ARALING PANLIPUNAN 3 Part 2

Araling Panlipunan IIIPART 2

(Effective Alternative Secondary Education) ARALING PANLIPUNAN III MODYUL 13REBOLUSYONG SIYENTIPIKO AT INDUSTRIYALBUREAU OF SECONDARY EDUCATION Department of Education DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City 1

MODYUL 13 REBOLUSYONG SIYENTIPIKO AT INDUSTRIYAL Mahika, mistisismo at mga lumang sulatin ang nakapangyari sa kaisipan ngmga Europeo noong Panahong Midyibal. Ibinase ng mga Midyibal na iskolar angkanilang mga teorya sa mga prinsipyo at ideya ng mga Klasikal na pilosopo gayanina Aristotle, Ptolemy at Galen. Pinaniwalaan nila na ang mundo ay patag at kapagang isang maglalakbay sa karagatan ay nakarating sa dulo nito ay posible siyangmahulog sa pinakadulo. Maging ang doktrina ng Simbahan ay pinalaganap angpagtuturo na ang mundo ang sentro ng Sansinukuban(Universe). Ang patunay ditong Simbahan ay batay sa pagsasabing ang mundo ang tirahan ng tao kaya ito angsentro ng Sansinukuban. Noong ika-16 na siglo, ay lumaganap ang panibagong kaisipan sa tulong ngmga imbensiyon at pagsusuri ng mga siyentipikong gaya nina Nicolaus Copernicusat Galileo Galilei. Ito ang naging pasimula ng mga Makabagong Kaisipan o nagingkilala sa katawagang Rebolusyong Siyentipiko. Sinundan ito ng mga inobasyon atpagtuklas ng mga makabagong gamit na nagpabilis sa produksiyon ng mgaEuropeo at nagpatatatag ng kanilang komersiyo, kalakalan at pangkabuhayan. Ang kaisipang ito ang naging daan din sa pagtuklas at pag-imbento ng mgamakabagong makinarya na nakapagpabilis at nagparami ng produksiyon ng mgataga Hilagang Amerika at Europa. Ang Panahon ng Industriya ay isinilang kayanaging daan ito sa pagkakaroon ng “ factory system” o mga malalaking industriya;pag-unlad ng komunikasyon at transportasyon; paglawak ng pamilihanginternasyonal; at pagbubuo ng panggitnang uri ng antas ng pamumuhay ng mga taoo ang “middle class”. May tatlong na araling inihanda para sa inyo sa modyul na ito: Aralin 1: Bagong Ideyang Siyentipiko Aralin 2: Ang Epekto at Impact ng Siyensiya Aralin 3: Ang Rebolusyong Industriyal 2

Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo ang mga sumusunod: 1. Natatalakay kung paanong nagpasimula ang Kaisipang Siyentipiko noong ika-16 na siglo; 2. Naipapaliwanag ang epekto at impact ng Kaisipang Siyentipiko sa pamumuhay, pangkabuhayan at iba pang larangan ng siyensiya; 3. Nailalarawan ang pang-araw-araw na pamumuhay ng mga Europeo bago umusbong ang Makabagong Industriya; 4. Nasusuri ang mga pagbabago at epektong idinulot ng Rebolusyong Industriyal sa pamumuhay at pangkabuhayan ng mga Europeo at taga Hilagang Amerika; at 5. Nakabubuo ng isang tsart ng paghahambing ukol sa mga pamosong imbentor at siyentipiko na nakapag-ambag sa Rebolusyong Siyentipiko at Industriyal Handa ka na ba? Subukan mong sagutin ang mga sumusunod na tanong.Huwag kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda parasa iyo. 3

PANIMULANG PAGSUSULIT:I. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot1. Ang bansang pinagsimulan at sumibol ang Rebolusyong IndustriyalA. Italya C. PransiyaB. Inglaterra D. Estados Unidos2. Ang siyentipikong naniniwala na ang araw ang sentro ng kalawakan at angmundo at iba pang mga planeta ay umiikot lamang ditoA. Nicolaus Copernicus C. PtolemyB. Galileo Galilei D. Rene Descartes3. Ang yamang ito ay marami ang bilang sa Britanya at naging kasangkapan sapaggawa ng maraming makinaryaA. Bulak C. GintoB. Uling at bakal D. Chromite4. Siyentipikong nagpakilala ng pangangailangan sa pamamaraang imbestigasyonupang makatulong sa pagtuklas ng katotohananA. Isaac Newton C. Francis BaconB. William Harvey D. Voltaire5. Ideyang nagsasaad na ang pamahalaan ay hindi dapat makialam sapagpapatakbo ng negosyoA. Merkantilismo C. KomunismoB. Laissez faire D. Bullionismo6. Isa sa mahalagang “factor of production” na kinakailangan upang magamit sapamumuhunan sa paggawa, makinarya at hilaw na materyal na mahalaga upangmapalaki ang mga industriyaA. Kapital C. LupaB. Entreprenyur D. Lakas paggawa 4

7. Ang mga sumusunod ay epekto ng Rebolusyong Industriyal maliban sa: A. Paglaki ng mga Industriya sa Tela B. Pagbilis ng produksiyon C. Pag-unlad ng transportasyon at komunikasyon D. Repormasyon8. Ang pag-usbong ng mga makabago at siyentipikong kaisipan ay naging dahilan upang ang Simbahan ay: A. Maragdagan ng kapangyarihan B. Suriin at kwestiyunin sa kanyang mga aral at doktrina C. Makapang-akit ng mga bagong kasapi D. Makipagtulungan sa mga monarkong Europeo9. Ang siyentipikong Italyano na nagpatunay na ang teorya ni Copernicus ukol saang araw ang nasa gitna ng Sansinukuban at ang mundo ay isa lamang sa mgaplanetang umiikot ay tamaA. John Locke C. Francis BaconB. Galileo Galilei D. Rene Descartes10. Siyentipikong nagbuo ng makabagong pamamaraan sa pag-iimbestiga salarangan ng siyensiya o ang “scientific method”A. Voltaire C. DiderotB. Francis Bacon D. Nicolaus Copernicus11. Ang paglaganap at naging bunga ng makabagong kaisipan sa Europa at Hilagang Amerika ay ang A. Karapatang makapagpahayag ng sariling damdamin at kaisipan B. Pagiging deboto at masunurin sa doktrina ng Simbahan C. Paniniwala sa mga superstisyon at mahika D. Pagkakaroon ng mga monarkong makapangyarihan 5

12. Ang pag-unlad ng mga industriyalisadong siyudad sa Hilagang Amerika at Europa ay dahil sa: A. Pagkakaroon nito ng magandang lugar para daungan ng mga kalakal B. Lakas paggawa C. Makabagong makinarya D. Mababang buwis na pinapataw sa mga kalakal13. Isang organisadong pamamararaan sa produksiyon na nagsama samanggagawa at makinarya sa ilalim ng pamumuno ng isang tagapangasiwaA. Pamamaraang Siyentipiko C. IndustriyalisasyonB. Sistemang Factory D. Laissez faire14. Panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimentoA. Rebolusyong Pranses C. Rebolusyong IndustriyalB. Rebolusyong Ingles D. Rebolusyong Siyentipiko15. Ang kaunlarang naidulot ng Rebolusyong Industriyal ay naging daan sapagbubuo ng panibagong panlipunang istraktura para sa mgaA. Manggagawa C. Panggitnang uri ng taoB. Entreprenyur D. Monarko16. Pamamaraang ginamit sa mga industriya ukol sa pagtatalaga sa mgamanggagawa ng mga bagay na dapat lang niyang gawin sa panahon ngkanyang pagtratrabahoA. Division of Labor C. Pamamaraang SiyentipikoB. Sistemang factory D. Pamamaraang Industriyal17. Mga taong naniniwala sa pilosopiyang pampulitika ni John Locke at teoryangsiyentipiko ni Isaac NewtonA. Monarko C. Lakas PaggawaB. Philosophes D. Panggitnang uri ng tao 6

