FILIPINO 4 part 1

III. Karanasan Rekord ng naging trabaho Kompanyang pinasukan: ______________________ Posisyon: _______________ Petsa: _______________ Mula: __________ hanggang: __________IV. Sanggunian: Tirahan Posisyon Pangalan _________ __________ 1. _________ _________ __________ 2. _________ _________ __________ 3. _________Lagda ng Aplikante: __________Rebecca Ortiz Walang asawaOrtiz, Rebecca R. Mag-aaral2906 Rizal Ave. Sta. Cruz, Mla. Bonifacio Elementry School2906 Sta.Cruz Mla. Rizal Ave. Elementary School BonifacioSetyembre 23, 1989 20011992, Setyembre 23 2004Filipino Manila Science High SchoolPilipino High School-Manila ScienceIwasto mo ang iyong sagot. Hingin mo sa iyong guro ang Susi sa Pagwawasto. Mga Gawain sa Pagkatuto 1. Alamin mo… Sa pag-aaplay ng trabaho, dapat na maging malinaw sa iyo kung ano ang mgaimpormasyong isinasaad sa anunsiyong iyong nabasa o nais aplayan. Mahalaga ito upang di-mapahiya o makatiyak sa trabahong nais pasukan. Basahin mo ang anunsiyo sa kasunod na pahina. Pagkatapos, sagutin ang mgasumusunod na katanungan. 18

Nangangailangan!!! checher para sa isang supermarket • Tapos sa haiskul • Matapat at mapagkakatiwalaan • Pamilyar sa iba’t ibang produkto • Isang taong karanasan bilang checker • Ipadala ang aplikasyon sa MLG Supermart Quirino highway Novaliches, Quezon City. Panuto: Isulat kung ano ang tinutukoy ng mga sumusunod na katanungan. 1. Sino ang maaaring mag-aplay ayon sa isinasaad na anunsiyo? 2. Ano ang trabahong kailangan ng supermarket? 3. Ano ang dapat ipadala upang malaman ng supermarket na interesado ka sa posisyong kanilang kailangan? 4. Anong 2 katangian ang dapat taglayin ng naghahangad mag-aplay? 5. Saan matatagpuan ang MLG Supermarket? Iwasto mo ang iyong mga sagot. Hingin ang Susi sa Pagwawasto sa iyong guro. Gawain1: Pagsulat ng liham pag-aaplay sa tulong ng kaalaman sa wastong format at nilalaman. Bago mo sagutan ang gawaing inihanda ko, basahin mo muna ang mga kaalamangaking ilalahad upang makatulong sa gagawin mong pag-aaral. 19

Sa pagsulat ng Liham-pag-aaplay, nararapat isaalang-alang ang mga sumusunod: 1. Ilalahad ang mahalagang kaalaman tungkol sa sumulat at ang layunin niya sa pagsulat. 2. Banggitin ang pinagkunan ng anunsyo, ang gulang, ang natapos na pag-aaral, mga karanasan, at ang mga taong nagrerekomenda sa kanya. 3. Ilahad ang mga kaalamang hinihingi sa anunsiyo. 4. Suriing mabuti ang katumpakan ng mga pangungusap upang maiwasan ang kalabuan ng mga kaisipan. 5. Iwasan ang mga pagdadaglat ng mga salita. Balangkas ng Liham-pag-aaplay 1. Kahilingan sa isang tiyak na Gawain 2. Mga katangian a. natapos na pag-aaral b. karanasan 3. Kaalaman tungkol sa sarili a. pagkatao b. mga katangian 4. Mga taong mapagtatanungan tungkol sa pagkatao 5. Pangwakas na pananalita o paghiling sa pakikipag-ugnay Tulad ng ibang liham-pangangalakal, hindi rin naiiba ang format ng liham-pag-aaplay.Ang tanging ikinaiba nito’y may tinatawag na “sanggunian” na nasusulat sa ibabang bahagi ng liham.Dito’y matatagpuan ang pangalan ng mga taong maaaring sangguniin ng kompanyang inaaplayan.Inilalagay rin sa ilalim ng pangalan ang kanilang posisyon, kompanyang pinaglilingkuran at kungsaan ito matatagpuan. Subalit kung binanggit na ito sa liham ay di-na kailangan ng sanggunian saibaba. Sanggunian: 20

