทาง และกระบวนการวเิ คราะห์ บริิบททางสัังคมและวััฒนธรรม โดยเฉพาะส่่วนที่่�มีีผลต่่อการเมืืองในองค์์กรหรืือในพื้�้นที่�่ ถืือเป็็น ปััจจััยหนึ่่�งที่�่ต้้องคำำ�นึึงถึึงในการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียในกระบวนการวางแผนโดยรวม และใน กระบวนการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ เนื่่�องจากบริิบทเหล่่านี้้�จะเป็็นตััวกำ�ำ หนดวิิธีีการเก็็บรวบรวม และวิิเคราะห์์ข้้อมููลที่่�สะท้้อนถึึงโครงสร้้างและสภาพทางการเมืืองและการปกครองในองค์์กรหรืือใน พื้�้นที่่� ตััวอย่่างเช่่น ในบางท้้องถิ่�น กำ�ำ นัันผู้้�ใหญ่่บ้้านอาจมีีความสำำ�คััญทางการเมืืองมากกว่่าในท้้องที่่� อื่�น อัันเนื่่�องมาจากสภาพโครงสร้้างอำำ�นาจที่�่มีีมาแต่่เดิิม ในขณะที่่�ในบางท้้องถิ่ �น ข้้าราชการจากส่่วน กลางอาจมีีบทบาทมากกว่่า เป็็นต้้น ดัังนั้้�น ผู้้�วิิเคราะห์์จึึงต้้องทำ�ำ ความเข้้าใจกัับบริบิ ททางสัังคมและ วััฒนธรรมในท้อ้ งถิ่�น เพื่่อ� ให้้สามารถประเมินิ ข้อ้ มูลู จากการสััมภาษณ์์ผู้้�มีีส่ว่ นเกี่่�ยวข้้องได้้อย่า่ งถูกู ต้้อง หน่ว่ ยและระดับั ของการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียขึ้น� อยู่่�กับั วัตั ถุปุ ระสงค์ข์ องการคาดการณ์์ และประเด็น็ ของการคาดการณ์์ โดยอาจเกี่ย�่ วข้อ้ งกับั ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในระดับั ท้อ้ งถิ่น� ระดับั ภาค ระดับั ชาติิ และในหลายกรณีีเกี่ย�่ วข้อ้ งในระดับั นานาชาติิ ทั้้ง� นี้้� ประเด็น็ การวางแผนการพัฒั นาในหลายพื้น้� ที่่� ในประเทศไทย โดยเฉพาะในด้า้ นการพััฒนาเศรษฐกิจิ นั้้น� ผู้้�มีีส่่วนเกี่่ย� วข้้องสำ�ำ คัญั อาจรวมถึึงนักั ลงทุุน ต่า่ งชาติแิ ละองค์ก์ รระหว่า่ งประเทศ ซึ่ง�่ จะทำ�ำ ให้ร้ ะดับั และขอบเขตการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียกว้า้ ง มากยิ่ง� ขึ้�น หน่่วยการวิิเคราะห์์ยัังขึ้�นอยู่่�กัับนิิยามของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย ในบางครั้้�ง ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย อาจหมายถึึงกระทรวงใดกระทรวงหนึ่�่งที่�่เกี่�่ยวข้้อง โดยนัับเป็็นหนึ่�่งหน่่วยการวิิเคราะห์์ ในขณะที่�่บาง ครั้้ง� หมายถึึงกรมกองต่า่ ง ๆ ที่่อ� ยู่�ในกระทรวงนั้้น� ซึ่ง่� ทำำ�ให้ห้ น่่วยการวิิเคราะห์ม์ ีีความละเอีียดย่่อยลง ไปอีีก การแบ่ง่ ย่อ่ ยดังั กล่า่ วจะสะท้อ้ นให้เ้ ห็น็ ถึึงความแตกต่า่ งระหว่า่ งหน่ว่ ยวิเิ คราะห์ย์ ่อ่ ยเหล่า่ นี้้� ทั้้ง� ใน ด้า้ นส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีีย อำำ�นาจในการต่อ่ รอง ทรัพั ยากร ฯลฯ ทั้้ง� นี้้� คณะผู้้�วิิเคราะห์ต์ ้้องยึึดหลักั การสำำ�คััญ คืือต้อ้ งให้ค้ รอบคลุมุ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียทั้้ง� หมด และต้อ้ งเป็น็ ผู้้�ที่ม่� ีีส่ว่ นเกี่ย่� วข้อ้ งสำำ�คัญั จริงิ ๆ กับั ประเด็น็ พััฒนานั้้น� ๆ

การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ 62 การวิเคราะห์ผู้มสี ่วนไดส้ ่วนเสยี ซึ่งแบ่งออกได้เปน็ 7 ขั้นตอนหลักด้วยกัน ดังนี้ 1. การวางแผนกระบวนการวิเคราะห์ ขั้นตอนแรกของการวิเคราะห์ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียคือการวางแผนกระบวนการวิเคราะห์ ซึ่ง เริ่มตั้งแต่การก�ำหนดเป้าหมายการวิเคราะห์ที่ชัดเจน โดยระบุถึงบุคคลหรือองค์กรที่จะน�ำข้อมูลและ ผลการวเิ คราะหไ์ ปใชป้ ระโยชน์ รวมถงึ การวางแผนวา่ จะน�ำผลการวเิ คราะหไ์ ปใชอ้ ยา่ งไร วตั ถปุ ระสงค์ ในการวเิ คราะหผ์ มู้ ีส่วนได้สว่ นเสียมอี ย่หู ลายประการดว้ ยกนั ซ่ึงจะมีผลตอ่ การก�ำหนดแนวทางและวิธี การวเิ คราะหใ์ นข้ั นตอ่ ไป ดว้ ยเหตนุ ี้ คณะท�ำงานจึงตอ้ งก�ำหนดวตั ถปุ ระสงคข์ องการวเิ คราะหใ์ หช้ ดั เจน ตัวอย่างของวัตถุประสงค์ของการวเิ คราะห์ผู้มสี ว่ นได้สว่ นเสยี ได้แก่ เพอื่ ให้ผ้กู �ำหนดนโยบายได้เข้าใจ ถึงความต้องการของผ้มู สี ่วนไดส้ ว่ นเสียในการวางนโยบายและแผน และเพื่อสร้างความเขา้ ใจในกลุม่ ผู้ เกีย่ วขอ้ งส�ำคัญเกย่ี วกับนโยบาย แผนและโครงการ เป็นต้น การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นเกี่ย่� วข้อ้ งตั้ง� แต่ข่ั้น� ตอนแรกของการวางนโยบายและแผน จะช่ว่ ยลดความ เข้้าใจผิิดและการคััดค้้านในกลุ่�มผู้้�มีีส่่วนเกี่�่ยวข้้องสำำ�คััญ ทั้้�งนี้้� การมีีส่่วนร่่วมตั้�งแต่่ระยะแรกจะทำำ�ให้้ผู้� เกี่่�ยวข้อ้ งเกิิดความเข้้าใจและให้้การสนับั สนุุนต่อ่ นโยบายและแผน การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียเป็็นเครื่่�องมืือที่�่พััฒนาขึ้�นเพื่่�อใช้้ในขั้้�นตอนต่่าง ๆ ใน กระบวนการวางนโยบายและแผน การบริหิ ารจััดการ หรืือแม้แ้ ต่่ในการดำ�ำ เนิินโครงการ ดัังนั้้�น ก่่อนที่่� จะดำำ�เนิินการวิิเคราะห์ผ์ ู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย คณะทำ�ำ งานจึึงต้อ้ งกำำ�หนดวัตั ถุุประสงค์์ให้ช้ ััดเจน ซึ่�่งจะช่ว่ ย ให้้สามารถกำำ�หนดขอบเขตเนื้้�อหาและเวลาในการทำำ�งานให้้เหมาะสมกัับทรััพยากรที่�่มีีอยู่ �อย่่างจำำ�กััด ขอบเขตเนื้อ้� หาที่ว่� ่า่ นี้้อ� าจครอบคลุมุ ตั้ง� แต่ข่ั้น� ตอนแรกของการวางนโยบายและแผนการพัฒั นา คืือ การ ทำำ�ความเข้า้ ใจกับั บริบิ ทและกระบวนการตัดั สินิ ใจของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย ทั้้ง� วิวิ ัฒั นาการที่ผ�่ ่า่ นมาในอดีีต จนถึึงปััจจุุบััน ไปจนถึึงการคาดการณ์์ไประยะยาวในอนาคต ประเด็็นการวางแผนพััฒนาที่�่มีีความซัับ ซ้้อนมากมัักมีีกลุ่�มบุุคคลที่�่มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียอยู่�เป็็นจำ�ำ นวนมาก ในกรณีีนี้้� การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วน เสีียจำำ�เป็น็ ต้อ้ งมีีความละเอีียดและครอบคลุมุ จึึงอาจใช้เ้ วลานานกว่า่ ประเด็น็ ที่ม�่ ีีความซับั ซ้อ้ นน้อ้ ยกว่า่ ในขณะเดีียวกันั กรอบการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียอาจกำ�ำ หนดให้แ้ คบลงได้้ เช่น่ ในกรณีีที่�่ วัตั ถุปุ ระสงค์ข์ องการวิเิ คราะห์ค์ ืือ เพื่่อ� ผลักั ดันั นโยบายหรืือแผนให้ไ้ ปสู่่�การปฏิบิ ัตั ิิ ในกรณีีนี้้� การวิเิ คราะห์์ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียถืือเป็น็ ส่่วนหนึ่�ง่ ของการวาดแผนที่�่การเมืือง (political mapping) ซึ่�ง่ ใช้้มากในการ วางแผนกลยุุทธ์์ทางการเมืือง เพื่่�อให้้นโยบายสาธารณะได้้รัับการยอมรัับจากภาคีีการพััฒนา สำ�ำ หรัับ การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์นั้้�น ไม่่ควรกำำ�หนดวััตถุุประสงค์์ของการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียแคบ จนเกิินไป นอกจากนี้้� การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียสามารถใช้้เป็็นส่่วนหนึ่�่งของเครื่่�องมืือในการ ดำ�ำ เนิินการให้้บรรลุุเป้้าหมายในระดัับองค์์กร การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียจะช่่วยระบุุหาบุุคคลที่�่ เห็็นด้้วยและไม่่เห็็นด้้วยในเป้้าหมายที่่�องค์์กรตั้้�งไว้้ เพื่่�อสร้้างพัันธมิิตรในการดำำ�เนิินการและโน้้มน้้าว

63 การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ การตัดั สินิ ใจของผู้้�ที่ไ่� ม่เ่ ห็น็ ด้ว้ ย ผลการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียจึึงใช้ไ้ ด้ใ้ นการวางแผนกลยุทุ ธ์์ สำ�ำ หรับั เป้า้ หมายระยะสั้�นที่�่มีีขอบเขตเนื้อ�้ หาและระยะเวลาที่�่ชััดเจน ในการนำ�ำ นโยบายหรืือแผนไปปฏิบิ ััติใิ นรูปู แบบของโครงการ การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย ถืือเป็น็ เครื่่�องมืือหนึ่่ง� ในการบริหิ ารโครงการให้้ประสบผลสำ�ำ เร็จ็ โดยการประมวลข้้อมูลู เกี่่�ยวกัับส่ว่ นได้้ ส่่วนเสีีย เพื่่อ� ทำำ�ความเข้้าใจเกี่่ย� วกัับรายละเอีียดโครงการกัับผู้้�ที่เ่� กี่ย�่ วข้้อง และนำำ�ข้้อคิิดเห็็นและข้อ้ มููล ที่ไ่� ด้ไ้ ปวิิเคราะห์์อย่า่ งเป็น็ ระบบ เพื่่อ� ปรับั เปลี่่�ยนรายละเอีียดโครงการ นอกจากนี้้� เจ้า้ ของโครงการยััง นำ�ำ ผลการวิเิ คราะห์์ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียที่่�ได้้ทำำ�ไว้้ก่อ่ นและระหว่า่ งการดำ�ำ เนิินโครงการไปใช้ต้ ่่อได้้ ในการ ประเมิินและติิดตามผลหลัังจากที่�่ได้้เสร็็จสิ้้�นการดำ�ำ เนิินโครงการไปแล้้ว โดยทั่่�วไป การวิิเคราะห์์ผู้�มี ส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่่�ใช้้เป็็นเครื่่�องมืือหนึ่�่งในการบริิหารโครงการมัักมีีขอบเขตเนื้�้อหาที่�่ชััดเจนมากกว่่าและ ซัับซ้้อนน้้อยกว่่าการวิิเคราะห์์นโยบายในภาพรวม จึึงใช้้เวลาและทรััพยากรในการวิิเคราะห์์น้้อยกว่่า ทั้้ง� นี้้� ข้อ้ จำ�ำ กััดทางเวลาและทรัพั ยากร ทั้้ง� งบประมาณและบุคุ ลากร มักั เป็็นตัวั กำำ�หนดขอบเขตของการ วิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีีย คณะทำำ�งาน องค์ก์ รที่ร�่ ับั ผิดิ ชอบในการคาดการณ์แ์ ละการวางแผนยุทุ ธศาสตร์ค์ วรตั้้ง� คณะทำ�ำ งานขึ้้น� มาเพื่่อ� ทำำ�หน้้าที่่�รับั ผิิดชอบในการเก็บ็ รวบรวมและวิเิ คราะห์์ข้้อมููลเกี่�่ยวกัับผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียโดยเฉพาะ คณะ ทำ�ำ งานในส่่วนนี้้�อาจเป็็นคณะทำ�ำ งานที่�่ดำ�ำ เนิินกระบวนการคาดการณ์ท์ ั้้�งหมดอยู่�แล้้ว หรืือเป็็นเพีียงบาง คนในคณะทำำ�งานใหญ่ก่ ็ไ็ ด้้ โดยมอบหมายให้เ้ จ้า้ หน้า้ ที่ห�่ นึ่ง�่ คนหรืือมากกว่า่ นั้้น� เป็น็ ผู้้�วิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ ส่ว่ นเสีีย ทั้้ง� นี้้ข� ้อ้ จำ�ำ กัดั ด้า้ นเวลาและด้า้ นทรัพั ยากร มักั เป็น็ ปัจั จัยั กำ�ำ หนดจำ�ำ นวนของผู้้�ทำำ�หน้า้ ที่ว่� ิเิ คราะห์์ ดัังกล่่าว โดยทั่่�วไปแล้้ว คณะทำำ�งานนี้้�มัักมาจากองค์์กรหนึ่�่งองค์์กรใดที่�่รัับผิิดชอบในการวางนโยบาย แผนงาน หรืือโครงการที่่เ� กี่่�ยวข้้อง การตั้้ง� คณะทำ�ำ งานในลักั ษณะนี้้ม� ีีข้้อดีี คืือ ทำ�ำ ให้้สามารถทำ�ำ งานร่่วม กัันได้้ง่่ายขึ้�น เนื่่�องจากสมาชิิกในคณะทำำ�งานมาจากองค์์กรเดีียวกััน จึึงมีีแนวทางการทำ�ำ งานเดีียวกััน หรืือคล้้ายคลึึงกันั อย่า่ งไรก็ต็ าม สมาชิกิ ในคณะทำ�ำ งานนี้้อ� าจมาจากหลายองค์ก์ รหรืือกลุ่�มบุคุ คล เพื่่อ� ให้ส้ ะท้อ้ น ถึึงมุมุ มองและส่่วนได้ส้ ่ว่ นเสีียที่แ่� ตกต่่างกันั หากเป็็นไปได้้ คณะทำ�ำ งานควรประกอบด้้วยนัักวิิเคราะห์์ที่�่ มีีความเป็็นกลาง ซึ่่�งไม่่มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียในนโยบายหรืือประเด็็นการพััฒนาในพื้�้นที่่�นั้้�น ข้้อมููลที่�่ใช้้การ วิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียมักั เป็น็ ข้อ้ มูลู เชิงิ คุณุ ภาพ ซึ่ง�่ ขึ้น� อยู่่�กับั การตีีความและแปลความหมายโดยผู้� วิเิ คราะห์์ การทำำ�งานเป็น็ กลุ่�มอาจทำำ�ให้ผ้ ลการวิเิ คราะห์ม์ ีีความเป็น็ กลางและน่า่ เชื่อ� ถืือมากกว่า่ ในกรณีี ที่�่เป็น็ ผลงานของเจ้้าหน้้าที่�่คนเดีียว ซึ่�่งอาจมีีความคิิดโน้้มเอีียงอยู่�ได้้ การตั้้�งคณะทำ�ำ งานที่�่เป็็นตััวแทน จากหลายองค์ก์ รอาจสร้า้ งความเป็น็ กลางและความชอบธรรมให้ก้ ับั กระบวนการวิเิ คราะห์ไ์ ด้ม้ ากกว่า่ ใน กรณีีที่ค่� ณะทำ�ำ งานมาจากองค์ก์ รหนึ่ง่� เดีียว ทั้้ง� นี้้� มุมุ มองที่แ�่ ตกต่า่ งกันั ภายในกลุ่�มคณะทำ�ำ งานอาจทำ�ำ ให้้ สามารถวิิเคราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียได้ล้ ะเอีียดถี่่�ถ้้วนขึ้้�น ทั้้�งในการวิิเคราะห์จ์ ุดุ ยืืน ส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียและ อิทิ ธิิพลที่่�มีีต่่อกระบวนการวางแผนและตััดสินิ ใจ

การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ 64 นอกจากนี้ การที่คณะท�ำงานมสี มาชกิ ทม่ี าจากหลายกลมุ่ องคก์ ร อาจท�ำใหส้ ามารถเกบ็ ขอ้ มลู ไดอ้ ยา่ งครอบคลมุ และถกู ตอ้ งจากการสมั ภาษณผ์ มู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี มากกวา่ ในกรณีที่คณะท�ำงานมาจาก องคก์ รเดยี วและมสี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ในการพฒั นา ทงั้ นี้เพราะความสมั พนั ธท์ ม่ี อี ยแู่ ตเ่ ดมิ ระหวา่ งองคก์ รดงั กลา่ วกบั ผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี อื่น ๆ อาจท�ำใหผ้ ถู้ กู สมั ภาษณไ์ มส่ ะดวกใจหรือยนิ ยอมพรอ้ มใจที่จะใหข้ อ้ มลู แกผ่ วู้ เิ คราะห์ ในกรณีนี้ คณะท�ำงานจึงควรเปน็ นกั วเิ คราะหท์ มี่ าจากองคก์ รหรือกลมุ่ บคุ คลอื่นทม่ี ีความ เป็นกลาง เมื่�อได้้มีีการจััดตั้�งคณะทำ�ำ งานแล้้ว สมาชิิกคณะทำำ�งานต้้องสร้้างความเข้้าใจในกระบวนการ วิิเคราะห์์ร่่วมกััน โดยร่่วมกำำ�หนดขั้�นตอนและวิิธีีการวิิเคราะห์์ เพื่่�อให้้รููปแบบการเก็็บรวบรวมและ วิิเคราะห์์ข้้อมููลเป็็นไปในทิิศทางเดีียวกััน การวางแผนกระบวนการวิิเคราะห์์ที่่�เป็็นมาตรฐานเดีียวกััน จะทำำ�ให้้ข้อ้ มูลู ที่่�เก็บ็ รวบรวมมีีความน่า่ เชื่�อถืือและความถูกู ต้้องมากยิ่ง� ขึ้น� นอกจากนี้้� คณะทำำ�งานควร กำำ�หนดระยะเวลาที่ใ�่ ช้ใ้ นการวิเิ คราะห์ใ์ นแต่ล่ ะขั้น� ตอน ตั้ง� แต่ข่ั้น� ตอนแรกจนถึึงสุดุ ท้า้ ย ทั้้ง� นี้้� ระยะเวลาที่�่ ใช้ใ้ นการวิเิ คราะห์จ์ ะขึ้น� อยู่่�กับั ความซับั ซ้อ้ นของประเด็น็ ปัญั หาในการคาดการณ์แ์ ละการวางแผน ความ ยากง่า่ ยในการเก็บ็ ข้อ้ มููลที่จ่� ำำ�เป็น็ และประสบการณ์ข์ องคณะทำ�ำ งาน นอกเหนืือจากความรู้้�ความเข้้าใจเบื้�้องต้้นเกี่�่ยวกัับหััวข้้อและประเด็็นของการคาดการณ์์แล้้ว สมาชิกิ ในคณะทำ�ำ งานจึึงควรต้อ้ งมีีประสบการณ์แ์ ละความสามารถเฉพาะในการสัมั ภาษณ์์ การวิเิ คราะห์์ และสังั เคราะห์์ข้อ้ มูลู เชิิงปริิมาณ เนื่่อ� งจากการสััมภาษณ์เ์ ป็น็ วิิธีีการหลััก ในเก็็บรวบรวมข้อ้ มูลู ที่ใ�่ ช้้ใน การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีีย 2. การเลือื กและกำ�ำ หนดขอบเขตประเด็็นการคาดการณ์์ ตามที่่�ได้้อธิิบายมาในบทที่่�แล้้ว การกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์ย์ ่่อมมีีผลต่่อการกำ�ำ หนด ขอบเขตของกิิจกรรมอื่�น ๆ ที่่�ดำ�ำ เนิินการต่่อจากนั้้�น ข้้อมููลที่่�ได้้จากการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย สำ�ำ หรับั การคาดการณ์จ์ ะเป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ เมื่อ� ได้ม้ ีีการกำ�ำ หนดประเด็น็ การคาดการณ์ท์ ี่ช่� ัดั เจน ทั้้ง� นี้้เ� พื่่อ� ให้้ สามารถรวบรวมข้อ้ มูลู และสื่อ� สารกับั ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่่วนเสีียที่่�คณะทำ�ำ งานจะวิเิ คราะห์ไ์ ด้อ้ ย่า่ งตรงประเด็น็ ขอบเขตประเด็็นที่�่เป็็นกรอบในการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียนี้้� ไม่่ควรกว้้างมากจนเกิินกว่่าที่�่จะ สามารถวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย แล้ว้ นำำ�ผลการวิเิ คราะห์ไ์ ปใช้ใ้ นการปฏิบิ ัตั ิไิ ด้้ ขอบเขตเชิงิ ภูมู ิศิ าสตร์์ ก็็ควรสะท้้อนถึึงขอบเขตประเด็็นปััญหาด้้วยเช่่นกััน เพราะจะมีีผลต่่อการกำำ�หนดขอบเขตของผู้้�มีีส่่วน ได้้ส่่วนเสีีย ตััวอย่่างเช่่น การจััดการสิ่่�งแวดล้้อมในลุ่่�มแม่่น้ำำ��มีีขอบเขตเชิิงภููมิิศาสตร์์ที่่�กว้้างกว่่าจัังหวััด ใดจังั หวััดหนึ่่�ง ดัังนั้้น� ขอบเขตของการวิเิ คราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียก็็ควรครอบคลุุมในวงกว้้างมากขึ้�น อย่่างไรก็ต็ าม ในบางครั้้ง� ผู้้�วางแผนอาจได้้รัับมอบหมายให้ว้ างแผนพััฒนาพื้น้� ที่�่ตามขอบเขต การปกครอง จึึงมีีแนวโน้้มที่�่จะจำ�ำ กััดขอบเขตของการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียเฉพาะบุุคคลและ องค์ก์ รภายในเขตการปกครองดังั กล่า่ ว โดยไม่ค่ ำำ�นึึงถึึงกลุ่�มคนและองค์ก์ รในพื้น้� ที่ร�่ อบข้า้ ง คณะทำ�ำ งาน ในการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียและการคาดการณ์์ที่�่รอบคอบย่่อมต้้องคำำ�นึึงถึึงปััจจััยและผู้้�มีีส่่วน

65 การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ เกี่�่ยวข้้องอื่น� ๆ ในพื้น้� ที่่ร� อบข้้างด้ว้ ยเสมอ 3. การระบุผุ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่่วนเสีีย ในขั้้�นตอนการระบุุผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย คณะทำำ�งานจะจััดทำำ�รายชื่�อบุุคคล กลุ่�มบุุคคลและ องค์ก์ รที่่อ� าจมีีและควรมีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียในกระบวนการพัฒั นาในพื้้น� ที่�่ เนื่่อ� งจากการพััฒนาเชิงิ พื้น้� ที่�่ใน ด้า้ นต่่าง ๆ มีีความซัับซ้้อน นัักวางแผนที่่�ผ่า่ นมามัักมองข้้ามกลุ่�มคนด้้อยโอกาสในสัังคมที่ม�่ ีีส่่วนได้้ส่่วน เสีียในการพััฒนา แต่่ไม่ม่ ีีการรวมกลุ่�มและตัวั แทนทางการเมืืองอย่่างเป็น็ ทางการ ด้้วยเหตุุนี้้� การระบุุ รายชื่อ� ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียจึึงเป็น็ ขั้้น� ตอนหลักั ซึ่ง่� จะเป็น็ พื้น�้ ฐานของการสร้า้ งการมีีส่ว่ นร่ว่ มของประชาชน ในกระบวนการวางแผนในขั้้น� ต่อ่ ไป ในการวางแผนเท่า่ ที่ผ่� ่า่ นมา นักั วางแผนมักั กำ�ำ หนดรายชื่อ� ผู้�เข้า้ ร่ว่ ม การทำ�ำ ประชาพิจิ ารณ์์ โดยคำ�ำ นึึงถึึงกลุ่�มคนต่า่ ง ๆ ที่อ่� ยู่�ในท้อ้ งถิ่น� แต่โ่ ดยมากไม่ม่ ีีวิธิ ีีการอย่า่ งเป็น็ ระบบ และไม่ม่ ีีการวิเิ คราะห์ส์ ่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียของแต่ล่ ะบุคุ คลและองค์ก์ ร ดังั นั้้น� จึึงควรใช้ว้ ิธิ ีีการระบุผุ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ ส่ว่ นเสีียที่ต�่ั้�งอยู่่�บนฐานความคิิดและแนวทางที่เ่� ป็น็ ระบบและครอบคลุมุ การระบุุผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียเริ่�มตั้�งแต่่การทบทวนข้้อมููลและเอกสารที่่�เกี่่�ยวข้้อง เพื่่�อที่�่จะระบุุ รายชื่�อของผู้้�ที่�่อาจมีีส่่วนร่่วมสำ�ำ คััญทั้้�งหมด หลัังจากนั้้�น จะเป็็นการเลืือกผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียหรืือผู้� เชี่ย�่ วชาญที่ค่� ณะทำำ�งานเห็น็ ว่า่ ควรสัมั ภาษณ์ก์ ่อ่ น ตามลำำ�ดับั ความสำ�ำ คัญั หรืือความเกี่ย่� วข้อ้ งกับั นโยบาย และแผน และข้้อจำ�ำ กัดั เรื่�องเวลาและงบประมาณของคณะทำ�ำ งาน ตามที่ไ�่ ด้ก้ ล่า่ วมาแล้ว้ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย คืือ บุคุ คล กลุ่�มบุคุ คลหรืือองค์ก์ รที่ม�่ ีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย ในนโยบาย แผนและโครงการที่�อ่ าจเกิิดขึ้�นในพื้�้นที่�่ โดยแบ่่งได้้หลายกลุ่�ม เช่่น ภาครัฐั (หน่ว่ ยงานส่่วน กลางและส่ว่ นท้อ้ งถิ่น� ) ภาคการเมืือง (ระดับั ประเทศและระดับั ท้อ้ งถิ่น� ) ภาคเอกชน (สภาอุตุ สาหกรรม สมาคมอุตุ สาหกรรม หอการค้า้ สหภาพแรงงาน) ภาคประชาสังั คม (องค์ก์ รเอกชนไม่แ่ สวงหากำำ�ไร ผู้้�นำำ� ชุมุ ชน กลุ่�มผู้้�บริโิ ภค ฯลฯ) ภาควิชิ าการ (นักั วิิจััยและนัักวิชิ าการที่ม่� ีีความรู้�และความเชี่่ย� วชาญในเรื่อ� ง ที่�่เกี่่ย� วข้อ้ ง) ภาคการสื่่อ� สารมวลชน (นัักข่า่ วและสื่�อสารมวลชนรููปแบบต่่าง ๆ) รวมถึึงประชาชนทั่่�วไป ซึ่่ง� อาจไม่่มีีการรวมกลุ่�มกัันอย่่างเป็็นกิิจจะลัักษณะและแน่ช่ ัดั จากรายการข้า้ งต้น้ จะเห็น็ ได้ว้ ่า่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียไม่จ่ ำำ�กัดั อยู่�เพีียงแค่บ่ ุคุ คลหรืือกลุ่�มบุคุ คลใน องค์ก์ รหรืือพื้น�้ ที่ศ่� ึึกษาเท่า่ นั้้น� แต่ค่ รอบคลุมุ ไปถึึงผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียที่อ�่ ยู่่�นอกองค์ก์ รและพื้น�้ ที่�่ นอกจาก นี้้� ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียไม่่จำ�ำ กััดเพีียงแค่่หน่่วยงานภาครััฐ และกลุ่�มบุุคคลหรืือองค์์กรที่่�เป็็นทางการ แต่่ รวมไปถึึงบุคุ คลสำำ�คัญั และการร่ว่ มกลุ่�มอย่า่ งไม่่เป็น็ ทางการของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียในการพััฒนา คณะ ทำ�ำ งานต้้องสามารถระบุุถึึงผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่่�ไม่่มีีการรวมกลุ่�มหรืือตัวั แทนอย่า่ งเป็น็ ทางการอีีกด้้วย อีีกประเด็น็ หนึ่ง่� ที่ต่� ้อ้ งคำ�ำ นึึงถึึงในการระบุผุ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียคืือ จำำ�นวนผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย รวม ทั้้ง� รูปู แบบและบทบาทของแต่ล่ ะคนแต่ล่ ะองค์ก์ รอาจเปลี่ย�่ นแปลงไปได้ต้ ามกาลเวลา บางกลุ่�มคนหรืือ องค์ก์ รอาจไม่ม่ ีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียอีีกต่อ่ ไป ในขณะที่อ�่ าจมีีผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียใหม่เ่ พิ่่ม� ขึ้น� มาอีีกได้ใ้ นอนาคต คณะทำ�ำ งานจึึงต้อ้ งคำำ�นึึงการเปลี่่ย� นแปลงเหล่า่ นี้้�ด้ว้ ย

การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ 66 ทง้ั นี้ ในกระบวนการคาดการณแ์ ละการด�ำเนนิ ยทุ ธศาสตร์ อาจแบง่ ผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ออกเปน็ 2 กลุ่�มตามระดัับผลกระทบ คืือ (1) ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียหลััก ซึ่�ง่ ได้้รัับผลกระทบโดยตรงจากโครงการ และ (2) ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียรอง ซึ่ง่� ได้ร้ ับั ผลกระทบทางอ้อ้ ม การแบ่ง่ กลุ่�มนี้้อ� าจทำำ�ให้เ้ ข้า้ ใจได้ง้ ่า่ ยขึ้น� ว่า่ ผู้�ใดได้ร้ ับั ผลกระทบมากกว่า่ กันั แต่ใ่ นการวางแผนนโยบายพัฒั นาเชิงิ พื้น้� ที่น�่ั้้น� มีีภาคีีที่เ�่ กี่ย่� วข้อ้ งมากมาย อีีกทั้้�งความสััมพันั ธ์์ระหว่่างภาคีีเหล่า่ นี้้� รวมทั้้�งส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียในการพััฒนามักั เปลี่ย่� นไปตามกาลเวลา การแบ่ง่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียออกเป็น็ 2 กลุ่�มใหญ่ข่ ้า้ งต้น้ อาจทำำ�ให้ก้ ารวิเิ คราะห์ไ์ ม่ส่ ะท้อ้ นภาพความเป็น็ จริิงที่่�มีีความเป็็นพลวััต และอาจทำำ�ให้้คณะทำ�ำ งานมองข้้ามกลุ่�มผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่�่เป็็นเสีียงข้้างน้้อย และไม่่มีีอำำ�นาจต่่อรองในสังั คมได้้ คณะทำ�ำ งานอาจแบ่ง่ กลุ่�มผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียให้แ้ ยกย่อ่ ยลงไปอีีกตามความเหมาะสม เช่น่ กลุ่�มผู้� มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียโดยตรง กลุ่�มผู้้�มีีข้อ้ มูลู ความรู้�และทรัพั ยากรที่จ่� ำำ�เป็น็ ในการวางแผน กลุ่�มผู้�มีเครื่่อ� งมืือที่่� สามารถใช้ไ้ ด้ใ้ นการนำำ�แผนไปปฏิบิ ัตั ิิ เป็น็ ต้น้ แนวคิดิ และแนวทางที่ใ่� ช้ใ้ นการระบุรุ ายชื่อ� ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ น เสีียขึ้น� อยู่่�กับั ประเด็น็ ปัญั หาที่ส่� ำำ�คัญั ในแต่ล่ ะองค์ก์ รหรืือพื้น�้ ที่�่ ตัวั อย่า่ งวิธิ ีีการที่ส�่ ามารถใช้ไ้ ด้ใ้ นการระบุุ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในการพัฒั นา อนุรุ ักั ษ์์ หรืือบริหิ ารจัดั การทรัพั ยากรในท้อ้ งถิ่น� ทั้้ง� ที่เ่� ป็น็ ธรรมชาติแิ ละ ที่ม่� นุษุ ย์ส์ ร้า้ งขึ้น� โดยยึึดแนวคิดิ ที่ว�่ ่า่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียที่เ�่ กี่ย�่ วข้อ้ งกับั ทรัพั ยากรในท้อ้ งถิ่น� สามารถแบ่ง่ ออกได้้ตามประโยชน์์ของทรััพยากรแต่่ละประเภท และตามความสััมพัันธ์์และบทบาทของบุุคคลและ กลุ่�มคนที่�่เกี่่�ยวข้้องกัับทรััพยากร ไม่่ว่่าจะเป็็นในฐานะผู้�ใช้้ทรััพยากร ผู้�ได้้รัับประโยชน์์จากทรััพยากร หรืือผู้�ได้้รัับผลกระทบจากการใช้้ทรัพั ยากรนั้้�น ๆ ขั้้น� ตอนแรกในการระบุผุ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียคืือ การจำ�ำ แนกประเภททรัพั ยากรที่ม่� ีีอยู่่�ภายในพื้น้� ที่่� วางแผน แล้ว้ จึึงแบ่ง่ ตามประเภทประโยชน์แ์ ละประเภทการใช้ข้ องแต่ล่ ะทรัพั ยากร หลังั จากนั้้น� จึึงระบุุ รายชื่อ� บุคุ คลหรืือกลุ่�มบุคุ คลที่ม�่ ีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียอันั เนื่่อ� งมาจากประโยชน์แ์ ละการใช้ท้ รัพั ยากรนั้้น� ๆ โดย ตั้ง� คำ�ำ ถามที่่�เกี่่ย� วข้อ้ ง เช่น่ ใครเป็็นผู้้�ใช้ท้ รัพั ยากร ใครเป็็นผู้้�ได้้ประโยชน์์จากทรัพั ยากร ใครต้อ้ งการได้้ รับั ประโยชน์์จากทรัพั ยากรนั้้น� แต่ไ่ ม่ไ่ ด้ร้ ับั อยู่�ในปัจั จุบุ ันั ใครเป็น็ ผู้้�ได้ร้ ับั ผลกระทบจากการใช้ท้ รัพั ยากร ทั้้�งเชิงิ บวกและเชิิงลบ ใครมีีสิิทธิิและหน้้าที่่�รัับผิดิ ชอบในการใช้้และบริิหารจัดั การทรััพยากร ใครจะได้้ รัับผลกระทบเมื่ �อมีีการเปลี่่�ยนแปลงในการบริิหารจััดการ ใครเป็็นผู้้�ตััดสิินใจที่�่มีีผลต่่อการใช้้และการ จัดั การทรัพั ยากร เป็น็ ต้น้ การแบ่ง่ กลุ่�มผู้้�มีีส่ว่ นเกี่ย�่ วข้อ้ งในลักั ษณะดังั กล่า่ ว จะทำ�ำ ให้ผู้้้�วิเิ คราะห์ส์ ามารถ เห็น็ ภาพเครืือข่า่ ยความสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งกลุ่�มบุคุ คลและองค์ก์ รที่ม่� ีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในประเด็น็ ของการวาง ยุุทธศาสตร์์ คณะผู้้�ทำ�ำ งานอาจเป็น็ ผู้้�วิเิ คราะห์แ์ ละระบุผุ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียเองก่อ่ นในขั้้น� แรก และเมื่อ� ได้ร้ าย ชื่อ� ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียในระดับั หนึ่�่งแล้ว้ จึึงเริ่ม� การเก็็บรวบรวมข้้อมูลู ในระหว่า่ งการเก็็บข้อ้ มูลู ด้้วยการ สัมั ภาษณ์์ คณะทำ�ำ งานสามารถสอบถามผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียเหล่า่ นี้้ว� ่า่ มีีบุคุ คลหรืือกลุ่�มบุคุ คลใดอีีกหรืือไม่่ ที่อ�่ าจมีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในการพัฒั นาและควรเปิดิ โอกาสให้บ้ ุคุ คลเหล่า่ นี้้เ� ข้า้ มามีีส่ว่ นร่ว่ มในกระบวนการ วางแผน วิิธีีการนี้้�นอกจากจะช่่วยให้้คณะทำ�ำ งานตรวจสอบได้้ว่า่ ตารางรายชื่�อที่�่ได้้จัดั ทำ�ำ ไว้ใ้ นตอนแรก

67 การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ มีีความสมบูรู ณ์ม์ ากน้้อยขนาดไหน และมีีใครบ้า้ งที่ค�่ วรเพิ่่ม� ลงไปในตาราง อีีกทั้้�งยังั เป็็นการสร้้างการมีี ส่่วนร่ว่ มให้้เกิิดขึ้�นในกระบวนการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียไปโดยปริิยาย 4. การสร้า้ งตารางผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่่วนเสีีย เมื่�อได้้ระบุุรายชื่�อผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียแล้้ว ขั้�นตอนต่อ่ ไปคืือการวิเิ คราะห์์ลักั ษณะเฉพาะของผู้� มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียแต่่ละคนแต่่ละกลุ่�ม โดยเริ่�มจากการสร้้างตารางวิิเคราะห์์ลัักษณะของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วน เสีีย (ตัวั อย่า่ งในตารางที่�่ 6) คณะทำ�ำ งานจะเป็น็ ผู้้�กำำ�หนดว่่า ข้อ้ มูลู ที่จ่� ำำ�เป็น็ ในการวิิเคราะห์์มีีอะไรบ้้าง ซึ่ง�่ โดยทั่่ว� ไปมีีดังั นี้้� หมายเลขผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย - คณะทำ�ำ งานควรกำำ�หนดหมายเลขผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียใน แบบสอบถาม หรืือบันั ทึึกข้อ้ มูลู ที่เ�่ กี่ย่� วข้อ้ งกับั ลักั ษณะเฉพาะของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียแต่ล่ ะคนแต่ล่ ะกลุ่�ม เพื่่อ� ให้ง้ ่า่ ยต่่อการอ้้างอิิงและเปรีียบเทีียบในการวิเิ คราะห์์ในขั้้�นต่อ่ ไป องค์์กรและตำำ�แหน่่งของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย - ข้้อมููลส่่วนนี้้�จะทำำ�ให้้ทราบถึึงระดัับอำำ�นาจใน การตััดสินิ ใจของผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียในองค์์กร ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียภายในหรืือภายนอก - ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียภายในองค์ก์ รในที่น่�ี้้� หมายถึึง เจ้า้ หน้า้ ที่ห�่ รืือผู้้�บริิหารที่ม�่ ีีหน้้าที่ร�่ ัับผิดิ ชอบโดยตรงในการวางนโยบายและแผน รวมทั้้�งในการนำำ�นโยบาย และแผนไปปฏิิบััติิ ผู้้�มีีส่่วนร่ว่ มอื่�น ๆ ถืือเป็น็ ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียภายนอก ความรู้้�ความเข้า้ ใจเกี่ย�่ วกับั ประเด็น็ หรืือปัญั หาตามขอบเขตของการคาดการณ์์ - ข้อ้ มูลู ในส่ว่ น นี้้เ� กี่ย�่ วข้อ้ งกับั ระดับั ความรู้้�ความเข้า้ ใจในประเด็น็ ปัญั หาที่เ�่ ป็น็ เป้า้ หมายของการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ น เสีียที่เ�่ ข้า้ ร่ว่ มในกระบวนการคาดการณ์์ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียแต่ล่ ะคนอาจมีีความคิดิ และความเข้า้ ใจเกี่ย่� ว กับั ประเด็็นปัญั หาที่่ไ� ม่่เหมืือนกััน ข้้อมููลนี้้ม� ีีความสำำ�คัญั เนื่่อ� งจากจะช่ว่ ยระบุุว่่าผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียใดมีี ความรู้้�ความเข้้าใจมากน้้อยเท่่าใด ตามทััศนคติิที่�่มีีเกี่�่ยวกัับประเด็็นของการคาดการณ์์ ระดัับความรู้� ความเข้้าใจและทััศนคติิดัังกล่่าวมัักมีีผลต่่อการเลืือกภาพอนาคตที่�่พึึงประสงค์์และนโยบายที่�่จะเลืือก ดำ�ำ เนิินการในช่่วงหลัังของกระบวนการคาดการณ์์ คณะทำ�ำ งานอาจแบ่่งระดัับของความรู้้�ความเข้้าใจ ออกเป็็น 3 ระดับั คืือ สููง กลางและต่ำ��ำ เพื่่อ� ให้้ง่่ายต่อ่ การวิิเคราะห์เ์ ปรีียบเทีียบ จุดุ ยืืนเกี่ย�่ วกับั ประเด็น็ ปัญั หาหรืือนโยบาย - ข้อ้ มูลู แสดงจุดุ ยืืนจะระบุวุ ่า่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียมีี ความเห็็นไปในแนวทางใดในประเด็น็ ปััญหาที่่�สนใจ โดยอาจแบ่ง่ เป็น็ จุดุ ยืืนที่�่เห็น็ ด้้วย คััดค้้าน หรืือเป็็น กลาง ในบริบิ ทของการคาดการณ์์เชิิงยุทุ ธศาสตร์์ ข้้อเสนอเกี่่�ยวกับั นโยบายและมาตรการจะเกิดิ ขึ้น� ใน ขั้น� ตอนหลังั จากได้ภ้ าพอนาคตทางเลืือกและอนาคตที่พ�่ ึึงประสงค์แ์ ล้ว้ การสอบถามและระบุจุ ุดุ ยืืนของ ผู้้�มีีส่่วนได้ส้ ่ว่ นเสีียจึึงอาจรอดำ�ำ เนิินการในช่ว่ งหลัังได้้ ข้้อมูลู ส่่วนนี้้แ� บ่่งออกเป็น็ 3 ช่อ่ งตาราง คืือ ข้อ้ มููลจุุดยืืนที่�ผ่ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียตอบเอง ข้้อมูลู ที่่ไ� ด้จ้ ากความคิดิ เห็น็ ของผู้�อื่น� และข้้อมููลสรุุปโดยผู้้�วิเิ คราะห์์ ในส่่วนข้้อมูลู ที่่ไ� ด้้จากความคิิดเห็น็ ของผู้� อื่�น ควรกรอกลงไปในตารางด้ว้ ยว่า่ ใครเป็็นผู้้�ให้้ข้อ้ มูลู นั้้�น ระดัับของจุดุ ยืืนอาจแบ่่งได้้ 3 หรืือ 5 ระดัับ

การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ 68 แล้้วแต่่ที่ค�่ ณะทำำ�งานเห็็นว่า่ ความเหมาะสม ถ้า้ แบ่ง่ เป็น็ 5 ระดับั ก็็จะแบ่ง่ ได้้ดัังนี้้� คืือ เห็็นด้้วยอย่่างมาก ค่อ่ นข้า้ งเห็น็ ด้ว้ ย เป็น็ กลาง ค่อ่ นข้า้ งคัดั ค้า้ น และคัดั ค้า้ นอย่า่ งมาก ข้อ้ มูลู นี้้จ� ะได้ม้ าจากการตอบคำำ�ถาม ของผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียด้ว้ ยตนเอง หรืือได้้มาจากการกล่่าวถึึงโดยผู้้�มีีส่่วนร่่วมสำ�ำ คััญคนอื่่น� ๆ ส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียอันั เนื่่�องมาจากนโยบาย แผน และโครงการ - ข้อ้ มูลู นี้้จ� ะสร้้างความเข้้าใจใน ลักั ษณะและระดัับของส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียที่่�มีีอยู่�และที่่�จะเปลี่�่ยนไป เมื่อ� มีีการเปลี่่�ยนแปลงในด้า้ นนโยบาย และแผน ข้อ้ มูลู ที่บ�่ ันั ทึึกลงในตารางควรละเอีียดมากพอที่จ่� ะสามารถนำ�ำ ไปวางแผนกลยุทุ ธ์ใ์ นการจัดั การ กัับความต้้องการของผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียแต่ล่ ะกลุ่�มในขั้้น� ตอนของการวางแผน ความเป็น็ ไปได้้ในการรวมกลุ่�มกัับผู้้�มีีส่่วนร่่วมอื่�น - ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียอาจรวมกลุ่�มพันั ธมิิตร เพื่่�อผลัักดัันหรืือคััดค้้านการเปลี่�่ยนแปลงที่�่จะเกิิดขึ้�น ซึ่่�งจะเป็็นประโยชน์์สำำ�หรัับผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่�่ สำำ�คัญั แต่ไ่ ม่่มีีอำ�ำ นาจและอิทิ ธิพิ ลเท่่ากัับกลุ่�มอื่น� ทรััพยากร - ทรััพยากรด้้านต่่าง ๆ เช่น่ เงิินทุนุ งบประมาณ บุุคลากรและเทคโนโลยีี ถืือเป็็น ปััจจััยสำ�ำ คััญที่�่ทำำ�ให้้เกิิดความแตกต่่างระหว่่างผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย และเป็็นปััจจััยสนัับสนุุนอำ�ำ นาจและ อิิทธิิพลที่่�มีีผลต่่อกระบวนการวางแผนและการนำำ�แผนไปปฏิิบััติิ การวิิเคราะห์์ในส่่วนนี้้�แบ่่งทรััพยากร ออกเป็็น 2 ประเภท คืือ ทรัพั ยากรที่ผ�่ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียมีีอยู่�แล้ว้ ภายในองค์์กรและที่ส�่ ามารถใช้้ได้เ้ มื่อ� มีีความจำ�ำ เป็น็ ผู้้�วิเิ คราะห์อ์ าจแบ่ง่ ระดับั ทรัพั ยากรที่ม�่ ีีอยู่�ออกเป็น็ 3 ระดับั คืือ มาก ปานกลางและน้อ้ ย และอาจแบ่่งความสามารถในการใช้้ทรััพยากรออกเป็น็ 3 ระดับั เช่น่ กััน คืือ ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียสามารถ ตัดั สินิ ใจในการใช้ท้ รัพั ยากรนั้้น� ได้ด้ ้ว้ ยตนเอง หรืือต้อ้ งตัดั สินิ ใจร่ว่ มกับั ผู้้�อื่่น� และไม่ม่ ีีสิทิ ธิติ ัดั สินิ ใจในการ ใช้ท้ รัพั ยากรนั้้น� อำ�ำ นาจและอิทิ ธิพิ ล - ระดับั อำ�ำ นาจและอิทิ ธิพิ ลนี้้เ� กี่ย�่ วข้อ้ งโดยตรงกับั ความสามารถในการใช้้ ทรัพั ยากรที่ม่� ีีอยู่� เพื่่อ� ผลักั ดันั ให้ก้ ระบวนการและผลลัพั ธ์ใ์ นการวางแผนเป็น็ ไปตามที่ต�่ นเองต้อ้ งการ ในการ วิเิ คราะห์ใ์ นตารางผู้้�มีีส่วนได้ส้ ่ว่ นเสีีย ผู้�วิเคราะห์อ์ าจแบ่ง่ ระดับั อำ�ำ นาจออกเป็น็ 3 ระดับั คืือ สูงู กลางและต่ำ��ำ ความเป็น็ ผู้้�นำ�ำ - ความเป็น็ ผู้้�นำ�ำ ในที่น�่ ี้้ห� มายถึึงความตั้ง� ใจและความพร้อ้ มที่จ�่ ะริเิ ริ่ม� และนำ�ำ การ ผลักั ดันั หรืือคััดค้า้ นการพัฒั นา ข้้อมููลนี้้�จะเป็็นประโยชน์์ในการระบุวุ ่า่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียคนไหนหรืือ กลุ่�มไหนที่่�สามารถเป็็นผู้้�นำ�ำ ในการผลัักดัันหรืือคััดค้้านกระบวนการวางแผนและการนำ�ำ แผนไปปฏิิบััติิ อนึ่�ง่ การกรอกข้้อมูลู เหล่่านี้้�ลงในตารางวิเิ คราะห์์ คณะทำ�ำ งานอาจใช้้ตััวเลขหรืืออักั ษรย่อ่ ที่ท�่ ำ�ำ ให้้เข้า้ ใจ ได้้ง่่ายและรวดเร็็ว รููปแบบและขอบเขตการวิิเคราะห์์ในขั้้�นตอนนี้้�จะขึ้�นอยู่่�กัับเป้้าหมาย วััตถุุประสงค์์ และประเด็็นได้้วิิเคราะห์ม์ าแล้ว้ ก่อ่ นหน้า้ นั้้�น ตััวอย่า่ งเช่่น หากประเด็็นของการวางแผนยุุทธศาสตร์์อยู่� เน้น้ ที่ก�่ ารบริหิ ารจัดั การพื้น�้ ที่ป�่ ่า่ เสื่อ� มโทรมในพื้น้� ที่ว่� างแผน การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียก็จ็ ะเน้น้ ไป ที่�่ปัจั จัยั ที่เ่� กี่่�ยวข้อ้ งและผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียจากการใช้้และบริิหารจััดการพื้น้� ที่ป�่ ่า่ เสื่�อมโทรมนั้้น� ซึ่่�งอาจ เน้้นไปที่่�เรื่�องผลกระทบด้้านสิ่่�งแวดล้้อมกัับการใช้้พื้้�นที่�่เพื่่�อการเกษตร ในทางกลัับกััน หากเป้้าหมาย และประเด็็นการวางแผนพััฒนาอยู่่�ที่�่นโยบายการจััดการด้้านป่่าไม้้ในภาพรวม การวิิเคราะห์์อาจต้้อง ครอบคลุุมจำ�ำ นวนผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียในวงที่่�กว้า้ งกว่า่ นั้้�น เป็็นต้น้

69 การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ ตารางที่่� 6 ตัวั อย่า่ งตารางผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย (หััวข้อ้ การคาดการณ์ส์ มมติิ: มลพิษิ อุุตสาหกรรม) เลข ตำำ�แหน่ง่ ภายใน ความรู้� จุุดยืืน ส่่วนได้้ส่่วนเสีีย การรวม ทรััพยากร อำ�ำ นาจ ความ กลุ่ �ม / เป็็น ที่�่ และ / ความ บอก ความเห็็นผู้� สรุปุ ส่ว่ นได้้ ส่ว่ น (หมาย ปริมิ าณ ความ ผู้้�นำ�ำ เสีีย เลข) ที่ม่� ีีอยู่� สามารถ องค์์กร เข้้าใจ ด้้วย อื่ �น ในการใช้้ ตนเอง (หมายเลข) 1 ผู้้�บริหิ าร ภายใน สูงู เห็็น เห็็นด้้วย เห็็น ความ ? 3, 4 งบ มาก มาก มาก .......... ด้้วย (2, 4, 5) ด้้วย สำำ�เร็็จของ ประมาณ (รััฐส่่วน มีีไม่่มาก มาก มาก กลาง) โครงการ จะเป็น็ ผล มาก มาก ... ... งาน ... ... สำ�ำ คัญั ... ... ... ... ... ... 2 เจ้้าของ ภาย ปาน คััดค้้าน คัดั ค้า้ น - ต้้นทุุน ? ... ... โรงงาน นอก กลาง (1, 3, 4) การ บริิษัทั ก. ผลิิต อาจสููง ขึ้ �น 3 เทศบาล ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4 ชุมุ ชน ... ... ... ... ... ... ... ... 5 หอ ... การค้า้

การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ 70 5. การเก็็บรวมรวมและบัันทึึกข้อ้ มููล เมื่อ� ได้ร้ ะบุุรายชื่�อผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียแล้้ว คณะทำ�ำ งานจะประยุกุ ต์ใ์ ช้เ้ ครื่่�องมืือวิิเคราะห์์ เช่่น ตารางผู้�มี ส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย ซึ่�ง่ ใช้ใ้ นการวิเิ คราะห์์ลักั ษณะเฉพาะด้้านต่่าง ๆ ของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย ทั้้ง� ในด้้านความ เข้า้ ใจเกี่ย่� วกับั นโยบายและแผน ส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียที่อ่� าจได้ร้ ับั จากการพัฒั นา จุดุ ยืืนและความคิดิ เห็น็ ความ เป็็นได้้ในการรวมกลุ่�มพัันธมิิตรกัับผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียกลุ่�มอื่�น อำำ�นาจและอิิทธิิพลที่่�มีีต่่อกระบวนการ วางแผน วิิธีีการเก็็บรวบรวมข้้อมููลมีีอยู่�หลายวิิธีีด้้วยกััน ซึ่�่งโดยมากมัักเริ่�มจากการเก็็บข้้อมููลทุุติิยภููมิิ ก่อ่ น เช่น่ การทบทวนเอกสารและสิ่ง� ตีีพิมิ พ์ท์ ี่เ่� กี่ย�่ วข้อ้ ง รวมทั้้ง� รายงานการวิจิ ัยั และการวิเิ คราะห์ท์ ี่ม่� ีีอยู่� หลัังจากนั้้น� จึึงเป็น็ การเก็็บรวบรวมข้้อมููลระดับั ปฐมภูมู ิิ เช่น่ การสังั เกตการณ์ภ์ าคสนาม การสัมั ภาษณ์์ เจาะลึึก ทั้้ง� แบบตัวั ต่อ่ ตัวั และแบบเป็น็ กลุ่�ม การออกแบบสอบถาม รวมถึึงการจัดั สัมั มนาเชิงิ ปฏิบิ ััติกิ าร หลังั จากนั้้น� จะเป็น็ การนำ�ำ เอาข้อ้ มูลู ที่ไ่� ด้เ้ ก็บ็ รวบรวมมากรอกอย่า่ งเป็น็ ระบบลงในตารางผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ น เสีีย ซึ่�่งรวมข้้อมูลู ต่า่ ง ๆ ที่่�ได้เ้ ก็็บมาก่่อนหน้า้ นี้้� การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่�่มีีประสิิทธิิภาพจะต้้องเน้้นไปที่�่ประเด็็นปััญหาที่�่ชััดเจน โดยที่�่ผู้้�วิิเคราะห์์ต้้องตั้�งคำ�ำ ถามที่�่ตรงประเด็็น เพื่่�อไม่่ให้้เสีียเวลาและทรััพยากรไปกัับประเด็็นปััญหาที่�่ ไม่เ่ กี่ย�่ วข้อ้ งโดยตรง ด้ว้ ยเหตุนุ ี้้� คุณุ ภาพของผลการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียจะขึ้น� อยู่่�กับั ความชัดั เจน และตรงประเด็น็ ของคำำ�ถามที่ต�่ั้ง� ไว้้ อย่า่ งไรก็ต็ าม ข้อ้ มูลู ที่เ่� ก็บ็ มาได้บ้ างครั้้ง� มีีความละเอีียดอ่อ่ นและอาจ ไม่ส่ ามารถเปิิดเผยได้้ หรืือบางครั้้ง� ผู้�ให้ข้ ้้อมููลอาจมีีวััตถุปุ ระสงค์์ซ่อ่ นเร้้น คณะทำ�ำ งานจึึงต้อ้ งใช้้ข้้อมูลู จากหลายแหล่ง่ เพื่่�อวิิเคราะห์์ว่่า ข้้อมูลู ที่่ไ� ด้้มาใช้้ได้ห้ รืือไม่่ เครื่่อ� งมืือการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียสามารถใช้ไ้ ด้ใ้ นการวิเิ คราะห์ป์ ัจั จัยั สำ�ำ คัญั 5 ประการ ที่ม�่ ัักมีีผลต่อ่ กระบวนการคาดการณ์์ และการวางแผนยุุทธศาสตร์์โดยรวม ได้แ้ ก่่ ความสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งผู้้�มีีส่่วนได้ส้ ่่วนเสีีย - ตารางผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียจะช่่วยให้ผ้ ู้้�วิิเคราะห์ม์ อง เห็็นถึึงความสััมพัันธ์์ระหว่่างบุุคคลและกลุ่�มบุุคคลที่�่มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย ทั้้�งรููปแบบและระดัับของความ สััมพัันธ์์ ประโยชน์์หน้้าที่�่ ผลกระทบและความสำ�ำ คััญของความสััมพัันธ์์เหล่่านั้้�นต่่อการพััฒนาในพื้�้นที่�่ ความสััมพัันธ์์ระหว่่างผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียสามารถแสดงได้้โดยการวาดแผนภููมิิเวนน์์ (Venn Diagram) และการวาดเส้้นเชื่อ� มระหว่่างรายชื่�อผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีีย ความขัดั แย้ง้ ระหว่า่ งผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย - อีีกวิธิีีการหนึ่ง�่ ของการวิเิ คราะห์ค์ วามสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ ง ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียคืือการวิเิ คราะห์ค์ วามขัดั แย้ง้ ระหว่า่ งบุคุ คลและกลุ่�มบุคุ คล ซึ่ง�่ เป็น็ กรอบแนวคิดิ และ เครื่่�องมืือวิิเคราะห์์อย่่างง่่ายที่�่ใช้้ได้้ดีีในกรณีีที่�่ประเด็็นของการคาดการณ์์และการวางแผนยุุทธศาสตร์์ เกี่ย่� วข้อ้ งกับั การแย่ง่ ชิงิ ทรัพั ยากรในท้อ้ งถิ่น� ผู้้�วิเิ คราะห์จ์ ะสร้า้ งตารางที่แ่� สดงรายชื่อ� ของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ น เสีียทั้้ง� ในแนวตั้้ง� และแนวนอน แล้ว้ แสดงรายละเอีียดว่า่ ใครมีีผลได้ผ้ ลเสีียขัดั แย้ง้ อยู่่�กับั ใคร ทั้้ง� นี้้� ข้อ้ มูลู ดังั กล่า่ วจะได้้มาจากการเก็็บรวบรวมทั้้�งในระดับั ปฐมภููมิิและทุุติิยภููมิิ

71 การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ ตารางที่ 7 ตวั อยา่ งตารางแสดงความขัดแยง้ ระหวา่ งผู้มสี ว่ นได้สว่ นเสีย กลุ่�มผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ น เกษตรกรเลี้�ยงกุ้�ง เกษตรกรเลี้ย� งกุ้�ง ผู้้�ว่า่ ราชการ นายกสมาคม เสีีย ภาครััฐไม่ใ่ ห้้ความ อนุรุ ัักษ์์ เกษตรกรเลี้ �ยงกุ้ �ง ความขััดแย้ง้ ระหว่า่ ง น้ำำ��เสีียจากโรงแรมมีี ช่่วยเหลืือ - กลุ่�มเกษตรกรเกี่�่ยว ผลต่่อการเลี้�ยงกุ้�ง ภาครััฐไม่ส่ นับั สนุนุ เกษตรกรเลี้ย� งกุ้�ง กับั ราคาขาย ธุรุ กิิจท่่องเที่่ย� ว การประท้้วงโดย สมาคมอนุุรักั ษ์์ฯ -- กระทบภาพลัักษณ์์ ของโรงแรม ผู้้�ว่่าราชการ เกษตรกรบุกุ รุกุ พื้น�้ ที่่� - - นายกสมาคม ป่่าชายเลน - อนุุรักั ษ์์ เกษตรกรบุกุ รุุกพื้น�้ ที่�่ โรงแรมปล่อ่ ยน้ำำ��เสีีย ผู้้�ว่่าฯ เข้้าข้้างนััก - ป่า่ ชายเลน ลงปากแม้้น้ำำ�� ธุุรกิิจโรงแรม โครงสร้า้ งอำ�ำ นาจและอิทิ ธิิพล - การทำำ�ความเข้้าใจกัับโครงสร้้างอำำ�นาจและความสััมพันั ธ์เ์ ชิิง อำ�ำ นาจของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียในการพััฒนา จะเป็็นประโยชน์์อย่่างมากสำ�ำ หรัับการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ ส่่วนเสีีย ด้้วยเหตุุผล 2 ประการด้้วยกััน ประการแรก การวิเิ คราะห์์โครงสร้้างอำ�ำ นาจและระดัับอิทิ ธิิพล จะทำำ�ให้้ผู้้�วิิเคราะห์์เข้้าใจถึึงสาเหตุุของประเด็็นปััญหาในการพััฒนาที่่�เกิิดขึ้�นในพื้้�นที่�่นั้้�น โดยเฉพาะ สาเหตุขุ องความเหลื่อ� มล้ำ�ำ� ระหว่า่ งการใช้ท้ รัพั ยากรในท้อ้ งถิ่น� โครงสร้า้ งและระดับั อำำ�นาจจะบ่ง่ บอกว่า่ ใครเป็็นผู้้�กำำ�หนดกฎเกณฑ์์ นโยบายและแผนที่�่มีีผลต่่อการใช้้ประโยชน์์จากทรััพยากรในท้้องถิ่�น ใคร ได้้ประโยชน์์หรืือเสีียประโยชน์์จากกฎเกณฑ์์เหล่่านั้้�น ใครเป็็นผู้้�มีีอำำ�นาจทั้้�งทางการเมืือง สัังคม หรืือ เศรษฐกิจิ ที่ม�่ ีีผลต่่อการใช้ท้ รััพยากรในท้อ้ งถิ่�น เหตุผุ ลประการที่ส่� อง การวิเิ คราะห์โ์ ครงสร้า้ งอำ�ำ นาจจะเป็น็ ประโยชน์ใ์ นการสร้า้ งกระบวนการ วางแผนในขั้้�นต่่อไป เนื่่�องจากจะรู้�ว่าบุุคคลหรืือกลุ่�มบุุคคลใดมีีอิิทธิิพลต่่อกระบวนการวางแผน ใครมีี อำำ�นาจและอิิทธิิพลต่่อการกำ�ำ หนดกฎเกณฑ์์และนโยบายที่่�เป็็นประโยชน์์ต่่อตนเองมากกว่่าผู้�อื่�น และ ใครจะเป็็นผู้้�ที่่�คััดค้้านการเปลี่�่ยนแปลงด้้านนโยบายและแผนที่่�จะนำ�ำ ไปสู่่�การตััดสิินใจที่�่เป็็นธรรมและ โปร่่งใสกว่า่ ที่�่เป็็นอยู่� เป็น็ ต้น้ ความเหลื่อ� มล้ำ��ำ - การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียจะช่ว่ ยให้น้ ักั วางแผนสามารถทำ�ำ ความเข้า้ ใจ กับั รูปู แบบ ลักั ษณะและสาเหตุขุ องความเหลื่อ� มล้ำ��ำ ที่เ่� กิดิ ขึ้น� ในพื้น�้ ที่ไ�่ ด้้ โดยเฉพาะในส่ว่ นที่เ่� กี่ย่� วข้อ้ งกับั การใช้ท้ รัพั ยากร ทั้้ง� ความเหลื่อ� มล้ำ�ำ�ระหว่า่ งกลุ่�มคนที่ม�่ ีีความแตกต่า่ งในด้า้ นอาชีีพ ชนชั้้น� อายุุ เพศ เชื้อ�้ ชาติิ หรืือแม้้แต่ศ่ าสนา

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 72 การสื่่อ� สารระหว่า่ งภาคีีการพัฒั นา - จากประสบการณ์ใ์ นการวางแผนพััฒนาที่ผ่� ่า่ นมาทั้้ง� ใน ประเทศไทยและต่่างประเทศ นักั วางแผนได้เ้ ริ่�มตระหนัักว่า่ การสื่่�อสารข้อ้ มูลู ที่่ถ� ููกต้อ้ งระหว่า่ งผู้้�มีีส่่วน ได้ส้ ่ว่ นเสีียเป็น็ เรื่อ� งที่ส�่ ำำ�คัญั อย่า่ งยิ่ง� ในกระบวนการวางแผนยุทุ ธศาสตร์์ หลายครั้้ง� ที่น่� โยบาย แผน และ โครงการไม่ไ่ ด้ร้ ับั การตอบรัับที่ด�่ ีีจากประชาชนและผู้�เกี่ย�่ วข้อ้ ง เพราะไม่่ได้ม้ ีีการวางแผนในการสื่่อ� สาร และทำำ�ความเข้้าใจที่่�ถููกต้้องในหมู่่�ภาคีีการพััฒนา ด้้วยเหตุุนี้้� ผลการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียจะ ทำำ�ให้้สามารถสร้้างแผนการสื่่�อสารและทำ�ำ ความเข้า้ ใจกัับผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียได้้ 6. การวิิเคราะห์์ข้อ้ มููล เมื่�อคณะทำ�ำ งานได้้นำ�ำ ข้้อมููลใส่่ลงในตารางเสร็็จแล้้ว ขั้�นตอนต่่อไปจะเป็็นการวิิเคราะห์์ข้้อมููลดัังกล่่าว โดยเน้้นที่่�การเปรีียบเทีียบข้้อมููลระหว่่างผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียแต่่ละคน เพื่่�อหาข้้อสรุุปเกี่�่ยวกัับผู้้�มีีส่่วน เกี่ย่� วข้อ้ งสำำ�คัญั ทั้้ง� หมด วิธิ ีีการหนึ่ง�่ ที่ง�่ ่า่ ยและใช้ไ้ ด้ด้ ีีคืือการสร้า้ งตารางแยกตามคุณุ ลักั ษณะของผู้้�มีีส่ว่ น ได้้ส่่วนเสีีย แล้ว้ จัดั ลำ�ำ ดัับผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียตามคุณุ ลักั ษณะนั้้�น การวิเิ คราะห์ผ์ ลกระทบต่่อกระบวนการวางแผน การวิเิ คราะห์ใ์ นส่ว่ นนี้้�จะแสดงให้้เห็น็ ว่า่ ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียคนไหน กลุ่�มไหนมีีผลกระทบต่อ่ กระบวนการวางแผนและการนำ�ำ แผนไปปฏิบิ ััติิ โดยมุ่�งไปที่ร่� ะดับั อำ�ำ นาจ อิทิ ธิพิ ลและความเป็น็ ผู้้�นำ�ำ ใน กรณีีที่ม�่ ีีผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียจำำ�นวนมาก คณะทำำ�งานสามารถแบ่ง่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียออกเป็น็ 3 กลุ่�ม ดังั นี้้� กลุ่�ม 1 ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียที่ม�่ ีีระดับั อิิทธิิพลสููงและมีีความเป็็นผู้้�นำำ� กลุ่�ม 2 ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียที่ม�่ ีีระดับั อิิทธิิพลปานกลางและมีีความเป็น็ ผู้้�นำำ� กลุ่�ม 3 ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียที่ม่� ีีระดับั อิิทธิิพลสูงู หรืือปานกลาง แต่่ไม่่มีีความเป็น็ ผู้้�นำำ� การแบ่ง่ กลุ่�มในลักั ษณะนี้้ต�ั้ง� อยู่่�บนข้อ้ สมมติทิ ี่ว�่ ่า่ บุคุ คลหรืือกลุ่�มคนที่ม�่ ีีอิทิ ธิพิ ลและความเป็น็ ผู้้�นำ�ำ มีีกระทบต่่อกระบวนการวางแผนมากที่�่สุุด แม้ว้ ่า่ บางกลุ่�มไม่ม่ ีีความเป็น็ ผู้้�นำำ�ที่ม่� ีีอิิทธิิพลแต่่ยัังคงมีี ผลกระทบต่อ่ การนำำ�แผนไปปฏิบิ ัตั ิไิ ด้้ หากจำ�ำ นวนผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียมีีอยู่�ไม่ม่ ากและคณะทำำ�งานต้อ้ งการ วิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่่วนร่ว่ มทั้้�งหมด อาจเพิ่่�มกลุ่�มที่่� 4 เข้้าไปด้้วย คืือ กลุ่�มที่ม่� ีีอิทิ ธิพิ ลน้อ้ ยและไม่่มีีความเป็น็ ผู้้�นำ�ำ แต่่ไม่่จำ�ำ เป็็นในทุุกกรณีี

73 การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ ตารางท่ี 8 ตัวอย่างตารางแสดงการวเิ คราะหอ์ ิทธพิ ลและความเปน็ ผนู้ �ำ กลุ่�ม 1 กลุ่�ม 2 กลุ่�ม 3 อิิทธิพิ ลสููงและเป็็นผู้้�นำำ� อิิทธิพิ ลปานกลางและเป็น็ ผู้้�นำ�ำ อิิทธิพิ ลสููงหรืือปานกลางแต่ไ่ ม่่เป็น็ ผู้้�นำ�ำ กระทรวง ก. สำำ�นักั งานสาธารณสุขุ นักั การเมืือง จ. สำ�ำ นัักงาน ข. องค์ก์ รเอกชนด้้านสิ่่ง� แวดล้้อม หอการค้้าจังั หวัดั เทศบาลเมืือง เจ้้าอาวาสวััด ก. กำ�ำ นันั ป. ผู้�ใหญ่บ่ ้า้ น ง. ชมรมอนุุรักั ษ์์ ย. สำ�ำ นัักงานอุตุ สาหกรรมจัังหวัดั การวิิเคราะห์์ระดับั ความรู้�ความเข้้าใจ เช่่นเดีียวกััน คณะทำ�ำ งานสามารถแบ่่งกลุ่�มผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียออกเป็็น 3 กลุ่�ม คืือ สูงู กลาง และต่ำำ�� ตามระดัับความรู้้�ความเข้้าใจเกี่่�ยวกัับประเด็็นปััญหาตามขอบเขตของการคาดการณ์์และการ วางแผนที่่�ได้ก้ ำ�ำ หนดไว้้ การวิเิ คราะห์์ส่่วนนี้้ม� ีีวััตถุปุ ระสงค์์หลัักคืือ เพื่่อ� ระบุุหากลุ่�มผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียที่่� มีีความเข้า้ ใจต่ำำ��เกี่ย�่ วกับั ประเด็น็ ปััญหาของการวางแผนพัฒั นา นโยบาย หรืือแผนที่่เ� กี่่ย� วข้้อง เพื่่อ� เป็็น เป้้าหมายของการสื่่อ� สารและการทำ�ำ ความเข้้าใจให้้ดีีขึ้้น� ข้อ้ มูลู ที่ไ�่ ด้จ้ ากส่ว่ นนี้้ส� ามารถนำ�ำ ไปเปรีียบเทีียบกับั ข้อ้ มูลู กลุ่�มอิทิ ธิพิ ลและความเป็น็ ผู้้�นำำ� เพื่่อ� หาว่า่ กลุ่�มใดมีีผลกระทบต่อ่ กระบวนการวางแผนสูงู แต่ม่ ีีความเข้า้ ใจต่ำ�ำ�เกี่ย�่ วกับั ประเด็น็ การคาดการณ์์ และการวางแผน นอกจากนี้้� ยัังสามารถเปรีียบเทีียบกัับข้้อมููลเกี่�่ยวกัับจุุดยืืนของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย เพื่่อ� ระบุวุ ่า่ มีีกลุ่�มใดที่ค�่ ัดั ค้า้ นการพัฒั นา แต่ม่ ีีความเข้า้ ใจต่ำำ��เกี่ย่� วกับั ประเด็น็ การวางแผนพัฒั นา ผลการ วิิเคราะห์์จากส่่วนนี้้จ� ะเป็็นประโยชน์ก์ ับั การประชาสััมพันั ธ์์เพื่่�อทำำ�ความเข้้าใจให้้มากขึ้�น การวิิเคราะห์์จุดุ ยืืน การวิเิ คราะห์จ์ ุดุ ยืืนมุ่่�งหาคำ�ำ ตอบว่า่ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียกลุ่�มใดน่า่ จะสนับั สนุนุ แนวนโยบายแบบ ไหน หากโครงการคาดการณ์ไ์ ม่ต่ ้อ้ งการคำ�ำ ตอบในส่ว่ นนี้้� หรืือยังั ไม่ม่ ีีตัวั อย่า่ งยุทุ ธศาสตร์ห์ รืือนโยบายที่�่ เป็น็ ตััวอย่่างที่่ใ� ช้ใ้ นการสอบถามได้้ ก็ย็ ัังไม่่ต้้องวิิเคราะห์จ์ ุุดยืืนของผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีีย แล้ว้ อาจกลัับมา ดำำ�เนินิ งานวิเิ คราะห์ส์ ่ว่ นนี้้ใ� นภายหลังั เมื่อ� มีียุทุ ธศาสตร์์ นโยบาย หรืือมาตรการที่ต�่ ้อ้ งการดำ�ำ เนินิ การต่อ่ ข้้อมูลู ที่�่สำำ�คััญในส่ว่ นนี้้� ได้้แก่่ - กลุ่�มสนับั สนุนุ (สูงู ปานกลาง) - จำำ�นวนผู้้�สนับั สนุนุ ทั้้ง� หมด ระดับั ผลกระทบของผู้�สนับั สนุนุ ระดับั ความรู้้�ความเข้า้ ใจ ส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียจากการดำำ�เนินิ การตามนโยบายและแผน,ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียอยู่� ภายในหรืือภายนอกองค์์กรวางแผน

การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ 74 - กลุ่�มคัดั ค้า้ น (สูงู ปานกลาง) - จำำ�นวนผู้้�คัดั ค้า้ นทั้้ง� หมด ระดับั ผลกระทบของผู้�คัดั ค้า้ น ระดับั ความรู้้�ความเข้า้ ใจ ส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียจากการดำำ�เนินิ การตามนโยบายและแผน ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียอยู่่�ภายใน หรืือภายนอกองค์์กรวางแผน - กลุ่�มเป็น็ กลาง - จำ�ำ นวนผู้้�เป็น็ กลางทั้้ง� หมด ระดับั ผลกระทบของผู้�เป็็นกลาง ระดัับความรู้� ความเข้า้ ใจ ส่ว่ นได้ส้ ่่วนเสีียจากการดำำ�เนิินการตามนโยบายและแผน ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียอยู่่�ภายในหรืือ ภายนอกองค์์กรวางแผน ข้้อมููลในส่่วนนี้้�สามารถแสดงได้้ออกเป็็นตารางที่่�เปรีียบเทีียบจุุดยืืนในลัักษณะเดีียวกัันกัับ ตารางอื่น� ๆ ระดัับส่่วนได้้ส่่วนเสีีย การวิิเคราะห์์ในส่่วนนี้้�จะแสดงให้้เห็็นว่่า กลุ่�มใดจะได้้หรืือเสีียผล ประโยชน์์จากการวางแผน โดยจะระบุุว่่าผลได้้ผลเสีียจากการดำำ�เนินิ นโยบายและแผนจะมีีผลกระทบ ต่่อกลุ่�มคนใด มากน้อ้ ยเท่่าใด นอกจากนี้้แ� ล้้ว เมื่ อ� นำำ�ข้้อมูลู นี้้�ไปเปรีียบเทีียบกัับข้้อมูลู อื่่น� ๆ ก็็จะเห็็น ว่า่ กลุ่�มที่ไ่� ด้ห้ รืือเสีียผลประโยชน์เ์ ป็น็ กลุ่�มที่ม่� ีีอิทิ ธิพิ ลหรืือไม่ใ่ นพื้น้� ที่�่ ในกรณีีที่ก่� ลุ่�มที่เ�่ สีียประโยชน์ม์ าก เป็็นกลุ่�มที่�่มีีอิิทธิิพลมากที่�่สุุด การนำ�ำ แผนไปปฏิิบััติิอาจเป็็นไปได้้ยาก และผู้้�วางแผนต้้องหากลยุุทธ์์ใน การแก้ไ้ ขอุปุ สรรคดัังกล่า่ ว การรวมกลุ่�มพันั ธมิติ ร คณะทำำ�งานสามารถวิเิ คราะห์ก์ ารรวมกลุ่�มเพื่่อ� สร้า้ งพันั ธมิติ รระหว่า่ ง ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียได้้ โดยใช้้ข้้อมููลจากตารางผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่�่ได้้ทำ�ำ ไว้้ ในส่่วนที่�่ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย ได้้ระบุุว่่า บุุคคลหรืือองค์์กรใดที่่�สามารถร่่วมเป็็นพัันธมิิตรเพื่่�อผลัักดัันหรืือคััดค้้านการดำำ�เนิินการตาม แผน หรืืออาจสรุุปจากข้้อมููลที่่�ได้้วิิเคราะห์์เกี่่�ยวกัับจุุดยืืน กล่่าวคืือ กลุ่�มต่่าง ๆ ที่�่คััดค้้านการพััฒนา อาจรวมกลุ่�มกัันได้้ เช่่นเดีียวกัันกับั กลุ่�มที่�เ่ ห็น็ ด้ว้ ย ข้อ้ มููลส่ว่ นนี้้�จะสามารถใช้้ได้ใ้ นการวางแผนกลยุุทธ์์ เพื่่อ� สร้้างพันั ธมิิตรในการผลักั ดัันแผน หรืือเพื่่�อป้้องกัันการรวมกลุ่�มของกลุ่�มที่ค่� ััดค้้านการพััฒนา ทั้้�งนี้้� ขึ้น� อยู่่�กับั ความเหมาะสมในแต่ล่ ะบริบิ ทและเงื่อ� นไข เมื่อ� นำำ�ข้อ้ มูลู ส่ว่ นนี้้ไ� ปเปรีียบเทีียบกับั ตารางแสดง อำำ�นาจและความเป็น็ ผู้้�นำ�ำ แล้ว้ จะสามารถระบุถุ ึึงกลุ่�มผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียที่จ่� ะช่ว่ ยผลักั ดันั แผนได้อ้ ย่า่ งมีี ประสิทิ ธิิภาพ นอกเหนืือจากข้้อมููลที่่�ได้้กล่่าวไปแล้้ว คณะทำ�ำ งานควรคำำ�นึึงถึึงและบัันทึึกประเด็็นสำำ�คััญ อื่น� ๆ ที่่�อาจเป็็นประโยชน์์ในขั้้น� ตอนการวางแผนต่อ่ ไป เช่่น รายชื่อ� บุุคคลหรืือกลุ่�มคนที่่�คณะทำ�ำ งานไม่่ ได้ร้ ะบุวุ ่า่ เป็น็ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย แต่ผ่ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียหลายคนได้ก้ ล่า่ วถึึง ความคิดิ เห็น็ ของผู้้�มีีส่ว่ นได้้ ส่ว่ นเสีียเกี่ย�่ วกับั ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียคนอื่่น� ข้อ้ เสนอแนะในประเด็น็ วิธิ ีีการและแนวทางการพัฒั นา รวม ทั้้ง� ความคาดหวังั ที่�ผ่ ู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียโดยมากมีีต่อ่ การพััฒนา

75 การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ แผนภาพที่่� 5 ตััวอย่่างแสดงการรวมกลุ่�มพันั ธมิติ ร 7. การนำำ�เสนอผลการวิิเคราะห์์ ขั้น� สุดุ ท้า้ ยคืือการนำำ�เสนอผลการวิเิ คราะห์์ คณะทำ�ำ งานอาจนำ�ำ เสนอผลการวิเิ คราะห์ใ์ ห้ก้ ับั คณะผู้้�วางแผน และผู้้�บริิหาร โดยเป็็นการสรุุปและอธิิบายผลการวิิเคราะห์์ให้้น่่าเชื่�อถืือ เพื่่�อให้้มีีการดำ�ำ เนิินการต่่อไป ซึ่�่งอาจเป็็นในลัักษณะการวางแผนยุุทธศาสตร์์และแผนปฏิิบััติิการ หรืือแผนการระดมทรััพยากรใน การนำำ�นโยบายและแผนไปปฏิิบัตั ิิ อีีกกรณีีหนึ่ง่� คืือ การนำำ�เสนอผลการวิิเคราะห์อ์ าจเป็น็ ส่ว่ นหนึ่ง่� ของ การสร้า้ งประชามติใิ นหมู่่�ผู้้�มีีส่่วนได้ส้ ่ว่ นเสีีย โดยใช้ผ้ ลการวิเิ คราะห์ท์ ี่ไ่� ด้ม้ าเป็น็ จุดุ เริ่ม� ต้น้ ของการเจรจา ต่อ่ รองระหว่า่ งกลุ่�ม การวิิเคราะห์ผ์ ู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียเป็น็ เครื่่อ� งมืือหนึ่ง่� ที่�ใ่ ช้้ได้้ในกระบวนการวางแผน เพื่่อ� ให้้เกิิด ความเชื่อ� มโยงระหว่า่ งนโยบาย แผนและโครงการ ทั้้�งในระดับั ภาค เมืืองและชุมุ ชน โดยเป็็นกระบวน การรวบรวมและวิเิ คราะห์ข์ ้อ้ มูลู อย่า่ งเป็น็ ระบบ เพื่่อ� ระบุรุ ายชื่อ� บุคุ คล กลุ่�มบุคุ คลและองค์ก์ รที่ม�่ ีีส่ว่ นได้้ ส่ว่ นเสีีย และประเมินิ ระดับั อิทิ ธิพิ ลที่บ�่ ุคุ คลและองค์ก์ รเหล่า่ นี้้ม� ีีต่อ่ การวางนโยบายและแผนการพัฒั นา รวมทั้้ง� การนำำ�แผนไปปฏิบิ ัตั ิใิ นรูปู แบบโครงการ ในบทนี้้ไ� ด้ป้ ระมวลความรู้�พื้น� ฐานเกี่ย่� วกับั การวิเิ คราะห์์ ผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย โดยได้แ้ สดงขั้น� ตอนในกระบวนการวิเิ คราะห์์ ตั้ง� แต่ก่ ารวางแผนการวิเิ คราะห์ไ์ ปจนถึึง การนำ�ำ เสนอผลการวิเิ คราะห์์ อย่า่ งไรก็ต็ าม ในการปฏิบิ ัตั ิจิ ริงิ นักั วางแผนต้อ้ งประยุกุ ต์ใ์ ช้เ้ ครื่่อ� งมืือเหล่า่ นี้้�ให้เ้ หมาะสมตามคุุณลักั ษณะและเงื่�อนไขเฉพาะของแต่ล่ ะประเด็็นและพื้้�นที่�่การพัฒั นา ในการวางแผนเชิิงพื้้�นที่�่ในประเทศไทยเท่่าที่่�ผ่่านมา แม้้ว่่านัักวางแผนอาจได้้คำำ�นึึงถึึงผลได้้ ผลเสีียของนโยบายและแผนไว้้ก็็ตาม แต่่ก็็ยัังไม่่ปรากฏว่่าได้้มีีการใช้้เครื่่�องมืือวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วน เสีียอย่่างเป็็นระบบ แม้ว้ ่่านักั วางแผนอาจทราบดีีว่่า ใครเป็น็ ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียในกระบวนการพัฒั นา ในพื้้�นที่่� แต่ถ่ ้้าไม่่มีีการวิิเคราะห์์อย่่างเป็็นระบบและไม่ม่ ีีการเปิดิ เผยข้อ้ มูลู ให้ภ้ าคีีการพััฒนาทุกุ ฝ่า่ ยรับั ทราบ การมีีส่ว่ นร่ว่ มของประชาชนก็จ็ ะไม่เ่ กิดิ ขึ้น� จริงิ ทั้้ง� นี้้� อาจเป็น็ เพราะกระบวนทัศั น์ข์ องการวางแผน

การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ 76 นโยบายสาธารณะท่ีผ่านมาเน้นหน้าที่และความรับผิดชอบของเจ้าหน้าที่วางแผนภาครัฐเป็นหลัก กระบวนการวางแผนยุทธศาสตร์จึงไม่ได้สร้างการมีส่วนร่วมของประชาชนไว้มากกว่าการจัดประชา พิจารณ์เพียงไม่กี่ครัง้ ด้วยเหตนุ ี้ การเจรจาตอ่ รองระหว่างผู้มสี ว่ นไดส้ ่วนเสยี มกั เกิดขึ้นในลกั ษณะทีไ่ ม่ เปดิ เผย และจ�ำกดั อยใู่ นกลมุ่ ผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ทม่ี อี �ำนาจตอ่ รองสงู เชน่ กลมุ่ ธรุ กจิ ขนาดใหญ่ จึงท�ำให้ กลมุ่ ผดู้ อ้ ยโอกาสในสงั คม ไมไ่ ดเ้ ขา้ มาเปน็ สว่ นหนึ่งของกระบวนการวางแผน เปน็ ผลใหก้ ารพฒั นาทผี่ า่ น มาไม่สามารถลดความเหลื่อมล�้ำในประเทศได้ ท้ังในเชิงชนชั้นทางสังคมและในเชงิ พื้นท่ี แม้้ว่่าการใช้้เครื่่�องมืือการวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียจะทำ�ำ ให้้การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ ตระหนัักถึึงผลกระทบของปััจจััยต่่าง ๆ ต่่อบุุคคลและกลุ่�มบุุคคล อีีกทั้้�งยัังเป็็นการส่่งเสริิมการมีีส่่วน ร่่วมของประชาชนในกระบวนการคาดการณ์์และการวางแผน อย่่างไรก็ต็ าม ประเด็็นที่ส่� ำ�ำ คััญคืือ การ วิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียเป็็นเพีียงเครื่่�องมืือหนึ่�่งเท่่านั้้�นในการส่่งเสริิมการมีีส่่วนร่่วมของประชาชน ในกระบวนการวางแผนยุทุ ธศาสตร์์ ยังั มีีเครื่่อ� งมืือและวิธิ ีีการอื่่น� ๆ ที่น่� ักั วางแผนสามารถประยุกุ ต์ใ์ ช้ไ้ ด้้ ไปพร้อ้ มกััน เพื่่�อสร้้างอำำ�นาจต่่อรองให้ก้ ัับกลุ่�มผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียที่่ไ� ม่ไ่ ด้้เป็็นส่่วนหนึ่่ง� ของกระบวนการ วางแผนในอดีีต

77 การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ การคดิ เชงิ ออกแบบ และบคุ ลกั ษณ์ รายละเอีียดเกี่ย�่ วกับั การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียที่น่� ำำ�เสนอมาข้า้ งต้น้ ส่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ การประยุกุ ต์อ์ งค์์ ความรู้�ที่�มีีอยู่�แล้้วทั่่ว� ไปในงานวิิชาการด้้านพััฒนศาสตร์์และด้้านการวางแผน ซึ่่�งเน้้นปััจจััยที่ค�่ าดว่่าน่่า จะมีีผลต่อ่ การวางแผนและการนำ�ำ แผนไปดำ�ำ เนินิ การต่อ่ จึึงให้ค้ วามสนใจเป็น็ พิเิ ศษกับั ความสัมั พันั ธ์เ์ ชิงิ การเมืืองและการผลักั ดันั ให้เ้ กิดิ การเปลี่ย�่ นแปลงทั้้ง� ภายในและภายนอกองค์ก์ ร โครงการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุุทธศาสตร์์ที่�่หวัังผลไปถึึงการวางแผนยุุทธศาสตร์์และการดำ�ำ เนิินโครงการจริิง ควรมีีการวิิเคราะห์์ผู้�มี ส่่วนได้ส้ ่ว่ นเสีียอย่า่ งละเอีียดตามที่่ไ� ด้้อธิบิ าย อย่า่ งไรก็ต็ าม โครงการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์บ์ างโครงการอาจมีีวัตั ถุปุ ระสงค์เ์ พื่่อ� นำำ�เสนอ ทางเลืือกเชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ห์ รืือข้อ้ เสนอที่เ�่ ป็น็ นวัตั กรรม โดยเฉพาะในกรณีีของบริษิ ัทั เอกชนหรืือองค์ก์ รที่�่ ใช้ก้ ระบวนการคาดการณ์เ์ พื่่อ� สร้า้ งนวัตั กรรมหรืือผลิติ ภัณั ฑ์ใ์ หม่่ ในกรณีีนี้้� การวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ น เสีียอาจประยุกุ ต์ใ์ ช้อ้ ีีกแนวทางหนึ่ง่� ที่เ่� ริ่ม� ได้ร้ ับั ความนิยิ มในวงการออกแบบและสร้า้ งสรรค์น์ วัตั กรรม นั่่น� คืือ การวิเิ คราะห์บ์ ุคุ ลักั ษณ์ห์ รืือเพอร์โ์ ซน่า่ (persona) ซึ่ง่� เป็น็ ส่ว่ นหนึ่ง่� ของการคิดิ เชิงิ ออกแบบ (design thinking) การคิดิ เชิงิ ออกแบบเป็น็ แนวทางการค้น้ คิดิ และสร้า้ งสรรค์น์ วัตั กรรมที่ใ่� ห้ม้ นุษุ ย์เ์ ป็น็ ศูนู ย์ก์ ลาง (human-centered) โดยเน้น้ ความเข้า้ ใจในความต้อ้ งการของลูกู ค้า้ การสร้า้ งสรรค์แ์ นวคิดิ หรืือไอเดีียใน การแก้ไ้ ขปัญั หา การสร้า้ งต้น้ แบบเพื่่อ� ทดลองใช้อ้ ย่า่ งรวดเร็ว็ เพื่่อ� ผลิติ และเผยแพร่น่ วัตั กรรม ผลิติ ภัณั ฑ์์ หรืือการบริิการใหม่่ รวมไปถึึงการพัฒั นาองค์์กรให้้ตอบสนองความต้อ้ งการของลููกค้้าที่เ่� ปลี่ย�่ นไปอย่่าง รวดเร็็ว โดยทั่่ว� ไปขั้้น� ตอนการคิดิ เชิงิ ออกแบบเริ่ม� จากการเข้า้ ใจถึึงปัญั หาของคนแต่ล่ ะกลุ่�มตามบริบิ ท เงื่�อนไขและมุมุ มองของแต่่ละกลุ่�มคน (empathize) เมื่อ� เข้้าใจปัญั หาเฉพาะของแต่่ละกลุ่�มคนแล้้ว จึึง แปลงปัญั หานั้้น� ออกมาเป็น็ ความต้อ้ งการที่ช่� ัดั เจน (define) เพื่่อ� ค้น้ หาและสร้า้ งสรรค์แ์ นวคิดิ หรืือวิธิ ีีการ ใหม่่ ๆ ที่่�น่า่ จะช่่วยแก้ไ้ ขปััญหาเหล่า่ นั้้น� ได้้ (ideate) เมื่�อแนวคิิดลงตััวระดับั หนึ่ง่� แล้้ว จึึงพัฒั นาต้น้ แบบ (prototype) และทดสอบต้น้ แบบนั้้�นว่่า สามารถตอบโจทย์์และปััญหาที่ต่�ั้ง� ไว้้ในตอนต้้นหรืือไม่่

การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ 78 เนื่องจากการคิดเชิงออกแบบเน้นการมองปัญหาและทางออกจากมุมมองของคนแต่ละกลุ่ม จึึงเน้้นการวิิเคราะห์์บุุคลัักษณ์์ (persona) ที่�่เสมืือนเป็็นตััวแทนของคนกลุ่�มที่�่น่่าจะใช้้ผลิิตภััณฑ์์ การ บริกิ าร แบรนด์ห์ รืือพื้น�้ ที่ใ่� นลักั ษณะที่ค่� ล้า้ ยคลึึงกันั การสร้า้ งบุคุ ลักั ษณ์ท์ ำ�ำ ให้ผู้้�ออกแบบทั้้ง� นโยบาย แผน หรืือผลิติ ภัณั ฑ์ส์ ามารถเข้า้ ใจถึึงความต้อ้ งการ เป้า้ หมายและวัตั ถุปุ ระสงค์์ ประสบการณ์แ์ ละพฤติกิ รรม ของลููกค้้าได้ด้ ีียิ่่ง� ขึ้น� การกำ�ำ หนดบุคุ ลักั ษณ์ท์ ำำ�ให้้กระบวนการออกแบบลดความซับั ซ้อ้ น มีีความชััดเจน และตรงเป้้ามากยิ่ �งขึ้ �น ในกระบวนการคิิดเชิิงออกแบบ การสร้้างบุุคลัักษณ์์สามารถทำำ�ได้้ตั้�งแต่่ขั้�นตอนแรก เพื่่�อให้้ เข้า้ ใจถึึงปััญหาของคนแต่่ละกลุ่�มตามบริบิ ทและเงื่�อนไขของแต่ล่ ะกลุ่�ม และในขั้้น� ตอนที่่�สอง คืือ การ แปลงปััญหาออกมาเป็น็ โจทย์ค์ วามต้้องการที่ช�่ ััดเจน การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์โดยทั่่�วไปมัักเน้้นภาพเชิิงระบบ และไม่่ได้้ให้้ความสำ�ำ คััญมาก เท่่าใดนัักกัับมุุมมองของคนแต่่ละกลุ่�มในระบบนั้้�น แต่่แนวความคิิดของอนาคตศึึกษาในปััจจุุบันั เริ่�มให้้ ความสำำ�คััญกับั มุมุ มองที่แ�่ ตกต่า่ งกันั ของแต่ล่ ะคนแต่ล่ ะกลุ่�มคนในองค์ก์ รหรืือระบบเดีียวกััน การเข้า้ ใจ มุุมมองที่�่หลากหลายของคนแต่่ละกลุ่�มในองค์์กรหรืือในสัังคม ย่่อมทำำ�ให้้ผลผลิิตจากการคาดการณ์ม์ ีี ความละเอีียดและสะท้้อนมุุมมองที่่�หลากหลายมากขึ้�น นอกจากนี้้� การกำ�ำ หนดบุุคลัักษณ์์ในการคาด การณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์จ์ ะเป็น็ ประโยชน์ใ์ นการประเมินิ นัยั และผลกระทบของแนวโน้ม้ และฉากทัศั น์ท์ ี่เ่� กิดิ ขึ้�นต่่อคนกลุ่�มต่่าง ๆ เพื่่�อนำ�ำ ผลการประเมิินนั้้�นไปวิิเคราะห์์ต่่อเป็็นทางเลืือกเชิิงยุุทธศาสตร์์ที่�่สะท้้อน ความหลากหลายของกลุ่ �มคนต่่อไป การแบ่่งกลุ่�มบุคุ ลักั ษณ์์ นักั ออกแบบและนักั วิชิ าการด้า้ นการคิดิ เชิงิ ออกแบบได้เ้ สนอแนวทางในการแบ่ง่ กลุ่�มบุคุ ลักั ษณ์ไ์ ว้ห้ ลาย แนวทางด้้วยกััน ในที่น่� ี้้� ผู้�เขีียนขอยกตัวั อย่า่ งการแบ่่งกลุ่�มที่่�เสนอโดย ลีีนีี นีีลเซน (Lene Nielsen) ผู้� เชี่ย�่ วชาญด้า้ นการออกแบบเชิงิ ปฏิสิ ัมั พันั ธ์์ (interaction design) ซึ่ง่� แบ่่งบุคุ ลัักษณ์์ออกเป็น็ 4 กลุ่�ม15 ดังั นี้้� 1. บุุคลักั ษณ์ท์ ี่�่เน้้นเป้า้ หมายที่่�ชัดั เจน (goal-directed personas) เน้้นการวิเิ คราะห์เ์ ป้า้ หมาย และกระบวนการตัดั สินิ ใจและการใช้ง้ านของลูกู ค้า้ หรืือผู้�ใช้ง้ านทั่่ว� ไป ในการบรรลุซุ ึ่ง่� เป้า้ หมาย ของการใช้ผ้ ลิติ ภัณั ฑ์ห์ รืือการบริกิ ารขององค์์กร 2. บุุคลักั ษณ์ต์ ามบทบาท (role-based personas) มีีส่ว่ นคล้า้ ยกัับบุคุ ลักั ษณ์ท์ ี่เ่� น้น้ เป้า้ หมายใน กลุ่�มแรก แต่เ่ น้น้ ที่พ่� ฤติกิ รรมของผู้�ใช้ง้ าน จึึงเป็น็ การวิเิ คราะห์ท์ ี่เ่� น้น้ การใช้ข้ ้อ้ มูลู ทั้้ง� เชิงิ ปริมิ าณ และเชิงิ คุณุ ภาพ โดยมุ่�งไปที่บ่� ทบาทของผู้�ใช้ง้ านในองค์ก์ รหรืือพื้น�้ ที่ท่� ี่เ่� ป็น็ บริบิ ทของการศึึกษา หรืือการวางแผน

79 การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ 3. บคุ ลกั ษณแ์ บบมสี ว่ นรว่ ม (engaging personas) เนน้ การสรา้ งเรื่องราวทที่ �ำใหผ้ ใู้ ชง้ านหรือผู้ มีส่วนไดส้ ว่ นเสยี เข้ามามสี ว่ นรว่ มอยา่ งแทจ้ ริง การวิเคราะหบ์ คุ ลักษณ์แบบมสี ว่ นร่วมจึงเน้น การท�ำความเขา้ ใจเกยี่ วกบั บคุ ลกิ ลกั ษณะ ชีวติ และเรื่องราวเกยี่ วกบั บคุ คลนั้น เพอ่ื ไมใ่ หภ้ าพ บุคุ ลักั ษณ์ท์ ี่ส�่ ร้า้ งขึ้น� มาเป็น็ แบบตายตัวั และตามกระแสหลักั ทั่่ว� ไป การวิเิ คราะห์บ์ ุคุ ลักั ษณ์แ์ นว นี้้จ� ึึงให้ค้ วามสำำ�คัญั กับั อารมณ์์และความรู้�สึกของผู้�ใช้ง้ าน ซึ่�่งผูกู โยงกัับบริิบท เงื่อ� นไขและภููมิิ หลัังของแต่ล่ ะบุุคคลที่�เ่ กี่�่ยวข้้องกัับประเด็น็ หรืือผลิิตภััณฑ์ท์ ี่�่ต้้องการวิเิ คราะห์์ 4. บุุคลักั ษณ์์สมมติิ (fictional personas) ไม่่ได้้มาจากการเก็็บและวิิเคราะห์์ข้อ้ มูลู ของผู้�ใช้้งาน จริงิ ดังั เช่น่ กรณีีบุคุ ลักั ษณ์ส์ ามกลุ่�มก่อ่ นหน้า้ นี้้� แต่เ่ กิดิ จากจินิ ตนาการของผู้�ออกแบบและคาด การณ์์ ซึ่�่งอาจคิิดขึ้�นด้้วยข้้อสมมติิที่�่มาจากข้้อมููลความรู้�และประสบการณ์์ที่�่มีีมาแต่่เดิิมเกี่�่ยว กับั ผู้้�ใช้้งาน การวิเิ คราะห์์บุคุ ลักั ษณ์แ์ นวนี้้อ� าจมีีจุดุ อ่่อนในด้้านความสมบููรณ์์และการสะท้้อน ความเป็น็ จริงิ เกี่่�ยวกัับผู้้�ใช้ง้ าน แต่ส่ ามารถใช้เ้ ป็็นจุุดเริ่ม� ต้้นของการร่า่ งภาพโดยคร่่าวเกี่�ย่ วกัับ ผู้ �ใช้้งานได้้ ในโครงการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ นักั วิเิ คราะห์อ์ าจกำ�ำ หนดบุคุ ลักั ษณ์ท์ ี่เ�่ ป็น็ กลุ่�มเป้า้ หมาย สำำ�คััญของงานคาดการณ์์ขึ้�นมาตั้�งแต่่ต้้น หรืืออาจสร้้างและวิิเคราะห์์บุุคลัักษณ์์ขึ้�นใหม่่ในขั้้�นตอนการ บรรยายเรื่�องราวในฉากทััศน์์ที่�่แสดงภาพอนาคต การใช้้บุุคลัักษณ์์ในการแสดงเรื่�องราวและความเป็็น ไปได้้ในภาพอนาคต จะทำ�ำ ให้้คณะทำำ�งานสามารถวิิเคราะห์์ผลกระทบและนััยเชิิงนโยบายของภาพ อนาคตได้ล้ ะเอีียดและเฉพาะเจาะจงมากขึ้น� และจะทำำ�ให้ก้ ารออกแบบนโยบาย มาตรการและแนวทาง ต่า่ ง ๆ เป็น็ ได้ด้ ีียิ่่ง� ขึ้น� ตัวั อย่า่ งหนึ่ง่� ของการทดลองใช้แ้ นวคิดิ และวิธิ ีีการคิดิ เชิงิ ออกแบบและการกำ�ำ หนด บุคุ ลัักษณ์์ในการคาดการณ์เ์ ชิิงยุทุ ธศาสตร์์คืือ งานวิจิ ััยในชุดุ โครงการวิิจัยั “คนเมืือง 4.0: อนาคตชีีวิิต เมืืองในประเทศไทย” ซึ่�่งแสดงรายละเอีียดของภาพอนาคตในการใช้้ชีีวิิตของคนเมืืองในประเทศไทย ในอีีก 20 ปีขี ้า้ งหน้า้ 16

การคาดการณ์เชงิ ยุทธศาสตร์ 80 สรปุ แนวทางการคาดการณ์์ที่�่เป็็นส่่วนหนึ่่�งของการวางแผนยุุทธศาสตร์์ขององค์์กรในช่่วงหลัังเริ่ �มให้้ความ สำ�ำ คัญั กับั การมีีส่ว่ นร่ว่ มของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่่วนเสีียมากขึ้น� โดยเฉพาะโครงการวางแผนที่ม�่ ีีนัยั เชิงิ สวัสั ดิกิ าร สาธารณะ แนวโน้้มนี้้�สอดคล้้องกัับพััฒนาการของปรััชญาและแนวคิิดการวางแผนที่่�เปลี่�่ยนแปลงไป ซึ่่�งให้้ความสำำ�คััญกัับการมีีส่่วนร่่วมของประชาชนมากขึ้�น โดยตั้�งอยู่่�บนฐานความคิิดเชิิงปรััชญาสัังคม ที่่�ว่่า ทุุกคนในสัังคมมีีสิิทธิิเท่่าเทีียมกัันในฐานะพลเมืืองคนหนึ่�่ง กระบวนการวางแผนที่�่มีีมาแต่่เดิิมได้้ เน้้นบทบาทของนัักวางแผนในฐานะผู้�ออกแบบนโยบายและนัักวิิเคราะห์์เชิิงเทคนิิค การคาดการณ์์ที่่� เป็็นส่ว่ นหนึ่ง�่ ของการวางแผนก็ม็ ัักดำำ�เนินิ การโดยนัักวิิเคราะห์์และผู้�เชี่ย�่ วชาญเป็็นหลััก แต่่เมื่อ� ยึึดหลักั การมีีส่่วนร่่วมของประชาชนในกระบวนการวางแผนแล้้ว บทบาทของนัักวางแผนและนัักคาดการณ์์ เองก็็ต้้องเปลี่�่ยนแปลงไป ทัักษะและวิิธีีการที่่�ใช้้ในการวางแผนและการคาดการณ์์ก็็ย่่อมเปลี่�่ยนแปลง กระบวนทััศน์์สำำ�คััญที่�่เป็็นพื้้�นฐานของแนวคิิดและทฤษฎีีการวางแผนในกลุ่�มนี้้�ต่่างเชื่�อว่่า การวางแผน ไม่่ได้้เป็็นกิิจกรรมที่�่แยกออกได้้อย่่างสิ้�นเชิิงจากประเด็็นด้้านการเมืือง ทั้้�งการเมืืองภายในองค์์กรและ นอกองค์์กร ดังั นั้้�น การเมืืองถืือเป็็นองค์ป์ ระกอบพื้น้� ฐานของการวางแผน ไม่ว่ ่า่ การวางแผนนั้้น� จะอยู่� ในระดัับใดหรืือในสาขากิิจกรรมใด ๆ ก็ต็ าม ด้้วยเหตุุผลดัังกล่่าว เครื่่�องมืือในการคาดการณ์์เพื่่�อการวางแผนก็็ต้้องปรัับเปลี่่�ยนไปตาม ปรััชญาและแนวคิิดในการวางแผน การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียอย่่างเป็็นระบบเป็็นวิิธีีการหนึ่่�งที่�่ สามารถใช้ไ้ ด้ใ้ นการวางแผนพัฒั นาขององค์ก์ ร อย่า่ งไรก็ต็ าม นักั คาดการณ์แ์ ละนักั วางแผนควรตระหนักั ว่่า การวิเิ คราะห์์ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียเป็น็ ทั้้�งศาสตร์แ์ ละศิลิ ป์์ นัับตั้้ง� แต่่การเลืือกกลยุทุ ธ์์ในการเก็็บข้อ้ มูลู การวิเิ คราะห์์ แปลผล และตีีความจากข้อ้ มูลู ที่เ่� ก็บ็ มาได้้ ไปจนถึึงการนำำ�เสนอผลการวิเิ คราะห์เ์ พื่่อ� ดำำ�เนินิ การวางแผนต่่อไป

81 การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์

การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ 82 4 การกวาด สัญญาณ The cloud never comes from the quarter of the horizon from which we watch for it. Elizabeth Gaskell

83 การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ เมื่อ� คณะทำำ�งานได้้กำ�ำ หนดขอบเขตของการคาดการณ์์และวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียแล้้ว ขั้�นตอนต่่อ มาคืือการกวาดสััญญาณ ซึ่�ง่ หมายถึึงกระบวนการสำำ�รวจสภาพแวดล้้อมภายนอกอย่่างเป็น็ ระบบ เพื่่�อ ให้้เข้้าใจในคุุณลัักษณะการเปลี่่�ยนแปลงขององค์์ประกอบในสภาพแวดล้้อมนอกองค์์กรหรืือนอกพื้�้นที่�่ ศึึกษา และเพื่่อ� ระบุโุ อกาส ความท้า้ ทาย และพัฒั นาการที่อ่� าจเกิดิ ขึ้น� ได้ใ้ นอนาคตและมีีนัยั สำ�ำ หรับั องค์ก์ ร หรืือพื้น�้ ที่ท�่ ี่ส่� นใจ การกวาดสัญั ญาณไม่จ่ ำ�ำ กัดั อยู่�เพีียงแนวโน้ม้ การเปลี่ย�่ นแปลงและความท้า้ ทายที่ย�่ ังั คง อยู่�ในปััจจุบุ ััน แต่ร่ วมไปถึึงเหตุกุ ารณ์์ ปรากฏการณ์์และแนวคิดิ ใหม่่หรืือแนวคิิดแปลกประหลาด ซึ่�่งใน อนาคตอาจกลายเป็็นปััจจััยสำ�ำ คััญที่�่มีีผลกระทบต่่อองค์์กรหรืือกลุ่�มเป้้าหมายในการวางแผนนโยบาย ผลผลิิตจากการกวาดสััญญาณจะใช้้เป็็นพื้�้นฐานในการพยากรณ์์ภาพอนาคต ทั้้�งภาพอนาคตฐานและ อนาคตทางเลืือก และเป็็นพื้�้นฐานของการวางแผนยุุทธศาสตร์์ การค้้นคิิดนวัตั กรรม รวมถึึงการบริิหาร จััดการความเสี่�่ยงต่่อไป เนื้อ�้ หาในบทนี้้น� ำำ�เสนอแนวคิดิ พื้น�้ ฐานและวัตั ถุปุ ระสงค์ข์ องการกวาดสัญั ญาณ คำ�ำ จำ�ำ กัดั ความ ของสัญั ญาณในรูปู แบบต่า่ ง ๆ รวมถึึงวิธิ ีีการกวาดสัญั ญาณ พร้อ้ มตัวั อย่า่ งผลผลิติ ของการกวาดสัญั ญาณ

การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ 84 แนวคดิ พน้ื ฐาน และวตั ถปุ ระสงค์ การกวาดสััญญาณแปลมาจากคำ�ำ ภาษาอัังกฤษว่่า environmental scanning ซึ่่�งสื่�อถึึงการกวาดหา การเปลี่่�ยนแปลงที่่�เกิิดขึ้�นในสภาพแวดล้้อมนอกองค์ก์ รหรืือพื้�้นที่�่ศึึกษาอย่่างกว้้าง ๆ โดยไม่ล่ งลึึกมาก ในรายละเอีียด อีีกคำำ�หนึ่ง�่ ที่่�ใช้้อย่า่ งแพร่่หลายและมีีความหมายเหมืือนกัันคืือ horizon scanning โดย สื่�อถึึงการกวาดหาการเปลี่�่ยนแปลงที่�่เส้้นขอบฟ้้า ซึ่�่งแม้้อาจดููห่่างไกลออกไป แต่่ในอนาคตอาจกลาย เป็็นเหตุุการณ์์หรืือปรากฏการณ์์สำ�ำ คััญได้้ การกวาดสััญญาณเป็็นขั้้�นตอนสำ�ำ คััญของการคาดการณ์์ เชิิงยุุทธศาสตร์์ เนื่่�องจากรวบรวมและประมวลภาพการเปลี่่�ยนแปลงและปััจจััยที่�่เป็็นสาเหตุุของการ เปลี่�ย่ นแปลงที่�่เป็น็ พื้้�นฐานของกิิจกรรมอื่น� ๆ ต่อ่ ไป การกวาดสััญญาณเป็็นกระบวนการที่่�มุ่�งหาคำำ�ตอบเกี่�่ยวกัับการเปลี่่�ยนแปลงในอนาคตโดย ใช้้ข้้อมููลและหลัักฐานเชิิงประจัักษ์์ที่่�สัังเกตได้้จากอดีีตและปััจจุุบััน และเป็็นขั้้�นตอนสำ�ำ คััญของการ เตรีียมพร้้อมเพื่่�อวางแผนยุุทธศาสตร์์ขององค์์กรหรืือพื้�้นที่�่เป้้าหมาย ในบางองค์์กรที่�่ให้้ความสำ�ำ คััญ กัับการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ การกวาดสััญญาณเป็็นกระบวนการต่่อเนื่่�องที่�่คอยติิดตามและตรวจ จัับสััญญาณการเปลี่�่ยนแปลงที่่�เกิิดขึ้ �นในสภาพแวดล้้อมระดัับโลกดัังเช่่นเรดาร์์จัับสััญญาณเตืือนภััยที่�่ พร้อ้ มสืืบหาต้น้ ตอและติดิ ตามการเปลี่ย�่ นแปลงของสัญั ญาณ และประเมินิ ความเป็น็ ไปได้ท้ ี่ส่� ัญั ญาณดังั กล่า่ วจะขยายตัวั และเพิ่่ม� แรงมากขึ้น� จนกลายเป็น็ พลังั ที่จ่� ะทำำ�ให้เ้ กิดิ การเปลี่ย่� นแปลงอย่า่ งมีีนัยั สำ�ำ คัญั การกวาดสััญญาณจึึงไม่่ใช่่เพีียงการรวบรวมและวิิเคราะห์์ประเด็็นต่่าง ๆ แยกออกจากกััน แต่่ต้้อง ประเมินิ นัยั ที่เ่� ป็น็ ความเสี่ย่� งหรืือโอกาสสำำ�หรับั องค์ก์ รหรืือสำำ�หรับั พื้น้� ที่ท่� ี่ร�่ ับั ผิดิ ชอบ แล้ว้ จัดั ลำ�ำ ดับั ความ สำ�ำ คัญั เพื่่�อกำำ�หนดยุุทธศาสตร์์ต่อ่ ไป วัตั ถุปุ ระสงค์์หลักั ของการกวาดสััญญาณมีี 4 ประการดัังนี้้� 1. ค้้นหาเหตุุการณ์์ ปรากฏการณ์์และแนวโน้้มด้้านประชากร สัังคม เทคโนโลยีี สิ่�งแวดล้้อม เศรษฐกิจิ และการเมืืองที่�ส่ ำำ�คัญั

85 การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ 2. วิิเคราะห์์โอกาสและความท้้าทายที่่�อาจเกิิดขึ้ �นกัับองค์์กรหรืือพื้�้นที่่�เป้้าหมายอัันเนื่่�องมาจาก เหตุกุ ารณ์์ ปรากฏการณ์แ์ ละแนวโน้ม้ ที่�่ได้ค้ ้น้ พบ 3. ระบุจุ ุดุ แข็ง็ จุดุ อ่อ่ นและข้อ้ จำ�ำ กัดั ขององค์ก์ รหรืือพื้น้� ที่เ่� ป้า้ หมายภายใต้เ้ งื่อ� นไขของสัญั ญาณที่่� กวาดมาได้้ 4. สร้้างพื้้�นฐานสำำ�หรัับการตัดั สิินใจและกำำ�หนดนโยบายและมาตรการในอนาคต ผลผลิิตจากการกวาดสััญญาณที่�่ได้้จากการเก็็บ วิิเคราะห์์และประเมิินความเป็็นไปได้้ของ เหตุุการณ์์ที่่�อาจเกิิดขึ้�นในอนาคต จะใช้้เป็็นพื้�้นฐานในการวิิเคราะห์์ภาพอนาคตฐานตามแนวโน้้มและ ภาพอนาคตทางเลืือกที่อ่� าจเกิดิ ขึ้น� ได้้ และอนาคตเชื่อ� ว่า่ เกิดิ ขึ้น� ได้้ รวมถึึงการกำ�ำ หนดภาพอนาคตที่ค่� าด หวัังหรืือพึึงประสงค์์ เพื่่�อการวางแผนและดำ�ำ เนิินการตามแผนต่อ่ ไป