18. Isinulong niya ang aral ukol sa paghihiwalay ng kapangyarihan ng mga sangayng ehekutibo, lehislatura at hukuman sa isang pamahalaanA. Voltaire C. John LockeB. Baron de Montesquieu D. Thomas Hobbes19. Mga monarkong gumamit sa kanilang mga pamumuno ng mga pampulitikangideya ng EnlightenmentA.B. Absolute Monarchs D. Enlightened DespotsC. Constitutional Monarchs E. Merry Monarchs20. Aspeto ng pilosopiya na tumatalakay sa mga paksa ukol sa unibersal, ispiritwalat mga eternal na tanong lalo na ang ukol sa pagkakaroon ng Diyos at anglimitasyon ng kaalamanA. Etimolohiya C. LohikaB. Axiology D. Metapisika 7

ARALIN 1BAGONG IDEYANG SIYENTIPIKO Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng “bagong siyensiya”. Naging tulong ang panahon ng katuwiran (age of reason) upang magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong paglalarawan at redepinisyon ng lipunan Matapos ang Araling ito, inaasahan na iyong: 1. Natatalakay ang dahilan ng pagkakaroon at pagbubuo ng bagong ideyang siyentipiko 2. Nakikilala ang mga taong nagging pangunahing tagapagturo at nagsulong ng bagong ideyang siyentipiko 3. Nakapagbibigay ng sariling kuru-kuro ukol sa kahalagahan ng bagong ideyang siyentipiko sa pamumuhay ng mga tao Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin ang larawan sa ibaba. Sa iyong palagay ano ang naging tulong nito sa pagpapapalaganap ng bagong ideyang siyentipiko at pag-iisip ng mga tao sa Europa. Isulat ang maikli mong paliwanag sa iyong kuwaderno. 8

Ang Rebolusyong Siyentipiko Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay nagpasimula ng kanyang propesyongsiyentipiko sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong 1492. Kaalinsabay nito angpanahon ng pagkakatuklas ni Christopher Columbus sa Amerika. Sa panahong ito aynagpasimula na si Copernicus ng mga pagtatanong ukol sa pangunahing paniniwala attradisyon ng mga tao. Batay sa kanyang mga ginawang pananaliksik ay pinaniniwalaan niya na ang mgaideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol saSansinukuban ay may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang mundo ay bilog digaya ng paniniwala noon na ito ay patag at kapag nakarating ang isang manlalakbay sadulo nito ay posibleng mahulog siya. Isa pa sa kanyang inilahad ay ang ukol sa pag-ikotng mundo sa sarili nitong aksis habang ito’y umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na angaraw ang nasa sentro ng Sansinukuban na taliwas sa itinuturo ng Simbahan na angmundo ang sentro ng Sansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala sa katawagangTeoryang Heliocentric. Si Nicolaus Copernicus ang Polish astronomer na nagbigay ng rebolusyonaryong pagpapaliwanag ukol sa alin sa araw at mundo ang sentro ng Sansinukuban Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad inilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mga puna mula sa Simbahan at nangangahulugan ng persekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa pamamagitan ng Inquisition. 9

Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe) Dalawang siyentipiko ang sumunod sa pag-aaral at pagsusuri sa TeoryangHeliocentric ni Copernicus. Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, naturalscientist at mahusay na matematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa pamamagitanng matematika ukol sa posibleng pag-ikot sa isang paribilog ng mga planeta sa araw nadi gumagalaw sa gitna ng kalawakan. Ito’ y tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya naang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw nguni’t mabilis angkanilang paggalaw kung papalapit sa araw at mabagal kung ito’y palayo. Si Johannes Kepler, Alemang astrologo na bumuo ng pormula sa matematika upang mapatunayan ang pag-ikot ng mga planeta sa araw Nagkaroon ng mga pagtatanong si Kepler sa mga pinuno sa academics atSimbahan ng panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kanyangmga hinuha at pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siya’y kabilangsa Kilusang nag-protesta ukol sa Simbahan sa panahong iyon. Nguni’t ang kanyangkontemporaryo na si Galileo Galilei na isang Italyano at Katoliko ay nagkaroon ngmalaking oposisyon sa Simbahan. Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kanyang imbensiyon na teleskopyo atnaging dahilan ng kanyang pagdidiskubre sa kalawakan. Ang kanyang pagtanggap sateoryang itinuro ni Copernicus ay ginamit na dahilan upang siya’y mapailalim sa isangimbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan at pagpapaliwanagin kung bakit nagkaroonsiya ng kontradiksiyon sa posisyon ng huli. Ang pagdidiin na ito sa kanya ng Simbahanay naging daan upang magkaroon siya ng ilang retraksiyon sa kanyang ginawang mga 10

pag-aaral at di maging daan ng pagtitiwalag sa kanya sa Simbahan. Matapos angretraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa kanyang mga siyentipikong pagtuklas nanaging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika at inertia. Si Galileo Galilei, Italyanong siyentipiko na naparusahan ng Inquisition dahil sa kanyang pagtanggap ng Teoryang Heliocentric ni Copernicus at naging daan sa kanyang habang buhay na “house arrest” Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Sa ibinigay na hatol ng Simbahan kay Galileo Galilei na habang buhayna “house arrest” dahil sa kanyang pagtanggap at pagsusulong sa TeoryangHeliocentric ni Copernicus noong 1633 sa Italya, sumasang-ayon ka ba o hindi? Bakit?Si Galileo habang tinatanong ng kapulungan ng mga matataas na pinuno ng Simbahang Katoliko ukol sa kanyang pagsang-ayon sa teoryang pinalaganap ni Copernicus 11

Tandaan Mo! Ang teoryang Heliocentric ay nagtuturo na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at ang mundo ay umiikot dito kabilang ang iba pang mga planeta Si Nicolaus Copernicus, isang Polish ang nagbigay ng bagong pagtuklas na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at di ang mundo Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer at mahusay na matematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa pamamagitan ng matematika ukol sa posibleng pag- ikot sa isang paribilog ng mga planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna ng kalawakan. Ito’y tinawag na ellipse Si Galileo Galilei ang Italyanong siyentipiko na nakapagimbento ng telescope at naging daan sa pagpapatibay na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan Gawain 3: Paglalapat Batay sa ginawang pagtalakay sa Aralin 1, alin sa Teoryang Heliocentric at Geliocentric(paniniwalang ang mundo ang nasa gitna ng kalawakan)ang iyong pinaniniwalaan? Bakit? Magbigay ng maikling paliwanag. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 12

ARALIN 2ANG EPEKTO AT IMPACT NG SIYENSIYA Nang makatuklas ng mga siyentipikong imbensiyon ukol sa tao, kalikasan at kalawakan ay naging malaganap at popular ang siyensiya sa Europa. Sa pamamagitan ng mga makabagong imbensiyon na ito ay nagkaroon ng mga bagong kaalaman ang mga tao at ilan sa mga hari sa Europa ay sumuporta dito. Si Haring Charles II ng Inglaterra ay nagtatatag ng Royal Society of London noong 1662 na kung saan ay naging kasapi at nakilala sa pangkat na ito sina Isaac Newton at Robert Boyle. Noong 1666 ay nagtatatag naman si Haring Louis XIV ng Pransiya ng French Academy of Science. Ang mga kilusang ito ay nagbigay ng mga suportang pinansiyal sa mga siyentipiko at nagpalimbag ng mga siyentipikong aklat at mga babasahin Matapos ang Araling ito, inaasahan na iyong: 1. Nakikilala ang mga naging sikat na siyentipiko o mga “thinker” sa Europa at Amerika sa larangan ng pulitika, lipunan at siyensiya; 2. Nasusuri ang naging epekto sa pamumuhay, paniniwala at pangkabuhayan ng mga tao ng Rebolusyong Siyentipiko; 3. Nabibigyang pagpapahalaga ang mga naiambag na reporma ng mga Enlightened Despots sa kanilang mga kaharian ; at 4. Nakapagbibigay ng sariling hinuha sa naging epekto ng bagong pilosopiyang panrelihiyon, ang Deismo sa tradisyunal na relihiyon sa Europa. Gawain 1: Pag-isipan Mo! Suriin ang mga larawan sa ibaba. Kilalanin kung sino sila at ano ang kanilang naiambag sa Rebolusyong Siyentipiko. Isulat ang iyong sagot sa kwaderno sa Makabayan 13

Ang Makabagong Ideyang Pampulitika Ang mga pagbabago sa siyensiya ay naging daan sa mga pilosopo at mgamapag-isip(thinkers) na magkaroon ng ideya na kung ang sistematikong batas aymaaring kasagutan sa paglikha ng sansinukuban at natural na kapaligiran, ito ay maariring maging gabay upang ang pampulitika, pangkabuhayan at panlipunang pakikipag-ugnayan ay maipaliwanag ng analitikong pangangatwiran. Ang siyentipikong pag-iisip atpamamaraan ay tunay na may malaking impluwensiya sa mga pampulitikang teorya. Dalawang pilosopong Ingles, sina Thomas Hobbes at John Locke, ang nagbigayng konkretong paliwanag ukol sa ideya ng batas natural at pamahalaan noongkalagitnaan ng ika-16 na siglo. Ito ang panahon na kung kailan ang Inglaterra ay maymalaking suliranin ukol sa pamumuno ng hari na absoluto ang kapangyarihan dahil sapinagbasehang Teorya ng Divine Right. Ang Teoryang Divine Right ay angpaniniwalang lumaganap sa Europa na ang isang hari ay pinili ng kanilang diyos upangmamuno sa kaharian kaya binibigyan ng absolutong kapangyarihan sa kanyangpamumuno. Maraming pumuna sa pamahalaang ito at naging dahilan ito sa Inglaterrang Digmaang Sibil. Ang Digmaang Sibil ay sumiklab sa pagitan ng mga taongnaniniwala na ang hari ay may absolutong kapangyarihan sa pamamahala at mga taonaming naniniwala na kailangang sila ay may karapatang pamunuan ang kanilang mgasarili. 14

Ang Digmaang Sibil sa Inglaterra ay nangyari sa pagitan ng mga Royalistangsumusuporta kay Haring Charles I at ng bumubuo ng Parliamento na pinamunuan nioliver CromwellAng Pagpapaliwanag ni Hobbes ukol sa Pamahalaan Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng batas natural upang isulong angpaniniwala na ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri ng pamahalaan.Pinaniniwalaan niya na ang pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil ditoay kailangan ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga pangyayari.Sa kanyang pagpapalimbag ng sinulat niyang aklat na Leviathan noong 1651 ayinilarawan niya ang isang lipunan na walang pinuno at ang posibleng maging direksiyonnito tungo sa magulong lipunan. Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isangkasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kanyang kalayaanat maging masunurin sa puno ng pamahalaan. Ang kasunduang ito ang magigingdahilan ng pangangalaga at pagproprotekta na ibibigay ng puno ng pamahalaan sakanyang nasasakupan. Dinagdag pa niya na ang mga tao ay di binibigyan ng 15

karapatang magrebelde sa kanyang pinuno maging ito man ay di makatwiran sakanyang pamamalakad.Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke Isa pa sa kinilalang pilosopo sa Inglaterra ay si John Locke na may parehongpaniniwala gaya ni Hobbes na kinakailangang magkaroon ng kasunduan sa pagitan ngmga tao at ng kanilang pinuno. Nguni’t naiiba siya sa paniniwala na ang tao sa kanyangnatural na kalikasan ay may karapatang mangatwiran,may mataas na moral atmayroong mga natural na karapatan ukol sa buhay, kalayaan at pag-aari. Sinasabi niya na ang tao ay maaring magtalusira sa kanyang kasunduan sapinuno kung ang pamahalaan ay di na kayang pangalagaan at ibigay ang kanyang mganatural na karapatan. Binigyang diin din niya na kung ang tao ay gumamit ngpangangatwiran ay makararating siya sa pagbubuo ng isang pamahalaang mabisangmakikipag-ugnayan at tutulong sa kanya. Ang kanyang mga ideya ay isinulat niya noong 1690 sa pamamagitan nglathalaing Two Treatises of Government. Ang kanyang sulatin ay naging popular atnakaimpluwensiya sa kabuuan ng Europa at maging sa kolonya ng Inglaterra, angKolonyang Amerikano. Ang ideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano nalumaya sa pamumuno ng Gran Britanya. Ang Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat niThomas Jefferson at naging mahalagang sulatin sa paglaya ng Amerika sa mga Inglesay halaw sa mga ideya ni Locke ukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ngpamahalaan. 16

Si Thomas Jefferson at ang kanyang sinulat na Deklarasyon ng Kalayaan ngAmerika na kanyang hinalaw sa mga ideya ni John Locke ukol sa kasunduan sa pagitanng mga tao at pamahalaan Isa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan ng pulitika ay ang Pranses na si Baronde Montesquieu na naniniwala sa ideya ng paghahati ng kapangyarihan sa isangpamahalaan. Hinati niya sa tatlong sangay ang pamahalaan: ang lehislatura napangunahing gawain ay ang pagbubuo ng mga batas; ang ehekutibo na nagpaaptupadng batas at ang hukuman na tumatayong tagahatol. Si Voltaire o Francois MarieArouet,sa tunay na buhay at isa ring Pranses ay nagsulat ng ilang mga lathalain labansa Simbahan at Korteng Royal ng Pransiya. Ito ang naging dahilan ng kanyangdalawang beses na pagkakabilanggo at nang lumaon siya ay napatapon sa Inglaterra.Pinagpatuloy niya ang pagsusulat dito at patuloy niyang binigyan ng pagpapahalagaang pilosopiya ni Francis Bacon at siyensiya ni Isaac Newton.Ang Pangangatwiran ay Nakaimpluwensiya sa Pagbabatas Habang patuloy na naghahanap at nagsasaliksik ang mga Europeo ukol sa mgabagong prinsipyo na maaring tumugma sa pamantayan ng pangangatwiran, malakingpagbabago ang nangyari sa usapin ng pagbabatas. Sa pamamagitan ng paggamit ngmga siyentipiko at makatwirang kaisipan sa pagbabatas ay natapos na angpagkakaroon ng mga unjust trials. Ang mga mambabatas ay di na gaanong bumatay samga sabi-sabi at mga confessions na dulot ng ginawang pambubugbog sa nasasakdalkundi nagkaroon na ng mga matitibay na pag-iimbestiga at paghuhusga sa hukuman. Noong taong 1600 ay nagkaroon ng pagbabalak na bumuo ng isang pangkat nabubuo ng isang pang-internasyonal na kalipunan ng mga batas. Isang Olandes nahukom na nagngangalang Hugo Grotius ang nanawagan para sa pagbubuo ng isanginternasyonal na koda batay sa batas na natural. Naniniwala siya na ang pagkakaroon 17

ng ganitong kalipunan ng mga kautusan sa pagbabatas ay magiging malaking tulong samga pamahalaan upang magkaroon ng kaayusan at sistema ang pamamalakad. Sa kolonya ng Inglaterra sa Amerika, ang pinuo at tagpagtatag ng kolonya nggrupo ng mga Quaker sa Pennsylvania na si William Penn ay nagsusulong naman ngpaniniwalang pacifismo. Ang pacifismo ay naglalahad na ang paggamit ng pakikidigmao karahasan bilang pamaraan para ayusin ang mga sigalot ay di kapaki-pakinabang.Siya ay nagsulong ng isang asembliya ng mga nasyon na dedikado sa pangdaigdigangkapayapaan. Si William Penn ay isang Ingles na naglakbay patungo sa kolonya pa noon ng Amerika upang itatatag ang tirahan ng pangkatin ng mga Quaker sa PennsylvaniaPagsusuri sa Relihiyon Marami sa mga Europeo ang gumamit na rin ng pangangatwiran ukol sa mgapaniniwalang may kaugnayan sa relihiyon. Maraming mga kabilang sa mataas atpanggitnang uri ng tao sa lipunan ang lumayo na at di naniwala sa mga tradisyunal naaral ng Simbahan kaya ang Europa ay naging isang lipunang bukas sa iba’t ibangpananaw ukol sa relihiyon. Noong taong 1700 ay nabuo ang bagong pilosopiyangpangrelihiyong Deismo. Ang pilosopiyang ito ay naglalayon ng pagbubuo ng isangrelihiyon na bumabatay sa pangangatwiran at batas na natural. Binibigyan din ngpagkakataon ang mga tagasunod ng pilosopiyang ito na patuloy na magsuri ukol sa 18

mga doktrinang matagal nang pinatupad at nagpalakas ng kapangyarihan ng Simbahansa panahong Midyibal.Mga pinunong nagtaguyod ng mga Reporma Mayroong mga hari at reyna na nagtaguyod na gamitin ang mga pampulitikangideya ng Enlightenment. Sila ay nakilala sa katawagang enlightened despots. Tinangkanilang gamitin ang mga pampulitikang ideya ng Enlightenment habang sila’y nanatili sakanilang mga tradisyunal na kapangyarihan. Pinagbuti nila ang pamamalakad sakanilang mga pamahalaan at pinaunlad ang agrikultura, industriya, kultura at edukasyonng kanilang mga kaharian. Ilan sa mga monarkong ito ay si Dakilang Frederick II ng Prussia. Sa panahon ngkanyang panunungkulan ay nagpalabas siya ng mga reporma gaya ng pag-aalis ngpagpapahirap sa mga nasasakdal maliban kung ang kaso ay ukol sa paghahangad napabagsakin ang pamahalaan at pagpatay; pagtatayo ng mga paaralang pang-elementarya at pagpapasigla ng agrikultura at industriya. Si Empresses Catherine ng Russia at Maria Theresa ng Austria ay parehongnagsulong ng reporma ukol sa pagprotekta ng mga serfs at itaas ang uri ng kanilangmga pamumuhay. Ang anak ni Empress Maria Theresa na naging hari rin ng Austria na si Joseph IIay sumunod din sa mga patakarang pinasimulan ng kanyang ina nguni’t dinagdaganniya pa ito sa pamamagitan ng pag-aalis ng pag-aalipin, pagpapareho sa buwis nabinabayad ng mga pesante at maharlika at kalayaan sa pamamahayag. 19

Sina Empresses Catherine ng Russia at Maria Theresa ng Austria na itinuturingna mga Enlightened Despots dahil sa pagsasama ng mga ideya ng Enlightenment atpananatili bilang mga monarko sa kanilang mga kaharian Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Kung iyong babalikan ang pilosopiyang Deismo bilang isang bagongpilosopiyang pangrelihiyon, paano kaya ito naging malaking suliranin sa tradisyunal narelihiyon? Pangatwiranan. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Tandaan Mo! Ang siyentipikong pag-iisip at pangagatwiran ay naging mabisang pamamaraan upang tignan ang kaugnayan nito sa aspektong pampultika ng lipunan Sina Thomas Hobbes at John Locke ay dalawang Ingles na pilosopo sa pulitika na may malaking impluwensiya sa pagbabago ng pamahalaan sa Europa Ang bagong pangrelihiyong pilosopiyang Deismo ay naging kasangkapan sa pagsusuri sa tradisyunal na realihiyon Ang mga Enlightened despots ay mga monarko sa Europa na pinagsama ang ideyang isinulong ng Enlightenment at pananatili ng kanilang kapangyarihan sa pamamagitan ng pagpapatupad ng mga reporma 20

Gawain 3: Paglalapat Kung ikaw ay nabuhay ng panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, ikaw ba ay posibleng maging kabilang pa rin sa mga taong nanatili sa tradisyunal na paniniwala o maging kabilang sa mga nagsusulong ng mga makabagong kaisipan? Bakit?ARALIN 3ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng malaking pagbabago sa aspektong agrikultura at industriya sa mga bansa sa Europa at sa Estados Unidos. Ang transpormasyon na ito ay nakilala sa katawagang Rebolusyong Industriyal dahil pinalitan nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng mga bagong imbentong makinarya. Nagbigay ito ng malaking produksiyon sa mga bansa, karagdagang kita at pamilihan ng kanilang mga yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa mga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga siyudad at namasukan sa mga industriya upang kumita ng malaki. Matapos ang Araling ito, inaasahan na iyong: 1. Natatalakay ang iba’t ibang mga pagbabagong naidulot ng Rebolusyong Industriyal sa pamumuhay at pangkabuhayan ng mga taga Europa at Estados Unidos; 2. Nabibigyang halaga ang mga siyentipikong nakapag-ambag ng pagbabago sa Rebolusyong Industriyal; 3. Nasusuri ang epektong naidulot ng Rebolusyong Industriyal sa pamumuhay at pangkabuhayan; at 4. Nakabubuo ng isang poster na nagpapakita ng kahalagahan ng Rebolusyong Industriyal. 21

Gawain 1: Pag-isipan Mo! I-drowing mo nga ang sa iyong pagkakaunawa ang larawan ng isang bansang Industriyalisado. Ilagay ang iyong drowing sa isang coupon bond at lagyan ito ng maikling paliwanag sa ilalimAng Bagong Uri ng Rebolusyon Ang tunog ng ingay ng mga tumatakbong makinarya sa isang pabrika ay bahaging tinatawag na Rebolusyong Industriyal. Ito ang panahon na kung saan ang mga taoay nagpasimula nang gumamit ng mga makabagong kagamitan gaya ng makinarya sakanilang produksiyon. Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga taosa dahilang naging mabilis ang kanilang produksiyon at ito’y lumaki. Naging daan itoupang sila’y magkaroon ng malaking kita at napaunlad ang kanilang pamumuhay.Nagpasimula ito noong 1760 na kung kailan nagkaroon ng mga bagong imbensiyon sapansakahan ang nabuo at pinasimulan ang rebolusyon sa agrikultura. Ang Gran Britanya ang nagpasimula nito dahil sa pagkakaroon niya ngmaraming uling at iron na naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mgamakinarya at pabrika. Lumaganap ang kanyang pakikipagkalakalan at ito ay nagingdahilan ng pagiging matatag ng kanyang kalakalan. Sinuportahang mabuti ngpamahalaan ang kalakalang ito sa pamamagitan ng pagtatatag ng malakas na hukbongpandagat upang protektahan ang kanilang imperyo ng kalakal. 22

Ang pagkakaroon ng uling at iron na ginamit sa paggawa ng bakal ay nakatulongsa paggawa ng mga makinarya na nagpatakbo ng mga industriya sa Gran Britanyanoong 1800s.Pagsisimula ng Rebolusyong Industriyal Noong taong 1760 ay pinasimulan ang pagbabago sa pagprodyus ng tela saGran Britanya. Dati sa ilalim ng sistemang domestiko(domestic system) ang trabaho sapagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga tahanan. Ang namumuhunangmangangalakal ay hinahati-hati ang trabaho sa mga pamilya sa kanilang lugarhanggang sa makabuo ng isang tapos na produkto na kanya namang pinagbibili atpinatutubuan. Nguni’t ang halaga ng tela ay mahal dahil sa ganitong sistema nga ngpagbubuo na matagal. Ang mga mayayaman lamang ang mayroong oportunidad namagkaroon ng maraming damit at ang paggamit ng kurtina at ilan pang gamit satahanan na gawa sa tela ay itinuturing na luho lamang ng panahong iyon. Dahil sa pag-iimbento ng maraming makinarya ay naging madali ang pagprodyusng mga tela at mura na itong bilhin ng mga tao. Halimbawa ang makinang spinningjenny ay nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya ng mabilis at sa maramingsisidlan. Ang dating ginagawa ng walong manggagawa ay maari nang gawin ng isangmanggagawa sa tulong ng nabanggit na makinarya. Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli Whitneyang cotton gin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto at ibapang mga materyal sa bulak na dati ay halos ginagawa ng 50 manggagawa bagomaimbento ang cotton gin. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso atnakatulong ito sa malaking produksiyon para sa paggawa ng tela sa Estados Unidos. 23

Ang cotton gin na isang makinarya na inimbento ni Eli Whitney noong 1793upang mabilis na mahiwalay ang buto ng bulak sa fiber. Ang mga makinaryang ito ay nagpasimula ng unang bahagi ng mga imbensiyon saRebolusyong Industriyal na nakatulong sa pagkakaroon ng malaking produksiyon atmalaking kita sa mga tao.Ang Paglago at Paglaki ng Rebolusyong Industriyal Ang pagkakaimbento sa steam engine ay naging daan para maragdagan angsuplay ng enerhiya na magpapatakbo sa mga pabrika. Kaya mas marami pang mgasumunod na imbensiyon na ginawa ang tao na karaniwang gawa sa bakal gaya ng mgamakinarya sa bukid, baril, sasakyang dumaraan sa mga riles. Nakatulong ito sa mabilisna pagdadala ng mga produkto sa iba’t ibang lugar at ugnayan sa pamamagitan ngmakabagong telekomunikasyon. Naging kilala ang pangalan nina Alexander Graham Bell bilang imbentor ngunang telepono at ni Thomas Alva Edison na nagpakilala ng lakas ng elektrisidadupang ng lumaon ay makatulong para ang isang buong komunidad ay maliwanagannito at patakbuhin pa ang mga makabago nilang kasangkapan. Si Samuel B. Morsenaman ay pinakilala ang telegrapo na nakatulong para makapagpadala ng mgamensahe sa mga kakilala, kaibigan at kamag-anakan sa ibang lugar. 24

Ang Newcomen steam engine at Watt steam engine na naimbento noong 1705at 1760 na nakatulong sa pag-pump ng tubig na ginamit para makapag-suplay ng tubigna magbibigay ng enerhiyang hydoelektrik at nagpatakbo ng mga makinarya sa mgapabrika. Ang Rebolusyong Industriyal ay nakatulong din sa pagbibigay ng maramingoportunidad sa paghahanap-buhay sa mga tao. Maraming nagkaroon ng malakingpuhunan at nagbago sa pamumuhay ng mga tao hanggang mabuo ang panggitnang uring mga tao sa lipunan.Ang Uri ng Pamumuhay ng mga Taong nasa Panggitnang Uri ng Lipunan Dahil sa pag-unlad ng pamumuhay ng mga tao sa Europa at Hilagang Amerika aynagkaroon panibagong mukha ang pamilya. Ang mga kalalakihan ay nagsilbingtagapagtaguyod ng pamilya kaya sila ang nagbibigay ng desisyon sa pangangailanganat suliraning bumabangon sa pamilya. Ang mga babae ay nagkonsentreyt ng kanyanggampanin sa loob ng tahanan nguni’t binigyan siya ng maraming katulong na gagawang iba pa niyang gampaning domestiko. Ang kanyang panahon ay para sapangangalaga ng miyembro ng pamilya at imonitor ang ginagawa ng kanyang mga 25

katulong. Dahil dito nabigyan niya ng maraming panahon ang kanyang pamilya lalo nasa panahon ng kanilang mga leisure activities. Ang karaniwang pamumuhay ng mga taong nasa panggitnang uri ng lipunan ayang karagdagang panahon sa pamimili pa ng mga bagay na higit sa kanilangpangunahing pangangailanSuliraning Dulot ng Rebolusyong Industriyal Ang Rebolusyong Industriyal ay di nagbigay ng kasaganaan para sa lahat. Angdating mga manggagawa ay napalitan ng mga makinaryang nagpaaptakbo ng mgapabrika. Maraming taga-lalawigan ang nagbakasakali ng kanilang pamumuhay sa mgasiyudad at sa ibayong dagat upang maghanap-buhay. Ang mga siyudad ay nagingsiksikan ang mga panirahan ng mga tao at dahil lumaki ang populasyon ang sanitasyonay napabayaan kaya maraming sakit ang dumapo sa mga mangagagawa. Ang buhaynaman ng mga mangagawa sa pabrika ay di rin madali dahil may takdang oras silangmagtrabaho nguni’t ang kapaligiran ng pabrika ay di gaanong malinis at ang kalusugannila ay di tinutukan ng mga namumuhunan na naglalayon lamang ng mga malaking kita.Ito’y nagdulot ng mga pag-aalsa at pagwewelga ng mga manggagawa kaya minabutinilang magtatatag ng mga unyon. 26

Ang karaniwang pamumuhay ng mga manggagawa sa mga siyudad na kanilangpinagtratrabuhan Ang mga unyon ang nakikipag-usap sa may-ari ng pabrika ukol sa mgabenepisyo nilang dapat tamuhin at sumailalim sila sa collective bargaining agreementupang mabigyan ng solusyon ang suliraning bumangon.Dahil sa kasunduang ito aynakamit ng mga manggagawa ang mabuting pasahod, maayos na kondisyon ngpasilidad ng kanilang mga pinagtratrabuhan, at pinaikling trabaho ng paglilingkod. Ang naging malaking pagbabagong naidulot ng mga union sa kapakanan ng mgamanggagawa sa pabrika 27

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Pagsusuri ng mga Datos Ano sa iyong palagay ang naging bunga ng RebolusyongIndustriyal sa mga bansa sa Asya? Nakabuti kaya ito o hindi? Bakit? __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Tandaan Mo! Ang Rebolusyong Industriyal ay panibagong uri ng rebolusyon sa pamamagitan ng imbensiyon ng mga makabagong makinarya para sa agrikultura at mga pabrika Malaki ang naitulong sa pamumuhay at pangkabuhayan ng mga Europeo at Amerikano ng Rebolusyong Industriyal dahil ito’y nagbigay ng malaking produksiyon, karagdagang lakas paggawa, pamumuhunan, pag-unlad ng telekomunikasyon at pangangalakal sa ibang bansa Ang Gran Britanya ang nagpasimula ng Rebolusyong Industriyal dahil sa pagkakaroon ng maraming uling at iron sa kanyang lugar na naging kasangkapan sa pagpapatakbo ng mga pabrika Ang panggitnang uri ng tao sa lipunan ay binuo ng ma taong nagkaroon ng malaking puhunan sa pagnenegosyo 28

Nagkaroon ng mga suliranin ang Rebolusyong Industriyal na dulot ng pagkonberto ng manwal na lakas paggawa sa makinarya at sa pangkalusugang kalagayan ng mga manggagawa Gawain 3: Paglalapat Kung ikaw ay isang manggagawa sa Panahon ng Rebolusyong Industriyal, possible bang maging kasapi ka ng Unyon na itinatag ng mga manggagawa? Ano sa palagay mo ang posibleng kabutihang maidudulot nito para sa iyong kapakanan? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano ang mahahalagang kaalaman na dapat mong tandaan? Ang teoryang Heliocentric ay nagtuturo na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at ang mundo ay umiikot dito kabilang ang iba pang mga planeta 29

 Si Nicolaus Copernicus, isang Polish ang nagbigay ng bagong pagtuklas na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at di ang mundo Si Galileo Galilei ang Italyanong siyentipiko na nakapagimbento ng telescope at naging daan sa pagpapatibay na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan Ang siyentipikong pag-iisip at pangagatwiran ay naging mabisang pamamaraan upang tignan ang kaugnayan nito sa aspektong pampultika ng lipunan Sina Thomas Hobbes at John Locke ay dalawang Ingles na pilosopo sa pulitika na may malaking impluwensiya sa pagbabago ng pamahalaan sa Europa Ang bagong pangrelihiyong pilosopiyang Deismo ay naging kasangkapan sa pagsusuri sa tradisyunal na realihiyon Ang mga Enlightened Despots ay mga monarko sa Europa na pinagsama ang ideyang isinulong ng Enlightenment at pananatili ng kanilang kapangyarihan sa pamamagitan ng pagpapatupad ng mga reporma Ang Rebolusyong Industriyal ay panibagong uri ng rebolusyon sa pamamagitan ng imbensiyon ng mga makabagong makinarya para sa agrikultura at mga pabrika Malaki ang naitulong sa pamumuhay at pangkabuhayan ng mga Europeo at Amerikano ng Rebolusyong Industriyal dahil ito’y nagbigay ng malaking produksiyon, karagdagang lakas paggawa, pamumuhunan, pag-unlad ng telekomunikasyon at pangangalakal sa ibang bansa Ang panggitnang uri ng tao sa lipunan ay binuo ng ma taong nagkaroon ng malaking puhunan sa pagnenegosyo Nagkaroon ng mga suliranin ang Rebolusyong Industriyal na dulot ng pagkonberto ng manwal na lakas paggawa sa makinarya at sa pangkalusugang kalagayan ng mga manggagawa 30

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT: I. Panuto: Piliin ang tamang letra ng iyong sagot mula sa mga opsiyon naibinigay.1. Instrumento sa pagkakaroon ng panibagong pananaw sa kaalaman at paniniwala ngmga Europeo.a. Rebolusyong Siyentipiko c. Rebolusyong Pransesb. Rebolusyong Industriyal d. Rebolusyong Amerikano2. Panibagong uri ng rebolusyon sa pamamagitan ng imbensiyon ng mga makabagongmakinarya para sa agrikultura at mga pabrikaa. Rebolusyong Pranses c. Rebolusyong Industriyalb. Rebolusyong Siyentipiko d. Rebolusyong Amerikano3. Ang teoryang nagturo na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at ang mundo ayumiikot dito kabilang ang iba pang mga planetaa. Heliocentric c. Creationb. Geliocentric d. Scientific4. Isang Polish na nakatuklas na ang araw ang nasa gitna ng kalawakan at di angmundoa. Thomas Hobbes c. Nicolaus Copernicusb. Galileo Galilei d. Francis Bacon5. Ang uri ng tao sa lipunan na binuo ng mga taong nagkaroon ng malaking puhunansa pagnenegosyoa. Panggitnang uri c. Mga Parib. Nobilidad d. Pesante 31

6. Ang mga monarko sa Europa na pinagsama ang ideyang isinulong ngEnlightenment at pinanatili ang kanilang kapangyarihan sa pamamagitan ngpagpapatupad ng mga repormaa. Diktador c. Philosophesb. Emperador d. Enlightened Despots7. Ang Italyanong siyentipiko na nakapag- imbento ng telescope at naging daan sapagpapatibay na ang araw ang nasa gitna ng kalawakana. Galileo Galilei c. Thomas Hobbesb. Voltaire d. Nicolaus Copernicus8. Ang nagpasimula ng Rebolusyong Industriyal dahil sa pagkakaroon ng maraminguling at iron sa kanyang lugar na naging kasangkapan sa pagpapatakbo ng mgapabrikaa. Amerika c. Gran Britanyab. Hapon d. Alemanya9. Ang naimbento noong 1705 at 1760 na nakatulong sa pag-pump ng tubig na ginamitpara makapag-suplay ng tubig na magbibigay ng enerhiyang hydoelektrik atnagpatakbo ng mga makinarya sa mga pabrika.a. Newcomen steam engine at Watt d. Teleponosteam engineb. Spinning jennyc. Cotton gin10. Siya ang nagpakilala ng telegrapo na nakatulong para makapagpadala ng mgamensahe sa mga kakilala, kaibigan at kamag-anak sa malayong lugara. Thomas Alva Edison c. Alexander Graham Bellb. Samuel B. Morse d. Wiiliam Faraday 32

11. Isang sistema na ang trabaho sa pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mgatahanan.a. Sistemang domestiko c. Factory systemb. Pacifism d. Continental system12.Isang makinarya na inimbento ni Eli Whitney noong 1793 upang mabilis namahiwalay ang buto ng bulak sa fibe.a. Spinning Jenny c. Teleponob. Telegrapo d. Cotton Gin13. Ang makinang nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya at sa maramingsisidlan.a. Cotton gin c. Telegrapob. Telepono d. Spinning jenny14. Sa panahon ng kanyang panunungkulan ay nagpalabas siya ng mga reporma gayang pag-aalis ng pagpapahirap sa mga nasasakdal maliban kung ang kaso ay ukol sapaghahangad na pabagsakin ang pamahalaan at pagpatay at pagtatayo ng mgapaaralan.a. Empress Catherine c. Dakilang Frederick IIb. Empress Ma. Theresa d. Joseph II15. Ito’y naglalayon ng pagbubuo ng isang relihiyon na bumabatay sa pangangatwiranat batas na naturala. Pacifismo c. Sosyalismob. Deismo d. Monarkismo16. Isang paniniwala na naglalahad na ang paggamit ng dahas at pakikidigma ay dikapaki-pakinabang para ayusin ang sigalota. Deismo c. Pacifismob. Sosyalismo d. Monarkismo 33

17. Siya ang nagbibigay ng paliwanag na ang isang pamahalaan ay kinakailangangbinubuo ng 3 sangay: ehekutibo, lehislatibo at hukumana. Voltaire c. Francis Baconb. Thomas Hobbes d. Baron de Montesquieu18. Ang kanyang ideya ukol sa pamahalaan ay nagging basehan ng pagbubuo ngKonstitusyon ng Amerika.a. John Locke c. Baron de Montesquieub. Thomas Hobbes d. William Penn19. Isinulong niya ang ideya na ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uring pamahalaan.a. Baron de Montesquieu c. John Lockeb. Thomas Hobbes d. Voltaire20. Alitan sa pagitan ng mga taong naniniwala sa pagkakaroon ng pamahalaangabsoluto at mga taong naniniwala na kailangang sila ang mamumuno sa kanilangmga sarili.a. Digmaang Pranses c. Digmaang Sibilb. Digmaang Prusya-Austria d. Digmaang Pandaigdig 34

GABAY SA PAGWAWASTO:PANIMULANG PAGSUSULIT1. B 6. A 11. A 16.A 12.C 17.B2. A 7. D 13.B 18.B 14.D 19.C3. B 8. B 15.C 20.D4. A 9. B5. B 10. BARALIN 1 BAGONG IDEYANG SIYENTIPIKOGawain 1: Pag-isipan Mo Teleskopyo ni Galileo. Ginamit para mapatunayan na ang araw ang nasa gitnang kalawakan hindi ang daigdig na itinuro ng matagal ng SimbahanGawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Hindi, dahil walang laya na magbigay ng sariling iniisip at mangatwiranGawain 3: Paglalapat Heliocentric, dahil ito’y nababatay sa mga ginawang pagsisiyasat ng mgasiyentipiko at may ebidensiyang ipinakikitaARALIN 2 ANG EPEKTO AT IMPACT NG SIYENSIYAGawain 1: Pag-isipan Mo Thomas Hobbes, John Locke at Voltaire. Sila’y mga tinawag na mga philosophesdahil sila ang naglatag ng kaisipan na ang pangangatwiran ay dapat bahagi ngpaggawa ng batas. 35

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Binago ang matagal nang paniniwala na ang relihiyon ay di maaring gumamit ngpangangatwiranGawain 3: Paglalapat Nagsusulong ng makabagong kaisipanARALIN 3 ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYALGawain 1: Pag-isipan Mo Sariling interpretasyon ng mag-aaral ukol sa industriyalisadong lugarGawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman Naging laglagan ng mga produktong yari galing sa Europa at Amerika, ginawangpangunahing konsyumer ng mga produktong dayuhanGawain 3: Paglalapat Oo, dahil kailangang protektahan ang mga karapatang dapat ay ibinibigay sa mgamanggagawaPANGHULING PAGSUSULIT1. A 6. D 11. A 16. C2. C 7. A 12. D 17. D3. A 8. C 13. D 18. A4. C 9. A 14. C 19. B5. A 10. B 15. B 20. C 36

(Effective Alternative Secondary Education) ARALING PANLIPUNAN III MODYUL 14PANAHON NG EKSPLORASYON AT PAGLAWAK NG TERITORYO BUREAU OF SECONDARY EDUCATION Department of Education DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City 1

MODYUL 14 PANAHON NG EKSPLORASYON AT PAGLAWAK NG TERITORYO Noong ika-14 na siglo ang mga Europeong manlalakbay at mandaragat aynagsimulang maghanap ng panibagong ruta sa karagatan upang makipagkalakalan samga bansa sa Asya. Dala-dala nila ang paniniwalang marami silang matatagpuang mgamineral, yamang likas, spices at makokonberto ang mga katutubong matatagpuan nilasa mga isla sa Kristiyanismo. Ito ang naging simula ng ugnayan sa pagitan ng Kanluranat ibang bahagi ng daigdig sa pamamagitan ng kanilang mga kalakal at kabihasnan. May tatlong araling inihanda para sa inyo sa modyul na ito: Aralin 1: Mga Unang Eksplorasyon Aralin 2: Mga Pangkatubigang Imperyo Aralin 3: Pagbabago ng Pamaraan sa Pamumuhay Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul, inaasahang magagawa mo angmga sumusunod: 1. Natatalakay ang mga dahilan at salik na nakaapekto sa ginawang eksplorasyon ng mga Europeo sa Silangan 2. Nakikilala ang mga unang nabigador na nagpasimulang naglakbay sa katubigan 3. Nasusuri ang mga dahilan kung bakit pinakinabangan ng mga Europeo ang kalupaan at mga tao na kanilang natagpuan sa Asya, Aprika at Amerika 4. Nahihinuha ang posibleng epekto ng pang-kalakalan at kolonyal na ekspansiyon ng mga bansang Europeo sa Asya, Aprika at Amerika 5. Nakapagbibigay ng sariling opinyon sa kabutihan at di kabutihang naidulot ng eksplorasyon at kolonisasyon sa pamumuhay at pangkabuhayan ng mga bansang sinakop 2

Handa ka na ba? Subukan mong sagutin ang mga sumusunod na tanong.Huwag kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda parasa iyo.PANIMULANG PAGSUSULIT:I. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot.1. Ang Europa ay dumepende sa mga matatagpuang spices sa Asya at sa India,ang mga sumusunod ay spices maliban saa. pepper c. asukalb. cinnamon d. nutmeg2. Ang mga spices na natagpuan ng mga Europeo sa Asya ay ginagamit nila sa kanilang a. pag-preserba sa kanilang mga karne b. pagkain c. pakikipagkalakalan d. palitan ng produkto sa kalapit na bansa3. Gumamit ang mga manlalakbay at mandaragat na Europeo sa kanilang mgaeksplorasyon ng mga kagamitang makakatulong sa kanila upang tuntunin angkanilang mga destinasyon, ang mga sumusunod ay mga kagamitan sapaglalakbay maliban saa. hourglass c. astrolabeb. compass d. caravel4. Ito ang mga unang uri ng mga sasakyang pandagat na ginamit ng mga Portugesat Espanyol noong ika-14 hanggang ika-15 sigloA. armada C. steam shipB. caravel D. astrolabe 3

5. Pinasimulan niya ang pagtatayo ng paaralan para sa mga magiging mahusay namandaragat sa hinaharap at inanyayahan niya ang mga mahuhusay na taga-gawa ng mapa, matematisyan, at astronomero upang mag-aral ukol sanabigasyona. Bartolomeu Dias c. Ferdinand Magellanb. Prince Henry, the Navigator d. Christopher Columbus6. Kasunduan na nilagdaan ng Portugal at Espanya na nagsasaad ng pagkilos ngline of demarcation patungong pa-Kanluran at maglatag ng tuluyan nilangpaghahati sa mga iba’t ibang lugar sa mundo na di pa naabot ng eksplorasyon.a. Kasunduan sa Tordesillas c. Kasunduan sa Parisb. Kautusan ng Papa d. Kasunduan sa India7. Tinagurian siyang Admiral of the Ocean Sea at Viceroy/Gobernador ng mgaislang kanyang nadiskubre para sa kaharian ng Espanyaa. Ferdinand Magellan c. Bartolomeu Diasb. Christopher Columbus d. Hernan Cortes8. Ang kanyang ekspedisyon ay nagpakilala na ang mundo ay bilog at nagbago sadating pagkaalam ng mga Europeo na ito ay pataga. Bartolomeu Dias c. Ferdinand Magellanb. Hernan Cortes d. Christopher Columbus9. Ang dalawang bansa na nagpapaligsahan sa eksplorasyon at nabigasyon noongika-14 hanggang ika-15 sigloa. Pransiya at Alemanya c. Pransiya at Inglaterrab. Olandiya at Inglaterra d. Espanya at Portugal10. Hari at reyna ng Espanya na sumuporta sa mga paglalakbay nina Columbus atMagellan patungo sa Silangana. Ferdinand at Isabella b. Carlos at Elizabeth 4

c. Henry at Anne d. William at Mary11. Isang lugar o maliit na bansa na kontrolado ng isang makapangyarihang bansa ang pamamahala a. Kolonya b. Concessionaires c. Sphere of Influence d. Teritoryo12. Organisasyon na nagbibili ng mga stocks o shares sa mga nagnanais na kumitasa interes na maaring ibigay ng isang eksplorasyona. Multinational c. Joint-stock companiesb. Transnational d. Banko13. Sasakyang pandagat na ginamit ng mga Kastila na naglalaman ng mgamalalaking bulyon ng mga yamang kanilang nakuha sa mga lugar na kanilangsinakopa. Galyon c. Armadab. Caravel d. Steam Ship14. Pagsisimula ng pagbabago sa pamamaraan ng pangangalakal, pagkakaroon ngmga pamilihang laglagan ng mga produkto at paggamit ng pera sa pamilihana. Rebolusyong Industriyal c. Rebolusyong Pulitikalb. Rebolusyong Siyentipiko d. Rebolusyong Komersyal15. Maraming mga pamilyang mangangalakal sa iba’t ibang panig ng Europa angyumaman sa pagpapahiram ng puhunan para sa mga eksplorasyon maliban kinaa. Fugger ng Alemanya c. Pazzi ng Italyab. Medici ng Italya d. Adamsmith ng Scotland 5

16. Indibidwal na pinagsama ang paggamit ng pera, ideya, hilaw na material atpaggawa upang kumita ng malaki sa kanyang negosyoa. Pesante c. Entreprenyurb. Mangangalakal d. Bourgeoise17. Bagong teorya ukol sa pambansang patakaran sa ekonomiya na naniniwala naang kapangyarihan ng isang bansa ay nakabatay sa yamang mayroon itoa. Merkantilismo c. Sosyalismob. Kapitalismo d. Pyudalismo18. Kalakalang nagpasimula ukol sa pangunguha ng mga alipin na maaringmagtrabaho sa mga plantasyon ng mga makapangyarihang bansaa. Kalakalan sa Katubigan c. Colonial Tradeb. Slave Trade d. Commercial Trade19. Portuges na nakadiskubre ng Karagatang Indiana. Pedro Alvares Cabral c. Christopher Columbusb. Ferdinand Magellan d. Prince Henry, the navigator20. Sila’y mga mananakop na nagpalaganap ng Kristiyanismo sa mga tao sa lugarna kanilang nasakopa. Eksplorador c. Manlalakbayb. Conquistador d. Mangangalakal 6

ARALIN 1MGA UNANG EKSPLORASYON Taong 14 na siglo nang ang mga Europeo ay naghanap ng panibagong ruta namaari nilang gamitin upang makakuha ng mga spices o panlasa para sa kanilang mgapagkain at upang i-preserba ang mga karne. Ang mga produktong matatagpuan saSilangan ay malaking motibasyon para sa mga Europeo na maghangad ng panibagongrutang pangkalakalan. Ang dating rutang kalakalan ay nasakop na ng mga Muslim naTurko at ang mga mangangalakal na Italyano mula sa Venice, Pisa, at Genoa lamangang nakagagamit nito dahil sa mataas na buwis na ipinapataw ng mga Turko. Angpanggagalugad ay isang anggulo rin ng kanilang pamamaraan upang mapalaganapang Kristiyanismo sa mga kapuluan at paniniwalang sila ang magiging daan upang ito’ymaging mga sibilisado. Ang bansang Espanya at Portugal ang mga bansa na nagingpangunahing tagapagtaguyod ng mga mandaragat mula sa Europa at naging daan saiba’t ibang eksplorasyon sa Asya, Aprika at Latin Amerika. Matapos ang Araling ito, inaasahan na iyong: 1. Natutunton ang mga rutang ginamit ng mga mandaragat na Europeo tungo sa Asya, Aprika at Latin Amerika; 2. Nakikilala ang mga naging pangunahing eksplorador na Europeo noong ika-14 hanggang ika-15 siglo; 3. Natatalakay ang mga pangunahing salik at dahilan na nag-udyok sa ginawang eksplorasyon ng mga taga Europa; 4. Nasusuri ang naging resulta at ambag ng eksplorasyon sa mundo; at 5. Nakabubuo ng isang simpleng journal (sulatin) ukol sa mga naging karanasan ng mga eksplorador sa kanilang mga panggagalugad. 7

Gawain 1: Pag-isipan Mo! Ipagpalagay na ikaw ay isang eksplorador na naatasan ng hari at ng reyna saiyong kaharian na manggagalugad ng mga bagong lugar upang mapagkunan ng mgayamang likas at makonberto ang mga katutubo na maging Kristiyano. Tingnan anglarawan sa ibaba at isiping ikaw si Christopher Columbus na hinahabilinan ng hari atreyna. Isulat ang iyong maikling testimonya o kuwento ng iyong paglalakbay (sulatin) saiyong kwaderno.Ang Paghahanap ng Spices Mula noong ika-13 siglo ay naging depende na ang Europa sa mga spices namatatagpuan sa Asya lalong lalo na sa India. Ang mga spices ay ginagamit nila bilangpampalasa sa kanilang mga pagkain at upang mapreserba ang mga karne. Ginagamitdin nila ito para sa kanilang mga pabango, kosmetiks at medisina. Ang ilan sa mgaspices na may malaking “demand” para sa mga Europeo ay ang paminta, cinnamon, atnutmeg. Ang kalakalan ng spices sa Europa at Asya ay kontrolado ng mga Muslim at ngmga taga-Venice, Italya. Ang mga mangangalakal na Tsino at Indian ay nagbibili ng 8

mga spices sa mga mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng mga panindangito sa mga mangangalakal na taga-Venice. Malaking kita ang inaakyat ng ganitong uring kalakalan sa mga mangangalakal na Arabe at Venetian. Dahil sa pagmomonopolyosa kalakalang ito ay naghangad ang mga Europeong mangangalakal na direktongmagkaroon ng kalakalan sa Asya sa mga spices na kailangan nila. Ang pang-lupangkalakalan ay di na garantisadong protektado dahil sa mga pananambang na ginagawang mga Mongol kaya mas minabuti ng mga Europeo na gamitin ang katubigan. Ang mapa ng ruta ng iba’t ibang eksplorasyon ng mga Europeo mula sa ika-14 na siglo Hindi lamang ang kita sa kalakalan ang naglunsad sa kanilang mgaeksplorasyon kundi ang pagkokonberto rin ng mga katutubo sa relihiyong Katolisismo.Napag-alaman nila na ang relihiyong Islam ay patuloy na lumalaganap sa Asya kayakailangan na ito’y hadlangan. Ang eksplorasyon ay bunga ng mga malikhaing kaisipanna naikintal ng Renesans sa mga Europeo na lumabas sa kanilang mga lugar attumuklas ng iba pang mga lugar. Ang mga eksplorasyon na ito ay nagbigay wakas dinsa isolasyon ng Europa at naging preparasyon sa paghahangad ng ibang lupain paramaging bahagi ng kanilang mga teritoryo. 9

Ang mga Teknolohiya ng Eksplorasyon Ang paglalakbay sa karagatan ay nangangailangan ng kaalaman at iskil ukol sanabigasyon, paggamit ng mga “accurate” na mapa at mga sasakyang pandagat namakatatagal at kayang maglakbay ng mahabang panahon sa karagatan. Ang mgasinaunang manlalakbay ay gumagamit ng mga palatandaan upang matantiya angkanilang kinalalagyan. Ng lumaon ay ginamit ng mga manlalakbay ang paggalaw ngmga bituin sa kalawakan at ng araw upang malaman kung saang direksiyon silapatungo. Ang hourglasses naman ang ginagamit nila upang malaman ang tagal ngkanilang paglalakbay. Ang paggamit ng ganitong uri ng pagkalkula ay masasabing hindipa rin eksakto. Sa pamamagitan ng compass na ang unang gumamit ay ang mga Tsino aynaging malaking kapakinabangan ito para sa kanilang pag-alam ng heyograpikal nadireksiyon. Noong 1100 ay naging malaking tulong sa mga manlalakbay ang astrolabena napino ng mga Arabe sa dahilang ito ay ginamit upang malaman ang altitude ngaraw at ng iba pang mga heavenly bodies. Nguni’t sa katotohanan kaunti lamang samga pinuno ng paglalakbay ang mayroong kaalaman at tiyaga na gamitin angastrolabe. Ang Chinese compass , astrolabe at ang makabagong compass na naging gamit ng mga mandaragat sa kanilang ginawang mga paglalakabay sa mga karagatan 10

Ang mga mapa rin sa panahong iyon ay masasabing di ganon din ka-accuratepara gamitin at maging basehan ng mga manlalakbay sa kanilang nabigasyon sa mgakaragatan. Noong ika-13 siglo lamang nakagawa ng mga mahusay na mapa ang mgakartograpo gaya ng paggamit ng coastal chart na nagpapakita ng baybayin ngMediterranean na akma sa tunay na larawan nito. Noong panahon ng Renesans angmapa na ginawa ng Ehipcio na astrologo na si Ptolemy ay napalathala sa Europa atnaisaayos ng mga iskolar sa Byzantine at Arabe isang daang taon ang lumipas. Angmapang ito ay nagbigay ng bagong pagtuklas at kaalaman ukol sa mukha ng mundo.Maging ang paggamit ng grid system na nagpapahayag ng latitud at longhitud aynatutunan din dahil sa paggamit ng mapang nabanggit. Napaunlad din ang paggawa ng mga sasakyang pandagat na maaring gamitin ngmga eksplorador at matibay sa mga malalakas na hangin na maari nitong masagupa sapaglalayag. Taong 1400 ng mabuo ang sasakyang caravel na mas maayos angpagkakagawa sa mga sinaunang sasakyang pandagat. Karamihan din sa mga caravelay may dala-dalang mga kanyon at riple para pangsanggalang sa anumangmasasagupa ng isang manlalakbay. Ang sasakyang pandagat na tinawag na caravel at malaki ang naitulong sa paglalakbay ng mga mandaragat na Europeo 11

Pinangunahan ng Portugal ang Panggagalugad Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes sapanggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto. Sapagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga mandaragat naPortuges hanggang sa Kanlurang bahagi ng Aprika upang hanapin ang rutangkatubigan patungo sa Asya. Si Prinsipe Henry, anak ng Haring Juan ng Portugal, ang naging pangunahingtagapagtaguyod ng mga nabigasyon sa pamamagitan ng pag-aanyaya ng mgamahuhusay na mandaragat, taga-gawa ng mapa, matematisyan at astrologo na mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mgamanlalakbay kaya ikinabit sa kanyang pangalan ang katawagang Ang Nabigador. Sakanyang mga itinaguyod na paglalakbay ay nakarating ito sa Azores, isla ng Madeira atsa mga isla ng Cape Verde. Ang mga isla ng Azores, Madeira at Cape Verde na grupo ng mga isla sa Karagatan ng Atlantiko 12

Noong Agosto 1487 natagpuan ni Bartholomeu Dias ang pinakatimugang bahaging Aprika na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Diasay nagpakilala na maaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikotsa Aprika. Samantalang noong 1497 ay apat na sasakyang pandagat ang naglakbay napinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabingekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post saAprika upang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India.Dito natagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mgamahuhusay na seda, porselana at panlasa na pangunahing kailangan ng mga Portugessa kanilang bansa. Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ngdirektong pakikipagkalakalan sa kanila nguni’t di siya gaanong nagtagumpay dito. Sabansang Portugal ay kinilala siyang isang bayani at dahil sa kanya ay nalaman ng mgaPortuges ang yaman na mayroon sa Silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan.Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco Da Gama 13