Gng. Luz I. Obong Puno ng Kagawaran Macario Asistio High School Kalookan City G. Rodolfo F. de Jesus Professor, Feati University Sta. Cruz, ManilaPanuto: Punan ng mga impormasyon ang mga blangko sa liham. 75 Unang Hakbang Galas, Quezon City Marso 15, 2005 (1)________________ ________________ ________________ ________________ Ginang: Nabasa ko po sa karatulang nasa harap ng inyong tanggapan ang inyong anunsyo hinggil sa pangangailangan ninyo ng mensahero. Nais ko pong magprisinta sa trabahong iyon. (2)___________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ ___________________________. (3) _______________________________________ sa palagay ko po’y makatutulong ang karanasan kong ito upang lalo ko pong magampanan nang buong husay ang gawaing ipagkakatiwala ninyo sa akin. Makatitiyak po kayong magiging mabuti akong mensahero. (4) _____________ ____________________________(5) _______________________________________ _____________________________________________________________________ (6)______________________________________________________________ _____________________________________________________________________ (7) _______________ _______________ _______________Pagpipilian: 21

Lubos na Gumagalang, Oscar Hernandez Hinggil sa aking magiging kakayahang gumanap sa iba’t ibang trabaho, makapagtatanong po kayo sa prinsipal ng aming paaralan, si G. Ferdinand Tenioso; G. Pablo Braceros Personnel Officer JEAR Publishing House Sta. Cruz, 2906 Manila Ako po ay labimpitong taong gulang. At nasa ikaapat na taon ng mataas na paaralan . At sa aking gurong tagapayo na si Bb. Gloria Apolinario ng Mataas na Paaralang Ramon Magsaysay. Nakahanda po akong makipanayam o kumuha ng pagsusulit na ibibigay ng inyong tanggapan anumang araw o oras na inyong itatakda. May karanasan na po ako sa pagiging mensahero. Ito po ang naging trabaho ko sa tanggapan ng aking tiyo noong nakaraang bakasyon kaya po alam ko ang pasikut-sikot dito sa kalakhang Maynila.Gawain 2: Paggamit nang wasto ng mga kaalaman sa: A. Wastong gamit ng bantas • Tutuldok ( : ) Ginagamit ang bantas na tutuldok 1. Sa simula ng sunud-sunod na tala Hal. Ang mga sumusunod ay mga sagisag ng ating bayan: bandilang may araw at bituin, bulaklak ng sampaguita, punungkahoy na nara, isdang bangus, damit-Pilipina at barong-tagalog. 2. Sa salitang pambati ng liham-pangangalakal. Hal. Mahal na Ginoo: 3. Sa simula ng mahabang tuwirang pagsasalita 4. Sa oras na tambilang Hal: ika-4:00 • Kuwit ( , ) Ginagamit ang kuwit 22

1. Sa paghihiwalay ng mga salita, parirala o sugnay2. Sa pagitan ng petsa at ng taon Hal. Hunyo 19, 20053. Sa bating panimula at bating pangwakas sa isang liham Hal. Mahal kong Merly, Ang iyong kaibigan • Gitling ( - )Ginagamit ang gitling1. Sa salitang nahahati sa magkasunod na taludtod Hal. kara- ngalan2. Sa salitang inuulit Hal. Bayan-bayan, araw-araw3. Sa pagitan ng panlaping nagtatapos sa katinig at sa salitang ugat na nagsisimula sa patinig. Hal. pag-asa, pag-ibig4. Sa pagitan ng ika at tambilang Hal. ika-5, ika-305. Sa halip ng nawawalang kataga sa pagitan ng dalawang salita. Hal. bulaklak-parang, liham-pangangalakal • Tuldok ( . )Ginagamit ang tuldok1. Sa katapusan ng pangungusap na paturo at pautos2. Sa nag-iisang letra na pangalan ng tao at sa salitang dinaglat Hal. M. L. Quezon, G., Gng.3. Sa tambilang at titik sa mga bahagi o balangkas Hal. 1. a. b. 23

Naging madali ba para sa iyo ang mga impormasyong inilahad ko. Kung gayon,nangangahulugan lamang iyan na handang-handa ka na sa gawaing inihanda ko. Panuto: Lagyan ng kaukulang bantas ang mga patlang sa bawat bilang G (1) Arsenio L (2) Cruz Personnel Officer LJF Publishing House 2341 Sampaguita St (3) (4) Mandaluyong City Mahal na G (5) Cruz (6) Ito po ay bilang pagpapahayag ko ng interes na maging kawani ng inyong kompanya bilang isang Executive Assistant (7) Batid ko po na tinataglay ko ang mga katangiang hinahanap ng inyong kompanya para sa nabanggit na posisyon (8) Kung bibigyan po ng pagkakataon (9) maipapakita ko sa inyo ang aking dedikasyon at kakayahan. Kalakip po nito ang aking bio (10) data at mahahalagang dokumentong hinihingi ng inyong tanggapan (11) Umaasa po ako na bibigyan ninyo ng atensyon ang liham kong ito (12) Nagpapasalamat (13) Mariano H (14) Santos Aplikante Sanggunian (15) Nora R (16) Esteban Professor (17) MLQ University Hidalgo (18) Quiapo (19) Manila B. Wastong Baybay Ang 20 ponema sa Alfabetong Filipino ay nadagdagan ng 8 dahil sa pagrevisa ng alfabeto. Ang dagdag na walong letra ay C, Q, Ñ, X, F, J, V, at Z. May tiyak na tuntunin sa paggamit ng 8 letrang ito. Mga tiyak na tuntunin na gamit ng walong (8) letra. 1. Letrang C a. Panatilihin ang letrang C kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyo. Hal. Calculus, corsage 24

b. Palitan ang letrang C ng letrang S kung ang tunog ay /S/ at ng letrang K kung ang tunog ay /K/ kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang C.Hal. participant – partisipant magnetic – magnetik2. Letrang Qa. Panatilihin ang letrang Q kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyoquotation quadquantum opaqueb. Palitan ang letrang Q ng letrang KW kung ang tunog ay /KW/ at ng letrangK kung ang tunog ay /K/ kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitangmay letrang Q.Hal. quarter – kwarter quorum – korum Sequester – sekwester quota – kota3. Letrang Ña. Panatilihin ang letrang Ñ ng mga letrang NY kapag binaybay sa Filipinoang hiram na salitang may letrang Ñ.Hal. piña – pinya paño – panyo cariñosa – karinyosa bañera – banyera4. Letrang Xa. Panatilihin ang letrang X kung ang salita ay hiniram sa orihinal na anyoHal. axion wax exodus xylemb. Palitan ang X ng KS kung ang tunog ay /KS/ kapag binaybay sa Filipino ang hiram na salitang may letrang X.5. Letrang FGamitin ang letrang F para sa tunog /f/ sa mga hiram na salita.Hal. French fries fraternityLifeguard foto6. Letrang JGamitin ang letrang J para sa tunog na /j/ sa mga hiram na salitaHal. jam sabjekjuice jaket7. Letrang VGamitin ang letrang V para sa tunog /v/ sa mga hiram na salitaHal. verbatim varaytivideo volyum 25

8. Letrang ZGamitin ang letrang Z para sa tunog /z/ sa mga hiram na salitaHal. zebra zoozinc magazine Mahirap bang tanggapin ang mga ito kapalit nang nakasanayan mo? Talagang ganyan.Wala raw permanenteng bagay sa mundo. Magbabago ang lahat. At dahil ang wika ay buhay,inaasahan talagang may pagbabagong magaganap sapagkat umaayon ito sa pangangailangan nggumagamit. Subukin mo ngayon kung gaano mo naunawaan ang mga impormasyong pinag-aralanmo.Panuto: Iwasto ang mga salitang may salungguhit ayon sa tuntunin ng ispeling sa revisyon ng alfabeto. 1. Nakapaglingkod po ako ng 1 taon bilang mensahero sa tanggapang central sa aming bayan. 2. Ako po ang tumatanggap ng mga card ng pasyenteng nagpapakonsulta sa klinika ng aking tiya. 3. Kami ang tagapaglinis ng napakalaking kwadrangel ng aming paaralan. 4. Natitiyak ko pong taglay ko ang mga qualifikasyong hinahanap ninyo sa isang manggagawa. 5. Malapit lamang ang aming tirahan sa simbahan ng Sto. Ninyo sa Tundo. 6. Naging kawani po ako ng La Tondenya sa loob ng 5 taon. 7. Gumagawa po kami ng iba’t ibang uri ng dyam tulad ng ube, strawberry, mangga at piña. 8. Tinuruan kaming manahi ng shirts at blouse sa subject na T.H.E. 9. Pinag-aralan namin sa Agham ang iba’t ibang sakit na dulot ng bayrus. 10. Maaari po akong magturo ng iba’t ibang isports tulad ng balleybol. 11. Handa po akong kumuha ng exam na ibibigay ng inyong tanggapan. 12. Madalas po akong maging pasiliteytor sa mga panayam na idinaraos sa aming paaralan. C. Kawastuang Gramatikal Sa pagpapahayag ng mga pangyayari o pagbibigay ng impormasyon, lubhang mahahalaga ang wastong paggamit ng iba’t ibang bahagi ng pananalita; lalung-lalo na ang mga pandiwa. 1. Ano ba ang pandiwa? Ang pandiwa ay mga salitang nagbibigay-buhay sa pangungusap. Ito ay nagsasaad ng kilos o galaw. May tatlong aspekto ang pandiwa 1. Naganap- nangangahulugang ang kilos na isinasaad ay tapos na. 26

Halimbawa: Nagpadala siya ng liham sa tanggapan ng alkalde. 2. Nagaganap- ang kilos ay kasalukuyang nagaganap. Halimbawa: Binabasa niyang mabuti ang mga impormasyong isinulat niya. 3. Magaganap- ang kilos ay di-pa nagaganap kundi gagawin pa lamang. Halimbawa: Tatanungin niya ang katugunan ng tanggapang pinadalhan niya ng liham.Panuto: Isulat ang wastong aspekto ng pandiwang nasa loob ng panaklong. 1. (Basa) ko po sa pahayagang Daily Inquirer na ang inyong tanggapan ay nangangailangan ng kalihim. 2. Hindi na po ako (aksaya) ng panahong magpadala ng sulat sa inyo. 3. (Trabaho) po ako bilang kalihim sa tanggapan ng aking kapatid noong bakasyon. 4. (Aral) pa rin po ako ngayon sa Mataas na paaralang Aguinaldo. 5. (Tulong) ako bilang tagapagtinda sa kantina ng aming paaralan. 6. Taglay ko ang mga katangiang (hanap) ninyo sa isang kawani. 7. Masipag po ako di (liban) sa klase. 8. Handa po akong humarap sa isang panayam sa araw at oras na inyong (takda). 2. Gamit ng Panghalip Ano ang panghalip? Panghalip ang tawag sa mga salitang inihahalili sa pangngalan. Halimbawa: Si Alma ay naging kawani sa isang sikat na tanggapan. Siya ay naging kawani sa isang sikat na tanggapan. Ang pangngalang Alma ay pinalitan ng panghalip na siya. 27

Isa sa uri ng panghalip ang panghalip panao. Ito ang ginagamit na panghalili sa ngalan ng tao. Halimbawa: Si G. Cruz ay professor sa asignaturang Matematika. Ang si G. Cruz ay maaaring palitan ng niya, kaya’t ang pangungusap ay magiging: Siya ay professor sa asignaturang Matematika Ang mga halimbawa ng panghalip panao ay siya, ako, ikaw, tayo, sila, akin. iyo, atin, namin atbp. Pinapangkat ang panghalip ayon sa kailanan o bilang ng tinutukoy; kailanan o bilang ng tinutukoy; kailanang isahan, kailanang dalawahan, at kailanang maramihan. Mga halimbawa: Isahan- ako, ikaw, niya, akin, iyo Dalawahan- kata (nangangahulugang ikaw at ako) Maramihan- kayo, sila, ninyo, nila, inyo May mga pagkakataong ang maramihang anyo ng panghalip ay tumutukoy sa isang tao lamang. Ginagamit ito bilang “paggalang”. Halimbawa: Ano po ang kailangan nila? Sino po sila? Ang nila at sila ay nasa kailanang maramihan subalit tinutukoy na tao ay isa lamang. Naging maliwanag ba para sa iyo ang mga kaalamang aking inilahad? Kung gayon,tiyak na magiging madali para sa iyo ang gawaing inihanda ko. Maaari ka nang magsimula! Panuto: Isulat kung isahan, dalawahan, maramihan ang mga panghalip na nasasalungguhitan sa talata. Nabasa ko po sa (1)inyong anunsiyong nakapaskil sa harap ng inyong pabrika na nangangailangan (2)kayo ng mananahi. Nais (3)ko po sanang mag-aplay. Kasalukuyan po akong nag-aaral sa ikaapat na taon sa Mataas na Paaralang Lacandula. May karanasan na po (4)ako sa pananahi sapagkat tinuruan po (5)kaming 28

manahi ng (6)aming gurong si Bb. Alegre sa Asignaturang T.H.E. Sa katunayan, puring- puri po (7)niya ang (8)aking mga tinahi sapagkat ito raw ay malinis at maayos. Makatitiyak po (9)kayong magiging masipag akong mananahi. Nakahanda po akong makipanayam sa anumang oras na (10)inyong itatakda. Gawain 3: Pagsunod sa Tiyak na Modelo Marahil nagtataka ka kung bakit may nababasa kang mga liham-pangangalakal na ibaang anyo. Huwag kang malito sapagkat sa pagkakataong ito’y ipaliliwanag ko sa iyo ang pagkakaibang tatlong anyo ng liham-pangangalakal at ang dapat na gamitin sa pagsulat. Tradisyunal ________________ ________________ ________________ __________________ __________________ __________________ ____________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ ____________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ ____________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ ____________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 29

__________________________________Semi-blak____________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 30

Blak__________________ Pamuhatan______________________________________________________ Patutunguhan______________________________________________________ Bating Pambugad___________________________________________________________________________________________________Pinagkukunan ng anunsiyo at layunin sa pagsulat______________________________o kahilingan ng isang tiyak na______________________________gawain._______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Mga katangian- natapos na pag-aaral at karanasan______________________________kaugnay sa posisyon o gawaing______________________________hinahangad____________________________________________________________Kaalaman tungkol sa sariling-pagkatao/ mga______________________________katangian at mga taong mapagtatanungan tungkol______________________________sapagkatao_____________________________________________________________Pangwakas na pananalita/ paghiling sa______________________________pakikipag______________________________________________________________ugnay_____________________________________________________ Bating Pangwakas__________________ lagda 31

Matapos mapag-aralan ang iba’t ibang anyo at nilalaman ng bawat bahagi ng liham,natitiyak kong magagawa mo nang wasto ang gawaing inihanda ko. Panuto: Isaayos ang mga sumusunod na impormasyon batay sa modelong balangkas na ibinigay sa taas. Bilang lamang ang isulat. 1. Nakahanda po akong makipanayam anumang oras na inyong itatakda. 2. Reyes Beauty Salon 514 Tayuman St., Sta. Cruz, Manila 3. 615 Tindalo St., Tondo, Manila Marso 28, 2005 4. Lubos na gumagalang, Rodelia Volante 5. Tinitiyak ko po sa inyong magiging masipag po ako sa trabahong inyong ipagkakatiwala sa akin. 6. Ako po ay 18 taong gulang at nakapagtapos ng isang taong kursong kosmetolohiya sa panggabing klase sa Mataas na Paaralang Araullo. 7. Mapatutunayan po iyan ni Gng. Atienza, ang aking guro sa T.H.E. at ni Gng. Murillo, na aking tagapayo. 8. Nakapagtrabaho na rin po ako bilang beautician sa loob ng 8 buwan sa Ellen’s beauty Parlor sa Sta. Cruz, Maynila. 9. Mahal na Ginoo: 10. Napag-alaman ko po sa aking kaibigan na ang inyong shop ay nangangailangan ng beautician. Interesado po ako sa posisyong ito. Gawain 4: Pagsulat ng Isang Maayos na Liham-pag-aaplay Panuto: Isaayos ang mga sumusunod na impormasyon upang makabuo ng isang maayos na liham-pag-aaplay. Isaalang-alang ang pormat, anyo, nilalaman, baybay at kayariang panggramatika. 1. Mahal na Gng. Benitez: 2. Gng. Diana Benitez Tagapamahala 32

JEA Publication Cubao, Quezon City3. 1920 Dagupan Tondo, Manila Marso 23, 20054. Lubos na gumagalang Evelyn Jimenez5. Nakahanda po ako sa panayam na inyong itatakda.6. Nabasa ko po ang inyong anunsiyo sa pahayagang Daily Bulletin noong Marso 22, 2005 na kayo ay nangangailangan ng taga-edit.7. Nagkaroon po ako ng karanasan bilang taga-edit sa aming pahayagang pampaaralan at namasukan na rin po sa F&B Publishing House bilang katulong sa pag-eedit.8. Hinihiling ko pong ipaubaya ninyo sa akin ang naturang puwesto.9. Malawak po ang aking karanasan sa mga gawaing may kinalaman sa pag-eedit at sanay na sanay sa mahirap na gawain.10. Sanggunian: Gng. Eugenia R. Gorgon Punong-guro Perfecto High School Gng. Carmen L. Policina Guro, Pamamahayag Perfecto High School2. Lagumin mo…Panuto: Hanapin sa Hanay B ang letra ng tinutukoy sa Hanay A.A. B1. Ang kaasalang pagbati na siyang A. patutunguhan panimula ng isang liham, nasa B. tutuldok kaliwang bahagi. C. pag-aaplay D. kuwit2. Naglalaman ng tirahan o lugar ng E. mga katangian sinusulatan, ang pangalan ng bahay- F. bating pambungad kalakal, kalye, lungsod at bilang ng G. sanggunian zip code. 33

3. Ang kaasalang pamamaalam H. semi-blak ng sumulat. I. blak J. pamuhatan4. Bahaging katatagpuan ng sumulat K. layunin sa pagsulat at kung kailan sinulat. L. bating pangwakas5. Bantas na ginagamit sa talaan ayon sa pagkakasunud-sunod, pagkatapos ng bating panimula.6. Bantas na ginagamit sa pagitan ng petsa at taon, pagkatapos ng bating pangwakas.7. Ang paksang nilalaman ng unang talata sa liham-pag-aaplay.8. Tawag sa listahan ng mga taong maaaring sangguniin ng pinadalhan ng liham-pag- aaplay. Matatagpuan ito sa pinakababang bahagi ng liham.9. Ang pinakabagong anyo ng liham-panga- ngalakal kung saan lagi nang nagsisimula sa gawing kaliwa.10. Ang uri ng liham sa nararapat isulat kung nagnanais na makapasok sa isang trabaho.2. Subukin mo…Panuto: Isaayos ang mga sumusunod na impormasyon upang makabuo ng isang maayos na liham-pag-aaplay. Isaalang-alang ang format, nilalaman ng liham.1. Mahal na Ginoo:2. Mapitagang sumasainyo, Jorge S. Conchu3. Ang Tagapamahala ng Tauhan National Cash Register Corporation Ayala, Makati4. 1362 Rubi Street San Andres Bukid, Manila Marso 25, 20055. Handa po akong kumuha ng pagsusulit na ibibigay ng inyong kumpanya.6. Ako po ay labinsiyam na taong gulang, binata at may malusog na pangangatawan.34

7. Napag-alaman ko po sa Booklet, Jobs in Manila, 2005 na ang inyong kumpanya ay nangangailangan ng tatlong machine operators para sa paglilimbag. Hinihiling ko po na ipaubaya sa akin ang isa sa mga puwesto. 8. Dalawang bakasyon po akong tumulong sa gawaing ito bilang aprentis sa pagawaan ng NRC sa Makati, Rizal. Tatlong seminar na po ang aking nadaluhan tungkol sa kursong natapos ko. Kalakip po ng liham ang mga katibayan ng aking pagdalo. 9. Natapos ko po ang kursong bokasyonal sa Rodriguez Vocational High School noong Marso, 2003. Dito, nagkaroon ako ng dalawang taong pag-aaral sa kursong Machine Operator. 10. Sanggunian: Dr. Hilarion Nudas Pangulo Rodriguez Vocational School Pandacan, maynila G. Manuel G. Tomas Puno ng Kagawarang Bokasyunal Mataas na Paaralang Araullo Maynila4. Paunlarin mo… Panuto: Isaayos ang mga sumusunod na pangungusap upang makabuo ng isang talata. Bilang lamang ang isulat. 1. Sa katunayan po, ako ang napag-uutusan ng aking amo sa pagbabayad ng mga bayarin sa bahay. 2. Mapagkakatiwalaan po ako at masipag sa paggawa ng mga gawaing-bahay. 3. Maaari po ninyong sangguniin si G. Santos na aking naging amo noong nakaraang bakasyon. 4. At napagbibilinan ng mahahalagang bagay sa tuwing umaalis silang lahat. 5. Wala po silang reklamo kung pagganap sa tungkulin ang pag-uusapan. 35

 Gaano ka na kahusay?Panuto: Punan ng angkop na impormasyong makikita sa ibaba ang bawat patlang sa bawat bilang.1. 1365 Ricafort Street Tondo, Manila ________________2. The Central Recruitment Office Rustan Investment and Management Corp. ______________________________3. Lubos na gumagalang, __________________4. Ayon po sa _____________________, 2005, napag-alaman kong ang inyong kumpanya ay nangangailangan ng kalihim.5. Natapos ko po ang kursong bokasyonal sa ______________________________________Pagpipilian: Ang nagmamahal pahayagang Malaya Eugenia Arellano Mataas na Paaralang Torres noong Marso, 2004 2150Almeda Bldg., Pasong Tamo Marso 30, 2004 karatula ng inyong bahay 36

Susi sa Pagwawasto (Mga Sagot)Anu-ano ba ang alam mo? 5. 31. 2 6. 72. 1 7. 43. 6 8. 84. 5Anu-ano na ang mga tiyak na alam mo?1. pamuhatan2. bating pambungad3. katawan ng liham4. bating pangwakas5. lagdaAlamin mo….1. pagbuburda2. abaka3. tumawag sa telepono4. hapon5. karatulaGawain 11. liham-pag-aaplay2. liham sa puno ng barangay3. liham-patnugot4. liham-paanyaya5. liham-pahintulotGawain 2 37

Pamuhatan Patutunguhan Bating Nilalaman Pangwawakas Bating Lagda Pambungad na Pananalita pang-wakas2005 Tayuman G. Cristobal Hinihiling ko Salvador Mahal na po kami po ay Lubos na VillanuevaSt. Perez sampu ng Pangulo, G. Perez mga umaasang gumagalang SamahanSta. Cruz, Punong kasama ng mga namin inyong kabataanMla. Barangay dito sa pook naAgosto kung maaari ay20,2005 Barangay 373, magtayo kayo Sona 38 ng center pauunlakan para sa mga ang aming kabataang huminto sa kahilingan pag-aaral Gawain 3 6. D 1. Dasmariñas, Cavite 7. B 2. Fairview, Quezon City 3. Hulyo 10, 2005 6. B 7. C Daily Bulletin 4. mekaniko 5. Motorworks 6. Cesar Domasian 7. liham-pag-aaplay 8. 6 9. interbyu Gawain 4 1. C 2. C 3. D 4. A 5. C Layunin mo… 1. B 2. A 38

3. C 8. A4. B 9. D5. A 10. ASubukin mo…1. liham-pag-aaplay2. liham-paanyaya sa isang panauhin3. liham sa puno ng barangay4. liham-pahintulot5. liham-subskripsyonPaunlarin mo…1. F2. E3. C4. H5. GAralin 2Anu-ano ang mga tiyak na alam mo?I. Mga datos sa personal1. Ortiz, Rebecca R.2. 2906 Rizal Ave., Sta. Curz, Mla.3. Setyembre 23, 19894. Walang asawa5. PilipinoII. Pag-aaral6. Bonifacio Elementary School7. 20048. Manila Science High School9. 2005Alamin mo…1. Tapos ng haiskul2. checker3. magpadala ng aplikasyon4. matapat at mapagkakatiwalaan5. Novaliches, Quezon CityGawain 11. G. Pablo Braceros Personnel Officer JEAR Publishing House 2906 Sta. Cruz, Manila 39

2. Ako po ay labimpitong taong gulang at nasa ikaapat na taon ng mataas na paaralan3. May karanasan na po ako sa pagiging mensahero. Ito po ang naging trabaho ko sa tanggapan ng aking tiyo noong nakaraang bakasyon kaya po alam ko ang pasikut-sikot dito sa kalakhang Maynila.4. Hinggil sa aking magiging kakayahang gumanap sa iba’t ibang trabaho, makapagtatanong po kayo sa principal ng aming paaralan, si G. Ferdinand Tentoso5. At sa aking gurong tagapayo na si Bb. Gloria Apolinario ng Mataas na Paaralang Ramon Magsaysay6. Handa po akong makipanayam o kumuha ng pagsusulit na ibibigay ng inyong tanggapan anumang araw o oras na inyong itakda.7. Lubos na gumagalang, Oscar HernandezGawain 2 11. .A. 12. .1. . 13. ,2. . 14. .3. . 15. :4. , 16. .5. . 17. ,6. : 18. ,7. . 19. ,8. .9. ,10. -B. 11. eksam1. sentral 12. facileytor2. kard3. quadrangle4. kwalipikasyon5. Sto. Niño6. La Tondeña7. jam, pinya8. sabjek9. virus10. volleyballC. 5. tumutulong1. nabasa 6. humahanap2. nag-aksaya 40

3. nagtrabaho 7. lumiliban4. nag-aaral 8. itatakdaC. 6. isahan1. isahan 7. isahan2. isahan 8. isahan3. isahan 9. isahan4. isahan 10. isahan5. maramihanGawain 3 6. 81. 3 7. 52. 2 8. 73. 9 9. 14. 10 10. 45. 6Gawain 41920 DagupanTondo, ManilaMarso 23, 2005Gng. Diana BenitezTagapamahalaJEA PublicationCubao, Quezon CityMahal na Gng. Benitez:Nabasa ko po ang inyong anunsyo sa pahayagang Daily Bulletin noong Marso 22, 2005 nakayo ay nangangailangan ng taga-edit. Hinihiling ko pong ipaubaya ninyo sa akin angnaturang puwesto.Nagkaroon po ako ng karanasan bilang taga-edit sa aming pahayagang pampaaralan atnamasukan na rin po sa F&B Publishing House bilang katulong sa pag-eedit. Malawak po angaking karanasan sa pag-eedit at sanay na sanay sa mahihirap na gawain.Nakahanda po ako sa isang panayam na inyong itatakda.Lubos na gumagalang,Evelyn JimenezSanggunian:Gng. Eugenia R. GorgonPunong-guro 41

Perfecto High SchoolGng. Carmen PolecinaGuro, PamamahayagPerfecto High SchoolLagumin mo… 6. D1. F 7. K2. A 8. G3. L 9. I4. J 10. C5. BSubukin mo…1362 Rubi Streetsan Andres Bukid, Manilamarso 25 2005Ang Tagapamahala ng TauhanNational Casa Register CorporationAyala, MakatiMahal na Ginoo:Napag-alaman ko po sa Booklet, Jobs in Manila, 2005 na ang inyong kumpanya aynangangailangan ng tatlong Machine operator para sa pagpapalimbag. Hinihiling ko po naipaubaya sa akin ang isa sa mga puwesto.Ako po ay labinsiyam na taong gulang, binata at may malusog na pangangatawan. Natapos kopo ang kursong bokasyonal sa Rodriguez Vocational High School noong Marso, 2003. