(10o Μέρος) - Απομαγνητοφωνημένες Ομιλίες - Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

«Ὅταν λέμε οἱ Ὀρθόδοξοι ὅτι γνωρίζουμε τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, δέν σημαίνει αὐτόὅτι γνωρίζουμε τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὅπως γνωρίζουμε τήν ἐνέργεια τῶνκτισμάτων. Ἡ γνῶσις τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι ὅπως ἡ γνῶσις τῶν φυσικῶνἐνεργειῶν». Τώρα, ἄς ποῦμε, ἔχουμε ἐδῶ ζέστη καί καταλαβαίνουμε ὅτι ὑπάρχει μίαἐνέργεια θερμική. Δέν εἶναι αὐτό ὁ Θεός. Δέν γνωρίζουμε ἔτσι τίς ἐνέργειες τοῦΘεοῦ. Ὑπάρχει ἡ πυρηνική ἐνέργεια, ἡ φωτιστική, ἡ κινητική, ἡ βαρυτική, τά ὁποῖαοἱ ἐπιστήμονες, ἕνας βιολόγος, ἕνας φυσικός, ἕνας ἀστρονόμος, ἕνας ἀρχαιολόγος,μελετοῦν καί γνωρίζουν κάποια πράγματα, ἀλλά κτιστά πράγματα καί μιλοῦν γιάκτιστές ἐνέργειες. Δηλαδή γιά δημιουργήματα καί ὄχι γιά τό ἄκτιστο, δηλαδή γιά τόνΘεό.«Ὅταν λέμε σ’ αὐτές τίς ἐπιστῆμες γνωρίζω, σημαίνει ὅτι ἔχω γνώση κάποιουἀντικειμένου ἤ φαινομένου, πού μπορῶ νά περιγράψω. Καί γιατί μπορῶ νά τόπεριγράψω; Ἐπειδή μοιάζει μέ κάτι ἄλλο, πού ἤδη γνωρίζω. Ὑπάρχει δηλαδήὁμοιότητα ἐκείνου πού θέλω νά περιγράψω μέ κάτι ἄλλο». Ὅμως μέ τόν Θεό δένμποροῦμε νά τό κάνουμε αὐτό. Γιατί; Γιατί ὁ Θεός δέν εἶναι ὅμοιος μέ τίποτα. Δένὁμοιάζει σέ τίποτα, ἄρα δέν μποροῦμε νά Τόν περιγράψουμε οὔτε νά Τόνγνωρίσουμε μέ τήν ἔννοια πού γνωρίζουμε τά ἄλλα πράγματα.«Μετά ὑπάρχει καί ἡ διαφορά. Δηλαδή ἡ βάσις τῆς ἀνθρώπινης κτιστῆς γνώσεωςεἶναι ἡ ὁμοιότης καί ἡ διαφορά» καί λέμε ὅτι αὐτό τό πράγμα δέν μοιάζει μέ ἐκεῖνο.«Ὅταν ὑπάρχουν αὐτά τά δύο, τότε κάτι μπορεῖ νά γίνει περιγραπτό, ὑπόκεινταιδηλαδή σέ περιγραφή καί ταξινόμηση, κατά γένη, εἴδη κλπ. Αὐτά τά κατηγορήματα,δηλαδή ἡ ὁμοιότητα καί ἡ διαφορά, εἶναι τό θεμέλιο τῶν ἀνθρωπίνων γνώσεων».Ἔτσι, λέμε ὅτι γνωρίζουμε, ὅτι κάποια μοιάζουν μέ κάποια πράγματα καί διαφέρουνμέ κάποια ἄλλα. Στόν Θεό ὅμως δέν ὑπάρχει οὔτε διαφορά. Δηλαδή ὁ Θεός καί δένεἶναι ὅμοιος μέ τίποτα, ἀλλά καί δέν διαφέρει μέ κάτι. Δέν μποροῦμε νά κάνουμεσύγκριση δηλαδή καί νά ποῦμε εἶναι διαφορετικός ὁ Θεός ἀπό αὐτό. Δέν ὑπάρχειτέτοια δυνατότητα.«Κατά τόν Ἀριστοτέλη ὅμως ἰσχύει καί ὁ νόμος τῆς λογικῆς», πού λέγεταινόμος«τῶν ἀντιθέσεων, ὁ ὁποῖος λέει ὅτι ἕνα καί τό αὐτό πράγμα δέν μπορεῖ νά εἶναισυγχρόνως καί τό ἀντίθετό του. Δέν μπορεῖ δηλαδή π.χ. κάτι νά εἶναι συγχρόνωςἄσπρο καί μαῦρο. Ἤ ἄσπρο θά εἶναι ἤ μαῦρο. Ὁμοίως δέν μπορεῖ νά εἶναισυγχρόνως μεγάλο καί μικρό, βαρύ καί ἐλαφρύ, ὑπαρκτό καί ἀνύπαρκτο, καλό καίκακό». Τό καταλαβαίνουμε αὐτό. Εἶναι ὁ νόμος τῶν ἀντιθέσεων, ὁ νόμος τῆςλογικῆς, ἀλλά, προσέξτε, τῆς ἀνθρώπινης λογικῆς καί ἰσχύει γιά τά κτίσματα, γιά τάκτιστά, γιά τά δημιουργήματα δηλαδή. Ὁ νόμος αὐτός δέν ἰσχύει γιά τόν Δημιουργό,γιά τόν ἄκτιστο, γιά τόν Θεό. Γι’ αὐτό λέμε «ὁ Θεός εἶναι καί φῶς εἶναι καί γνόφος»,εἶναι καί σκότος, εἶναι καί τό ἀντίθετό του. Καταλύεται αὐτός ὁ νόμος τῆς λογικῆς.«Ὁ Θεός ὑπάρχει καί ὁ Θεός δέν ὑπάρχει», θά πεῖ ἕνας Πατέρας πολύ τολμηρά. Γιατίὑπάρχω τί θά πεῖ; Εἶμαι ὑπό κάποια ἀρχή, ὑπό καί ἀρχή. Ὁ Θεός δέν εἶναι κάτω ἀπόκαμιά ἀρχή, ὁπότε μ’ αὐτή τήν ἔννοια δέν ὑπάρχει! Βλέπετε; Καταλύεται ὁ νόμος τῆς201

λογικῆς στά ἄκτιστα, στόν Θεό. Γι’ αὐτό δέν μπορεῖς μέ τήν λογική νά πλησιάσειςκαί νά γνωρίσεις τόν Θεό, ὅπως λένε οἱ Παπικοί, οἱ Δυτικοί, ὅπως ἔλεγε ὁ Βαρλαάμκαί τόν ἀντιμετώπισε ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς.«Οἱ Πατέρες ὅμως δέν ἀκολουθοῦν τόν νόμο αὐτόν τοῦ Ἀριστοτέλους προκειμένουνά θεολογήσουν. Στήν Πατερική Θεολογία καταργεῖται αὐτός ὁ νόμος. Οἱ αἱρετικοίὅμως τόν ἀποδέχοντο καί τόν χρησιμοποιοῦσαν», ὅπως ἡ λεγόμενη ΣχολαστικήΘεολογία. Ἡ Σχολαστική Θεολογία εἶναι ἡ θεολογία τῆς Δύσης, τοῦ Παπισμοῦ, πούἔφτασαν νά λένε ὅτι ὁ Θεός εἶναι αἱμοβόρος καί γιά νά ἀποκατασταθεῖ ἡ παγκόσμιατάξη τῶν πραγμάτων καί νά ἱκανοποιηθεῖ ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ, πρέπει νά βρεθεῖκάποιο θύμα καί αὐτό τό θύμα βρέθηκε στόν Χριστό. Ἦταν ἀναγκασμένος, δηλαδή,ὁ Θεός νά πεθάνει γιά νά ἐξιλεώσει τόν Θεό-Πατέρα. Αὐτές τίς ἀνοησίες λένε στήΔύση.«Γιατί ὅμως οἱ Πατέρες δέν ἀκολουθοῦν τόν νόμο αὐτόν τῶν ἀντιθέσεων τοῦἈριστοτέλους; Διότι μεταξύ κτιστοῦ καί ἀκτίστου οὐδεμία ὁμοιότης ὑπάρχει. Καί,ἐφ’ ὅσον οὐδεμία ὁμοιότης ὑπάρχει, δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει οὐδεμία περιγραφή τοῦἀκτίστου». Γι’ αὐτό λέμε ὁ Θεός εἶναι ἀπερίγραπτος. Ὁ Χριστός εἶναι περιγραπτός,γι’ αὐτό καί Τόν ζωγραφίζουμε, γιατί ἔχει καί τό κτιστό στοιχεῖο, ἔχει τήν ἀνθρώπινηφύση καί περιγράφεται. Ἡ Θεία ὅμως οὐσία, ἡ θεότητα, δέν περιγράφεται. Γι’ αὐτόκαί δέν ἔχουμε εἰκόνα τοῦ Θεοῦ Πατρός. Οὔτε ἔχουμε εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος,γιατί οὔτε ὁ Πατέρας οὔτε τό Ἅγιο Πνεῦμα πῆραν σάρκα. Ὁ Χριστός, ὁ Υἱός πῆρεσάρκα καί μποροῦμε νά τόν περιγράψουμε, γιατί ἡ σάρκα εἶναι κτιστή καί τό κτιστόπεριγράφεται, ὁπότε μποροῦμε νά τό ζωγραφίσουμε, νά τό ἁγιογραφήσουμε.Ἡ εἰκόνα πού ἔχουμε, πού εἶναι ἕνας γέρος, ἕνας νέος καί ἕνα περιστέρι, δέν εἶναι ἡἉγία Τριάδα; Δέν εἶναι ἡ Ἁγία Τριάδα. Αὐτή ἡ εἰκόνα εἶναι βλάσφημη. Θά πεῖτε: –Μά τήν ἔχουμε στίς Ἐκκλησίες… Ναί καί πολλά ἄλλα ἔχουμε στίς Ἐκκλησίες πούδέν πρέπει. Αὐτή ἡ εἰκόνα μπῆκε ἀπό τήν Δύση. Πῆγε στή Ρωσία, μετά πῆγε στόἍγιο Ὄρος καί ὅ,τι περνάει ἀπό τό Ἅγιο Ὄρος θεωρεῖται σωστό, ἀλλά δέν εἶναι ὅλασωστά. Στή συνέχεια ἦρθε καί στίς Ἐκκλησίες ἐδῶ. Γιατί εἶναι λάθος αὐτή ἡ εἰκόνα;Διότι ἐκφράζει τήν θεολογία τοῦ Ἀρείου. Ὁ Ἄρειος εἶναι αἱρετικός καί ἔλεγε «ἦνποτε ὅτε οὐκ ἦν», ὑπῆρχε κάποτε χρόνος πού δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός. Ὑποβίβαζε τόν Υἱό,γιατί ἔλεγε ὅτι ὁ Υἱός εἶναι κτίσμα, δέν εἶναι Θεός καί ἀφοῦ ἔχει Πατέρα σημαίνει ὅτιὁ Πατέρας εἶναι πιό μεγάλος στήν ἡλικία ἀπό τόν Υἱό, ὁπότε εἰκονίζεται ὡς γέρος, ὁΥἱός πιό νέος…Αὐτό εἶναι αἵρεση γιατί καί ὁ Πατέρας καί ὁ Υἱός ὑπῆρχαν πάντοτε, πρό πάντων τῶναἰώνων. Δέν ὑπάρχει αὐτό πού ξέρουμε στά ἀνθρώπινα ὁ Πατέρας νά εἶναιμεγαλύτερος ἀπό τόν Υἱό, νά ὑπάρχει διαφορά ἡλικιακή. Πρό πάντων τῶν αἰώνων ὁΠατέρας γεννᾶ τόν Υἱό. Καί τί θά πεῖ «γεννᾶ» δέν ξέρουμε. Μέχρι ἐκεῖ λέμε, ὅτι ὁΠατέρας γεννᾶ τόν Υἱό πρό πάντων τῶν αἰώνων καί εἶναι Συνάναρχος. Δηλαδή ὁΠατέρας δέν ἔχει ἀρχή, εἶναι Ἄναρχος καί ὁ Υἱός δέν ἔχει ἀρχή, εἶναι Συνάναρχος μέ202

τόν Πατέρα. Ἑπομένως δέν μποροῦμε νά τούς εἰκονίσουμε μέ διαφορετική ἡλικία.Ἄν τούς εἰκονίσουμε, θά πρέπει νάτούς εἰκονίσουμε μέ τήν ἴδια ἡλικία καί τούςεἰκονίζουμε μέ τήν φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ. Εἶναι οἱ τρεῖς Ἄγγελοι, πού εἶναι καί οἱτρεῖς ὅμοιοι.Αὐτή λοιπόν ἡ εἰκόνα ἐκφράζει τήν θεολογία τοῦ Ἀρείου, ὅπου ὁ Πατέρας ὑπῆρχεκαί κάποια στιγμή ἀπέκτησε καί τόν Υἱό καί ἀπό πάνω τό Ἅγιο Πνεῦμα ἕναπεριστέρι. Κι αὐτό λάθος. Τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐμφανίστηκε «ὡσεί περιστερά», ὄχι ὅτιἦταν περιστέρι τό Ἅγιο Πνεῦμα, ὅτι πῆρε σάρκα περιστεριοῦ καί ἔτσι φανερώθηκεστήν Βάφτιση τοῦ Χριστοῦ. Ὄχι. Φαινόταν σάν περιστέρι. Δέν ἦταν εἰκόνα τοῦἉγίου Πνεύματος λοιπόν τό περιστέρι. Δέν ἔχει εἰκόνα τό Ἅγιο Πνεῦμα, γιατί δένἔχει σαρκωθεῖ. Ὁ Υἱός μόνο σαρκώθηκε. Σέ ἄλλη περίπτωση φανερώθηκε ὡς φωτιά,στήν Πεντηκοστή, «ὡσεί γλῶσσαι πυρός» (Πράξ. 2,3). Κι ἐκεῖ τό εἰκονίζουμε, ὄχι ὅτιεἶναι φωτιά τό Ἅγιο Πνεῦμα. Σάν φωτιά φανερώθηκε. Θά πεῖ κανείς γιατί νά ἔχουμετέτοιες εἰκόνες στήν Ἐκκλησία; Γιατί ὁ κόσμος εἶναι ἀνημέρωτος καί δέν ξέρει νά τίςβγάλει. Ὑπάρχει αὐτή ἡ δυτική ἐπιρροή.. πού λίγο μᾶς ἀρέσει, γιατί κατεβάζει τόνΘεό στά ἀνθρώπινα… ἀλλά μέ λάθος τρόπο. Ὁ Θεός εἶναι προσιτός ἀλλά εἶναι καίἀπρόσιτος.Ἔχουμε εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος στήν Ὀρθοδοξία; Ἔχει καθιερωθεῖ ἡ Φιλοξενίατοῦ Ἀβραάμ, οἱ τρεῖς Ἄγγελοι. Ἀλλά κι ἐκεῖ, ἄν δεῖτε τό κείμενο, οἱ τρεῖς Ἄγγελοιπού ἐμφανίζονται στόν Ἀβραάμ δέν εἶναι Πατέρας, Υἱός καί Ἅγιο Πνεῦμα. Εἶναι ὁΥἱός, ὁ ἄσαρκος Λόγος μαζί μέ δύο ἀγγέλους, οἱ ὁποῖοι μετά χωρίζονται καί πᾶνεστά Σόδομα καί τά Γόμορρα, ἐκεῖ πού ἦταν ὁ Λώτ καί γίνονται τά διάφορα γεγονότα.Αὐτό φαίνεται καθαρά ἀπό τό κείμενο, γι’ αὐτό καί μιλάει ὁ Ἕνας. Δέν μιλᾶνε καί οἱτρεῖς, μιλάει ὁ ἄσαρκος Λόγος. Καί ὅπως θά δοῦμε καί παρακάτω, ὅπου ἔχουμεἐμφάνιση ἀγγέλου στήν Παλαιά Διαθήκη, εἶναι ὁ Υἱός, ὁ ἄσαρκος Λόγος, ὁ ΜεγάληςΒουλῆς Ἄγγελος. Αὐτός εἶναι πού φανερώθηκε στόν Μωϋσῆ στήν βάτο τήνφλεγομένη καί μη καταφλεγομένη.Δέν μπορεῖ λοιπόν νά ὑπάρχει περιγραφή τοῦ ἀκτίστου, γι’ αὐτό δέν ἔχουμε εἰκόνατοῦ Πατρός καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Οὔτε καί διαφορά μπορεῖ νά ὑπάρξει, ἐφ’ὅσον δέν ὑπάρχει ὁμοιότης». Δέν ἔχουμε μέτρο σύγκρισης. Μέ τί νά συγκρίνουμετόν Θεό; Εἶναι ἀσύγκριτος. «Στά κτιστά ὑπάρχει σχετική ὁμοιότης καί διαφορά. Σέ τίσυνίσταται ὅμως ἡ ὁμοιότης στά κτιστά; Συνίσταται πρῶτον στήν αὐτήν οὐσία. Ὅλατά κτιστά καί ὑλικά, γῆ, ἀέρας, ἄστρα, πέτρες, ζῶα, φυτά, φῶς, θερμότητα, νερό,ἀτμός, σύννεφα, ὅλα τά ὁρατά δηλαδή καί ὑλικά, καθώς καί ὅλα τά ἀόρατα καίὑλικά, ὅπως οἱ διάφορες μορφές φυσικῆς ἐνεργείας, συνίστανται ἀπό τήν ἴδια οὐσία,ὅπως ἀπέδειξε ὁ Einstein μέ τόν νόμο τῆς ἰσοδυναμίας μάζης καί ἐνεργείας».Ἡ ἐνέργεια εἶναι μάζα ἐπί τό τετράγωνο τῆς ταχύτητας τοῦ φωτός (Ε=mc2). Δηλαδήκαί ἡ ὕλη, ἡ μάζα, οὐσιαστικά εἶναι καί αὐτή ἐνέργεια καί μποροῦμε νά τή διασπᾶμεκαί ἔχουμε τήν πυρηνική ἐνέργεια. Οὐσιαστικά ἡ ὕλη εἶναι μία πολύ συμπυκνωμένη203

ἐνέργεια. Γι’ αὐτό καί βλέπουμε π.χ. σ’ ἕνα ἐλάχιστο ποσό πλουτωνίου ὑπάρχειτεράστια ἐνέργεια, ἡ ὁποία, ὅταν ἐκλυθεῖ μπορεῖ νά κάνει σπουδαῖα πράγματα ἀλλάκαί μεγάλες καταστροφές, ἄν φύγει ἀνεξέλεγκτα, ὅπως ἔχει συμβεῖ. Ὅλα οὐσιαστικάεἶναι ἀπό τήν ἴδια οὐσία, εἶναι ἄτομα, κομμάτια ἐνέργειας, φωτόνια τά λένε κλπ.Πάντως εἶναι κάτι πού ὑποπίπτει στήν ἀντίληψή μας. Αὐτά τά ὑλικά πράγματαδηλαδή ἔχουν τήν ὁμοιότητα ὡς πρός τήν οὐσία καί μποροῦμε νά δοῦμε μέ ποιάμοιάζουν. Στήν θεολογική γλῶσσα λέμε ὅτι ὅλα τά κτίσματα μετέχουν στήνοὐσιοποιό ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Δηλαδή ὁ Θεός εἶναι πού δίνει τήν ὕπαρξη σέ ὅλα τάὄντα, τά κτιστά ὄντα. Εἶναι ἡ οὐσιοποιός ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Δέν ἔγιναν ἀπό μόνατους, ὅπως λένε κάποιοι ἄθεοι. Τό Big Bang λένε ἔκανε τό σύμπαν. Ὡραῖα…Καί τό Big Bang ποιός τό ἔκανε; Ἀπό μόνο του ἔγινε; Κάποιος πρέπει νά τό ἔκανε.Ἀπό κάπου πρέπει νά ξεκίνησε αὐτή ἡ μεγάλη ἔκρηξη. Ἀπό τό τίποτα δέν βγαίνειτίποτα. Ἡ λογική αὐτό λέει. Κάτι ὑπῆρχε καί αὐτό πού ὑπῆρχε βεβαίως εἶναι ὁ Θεός,ὁ Ὁποῖος μέ τίς ἄκτιστες ἐνέργειές Του δημιούργησε τό σύμπαν.«Ἡ παγκόσμιος αὐτή οὐσία λέγεται στήν φιλοσοφία ὕλη, ἐνῶ στήν θεολογικήγλῶσσα λέγεται χοῦς (χῶμα), πηλός καί γῆ». Ὅλα τά κτιστά λοιπόν εἶναι ὑλικά στήνφιλοσοφική γλῶσσα καί γήινα, χωμάτινα, πήλινα στήν θεολογική γλῶσσα.«Δεύτερον στά ὑλικά καί ὁρατά ὑπάρχει ὁμοιότητα ὡς πρός τήν δομή. Ὅλα τά ὑλικάσώματα ἀποτελοῦνται ἀπό ἄτομα, τά ὁποῖα ἔχουν μεταξύ τους μία σχετικήὁμοιότητα. Ὁπότε ἀπό αὐτῆς τῆς ἀπόψεως ὑπάρχει μία σχετική ὁμοιότητα ὅλων τῶνὑλικῶν κτισμάτων.Ἡ διαφορά τους συνίσταται στό ἄν ἡ παγκόσμιος αὐτή οὐσία εὑρίσκεται ὑπό τήνμορφή μιᾶς φυσικῆς ἐνεργείας ἤ τῆς συμπεπυκνωμένης μορφῆς της, δηλαδή τῆςὕλης, καθώς καί στήν σύνθεση τῶν δομικῶν ἀτόμων τῶν ὑλικῶν κτισμάτων μεταξύτους. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τά κύτταρα τῶν ζωντανῶν ὀργανισμῶν. Καί ἐδῶὑπάρχει ἀντιστοίχως σχετική ὁμοιότητα καί σχετική διαφορά. Ἡ σχετική ὁμοιότηταμεταξύ τῶν ἀλόγων ζωντανῶν ὀργανισμῶν (φυτικῶν καί ζωικῶν) καί τῶν ἀνθρώπωνσυνίσταται στήν ἴδια ὑλική δομή ἐξ ἀπόψεως δομικῶν μονάδων (ἀτόμων δηλαδή καίκυττάρων)». Ἐμεῖς – τό ἀνθρώπινο σῶμα – ἔχουμε κύτταρα καί τά ζῶα ἔχουνκύτταρα καί τά φυτά ἔχουν κύτταρα, ὁπότε μοιάζουμε ὡς πρός τήν δομή, ὡς πρός τάδομικά στοιχεῖα. Ὑπάρχει ὁμοιότητα μεταξύ τῶν ζωντανῶν ὀργανισμῶν.Ὑπάρχει καί διαφορά. «Ἡ διαφορά εἶναι στήν ἀνυπαρξία στά μέν, καί στήν ὕπαρξηστά δέ, κατ’ οὐσίαν ψυχῆς ἀθανάτου, κατ’ εἰκόνα Θεοῦ πλασμένης, καθώς καίνοερᾶς ἐνεργείας αὐτῆς τῆς ψυχῆς». Σέ τί διαφέρει ὁ ἄνθρωπος ἀπό τά ζῶα; Σήμερατείνουν νά κάνουν τόν ἄνθρωπο ὅμοιο μέ τά ζῶα, γιά νά μήν πῶ ὅτι τόν βάζουν κάτωἀπό τά ζῶα. Διαφέρει στό ὅτι τά ζῶα δέν ἔχουν ψυχή, ἔχουν μόνο ζωή. Κατ’ οὐσίανψυχή ἀθάνατη, κατ’ εἰκόνα Θεοῦ πλασμένη ἔχει μόνο ὁ ἄνθρωπος. Καί σ’ αὐτόδιαφέρει ἀπό τά ζῶα καί φυσικά κι ἀπό τά φυτά καί ἀπό ὅλα τά ἀνόργανα.204

«Ἡ σχετική ὁμοιότητα μεταξύ ἀγγέλων καί ἀνθρώπων» γιατί ὑπάρχει ὁμοιότηταμεταξύ ἀγγέλων καί ἀνθρώπων, «συνίσταται στήν ἀθανασία». Καί οἱ ἄγγελοι εἶναιἀθάνατοι καί οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἀθάνατοι. Ἐπίσης «τό λογικό». Καί οἱ ἄγγελοι ἔχουνλογικό καί οἱ ἄνθρωποι ἔχουν λογικό. Καί «στό περιγραπτό», καί οἱ ἄγγελοι δέν εἶναιἄυλοι, ἔχουν μιά ὑλικότητα, ἔχουν μιά ὑπόσταση, γι’ αὐτό καί εἶναι περιγραπτοί καίφυσικά καί ὁ ἄνθρωπος εἶναι περιγραπτός, μποροῦμε νά τόν περιγράψουμε, νά τόνζωγραφίσουμε. Ἐπίστης «τό αὐτεξούσιο» εἶναι κάτι πού μᾶς κάνει νά μοιάζουμε μέτούς ἀγγέλους. Καί οἱ ἄγγελοι ἔχουν αὐτεξούσιο, δηλαδή ἔχουν ἐλευθερία. Ἀλλάμετά τήν Θεία Οἰκονομία, μετά τήν σάρκωση τοῦ Χριστοῦ μας καί τήν ὅλη ΘείαΟἰκονομία, στερεώθηκαν πλέον στήν ἀρετή. Ἐνῶ πρίν βλέπουμε καί οἱ ἄγγελοι νάχρησιμοποιοῦν λανθασμένα τό αὐτεξούσιό τους καί ἀπό φωτεινοί ἄγγελοι νάγίνονται δαίμονες, γιατί θέλησαν διά τοῦ ἑωσφόρου νά πᾶνε πάνω ἀπό τόν Θεό.«Ἡ σχετική ὁμοιότης μεταξύ ἀγγέλων καί δαιμόνων, συνίσταται στήν φύσιν».Ἔχουνκοινή φύση. Καί οἱ δαίμονες ἄγγελοι εἶναι ἀλλά ἔχουν μιά διαφορά. «Ἡ διαφοράτους στήν δόξαν (οἱ ἄγγελοι εἶναι δεδοξασμένοι διά τῆς Χάριτος, ἐνῶ οἱ δαίμονεςστεροῦνται τῆς Θείας δόξης), γι’ αὐτό εἶναι σκοτεινοί. Σπάνια τούς εἰκονίζουμε,ἀλλά ἄν τό κάνουμε, τούς εἰκονίζουμε σκοτεινούς, μαύρους. Θέλει νά ἐκφράσει ὁἁγιογράφος ὅτι στεροῦνται τῆς θείας δόξας, δέν μετέχουν στή δόξα τοῦ Θεοῦ λόγωτῆς ὑπερηφανείας τους καί τῆς ἀμετανοησίας τους.«Μεταξύ ὅμως Θεοῦ καί κτισμάτων δέν ὑπάρχει ἀπολύτως καμία ὁμοιότητα. Ὁπότε,ὅταν λέμε ὅτι ὑπάρχει διαφορά μεταξύ κτιστοῦ καί ἀκτίστου», δηλαδή μεταξύ ὅλωνἡμῶν τῶν κτισμάτων καί τοῦ Θεοῦ, «δέν πρόκειται γιά τήν διαφορά τῆς ἐπιστήμης ἤτῆς φιλοσοφίας (δηλαδή γιά σχετική διαφορά), ἀλλά γιά ἀπόλυτη διαφορά».«Μεταξύ κτιστοῦ καί ἀκτίστου μία εἶναι ἡ γέφυρα, ἕνα εἶναι τό σημεῖο πού τάἑνώνει». Ποιά εἶναι ἡ γέφυρα; Ὅπως λέει καί ὁ π. Ἰερόθεος Βλάχος, «εἶναι ὁΧριστός, στό πρόσωπο τοῦ Ὁποίου ἑνώθηκε ἀτρέπτως», χωρίς τροπή, δηλαδή χωρίςἀλλοίωση, ἡ Θεία μέ τήν ἀνθρώπινη φύση. Καί ὄχι μόνο ἀτρέπτως ἑνώθηκε ἀλλά καί«ἀχωρίστως», δηλαδή εἶναι ἀχώριστες ἡ Θεία μέ τήν ἀνθρώπινη φύση. Καίἑνώθηκαν καί «ἀδιαιρέτως» ἡ Θεία μέ τήν ἀνθρώπινη φύση. «Ἤ γιά νά ἐκφραστῶκαλύτερα ἡ Θεία φύση προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση στήν ὑπόσταση τοῦ Λόγου».Αὐτή εἶναι ἡ φιλολογικά ἀκριβής διατύπωση. Στήν ὑπόσταση τοῦ Λόγου, τοῦ Υἱοῦκαί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἡ Θεία φύση προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση. Ἔτσι ὁ Χριστόςμας τώρα ἔχει καί τά δύο στοιχεῖα.Ἔχει καί τό δικό μας τό ἀνθρώπινο, ἔχει καί τό ἄκτιστο πού εἶχε πάντοτε, τήν Θείαφύση. Καί γίνεται ἡ γέφυρα πού ἑνώνει τόν ἄνθρωπο μέ τόν Θεό. Γι’ αὐτό εἶπε ὁΧριστός μας «ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός» (Ἰω. 14,6) πρός τόν Πατέρα. Δέν μπορεῖ ὁ ἄνθρωποςνά πάει στόν Θεό. Δέν ὑπάρχει τρόπος νά ἑνωθεῖ τό κτιστό μέ τό ἄκτιστο, γιατίεἴπαμε δέν ὑπάρχει καμία ἀπολύτως ὁμοιότητα, καμία ἀπολύτως σχέση. Δέν μπορεῖςνά βάλεις μιά σκάλα ν΄ ἀνέβεις στόν Θεό. Ὑπάρχει, ὅμως, ὁ τρόπος διά τοῦ Χριστοῦ,205

στόν Ὁποῖο ὑπάρχει καί ὁ Θεός καί ὁ ἄνθρωπος. Ὅταν λοιπόν ἐμεῖς ἑνωνόμαστε μέτόν Χριστό, ἔχουμε τήν πρόσβαση στόν Θεό-Πατέρα. Νά γιατί ὅλοι οἱ αἱρετικοί καίοἱ ἀλλόθρησκοι ἀρνοῦνται τόν Χριστό. Μπορεῖ νά λένε ‘ναί, ὑπάρχει ἕνας θεός’,μονοθεϊστικές θρησκεῖες, ἀλλά μόλις τούς πεῖς γιά τόν Χριστό, λένε ‘ὄχι, δέν εἶναιΘεός’.Κι ἐπειδή δέν μπορεῖς νά πᾶς στόν Θεό μέ ἄλλον τρόπο, ἐφόσον ἀρνοῦνται τόνΧριστό, οὐσιαστικά ἔχουν ἀρνηθεῖ τήν πρόσβαση γιά τόν Θεό. Τώρα ποιόν Θεόὀνομάζουν αὐτοί γιά Θεό… καταλαβαίνετε… Τό εἶπε ὁ Χριστός στούς Ἑβραίους«Πατέρας σας εἶναι ὁ διάβολος» (Ἰω. 8,44), γιατί κι αὐτοί ἔλεγαν ὅτι ἔχουμε Θεό καίἔχουμε πατέρα τόν Ἀβραάμ. Καί τούς λέει τότε, ὅτι ἄν εἴχατε πατέρα τόν Ἀβραάμ, θάδεχόσασταν κι Ἐμένα. Ἀλλά ἐσεῖς Ἐμένα θέλετε νά Μέ σκοτώσετε. Ὁπότε δέν ἔχετεπατέρα τόν Ἀβραάμ, ἀλλά τούς εἶπε ξεκάθαρα, ἔχετε τόν διάβολο.Στίς μέρες μας θά ἀκοῦτε κάποιους Οἰκουμενιστές, μπορεῖ νά εἶναι ὑψηλοβάθμιοικληρικοί καί Ἀρχιερεῖς καί Πατριάρχες, νά λένε ὅτι ἔχουμε τόν ἴδιο Θεό μέ τούςμουσουλμάνους ἤ μέ τούς Ἑβραίους, μονοθεϊστικές γάρ θρησκεῖες.. μπορεῖ νά εἶναιμονοθεϊστικές θρησκεῖες, ἀλλά ποιόν Θεό ἔχουν; Νά μήν τούς πιστεύετε, γιατί αὐτοίὅλοι ἀρνοῦνται τόν Χριστό, ἀρνοῦνται δηλαδή τήν γέφυρα πρός τόν Θεό. Ἄρα ἔχουνχάσει καί τόν Θεό-Πατέρα. Δέν ἔχουμε λοιπόν τόν ἴδιο Θεό, οὔτε μέ τούςμουσουλμάνους, οὔτε μέ τούς Ἑβραίους, οὔτε μέ κανέναν ἄλλον. Κι ἀκόμα -τολμῶνά πῶ- οὔτε μέ τούς Παπικούς, οὔτε μέ τούς Προτεστάντες κι ἄς λένε ὅτι εἶναιχριστιανοί. Γιατί κι αὐτοί ἔχουν ἀλλοιώσει τήν Ὀρθόδοξη πίστη καί τό Ὀρθόδοξοδόγμα καί ἔχουν χάσει τήν πρόσβαση στόν Θεό.«Ὁ ἄνθρωπος, πού εἶναι κατ’ εἰκόνα Θεοῦ, τό ὁποῖο κατ’ εἰκόνα εἶναι δυνάμειὁμοίωση, ζῶντας μέσα στήν Ἐκκλησία καί ἑνωμένος μέ τόν Χριστό μπορεῖ νά γίνειἐνεργεία πρόσωπο» Πότε; Ὅταν ἑνωθεῖ μέ τό κατ’ ἐξοχήν Πρόσωπο πού εἶναι ὁΧριστός. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι δυνάμει πρόσωπο. Γίνεται πρόσωπο ὅταν φτάσει στόκαθ’ ὁμοίωση, ὅταν μοιάσει μέ τό πρωτότυπό του. Καί τό πρωτότυπό μας εἶναι ὁΧριστός. «Βέβαια ὁ ἄνθρωπος ἀπό τή γέννησή του εἶναι δυνάμει πρόσωπο, ἀλλάπρέπει μέ τήν δύναμη τοῦ Χριστοῦ νά ἐνεργοποιήσει τήν ὑποστατική αὐτή ἀρχή».Τόν ὅρο αὐτό χρησιμοποιεῖ πολύ ὁ Γέροντας Σωφρόνιος Ζαχάρωφ, μεγάλοςσύγχρονος πατέρας τῆς Ἐκκλησίας.Πού σημαίνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι κεκλημένος ἀπό τόν Θεό νά γίνει πρόσωπο, νάμοιάσει δηλαδή μέ τό κατ’ ἐξοχήν Πρόσωπο-Ὑπόσταση, τόν Χριστό. Ἀλλά δένγίνεται, ἐάν δέν τό θέλει. Ἐδῶ εἶναι τό μεγαλεῖο καί ἡ τραγικότητα τῆς ἐλευθερίαςμας. Ἄν δέν θέλει ὁ ἄνθρωπος, δέν γίνεται πρόσωπο, παραμένει σ’ αὐτή τήνκατάσταση τῆς πτώσης. Ὁπότε δέν σώζεται. Ἀλλά μέσα στήν Ἐκκλησία ὑπάρχουν τάμέσα, τά Μυστήρια καί ἡ ὅλη θεραπευτική ἀγωγή πού μποροῦν νά μᾶς ὁδηγήσουνκαί νά μᾶς ἱκανώσουν νά φτάσουμε νά γίνουμε πρόσωπα, νά πραγματώσουμε τόκαθ’ ὁμοίωση. Γι’ αὐτό στήν Ἐκκλησία δέν λέμε ἄτομα, λέμε πρόσωπα. Ἐνῶ ὁ206

κόσμος λέει «μαζικά», «μάζωξη»… εἶναι μάζα, δέν εἶναι πρόσωπα καί τό ἐκφράζουνκαί μέ τίς λέξεις. Κάνουν ὅλοι μαζί μιά διαδήλωση κλπ. Στήν Ἐκκλησία εἴμαστεπρόσωπα καί ὁ καθένας μπορεῖ νά ἔχει προσωπική καί ἄμεση σχέση μέ τόν Θεό. Γι’αὐτό καί μᾶς φωνάζει ἡ Ἐκκλησία μέ τό ὄνομά μας. Μεταλαμβάνει ὁ δοῦλος τοῦΘεοῦ Γεώργιος, Ἐλένη… ἔχεις ὄνομα. Αὐτό ἐκφράζει τόν προορισμό μας, ὅτικαλούμαστε νά γίνουμε πρόσωπα, νά ἐνεργοποιήσουμε τήν ὑποστατική μας ἀρχή,τήν δυνατότητα δηλαδή πού ἔχουμε ἀπό τόν Θεό νά μοιάσουμε στόν Θεό, νά γίνουμεπρόσωπα.«Γίνεται πρόσωπο ἐν κοινωνία μέ τόν Θεό… Μέ τήν ἀσκητική καί μυστηριακή ζωήἐνεργοποιεῖται ἡ ὑποστατική ἀρχή στόν ἄνθρωπο», φτάνει ὁ ἄνθρωπος στό καθ’ὁμοίωση.«Οἱ Πατέρες φθάνουν νά λένε: «Ἐάν τά κτιστά εἶναι ὄντα, τότε ὁ Θεός εἶναι μήὤν».Γιά νά ἐκφράσουν ἀκριβῶς αὐτό πού εἴπαμε προηγουμένως, ὅτι δέν ὑπάρχεικαμία σχέση κτιστοῦ καί ἀκτίστου. «Καί τοῦτο διότι, ὅπως εἴπαμε, δέν ὑπάρχειἀπολύτως καμία ὁμοιότης μεταξύ κτιστοῦ καί ἀκτίστου. Αὐτό ὅμως σημαίνει ὅτι, ἐφ’ὅσον δέν ὑπάρχει ὁμοιότης μεταξύ Θεοῦ καί κτισμάτων, ἡ ἴδια ἡ Ἁγία Γραφή καθ’ἑαυτήν δέν μπορεῖ νά χρησιμοποιηθεῖ ὡς γέφυρα πρός τόν Θεό». Γιατί καί ἡ ἉγίαΓραφή εἶναι ἕνα κτίσμα, ἕνα βιβλίο μέ νοήματα πάλι κτιστά. Δέν μπορεῖ νά γίνειγέφυρα γιά τόν Θεό. Νά πόσο μεγάλο λάθος κάνουν οἱ Προτεστάντες πού λένε μόνοἉγία Γραφή. Μά πῶς θά πᾶς στόν Θεό μόνο μέ τήν Ἁγία Γραφή χωρίς νά ἑνωθεῖς μέτόν Χριστό διαμέσου ὅλης τῆς θεραπευτικῆς τῆς Ἐκκλησίας; «Ἡ Ἁγία Γραφήχρησιμοποιεῖ νοήματα. Ὅλα δέ ἀνεξαιρέτως τά νοήματα πού χρησιμοποιεῖ εἶναιπαρμένα ἀπό τά περιγραπτά κτίσματα τοῦ κόσμου. Δέν ὑπάρχει οὔτε ἕνα κτίσμα πούνά μήν εἶναι περιγραπτό. Ὅλα τά ὀνόματα τοῦ Θεοῦ στήν Ἁγία Γραφή εἶναι παρμέναἀπό τήν ἐμπειρία τοῦ ἀνθρώπου. Ὅλα εἶναι περιγραπτά ὀνόματα.Ὅταν ὅμως φθάσει κανείς στήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως, διαπιστώνει ὅτι ὁ Θεός εἶναιἀνώνυμος!». Ἀνώνυμος γιά μᾶς. Δέν ἔχουμε ὄνομα γιά τόν Θεό. «Διότι δέν ὑπάρχειοὔτε ἕνα ἀνθρώπινο ἤ ἀγγελικό ὄνομα ἤ νόημα πού μπορεῖ νά ἀποδοθεῖ στόν Θεό,πού νά μπορεῖ νά ἀποδώσει τήν ὕπαρξη, τήν ὀντότητα τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδή ὁ Θεός δένμοιάζει μέ τίποτε πού γνωρίζει ὁ ἄνθρωπος». Τί νά ποῦμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι φῶς; Ὁνοῦς μας πάει στό φῶς πού ξέρουμε, τό φῶς τοῦ ἥλιου. Δέν εἶναι αὐτό ὁ Θεός. Ἤ νάποῦμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι σκοτάδι; Οὔτε σκοτάδι εἶναι. Γι’ αὐτό λέμε ὅτι εἶναι καί φῶςκαί σκοτάδι, θέλοντας νά ποῦμε ὅτι δέν μποροῦμε νά Τόν περιγράψουμε. Γι’ αὐτόχρησιμοποιοῦμε καί τά ἀντίθετα. Ὁ Θεός εἶναι ὁ ὄντως ὤν καί, λένε οἱ Πατέρες, εἶναικαί μή ὤν, ἅμα ποῦμε ὅτι καί τά ὄντα ὑπάρχουν.«Γι’ αὐτό μπροστά στήν θέα τοῦ Θεοῦ ὅλα τά ὀνόματα καί νοήματακαταργοῦνται»καί μένει ὁ ἄνθρωπος νά θεᾶται, νά βλέπει τόν Θεό χωρίς νά μπορεῖνά πεῖ τίποτε.Γι’ αὐτό λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως«ἤκουσα ἄῤῥητα ῥήματα» (Β΄Κορ. 12,4), δέν μπορῶ νά σᾶς τά πῶ, δέν ὑπάρχουν207

λέξεις. «Τά ονόματα, πού ἀποδίδουμε στόν Θεό, μᾶς ἀποκαλύπτουν τίς ἐνέργειέςΤου πού κατέρχονται πρός ἐμᾶς, ἀλλά δέν μᾶς φέρνουν κοντά στήν ἀπρόσιτη οὐσίαΤου». Προσέξτε γιατί κι ἐδῶ ὑπάρχει μεγάλο μπέρδεμα. Λένε, ἄς ποῦμε, κάποιοινεοορθόδοξοι «ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη». Τό λέει ἡ Ἁγία Γραφή «ὁ Θεός ἀγάπη ἐστίν»(Α΄Ἰω. 4,8) καί λένε αὐτοί ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἀγάπη. Λάθος! Τεράστιοθεολογικό λάθος. Τί εἶναι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ; Δέν ξέρουμε. Οὔτε ἔχουμε λέξεις νάτήν περιγράψουμε… τίποτα δέν ξέρουμε γιά τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ. Τί εἶναι τότε ἡἀγάπη, πού λέμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη; Εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἄκτιστηἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἠ ὁποία κατέρχεται – ἔρχεται σέ μᾶς καί μετέχουμε σ’ αὐτή μέ τίςκατάλληλες προϋποθέσεις.«Γιά τόν Ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης κάθε ἔννοια πού ἀναφέρεται στόν Θεό εἶναιὁμοίωμα, ἀπατηλή εἰκόνα, εἴδωλο. Οἱ ἔννοιες πού σχηματίζουμε ἀκολουθώντας τήνφυσική μας κρίση καί γνώμη, κάνοντάς μας νά βασιστοῦμε σέ μία νοητήἀναπαράσταση, δημιουργοῦν εἴδωλα Θεοῦ, ἀντί νά μᾶς ἀποκαλύπτουν τόν ἴδιο τόνΘεό. Δέν ὑπάρχει παρά μονάχα ἕνα ὄνομα γιά νά ἐκφράσει τήν Θεία φύση – εἶναι ὁθαυμασμός πού κυριεύει τήν πιστή ψυχή, ὅταν συλλογίζεται τόν Θεό».«Ὑπάρχει ἕνα πολύ ὡραῖο χωρίο στόν Ἅγιο Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη, τό ὁποῖοχρησιμοποιοῦν οἱ Πατέρες, καί τό ὁποῖο λέγει ὅτι τελικά ὁ Θεός οὔτε Μονάς εἶναι,οὔτε Τριάς εἶναι», γιατί εἴπαμε δέν ὑπάρχει καμιά ὁμοιότητα. Κοιτᾶξτε πῶς τά λέει ὁἍγιος, εἶναι ὡραιότατο τό κείμενο. Νά δεῖτε πόσο ὑψηλή θεολογία ἔχει αὐτός ὁἍγιος. Λέει ὁ Ἅγιος Διονύσιος: «Λέμε λοιπόν ὅτι ἡ τῶν πάντων αἰτία», πού εἶναι ὁΘεός, ἐξαιτίας τοῦ Θεοῦ ὑπάρχουν τά πάντα, «πού ὅλα τά ὑπερβαίνει» κι ὅμως εἶναιπάνω ἀπ’ ὅλα, «οὔτε οὐσία εἶναι, οὔτε χωρίς ζωή, οὔτε χωρίς λόγο, οὔτε χωρίς νοῦ,οὔτε σῶμα εἶναι, οὔτε σχῆμα ἔχει». Τό λέμε στή Θεία Λειτουργία, «ἀσχημάτιστος ὁΘεός, ἀπερίγραπτος, ἀόρατος, ἀκατάληπτος, «οὔτε σχῆμα ἔχει ἤ εἶδος (μορφή) ἤποιότητα ἤ ποσότητα ἤ ὄγκο».Κάνω μιά παρένθεση ἐδῶ. Νά, γιατί οἱ Ἅγιοι Πατέρες λένε ὅτι ἡ προσευχή μαςπρέπει νά εἶναι ἀφάνταστη, χωρίς φαντασία. Μή βάζουμε φαντασία καί φτιάχνουμετόν Θεό ὅπως Τόν φανταζόμαστε ἐμεῖς, γιατί μετά ὑπάρχει ὁ κίνδυνος τῆς πλάνηςἀπό τόν διάβολο. Ἐκεῖνος πού κατ’ ἐξοχήν χρησιμοποιεῖ τήν φαντασία εἶναι ὁδιάβολος. Εἶναι πλάνη αὐτό πού μᾶς προτρέπουν νά κάνουμε στά παιδιά, νάἐνεργοποιοῦμε τήν φαντασία τους, νά τούς λέμε παραμύθια, νά τούς ἐξάπτουμε τήφαντασία. Οὐσιαστικά τά ἀρρωσταίνουμε ἔτσι τά παιδιά καί τά βάζουμε νάἐνεργοποιήσουν τήν φαντασία πού οἱ Πατέρες λένε νά μήν τήν ἐνεργοποιοῦμε ποτέ.Πόσο τραγικά λάθη κάνουμε στά παιδιά..! Καί μετά λέμε γιατί εἶναι ἔτσι τά παιδιά;Ἄν ἀκολουθούσαμε τούς Ἁγίους Πατέρες θά εἴχαμε ὑγιή παιδιά. Τώρα ἔχουμεἀρρωστημένα παιδιά, γιατί ἀκολουθοῦμε τούς ψευτοπατέρες, τούς τάχατες μεγάλουςκοσμικούς παιδαγωγούς πού δουλεύουν στά πάθη.208

Ὁ Θεός λοιπόν θέλει, ὅταν προσευχόμαστε, νά ἔχουμε τόν νοῦ μας καθαρό καίἀπενεργοποιημένη τή φαντασία. Καί πάντοτε ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά ἀγωνίζεται, λένεοἱ Πατέρες, νά σταυρώσει τή φαντασία. Πηγαίνετε νά κάνετε προσευχή, τί εἶναιἐκεῖνο πού σᾶς δυσκολεύει; Ἡ φαντασία. Προσπαθεῖς νά πεῖς ἕνα σωστό Κύριεἐλέησον, ἕνα Πάτερ ἡμῶν καί ἔχει φύγει ὁ νοῦς σου καί ἔχει σκεφτεῖ ἕνα σωρόπράγματα, ἔχει φτιάξει καί εἰκόνες… ἤδη βρώμισε. Ὁ νοῦς σου εἶναι ἤδη βρώμικος.Γιατί δέν ἔχουμε μάθει, αὐτό πού λένε οἱ Πατέρες, νά σταυρώνουμε, νά νεκρώνουμε,νά ἀπενεργοποιοῦμε, τή φαντασία. Μετά βέβαια δέν μπορεῖς νά κάνεις προσευχή, ὁνοῦς σου εἶναι σκορποχώρι.Θά πεῖτε πῶς θά τό ἀποφύγουμε αὐτό; Ἄν καί δέν εἶναι τό θέμα μας… Γίνεται μέ τήνἀδιάλειπτη προσευχή, ὅταν ὁ ἄνθρωπος δώσει χρόνο καί μαζευτεῖ μέσα του, μαζέψειτόν νοῦ του μέσα του, στήν καρδιά του, στό ἐσωτερικό του, αὐτο-συγκεντρωθεῖ, καίἀρχίσει ἐκεῖ μέσα νά προσεύχεται. Εἶναι δύσκολο νά μαζέψεις τόν νοῦ σου πού ἔχειμάθει νά ἀλητεύει ἐδῶ κι ἐκεῖ. Ὅταν τό κάνεις ὅμως αὐτό συνέχεια, θά δεῖς ὅτικαθαρίζει ὁ νοῦς καί φεύγουν οἱ φαντασίες καί καθαρίζει ἡ καρδιά. Αὐτή εἶναι ἡκαθαρή καρδιά. Δέν ὑπάρχουν μέσα φαντασίες, δέν ὑπάρχουν λογισμοί, τίποτε. Αὐτόὅμως θέλει ἐργασία. Αὐτή τήν ἐργασία ἔκαναν οἱ Πατέρες, πού τούς λέμε νηπτικούς.Ὅλοι οἱ Πατέρες ἦταν νηπτικοί.Ἡ νήψη εἶναι αὐτό τό πράγμα, νά συγκεντρώνεσαι μέσα σου, στόν ἑαυτό σου κι ἐκεῖμέσα σου νά προσεύχεσαι. Καί αὐτή εἶναι ἡ σωστή προσευχή. Ἐμεῖς λέμετροπάρια… φωνάζουν κιόλας οἱ ψαλτάδες, καμιά φορά φωνάζουν κι ἀπό τούςπιστούς, γιατί τούς ἀρέσει νά συνοδεύουν τούς ψάλτες – λάθος αὐτό – καίδημιουργοῦν μεγαλύτερη σύγχυση καί στούς διπλανούς τους. Ἀλλά, ἄν ἡ ψυχή δένπαρακολουθεῖ αὐτά πού λένε οἱ ψάλτες, δέν εἶναι προσευχή αὐτό. Μπορεῖ τό σῶμασου νά εἶναι στήν Ἐκκησία ἀλλά δέν προσεύχεσαι. Ἁμαρτάνεις ἐκείνη τήν ὥρα, ὁνοῦς σου εἶναι ἀλλοῦ.Εἶπαμε λοιπόν ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἀπερίγραπτος, «οὔτε σχῆμα ἔχει ἤ εἶδος ἤ ποιότητα ἤποσότητα ἤ ὄγκο, οὔτε βρίσκεται σέ ὁρισμένο τόπο». Τό λέμε ὅτι εἶναι πανταχοῦπαρών. «Οὔτε βλέπεται, οὔτε ἔρχεται σέ ἐπαφή, οὔτε αἰσθάνεται, οὔτε γίνεταιαἰσθητή» ἡ Θεότητα, «οὔτε συγχύζεται, οὔτε ταράζεται, οὔτε ἐνοχλεῖται ἀπό ὑλικάπάθη, οὔτε ἀπό ἀδυναμία ὑπόκειται σέ πάθη τῶν αἰσθήσεων, οὔτε ἔχει ἀνάγκη ἀπόφῶς, οὔτε παθαίνει ἀλλοίωση», εἶναι ἀναλλοίωτος, οὔτε παθαίνει «φθορά ἤ μερισμόἤ στέρηση ἤ ροή, οὔτε τίποτε ἄλλο ἀπ’ ὅσα παθαίνουν τά αἰσθητά, οὔτε εἶναι τίποτεἀπό αὐτά». Βλέπετε; Τώρα μᾶς λέει τί δέν εἶναι ὁ Θεός, τί δέν ἔχει. Γιατί δέν ἔχουμελέξεις καί ὀνόματα νά ποῦμε τί εἶναι ὀ Θεός. Καί ὅταν λέμε τί εἶναι ὁ Θεός, πάλι δένλέμε τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀλλά τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός εἶναι φῶς, εἶναιἀγάπη, εἶναι ζωή, εἶναι ἀνάσταση…«Καί ἀνερχόμενοι λέμε», πάει καί πιό ψηλά τώρα, «ὅτι οὔτε ψυχή εἶναι, οὔτε νοῦς»,ὅπως λένε μερικοί ὅτι εἶναι «μέγας νοῦς». Οὔτε νοῦς εἶναι. «Οὔτε εἶναι λόγος, οὔτε209

εἶναι νόηση. Οὔτε λέγεται, οὔτε νοεῖται». Δέν μποροῦμε νά σκεφτοῦμε. Τί νάσκεφτοῦμε γιά τόν Θεό; «Οὔτε εἶναι ἀριθμός ἤ τάξη ἤ μέγεθος ἤ σμικρότητα ἤἰσότητα ἤ ἀνισότητα ἤ ὁμοιότητα ἤ ἀνομοιότητα. Οὔτε στέκεται, οὔτε κινεῖται..». Θάπεῖ κανείς: – Τί γίνεται; Μά δέν ἔχουμε λέξεις! «Οὔτε ἡσυχάζει, οὔτε ἔχει δύναμη,οὔτε εἶναι δύναμη, οὔτε εἶναι φῶς». Οὔτε αὐτό πού λένε κάποιοι ὅτι ὑπάρχει μίαἀνώτερη δύναμη. «Οὔτε ζεῖ, οὔτε εἶναι ζωή. Οὔτε εἶναι οὐσία, οὔτε εἶναι αἰῶνας,οὔτε εἶναι χρόνος. Οὔτε νοητικά (γνωστικά) μπορεῖ κανείς νά ἔχει ἐπαφή μαζί Της-μέ τήν Θεότητα- οὔτε εἶναι ἐπιστήμη (γνώση) οὔτε εἶναι ἀλήθεια.Οὔτε εἶναι βασιλεία, οὔτε εἶναι σοφία», γιατί εἴπαμε ὅλα αὐτά εἶναι κτιστά ρήματα,κτιστά νοήματα, τά ὁποῖα περιγράφουν κτιστά πράγματα. «Οὔτε εἶναι ἕνα ἤ ἑνότηταἤ θεότητα ἤ ἀγαθότητα, οὔτε εἶναι πνεῦμα, ὅπως ἐμεῖς ξέρουμε. Οὔτε υἱότητα, οὔτεπατρότητα, οὔτε τίποτε ἄλλο ἀπό ὅσα ἀφοροῦν ἐμᾶς ἤ κάποιο ἄλλο ἀπό τά γνωστάὄντα. Οὔτε ἀνήκει στά μή ὄντα, ἀλλά οὔτε καί στά ὄντα καί οὔτε τά ὄντα γνωρίζουντί εἶναι. Οὔτε αὐτή γνωρίζει μέ τήν γνώση τί εἶναι τά ὄντα. Οὔτε ὑπάρχει λόγος γι’αὐτήν, οὔτε ὄνομα, οὔτε γνώση. Οὔτε εἶναι σκοτάδι, οὔτε εἶναι φῶς. Οὔτε πλάνη,οὔτε ἀλήθεια. Οὔτε μπορεῖ καθόλου νά ὁρισθεῖ μέ τήν κατάφαση ἤ τήν ἀφαίρεση.Ἀλλά καί ὅταν τά προερχόμενα ἀπό αὐτήν προσθέτουμε» καταφατικά «ἤαφαιρούμε» ἀποφατικά, «σ’ Αὐτήν οὔτε προσθέτουμε, οὔτε ἀφαιροῦμε τίποτε.Ἐπειδή ἡ τέλεια καί ἐνιαία Αἰτία τῶν πάντων ξεπερνᾶ κάθε ὁρισμό καί κάθε πρόθεσηκαί ξεπερνᾶ κάθε ἀφαίρεση ἤ ὑπεροχή Ἐκείνου πού ἁπλά ἔχει ἀποδεσμευθεῖ ἀπόὅλα, πού τά πάντα ὑπερβαίνει». Εἶναι πάνω ἀπ’ ὅλα, ὑπερβαίνει τά πάντα καί τίςλέξεις ὑπερβαίνει. Δέν ἔχουμε λοιπόν μέ τί νά περιγράψουμε τόν Θεό.«Διότι ὁ Θεός δέν εἶναι ἐκεῖνο, πού σκέπτεται ὁ ἄνθρωπος γιά τόν Θεό, ἤ πού θάμποροῦσε νά σκεφθεῖ. Ἐμεῖς π.χ. λέμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἕνας. Βέβαια, ὅταν ὁἄνθρωπος λέγει ἕνας, τότε φαντάζεται ἕνα νούμερο, τήν μονάδα. Δηλαδή ὅτι ὁ Θεόςεἶναι ἕνας, ὅπως ἕνας εἶναι καί ὁ ὁποιοσδήποτε ἄνθρωπος. Τό ἴδιο συμβαίνει, ὅτανλέμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι τρία Πρόσωπα. Ἀλλά, οὔτε τρεῖς εἶναι ὁ Θεός, οὔτε τρίαὑποκείμενα ἤ ἀντικείμενα εἶναι ὁ Θεός, οὔτε ἕνα ὑποκείμενο ἤ ἀντικείμενο εἶναι ὁΘεός», ὅπως τά καταλαβαίνουμε ἐμεῖς δηλαδή. Πόσοι εἶναι; Δέν ξέρουμε.«Ὅταν σκέπτεται ὁ ἄνθρωπος, σκέπτεται πάντοτε μέ τό σχῆμα: Ὑποκείμενο –ἀντικείμενο. Ὑποκείμενο εἶναι ἐκεῖνο πού παρατηρεῖ καί ἀντικείμενο εἶναι ἐκεῖνοπού παρατηρεῖται». Ἐγώ, ἄς ποῦμε, βλέπω τώρα ἐδῶ τήν εἰκόνα ἤ τά γυαλιά. Ἐγώπού παρατηρῶ, εἶμαι τό ὑποκείμενο καί αὐτό πού παρατηρῶ εἶναι τό ἀντικείμενο.«Ὅταν ὅμως λέμε ὅτι ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ τόν Υἱό, ἐδῶ δέν ἔχουμε σχέση ὑποκειμένου –ἀντικειμένου. Δέν εἶναι δηλαδή ἐδῶ ὁ ἕνας, ὁ Πατήρ, τό ὑποκείμενο τῆς ἀγάπης καίὁ ἄλλος, ὁ Υἱός, τό ἀντικείμενο τῆς ἀγάπης», ὅπως κάποιοι ἐσφαλμένανόμισαν. «Διότι, ἐφ’ ὅσον στόν Θεό δέν ὑπάρχει οὔτε ὑποκείμενο οὔτε ἀντικείμενο,δέν εἶναι ὁ Θεός οὔτε τό ὑποκείμενο τῆς ἀγάπης Του οὔτε τό ἀντικείμενο τῆς ἀγάπης210

Του. Ὁπότε δέν ὑπάρχουν στόν Θεό τρία Πρόσωπα, ὅπως ὑπάρχουν σέ μίαοἰκογένεια τρία πρόσωπα. Ὑπάρχουν Ὀρθόδοξοι θεολόγοι, Ρωσικῆς προελεύσεως,πού λένε ὅτι ὁ Θεός εἶναι προσωπικός Θεός. Ὅτι δέν εἶναι δηλαδή ὁ Θεός τῆςφιλοσοφίας, πού εἶναι ἕνα ἀνθρώπινο στοχαστικό κατασκεύασμα, ἀλλά ὅτι εἶναι ἕναςπροσωπικός Θεός». Αὐτή εἶναι ἡ θεωρία τοῦ περσοναλισμοῦ. «Τό ἴδιο λένε καί στήνδυτική παράδοση», τό ὁποῖο εἶναι λάθος.«Στήν Πατερική παράδοση δέν εἶναι ὁ Θεός προσωπικός Θεός. Μάλιστα ὁ Θεός οὔτεΘεός εἶναι!». Γιά νά δηλώσουμε πάλι δηλαδή ὅτι δέν ἔχουμε λέξεις νά περιγράψουμετόν Θεό. «Ὁ Θεός δηλαδή δέν ἀνταποκρίνεται σέ τίποτε πού μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νάσκέπτεται ἤ θά μποροῦσε νά σκεφθεῖ. Οὔτε οἱ σχέσεις μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπουεἶναι προσωπικές. Οὔτε εἶναι σχέσεις ὑποκειμένου – ἀντικειμένου».Πότε εἶναιπροσωπικές; Εἶναι μέ τόν Χριστό, γιατί ὁ Χριστός πῆρε τήν ἀνθρώπινη φύση καί μέτόν Χριστό μποροῦμε νά ἔχουμε σχέση προσωπική. «Ὅταν μιλᾶμε γιά προσωπικέςσχέσεις μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπων, σφάλλουμε. Δέν ὑπάρχουν τέτοιου εἴδουςσχέσεις μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπων. Κατ’ ἐπέκτασιν αὐτῶν, πού λέμε τώρα, μερικοίμιλοῦν γιά διαπροσωπικές σχέσεις ἤ γιά κοινωνία προσώπων, κατά τό πρότυπο τῶνσχέσεων τῶν Προσώπων τῆς Τριάδος. Αὐτές εἶναι ἐσφαλμένες συσχετίσεις. Οἱσχέσεις μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπων δέν εἶναι ὅπως οἱ σχέσεις μεταξύ ἀνθρώπων.Γιατί; Διότι ὁ Θεός δέν εἶναι ἕνας συνάδελφος». Δέν μπορεῖς νά Τόν κατεβάσεις σ’αὐτό τό ἐπίπεδο.«Τά παραπάνω ἴσχυαν μέχρι τήν Ἐνσάρκωση. Μετά ὅμως τήν Ἐνσάρκωση τοῦ ΘεοῦΛόγου, μέσω καί λόγω τῆς Ἐνσαρκώσεως», ὅταν ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος,«ἔχουμεπροσωπικές σχέσεις μέ τόν Θεό. Μέ τόν Θεό ὅμως ὡς Θεάνθρωπο (ὡς Υἱόν Θεοῦκαί υἱόν ἀνθρώπου). Ἐπειδή ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος. Πού σημαίνει ὅτι ἡἘνσάρκωσις ἐπέφερε μία εἰδική σχέση μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπων, μεταξύ τοῦΧριστοῦ καί τῶν ἀνθρώπων, ἡ ὁποία ὅμως σχέση δέν ὑπάρχει ἐξ ἀπόψεως ἉγίαςΤριάδος μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπων. Δέν ἔχουμε μέ τήν Ἁγία Τριάδα, μέ τήνἄκτιστη Θεότητα τή σχέση πού ἔχουμε μέ τόν Χριστό. Δηλαδή δέν ἔχουμε μέ τόνΠατέρα οὔτε μέ τό Ἅγιον Πνεῦμα τήν σχέση πού ἔχουμε μέ τόν Χριστό, μέ τόνὉποῖον καί μόνον ἔχουμε προσωπική σχέση.Ἡ Ἁγία Τριάς ἦλθε σέ προσωπική σχέση μέ τόν ἄνθρωπο μόνο διά τῆςἘνσαρκώσεως, μόνο διά τοῦ Χριστοῦ. Αὐτή ἡ σχέση δέν ὑπῆρχε πρίν τήνἘνσάρκωση. Διότι, πρίν ἀπό τήν Ἐνσάρκωση, δέν εἴχαμε σχέσεις μέ τόν Θεό ὡς μέἄνθρωπο. Ὁ Θεός δέν εἶναι ἄνθρωπος κατά τό ἄκτιστον. Εἰς τήν ἀκτιστότητά Τουδηλαδή ὁ Θεός δέν εἶναι ἄνθρωπος οὔτε μοιάζει μέ ἄνθρωπο. Ὁπότε, ὅταν ὁ Θεόςἔγινε ἄνθρωπος, δέν ἔγινε ὁ Θεός κάτι πού ἔμοιαζε μέ τόν ἑαυτόν Του», γιατί εἴπαμεδέν ὑπάρχει καμία ὁμοιότητα μεταξύ Θεοῦ καί ἀνθρώπου.«Ἐνσάρκωσις δέν σημαίνει ὅτι ὁ Θεός ἔλαβε μία φύση πού εἶχε κάποια ὁμοιότητα μέτήν δική Του φύση. Δέν ὑπάρχει ἀπολύτως καμία ὁμοιότητα μεταξύ τῆς φύσεως τοῦ211

ἀνθρώπου καί τῆς φύσεως τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτόν τόν λόγο οἱ Πατέρες τονίζουν ὅτι ὁἄνθρωπος δέν εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ». Ἐμεῖς ἔχουμε μάθει ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναιεἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Προσέξτε! Δέν εἴμαστε εἰκόνα τοῦ Θεοῦ-Πατρός. Εἴμαστε εἰκόνατοῦ Χριστοῦ. Θά τό ἀποδείξουμε. «Εἰκόνα τοῦ Θεοῦ ἀπαράλλακτος εἶναι μόνον ὁΛόγος, ὁ Υἱός», εἰκόνα τοῦ Πατρός, τοῦ ἀοράτου, τό λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος. Δένλέμε δικά μας πράγματα. Τά λέει ἡ Ἁγία Γραφή. «Εἰκόνα τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτουεἶναι ὁ Λόγος, ὁ Υἱός καί Λόγος (Κολ. 1,15). «Ὁ Λόγος εἶναι ἡ εἰκών τοῦ Πατρός.Γι’ αὐτό, ἐπειδή ὁ Λόγος εἶναι ἡ εἰκών τοῦ Πατρός, ὁ Χριστός εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦΠατρός ὡς Λόγος. Ἀλλά καί ἀπό τήν ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων καί ὁ σαρκωμένοςΛόγος, δηλαδή ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ εἶναι καί αὐτή ἡ εἰκών τοῦ Πατρός.Δηλαδή καί ἡ ἀνθρωπίνη φύση τοῦ Χριστοῦ εἶναι εἰκόνα τοῦ Πατρός ἐξ αἰτίας τῆςἘνσαρκώσεως.Ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Λέγεται βέβαια ὁ ἄνθρωπος εἰκόνα τοῦΘεοῦ, καταχρηστικῶς ὅμως. Κυριολεκτικῶς ὁ ἄνθρωπος εἶναι κατ’ εἰκόνα τοῦ Θεοῦπλασμένος καί ὄχι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ». Ὁ Χριστός εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καί ὁἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. Δηλαδή ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα εἰκόνος,ἐκείνης τοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτό εἴπαμε εἴμαστε κατ’ εἰκόνα πλασμένοι τοῦ Χριστοῦ,κατ’ εἰκόνα τῆς εἰκόνος.«Τό τί ἀκριβῶς εἶναι τό κατ’ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, πού ἀναφέρεται στήν Ἁγία Γραφή ὅτιἐπλάσθη ὁ ἄνθρωπος, ἀπεκαλύφθη πλήρως μόνο τήν Ἐνσάρκωση». Δηλαδή στήνἘνσάρκωση, ὅταν ἔγινε ὁ Υἱός ἄνθρωπος ἀποκαλύφθηκε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶχεδημιουργηθεῖ κατ’ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος ὅμως ἦρθε μεταγενέστερα χρονικά.Τό πρωτότυπο τοῦ Ἀδάμ δηλαδή ἦταν ὁ Χριστός, παρόλο πού δέν εἶχε γίνει ἡἘνσάρκωση. Ὁ Ἀδάμ φτιάχτηκε κατ’ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, «διότι ὁ προορισμός τοῦἀνθρώπου ἦταν ἀπ’ ἀρχῆς νά γίνει σάν τόν Χριστόν, δηλαδή κατά χάριν θεός. Νάφθάσει στό καθ’ ὁμοίωσιν. Ἐνεργεία τό κατ’ εἰκόνα σημαίνει ὁμοίωσιν μέ τόνΧριστόν κατά τήν εὐσπλαγχνίαν. Ὁπότε ὁ ἄνθρωπος ὡς μιμητής πλέον τοῦ Χριστοῦγίνεται καί ἐκεῖνος εἰκόνα τοῦ Πατρός κατά χάριν μετέχων τῆς δόξης τοῦ Χριστοῦ.Ἔτσι, ὅταν κάποιος φθάσει στή θέωση (δηλαδή στό καθ’ ὁμοίωσιν), τότε γίνεταικατά χάριν Χριστός, δηλαδή κατά χάριν θεός. Τότε γίνεται ὅμοιος μέ τόν Χριστόνκαί δέν διαφέρει ἀπό τόν Χριστόν παρά μόνον κατά τήν φύση. Ὁ Χριστός δέν εἶναιΘεός κατά χάριν, ἀλλά Θεός κατά φύσιν». Ὁ ἄνθρωπος ὅμως δέν μπορεῖ νά γίνεικατά φύση θεός, γίνεται κατά χάρη θεός καί μοιάζει σέ ὅλα μέ τόν Χριστό πλήν τῆςκατ’ οὐσίαν ταυτότητος. Ἔχουν διαφορά στήν φύση, ὁ ἄνθρωπος παραμένειἄνθρωπος καί ὁ Χριστός εἶναι Θεάνθρωπος καί ὁ ἄνθρωπος μετέχει στήν ἐνέργειατοῦ Θεοῦ καί γίνεται κατά χάριν θεός καί ὄχι κατά φύσιν.«Ὁ Λόγος, ὅταν ἐσαρκώθη, ἔγινε κατά φύσιν ἄνθρωπος. Δέν ἔγινε ὁ Λόγος κατάχάριν ἄνθρωπος». Πῆρε πραγματικά τήν ἀνθρώπινη φύση. «Ἔγινε κατά φύσινἄνθρωπος. Δέν ἔγινε δηλαδή κατά τήν Ἐνσάρκωση μία ἁπλή υἱοθεσία. Δέν212

υἱοθέτησε κατά τήν Ἐνσάρκωση ὁ Θεός Πατήρ ἕναν ἄνθρωπο γιά νά κατοικήσειμέσα του καί κατ’ αὐτόν τόν τρόπο νά κάνει τόν ἄνθρωπο ἐκεῖνο Θεό, ἀλλά ὁ ἴδιος ὁΛόγος, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ἔγινε διά τῆς Ἐνσαρκώσεως κατά φύσιν ἄνθρωπος. Ἔτσιστό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ἑνώθηκαν ἡ Θεία μέ τήν ἀνθρώπινη φύση. Στό πρόσωποτοῦ Χριστοῦ συνυπάρχουν ἡ Θεία φύση τοῦ Λόγου καί ἡ ἀνθρώπινη φύσηἀσυγχύτως, ἀτρέπτως καί ἀδιαιρέτως ἑνωμένες. Ὁ Χριστός δέν εἶναι ἕνας ἁπλόςἄνθρωπος, ἀλλά εἶναι Θεάνθρωπος, Θεός καί ἄνθρωπος ταυτοχρόνως, μέδιακεκριμένα τά ἰδιώματα τῶν δύο φύσεων». Διατηροῦνται καί τά ἰδιώματα τῆςἀνθρώπινης φύσης καί τά ἰδιώματα τῆς θείας φύσης. Ἀλλά εἶναι τέλειος Θεός καίτέλειος ἄνθρωπος.«Ἀντικρύζοντας τόν Χριστό, ἀντικρύζουμε τόν σαρκωμένο Υἱό τοῦ Θεοῦ. Ὁ Λόγος,ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, μετά τήν Ἐνσάρκωση εἶναι διά παντός ἑνωμένος μέ τήν ἀνθρώπινηφύση στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ».Ἄς σταματήσουμε ἐδῶ, ἄν σᾶς μπέρδεψα νά μέ συγχωρέσετε. Εἶναι ὑψηλά πράγματααὐτά, θεολογικά, ἀλλά νά κρατήσουμε τό βασικό ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἀπερίγραπτος. ὉΘεός δέν ἔχει καμία σχέση μέ τά κτίσματα, οὔτε μπορεῖ νά περιγραφτεῖ, οὔτε νάδώσουμε ὄνομα στόν Θεό. Εἶναι κάτι πού μᾶς ὑπερβαίνει ἀπόλυτα. Δέν ὑπάρχεικαμιά ὁμοιότητα μέ μᾶς, οὔτε καμιά διαφορά. Ἐπίσης νά προσέχουμε νά κάνουμεἀφάνταστο προσευχή καί νά ἐπιδιώκουμε τήν σταύρωση τῆς φαντασίας. Νάπροσπαθοῦμε νά σταυρώνουμε τή φαντασία μέ τήν ἀδιάλειπτη ἐσωτερική προσευχή,μέσα στήν καρδιά μας. Ἔτσι σιγά-σιγά καθαρίζεται τό ἐσωτερικό, φωτίζεται ὁἄνθρωπος καί ἔχει πλέον ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ. Καί τότε γνωρίζει τόν Θεό. Λένε ὡραῖαοἱ Πατέρες, γνωρίζει τόν Θεό ἀγνώστως. Γιατί κι αὐτό τό γνωρίζω, δέν εἶναι τόἀνθρώπινο γνωρίζω, εἶναι ἄλλο πράγμα. Τόν γνωρίζει ἀγνώστως. Θέλουν πάλι νάἐκφράσουν αὐτό, ὅτι δέν μποροῦμε νά ποῦμε τίποτα γιά τόν Θεό.ΕΡΩΤΗΣΕΙΣἘρ. : Τά ἔχω μπερδέψει… Ἐγώ ἤξερα ὅτι ὁ Χριστός ἔγινε κατ’ εἰκόνα καί ὁμοίωσητοῦ Πατρός.Ἀπ. : Ὁ Χριστός δέν ἔγινε. Ὁ Χριστός ὑπῆρχε πάντα. Ὁ ἄνθρωπος ἔγινε κατ’ εἰκόνατοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μᾶς μιλάει γιά τόν Υἱό καί Λόγο τοῦ Θεοῦ, ὁὉποῖος εἶναι εἰκόνα τοῦ Πατρός, εἰκόνα τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου. Καί ὁ ἄνθρωποςτώρα πλάστηκε κατ’ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ.Ἐρ. : Ὄχι ὁ Χριστός…Ἀπ. : Ὁ Χριστός δέν πλάστηκε. Ὁ Χριστός γεννᾶται ἀπό τόν Θεό-Πατέρα. Ἄλλοπράγμα… Τί θά πεῖ γεννᾶται δέν ξέρουμε. Μήν τά βάζετε ἀνθρώπινα στό μυαλό σας.213

Ἐρ. : Ἡ μορφή αὐτή πού ὑπάρχει στίς εἰκόνες σάν ἕνας Γέροντας καί τό ἍγιοΠνεῦμα, ἡ Ἐκκλησία τί κάνει γι’ αὐτό ἀφοῦ τό γνωρίζει;Ἀπ. : Ἡ Ἐκκλησία εἴμαστε ἐμεῖς… καί ἐμεῖς. Ὅταν λέμε Ἐκκλησία, ὁ νοῦς μας πάειστούς παπάδες, στούς Δεσπότες καί στούς Πατριάρχες. Λάθος! Ἐκκλησία εἴμαστεὅλοι, μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία λέει αὐτά πού σᾶς εἶπα, ὅτι δέν ὑπάρχειεἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Τώρα, γιατί ὑπάρχουν αὐτές οἱ εἰκόνες σέ κάποιεςἘκκλησίες… Ὅπως ὑπάρχουν κάτι ταμπελάκια μέ τό ὄνομα τοῦ δωρητή π.χ. στόνπολυέλαιο γιά νά τό βλέπει ὅλος ὁ κόσμος… Ἐπιτρέπεται αὐτό; Δέν ἐπιτρέπεται,γιατί ὁ Χριστός εἶπε ὅταν κάνεις ἐλεημοσύνη νά τό κάνεις ἐν τῷ κρυπτῷ καί «νά μήνξέρει ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά» (Ματθ. 6,4). Ὄχι νά βάζεις ταμπέλα νά τήνβλέπει ὅλος ὁ κόσμος. Πολλά λάθη κάνουμε λοιπόν καί ἐμεῖς τά λέμε τώρα γιά νάἐνημερωνόμαστε, νά ἐνημερώνουμε καί τούς ἄλλους, ὥστε νά τά βγάλουμε.Γιατί, ἄν πάω ἐγώ τώρα καί βγάλω μιά τέτοια εἰκόνα, θά πέσουν ὅλοι πάνω μου…γιατί δέν ξέρουν. Λένε μάλιστα «μιά χαρά εἰκόνα εἶναι, τήν καταλαβαίνει κι ἕναπαιδάκι». Αὐτή ὅμως ἡ εἰκόνα, σᾶς εἶπα, ἐκφράζει τήν αἵρεση τοῦ Ἀρείου. Ὁ πιόγέρος καί ὁ πιό νέος δείχνει ὅτι ὑπῆρχε χρόνος πού δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός. Μά πάνταὑπῆρχε ὁ Υἱός καί δέν ἔχουν διαφορετική ἡλικία γιά νά τούς ζωγραφίσουμε ἔτσι.Πάντα ὑπῆρχε ὁ Υἱός, πάντα ὁ Πατέρας, πάντα τό Ἅγιο Πνεῦμα.Στήν Ἐκκλησία πῶς προχωρᾶμε; Ἐνημερώνεται ὁ λαός καί μετά προχωρᾶμε στίςἀλλαγές. Δηλαδή ἄν ὑπάρχει σέ μιά ἐνορία γιά παράδειγμα αὐτή ἡ εἰκόνα, θά πρέπειὁ ἐπίσκοπος ἤ ὁ ἱερέας νά ἐνημερώσει τόν λαό καί μετά πολύ εὔκολα θά φύγει ἡεἰκόνα. Μποροῦν νά τή βάλουν σέ ἕνα μουσεῖο γιά νά τήν ἔχουν ὡς παράδειγμαἐκτροπῆς, ἀλλοίωσης τῆς ὀρθοδόξου παράδοσης καί πίστεως. Παράδειγμα πρόςἀποφυγή δηλαδή, ὅτι κάποτε οἱ ἄνθρωποι εἶχαν πέσει σ’ αὐτή τήν πλάνη καίεἰκονίζαν ἔτσι τήν Ἁγία Τριάδα. Νά πάει στό μουσεῖο. Δέν εἶναι σωστό νά ὑπάρχει.Ἐρ. : Κάτι ἄλλο πέρα ἀπό τήν συζήτηση πού κάναμε… πού μέ στενοχωρεῖ καί δένξέρω ἄν εἶναι σωστό αὐτό πού σκέφτομαι. Μέσα στήν Ἐκκλησία ἀπό πάνω ἀπό τόνλαιμό τοῦ Χριστοῦ κρέμεται ὁ πολυέλαιος. Αὐτό τό πράγμα, ὅσες φορές τό κοιτάζωνιώθω ὅτι τόν ξανασταυρώνουμε πάλι μέ τό καρφί ἐδῶ στό λαιμό Του. Εἶναι σωστόαὐτό τό πράγμα;Ἀπ. : Προφανῶς εἶναι πρακτικοί λόγοι. Ἐντάξει, ὅσο μποροῦμε νά τά ἀποφεύγουμε.Ἀλλά ἐπειδή βάζουμε τόν Παντοκράτορα στό κέντρο τοῦ τρούλου… ἴσως δέν τόσκέφτηκαν καλά… Ἔχουμε ὅμως τόσες ἄλλες ἀνευλάβειες πού κάνουμε στίςἘκκλησιες, πού θά λέγαμε αὐτό εἶναι τό λιγότερο. Μέ πόσο ἀπρεπές ντύσιμοπηγαίνουν οἱ γυναῖκες… καί στά Μυστήρια… Τί προσκλητήρια γράφουν!Ἀπαράδεκτα πράγματα. Οὐσιαστικά βλασφημοῦνε. Διάβασα ἕνα τέτοιοπροσκλητήριο, ὅπου ἔγραφαν βλασφημίες γιά αὐτό πού θά κάνουν, γιά τή βάφτιση,τάχατες ποιηματάκι καί τό λέει τό μωρό… Αὐτό κι ἄν δέν εἶναι ἀνευλάβεια! Αὐτά214

πρέπει νά προσέξουμε καί νά διορθώσουμε. Ἀλλά δυστυχῶς ὑπάρχει μεγάλη ἄγνοια.Γιατί ὑπάρχει ἄγνοια; Γιατί ὑπάρχει διεφθαρμένη ζωή. Γιατί δέν πατᾶνε στήνἘκκλησία, ὁπότε ποῦ θά τά ἀκούσουν αὐτά; Δέν τά ἀκούει. Καί λένε «ἄ, δέν μοῦ τάεἶπε κανένας παπάς». Ποῦ νά στά πεῖ; Πῆγες ποτέ στήν Ἐκκλησία νά τά ἀκούσεις;Πῆγες ποτέ νά ἐξομολογηθεῖς; Πῆρες κανένα πνευματικό βιβλίο νά διαβάσεις;Ἄκουσες καμία πνευματική ὁμιλία; Μετά βέβαια μᾶς φταίει γιά ὅλα ἡ Ἐκκλησία καίὁ Θεός… τά βάζουμε καί μέ τόν Θεό…Ἐρ. : Εὐλογεῖτε πάτερ. Ἔχω δύο ἐρωτήσεις. Πρώτον, ἡ φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ εἶναικι αὐτή οὐσιαστικά τύπος τῆς Ἁγίας Τριάδος, δέν μποροῦμε νά γράφουμε ‘ἉγίαΤριάς’;Ἀπ. : Τύπος.Ἐρ. : Καί δεύτερον, λέει στήν Ἁγία Γραφή ὁ Χριστός «ἐφανέρωσά σου τό ὄνομα τοῖςἀνθρώποις…» (Ἰω. 17,6) καί στό τέλος λέει «βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦΠατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» (Ματθ. 28,19). Δηλαδή μᾶςφανερώνει τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι φαίνεται ἀνθρωπομορφικῶς τουλάχιστον.Ἀπ. : Πάλι ἐννοεῖ τήν δόξα τοῦ Θεοῦ, τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ. Γιατί εἴπαμε ὁ Θεόςεἶναι ἀνώνυμος, δέν ἔχει ὄνομα. Δέν ὑπάρχει ὄνομα γιά τόν Θεό. Ὅσα ξέρουμε εἶναινοήματα κτιστά καί ἔχουν ἀντιστοιχία μέ κτιστά πράγματα. Τί νά ποῦμε; Ὅτι ὁ Θεόςεἶναι ὁ Ὤν; Τό εἶπε «ἐγώ εἰμι ὁ ὤν» (Ἔξοδ. 3,14), Αὐτός πού ὑπάρχω. Ἀλλά λένει οἱΠατέρες καί μή ὤν εἶναι ὁ Θεός, ἅμα ποῦμε ὅτι τά ὄντα εἶναι ὄντα, ὁ Θεός εἶναι μήὤν γιατί δέν ἔχει καμιά σχέση μέ τά ὄντα. Εἶναι ὤν ὁ Θεός, ἀλλά ὄχι μέ τήν ἔννοιαπού ξέρουμε τά πράγματα. Μέ ποιά ἔννοια; Δέν ξέρουμε. Γι’ αὐτό λέμε εἶναιἀνώνυμος. Εἶναι καί ὤν καί μή ὤν. Εἶναι καί φῶς καί δέν εἶναι φῶς, εἶναι σκότος.Γιατί δέν εἶναι οὔτε φῶς, οὔτε σκότος. Δέν ἔχουμε λέξεις. «Ἐφανέρωσά σου τόὄνομα τοῖς ἀνθρώποις», ἐννοεῖ ἐφανέρωσα τήν δόξα Σου, τό μεγαλεῖο Σου, τίςἐνέργειές Σου.Καί γιά τό ἄλλο πού εἴπατε, ὄντως εἶναι τύπος τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἀλλά τόχρησιμοποιοῦμε καί γράφουμε Ἁγία Τριάς, κάνουμε μία ἐπέκταση θά λέγαμε. Ἀλλάοὐσιαστικά, δέν ὑπάρχει εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί εἴπαμε ὁ λόγος εἶναι ὅτι ὁΠατέρας δέν πῆρε σάρκα καί τό Ἅγιο Πνεῦμα δέν πῆρε σάρκα. Ἄρα δένπεριγράφεται, δέν εἶναι περιγραπτός.Ἐρ : Εὐλογεῖτε. Κάτι γιά τήν φαντασία πού εἴπατε. Θά περιγράψω κάτι πού μοῦἐκμυστηρεύτηκε κάποιος ἱερέας. Ἦταν Μεγάλη Ἑβδομάδα καί διάβαζε τό Εὐαγγέλιοκαί ἐκείνη τήν ὥρα ὁ ἄνθρωπος αὐτός ζοῦσε τά πάθη τοῦ Χριστοῦ. Τά ἔνιωθε, τάἔβλεπε. Εἴχαμε μία κουβέντα στό «δέν ὑπάρχει Θεός». Καί ἔλεγε μετά: ἄς ἔρθεικάποιος τώρα νά μοῦ πεῖ ἐμένα ἄν ὑπάρχει Θεός ἤ ὄχι. Τά ἔβλεπε σέ εἰκόνες. Δένἦταν κάτι τῆς φαντασίας του. Ἦταν τήν ὥρα τῆς Θείας Λειτουργίας.215

Ἀπ : Αὐτό εἶναι ἄλλο πράγμα. Ἐκεῖ εἶναι ὁ νοῦς πού ὁρᾶ, πού βλέπει. Ἦταν μιάἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ αὐτό. Ἕνα ὅραμα. Δέν εἶναι φαντασία αὐτό. Ἐκεῖ ὁ νοῦς ὁρᾶἀοράτως, λένε πάλι οἱ Πατέρες. Ὁρᾶ ἀοράτως, βλέπει μή βλέποντας… γιά νάἐκφράσουν πάλι αὐτό. Γιατί εἶναι ἄλλη ὅραση αὐτή. Δέν ἔβλεπε μέ τήν ἔννοια πούλέμε ὅτι βλέπω τό τάδε πράγμα. Ὁρᾶ ἀοράτως.Ἐρ. : Γιά τήν προσευχή πού εἴπατε. Πολλές φορές ἐρχόμαστε σέ κατάνυξη, ζοῦμε καίδέν ζοῦμε, βλέπουμε καί δέν βλέπουμε, κάτι παρόμοιο μέ αὐτό πού περιέγραψα πρίνλίγο, αὐτό εἶναι φαντασία;Ἀπ. : Ἐξαρτᾶται. Αὐτό μπορεῖς νά τό δεῖς μέ τόν Πνευματικό. Βεβαίως λένε οἱΠατέρες γιά τά δάκρυα εἶναι ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. Λέει ἕνας Πατέρας τῆς Ἐκκλησίαςὅτι τά δάκρυα εἶναι σημεῖο ὅτι ἄγγιξε ὁ Θεός τά μάτια σου καί τρέχουν καί πρέπει νάεὐχαριστήσεις τόν Θεό. Μᾶς φέρνει μία συντριβή καί μία μετάνοια. Αὐτό εἶναιβεβαίως τοῦ Θεοῦ δῶρο, ὅταν εἶναι γνήσιο καί ἀληθινό. Γιατί εἶναι καί μερικοί πούεἶναι εὐσυγκίνητοι, εἶναι συναισθηματικά δάκρυα, νά μήν μπερδευόμαστε. Πάντωςκι ἄν μᾶς ἔρχονται κάπως συναισθηματικά δάκρυα μποροῦμε νά τά μεταστρέψουμεκαί νά προσευχηθοῦμε μέ συντριβή καρδίας καί δάκρυα μετανοίας γιατί αὐτά εἶναιτά δάκρυα πού καθαρίζουν τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. Κι ὅταν κανείς καθαριστεῖ, μετάἐρχονται ἄλλα δάκρυα, πού εἶναι δάκρυα ἀγάπης πρός τόν Θεό.Ἐρ. : Πάτερ, ὅταν ὁ Φίλιππος ρώτησε τόν Χριστό «δεῖξον ἡμῖν τόν πατέρα» (Ἰω.14,8) καί ἀπάντησε ὁ Χριστός «αὐτός πού εἶδε Ἐμένα, εἶδε τόν Πατέρα». Πῶςμποροῦμε νά τό ὑποθέσουμε αὐτό; Ὅταν ἐγώ βλέπω τόν Χριστό, μπορῶ νάπροσεύχομαι στόν Πατέρα; Δηλαδή ἔχουν μία ὄψη;Ἀπ. : «Ὁ ἑωρακώς ἐμέ ἑώρακε τόν πατέρα» (Ἰω. 14,9). Μποροῦμε νά δοῦμε τόνΠατέρα; Τοῦ εἶπε «Κύριε δεῖξον ἡμῖν τόν πατέρα» καί τοῦ λέει τόσο χρόνο εἶμαιμαζί σας καί δέν Μέ γνώρισες; «Τοσοῦτον χρόνον μεθ’ ὑμῶν εἰμι, καί οὐκ ἔγνωκάςμε, Φίλιππε; ὁ ἑωρακώς ἐμέ ἑώρακε τόν πατέρα». Ἐμένα Μέ βλέπεις; Ἐννοοῦσε ὁΧριστός τήν Θεία Μου φύση τήν βλέπεις; Ὄχι. Πῶς θέλεις νά δεῖς τόν Πατέρα, πούεἶναι κι Αὐτός Θεός ἀόρατος; Τό λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος αὐτό, δέν εἶναι δική μουἑρμηνεία. Ἤθελε νά τοῦ πεῖ: οὔτε Ἐμένα βλέπεις, οὔτε τόν Πατέρα μπορεῖς νά δεῖς.Τί ζητᾶς τώρα νά σοῦ δείξω τόν Πατέρα; Ἀφοῦ εἶναι ἀόρατος. Ἀφοῦ κι Ἐμένα δένΜέ βλέπεις. Ἔβλεπε τήν ἀνθρώπινη φύση. Δέν ἔβλεπε τήν Θεότητα. Τήνὑποψιαζόταν τήν Θεότητα ἀπό τά θαύματα καί ἀπό τίς ἐνέργειες πού ἔδειχνε ὁ Θεός,ἀλλά δέν ἔβλεπε τήν Θεότητα. Ἔβλεπε τόν ἄνθρωπο τόν Χριστό, τήν ἀνθρώπινηφύση. Αὐτή τήν ἔννοια ἔχει. Ἤθελε νά τοῦ πεῖ οὔτε Ἐμένα μπορεῖς νά Μέ δεῖς ὡςΘεό, οὔτε τόν Πατέρα. Ἡ Θεία φύση εἶναι παντελῶς ἀπρόσιτη στόν ἄνθρωπο.Ἐρ. : ….………………216

Ἀπ. : Τό ζοῦμε. Δέν μετέχουμε στήν οὐσία Του, μετέχουμε πάντα στίς ἐνέργειες τοῦΘεοῦ. Κι ὅταν λέμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔφτασε στή θέωση, στή θεοπτία, ὄτι βλέπει τόνΘεό καί βλέπει τό ἄκτιστο φῶς, μετέχει στή θεωτική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ὄχι ὅτιἑνώνεται μέ τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ, τότε θά γινόταν κατά φύσιν θεός. Δέν γίνεται αὐτό.Μετέχει στή δόξα τοῦ Θεοῦ, στήν ἄκτιστη θεοποιό ἐνέργειά Του.Ἐρ. : Ἐπειδή εἴπατε γιά τό ὅτι «ὁ Θεός ἀγάπη ἐστίν», θέλω ἄν μπορεῖτε νά μᾶςἐξηγήσετε, αὐτό εἶναι μιά παρερμηνεία αὐτῶν πού προσπαθοῦν νά κατανοήσουν τήνοὐσία τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδή καταλαβαίνουμε ὅτι ὁ Θεός εὐσπλαχνίστηκε τόν κόσμο, τόνἔβαλε κορωνίδα… δηλαδή ἔπλασε τόν κόσμο ἀπό ἀγάπη καί ἔστειλε τόν Υἱό Του μέθυσιαστικό τρόπο. Μήπως ὑπάρχει πίσω ἀπό τή λέξη τῆς ἀγάπης αὐτό τό μυστήριοἑνός μέρους τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ;Ἀπ. : Λέμε στή Θεολογία ὅτι οἱ ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ εἶναι φυσικές ἐνέργειες τοῦΘεοῦ, δηλαδή ἐκ τῆς οὐσίας. Ἀπό τήν οὐσία εἶναι βεβαίως. Ἀλλά αὐτό δέν σημαίνειὅτι ἐμεῖς γνωρίζουμε τήν οὐσία, ὅταν μετέχουμε στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ὅταναἰσθανόμαστε τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἡ κάθε ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐκ τῆς οὐσίαςτοῦ Θεοῦ, εἶναι φυσική ἐνέργεια, ἀλλά ἐμεῖς ὅμως δέν μετέχουμε στήν οὐσία.Μετέχουμε στήν ἐνέργεια, στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, στή φωτιστική ἐνέργεια, στήνκαθαρτική ἐνέργεια, στή θεοποιό ἐνέργεια, στήν οὐσιοποιό ἐνέργεια. Ὑπάρχει ἡοὐσιοποιός ἐνέργεια πού μᾶς δίνει τήν οὐσία, τήν ὕπαρξη καί σ’ αὐτή μετέχουμεθέλουμε δέ θέλουμε ἐφόσον εἴμαστε στήν ὕπαρξη.Μετέχουμε στή σοφοποιό ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἔχουμε λογική, ἔχουμε σκέψη, αὐτόπού λέμε ‘σοφοί ἄνθρωποι’. Καί σ’ αὐτή μετέχουμε θέλουμε δέν θέλουμε, μᾶς τήνἔδωσε ὁ Θεός, δέν μᾶς ρώτησε. Στήν θεοποιό ὅμως ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἄν θέλουμεμετέχουμε. Ἄν θέλουμε πᾶμε στήν Ἐκκλησία, προσευχόμαστε, κοινωνοῦμε. Ἄν δένθέλουμε, δέν μετέχουμε. Ἄν θέλουμε γινόμαστε ταπεινοί. Ἄν δέν θέλουμεπαραμένουμε ἐγωιστές καί ὑπερήφανοι, ὁπότε ὅσες φορές κι ἄν κοινωνήσουμε δένμετέχουμε στόν Θεό. Γιατί οἱ προϋποθέσεις μετοχῆς στόν Θεό εἶναι ἡ ταπείνωση καίἡ ἀγάπη. Βλέπετε, ὁ Θεός πού εἶναι ἀγάπη ζητάει κι ἀπό μᾶς ἀγάπη. Δέν μπορεῖς λ.χ.νά γίνεις κοινωνός τῆς χάρης τοῦ Θεοῦ καί νά μήν ἔχεις συγχωρέσει τόν ἀδελφό σου.Εἶναι ἀναγκαία προϋπόθεση νά ἔχουμε συγχωρεθεῖ μέ ὅλους, ἄν θέλουμε νάκοινωνήσουμε. Δέν μπορεῖς νά κοινωνήσεις καί νά θέλεις νά κοινωνήσεις μέ τόν Θεόὄντας ἀσυγχώρητος, χωρίς νά ἔχεις κάνει τό πᾶν δηλαδή γιά νά συμφιλιωθεῖς μέαὐτόν πού ἔχει κάτι ἐναντίον σου. Ὄχι νά ἔχεις ἐσύ κάτι ἐναντίον τοῦ ἄλλου, αὐτόεἶναι τελείως ἀπαράδεκτο. Ἀλλά ὁ ἄλλος νά ἔχει κάτι ἐναντίον σου καί νά μήν ἔχειςκάνει τό πᾶν γιά νά συμφιλιωθεῖς. Τότε δέν σέ ὠφελοῦν χίλιες Θεῖες Κοινωνίες…Μᾶλλον σέ βλάπτουν, παίρνεις κατάκριμα.217

Ἑπομένως, οἱ ἐνέργειες καί ἡ ἀγάπη εἶναι ἐκ τῆς οὐσίας, ἀλλά ἐμεῖς δέν μετέχουμεστήν οὐσία τοῦ Θεοῦ. Ὁπότε δέν γνωρίζουμε τίποτε ἀπό τήν οὐσία ,ὅταν μετέχουμεστήν ἀγάπη.Ἐρ. : Δηλαδή, ἄν κατάλαβα, ἡ μετοχή μας στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι κάποια γεύση,ὄχι ὄμως ἡ οὐσία.Ἀπ. : Ὄχι στήν οὐσία, βέβαια… ποτέ στήν οὐσία.Ἐρ. : Τό ἄλλο ἐρώτημα εἶναι ὅσον ἀφορᾶ τό «ἵνα ὦσιν ἕν» (Ἰω. 17,22). Αὐτή ἡἑνότητα πού ζητεῖται οὐσιαστικά ἀπό ἐμᾶς… ἄν μέσα σ’ αὐτή τήν ἑνότητα κρύβεταικάποιο ἀπό τά Μυστήρια καί τῆς Τριαδικότητας πού ὑπάρχει καί κρύβεται πίσω ἀπόαὐτό κάτι ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ, τῆς θεοποιοῦ οὐσίας πού λέτε…Ἀπ. : Κρύβεται… μᾶλλον εἶναι προϋπόθεση ἡ μετοχή στήν δόξα τοῦ Θεοῦ, στήνἐνέργεια τοῦ Θεοῦ πάλι, γιά νά πετύχουμε τήν ἐνότητα. Ὁ Κύριος τό εἶπε, ὅτανπροσευχόταν στόν Θεό-Πατέρα, εἶπε «τήν δόξαν ἥν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς»,τήν ἐνέργεια δηλαδή πού ἔχω ὡς Θεός, τήν ἔδωσα στούς Ἀποστόλους, σ’ αὐτούς πούΜοῦ ἔδωσες «ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς ἕν ἐσμεν», γιά νά εἶναι κι αὐτοί ἕνα, ὅπως κιἐμεῖς εἴμαστε ἕνα. Ἐκεῖνο, δηλαδή, πού μᾶς ἑνώνει μεταξύ μας, κι ἄν θέλουμε νάἑνωθοῦμε μεταξύ μας, εἶναι ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ, ὅταν μετέχουμε στή δόξα τοῦ Θεοῦ.Ἑπομένως, δέν μποροῦμε νά γίνουμε ἕνα, οὔτε μέσα στόν γάμο, οὔτε μέσα στόμοναστήρι, οὔτε μέσα στήν ἐνορία, σέ ἕνα προσκύνημα, ἐάν δέν μετέχουμε σ’ αὐτήτή δόξα τοῦ Θεοῦ. Γι΄ αὐτό βλέπετε, ὅτι ὑπάρχει τσακωμός, διχόνοια, βρίσιμο…ἄσχημα πράγματα καί μέσα στίς ἐνορίες καί μέσα στά μοναστήρια καί μέσα στίςοἰκογένειες, γιατί οἱ ἄνθρωποι δέν ἑνώνονται μέ τή δόξα τοῦ Θεοῦ. Δέν μετέχουν στήδόξα τοῦ Θεοῦ. Γιατί δέν μετέχουν; Γιατί δέν θέλουν! Γιατί γιά νά μετέχεις στή δόξατοῦ Θεοῦ χρειάζονται προϋποθέσεις. Χρειάζεται νά ταπεινωθεῖς, χρειάζεται νάκαθαριστεῖς, νά μετανοήσεις δηλαδή.Ἄν δέν μετανοήσεις, δέν πολεμήσεις τά πάθη σου, δέν ἀντισταθεῖς στούς κακούςλογισμούς κατ’ ἀρχήν, δέν ἀντισταθεῖς στόν θυμό, δέν ἀντισταθεῖς στή μνησικακία,σ’ ὅλα αὐτά τά κακά πράγματα, στή φιληδονία, στή φιλαργυρία, στή φιλοδοξία καίσέ νοιάζει τί θά πεῖ ὁ ἕνας καί ὁ ἄλλος, μετά φυσικά δέν μετέχεις στή δόξα τοῦ Θεοῦ.Ὁπότε δέν μπορεῖς νά κολλήσεις μέ τόν ἄλλον κι ἄς εἶσαι σύζυγος κι ἄς εἶσαι στόἴδιο μοναστήρι κι ἄς τόν ξέρεις πενήντα καί ἑξήντα χρόνια. Δέν κολλᾶς, δέν γίνεσαιἕνα. Γι’ αὐτό ἀποτυγχάνουν οἱ γάμοι κλπ. Τό μυστικό εἶναι ὅτι δέν μετέχουμε στήδόξα τοῦ Θεοῦ, δηλαδή δέν ἔχουμε ἐνεργό τή Θεία χάρη, ἡ ὁποία θέλειπροϋποθέσεις, γιά νά τήν ἔχουμε ἐνεργό. Θέλει μετάνοια, θέλει μυστηριακή ζωή,θέλει ἀσκητική ζωή. Αὐτές εἶναι οἱ προϋποθέσεις μέ μιά φράση.Ἐρ. : ….………………218

Ἀπ. : Ὄχι, ἁπλῶς παλιά οἱ γυναῖκες δέν εἶχαν χρήματα καί καθόντουσαν ἐκεῖ καίἔκαναν ὑπομονή. Ἀλλά ὑπῆρχε καί μιά ὁμάδα πού ἦταν πνευματικοί ἄνθρωποι, εἶχανἁγιότητα, ἄς ἦταν ἀγράμματοι. Δέν χρειάζονται γράμματα, γιά νά εἶσαι ἅγιος.Χρειάζεται ταπείνωση. Ὑπῆρχαν ἁπλοί ἄνθρωποι πού ζοῦσαν τό μυστήριο τοῦ Θεοῦκαί γιαγιάδες καί παπποῦδες πού ζοῦσαν σωστά… εἶχαν ἀσκητική ζωή. Μέ δυόκρεμμύδια, ἄς ποῦμε, λίγο ψωμί, λίγες ἐλιές καί μιά στάμνα νερό, δούλευε ὅλη τήνἡμέρα στό κτῆμα ὁ ἄνθρωπος. Δέν δούλευε; Αὐτό τί εἶναι; Ἄσκηση, μεγάλη ἄσκησηεἶναι….Μερικοί τό ἔκαναν καί ἀπό ἄσκηση. Ὑπῆρχαν καί καλόγεροι μέσα στόν κόσμο. ΣτήνΚρήτη μοῦ εἶπαν ὑπῆρχε τέτοια παράδοση. Ὑπῆρχαν ἄνθρωποι ἀσκητές μέσα στόνκόσμο καί ἔχουν ἐκδοθεῖ βιβλία «Ἀσκητές μέσα στόν κόσμο». Θά πεῖ κανείς: Μόνοαὐτοί ζοῦσαν; Μόνο αὐτοί… ἤ καί κάποιοι ἄλλοι πού δέν τούς ἔχουμε γνωρίσειἐνδεχομένως. Τόσο λίγοι; Ναί, τόσο λίγοι. Γιά τόσους λίγους εἶναι ὁ Χριστός; ὉΧριστός εἶναι γιά ὅλους ἀλλά ἐμεῖς δέν θέλουμε νά μποῦμε σ’ αὐτή τή διαδικασία.Τώρα γιατί δέν χώριζαν… σᾶς εἶπα… ἔλεγαν «Ποῦ νά πάω; Θά κάνω ὑπομονή..».Μέσα στήν καρδιά της ἦταν ἕνα μέ τόν σύζυγό της; Δέν μποροῦσε νά εἶναι ἕνα, ἄνδέν εἶχε καί αὐτός καί αὐτή ἑνωθεῖ μέ τόν Χριστό ἤ τουλάχιστον νά εἶχε μπεῖ στήδιαδικασία γιά νά καθαρθεῖ, στήν πορεία δηλαδή γιά τήν πλήρη ἕνωση. Δένμποροῦσαν νά εἶναι ἕνα. Ἁπλῶς ζοῦσαν συμβατικά. Τώρα ἐπειδή ἔβγαλαν τήνγυναῖκα στή δουλειά καί τήν ἐκμεταλεύονται πλέον διπλά καί στή δουλειά καί στόσπίτι καί ἔχει καί κάποια χρήματα, λέει «χωρίζουμε» καί σηκώνεται καί φεύγει. Καίσήμερα οἱ πιό πολλές οἰκογένειες δυστυχῶς διαλύονται ἀπό τίς γυναῖκες. Φαίνεται ὁδιάβολος τίς πλανάει περισσότερο… εἶναι πιό ἀδύναμες… ἀλλά τέλος πάντων.. δένθέλω νά πῶ ὅτι εἶμαι ἐναντίον τῶν γυναικῶν. Ὄχι. Κι αὐτές εἶναι ἰσότιμες μέ τόνἄνδρα καί ἔχουν κι αὐτές τήν δυνατότητα νά γίνουν θεοί κατά χάρη, ὅπως καί οἱἄνδρες. Ὅμως ἡ ἀναγκαία προϋπόθεση εἶναι νά ἐργαστοῦμε σωστά στόν ἑαυτό μαςμέ τή μετάνοια καί τήν ἀσκητική καί μυστηριακή ζωή. Ἀλλιῶς δέν γίνεται.Εἶναι ἡ θεραπευτική μέθοδος, πού συνέχεια λέμε, κάθαρση, φωτισμός, θέωση. Ἄν ὁἄνθρωπος δέν μπεῖ σ’ αὐτή τή διαδικασία δέν μπορεῖ νά γίνει ἕνα μέ κανέναν, μένειμόνος του. Γι’ αὐτό ἔχουμε τόσους πολλούς μοναχικούς ἀνθρώπους σήμερα.Μοναξιά, λένε. Ναί μοναξιά, δέν εἶσαι ἕνα μέ κανέναν, γιατί δέν ἔχεις μπεῖ σ’ αὐτήτήν θεραπευτική θεραπεία τῆς κάθαρσης, τῆς μετάνοιας. Ὁπότε δέν χωράει μέσα σουὁ Θεός, ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ, ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Δέν ἔχεις χῶρο. Τόν χῶρο τόν ἔχουνπιάσει τά πάθη, ὁ ἑαυτός σου, ὁπότε μετά δέν ἔχεις τόν συνδετικό κρίκο. Καί βλέπειςνά συζοῦν πέντε καί δέκα χρόνια καί μέ τό πού θά παντρευτοῦν, σέ ἕναν μῆνα ἤ καίσέ μερικές ὧρες χωρίζουν. Γιατί; Δέν γνωριζόντουσαν;! Γιατί λένε ὅτι πρέπει νάγνωριστοῦν… «ἅμα δέν γνωριστῶ, πῶς θά τόν/τήν πάρω;». Νά ὅμως πού δέν εἶναιαὐτό! Νά γνωρίσεις σαρκικά, δηλαδή νά κάνεις πορνεία καί μετά νά περιμένεις νάἑνωθεῖς. Πῶς θά ἑνωθεῖς; Ἀφοῦ κάνεις ἀκριβῶς τά ἀντίθετα ἀπό τίς προϋποθέσεις219

γιά νά ἑνωθεῖς, γιά νά πάρεις τή Χάρη. Καταλάβατε; Γι’ αὐτό ἀποτυγχάνουν οἱγάμοι.Ἐρ. : ….………………Ἀπ. : Ὑπῆρχε κι αὐτό, ναί. Οἱ ἄνθρωποι ἦταν πιό ἁγνοί, πιό καθαροί καί ἔφτανανσωστά στό Μυστήριο τοῦ γάμου, μέ παρθενία. Δέν ὑπῆρχε αὐτή ἡ ἄκρατη φιληδονίαπού ὑπάρχει σήμερα καί οἱ ἄνθρωποι ἔχουν γίνει χειρότεροι ἀπό τά ζῶα.Ἐρ. : ….………………Ἀπ. : Ὅλα ἦταν πιό ἁπλά καί διευκόλυνε ἡ ὅλη ζωή αὐτούς πού εἶχαν καλή διάθεσηνά γίνουν πνευματικοί ἄνθρωποι. Σήμερα εἶναι ὅλα ἀνάποδα. Ἀλλά κι αὐτός πού θάἀγωνιστεῖ σήμερα μέ φιλότιμο, θά πάρει πάρα πολύ μέγάλο μισθό, γιατί ὁ Θεός τόξέρει ὅτι οἱ συνθῆκες σήμερα εἶναι πολύ δυσκολότερες ἀπό ὅ,τι παλιά. Γι’ αὐτό καίοἱ Ἅγιοι τῶν ἐσχάτων χρόνων θά εἶναι οἱ μεγαλύτεροι Ἅγιοι. Γιατί θά εἶναι πολύδύσκολες οἱ συνθῆκες. Καί ὁ κάθε ἅγιος κρίνεται ἀνάλογα καί μέ τήν ἐποχή του.Ἐρ. : Εὐλογεῖτε. Ἤθελα νά ρωτήσω κάτι. Ἀπό τήν στιγμή πού μπαίνουμε στήνκάθαρση καί ἀντιλαμβανόμαστε περίπου τί ἐστί Θεός, μπορεῖ κάποιος νά φτάσει στήθέωση μόνο δοξολογῶντας τόν Θεό; Δηλαδή ὅλα τά στάδια: κάθαρση, φωτισμός,θέωση, μπορεῖ κάποιος νά τά περάσει δοξολογῶντας, ἀφοῦ ἀντιληφθεῖ ὅλα αὐτά τάκαλά πού μᾶς δίνει ὁ Θεός;Ἀπ. : Ἐννοεῖται ὄχι μόνο μέ τό στόμα, θά τόν δοξολογεῖ καί μέ τήν ζωή του..Ἐρ. : Ναί, ἐννοεῖται…Ἀπ. : Δηλαδή θά τηρεῖ τίς ἐντολές. Αὐτό ἐννοῶ δοξολογῶ. Γιατί, δοξάζω τόν Θεόσημαίνει ζῶ σύμφωνα μέ τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Τότε δοξάζει ὁ ἄνθρωπος τόν Θεό.Τότε βέβαια σώζεται. Φυσικά.Ἐρ. : Χωρίς νά λέει τήν εὐχή… Ἁπλά κάνοντας μιά ζωή ἀσκητική, ὅπως εἴπατε,νιώθοντας τί εἶναι ὁ Θεός…Ἀπ. : Ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή εἶναι ἐντολή…Ἐρ. : Εἶναι ἐντολή.Ἀπ. : Εἶναι ἐντολή, δέν εἶναι ἐπιλογή… ἄν θέλω τήν κάνω. Ἄν θέλεις νά σωθεῖς,πρέπει νά προσεύχεσαι.Ἐρ. : Εἶναι πακέτο δηλαδή…220

Ἀπ. : Σωστά τό λές… εἶναι θεραπευτικό πακέτο.Ἐρ. : Εὐλογεῖτε πάτερ. Τελευταῖα ἀκούσαμε κάποια γεγονότα… ἕνα διαστημόπλοιοταξίδευε χρόνια, ἔφτασε σ’ ἕναν κομήτη, θά πάρουν ἀπό κεῖ κάποια στοιχεῖα γιά τήνἀρχέγονη λέει δημιουργία τοῦ σύμπαντος… ἀκούσαμε ὅτι βρέθηκε ὁ σκελετός στήνἈμφίπολη σ’ ἕναν τάφο, μπορεῖ νά εἶναι τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου… θά ἀνακαλύψουν ἀπότό DNA σέ ποιόν ἀνήκει… Τά λέω ὅλα αὐτά, γιά νά μᾶς πεῖτε πῶς συνδέεται ἡἐπιστήμη, ἡ ἐξέλιξη, ἡ τεχνολογία μέ τόν Θεό; Ὁ Θεός παραχωρεῖ στόν ἄνθρωπο νάφτάσει τόσο μακρυά; Δισεκατομμύρια λέει χιλιόμετρα… καί μπορεῖ νά ὑπάρχουνπλανῆτες καί γαλαξίες κιόλας κι ἄν ὑπάρχει ζωή καί ἀλλοῦ κλπ. Παραχωρεῖ ὁ Θεόςστόν ἄνθρωπο νά φτάσει τόσο μακρυά ἤ δέν εἶναι τοῦ Θεοῦ;Ἀπ. : Φυσικά ὅ,τι γίνεται, γίνεται εἴτε κατά εὐδοκία εἴτε κατά παραχώρηση τοῦΘεοῦ. Δέν ὑπάρχει κάτι πού νά γίνεται χωρίς τόν Θεό, χωρίς τήν εὐδοκία ἤ τήνπαραχώρηση τοῦ Θεοῦ. Τώρα, τό ἐρώτημα εἶναι, ἄν εὐαρεστεῖται σ’ αὐτά, ἄν τάθέλει μέ τήν «καρδιά» Του ἄς ποῦμε… γιατί ὁ Θεός εἴπαμε δέν ἔχει καρδιά, εἶναιτελείως ἄλλο πράγμα ἀπό ἐμᾶς.Ἄν δοῦμε στήν Παλαιά Διαθήκη – γιά τήν τεχνολογία πού εἴπατε. Ποιοί βρῆκανπρῶτοι τήν τεχνολογία ξέρετε; Τά παιδιά τοῦ Κάιν, οἱ ἀπόγονοι τοῦ Κάιν, αὐτοίδηλαδή πού εἶχαν φύγει ἀπό τόν Θεό. Αὐτοί ἦταν οἱ πρῶτοι τεχνολόγοι, πούἀσχολήθηκαν μέ τόν σίδηρο, ἔφτιαξαν κάποια τεχνολογικά ἀντικείμενα. Καί αὐτοίἦταν πού ἔφτιαξαν καί τόν Πύργο τῆς Βαβέλ. Τί ἦταν ὁ Πύργος τῆς Βαβέλ; Ἡδιάθεση πού εἶχαν αὐτοί οἱ ἄνθρωποι νά ποῦνε «δέν Σέ ἔχουμε ἀνάγκη Θεέ,μποροῦμε νά φτιάξουμε ἕναν πύργο πού νά φτάνει μέχρι Ἐσένα καί ν’ ἀφήσουμε καίὄνομα στούς μεταγενέστερους». Κενοδοξία! Πίσω δηλαδή ἀπό ὅλη αὐτή τήν λατρείαθά ἔλεγα τῆς ἐπιστήμης, πού ἔχει ὄντως καταντήσει λατρεία… εἶναι ἡ σύγχρονη θεάἡ ἐπιστήμη. Παλιά, στήν πρό Χριστοῦ ἐποχή εἶχαμε τόν Δωδεκάθεο κλπ, τώραἔχουμε θεό τήν ἐπιστήμη. Ἄν κάτι τό εἶπε ἡ ἐπιστήμη, τελειώσαμε.Κρύβεται λοιπόν ἀπό πίσω ἕνας μεγάλος ἐγωισμός, μιά μεγάλη ὑπερηφάνεια. Καίκάτι ἄλλο κρύβεται… ἕνας ἀνθρωποκεντρισμός, ὅτι κέντρο ὅλων εἶναι ὁ ἄνθρωποςκαί ὄχι ὁ Θεάνθρωπος. Ἐνῶ στήν Ὀρθοδοξία κέντρο ὅλων εἶναι ὁ Θεάνθρωπος, ὁΧριστός δηλαδή. Κάνουμε δηλαδή ἄλλο κέντρο, ὅπως οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, πού εἶχανκαί καλά πράγματα ἀλλά ἔλεγαν «μέτρον πάντων ὁ ἄνθρωπος». Εἶχαν αὐτό πού λέμεσήμερα οὐμανισμός, ἀνθρωποκεντρισμός. Καί ὁ ἀνθρωπισμός, γιά τόν ὁποῖο μιλᾶνεπολύ σήμερα, οὐσιαστικά εἶναι ἀνθρωποκεντρισμός, δηλαδή βάζεις κέντρο τόνἄνθρωπο καί οὐσιαστικά κάνεις εἰδωλοποίηση τοῦ ἀνθρωπου.Κάνεις τόν ἄνθρωπο θεό, εἰδωλοποιεῖς τόν ἑαυτό σου, γίνεσαι αὐτείδωλο, ὅπως λέμεστόν Μεγάλο Κανόνα τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα Κρήτης, τήν ε΄ ἑβδομάδα τῶν νηστειῶν.Κάνει ὁ ἄνθρωπος θεό τόν ἑαυτό του δηλαδή. Ὁπότε κρύβεται αὐτή ἡ πολύ μεγάληπαγίδα. Ὁ Χριστός δέν μᾶς εἶπε νά κάνουμε τεχνολογία οὔτε πολιτισμό, ὅπως τόν221

ἐννοοῦμε ἐμεῖς, ἀεροδρόμια, ἀνέσεις, κομφόρ, αὐτοκίνητα, διαστημόπλοια… Ἀλλάτί μᾶς εἶπε; Νά μετανοήσουμε, μᾶς εἶπε. Αὐτό δέν ἦταν τό κήρυγμα τοῦ Χριστοῦ;«Μετανοεῖτε, ἤγγικε γάρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν (Ματθ. 4,17). Αὐτό μᾶς εἶπε νάκάνουμε. Θά πεῖς: – Εἶναι κακό νά βελτιώσουμε λίγο τήν ζωή μας ἐδῶ; Θά ἔλεγα,μέχρις ἑνός ὁρίου δέν εἶναι τόσο κακό, ἀλλά νά μήν ἐμποδίζει τήν μετάνοια, νά μήνἐμποδίζει τήν ταπείνωση δηλαδή. Γιατί, ἄν ἀφεθεῖ ἀνεξέλεγκτη ἡ τεχνολογία καί ἡλατρεία τῆς τεχνολογίας, μετά καταντᾶμε σ’ αὐτό πού εἴπαμε προηγουμένως, στήνεἰδωλοποίηση τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτό ἔχει πάθει ἡ Εὐρώπη.Ἡ Εὐρώπη, ἡ «Λευκή Δαιμονία», ὅπως λένε οἱ σύγχρονοι Πατέρες, ἔχει πέσει στόνἀνθρωπισμό, στόν οὐμανισμό, στόν ἀνθρωποκεντρισμό. Ἔχει κάνει εἴδωλο-θεό τόνἄνθρωπο καί ἔχουμε ὅλα αὐτά πού ἔχουμε… πού ἔριχναν βόμβες στούς Σέρβους οἱ«χριστιανοί» Ἄγγλοι καί ἔγραφαν πάνω Καλό Πάσχα, πρίν λίγα χρόνια. Αὐτός εἶναιἀνθρωπισμός… Δέν ἔχουμε κέντρο τόν Θεάνθρωπο, ἔχουμε κέντρο τόν ἑαυτό μας.Ὅταν λοιπόν λατρέψουμε ἔτσι τά πράγματα καί τήν τεχνολογία, γινόμαστεεἰδωλολάτρες. Ὁπότε ὑπάρχει αὐτός ὁ μέγας κίνδυνος.Τό ἔχω πεῖ κι ἄλλη φορά, ἐδῶ εἴμαστε σάν ταξιδιῶτες, περαστικοί καί πᾶς στόξενοδοχεῖο νά μείνεις τό βράδυ, δυό βράδια… καί νά φύγεις. Ὅταν πᾶς στόξενοδοχεῖο, κοιτᾶς νά τό βελτιώσεις; Νά τό περιποιηθεῖς; Νά τό κάνεις μιάἀνακαίνιση; Ἤ νά τό γκρεμίσεις γιά νά φτιάξεις ἕνα καινούριο;! Λές νά περάσουνδυό βραδιές, νά φύγω, νά τελειώνουμε! Ἔτσι δέν εἶναι; Ἔτσι εἴμαστε ἐδῶ στή γῆ. Γι’αὐτό οἱ Ἅγιοι Πατέρες λένε νά περάσουμε ὅπως-ὅπως, πρόχειρα δηλαδή… σέ μιάσπηλιά, σέ ἕνα δέντρο ἄλλος, σέ μιά σκηνή ὁ Ἀβραάμ, πού ἦταν καί πλούσιος καί θάμποροῦσε νά ἔχει σπίτι σπουδαῖο… σέ σκηνή ἔμενε γιά νά ἐκφράσει ὄτι εἴμαστεταξιδιῶτες, παροδικοί, περαστικοί, δέν πρέπει νά κολλήσουμε σ’ αὐτά τά γήινα.Ἡ τεχνολογία καί ὅλα αὐτά σέ κολλᾶνε στή γῆ καί οὐσιαστικά ὑπηρετοῦν τήνφιλαυτία. Νά πατᾶς κουμπιά. Μόνο μέ κουμπιά νά κάνεις ὅλες τίς δουλειές. Μετά τίθά γίνει; Θά ἀρρωστήσεις. Γιατί τό σῶμα εἶναι φτιαγμένο νά κινεῖται. Δέν εἶναιφτιαγμένος ὁ ἄνθρωπος νά πατάει κουμπιά ζῶντας ἔτσι. Σήμερα τά παιδιά εἶναιχαμένα πίσω ἀπό μιά ὀθόνη, τό κινητό καί τόν ὑπολογιστή. Καί στό δρόμοπερπατοῦν καί κοιτᾶνε τό κινητό τους. Ἤ κάθονται δίπλα-δίπλα καί δέν μιλᾶνεμεταξύ τους, ὁ καθένας κοιτάει τό κινητό του. Δηλαδή καταστρέφονται καί οἱἀνθρώπινες σχέσεις μέ τήν τεχνολογία καί ἐπικοινωνοῦμε μέ τά μηχανήματα καί ὄχιζωντανά, νά μιλήσουμε ὁ ἕνας στόν ἄλλον, νά δοῦμε ὁ ἕνας τό πρόσωπο τοῦ ἄλλου,νά γίνουμε «πρόσωπο». Πρόσωπο τί θά πεῖ; Πρός καί ὄψη. Νά βλέπεις τόν ἄλλον.Πρός καί ὁράω-ὁρῶ, νά βλέπεις ἀπέναντί σου τόν ἄλλον καί τόν Ἄλλον.Κι αὐτό βέβαια μόνο μέσα στήν Ἐκκλησία γίνεται, ὅταν μετέχουμε στή δόξα τοῦΘεοῦ. Γιατί, ὅταν βρεῖς τόν Θεό, τότε βρίσκεις καί τόν πλησίον. Ἄν δέν ἔχεις βρεῖτόν Θεό οὔτε τόν ἄλλον τόν ἔχεις βρεῖ. Εἶσαι χωρισμένος καί ἀπό τόν ἄλλον, τόνὁποιοδήποτε ἄλλον.222

Ἔρχεται τώρα ἡ τεχνολογία καί σοῦ λέει δέν χρειάζεσαι τόν ἄλλον, πάρε ἕναμηχάνημα καί ἀσχολήσου μ’ αὐτό. Καί ζεῖς σ’ ἕναν εἰκονικό κόσμο, σέ μιά εἰκονικήπραγματικότητα, ὅπως λένε καί οἱ ἐπιστήμονες, φανταστικό κόσμο. Νά ὁ διάβολος, ἡφαντασία πού λέγαμε προηγουμένως. Βλέπετε πῶς κρύβεται; Καί σοῦ λέει: θά σοῦδώσω ἐγώ παρηγοριές… καί σοῦ δίνει ὅλο καινούρια πράγματα.Ἡ τεχνολογία συνέχεια ἀλλάζει, νά παίρνεις συνέχεια καινούρια πράγματα καί δένμένει οὔτε δευτερόλεπτο νά σκεφτεῖς τήν ψυχή σου… γιατί εἶμαι ἐδῶ… γιατίὑπάρχω… ποιός εἶναι ὁ ρόλος μου… ν’ ἀπαντήσεις τά ὑπαρξιακά σου ἐρωτήματα. Ἡμεγαλύτερη δυστυχία τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, τό ὁμολογοῦν οἱ ἴδιοι οἱ φιλόσοφοι,εἶναι ὅτι ὁ ἄνθρωπος δέν ξέρει γιατί ζεῖ, ποιός εἶναι ὁ σκοπός του. Δέν ἔχειἀπαντήσει στό στοιχειῶδες αὐτό ἐρώτημα. Ποιός εἶναι ὁ προορισμός μου; Γιατί εἶμαιἐδῶ, γιατί ὑπάρχω;Ἐρ. : Αὐτό εἶναι δύσκολο. Εἶναι δύσκολος δρόμος…Ἀπ. : Ναί, ἀλλά τό ἄλλο δέν εἶναι πιά ζωή. Κι ἐπειδή εἶναι δύσκολο… Ἀκριβῶς γιάτά δύσκολα εἴμαστε, τά ὁποῖα τελικά δέν εἶναι δύσκολα, γιατί ὅταν κανείς βρεῖ τόνΘεό, μετά ἀναπαύεται. Ὅταν κοποῦν τά πάθη, φτάνεις στήν κατάπαυση. Τό δύσκολοεἶναι τώρα μέσα στά πάθη. Γιατί τά πάθη εἶναι δεσμά, εἶναι ἀλυσίδες, εἶναι βάσανατά πάθη καί ὁ ἄνθρωπος εἶναι σκλάβος. Ὅταν ἐλευθερωθεῖς, τότε ἀναπνέειςπραγματικά. Μέσα στήν Ἐκκλησία οἱ πιό εὐτυχισμένοι ἄνθρωποι ποιοί εἶναι;Οἱ πλούσιοι; Οἱ φιλήδονοι; Οἱ θυμώδεις; Οἱ τεχνολόγοι καί οἱ κομπιουτεράδες; Ποιοίεἶναι οἱ πιό εὐτυχισμένοι; Οἱ Ἅγιοι εἶναι! Μακάριος λέμε, μακάριος Πέτρος…Μακάριος θά πεῖ ἀπόλυτα εὐτυχισμένος. Αὐτοί δέν εἶχαν προβλήματα; Δέν εἶχανδυσκολίες; Δέν εἶχαν αὐτά πού ἔχουμε κι ἐμεῖς; Τά πάντα εἶχαν καί χειρότερα εἶχαν,γιατί τούς κυνηγοῦσαν καί οἱ δαίμονες καί οἱ «ὑπάλληλοι» τῶν δαιμόνων, οἱἄνθρωποι. Κι ὅμως ἦταν μακάριοι, ζοῦσαν αὐτή τήν μακαριότητα, τήν εὐτυχία, τήνχαρά τήν ἀληθινή. Γιατί; Γιατί ἦταν μέ τόν Θεό καί ὁ Θεός εἶναι ὁ ἀπόλυτα μακάριοςκαί ὁ καρπός τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη.. καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος(Γαλ. 5,22). Ὁπότε τό δύσκολο εἶναι νά ζεῖς χωρίς αὐτό.Αὐτό πού ζεῖ δηλαδή ἕνας ἄνθρωπος μακρυά ἀπό τόν Θεό, εἶναι τό δύσκολο.Βλέπετε πῶς ὁ διάβολος διαστρέφει τά πράγματα καί λέει μήν πᾶς στόν Θεό, εἶναιδύσκολο. Ἐνῶ αὐτό εἶναι τό φυσικό μας. Τό πραγματικά εὔκολο καί χαρούμενο εἶναινά βρεῖς τόν Θεό, γιατί θά βρεῖς τήν χαρά, θά βρεῖς τά πάντα. Ἕνας πού ζεῖ μακρυάἀπό τόν Θεό, ἔλεγε ἕνας ἱερωμένος, ἱεροκήρυκας, εἶναι σάν τόν ἄνθρωπο πούπερπατάει μέ τά χέρια. Εἶναι φυσιολογικό νά περπατᾶς μέ τά χέρια; Δέν εἶναιφυσιολογικό. Εἶναι κουραστικό; Πάρα πολύ κουραστικό. Ὅταν κάνει τήν κίνηση καίπερπατήσει ἀνάποδα, λέει «γιατί δέν τό ἔκανα τόσα χρόνια;». Γιατί ὁ διάβολος τοῦἔλεγε: «Μή γυρνᾶς, ὅλοι μέ τά χέρια περπατᾶνε. Δύσκολο εἶναι νά γυρίσειςἀνάποδα..». Καί μᾶς ξεγελάει ἔτσι. Μιά ζωή τήν περνᾶμε στά βάσανα, ἐνῶ μᾶς ἔχει223

καλέσει ὁ Θεός νά ζήσουμε αὐτή τήν μακαριότητα, νά χαροῦμε τήν ζωή, νά ἔχουμεπερίσσεια ζωῆς ἐδῶ καί τώρα. Ὄχι στήν ἄλλη ζωή. Ἐδῶ καί τώρα νά ζεῖς τήνμακαριότητα τοῦ Θεοῦ, τήν χαρά τοῦ Θεοῦ.Κάνετε αὐτό πού σᾶς εἶπα προηγουμένως, μαζεύετε τόν νοῦ σας μέσα σας, νά δεῖτετί χαρά θά βρεῖτε. Μόνο πού θά μαζέψετε τόν νοῦ σας μέσα σας… Νάαὐτοσυγκεντρωθεῖς καί ἐκεῖ μέσα νά βάλεις τόν νοῦ σου νά προσεύχεται στόν Θεό,νά μιλήσει στόν Θεό. Αὐτό τό ἁπλό πράγμα. Σκέψου αὐτό νά τό κάνεις συνέχεια…Αὐτό ζοῦσαν οἱ ἅγιοι. Γιατί πήγαιναν στίς ἐρημιές; Ἦταν ἰδιόρρυθμοι; Ὄχι!Γιά νά ἔχουν ἡσυχία καί νά μποροῦν συνέχεια νά κάνουν αὐτό τό πράγμα, νά εἶναιμέσα τους, νά εἶναι συγκεντρωμένοι στόν ἑαυτό τους καί νά μιλᾶνε στόν Θεό. Γι’αὐτό πήγαιναν στίς ἐρημιές. Γιατί, ὅσο θέλεις νά μιλᾶς καί νά συναναστρέφεσαι,βέβαια μετά δέν μπορεῖς νά συγκεντρωθεῖς μέσα σου. Μετά εἶσαι χύμα, ἔξω…χυμένος στίς αἰσθήσεις, στά εἴδωλα τοῦ κόσμου. Μετά λές «δέν μπορῶ νάπροσευχηθῶ». Καί βέβαια δέν μπορεῖς… Ἅμα δέν σταματάει τό στόμα ὅλη μέρα, δένμπορεῖς…Ἐρ. : Πάτερ, λέει π.χ. «ὅλη μέρα μόνη μου εἶμαι, δέν μιλάω, ἡ τηλεόραση παίζει…».Πάλι λόγια δέν εἶναι;Ἀπ. : Πάλι ἔξω εἴμαστε. Δέν εἴμαστε μέσα στόν ἑαυτό μας. Εἴμαστε χυμένοι στίςαίσθήσεις. Κοιτᾶξτε ἕνα ὡραῖο πού λέει ὁ ἀββᾶς Ἰσαάκ, ὁ θάλαμος τῆς καρδιᾶς εἶναιοὐράνιος θάλαμος. Ἄν μπεῖς μέσα στήν καρδιά σου, ἐκεῖ μέσα θά ἀνακαλύψεις ὅτιεἶναι καί ἡ σκάλα πού σέ πάει στόν θάλαμο τοῦ οὐρανοῦ! Γιατί ἐκεῖ μέσα στήνκαρδιά σου εἶναι ὁ Θεός. Ἄν πετύχεις νά μπεῖς μέσα στήν καρδιά σου -καί δέν εἶναιδύσκολο- καί ἐκεῖ μέσα νά βάλεις τόν νοῦ σου νά προσεύχεται, ἐκεῖ μέσα θά βρεῖςτόν Θεό. Καί θά γίνει τόσο μεγάλη χαρά, λένε οἱ Πατέρες, ὅσο δέν ἔχει ἕναςξενιτεμένος πού γυρνάει μετά ἀπό χρόνια στό σπίτι του καί βρίσκει τήν οἰκογένειάτου. Πόση χαρά θά ἔχει αὐτός! Πολύ περισσότερη χαρά, λένε, θά ἔχεις ἐσύ πούμπαίνεις ἐκεῖ μέσα καί βρίσκεις τό σπίτι σου…Γιατί τό σπίτι μας εἶναι ἡ καρδιά μας καί δέν εἶναι τό περιβάλλον. Ἀλλά βλέπετε ὁδιάβολος σοῦ λέει: νά φτιάξεις τό περιβάλλον… τεχνολογία, οἰκολογία.. «Φτιάξε τόπεριβάλλον καί θά εἶσαι εὐτυχισμένος». Εἴδατε ξεγέλασμα; Ἐνῶ πρέπει νά μπεῖςμέσα σου, γιά νά γίνεις εὐτυχισμένος, νά βρεῖς τόν Θεό δηλαδή πού εἶναι μέσα σου.Τί εἶπε ὁ Χριστός; «Ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστίν» (Λουκ. 17,21). Δέν εἶπεὅτι εἶναι γύρω σου, φτιάξε τά γύρω σου. Εἶπε ὅτι εἶναι μέσα σου.Ἐρ. : Πάτερ, ἐάν πᾶμε σέ μιά Ἐκκλησία καί συναντήσουμε μία εἰκόνα μέ τόπεριστέρι, τήν προσκυνᾶμε ἤ δέν τήν προσκυνᾶμε;224

Ἀπ. : Ἐγώ δέν τήν προσκυνάω. Προσκυνᾶμε κάτι πού εἶναι εἰκόνα. Αὐτό δέν εἶναιεἰκόνα ὀρθόδοξη. Δέν ἐκφράζει ὀρθόδοξη θεολογία, ἐκφράζει τήν αἵρεση τοῦἈρείου. Εἶναι σάν νά λέτε ὅτι συμφωνῶ μέ τόν Ἄρειο. Ἔ, δέν συμφωνοῦμε μέ τόνἌρειο. Ὁ Ἄρειος εἶναι αἱρετικός.Ἐρ. : Τῆς Ἀναστάσεως πού βγαίνει μέ τούς στρατιῶτες..;Ἀπ. : Καί αὐτή μέ τό σημαιάκι δέν εἶναι ὀρθόδοξη.Ἐρ. : Στήν Ἀνάσταση βγαίνει αὐτή…Ἀπ.: Σᾶς εἶπα ὑπάρχουν πολύ χειρότερα πράγματα… Μέ ὅλα βέβαια θάἀσχοληθοῦμε… ἀλλά ἄς κάνουμε τά βασικά. Κατ’ ἀρχήν νά ἐνδιαφερθοῦμε γιά τόνδιπλανό μας. Αὐτά πού εἴπαμε ἐδῶ, ἐσεῖς πρέπει νά τά πεῖτε στόν ἱερέα σας, ἄν ἔχειστήν ἐνορία σας μιά τέτοια εἰκόνα. Μήν κάνετε τόν δάσκαλο.. κάντε το σάνἐρώτηση: – Πάτερ, εἶναι σωστή αὐτή ἡ εἰκόνα; Θέλει τρόπο… Νά μπεῖ ἕνας καλόςπροβληματισμός. Ἀλλά, σᾶς εἶπα, εἶναι ἄλλα πολύ χειρότερα πού πρέπει νάδιορθώσουμε, πάρα πολύ χειρότερα, στά ὁποῖα δέν εἴμαστε σύμφωνοι μέ τούςἉγίους Πατέρες. Θά μᾶς πεῖ ὁ Χριστός μας «καί τοῦτο ποιῆσαι κἀκεῖνα μή ἀφιέναι»(Ματθ. 23,23).Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης225

α.Ὁ Χριστός στήν Παλαιά καί στήν Καινή Διαθήκη β.Περί τῆς ἉγίαςΤριάδος (Πατερική Θεολογία 17ο Μέρος)Λέγαμε, συνεχίζοντας τήν Πατερική Θεολογία τοῦ π. Ἰωάννου τοῦ Ρωμανίδη, ὅτι τόβασικό θεμέλιο τῶν Πατέρων εἶναι πώς δέν ὑπάρχει καμία ὁμοιότητα μεταξύ Θεοῦκαί ἀνθρώπων, καμία σχέση καί δέν μποροῦμε νά προσάπτουμε ἀνθρώπιναχαρακτηριστικά καί κατηγορήματα στόν Θεό. Δέν ἔχουμε κἄν λέξεις, γιά νάπεριγράψουμε τόν Θεό. Λέγαμε ἐπίσης ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι φτιαγμένος κατ’ εἰκόνατοῦ Χριστοῦ καί ὅτι δέν ἑνώνεται μέ τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀλλά μέ τήν ἐνέργεια τοῦΘεοῦ, μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ, τή Θεία Χάρη καί γίνεται κατά χάριν θεός, ὅτανβεβαίως τηρεῖ τίς ἐντολές, ζεῖ ἐν μετανοία, ζεῖ ὅπως λέει ὁ Κύριος. Δέν ἑνώνεταιἀκόμα οὔτε μέ τήν ὑπόσταση τοῦ Λόγου, μέ τό Πρόσωπο δηλαδή, ἀλλά μόνο μέ τήνἐνέργεια.«Ἑνώνεται μέ τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ κατά τήν Θεία Μετάληψη», ὄχι μέτήν θεία φύση. «Δηλαδή ὁ ἄνθρωπος ἑνώνεται μέ τήν τεθεωμένη, ἀναστημένη καίδεδοξασμένη ἀνθρωπίνη φύση τοῦ Χριστοῦ καί δι’ Αὐτῆς, μέ τήν ἄκτιστη ἐνέργειατῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι ἡ ἄκτιστη Θεία Χάρις». Γιατί ἡἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ κατά φύση πηγή τῆς ἄκτιστης δόξας τοῦ Θεοῦ,λόγω τῆς ὑποστατικῆς ἕνωσης μέ τόν Θεό-Λόγο. Ὁ Θεός-Λόγος προσέλαβε τήνἀνθρώπινη φύση καί ἔτσι τώρα ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ εἶναι πηγή τῆςἄκτιστης δόξας τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτό στή Μεταμόρφωση τό ἄκτιστο Σῶμα τοῦΧριστοῦ ἀκτινοβολεῖ αὐτή τήν ἄκτιστη θεία χάρη. Αὐτή τήν χάρη μεταλαμβάνουμεκι ἐμεῖς γι’ αὐτό κοινωνοῦμε. Παίρνουμε μέσω τῆς ἀνθρώπινης φύσης τοῦ Χριστοῦ,σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ, παίρνουμε τήν ἄκτιστη θεία χάρη, γινόμαστε δηλαδή κιἐμεῖς μέ τήν θεία Μετάληψη κατά χάριν θεοί, κατά χάριν ἄκτιστοι.Βεβαίως αὐτό δέν γίνεται μαγικά, μέ τό πού κοινωνήσαμε γίναμε κιόλας θεοί, ἄν δένὑπάρχουν οἱ κατάλληλες προϋποθέσεις, τίς ὁποῖες μᾶς λέει ὁ ἱερέας λίγο πρίνκοινωνήσουμε «μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης προσέλθετε». Δέν μπορεῖςδηλαδή νά πάρεις χάρη, ἄν δέν ἔχεις αὐτά τά τρία πράγματα: φόβο Θεοῦ, δηλαδήεὐλάβεια, αὐτό σημαίνει φόβος Θεοῦ, σεβασμό, ἀγάπη πρός τόν Θεό, τήρηση τῶνἐντολῶν Του, ὀρθή πίστη. Δέν μπορεῖς νά εἶσαι αἱρετικός ἤ νά ἀσπάζεσαι αἱρετικέςἰδέες καί νά θέλεις νά πάρεις τόν Θεό μέσα σου. Γι’ αὐτό καί δέν κοινωνοῦν ὅλοιαὐτοί πού εἶναι ἐκτός Ὀρθοδοξίας. Δέν δίνουμε Θεία Κοινωνία στούς αἱρετικούς.Ἰεχωβάδες, Παπικοί, Προτεστάντες, δέν παίρνουν Θεία Κοινωνία, γιατί δέν ἔχουνὀρθή πίστη. Στή συνέχεια λέει ἀγάπη. Πρέπει νά ἔχουμε συγχωρηθεῖ μέ ὅλους, νάἔχουμε ἀγάπη μέ ὅλους. Νά ἔχουμε δώσει καί νά ἔχουμε λάβει συγχώρηση. Ἀκόμακαί ἀπό αὐτούς πού δέν θέλουν νά δώσουν συγχώρηση, νά ἔχουμε κάνει τό πᾶν γιάνά πάρουμε καί ἀπό αὐτούς συγχώρηση καί τότε ἔχουμε τίς προϋποθέσεις γιά νά226

κοινωνήσουμε. Λέει καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος, τό διακηρύττω καί τό φωνάζω αὐτό,δέν μπορεῖ νά προσέλθει κανείς στήν Θεία Μετάληψη, ἄν δέν ἔχει δώσει καί λάβεισυγχώρηση ἀπό τούς ἄλλους ἀνθρώπους. Γι’ αὐτό εἶναι πολύ ὡραία συνήθεια αὐτήπού ὑπῆρχε στίς οἰκογένειες, -δέν ξέρω ἄν ὑπάρχει καί στίς μέρες μας- νά ζητᾶνε τόΣάββατο τό βράδυ συγγνώμη μεταξύ τους προκειμένου τήν ἄλλη μέρα νάκοινωνήσουν.Μιᾶς καί ἤρθε τό θέμα στήν Θεία Κοινωνία, νά ποῦμε ὅτι πρέπει νά κοινωνοῦμετακτικά, ὄχι μόνο δύο-τρεῖς φορές τόν χρόνο. Οἱ πρῶτοι χριστιανοί κοινωνοῦσανκάθε ἡμέρα ἤ σχεδόν κάθε ἡμέρα, γιατί δέν εἶναι βραβεῖο ἡ Θεία Κοινωνία, εἶναιφάρμακο. Εἶναι αὐτό τό φάρμακο τῆς ἀθανασίας καί τῆς θεώσεως, τό ὁποῖο μᾶςμεταδίδει τήν ἄκτιστη θεία χάρη, ἡ ὁποία εἶναι ἀναγκαία γιά νά ζήσουμε. Μά, θάπεῖτε, γιά νά ζήσουμε πρέπει νά φᾶμε ψωμί. Δέν ἀρκεῖ τό ψωμί. Γιά νά ζήσουμε,χρειάζεται καί αὐτή ἡ χάρις. Ποῦ τό ξέρουμε; Μᾶς τό εἶπε ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, ὅταν στόΣαραντάρειο Ὄρος Τόν πείραξε ὁ διάβολος καί τοῦ εἶπε «νά γίνουν οἱ πέτρες ψωμιάγιά νά φᾶς». Μετά τίς σαράντα ἡμέρες νηστεία πού ἔκανε ὁ Κύριος ὡς ἄνθρωποςπείνασε. Καί τί τοῦ ἀπάντησε ὁ Κύριος; «Οὐκ ἐπ᾿ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος»(Ματθ. 4,4). Δέν ζεῖ ὁ ἄνθρωπος μόνο μέ ψωμί. Χρειάζεται καί τροφή γιά τό ἄλλοσυστατικό του, πού εἶναι τό κυριότερο.Χρειάζεται τροφή γιά τήν ψυχή καί ἡ τροφή τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ ἄκτιστη θεία χάρη. Ἄνβλέπουμε τόσους ἀνθρώπους πού εἶναι ψυχικά ἀδύναμοι καί ἄρρωστοι, εἶναιἀκριβῶς, γιατί δέν τρέφονται, δέν παίρνουν τήν θεία χάρη. Ἀντίθετα παίρνουν, θάἔλεγα, «δαιμονική χάρη», δηλαδή βρωμερά πράγματα, τά ὁποῖα σερβίρονταιἀφθόνως στήν κοινωνία σήμερα. Γι’ αὐτό ἔχουμε καί ὅλα αὐτά τά ψυχολογικά καί τίςκαταθλίψεις καί τούς ψυχικά ἀποδιοργανωμένους ἀνθρώπους. Εἶναι ἁπλή, θά λέγαμε«βιολογία», ὀντολογική ἀνάγκη. Ὅπως ἰσχύει στό ἀνθρώπινο σῶμα, ὅπου ἄν δένφάει ὁ ἄνθρωπος αὐτό πού πρέπει νά φάει – ὄχι νά φάει ὑπερβολικά – μετά ὁὀργανισμός του ἀδυνατίζει, τά ἀντισώματα δέν παράγονται, δέν λειτουργοῦν σωστάτά διάφορα ὄργανα, δέν ὑπάρχει σωστή ἄμυνα, ὁπότε ἕνα μικρόβιο τόν ρίχνει κάτω,ἀρρωσταίνει κι ἄν ἐπιμένει νά μήν τρώει, πεθαίνει κιόλας.Μᾶς δίνει λοιπόν αὐτή τήν δωρεά ὁ Θεός νά μποροῦμε νά τρεφόμαστε διά Αὐτοῦ.Δέν στέλνει ἕναν ἄγγελο ἤ κάποιον ἄλλον ἄνθρωπο, ἀλλά μᾶς δίνει ὁ Ἴδιος τόνἑαυτό Του. Αὐτή εἶναι ἡ μεγάλη δωρεά, ὁ Ἴδιος ὁ ἑαυτός Του, ἡ σάρκα Του καί τόαἷμα Του δηλαδή, εἶναι ἡ πηγή τῆς ἄκτιστης θείας χάρης. «Αὐτή ἡ χάρις εἶναι πούσώζει». Χωρίς αὐτή δέν μποροῦμε νά σωθοῦμε, γι’ αὐτό λέμε ὅτι πρέπει νάκοινωνοῦμε τακτικά, ἄν θέλουμε νά ζήσουμε καί νά σωθοῦμε. Καί ὁ Κύριος τό εἶπε«ἐάν μή φάγητε τήν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί πίητε αὐτοῦ τό αἷμα, οὐκἔχετε ζωήν ἐν ἑαυτοῖς» (Ἰω. 6,53), δέν ἔχετε ζωή μέσα σας. Εἶναι ξεκάθαραπράγματα. «Αὐτή εἶναι πού ἀνασταίνει, αὐτή πού θεραπεύει τήν ψυχή καί τό σῶματοῦ ἀνθρώπου». Πολλές σωματικές ἀσθένειες ὀφείλονται στό ὅτι οἱ ἄνθρωποι δένκοινωνοῦν ἤ ἄν κοινωνήσουν, κοινωνοῦν ἀνάξια, ὁπότε πάλι ἀρρωσταίνουν.227

Κοινωνοῦν χωρίς τή σωστή προετοιμασία. Τό θέμα δέν εἶναι νά προσέλθουμε στήνΘεία Κοινωνία, ἀλλά νά ἔχουμε τήν ἀνάλογη μετάνοια, νά ἀφήσουμε τά ἔργα τοῦσκότους καί νά ἐνδυθοῦμε τά ἔργα τοῦ φωτός καί τά ὅπλα τοῦ φωτός.Ἀρχίζουμε ἕνα καινούριο κεφάλαιο τώρα «Ὁ Χριστός στήν Παλαιά καί στήν ΚαινήΔιαθήκη». Θά πεῖτε: – Ὑπάρχει ὁ Χριστός στήν Παλαιά Διαθήκη; Ἐμεῖς τόν ξέρουμεστήν Καινή Διαθήκη τόν Χριστό. Ὑπάρχει καί στήν Παλαιά Διαθήκη ὡς ἄσαρκοςΛόγος. Δηλαδή ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, τό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδαςὑπῆρχε πάντοτε, ὅπως ἔχουμε πεῖ, μαζί μέ τόν Θεό-Πατέρα. Γι’ αὐτό δέν εἶναι σωστήκι αὐτή ἡ εἰκόνα πού δείχνει ἕναν γέρο, ἕναν νέο καί ἕνα περιστέρι. Δέν εἶναι σωστή,γιατί δέν ὑπάρχει διαφορά ἡλικίας Πατρός καί Υἱοῦ, ὥστε ὁ ἕνας νά ἀπεικονίζεταιγέρος καί ὁ ἄλλος νέος. Ἔχουν τήν ἴδια ἡλικία, δηλαδή ὐπάρχουν πάντα. Δένὑπάρχει χρόνος γιά τόν Θεό. Πάντοτε ὑπῆρχε ὁ Πατέρας, πάντοτε ὁ Υἱός, πάντοτε τόἍγιο Πνεῦμα.Ὑπάρχει λοιπόν καί στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Χριστός ἀλλά δέν ἔχει σάρκα. Εἶναι ὁἄσαρκος Λόγος καί εἶναι πάλι Αὐτός ὁ ὁποῖος φανερώνεται ὡς Μεγάλης ΒουλῆςἌγγελος καί στήν Καινή Διαθήκη φανερώνεται ὡς Κύριος τῆς δόξης. «Στήν ΚαινήΔιαθήκη ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἀποκαλεῖ τόν Χριστόν «Κύριον τῆς δόξης». Ἐάνψάξει κανείς στήν Παλαιά Διαθήκη, γιά νά βρεῖ ποιός ἀποκαλεῖται ἐκεῖ Κύριος τῆςδόξης, τί θά βρεῖ; Κύριος τῆς δόξης, στήν Ἑβραϊκή παράδοση, εἶναι ὁ Ἄγγελος τῆςδόξης, πού ἐμφανίζεται στούς Προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί μέσω τοῦ ὁποίουγίνονται σ’ αὐτούς οἱ ἀποκαλύψεις τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ. Κατά τόν ἈπόστολοΠαῦλο, αὐτός ὁ Κύριος τῆς δόξης εἶναι Ἐκεῖνος πού σταυρώθηκε ἀπό τούςἙβραίους, δηλαδή ὁ σαρκωμένος Λόγος», ὁ Χριστός. «Στήν Καινή Διαθήκησυμβαίνει τό ἑξῆς: Ὅπως στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Προφήτης βλέπει τόν Ἄγγελο τῆςδόξης» καί εἴπαμε ὅτι εἶναι ὁ Υἱός καί Λόγος, ὁ ἄσαρκος Λόγος «κατά τήν ἐμπειρίατῆς θεώσεως καί μέσω αὐτοῦ τοῦ Ἀγγέλου, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ ἄσαρκος Λόγος, ὁ Υἱός,τοῦ ἀποκαλύπτεται ὁ Θεός», ὁ Πατέρας, «κατά τόν ἴδιο ἀκριβῶς τρόπο μετά τήνἘνσάρκωση σέ κάθε ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στούς Ἁγίους τῆς Καινῆς Διαθήκης,δηλαδή σέ κάθε ἐμπειρία θεώσεως, εἶναι παρών ὁ Χριστός».Ἐκεῖνος δηλαδή πού φανερώνεται καί στήν Παλαιά καί στήν Καινή Διαθήκη εἶναι ὁΥἱός, ὡς ἄσαρκος Λόγος στήν Παλαιά καί ὡς ἔνσαρκος Λόγος στήν Καινή Διαθήκη.Καί εἶναι αὐτός ὁ Ὁποῖος παίρνει σάρκα, γι’ αὐτό λέμε ὅτι εἶναι καί ὁ αὐτουργός τῆςσωτηρίας μας, Αὐτός διά τοῦ ὁποίου σωθήκαμε. Βεβαίως ἡ σωτηρία μας ἔγινεεὐδοκία τοῦ Πατρός καί διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, συνεργία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.Καί τά τρία Πρόσωπα δηλαδή συμμετέχουν στή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά ὁαὐτουργός, αὐτός πού φανερώνεται καί παίρνει τήν ἀνθρώπινη φύση καί ἐργάζεται,θά λέγαμε, ὑπέρ τῆς σωτηρίας μας εἶναι ὁ Υἱός καί Λόγος, ὁ Χριστός.«Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφει, ὅτι στήν γενεά αὐτή, στούς Ἀποστόλους καί στούςΠροφῆτες (τῆς Καινῆς Διαθήκης) ἀποκαλύπτεται κάτι, πού δέν ἔχει ποτέ ξαναγίνει228

στούς ἀνθρώπους», δέν ἔχει ξαναποκαλυφθεῖ. «Ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στήν ΚαινήΔιαθήκη (μετά δηλαδή τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ) δέν ἦταν γιά τόν ἈπόστολοΠαῦλο τίποτε ἄλλο παρά ἡ ἀποκάλυψις τοῦ Χριστοῦ ἐν δόξη. Αὐτή ἡ ἐμπειρία τῆςἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ στήν ἀνθρώπινη ἱστορία (εἴτε ὡς ὁ ἄσαρκος Ἄγγελος τῆςδόξης στήν Παλαιά Διαθήκη εἴτε ὡς ὁ Χριστός ἐν δόξη στήν Καινή Διαθήκη) εἶναι ἡσπονδυλική στήλη καί τῆς Ἑβραϊκῆς παραδόσεως τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί τῆςΧριστιανικῆς παραδόσεως τῆς Καινῆς Διαθήκης, καθώς καί τῆς Πατερικῆςπαραδόσεως». Ὅταν λέμε παράδοση, ἔχουμε πεῖ κι ἄλλη φορά, εἶναι αὐτό τό σχῆμα:κάθαρση – φωτισμός – θέωση.Καί ἡ σπονδυλική στήλη εἶναι ἀκριβῶς αὐτή ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦΘεοῦ, τοῦ ἄσαρκου Λόγου στήν Παλαιά καί τοῦ ἔνσαρκου Λόγου στήν Καινή. Δένεἶναι λοιπόν μιά φιλοσοφία ἡ πίστη μας. Οὔτε εἶναι ἕνα βιβλίο ἡ Ἁγία Γραφή πούμᾶς λέει κάποια πράγματα γιά τόν Θεό. Εἶναι ζωντανά πράγματα, εἶναι ἡ φανέρωση,ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο. Αὐτή εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία. Γι’ αὐτό λέγαμε δένεἶναι θρησκεία ἡ Ὀρθοδοξία. Κακῶς τήν λέμε θρησκεία καί τήν κατατάσσουμε στίςμονοθεϊστικές θρησκεῖες. Ὅλες οἱ ἄλλες πίστεις εἶναι θρησκεῖες, γιατί εἶναιἀνθρώπινες, εἶναι φτιαγμένες ἀπό ἀνθρώπους. Ἀλλά ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἡ φανέρωσητοῦ Θεοῦ, ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ. Καί αὐτή ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ δέν ἔγινε μόνοτότε, ἀλλά γίνεται πάντοτε μέσα στήν Ἐκκλησία. Δέν ἔγινε μόνο στούς Προφῆτεςτῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἤ στούς Ἀποστόλους καί στούς Προφῆτες τῆς ΚαινῆςΔιαθήκης ἀλλά συνεχίζει νά γίνεται καί στούς Ἁγίους Πατέρες καί στούς σημερινούςἁγίους.«Καί σᾶς φέρνω ἕνα παράδειγμα προσωπικῆς μαρτυρίας μέσα στά πλαίσια τῆςΠατερικῆς Παραδόσεως: Εἶναι ἡ ἐμπειρία τῆς θεώσεως, πού εἶχε ὁ ἴδιος ὁ ἅγιοςΓρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ ὁποῖος στήν μάχη πού ἔδωσε ἐναντίον τῶνΕὐνομιανῶν», ἦταν μία ὁμάδα αἱρετική, «ἐπεκαλέσθη ὄχι μόνον τήν μαρτυρία-ἐμπειρία τῆς θεώσεως τῶν Προφητῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί τῶν Ἀποστόλων,ἀλλά καί τήν δική του προσωπική ἐμπειρία», γιά νά τούς μιλήσει γιά τήν ἀλήθεια τοῦδόγματος, γιά τόν Θεό.Δηλαδή, οἱ Ἅγιοι Πατέρες δέν ἔλεγαν θεωρίες οὔτε εἶχανδιαβάσει κάποια πράγματα καί μ’ αὐτά θεολογοῦσαν, ἀλλά ζοῦσαν καί οἱ ἴδιοι τόνΘεό. Εἶχαν δεῖ τόν Θεό καί ἤξεραν ποιός εἶναι ὁ Θεός. Ὁπότε, ὅταν ἐμφανιζότανἕνας αἱρετικός, τοῦ ἔλεγαν εἶναι λάθος αὐτό πού λές, γιατί αὐτό γράφει ἐδῶ στήνΠαλαιά, στήν Καινή Διαθήκη, ἀλλά ἐκτός αὐτῶν, εἶδα καί ἐγώ ὁ ἴδιος ὅτι αὐτό εἶναιἔτσι ὅπως τό λέει καί τό ἐπιβεβαιώνω προσωπικά.«Ἀπό τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως ἀποκαλύπτονται ὁρισμένες διαφοροποιήσεις. Πῶςγνωρίζουμε π.χ. ὅτι ὑπάρχει διάκρισις μεταξύ τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος;Πῶς γνωρίζουμε ὅτι ὑπάρχουν τρία Φῶτα, τά ὁποῖα εἶναι ἕνα Φῶς;». Πάλι ἀπό αὐτήτήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως πού τήν εἶχαν καί οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ὅπως εἴπαμεπροηγουμένως.229

«Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν ἀρχίζουν ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, γιά νάθεολογήσουν».Δέν ξεκινοῦν δηλαδή ἀπό ἕνα βιβλίο, ἀπό ἕνα νεκρό γράμμα, ἀλλάἀπό τήν ἐμπειρία πού ἔχουν οἱ ἴδιοι γιά τόν Θεό. «Γι’ αὐτό θά βροῦμε στήνἐπιχειρηματολογία τῶν Πατέρων, ὅταν καταφέρονται συγκεκριμένα ἐναντίον τῶναἱρετικῶν, δέν ἐπικαλοῦνται μόνο τήν Ἁγία Γραφή, ἀλλά ἐπικαλοῦνται καί τήν δικήτους προσωπική ἐμπειρία τῆς θεώσεως». Αὐτό βέβαια δέν εἶναι μιά μεροληπτικήδωρεά πού κάνει ὁ Θεός σέ κάποιους. Σέ ὅλους δίνει τήν δυνατότητα νά ἔχουνἐμπειρία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά θά πρέπει νά ἐξασφαλιστοῦν οἱ προϋποθέσεις. Καί σέ μᾶςδηλαδή ἔχει δώσει ὁ Θεός αὐτή τήν δυνατότητα, τουλάχιστον νά φτάσουμε στόἐπίπεδο τοῦ φωτισμοῦ, νά ἀσκήσουμε τήν νοερά προσευχή, νά καθαρίσουμε τήνκαρδιά μας καί νά δεχτοῦμε τόν φωτισμό τοῦ Θεοῦ. Ἀπό κεῖ καί μετά εἶναι θέμα τοῦΘεοῦ, ἄν θά μᾶς δώσει καί τήν ἀνώτερη ἐμπειρία πού λέγεται θέωση. Ὁ θεωμένοςεἶναι ὁ θεολόγος, ὁ πραγματικά θεολόγος στήν Ἐκκλησία. Ὁ ἄλλος, πού ἁπλῶςδιαβάζει τήν Ἁγία Γραφή καί τούς Ἁγίους Πατέρες καί μιλάει μέ βάση αὐτά δέν εἶναιὁ θεολόγος, εἶναι ὁ θεολογών, πού θεολογεῖ. Γίνεται θεολόγος, ὅταν καί ὁ ἴδιος δεῖαὐτά πού διάβασε, δεῖ δηλαδή τόν Θεό.Οἱ Πατέρες «ἀπό τήν δική τους ἐμπειρία ξέρουν λοιπόν πολύ καλά ὅτι ὁ Θεός εἶναιΦῶς. Ἀλλά ὁ Θεός δέν εἶναι μόνο Φῶς. Ὁ Θεός εἶναι καί Σκότος! Ὄχι Σκότος βέβαιαὅπως τό κτιστό σκότος, πού εἶναι ἡ ἀπουσία τοῦ φωτός». Φεύγει ὁ ἥλιος, γίνεταισκοτάδι… δέν εἶναι αὐτό τό σκότος ὁ Θεός. «Τό κτιστό σκότος δέν ἔχει δική τουὑπόσταση), ἀφοῦ δέν ὑπάρχει, ὅπως εἴπαμε, καμία ὁμοιότης μεταξύ Θεοῦ καίκτισμάτων. Ἀπό ποῦ λοιπόν ξέρουν οἱ Πατέρες αὐτό τό πράγμα, ὅτι ὁ Θεός εἶναιΦῶς ἀλλά εἶναι καί Σκότος; Ξέρουν βέβαια ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, ἀπό τούς Προφῆτεςτῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, καθώς καί ἀπό ὅλη τήν Ἑβραϊκή παράδοση ὅτι δέν ὑπάρχεικαμία ὁμοιότης μεταξύ Θεοῦ καί κτισμάτων. Ἀλλά αὐτό τό ξέρουν καί ἀπό τήν δικήτους ἐμπειρία. Οἱ ἴδιοι ἰδόντες τόν Θεόν γνωρίζουν τόν Θεόν καί κατανοοῦν ὅσαἔγραψαν οἱ Προφῆτες καί οἱ πρό αὐτῶν Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας γι’ αὐτό τό θέμα». Δένμποροῦμε δηλαδή νά καταλάβουμε τήν Ἁγία Γραφή οὔτε τούς Ἁγίους Πατέρεςσωστά, καλά καί πλήρως, ἐάν δέν ἔχουμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι αὐτή τήν ἐμπειρία πού εἶχανκι αὐτοί. Ὅπως λ.χ. ἕνα παράδειγμα στά κτιστά, λέει κάποιος ξέρεις τί ὡραῖο εἶναι τόμέλι, πόσο γλυκό εἶναι; Ἄν δέν τό ἔχεις δοκιμάσει, λές, κάπως τό καταλαβαίνω.Μπορεῖ νά ἔχεις φάει κάτι ἄλλο καί λές θά μοιάζει μέ ἐκεῖνο. Ἄν ὅμως φᾶς μέλι, τότεκαταλαβαίνεις πλήρως τί σοῦ λέει ὁ ἄλλος. Τό ἴδιο συμβαίνει καί στήν περίπτωσητοῦ Θεοῦ, οἱ Ἅγιοι μᾶς ἔχουν πεῖ αὐτό πού ἔζησαν, τήν ἐμπειρία τους. Ἀλλά δένμποροῦμε νά τούς καταλάβουμε, ἄν δέν ἔχουμε κι ἐμεῖς τήν ἴδια ἐμπειρία.Οἱ Ἅγιοι «ἐπίσης ἔχοντας διαβάσει τούς Προφῆτες, ὅταν δοῦν τόν Θεό, ἀμέσωςἀναγνωρίζουν, πληροφοροῦνται ὅτι ἐκεῖνο πού βλέπουν εἶναι τό ἴδιο μέ ἐκεῖνο πούπροσεγγιστικά περιγράφουν οἱ Προφῆτες», γιατί εἴπαμε δέν ὑπάρχει λεξιλόγιο, γιάνά περιγράψουμε τόν Θεό. Ὅσα ἔχουμε στό λεξιλόγιό μας εἶναι κτιστά καίἀντιστοιχοῦν σέ κτιστά πράγματα. Ὁ Θεός εἶναι ἄκτιστος, δέν περιγράφεται μέτέτοιες λέξεις. «Οἱ Προφῆτες, ὅταν μιλοῦσαν γιά τίς ἀποκαλύψεις τοῦ Θεοῦ σ’230

αὐτούς, ἀνέφεραν ὅτι στήν ἐμπειρία τούς ἀπεκαλύπτετο ἕνας Ἄγγελος τοῦ Θεοῦ, τόνὁποῖο ὀνόμαζαν Γιαχβέ». Ἔχετε ἀκούσει τούς Ἰεχωβάδες πού λένε ὅτι τό ὄνομα τοῦΘεοῦ εἶναι Γιαχβέ. Στήν Παλαιά Διαθήκη συναντοῦμε τό ὄνομα αὐτό.Ποιός εἶναι ὅμως ὁ Γιαχβέ; Εἶναι ὁ Πατέρας; Ὄχι, εἶναι ὁ Υἱός, ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ.Ὁ Υἱός καί Λόγος εἶναι ὁ Γιαχβέ, «ὁ Κύριος τῆς δόξης, ὁ Μεγάλης βουλῆςἌγγελος». Ὁ ἄσαρκος Λόγος εἶναι ὁ Γιαχβέ ὁ ὁποῖος ἀποκαλύπτεται στήν ΠαλαιάΔιαθήκη. Στήν Καινή Διαθήκη πλέον λέγεται Χριστός καί ὄχι Γιαχβέ. «Αὐτός ὁἌγγελος, ὁ ὁποῖος στήν Παλαιά Διαθήκη ὀνομάζεται Θεός καί Γιαχβέ, πάντοτεὑπῆρχε στίς ἀποκαλύψεις τοῦ Θεοῦ πρός τούς Προφῆτες. Οὐδέποτε στήν ΠαλαιάΔιαθήκη ἀποκαλύπτεται ὁ Θεός, χωρίς νά ἀποκαλύπτεται μέσω αὐτοῦ τοῦ Ἀγγέλου»,δηλαδή μέσω τοῦ Γιαχβέ. Αὐτό σημαίνει, ὅτι ἤδη στήν Παλαιά Διαθήκη, ἔχουμεσαφῶς ἀναφορά στά δύο Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Αὐτά εἶναι ὁ Ἄγγελος (ὁΥἱός) -ὁ Γιαχβέ- καί ὁ Θεός (ὁ Πατήρ)».«Αὐτή εἶναι ἡ θεμελιώδης διδασκαλία ὅλων τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, Δύσεωςκαί Ἀνατολῆς, Λατινοφώνων καί Ἑλληνοφώνων». Ἔχουμε καί ΛατινόφωνεςΠατέρες, πού ἔγραψαν δηλαδή στά Λατινικά, ὅπως εἶναι ὁ ἱερόςΑὐγουστίνος. «Ὅλοι οἱ Λατινόφωνοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως π.χ. ὁΤερτυλιανός, ὁ Κυπριανός Καρχηδόνος, ὁ Νοβατιανός, ὁ Ἰλαρίων κλπ., δηλαδή ὅλοιὅσοι ἔχουν γράψει περί τοῦ δόγματος τῆς Ἁγίας Τριάδος στήν Δύση στήν Λατινικήγλώσσα, ὅλοι ἀκολουθοῦν τήν ἴδια παράδοση».Μᾶς μιλᾶνε γιά τόν ἄσαρκο Λόγο,τόν Γιαχβέ καί γιά τό ὅτι ἀποκαλύπτεται ὁ Πατέρας διά τοῦ Υἱοῦ, διά τοῦ Γιαχβέ, τῆςΜεγάλης Βουλῆς Ἀγγέλου.«Ἀπό τήν προσωπική ἐμπειρία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας τί γνωρίζουμε περίἉγίας Τριάδος; Γνωρίζουμε ὅτι ἡ Ἁγία Τριάς τῶν Πατέρων εἶναι Φῶς, Φῶς, Φῶς, ἕνΦῶς. Ταυτοχρόνως, τρία Φῶτα καί ἕνα Φῶς εἶναι ὁ Θεός». Αὐτό τό ξέρουμε ὄχιθεωρητικά ἀλλά ἀπό τήν ἐμπειρία τῶν Ἁγίων.«Λέμε εἰς τό Σύμβολο τῆς Πίστεως: «Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν… καί εἰς ἕναν ΚύριονἸησοῦν Χριστόν… Φῶς ἐκ Φωτός…» κλπ. Ὁπότε ὁ Λόγος εἶναι Φῶς ἐκ Φωτός,Θεός ἐκ Θεοῦ». Αὐτό δέν σημαίνει ὅτι εἶναι κατώτερος, ἀλλά ὅτι γεννᾶται, ὅπως μᾶςτό ἀποκάλυψε ὁ Ἴδιος, ἐκ τοῦ Πατρός.«Αὐτή ἡ διδασκαλία περί τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν εἶναι ἁπλῶς διδασκαλία τῆς ἉγίαςΓραφῆς, ἀλλά εἶναι καί διδασκαλία πού βγαίνει ἀπό τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως, κατάτήν ὁποία γίνεται ἐπιβεβαίωση τῆς διδασκαλίας τῆς Ἁγίας Γραφῆς περί τῆς ἉγίαςΤριάδος». Ἐπιβεβαιώνεται, ἐπαληθεύεται ἡ Ἁγία Γραφή ἀπό τήν ἐμπειρία τῆςθεώσεως πού ἔχουν οἱ ἅγιοι Πατέρες. Βλέπετε μιλᾶμε γιά ἐπιστημονικά πράγματα!Ὅπως στίς θετικές ἐπιστῆμες. Εἶναι κάποιος ἐπιστήμονας καί διατυπώνει μία θεωρία,λέει ἔκανα πειράματα καί βρῆκα αὐτό τό πράγμα. Πῶς θά τόν ἐλέγξουν οἱ ἄλλοιἐπιστήμονες; Θά κάνουν κι αὐτοί τά ἴδια πειράματα κι ἄν βγάλουν τό ἴδιο231

ἀποτέλεσμα, θά συμφωνήσουν ὅτι ἔχει δίκαιο. Ἐπιβεβαιώνουν μέ τήν δική τουςἐμπειρία πλέον, ὅ,τι εἶπε ἐκεῖνος ὡς γνώση, ὡς θεωρία. Ἔτσι καί ἡ Ἁγία Γραφή εἶναιἕνα βιβλίο πού ἐπιβεβαιώνεται στήν πράξη. Δέν εἶναι μιά θεωρία, μιά φιλοσοφία, τήνὁποία μποροῦμε νά δοῦμε καί λίγο σχετικά. Δέν μπορεῖς νά σχετικοποιήσεις καί νάπεῖς τώρα τί σημαίνει αὐτό, πῶς γίνεται… Ξέρουμε τί ἐννοεῖ. Καί ξέρουμε ὅτι ὅ,τιλέει εἶναι ὅπως τά λέει. Γιατί ἔχουμε τήν ἐπιβεβαίωση ἀπό τήν ἐμπειρία. Καί ὅποιοςκάνει αὐτή τή ζωή, καί ὀφείλουμε νά τήν κάνουμε, θά διαπιστώσει ὅτι ἔχει τάἀποτελέσματα αὐτά, τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τήν χαρά, τήν εἰρήνη κ.λ.π.,πού περιγράφει ἡ Ἁγία Γραφή.Σήμερα οἱ ἄνθρωποι δέν μπαίνουν κἄν στόν κόπο νά πειραματιστοῦν μέ τόν Θεό. Νάκάνουν ἁπλά ἕνα πείραμα καί νά ποῦνε, γιά νά δοῦμε, μᾶς λέει ὁ Θεός κάποιαπράγματα, γιά νά δοκιμάσουμε νά δοῦμε εἶναι ἔτσι ὅπως μᾶς τά λέει; Λέει πώς ἄνκάνουμε αὐτά, θά ἔχουμε αὐτό τό ἀποτέλεσμα, γιά νά τό ἐξετάσουμε. Καί μόνο γιάτό ὅτι δέν μπαίνουμε κἄν στόν κόπο καί ἀπορρίπτουμε apriori θά λέγαμε, ἐξ ἀρχῆςδηλαδή τόν Θεό, θά κριθοῦμε πολύ. Δέν ἀσχολούμαστε κἄν, τουλάχιστον νά δοῦμε,ἄν εἶναι ἀξιόπιστος, ἄν αὐτά πού μᾶς λέει δηλαδή εἶναι ἀλήθεια… Νά κάνεις ἕναπείραμα καί νά πεῖς γιά ἕναν μήνα θά τηρήσω ἀκριβῶς αὐτά πού λέει ὁ Θεός, γιά νάδῶ μετά τί ἀποτέλεσμα θά ἔχω στήν ψυχή μου. Θά ἔχω αὐτό πού λέει, τήν ἀγάπη, τήχαρά, τήν εἰρήνη καί ὅλα αὐτά; Ἀλλά νά τά κάνεις ὅλα σωστά, γιατί οἱ ἐντολέςτηροῦνται ὅλες μαζί. Δέν μπορεῖς νά πεῖς μιά ἐντολή δέν θά τήν τηρήσω, γιατί ἄν δέντήρησες μία, δέν τήρησες καμία. Μετά χαλᾶς ὅλες τίς ἐντολές. Χαλάει δηλαδή ὅλοτό θεραπευτικό πακέτο. Ἀκυρώνεται ἡ θεραπεία. Ὅπως καί στήν ἰατρική τοῦσώματος, σοῦ δίνει ὁ γιατρός μιά σειρά ἀπό φάρμακα. Ἄν πεῖς ἕνα ἤ δύο δέν θά τάπάρω, μετά δέν γίνεται θεραπεία μέ μισή θεραπευτική ἀγωγή. Μέ μισά φάρμακαμπορεῖ νά ἔχεις κάποιο ἀποτέλεσμα, ἀλλά δέν θά ἔχεις τό πλήρες, τήν ὑγεία.Ἔτσι πᾶμε πολλές φορές καί στήν Ἐκκλησία, ἀλλά δέν κάνουμε ὅλα ὅσα λέει.Παίρνουμε μερικά καί κάνουμε. Γιατί δέν τά κάνουμε; Γιατί δέν θέλουμε νά τάκάνουμε, ὄχι γιατί δέν μποροῦμε. Μποροῦμε ἀλλά δέν θέλουμε, ὁπότε μετά καί τόἀποτέλεσμα δέν εἶναι τό ἀναμενόμενο. Καί λέμε γιατί ὁ Θεός…; Ἐμεῖς φταῖμε, γιατίδέν τηροῦμε ἀκριβῶς ὅλα ὅσα μᾶς εἶπε. Εἴδατε ὅταν ἔστειλε ὁ Κύριος τούςἈποστόλους στόν κόσμο τούς εἶπε «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη,βαπτίζοντες αὐτούς καί διδάσκοντες αὐτούς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν»(Ματθ. 28,19). Πηγαίνετε, λέει, στόν κόσμο νά τούς βαπτίζετε καί νά τούς διδάσκετενά τηροῦν πάντα ὅσα σᾶς εἶπα, ὅλα ὅσα σᾶς εἶπα. Ὄχι μερικά… Γιατί λένε μερικοί,ὅλα εἶναι γιά τούς καλογήρους, ἐμεῖς εἴμαστε στόν κόσμο, εἴμαστε παντρεμένοι…Εἶναι λάθος αὐτό. Ὁ Χριστός εἶπε νά τηροῦμε τά πάντα. Καί ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος στήνἉγία Γραφή μᾶς λέει «ἄν δέν τηρήσεις ἕνα, εἶσαι ἔνοχος γιά ὅλα» (Ἰακ. 2,10).Ἀκυρώνεις ὅλη τήν θεραπευτική ἀγωγή καί εἶναι αὐτό εἰς βάρος σου. Ὁ Θεός δένπαθαίνει τίποτα, ἐμεῖς δέν θεραπευόμαστε.232

«Οἱ Πατέρες, εὑρισκόμενοι μέσα στό Φῶς, βλέπουν μέσω τοῦ Φωτός τό Φῶς». Τόλέμε κιόλας «ἐν τῷ φωτί Σου ὀψόμεθα φῶς (Ψαλμ. 35,10). Δέν μποροῦμε νά δοῦμετό Φῶς τοῦ Θεοῦ παρά μόνο διά τοῦ Θεοῦ πάλι. Ὁ Θεός, δηλαδή, φανερώνεται καίβλέπουμε τόν Πατέρα διά τοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτό εἶπε ὁ Χριστός μας «Ἐγώ εἶμαι ἡὁδός» (Ἰω. 14,6). Δέν μπορεῖς νά πᾶς στόν Θεό-Πατέρα, νά βρεῖς τόν Θεό-Πατέρα,ἄν δέν ἀκολουθήσεις τήν ὁδό πού εἶναι ὁ Χριστός. Ἑπομένως, ὅποιος ἀρνεῖται τόνΧριστό, δέν βρίσκει ποτέ τόν Πατέρα. Καί ὅλες αὐτές οἱ μονοθεϊστικές θρησκεῖες καίὅλοι οἱ αἱρετικοί τόν Χριστό χτυπᾶνε. Αὐτή εἶναι ἡ τέχνη τοῦ διαβόλου -γιατί πίσωἀπ’ τήν αἵρεση κρύβεται ὁ διάβολος- νά μήν ἀφήσει τούς ἀνθρώπους νά πᾶνε στόνΘεό. Νά τούς κόψει τόν δρόμο. Καί ὁ δρόμος εἶναι ὁ Χριστός. Ὁπότε ἀλλοιώνουντήν πίστη γιά τόν Χριστό. Καί μήν πᾶμε πολύ μακριά…Καί ἐμεῖς ἐδῶ πού λεγόμαστε ὀρθόδοξοι… Πόσοι νομίζετε ἀπό τούς Ὀρθοδόξουςπιστεύουν σωστά γιά τόν Χριστό; Οἱ πολλοί λένε ‘ἐντάξει καλός ἄνθρωπος..σταυρώθηκε γιά μᾶς..’, ἀναστήθηκε ὅμως; Θεωρητικά μπορεῖ καί νά ποῦν ὅτιἀναστήθηκε. Στήν πράξη ὅμως δέν τό ζοῦν. Στήν πράξη ζοῦνε πρό Χριστοῦ. Καί τόβλέπουμε σέ μιά κηδεία… Ἀπελπισία, μαῦρο σκοτάδι… Στάσου, ὁ Χριστός δένἀναστήθηκε; Τό πιστεύεις; Δέν πιστεύεις στήν ἄλλη ζωή; Λένε: ἦρθε κανένας ἀπότήν ἄλλη ζωή; Δέν πιστεύουν σωστά γιά τόν Χριστό, γιά τήν Ἀνάσταση τοῦΧριστοῦ, γιά αὐτά ὅλα πού μᾶς εἶπε. Ὁ Χριστός μᾶς εἶπε γιά τήν ἄλλη ζωή, γιάΠαράδεισο, γιά κόλαση, ὅλα αὐτά. Καί ἀκοῦς Ὀρθοδόξους πού λένε: ὑπάρχει ἄλληζωή ἄραγε; Ἔ, καλά τί λές στό Σύμβολο τῆς Πίστεως; Δέν λές «προσδοκῶ ἀνάστασηνεκρῶν καί ζωή τοῦ μέλλοντος αἰῶνος»; Τό λέει ἀλλά δέν καταλαβαίνει τί λέει. Δέντό ζεῖ στήν πράξη.«Οἱ Πατέρες, εὑρισκόμενοι μέσα στό Φῶς, βλέπουν μέσω τοῦ Φωτός τό Φῶς. Ἔτσιὁ ἅγιος Πατήρ, ὁ ὁποιοσδήποτε –Ἅγιος Πατέρας-, μέσω τοῦ Φωτός, τό ὁποῖο τόνκαταυγάζει κατά τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως, βλέπει τό Φῶς. Δηλαδή, μέσω τοῦΛόγου βλέπει τόν Πατέρα μέσα στό Φῶς ἐν Πνεύματι Ἁγίω. Εὑρισκόμενος μέσα στόΦῶς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μέσω τοῦ Φωτός (τοῦ Χριστοῦ), βλέπει τό Φῶς (τόνΠατέρα). Αὐτή ἡ γνωσιολογική ἐμπειρία, ἡ ὁποία ἐπαναλαμβάνεται στήν ζωή τῆςἘκκλησίας σέ κάθε ἐποχή καί γενεά, δίνει τήν γνώση καί τήν ἐπιβεβαίωση, ὅτιὑπάρχουν τρία Φῶτα, τά ὁποῖα εἶναι ἕνα Φῶς. Ἀπό τά τρία αὐτά Φῶτα, τό ἕναπηγάζει ἀπό τήν ὑπέρ τόν ἥλιον δεδοξασμένη ἀνθρωπίνη φύση τοῦ Χριστοῦ. Αὐτόςεἶναι ὁ Θεός. Καί αὐτά εἶναι τά ὅρια, τά σύνορα, τῆς ἀνθρωπίνης γνώσεως».«Ὅταν, ὅμως, μιλοῦμε γιά τό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος, χρησιμοποιοῦμε νοήματακαί λέξεις. Τά νοήματα ὅμως, εἶναι ὅλα παρμένα ἀπό τήν ἀνθρώπινη ἐμπειρία», ἀπότά κτιστά δηλαδή. «Μιλοῦμε γιά πράγματα, τά ὁποῖα εἶναι κτίσματα. Ἀλλά, ὅταν π.χ.λέμε φῶς, δέν μποροῦμε νά ἔχουμε στό μυαλό μας νοήματα ἤ εἰκόνα τοῦ ἀκτίστουΦωτός. Γιατί; Διότι, ἐφ’ ὅσον δέν ἔχουμε τήν ἐμπειρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός, ὅτανλέμε φῶς, ἔρχεται στόν νοῦ μας ἡ εἰκόνα τοῦ κτιστοῦ φωτός τοῦ ἡλίου καί ὄχι233

κάποια εἰκόνα τοῦ ἀκτίστου Φωτός». Ἀλλά δέν ἔχει καμία σχέση ὁ Θεός μέ αὐτό τόκτιστό φῶς, τόν ἥλιο ἤ αὐτό τό ἠλεκτρικό φῶς.«Ὅταν ἐμεῖς λέμε ἄκτιστο Φῶς, τί ἐννοοῦμε; Ἐννοοῦμε ἕνα Φῶς, πού δέν εἶναικτίσμα», πού δέν εἶναι δημιούργημα δηλαδή. «Λέγοντας ὅμως τήν λέξη φῶς, ἔστωκαί ἄν μιλᾶμε γιά τό ἄκτιστο Φῶς, αὐτόματα στήν φαντασία μας σχηματίζεται ἡεἰκόνα τοῦ κτιστοῦ φωτός, γιατί αὐτήν ἔχει ἀποθηκευμένη ἡ μνήμη μας. Ἡ σκέψημας τότε πάει εἴτε στήν εἰκόνα τοῦ ἡλιακοῦ φωτός εἴτε σέ εἰκόνα τοῦ ἠλεκτρικοῦφωτός εἴτε σέ εἰκόνα τοῦ φωτός τῆς φωτιᾶς κλπ. Μετά σκεπτόμαστε καί τό σκότος,ἀπό τό ὁποῖο τό διαφοροποιοῦμε, καί λέμε ὅτι τό ἄκτιστο Φῶς δέν εἶναι σκότος,ἀλλά εἶναι φῶς καί τό συσχετίζουμε πάλι μέ τό μέσον, μέ τό κτιστό δηλαδή φῶς,μέσω τοῦ ὁποίου βλέπουμε. Ἔτσι, μέ ὅλα αὐτά , δημιουργοῦμε μία φαντασία περίτοῦ ἀκτίστου Φωτός, ἡ ὀποία δέν ἔχει καμία σχέση μέ τήν ἀλήθεια περί τοῦ ἀκτίστουΦωτός. Ἐμεῖς τελικά μένουμε πάντα ἐγκλωβισμένοι στήν γνώση καί ἐμπειρία μαςπερί τοῦ κτιστοῦ φωτός». Γι’ αὐτό οἱ Ἅγιοι Πατέρες μιλοῦν γιά νέκρωση, σταύρωσητῆς φαντασίας. Ἡ φαντασία δέν βοηθάει καθόλου στό νά γνωρίσουμε τόν Θεό.Καθόλου μά καθόλου! Ἀντίθετα ὁ διάβολος ἐκμεταλλεύεται τήν φαντασία, γιά νάπλανήσει τόν ἄνθρωπο.«Ὅταν συναντῶνται δύο Προφῆτες τῆς Καινῆς Διαθήκης…», προφῆτης στήν ΚαινήΔιαθήκη εἶναι ὁ θεωμένος, αὐτός πού ἔχει φτάσει στήν θέωση, «π.χ. τῆς ἐποχῆς τοῦἈποστόλου Παύλου ἤ δύο σημερινοί ἅγιοι», ὁ ἅγιος Πορφύριος ἄς ποῦμε ἦτανπροφήτης. Εἶχε πάθει τήν θέωση. Ὁ π. Παΐσιος ἐπίσης εἶχε πάθει τήν θέωση. Ὅτανλοιπόν συναντῶνται δύο τέτοιοι «πού ἔχουν δεῖ καί οἱ δύο τό ἄκτιστο Φῶς καί ἔχουνκοινή ἐμπειρία, τότε αὐτοί οἱ δύο μποροῦν νά μιλοῦν γιά τό ἄκτιστο Φῶς καί νάκατανοοῦν ὁ ἕνας τόν ἄλλον σέ ὅ,τι λένε», γιατί ἔχουν γευτεῖ καί οἱ δύο τό ἴδιοπράγμα. «Μιλοῦν τήν ἴδια γλώσσα. Ἐμεῖς, ὅμως, μιλώντας γιά τό ἄκτιστο Φῶς, δένμιλᾶμε ἀπό δική μας ἤ γιά δική μας ἐμπειρία, ἀλλά γιά ἐμπειρίες ἄλλων, πού εἶδαν τόἄκτιστο Φῶς. Τό ἴδιο συμβαίνει μεταξύ πχ. δύο ἀστρονόμων, πού ἔχουν δεῖ μέσα ἀπότό τηλεσκόπιο ἕνα ἀόρατο γιά τά δικά μας μάτια ἄστρο. Μιλᾶνε καί αὐτοί γιά κοινήἐμπειρία, ἄρα στήν ἴδια γλώσσα». Ἐπειδή ἔχουν δεῖ καί οἰ δυό τό ἴδιο πράγμα.«Ὅταν ὄμως ἐμεῖς διαβάζουμε στά βιβλία τους γιά αὐτό τό ἄστρο, χωρίς νά ἔχουμεεἰκόνες του, εἶναι τό ἴδιο πράγμα;». Ὄχι βέβαια. Ἄλλο νά τό δεῖς καί ἄλλο νάδιαβάσεις γιά αὐτό. «Ἄλλο εἶναι νά ἔχει κανείς προσωπική ἐμπειρία γιά κάτι καί νάμιλάει γι’ αὐτό καί ἄλλο ἁπλῶς νά ἔχει διαβάσει γι’ αὐτό. Ὁπότε, σύμφωνα μέ αὐτά,ἡ Ἁγία Γραφή τί εἶναι; Σέ τί διαφέρει ἀπό ἕνα βιβλίο Ἀστρονομίας;» – τηρώντας τίςἀναλογίες βέβαια.«Ἀστρονόμος εἶναι ἐκεῖνος πού βλέπει, παρατηρεῖ καί μελετᾶ τά ἄστρα καί ὄχιἐκεῖνος πού ἁπλῶς διαβάζει μόνο γι’ αὐτά». Αὐτό μποροῦμε νά τό κάνουμε κι ἐμεῖς,ἀλλά δέν εἴμαστε ἀστρονόμοι μέ τό πού μάθαμε μερικά πράγματα γιά τάἄστρα! «Λοιπόν, ἄν μόνο διαβάζω τήν Ἁγία Γραφή, ἄν διαβάζω ἐπίσης τάσυγγράμματα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἀκόμη καί βιβλία περί Ὀρθοδόξου234

Θεολογίας, σημαίνει ὅτι εἶμαι θεολόγος; Ποιός εἶναι ἐκεῖνος, πού κατανοεῖ πλήρωςτήν Ἁγία Γραφή, καθώς καί τά συγγράμματα τῶν Πατέρων; Ἐκεῖνος πού ἁπλῶς τάδιαβάζει ἤ ἐκεῖνος πού ἤδη ἔχει προσωπική ἐμπειρία γιά ὅσα περιγράφονται,ἀναφέρονται ἤ ἀναλύονται στά συγγράμματα αὐτά; Ἐκεῖνος πού ἔχει καί ἐμπειρίαφυσικά ἐν Ἁγίω Πνεύματι. Ἔτσι οἱ Πατέρες λένε γιά ἐκεῖνον, πού ἁπλῶς διαβάζειτήν Ἁγία Γραφή ἤ τά συγγράμματά τους καί μετά μιλάει γιά ὅσα διάβασε, ὅτι εἶναιἁπλῶς θεολογών. Εἶναι, ὅμως, θεολόγος κατά κυριολεξίαν; Ὄχι, βέβαια».Κι ἄν αὐτός ὁ θεολογών δέν πατάει γερά σ’ αὐτά πού ἔχει διαβάσει, ἀλλά βάζει καίδικά του πράγματα ἤ ἀναμιγνύει φιλοσοφία, θύραθεν παιδεία, θύραθεν σοφία, κ.λ.π.,αὐτός μετά μπορεῖ νά γίνει καί αἱρετικός. Γιατί δέν ἔχει ἰδία ἐμπειρία τοῦ πράγματος,ἀλλά ἔχει ἐγωισμό καί ὑπερηφάνεια, ἐφόσον βάζει κοντά στούς Πατέρες καί δικάτου. Ἤ ἀκόμα χειρότερα, ὅταν δέν ἀκολουθεῖ καθόλου τούς Πατέρες, ὅπως οἱλεγόμενοι σύγχρονοι μεταπατερικοί θεολόγοι, πού οὐσιαστικά εἶναι ἀντιπατερικοίθεολόγοι. Εἶναι ἐναντίον τῶν Πατέρων καί λένε ἐμεῖς θά ὑπερβοῦμε τούς Πατέρες,δέν χρειαζόμαστε Πατέρες σήμερα καί γι’ αὐτό βρίζουν καί τούς ἁγίους, ὅπως τόνἍγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη, ὁ ὁποῖος ἔγραψε ὡραιότατα, σπουδαιότατα βιβλία,θεραπευτικά τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Καί πολλούς ἄλλους Πατέρες χτυπᾶνε, ἀλλάκατεξοχήν τόν Ἅγιο Νικόδημο, γιατί ὁ Ἅγιος Νικόδημος ξεκαθαρίζει τά πράγματα,ἔχει καί τήν ἐμπειρία ὅλων τῶν προηγούμενων Πατέρων -εἶναι ἀπό τούς τελευταίουςΠατέρες τῆς Ἐκκλησίας- καί μᾶς ἔχει γράψει κι αὐτά τά σπουδαῖα βιβλία πούλέγονται Πηδάλιο καί Ἐξομολογητάριο.Τό Πηδάλιο εἶναι οἱ Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας ἑρμηνευμένοι, εἶναι ἡ βάση τῶνΠνευματικῶν. Μέ βάση τό Πηδάλιο οἱ Πνευματικοί ἐξομολογοῦν, βάζουν τά ἐπιτίμιακ.λ.π. Τί εἶναι τά ἐπιτίμια; Εἶναι τά θεραπευτικά φάρμακα, γιά νά θεραπευτεῖ ἡ ψυχήτοῦ ἀνθρώπου. Ἐπειδή, ὅμως, αὐτοί οἱ ἄνθρωποι πού θέλουν νά κάνουν στήν ἄκρητούς Πατέρες, τό θέλουν γιά νά κάνουν μιά ζωή σύμφωνη μέ τά πάθη τους, τόΠηδάλιο τούς πηγαίνει κόντρα. Οἱ Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀντίθετοι σ’ αὐτήτήν ἐπιθυμία τους, ὁπότε ἐναντιώνονται στόν Ἅγιο Νικόδημο καί στούς ἄλλουςἉγίους Πατέρες, γιά νά μποροῦν νά κάνουν μετά ἐλεύθερα αὐτά πού θέλουν στή ζωήτους. Ἀλλά αὐτό βέβαια δέν εἶναι τίποτα ἄλλο παρά μιά ἀνοησία! Εἶναι σάν νά λέμεστό βιολογικό ἐπίπεδο ὅτι θά καταργήσουμε τά συγγράμματα τῆς ἰατρικῆς, τῆςθεραπευτικῆς, γιά νά κάνουμε ὅ,τι θέλουμε. Νά τρῶμε ὅ,τι θέλουμε, νά ζοῦμε ὅπωςθέλουμε… Μετά τί θά γίνει; Ἁπλούστατα, ἄν δέν ἀκολουθεῖς τούς Κανόνες τῆςὑγιεινῆς, τῆς θεραπευτικῆς κ.λ.π., θά καταστραφεῖς, θά χάσεις τήν ὑγεία σου.Ἔτσι καί στήν ψυχή. Ἐάν κανείς δέν ἀκολουθήσει τόν Χριστό, τήν Ἁγία Γραφή, τούςἉγίους Πατέρες καί τούς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας, ἀρρωσταίνει καί πεθαίνειπνευματικά, ψυχικά. Καί βεβαίως αὐτό μετά σημαίνει αἰώνια κόλαση, αἰώνιαἀπώλεια. Ἀλλά, βλέπετε, πῶς ὁ διάβολος παραπλανᾶ τούς ἀνθρώπους καί τούς κάνεινά στρουθοκαμηλίζουν. Ἡ στρουθοκάμηλος, ὅταν τήν κυνηγᾶνε, βάζει τό κεφάλι τηςστήν ἄμμο καί λέει δέν μέ κυνηγᾶνε, δέν βλέπω τίποτα… Ἀνοησία! Ἐνῶ οἱ κυνηγοί235

εἶναι δίπλα της. Ἔτσι καί ὁ ἄνθρωπος πού θέλει ν’ ἀφήσει στήν ἄκρη τόν Θεό καίτούς Κανόνες τοῦ Θεοῦ. Λέει, ἀφοῦ δέν ὑπάρχει Θεός, δέν ὑπάρχουν Πατέρες, ἐμεῖςμποροῦμε νά ζήσουμε ὅπως θέλουμε… Ὅπως ἦταν καί μία διαφήμιση πού εἶχεκυκλοφορήσει στό Λονδίνο καί ἔλεγε ὅτι ὁ Θεός “probably does not exist”,πιθανότατα δέν ὑπάρχει, ὁπότε ζῆστε τή ζωή σας, χαρεῖτε τήν ζωή σας… Λές καί ὁΘεός εἶναι πού μᾶς κάνει δυστυχισμένους! Ἐνῶ ἐμεῖς κάνουμε δυστυχισμένο τόνἑαυτό μας, γιατί δέν τηροῦμε τίς προδιαγραφές ζωῆς πού μᾶς ἔχει βάλει ὁ Θεός.Ἄς ἀκολουθοῦμε τούς Ἁγίους Πατέρες, ἄς τούς ἔχουμε ἐμπιστοσύνη καί ἔτσι θάζοῦμε πραγματικά καί θά χαροῦμε τήν ζωή καί αὐτήν ἐδῶ, πού εἶναι πολύ γρήγορη,πολύ σύντομη καί πολύ πρόσκαιρη, ἀλλά καί τήν αἰωνιότητα.Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης236

α.Ἡ Ἁγία Γραφή στή Δύση β.Οἱ Ἅγιοι Πατέρες γιά τήν Ἁγία Τριάδα (Πατερική Θεολογία - 18ο μέρος)Συνεχίζουμε μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ τήν Πατερική Θεολογία τοῦ π. Ἰωάννου τοῦΡωμανίδη καί εἴμαστε στό κεφάλαιο πού ἐπιγράφεται «Ἡ Ἁγία Γραφή ὑπό τό πρίσματῆς Δυτικῆς Θεολογίας». Πῶς δηλαδή οἱ Δυτικοί, οἱ Παπικοί καί οἱ Προτεστάντες,βλέπουν τήν Ἁγία Γραφή.Λέει ὁ π. Ἰωάννης «Ἐάν θέλει κάποιος νά βρεῖ μία σωστή ἑρμηνεία γιά κάποιο θέμαστήν Ἰατρική ἐπιστήμη, θά ἀπευθυνθεῖ σέ φοιτητή Ἰατρικῆς ἤ σέ καθηγητή Ἰατρικῆς;Θά ἀπευθυνθεῖ σέ καθηγητή Ἰατρικῆς. Ἔτσι εἶναι καί στήν Θεολογία». Δέν θά πᾶςσ’ ἕναν μαθητευόμενο ἀλλά θά πᾶς σ’ αὐτόν πού εἶναι καθηγητής, σ’ αὐτόν πού εἶναιΠατέρας τῆς Ἐκκλησίας. Καθηγητής καί Πατέρας εἶναι ὁ θεωμένος, αὐτός δηλαδήπού ἔχει δεῖ τόν Θεό, ἔχει ἐμπειρία θεώσεως, ἔχει θεοπτία, ἔχει δεῖ τό ἄκτιστο φῶςκαί ἔτσι ἔχει φτάσει στήν κορυφή τῆς ἁγιότητας ἀπό τήν ὁποία πηγάζει καί ἡΘεολογία. Τότε αὐτός ὁ ἄνθρωπος δέν μιλάει στοχαστικά, ἐγκεφαλικά, δηλαδή δένκάνει στοχασμό καί σκέψεις καλές ἤ κακές γιά τόν Θεό ἤ συλλογισμούςἀριστοτελικούς, νά φιλοσοφεῖ δηλαδή, άλλά μιλάει καί γράφει ἀπό τήν ἐμπειρία πούἔχει, ἀπό αὐτά πού εἶδε καί ἔζησε κατά τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως πού εἶχε.«Ὑπάρχουν διάφορα στάδια θεολογίας. Στήν Παλαιά Διαθήκη ἔχουμε τούςπροφῆτες. Ἀλλά τί εἶναι αὐτοί οἱ προφῆτες;». Προσέξτε, γιατί κι ἐμεῖς ἔχουμε τήνδυτική, τήν παπική ἀντίληψη. Σύμφωνα μέ τήν παπική ἀντίληψη καί παράδοση «ὁΘεός μίλησε στούς προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί οἱ προφῆτες ἄκουσαν ἀπότόν Θεό λόγια. Αὐτή ἡ παράδοση ὑπάρχει ἀκόμη καί σήμερα στήν ΔυτικήΘεολογία», ὅτι αὐτός εἶναι ὁ προφήτης πού τοῦ μιλάει ὁ Θεός καί «ὁ προφήτηςταυτίζεται μέ ἐκεῖνον πού ἔχει δεχθεῖ μηνύματα ἀπό τόν Θεόν», πού μεταφέρειδηλαδή τά μηνύματα τοῦ Θεοῦ στούς ἀνθρώπους.«Στήν Ἑβραϊκή Παράδοση, ὅμως, προφήτης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἐδοξάσθη.Ἐκεῖνος δηλαδή πού εἶδε τήν δόξα τοῦ Ἀγγέλου ἤ διαφορετικά τόν Ἄγγελον ἐν δόξη.Μάλιστα στήν ἐμπειρία τῆς καιομένης ἀλλά μή καταφλεγομένης βάτου, πού εἶχε ὁΜωϋσῆς, σ’ αὐτήν τήν ἐμπειρία, στήν βάτο παρών εἶναι ὁ Θεός Πατήρ, πού εἶναι τόΦῶς, παρών εἶναι ἐπίσης ὁ Υἱός – Λόγος, πού εἶναι τό Φῶς μέσω τοῦ ὁποίου βλέπειὁ Μωϋσῆς τό πρῶτο Φῶς καί μετά παρόν εἶναι τό Πῦρ –ἡ φωτιά– πού εἶναι τό ἍγιονΠνεῦμα. Αὐτή εἶναι ἡ Πατερική ἑρμηνεία τῆς ἀποκαλύψεως αὐτῆς τοῦ Θεοῦ. Ὅτι,δηλαδή, ἐκεῖ εἶναι ἡ Ἁγία Τριάς παρούσα».Αὐτή εἶναι ἡ Ὀρθόδοξη παράδοση. Οἱ Παπικοί, ὅμως ,τί λένε; Ὅτι τό Πῦρ αὐτό, δένἦταν τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἀλλά ἕνα κτιστό πῦρ, μιά κτιστή φωτιά, ὅπως ἡ φωτιά στό237

τζάκι μας ἄς ποῦμε.. Καί ὅτι τό ὅλο γεγονός ἦταν ἕνα θαῦμα κτιστό, κτιστοῦπεριεχομένου. Δηλαδή, ὅτι ἡ φωτιά αὐτή ἡ κτιστή δέν ἔκαιγε τήν βάτο καί αὐτό εἶναιἕνα θαῦμα. Ἀλλά δέν εἶναι αὐτό. Ἡ ἀλήθεια εἶναι τελείως διαφορετική. Τό φῶς αὐτόδέν εἶναι μιά φωτιά κτιστή, ἀλλά εἶναι τό Φῶς τοῦ Θεοῦ, τό ἄκτιστο Φῶς. Καί τόγεγονός ὅτι δέν καιγόταν ἡ βάτος δέν ἦταν θαῦμα. Ἦταν ἁπλῶς αὐτό πού ζοῦσε ὁΜωϋσῆς, ἡ ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ, ἦταν τό ἄκτιστο Φῶς, τό ὁποῖο δέν ἔχει ἰδιότητα νάκαίει. Εἶναι φῶς, εἶναι ἄλλο πράγμα. Ἑπομένως, πρόκειται γιά μιά φανέρωση τοῦΘεοῦ καί ὄχι γιά ἕνα θαῦμα, ὅπως τό ἑρμηνεύουν οἱ Παπικοί.«Ὁ Μωϋσῆς εὑρίσκεται μέσα σ’ ἕνα Πῦρ πού δέν καίει καί τό ὁποῖο δένκαταναλίσκει, δέν καταφλέγει τήν βάτο. Ἡ βάτος παραμένει ἀνέπαφος, πράγμα πούσαφῶς σημαίνει ὅτι δέν πρόκειται περί κτιστοῦ πυρός, περί κτιστῆς φωτιᾶς, διότι, ἄνἦταν κτιστή ἡ φωτιά ἐκείνη, ἡ βάτος θά καιγόταν τελείως. Ἐκτός καί ἄν ἔγινε κανέναθαῦμα ἐκεῖ, συμπέρασμα στό ὁποῖο θά καταλήξει εὔκολα κάποιος, ἄν δέν δεχθεῖ τήνὈρθόδοξη διδασκαλία περί θεώσεως, ὁπότε τότε θά καταντήσει μέ πολλά θαύματαστήν τσέπη του, διαβάζοντας τήν Παλαιά Διαθήκη», λέει ὁ π. Ἰωάννης. Στήν ΠαλαιάΔιαθήκη ἔχουμε πολλές τέτοιες θεοφάνειες τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος ὀνομάζεται Ἄγγελος.Γι’ αὐτό εἶπε προηγουμένως, ἐκεῖνος πού εἶδε τήν δόξα τοῦ Ἀγγέλου. Στήν ΠαλαιάΔιαθήκη ὀνομάζεται Γιαχβέ ἤ ὀνομάζεται Κύριος τῆς δόξης. Πρόκειται γιά τόνἄσαρκο Λόγο. Αὐτός εἶναι πού ἐμφανίζεται πάντοτε στήν Παλαιά Διαθήκη καί στήνΚαινή Διαθήκη ἐμφανίζεται ὡς ἔνσαρκος Λόγος.«Δηλαδή βλέπουμε ὅτι στήν Ὀρθόδοξη παράδοση τό φαινόμενο τῆς καιομένης καίμή καταφλεγομένης βάτου δέν ἦταν θαῦμα. Ἦταν ἁπλῶς ἡ ἀποκάλυψις τῆς δόξηςτοῦ Θεοῦ. Γιά τούς Δυτικούς, ὅμως, ἦταν μεγάλο θαῦμα, διότι ὁ Θεός δέν ἄφησε τήνκτίστη φωτιά νά κάψει τήν βάτο! Διαβάζοντας κανείς τήν Παλαιά Διαθήκη μέΔυτικά γυαλιά, θά τήν βρεῖ γεμάτη θαύματα. Ἄν. ὅμως. τήν διαβάσει μέ Πατερικάγυαλιά, δέν ὑπάρχουν θαύματα στίς περιπτώσεις τῶν Θεοφανείων. Ἁπλῶς ὑπάρχουνκαί περιγράφονται ἀποκαλύψεις τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ. Τό ἴδιο συμβαίνει καί στήνΚαινή Διαθήκη στίς ἀνάλογες περιπτώσεις. Ἐκεῖνος πού δέν κατανοεῖ τί ἐστίἐμπειρία θεώσεως καί διαβάζει Ἁγία Γραφή, δηλαδή ἐκεῖνος πού δέν βρίσκεται μέσαστήν Πατερική παράδοση, πού εἶναι κληρονομημένη ἀπό τήν Ἑβραϊκή παράδοση καίδέν κατέχει τά Πατερικά ἑρμηνευτικά κλειδιά, δέν μπορεῖ νά ἑρμηνεύσει σωστά τήνἉγία Γραφή» καί πέφτει σέ πλάνες.«Ὅσον ἀφορᾶ τώρα στήν οὐσία τοῦ Θεοῦ ὑπάρχουν στίς δύο Διαθῆκες οἱ ἑξῆςδιακρίσεις:α) Στήν Παλαιά Διαθήκη, ὑπάρχουν:• Ὁ Θεός, ὁ Γιαχβέ καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Ἤ ἀλλιῶς• Ὁ Θεός, ὁ Κύριος τῆς δόξης καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ». Ἡ Ἁγία Τριάδα δηλαδή.Στήν Παλαιά Διαθήκη ὅμως ὀνομάζεται εἴτε ἔτσι, εἴτε «Ὁ Θεός, ὁ Ἄγγελος καί τόΠνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Δηλαδή στήν Παλαιά Διαθήκη ὑπάρχει σαφής ὁρολογία περί τῆς238

Ἁγίας Τριάδος». Γιατί λένε μερικοί τί σχέση ἔχει ἡ Παλαιά Διαθήκη; Νά τήνπετάξουμε… Ὄχι, δέν πρέπει νά τήν πετάξουμε, γιατί εἶναι ἡ ἴδια θεολογία, ὁ ἴδιοςΘεός, ὁ Ὁποῖος ἀποκαλύπτεται καί στήν Παλαιά Διαθήκη.«β) Στήν Καινή Διαθήκη προστίθενται ἐκτός ἀπό τούς παραπάνω ὅρους καί οἱ ὅροιΠατήρ καί Υἱός. Δηλαδή, ἡ μόνη διαφορά στήν ὁρολογία περί Θεοῦ στήν ΚαινήΔιαθήκη εἶναι ὅτι προστίθενται ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός», τά ὀνόματα αὐτά. Στήν ΠαλαιάΔιαθήκη λεγόταν Θεός καί Γιαχβέ ἀντίστοιχα, ἤ Θεός καί Κύριος τῆς δόξης, ἤ Θεόςκαί Ἄγγελος, ὁ Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος. Εἶναι ὁ Υἱός. «Αὐτή ἡ διαφοράπροσετέθη ἐξ αἰτίας τῆς Ἐνσαρκώσεως», τῆς Ἐνανθρωπήσεως, πού ὁ Υἱός δηλαδήπαίρνει σάρκα. «Ἐξαιτίας τῆς Ἐνσαρκώσεως ἀποκαλύπτεται στήν Καινή Διαθήκη ὁΘεός ὡς Πατήρ καί ὁ Ἄγγελος ὡς Υἱός. Ἐκτός ἀπό αὐτήν τήν διαφορά δέν ὑπάρχειἄλλη διαφορά μεταξύ Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης», μόνο αὐτή ἡ διαφοράὁρολογίας,«Ἐκτός, ὅμως, ἀπό τήν διδασκαλία περί Θεοῦ, Ἀγγέλου καί Πνεύματος ὑπάρχουν καίἄλλες διακρίσεις, πού ἀφοροῦν τήν Ἁγία Τριάδα». Στήν Ἁγία Τριάδα νά ξέρετεδιακρίνουμε οὐσία, ἔχουμε τήν οὐσία. Ἔχουμε τά Πρόσωπα, τά τρία Πρόσωπα καίἔχουμε καί τίς ὑποστάσεις, οἱ ὁποῖες λέγονται τρία Πρόσωπα καί ἔχουμε καί τάὑποστατικά λεγόμενα ἰδιώματα, τά ὁποῖα εἶναι τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά τῆς κάθεμιᾶς ὑπόστασης. Ὅταν άκοῦτε τήν λέξη ὑπόσταση νά πηγαίνει ὁ νοῦς σας στόΠρόσωπο. Ὑπόσταση = Πρόσωπο. Ὑπάρχουν κάποια ξεχωριστά χαρακτηριστικά, τάὁποῖα κάνουν τήν διαφορά μεταξύ τῶν Προσώπων, τά ἰδιαίτερα προσωπικάχαρακτηριστικά. Εἶναι ἕνας Θεός, ἀλλά εἶναι τρία ξεχωριστά Πρόσωπα καί τό κάθεΠρόσωπο ἔχει τό δικό Του, προσωπικό, ὑποστατικό ἰδίωμα.Ὁ Πατέρας εἶναι ἀγέννητος. Αὐτό εἶναι τό ἰδιαίτερο χαρακτηριστικό τοῦ Πατρός. ὉΥἱός εἶναι γεννητός, γεννᾶται πρό πάντων τῶν αἰώνων ἀπό τόν Πατέρα καί τό ἍγιοΠνεῦμα εἶναι ἐκπορευτό, ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Πατρός. Ἐδῶ οἱ Παπικοί λένε ὅτιἐκπορεύεται καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Εἶναι λάθος αὐτό, θεολογικό λάθος. Αἵρεση, εἶναι τόλεγόμενο Filioque (Φιλιόκβε). Γιατί τό ξέρουμε ἀπό τήν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦμας πού εἶπε «ὅ παρά τοῦ πατρός ἐκπορεύεται» (Ἰω. 15,26). Δέν εἶπε ὅτι ἐκπορεύεταικαί ἐκ τοῦ Υἱοῦ. Τώρα τί σημαίνει ἡ λέξη ‘ἐκπορεύεται’, δέν τό ξέρουμε. Ἐκεῖνο πούκαταλαβαίνουμε εἶναι ἡ ἀρχή, ἡ πηγή, πού εἶναι ὁ Πατέρας. Ἀλλά τί σημαίνειἐκπορεύεται ἤ τί σημαίνει γεννᾶται γιά τόν Υἱό δέν τό ξέρουμε. Τό λέμε ὅπως μᾶςἀποκαλύφθηκε ἀπό τόν Χριστό.Αὐτές οἱ διακρίσεις τώρα πού ὑπάρχουν στήν Ἁγία Τριάδα «εἶναι φιλοσοφικέςδιακρίσεις; Δηλαδή προέρχονται ἀπό τήν φιλοσοφική σκέψη τῶν Πατέρων; Ἤ εἶναιἀποτέλεσμα τῆς ἐμπειρίας τῆς θεώσεως; Ἀπάντηση: Στήν Πατερική παράδοση ἡδιάκριση αὐτή δέν εἶναι ἀποτέλεσμα φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ, ἀλλά προέρχεται ἐξὁλοκλήρου ἀπό τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως». Αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό καί γιά μᾶς.Γιατί θά πεῖ κανείς: Τί τά λέμε τώρα ἐμεῖς αὐτά; Μᾶς ἐνδιαφέρουν; Μᾶς ἐνδιαφέρουν239

πολύ. Γιατί; Γιατί ὁ Θεός μας, ἡ διδασκαλία περί τοῦ Θεοῦ πού ἔχουμε δέν εἶναι μιάἀνθρώπινη σύλληψη. Ἔκατσε κάτω ἕνας Πατέρας ἤ μιά ὁμάδα Πατέρων καί μᾶςἔβγαλαν τό Πιστεύω, ἄς ποῦμε… Ὄχι! Δέν τό σκέφτηκαν, δέν τό φιλοσόφησαν, δέντό στοχάστηκαν, ἀλλά τό εἶδαν, εἶχαν ἐμπειρία τῶν τριῶν Προσώπων καί τῶνξεχωριστῶν αὐτῶν ἰδιωμάτων κ.λ.π. Εἶναι κάτι λοιπόν πού τό ἔχουν ζήσει οἱ ἍγιοιΠατέρες καί ἔτσι μᾶς τό ἀποκάλυψαν, μᾶς τό φανέρωσαν, μᾶς τό διατύπωσαν καίἔκαναν μεγάλους ἀγῶνες γιά νά διαφυλαχτεῖ ἀνόθευτο αὐτό τό δόγμα, ἡ ἀλήθειαδηλαδή γιά τόν Θεό. Κι ἄν χαθεῖ αὐτή ἡ ἀλήθεια γιά τόν Θεό, τότε χάνεται ὁ Θεός.Χάνουμε τόν Θεό καί μετά πέφτουμε σέ αἵρεση καί καταλήγουμε στήνεἰδωλολατρία.«Στήν Δυτική Θεολογία, ὅμως, ἡ διάκριση πού κάνουν οἱ θεολόγοι τῆς Δύσεως στόθέμα αὐτό εἶναι ἀποτέλεσμα ὄχι μόνο χρήσεως τῶν κατατεθειμένων στοιχείων τῆςΠαραδόσεως, ἀλλά καί φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ». Μπερδεύεται στήν Δύση ἡΘεολογία μέ τήν φιλοσοφία – καί δυστυχῶς αὐτό πάει νά γίνει καί σέ μᾶς τώρα καίγίνεται ἐν πολλοῖς στίς Θεολογικές Σχολές – ὁπότε τό προϊόν δέν εἶναι ἀληθινό καίἔχουν πέσει σέ αἵρεση. «Ἀκριβῶς δέ ἐξαιτίας αὐτοῦ τοῦ γεγονότος οἱ Δυτικοί πέσανεσέ αἱρέσεις», ἐπειδή ἔβαλαν καί φιλοσοφία μέσα στήν ἀλήθεια τήν ἀποκαλυμμένηκαί τήν πατερικά κατοχυρωμένη.«Ἔκαναν δηλαδή μεταφυσική (ὀντολογική) διάκριση καί ὄχι ἐμπειρική». Ἔχουμεπεῖ κι ἄλλη φορά, ἡ μεταφυσική εἶναι φιλοσοφία καί δέν ἔχει καμμιά σχέση μέ τήνἀλήθεια τοῦ Θεοῦ, τήν Θεολογία. Ἑπομένως, ἔπεσαν σ’ αὐτό τό σφάλμα οἱ Δυτικοίγιατί ἀνακάτεψαν τήν φιλοσοφία μέ τήν ἐμπειρία τῶν Πατέρων καί τό προϊόν ἦτανψευδές καί εἶναι μέχρι σήμερα γιατί ἐμμένουν σ’ αὐτό.«Πατερικές διακρίσεις στήν Ἁγία Τριάδα»: πῶς μιλᾶνε καί διατυπώνουν τήν ἀλήθειαγιά τήν Ἁγία Τριάδα οἱ Πατέρες. «Πατερική διάκριση μεταξύ οὐσίας καί ἐνεργείας,καθώς καί μεταξύ τῶν τριῶν ὑποστάσεων τοῦ Θεοῦ, βασίζεται ἀποκλειστικά στήνἐμπειρία τῆς θεώσεως». Τί θά πεῖ αὐτό τώρα; Στόν Θεό διακρίνουμε οὐσία καίἐνέργεια. Ὁ Θεός δηλαδή ἔχει οὐσία, ἀλλά ἔχει καί ἐνέργεια. Καί διακρίνουμε, ὅπωςεἴπαμε, καί τρεῖς ὑποστάσεις, τρία πρόσωπα στόν ἕναν Θεό. «Στήν Παλαιά Διαθήκηἡ διάκριση μεταξύ Θεοῦ, Ἀγγέλου καί Πνεύματος ὑπάρχει ἀπό τήν ἐμπειρία τῶνΠροφητῶν. Στήν Καινή Διαθήκη ἡ διάκριση μεταξύ Πατρός, Υἱοῦ καί ἉγίουΠνεύματος προέρχεται ἀπό τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως ἐν ἀναφορά πρός τήνἘνσάρκωση.Ἔχοντες οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Πατέρες τήν ἴδια ἐμπειρία μέ τούς Προφῆτες,διεπίστωσαν τό Φῶς ἐν Φωτί διά τοῦ Φωτός». Θά τό ἐξηγήσει πιό κάτω τί σημαίνειαὐτό. Τό Φῶς, δηλαδή ὁ Πατέρας, ἐν Φωτί, ἐν Ἁγίω Πνεύματι, διά τοῦ Φωτός, διάτοῦ Υἱοῦ. Ἔτσι φανερώνεται ἡ Ἁγία Τριάδα. Τριά Φῶτα, ἀλλά ἕνα φῶς. «ΣτήνΚαινή Διαθήκη ὁ Πατέρας δέν εἶναι ἐνσαρκωμένος». Τό ξέρουμε πολύ καλά αὐτό.Δέν σαρκώθηκε ὁ Πατέρας. «Οὔτε τό Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι ἐνσαρκωμένο». Τά εἴπαμε240

αὐτά ἄλλη φορά, γι’ αὐτό καί δέν τά εἰκονίζουμε. Δέν ἔχουμε εἰκόνα οὔτε τοῦΠατρός οὔτε τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Ἀπό τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως διαπιστώνεταιὅτι ἐνσαρκωμένο εἶναι μόνο τό ἕνα Φῶς, ὁ Λόγος». Βλέπετε; Οἱ Πατέρες εἶχανἐμπειρία τοῦ Θεοῦ καί ἔβλεπαν ὅτι ἀπό τά τρία Φῶτα, τό ἕνα Φῶς, ὁ Λόγος, εἶναισαρκωμένος, ἔχει σάρκα. «Ὁπότε ὑπάρχει μία μόνο ἕνωση μεταξύ τῆς ἀνθρωπίνηςφύσης καί τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ ἀκτίστου, ἡ ὁποία δέν συμπεριλαμβάνει καί τά τρίαΦῶτα, ἀλλά μόνο τό ἕνα Φῶς. Στούς Πατέρες τό ἐν Φωτί δέν εἶναι ἐνσαρκωμένο.Ἐνσαρκωμένο εἶναι μόνο τό διά τοῦ Φωτός», δηλαδή ὁ Υἱός, ὁ Χριστός. «Μετά τήνἘνσάρκωση τό διά τοῦ Φωτός γίνεται διά τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ. Ἐντῶ Φωτί (τοῦ Ἁγίου Πνεύματος), διά τοῦ Φωτός (τοῦ Χριστοῦ) βλέπουμε τήν πηγήτοῦ Φωτός (τόν Πατέρα). Ἐδῶ τό «διά τοῦ Φωτός» συνδέεται ἄμεσα μέ τό «ἐν τῆἀνθρωπίνη φύσει τοῦ Χριστοῦ». Διά τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ, διά τοῦσαρκωμένου Λόγου βλέπουμε τόν Πατέρα ἐν Πνεύματι Ἁγίω.Ἡ ἐμπειρία τῆς θεώσεως εἶναι ἐκείνη πού δίνει τήν σωστή ἑρμηνεία γιά τάἀναφερόμενα στήν Ἁγία Γραφή. Δέν ἀποκλείονται βέβαια καί ἄλλες ἑρμηνεῖες τῆςἉγίας Γραφῆς», ἀλλά προσέξτε εἶναι αἱρετικές αὐτές οἱ ἄλλες ἑρμηνεῖες. «Ὑπάρχουνκαί ἄλλες ἑρμηνεῖες, πού εἶναι οἱ ἑρμηνεῖες τῶν αἱρετικῶν. Π.χ. τῶν Ἀρειανῶν, τῶνΕὐνομιανῶν, τῶν Μοναρχιανῶν, τῶν Δυναμικῶν καί Τροπικῶν, τῶν Νεστοριανῶνκλπ». Πῶς τό ξέρουμε ὅτι εἶναι αἱρετικές; Διότι δέν ἐπαληθεύονται ἀπό τήν ἐμπειρία.Εἶναι αὐτό πού εἴπαμε κι ἄλλη φορά ὅτι καί ἡ θεολογία εἶναι θετική ἐπιστήμη. Αὐτόπού λέει ὁ θεολόγος πρέπει νά τό ἀποδείξει, νά τό στηρίζει πάνω σέ ἐμπειρικάδεδομένα. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μίλησαν γιά τήν Ἁγία Τριάδα ἀλλά εἶχαν ἐμπειρία καίμίλησαν. Οἱ αἱρετικοί δέν εἶχαν ἀνάλογες ἐμπειρίες ἀλλά τά ἔλεγαν μέ βάση τόνστοχασμό, μέ βάση τήν φιλοσοφία, γι’ αὐτό καί ἔπεφταν ἔξω.«Γιατί ὅμως ὅλες αὐτές, οἱ ἄλλες ἑρμηνεῖες νά μήν εἶναι σωστές καί νά εἶναι σωστήμόνο ἡ Ὀρθόδοξη ἑρμηνεία; Γιατί π.χ. νά εἶμαι ὑποχρεωμένος ἀπό ἐπιστημονικῆςἀπόψεως νά φθάσω νά ἀποδεχθῶ τό συμπέρασμα ὅτι μόνο οἱ Ὀρθόδοξοι ἔκανανσωστή ἑρμηνεία καί δέν ἔκανε σωστή ἑρμηνεία καί ἕνας αἱρετικός;». Γιατί, εἴπαμεὅτι δέν ἐπαληθεύονται ἀπό τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως οἱ αἱρετικοί. «Ἐδῶ φυσικά δένἔχει καμμία θέση ἡ Θεολογία τῶν μοντέρνων Ὀρθοδόξων, πού λένε: Οἱ ἐπίσκοποιτῆς Ἐκκλησίας, πού ἀποτελοῦν τά μέλη τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων ἔχουν ἀπό τόνΘεό τό Πνεῦμα τό Ἅγιο, καθώς καί τήν κανονική χειροτονία καί ὅταν συνέρχονται ἐνΣυνόδω, σέ μία Οἰκουμενική Σύνοδο, ἀποφαίνονται ἀλαθήτως».Νά δοῦμε θά ἀποφανθοῦν ἀλαθήτως τώρα στήν μέλλουσα νά συνέλθει…; Δέν εἶναισίγουρο. Ἐξαρτᾶται… Γιατί δέν εἶναι μόνο ἡ χειροτονία, -κανονική χειροτονία, δένλέμε ὅτι δέν εἶναι κανονική- ἤ ἡ ἀποστολική διαδοχή πού ἐξασφαλίζει τήν ἐνέργειατοῦ Ἁγίου Πνεύματος στόν ἄνθρωπο. Χρειάζονται καί ἄλλες προϋποθέσεις ὥστε ὁἄνθρωπος, ὁ ἐπίσκοπος, ὁ ὁποιοσδήποτε θεολογῶν, νά ἔχει ἐνεργό μέσα του τό ἍγιοΠνεῦμα.241

«Δέν ἔχει ἐδῶ καμμία θέση μία τέτοια Θεολογία, διότι δέν φωτίζει κάποιον ἐπίσκοποτό Πνεῦμα τό Ἅγιο ἔτσι ἁπλῶς», ἐπειδή εἶναι ἐπίσκοπος, «ἐπειδή ἔχει κανονικήχειροτονία ἤ ἐπειδή συνέρχεται σέ Σύνοδο, ἔστω καί Οἰκουμενική ἤ ἐπειδή ἔχειἀνάγκη ἡ Ἐκκλησία ἤ ἐπειδή γίνεται κοινή προσευχή ἀπό ὅλα τά μέλη τῆς Συνόδου.Χρειάζονται καί ἄλλες οὐσιαστικές προϋποθέσεις, δηλαδή τό νά εὑρίσκεται ἤδη ὁἐπίσκοπος σέ κατάσταση φωτισμοῦ». Ἔχουμε πεῖ ὅτι φωτισμός σημαίνει ἀδιάλειπτηπροσευχή, πού στήν πλήρη καί τελειότερη μορφή της ἡ νοερά προσευχή εἶναιαὐτενεργουμένη. Δέν κάνει προσευχή αὐτός πού εἶναι σέ κατάσταση φωτισμοῦ, ἀλλάἀκούει νά κάνει προσευχή τό Ἅγιο Πνεῦμα πού εἶναι μέσα του.Ἄν δέν ὑπάρχει δηλαδή τέτοιος ἄνθρωπος φωτισμένος μέσα στή Σύνοδο, ἡ Σύνοδοςμπορεῖ καί νά πεῖ αἱρετικά πράγματα καί ἄς εἶναι καί οἰκουμενική, ἄς εἶναι δηλαδήἐπίσκοποι μαζεμένοι ἀπό ὅλο τόν κόσμο. Θά πρέπει νά ὑπάρχει τουλάχιστον ἕναςτέτοιος φωτισμένος, θεωμένος ἄνθρωπος, δηλαδή πού νά μιλάει τό Ἅγιο Πνεῦμαμέσα του. Τότε βεβαίως θά πεῖ σωστά πράγματα καί θά ἀναγνωριστεῖ καί ἀπό τήνδογματική συνείδηση τοῦ λαοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ τελικός κριτής. Πρόσφατα ἕναςἐπίσκοπος εἶπε γιά τήν μέλλουσα νά συνέλθει καί γιά αὐτά πού λένε ὅτι θάἐνισχύσουμε τούς Παπικούς κ.λ.π. ὅτι λογαριάζετε χωρίς τόν ξενοδόχο.Ξενοδόχος εἶναι ὁ λαός. Ὄχι ὅλος ὁ λαός, ἡ μάζα, ἀλλά οἱ φωτισμένοι ἄνθρωποι πούὑπάρχουν καί μέσα στόν λαό. Δέν εἶναι ἀνάγκη νά εἶσαι ἐπίσκοπος ἤ παπάς ἤμοναχός γιά νά εἶσαι φωτισμένος. Μπορεῖ νά εἶσαι καί λαϊκός καί νά ἔχεις ἐνεργόμέσα σου τήν νοερά προσευχή. Αὐτοί θά ποῦνε ἀλαθήτως ἄν αὐτά πού θάἀποφανθοῦν οἱ μεγάλοι ἐπίσκοποι κ.λ.π. εἶναι σωστά ἤ ὄχι. Ἡ δογματική συνείδησητοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ τελικός κριτής. Γι’ αὐτό βλέπετε στή ΣύνοδοΦερράρας-Φλωρεντίας, πού τώρα τήν ἀναφέρουν στήν ἐπικαιρότητα οἱΟἰκουμενιστές γιατί λένε: ‘νά τότε εἴχαμε ὑπογράψει τήν ἕνωση’. Ὄντως τήν εἶχανὑπογράψει. Ὅλοι; Ὅλοι! Ἐκτός ἀπό ἕναν… ἐκτός ἀπό τόν Ἅγιο Μάρκο. Καί ὅτανγύρισαν στήν Κωνσταντινούπολη ὁ πιστός λαός, ὁ λαός πού εἶχε τά σωστά κριτήριαποιόν ζητωκραύγασε; Μόνο τόν Ἅγιο Μάρκο. Ὅλους τούς ἄλλους τούςἀποδοκίμασαν. Καί οἱ ἴδιοι κατάλαβαν τό λάθος τους καί ἔλεγαν ‘νά μοῦ κοβόταν τάχέρια πού ὑπέγραψα’. Μετάνοιωσαν καί οἱ ἄλλοι ἐπίσκοποι. Κατάλαβαν μετά τόλάθος τους, λειτούργησε ἡ σωστή δογματική συνείδηση καί σ’ αὐτούς.«Μετά ἔρχονται οἱ Παπικοί καί λένε τά δικά τους, ὅτι δηλαδή ὅταν ὁ Πάπαςἀποφασίσει κάτι, αὐτό εἶναι ἀλάθητο!». Ἡ ἴδια ἀντίληψη πού λέγαμε προηγουμένωςγιά τούς Ὀρθοδόξους ὅτι δηλαδή ‘εἶσαι ἐπίσκοπος, σέ φωτίζει τό Ἅγιο Πνεῦμα’.Ἐξαρτᾶται ἄν σέ φωτίζει ἤ ὄχι. Δέν σημαίνει ὅτι σέ φωτίζει, ἄν δέν ἔχεις ὁ ἴδιος ἐσύἐργαστεῖ μέσα σου, νά ἔχεις κάνει κάθαρση δηλαδή ἀπό τά πάθη, ὥστε νά ἔχειἐνεργοποιηθεῖ μέσα σου τό Ἅγιο Πνεῦμα πού πῆρες μέ τό βάπτισμα καί νά ἔχειςμέσα σου τήν ἀδιάλειπτη προσευχή. Μπορεῖ καί νά μή σέ φωτίσει καί νά ἔχεις τόνσκοτισμό τοῦ δαιμονικοῦ πνεύματος, ὅπως τό εἶχαν πάθει αὐτοί οἱ ἐπίσκοποι πούεἴπαμε στή Φερράρα-Φλωρεντία. Καί ὅταν τούς ρώτησαν γιατί τό πάθατε αὐτό;242

Ξέρετε τί εἶπαν; Μᾶς πίεσαν οἱ Παπικοί. Πιεστήκαμε πολύ… Καί ἐπειδή πιεστήκατε,ἔπρεπε νά ὑποχωρήσετε, νά ἀφήσετε τήν ἀλήθεια; Ὅπως καί σήμερα… τά ἴδιαἐπιχειρήματα. Μᾶς πιέσανε, λένε, πάρα πολύ, ἀφόρητα. Ἀφοῦ ξέρεις ὅτι εἶναι λάθος.Τί θά πεῖ σέ πιέσανε; Ὅσο κι ἄν σέ πιέσουν, τό λάθος καί τήν αἵρεση δέν μπορεῖς νάτό ὑπογράψεις. Ἀλλά, ὅταν λείπει ἡ ἐνεργός παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὁἄνθρωπος δειλιάζει, φοβᾶται καί ὑποκύπτει στήν τρομοκρατία τοῦ πονηροῦπνεύματος, γιατί ὄντως ἀσκοῦσαν τρομοκρατία τότε οἱ Παπικοί στούς ὀρθόδοξουςἐπισκόπους στήν Ἰταλία. Τρόμαξαν καί ὑποτάχτηκαν στόν Πάπα, ἐκτός ἀπό τόν ἍγιοΜάρκο, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐνεργό τό Ἅγιο Πνεῦμα μέσα του καί γι’ αὐτό δέν ὑπέκυψε.Ἔτσι λοιπόν καί οἱ Παπικοί λένε ὅ,τι πεῖ ὁ Πάπας εἶναι ἀλάθητο ἐπειδή εἶναι Πάπας.Ἀπό ποῦ καί ὡς ποῦ;«Σάν νά ὑπάρχει δηλαδή μία διαιτησία μέσα στήν Ἐκκλησία, πού εἶναι τό Πνεῦμα τόἍγιο, ὥστε νά ἀποφασίζει ἡ Ἐκκλησία μέσω κάποιας διαιτησίας γιά τό ποιόςθεολόγος ἔχει δίκιο ἤ γιά τό ποιά Θεολογία εἶναι σωστή! Αὐτό ὅμως εἶναι τό ἔργοτοῦ Ἁγίου Πνεύματος; Ἔτσι ἀνιχνεύεται ἡ ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας;». Ὄχι, βέβαια!Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης243

α.Περί οὐσίας καί ἐνεργείας στόν Θεό β.Περί τῆς Ἐνσαρκώσεως καί τῆς Ἁγίας Τριάδας (Πατερική Θεολογία - 19ο Μέρος)Συνεχίζουμε μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ τήν Πατερική Θεολογία τοῦ π. Ἰωάννου τοῦΡωμανίδη καί τό θέμα σήμερα εἶναι γιά τήν διάκριση μεταξύ οὐσίας καί ἐνέργειαςστόν Θεό. Στόν Θεό πράγματι διακρίνουμε οὐσία καί ἐνέργεια. Ὁ Θεός δηλαδή ἔχειοὐσία, ἔχει καί ἐνέργεια. Τά πράγματα αὐτά βέβαια δέν εἶναι κάτι ξεχωριστό. «Ὅτανμιλᾶμε, λέει ὁ π. Ἰωάννης ὁ Ρωμανίδης, «στήν Ὀρθόδοξη παράδοση γιά διάκρισημεταξύ οὐσίας καί ἐνεργείας στόν Θεό, ἐννοοῦμε τήν φυσική ἐνέργεια τῆς οὐσίας, ἡὁποία διακρίνεται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά ἡ φυσική ἐνέργεια τῆς οὐσίας τοῦΘεοῦ δέν εἶναι κάτι τό διαφορετικό καί ξεχωριστό ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ». Καί ἡἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι καί αὐτή Θεός. «Δέν εἶναι ἄλλο ἡ οὐσία καί ἄλλο ἡ ἐνέργειατῆς οὐσίας». Ἡ ἐνέργεια, θά λέγαμε, ἐκπηγάζει ἐκ τῆς οὐσίας.«Ὁρισμένοι δικοί μας θεολόγοι μιλᾶνε γιά τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ σάν νά εἶναι κάτιδιαφορετικό ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ. Λένε δηλαδή ὅτι ἄλλο εἶναι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦκαί ἄλλο εἶναι ἡ ἐνέργεια τῆς οὐσίας. Πράγματι αὐτήν τήν ἐντύπωση μπορεῖ νάἀποκομίσει κάποιος, ὅταν διαβάζει τούς Πατέρες, ὅτι δηλαδή ἄλλο πράγμα εἶναι ἡοὐσία καί ἄλλο ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ὅμως ἐκφράζονται ἔτσι οἱ Πατέρες μόνο γιάνά τονίσουν τήν διάκριση μεταξύ οὐσίας καί ἐνεργείας στόν Θεό. Ἐκεῖνο, ὅμως, πούαὐτοί οἱ θεολόγοι», πού συγχέουν τά πράγματα, «δέν παρατηροῦν εἶναι ὅτι οἱΠατέρες λένε ὅτι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ φυσική ἐνέργεια τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ,δηλαδή ὅτι εἶναι οὐσιώδης ἐνέργεια. Ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ ἔχει μία φυσική ἐνέργεια, ἡὁποία ὀφείλεται στήν ὕπαρξη τῆς οὐσίας. Γι’ αὐτήν τήν φυσική ἐνέργεια τῆς οὐσίαςμιλᾶνε οἱ Πατέρες». Ὅταν λοιπόν λέμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι πανταχοῦ παρών, γιά νά τόποῦμε μ’ ἕνα σχῆμα πού ἔχουμε ὑπόψη μας, τί ἐννοοῦμε; Ὅτι ὁ Θεός εἶναι κατ’ἐνέργεια πανταχοῦ παρών. Ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι πανταχοῦ παροῦσα. Καί ἡοὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι πανταχοῦ παροῦσα ἀλλά -προσέξτε- δέν εἶναι μεθεκτή ἀπόἐμᾶς, ὁπότε εἶναι ὡσεί ἀποῦσα, σάν νά μήν ὑπάρχει. Ἀλλά ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναιμεθεκτή, μποροῦμε νά μετέχουμε στήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως, ὅταν λέμε ὅτιὁ Θεός εἶναι πανταχοῦ παρών, ἐννοοῦμε ὅτι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι πανταχοῦπαροῦσα.«Τό ἄλλο πού τονίζουν οἱ Πατέρες εἶναι ὅτι αὐτή ἡ φυσική ἐνέργεια τῆς οὐσίας τοῦΘεοῦ, ὅπως καί ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἀπολύτως ἁπλή. Αὐτή ὅμως ἡ μία ἁπλήἐνέργεια μερίζεται – προσέξτε τήν ἔκφραση πού λένε οἱ Πατέρες – ἀμερίστως –χωρίςνά χωρίζεται– ἐν μεριστοῖς», σέ ξεχωριστά πάλι κομμάτια. «Τί σημαίνει ὅμως αὐτό;Στόν νόμο τῶν ἀντιθέσεων τοῦ Ἀριστοτέλους αὐτό εἶναι μία ἀνοησία». Πῶς μπορεῖκαί νά χωρίζεται καί νά μή χωρίζεται…; Ἀλλά εἴπαμε στόν Θεό δέν ἰσχύει ἡ λογική244

τοῦ Ἀριστοτέλη. Οὔτε ἔχουμε λέξεις γιά νά ἐκφράσουμε τόν Θεό καί τά τοῦ Θεοῦ.Γι’ αὐτό καί χρησιμοποιοῦμε τέτοιες ἐκφράσεις: ‘γνωρίζεται ἀγνωρίστως’ ἤ‘ὑπεραγνώστως’. Δηλαδή, Τόν ξέρουμε καί δέν Τόν ξέρουμε. Ἤ ‘μερίζεταιἀμερίστως’. Μοιράζεται καί δέν μοιράζεται. Ὅπως λέμε στήν Θεία Κοινωνία, «ὁμελιζόμενος καί μή διαιρούμενος, ὁ πάντοτε ἐσθιόμενος καί μηδέποτεδαπανώμενος». Ποιός; Ὁ Χριστός. Μοιράζεται ἀλλά δέν διαιρεῖται. Μετέχεται ἀπόἐμᾶς καί πάλι δέν ἐλαττώνεται. Θά πεῖτε: εἶναι δυνατόν νά γίνει αὐτό; Γιά τόν Θεόὅλα εἶναι δυνατά! Κι ὅταν παίρνουμε στήν Θεία Κοινωνία ἕνα μικρό κομμάτι, αὐτόδέν εἶναι ἕνα κομμάτι ἀπό τόν Χριστό, ἀλλά εἶναι ὅλος ὁ Χριστός. Μέγα μυστήριοεἶναι κι αὐτό!«Τί σημαίνει λογικά μερίζεται ἀμερίστως ἐν μεριστοῖς; Δηλαδή τί σημαίνει ὅτι αὐτήἡ ἐνέργεια κομματιάζεται χωρίς νά κομματιάζεται; Πῶς δηλαδή κάτι μπορεῖ νάγίνεται πολλά καί ταυτόχρονα νά παραμένει ἕνα; Ὅμως ὄντως αὐτή ἡ ἁπλή ἐνέργειαμερίζεται ἀμερίστως ἐν μεριστοῖς!», ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Νά πῶ ἕνα παράδειγμαἀπό τά κτιστά. Ὅταν ἔχουμε ἕνα κερί, δέν μποροῦμε νά ἀνάψουμε καί ἄλλα κεριά;Πάλι ἡ φλόγα δέν μειώνεται, δέν ἐλαττώνεται. Μεταδίδεται τό φῶς καί στά ἄλλακεριά, χωρίς νά ἐλαττώνεται ἀπό τό πρῶτο. Οὔτε κομματιάζεται νά πάρει κάθε κερίἕνα κομμάτι τῆς ἀρχικῆς φλόγας.Αὐτό λοιπόν «τό λένε οἱ Πατέρες. Τό λέει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁΘεολόγος», ὅτι μερίζεται ἀμερίστως ἐν μεριστοῖς. «Ἀλλά ἡ ἴδια ἔκφρασις ὑπάρχεικαί στόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, καθώς καί στόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ.Ὅλοι τους λένε ὅτι αὐτή ἡ ἁπλή ἐνέργεια –τοῦ Θεοῦ– πολλαπλασιάζεται. Πῶς;Ἀπολλαπλασιάστως». Πάλι λέμε κάτι καί τό ἀναιροῦμε. Τό παίρνουμε πίσω, γιατίδέν ἔχουμε λέξεις. «Ποῦ; Ἐν πολλοῖς». Ποῦ πολλαπλασιάζεται ἀπολλαπλασιάστως;Ἐν πολλοῖς. Σέ πολλούς. Σέ ποιούς; Σ΄ αὐτούς πού ἔχουν τίς προϋποθέσεις νάμετέχουν στήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Εἶναι μία ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ἀλλά ἔχει πολλέςφανερώσεις. Ἔτσι ἔχουμε πολλές ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ τίς ὁποῖες χαρακτηρίζουμε μέβάση τά ἀποτελέσματά τους. Ὑπάρχει μία ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ πού λέγεταιδημιουργική ἐνέργεια, μέ τήν ὁποία δημιουργήθησαν ὅλα ὅσα ὑπάρχουν, τά ὄντα. Σ’αὐτή τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ μετέχουν ὅλα τά ὄντα, τά δημιουργήματα. Ἄν δένὑπῆρχε αὐτή ἡ ἐνέργεια, δέν θά ὑπῆρχε τίποτε ἀπό αὐτά πού γνωρίζουμε. Κι ἐμεῖςδέν θά ὑπήρχαμε. Σ’ αὐτή τήν ἐνέργεια μετέχουν ὅλοι.Ὑπάρχει μία ἄλλη ἐνέργεια πού λέγεται προνοητική καί συνεκτική ἐνέργεια τοῦΘεοῦ. Καί σ’ αὐτή μετέχουν ὅλα τά ὄντα γιά τά ὁποῖα ὁ Θεός προνοεῖ, τά συγκροτεῖ,τά συνέχει καί τά διατηρεῖ στήν ὕπαρξη. Ἄν δέν ὑπῆρχε αὐτή ἡ ἐνέργεια, ἡ ΘείαΠρόνοια ὅπως τήν λέμε ἁπλούστερα, δέν θά συντηρεῖτο ἡ Δημιουργία, θάκαταστρεφόταν. Αὐτό ἐπαληθεύεται καί ἐπιστημονικά. Ὑπάρχει κάποιος νόμος πούλέγεται δεύτερο ἀξίωμα τῆς θερμοδυναμικῆς, πού λέει ὅτι αὐξάνει ἡ ἀταξία σέ ἕνασύστημα ὅσο περνάει ὁ χρόνος. Αὐτό δέν συμβαίνει στό σύμπαν. Τό σύμπαν μέσαστόν χρόνο ἔχει μία σταθερή τάξη, πράγμα τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά γίνει ἀπό μόνο245

του. Αὐτό γίνεται ἐξαιτίας τῆς προνοητικῆς ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ, ὁπότε ὑπάρχει καίσυντηρεῖται αὐτή ἡ τάξις τοῦ σύμπαντος. Ἀλλιῶς τό σύμπαν θά εἶχε διαλυθεῖ.Βλέπετε, ἄν μία νοικοκυρά δέν μπαίνει κάθε μέρα μέσα σέ ἕνα δωμάτιο σέ λίγοχρόνο αὐτό θά εἶναι ἀκατοίκητο. Αὐξάνεται ἡ ἀταξία τοῦ συστήματος. Ἔτσι γίνεταισ’ ὅλο τό σύμπαν. Ποιός εἶναι ὁ νοικοκύρης τοῦ σύμπαντος ὅμως; Εἶναι ὁ Θεός!Εἶναι ἡ ἐνέργεια αὐτή τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία λέγεται προνοητική καί συνεκτική καί στήνὁποία, εἴπαμε, μετέχουν ὅλα τά ὄντα.Ὑπάρχει, ἐπίσης, μιά ἄλλη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ πού λέγεται καθαρτική, πού καθαρίζειτόν ἄνθρωπο. Σ’ αὐτή ὅμως τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν μετέχουν ὅλοι. Μετέχουνμόνο τά νοήμονα αὐτά ὄντα, οἱ ἄνθρωποι δηλαδή, οἱ ὁποῖοι μετανοοῦν καί θέλουν νάκαθαριστοῦν. Γιατί, ὅταν μετανοεῖς, θέλεις νά καθαριστεῖς. Σ’ αὐτή λοιπόν τήνἐνέργεια τήν καθαρτική μετέχουν οἱ μετανοοῦντες καί ὄχι ὅλοι. Διαφορετικά θά ἦτανὅλοι μετανοοῦντες, ἀλλά δέν εἶναι ὅλοι μετανοοῦντες, τό ξέρουμε πολύ καλά.Ὑπάρχει μετά ἡ φωτιστική ἐνέργεια, στήν ὁποία μετέχουν πάλι αὐτοί, οἱ ὁποῖοιἔχουν πρῶτα καθαρθεῖ. Ἔχουν ὑποστεῖ τήν κάθαρση διά τῆς καθαρτικῆς ἐνεργείαςκαί μετά μετέχουν στήν φωτιστική ἐνέργεια, ἐφόσον πάλι τό θέλουν. Γιατί, μπορεῖκανείς ν’ ἀρχίσει νά μετανοεῖ καί νά μείνει στή μέση, νά μήν ὁλοκληρώσει τήνκάθαρση, ὁπότε δέν δέχεται τόν φωτισμό. Καί ὑπάρχει καί ἡ τρίτη ἐνέργεια, ἡ ὁποίαλέγεται θεωτική ἤ θεοποιός στήν ὁποία πάλι μετέχουν αὐτοί πού ἔχουν τίςπροϋποθέσεις. Ἔχουν φτάσει στήν κατάσταση τοῦ φωτισμοῦ καί ὁ Θεός τούς δίνεικαί τήν κατάσταση τῆς θεώσεως ἐφόσον τό θέλει. Ἑπομένως, ὑπάρχουν ἐνέργειεςστίς ὁποῖες μετέχουμε ὅλοι καί ὑπάρχουν καί ἐνέργειες στίς ὁποῖες μετέχουμε ἐάνθέλουμε. Ὁ Θεός δέν μᾶς βάζει μέ τό ζόρι στόν Παράδεισο οὔτε στήν κόλαση. Μόνοιμας πᾶμε. Ἄν ἐπιλέξεις τήν ἀμετανοησία, ἐπιλέγεις τήν κόλαση. Ἄν ἐπιλέξεις τήνμετάνοια, ἐπιλέγεις τήν ἀρχή τῆς σωτηρίας, τή θέωση.«Ἡ ἐνέργεια», λοιπόν, «τοῦ Θεοῦ πολλαπλασιάζεται ἀπολλαπλασιάστως ἐν πολλοῖς.Τί σημαίνει ὅμως αὐτό; Σημαίνει ὅτι, ὅταν ὁ προφήτης ἔλθει σέ θέωση, κατά τήνὁποία βρίσκεται σέ ἐπαφή μέ τόν Θεό, βλέπει ὅτι αὐτή ἡ ἁπλή ἐνέργεια τοῦ Θεοῦὑπάρχει μέσα σέ ὅλα τά κτίσματα», γιατί εἴπαμε ὅτι ὅλα τά κτίσματα μετέχουν τῆςδημιουργικῆς ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ καί τῆς προνοητικῆς ἐνέργειας τοῦ Θεοῦ. Ἕναςλοιπόν πού φτάνει στήν θέωση, τήν βλέπει αὐτή τήν ἐνέργεια. Γι’ αὐτό βλέπει καί τόσύμπαν μέ ἄλλα μάτια, εἶναι ἡ λεγόμενη ‘φυσική θεωρία’.Αὐτή ἡ μία ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ἔχει «πολλά ἀποτελέσματα. Καί ἡ μία αὐτή ἐνέργεια,εἶναι σέ καθετί μία ἐνέργεια. Καί μέσα σέ κάθε μία ἀπό αὐτές τίς ἐνέργειες ὅλος ὁΘεός εἶναι παρών!». Ὄχι ἕνα μέρος τοῦ Θεοῦ, ὅλος ὁ Θεός. «Ὁ Θεός, ὅτανδημιουργεῖ τόν κόσμο, δημιουργεῖ τόν κόσμο ὄχι κατ’ οὐσίαν, ἀλλά κατ’ ἐνέργειανκαί κατά βούλησιν». Τί σημαίνει αὐτό; Ὅτι τά ὄντα δέν ἔχουν πάρει τήν οὐσία τοῦΘεοῦ, γιατί τότε τά ὄντα θά ἦταν θεοί καί θά εἴχαμε πολλούς θεούς, ἀλλά τήνἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, μετέχουν στήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτό λέμε ὁ Θεός246

δημιουργεῖ τόν κόσμο ὄχι κατ’ οὐσία ἀλλά κατ’ ἐνέργεια. Δέν ἔριξε κομμάτια Του ὁΘεός ἐδῶ κι ἐκεῖ καί ἔφτιαξε τό σύμπαν, ὅπως ἔλεγαν κάποιοι… μυθολογίες καίτέτοια πράγματα, ἀλλά κατ’ ἐνέργεια δημιουργεῖ τόν κόσμο.«Ὁπότε ὑπάρχει ἕνωση τῆς ἀκτίστου ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ μέ τά κτίσματα. Ἡ ἐνέργειατοῦ Θεοῦ εἶναι πολύ ἁπλή. Διακρίνεται ὅμως σέ δημιουργική ἐνέργεια τοῦΘεοῦ», ὅπως εἴπαμε προηγουμένως, «σέ προνοητική (συντηρητική) ἐνέργεια τοῦΘεοῦ, σέ καθαρτική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, σέ φωτιστική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, σέ θεωτικήἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Μεταξύ αὐτῶν τῶν μορφῶν τῆς μίας καί μόνης ἐνεργείας τοῦΘεοῦ δέν ὑπάρχει ταυτότητα. Ἄν ὑπῆρχε ταυτότητα, τότε ὅλα τά κτίσματα θάμετεῖχαν π.χ. στήν θεωτική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Τί θά σήμαινε ὅμως αὐτό; Ὅτι ὅλα τάκτίσματα θά ἔβλεπαν τόν Θεό. Πῶς τό ξέρουμε ὅμως ὅτι δέν ὑπάρχει ταυτότητα;Ἀπό τήν ἐμπειρία τῆς Θείας Χάριτος ἡ Ἐκκλησία ξέρει πολύ καλά ὅτι ἡ φωτιστικήπ.χ. ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι τό ἴδιο μέ τήν θεωτική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Γιατί;Διότι ἐκεῖνοι πού φθάνουν στήν θέωση εἶναι οἱ Ἅγιοι. Οἱ ἄλλοι δέν φθάνουν στήνθέωση. Ὁπότε τό μερίζεται ἐν μεριστοῖς δέν σημαίνει ὅτι αὐτό πού εἶναι μεγάλο (ὁΘεός) μεριζόμενο, γίνεται μικρό, ὅτι λιγοστεύει δηλαδή ὁ Θεός». Ὁ Θεός παραμένειΑὐτός πού εἶναι καί πολλαπλασιάζεται ἀπολλαπλασιάστως ἐν πολλοῖς.«Αὐτό ἀκριβῶς εἶναι καί ἡ οὐσία τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Διότι τίλέγει ὁ ἱερεύς μετά τόν καθαγιασμό τῶν Τιμίων Δώρων ἐκεῖ στίς εὐχές;», λίγο πρίνκοινωνήσουμε; Τό λέει καθ’ ἑαυτόν, δέν ἀκούγεται ἔξω. Παίρνει τόν ἅγιο Ἄρτο καίτόν μελίζει. «Μελίζεται ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς, ὁ μελιζόμενος καί μή διαιρούμενος, ὁἐσθιόμενος καί μηδέποτε δαπανώμενος…». Τί σημαίνουν ὅμως αὐτά; Ὅτι στόΜυστήριο τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ, στήν Καινή Διαθήκη μετέχει καί ἡ ἀνθρώπινηφύσις τοῦ Χριστοῦ». Γι’ αὐτό, ὅταν κοινωνοῦμε, παίρνουμε τήν τεθεωμένηἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ καί κοινωνοῦμε τόν Χριστό. Ὄχι ψωμάκι καί κρασάκιπού λένε μερικοί ἤ τό χρυσό δοντάκι πού λένε στά παιδιά… Ἀνοησίες…Ἀπαράδεκτα πράγματα! Πρέπει νά πεῖς στό παιδάκι ὅτι αὐτό πού παίρνει εἶναι ὁΧριστός καί μετέχει ὄχι βέβαια στήν οὐσία τοῦ Χριστοῦ ἀλλά στήν ἐνέργεια.«Ὁπότε τώρα ὁ τρόπος τῆς παρουσίας καί φανερώσεως τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωποεἶναι καί διά τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία καί αὐτή τώρα μερίζεταιἀμερίστως ἐν μεριστοῖς!». Δέν λιγοστεύει δηλαδή καί ἡ ἀνθρώπινη φύση ἐπειδήκοινωνοῦμε, παραμένει ἀκέραιη. «Ἔτσι ἀπό τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως γνωρίζουμεὅτι ἡ μία ἁπλή ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ μερίζεται ἀμερίστως ἐν μεριστοῖς. Ἐκεῖνο δέ, πούγίνεται κατά τήν Θεία Εὐχαριστία, εἶναι ἀπόρροια τῆς Ἐνσαρκώσεως. Μετά τήνἈνάσταση τοῦ Κυρίου γνωρίζουμε τόν Χριστό μόνον κατά δόξαν, δηλαδή ἐν δόξη.Δέν γνωρίζουμε τώρα τόν Χριστόν κατά σάρκα». Δέν Τόν ἔχουμε μπροστά μας,ὅπως Τόν εἶχαν οἱ Ἀπόστολοι, ἀλλά Τόν γνωρίζουμε ἐν δόξη. «Αὐτό ὅμως δένσημαίνει ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ἄσαρκος». Ἔχει σάρκα, ἁπλῶς δέν Τόν βλέπουμε ἐμεῖςὅπως Τόν ἔβλεπαν οἱ Ἀπόστολοι ἐν σαρκί. «Ὁ Χριστός εἶναι ἔνσαρκος καί ἔχειπλήρη ἀνθρώπινη φύση, ἡ ὁποία τώρα, δηλαδή μετά τήν Ἀνάληψή Του, εἶναι247

δεδοξασμένη». Καί βεβαίως, ἐάν θέλει ὁ Χριστός μας, μᾶς ἐμφανίζεται. Πολλοίἄνθρωποι, καί ὁ π. Παΐσιος, Τόν εἶχαν δεῖ μέ τήν ἀνθρώπινη φύση Του τήνδεδοξασμένη βέβαια καί ἀναστημένη, ὅπως Τόν εἶχε δεῖ ἡ ὁμήγυρις τῶν Ἀποστόλωνμετά τήν Ἀνάσταση.«Ὅταν κοινωνοῦμε τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου, δέν παίρνουμε μόνο ἕνακομμάτι τοῦ Χριστοῦ μέσα μας, ἀλλά ὁ καθένας πού κοινωνεῖ παίρνει ὁλόκληρο τόνΧριστό μέσα του». Δέν ἔχει σημασία ἄν θά πάρεις μεγάλο ἤ μικρό κομμάτι, γιατίλένε μερικοί θά μοῦ δώσει μεγάλο κομμάτι σήμερα ὁ ἱερέας ἤ μικρό; Δέν ἔχεισημασία. Καί μικρό νά εἶναι, εἶναι ὁλόκληρος ὁ Χριστός.«Ὅμως ἐξαιτίας αὐτοῦ δέν ὑπάρχουν πολλοί Χριστοί. Ἕνας εἶναι ὁ Χριστός καίαὐτός ὁ Χριστός, πού εἶναι ἕνας, βρίσκεται ὁλόκληρος μέσα σέ κάθε πιστό πούκοινώνησε τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Ἐπάνω δηλαδή στό ἅγιο Ἀρτοφόριο, ἐκεῖ πούκομματιάζεται ὁ Ἀμνός ἀπό τόν ἱερέα, δέν κομματιάζεται ὁ Χριστός, ἀλλάπολλαπλασιάζεται ἀπολλαπλασιάστως στούς πολλούς. Ὑπάρχει δηλαδή ὁλόκληρος ὁΧριστός σέ κάθε ἕνα τεμάχιο τοῦ Θείου Ἄρτου» καί σέ ἕναν μικρότατο μαργαρίτη.Γι’ αὐτό προσέχει τόσο πολύ ὁ ἱερέας καί ὀφείλει νά προσέχει νά μαζέψει καί τόνἐλαχιστότατο μαργαρίτη, νά τόν βάλει μέσα στό Ἅγιο Ποτήριο ἤ νά τόν καταλύσει.Δέν ἐπιτρέπεται νά πέσει τίποτα κάτω. Πρέπει νά προσέχουμε πάρα πολύ, ὅτανκοινωνοῦμε. Καί ἐσεῖς νά βοηθᾶτε τόν ἱερέα. Μερικοί δέν βοηθοῦν τόν ἱερέα. Τώρακάνω μιά παρένθεση, ἀλλά εἶναι σημαντικό. Δέν ξέρουν νά κοινωνήσουν οἱἄνθρωποι. Κρατοῦν τό ἅγιο μαντήλιο μακριά, ἐνῶ πρέπει νά τό βάζουν κάτω ἀπό τόπηγούνι τους. Ἤ μερικοί τό βάζουν μέν κάτω, ἀλλά τό ὑψώνουν καί οὐσιαστικάκλείνουν τό στόμα τους. Βάζουν δηλαδή κι ἕνα ἐμπόδιο στόν ἱερέα καί δέν μπορεῖ νάδώσει τήν Θεία Κοινωνία. Καί διάφορα ἄλλα πράγματα… δέν εἶναι τοῦ παρόντος.Ἀλλά πρέπει νά βοηθοῦμε καί νά προσέχουμε πάρα πολύ, γιατί ἄν γίνει ζημία, ὅπωςλέμε, εἶναι ἁμάρτημα καί γιά τόν ἱερέα καί γιά ἐμᾶς, ἄν δέν προσέξουμε.«Τό ἴδιο τώρα συμβαίνει καί στούς Προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης». Κι αὐτοίμετεῖχαν τῆς Θεότητος τοῦ Χριστοῦ ἀλλά «ὁ Χριστός ἐδῶ ἐμφανίζεται ἄσαρκος.Ἐμφανίζεται ὁ Λόγος, ὁ Ἄγγελος», ὁ Μεγάλης Βουλῆς Ἅγγελος, ὁ Υἱός καί Λόγοςτοῦ Θεοῦ. «Ἦταν παρών ὁ Ἄγγελος, δηλαδή ὁ Θεός καί στόν Προφήτη, ἀλλά καίστήν ὑπόλοιπη κτίση».«Ὁ Θεός δέν εἶναι περιορισμένος κατ’ οὐδένα τρόπο. Γι’ αὐτό τονίζουν οἱ Πατέρεςὅτι ὁ Θεός Πατήρ εἶναι πανταχοῦ παρών». Τώρα πρέπει νά ποῦμε λίγα λόγια καί γιάτόν Χριστό, τό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος. Τί διδάσκει ἡ Ἐκκλησία μας,γιά νά καταλάβουμε κάτι στή συνέχεια πού θά σᾶς πῶ. Ὁ Θεός Λόγος εἶναι τόδεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος. Εἶναι ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός ἤ Λόγος τοῦ Θεοῦ καίτό Πνεῦμα τό Ἅγιο, ἡ Ἁγία Τριάδα, τά τρία Πρόσωπα. Ὁ Πατήρ εἶναι Πρόσωπο, ὁΥἱός εἶναι Πρόσωπο καί τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι Πρόσωπο. Στό Πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ,248

τοῦ Θεοῦ καί Λόγου, ἑνώθηκαν ὑποστατικά, δηλαδή πραγματικά, ἡ θεία καί ἡἀνθρώπινη φύση. Ὡς ἀνθρώπινη φύση ἐννοοῦμε τό σῶμα καί τήν λογική ψυχή μέὅλες τίς ἰδιότητές τους, χωρίς βέβαια τήν ἁμαρτία. Ὁ Θεός δηλαδή πῆρε ὅλη τήνἀνθρώπινη φύση, ὄχι μόνο τό σῶμα μας, καί τήν ψυχή μας. Πῆρε ἀνθρώπινη ψυχή,ἀνθρώπινο σῶμα καί ὅλα τά τοῦ ἀνθρώπου ἐκτός ἀπό τήν ἁμαρτία. Καί γιατί τά πῆρεὅλα; Γιά νά τά ἁγιάσει ὅλα, νά τά θεώσει ὅλα. Γιατί, ἀπό τή στιγμή πού τά πῆρε στόΠρόσωπό του καί ἑνώθηκε ἡ ἀνθρώπινη φύση μέ τήν θεία φύση, θεώθηκε ἡἀνθρώπινη φύση.Ὁ Χριστός εἶναι Θεάνθρωπος, τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος. Τό πρόσωπο τοῦΘεανθρώπου εἶναι τό ἕνα πρόσωπο τοῦ Θεοῦ-Λόγου. Δέν εἶναι δύο πρόσωπα. Ἕναπρόσωπο εἶναι ὁ Χριστός ἐν δύο φύσεσιν, μέ δύο φύσεις, τήν ἀνθρώπινη καί τήνθεία. Τό πρόσωπο αὐτό, ὅπως μᾶς τό περιγράφει ἡ 4η Οἰκουμενική Σύνοδος, εἶναι ἐνδυσί φύσεσι, στήν θεία καί τήν ἀνθρώπινη φύση καί αὐτές οἱ δύο φύσεις στόπρόσωπο τοῦ Λόγου εἶναι ἑνωμένες ἀδιαιρέτως, χωρίς διαίρεση, ἀτρέπτως, χωρίςτροπή, χωρίς δηλαδή ἀλλοίωση ἡ θεία φύση παραμένει ἀκέραιη καί ἡ ἀνθρώπινηφύση εἶναι ἀκέραιη, χωρίς νά ἀλλάζουν σέ τίποτα, ἀμερίστως, χωρίς νά μερίζονται,χωρίς νά διαιροῦνται καί ἀσυγχύτως, χωρίς νά συγχέονται. Εἶναι ξεχωριστές ἀλλάεἶναι καί ἑνωμένες. Ἐνῶ δηλαδή ἡ ἕνωση τῶν δύο φύσεων εἶναι ἀδιαίρετη, καθεμίαἀπό τίς δύο φύσεις διατηρεῖ τά φυσικά ἤ ἀλλιῶς οὐσιώδη προσόντα, θά λέγαμε, τάχαρακτηριστικά της.Ἔτσι, ὑπάρχουν δύο φυσικές ἐνέργειες καί θελήσεις, ἡ θεία θέληση καί ἡ ἀνθρώπινηθέληση. Ὁ Χριστός δηλαδή ἔχει δύο θελήσεις, γιατί ἔχει δύο φύσεις. Ἔχει τήν θείαφύση, τήν θεία ἐνέργεια καί τήν θεία θέληση καί τήν ἀνθρώπινη φύση, ἀνθρώπινηἐνέργεια, ἀνθρώπινη θέληση. Ἔχει δύο φυσικά αὐτεξούσια, τό θεῖο καί τόἀνθρώπινο. Ἔχει δύο σοφίες, τήν θεία σοφία καί τήν ἀνθρώπινη σοφία. Ἔχει δύογνώσεις, τήν θεία καί τήν ἀνθρώπινη γνώση. Οἱ δύο φυσικές θελήσεις, ἐνῶδιατηροῦν τήν ἰδιαιτερότητά τους, δέν ἀντίκειται ἡ μία πρός τήν ἄλλη, ἀλλά ἡἀνθρώπινη ἀκολουθεῖ καί ὑποτάσσεται στή θεία θέληση. Ὅπως κατ’ ἀναλογία σέμᾶς τούς ἀνθρώπους, θά πρέπει ἡ δική μας ἀνθρώπινη θέληση νά ὑποτάσσεται στήθεία θέληση. Νά μήν ἔχει δηλαδή ὁ ἄνθρωπος δικό του θέλημα, ‘ἐγώ θέλω, ἐγώἀποφασίζω, ἐγώ κανονίζω τή ζωή μου’, ἀλλά νά ὑποτάσσεται στό θέλημα τοῦ Θεοῦκαί νά λέει ‘ὅ,τι θέλει ὁ Θεός, ὅπως θέλει ὁ Θεός, ὅποτε θέλει ὁ Θεός’. Αὐτός εἶναι ὁχριστιανός.Γι’ αὐτό ὀνομαζόμαστε καί δοῦλοι Ἰησοῦ Χριστοῦ, γιατί τό χαρακτηριστικό τοῦδούλου εἶναι ὅτι δέν ἔχει θέλημα δικό του, ἔχει τό θέλημα τοῦ κυρίου του. Νά, γιατίἔχουν σημασία τά δόγματα. Ὅπως στόν Χριστό μας ἡ ἀνθρώπινη θέλησηὑποτάσσεται στήν θεία θέληση, ἔτσι καί στόν ἄνθρωπο θά πρέπει ἡ δική του θέλησηἡ ἀνθρώπινη νά ὑποτάσσεται στήν θεία θέληση, γιά νά μοιάζουμε στόν Χριστό. Ἡὑποταγή τῆς ἀνθρωπίνης θελήσεως στή θεία θέληση ἀποτελεῖ ἔκφραση τῆςἀναμαρτησίας τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ συνέπεια τῆς ἑνότητος τοῦ Προσώπου249

Του. Γι’ αὐτό ὁ Χριστός μας εἶναι ἀναμάρτητος, γιατί πάντοτε ἔκανε τό θέλημα τοῦΘεοῦ σέ ὅλα.Οἱ δύο φύσεις τοῦ Χριστοῦ ἀλληλοπεριχωροῦνται κατά ἀσύγχυτο τρόπο. Ὅταν λέμεπεριχώρηση ἐννοοῦμε τήν ἐνοίκηση τῶν δύο φύσεων στό ἕνα πρόσωπο τοῦΘεανθρώπου. Κατά τήν περιχώρηση τῶν δύο φύσεων, ἡ θεία φύση ἐνεργεῖ καίμεταδίδει, ἐνῶ ἡ ἀνθρώπινη φύση δέχεται τήν θεία ἐνέργεια. Συνέπεια τῆςὑποσταστικῆς ἑνώσεως τῶν δύο φύσεων εἶναι αὐτό πού λέγεται στήν Θεολογίαἀντίδοση ἤ κοινοποποίηση τῶν ἰδιωμάτων. Τί θά πεῖ αὐτό; Ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτωνσημαίνει μετάδοση τῶν ἰδιωμάτων καί ὀνομάτων τῶν δύο φύσεων στό ἕνα πρόσωποτοῦ Χριστοῦ, ὄχι ὅμως καί μετάδοση τῶν ἰδιωμάτων τῆς μιᾶς φύσεως στήν ἄλληφύση καθ’ ἑαυτήν, ἀλλά στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Θά τό ἐξηγήσουμε μέ ἕναπαράδειγμα. Ὁ Χριστός λέγεται Θεός καί ἄνθρωπος, ἄκτιστος καί κτιστός. ΤόΠρόσωπο, ὁ Χριστός, εἶναι καί ἄκτιστος καί κτιστός. Δέν μποροῦμε, ὅμως, νά ποῦμεὅτι ἡ ἀνθρώπινη φύση εἶναι ἄκτιστη. Ὑπάρχει αὐτή ἡ ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων στόπρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, ὄχι στήν κάθε μία φύση καθ’ ἑαυτήν. Ἡ θεία φύση εἶναιἄκτιστη, ἡ ἀνθρώπινη φύση παραμένει κτιστή. Δέν μποροῦμε νά ὀνομάσουμε τήνΘεότητα κτιστή καί παθητή, οὔτε νά ἀποδώσουμε στήν ἀνθρώπινη φύση τοῦΧριστοῦ καθ’ ἑαυτήν θεία ἰδιώματα καί νά τήν ὀνομάσουμε ἄκτιστη, ἀπαθῆ,πάνσοφη, πανταχοῦ παροῦσα. Δέν εἶναι πανταχοῦ παροῦσα ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦΧριστοῦ. Καί αὐτό γιατί οἱ δύο φύσεις τοῦ Χριστοῦ παραμένουν ἀκέραιες, μέσαδηλαδή στά ὅριά τους.Ἐδῶ εἶναι τώρα πού μέ αὐτή τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία συμφωνοῦν οἱΡωμαιοκαθολικοί ἀλλά ἀπό τούς Προτεστάντες οἱ Λουθηρανοί ἀντιλαμβάνονταιπολύ διαφορετικά τήν ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων στόν Χριστό καί δέχονται δηλαδήὅτι, ἐξαιτίας τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως, τά ἰδιώματα τῆς θείας φύσεως ἀποδίδονταικαί στήν ἀνθρώπινη φύση ὡς ὀντολογικά ἰδιώματα. Καί αὐτή ἡ πίστη τους, τούςκάνει νά ὑποστηρίζουν ὅτι τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι πανταχοῦ παρόν, τό ὁποῖοεἶναι λάθος. Εἶναι αἵρεση αὐτό, δέν ἰσχύει, γιατί τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι κτιστό,ἔχει περίγραμμα καί δέν εἶναι πανταχοῦ παρόν.Ὅλη αὐτή τήν εἰσαγωγή, τήν διδασκαλία ἄν θέλετε, τήν ἔκανα γιά νά ξέρουμεκάποια πράγματα γιά τόν Χριστό μας καί γιά τήν λεγόμενη αὐτή ἀντίδοση τῶνἰδιωμάτων. Αὐτή εἶναι ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία, δηλαδή ἡ σωστή διδασκαλία γιά τόνΘεό καί τό θεμέλιο τῆς διδασκαλίας αὐτῆς εἶναι, ὄχι ὁ στοχασμός ἤ μιά φιλοσοφίαπού κάθησαν οἱ ἅγιοι Πατέρες καί ἔγραψαν, ἀλλά εἶναι ἡ ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ πούεἶχαν. Ἐπειδή εἶχαν φτάσει στή θέωση καί εἶδαν τόν Θεό, μᾶς εἶπαν τί εἶναι ὁ Θεόςκαί πῶς εἶναι ὁ Θεός καί πῶς εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ καί πῶς πολλαπλασιάζεταιἀπολλαπλασιάστως καί ὅλα αὐτά πού εἴπαμε μέχρι τώρα. Ἑπομένως, δένβασιζόμαστε σέ κάποια θεωρία, σέ κάποια στοχαστική σύλληψη, διανοητικήσύλληψη καί μιλᾶμε γιά τόν Θεό, ἀλλά σέ ἐμπειρία, σέ πραγματικότητα. «Οἱδιακρίσεις πού κάνουν οἱ Πατέρες δέν εἶναι ἀποτέλεσμα φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ,250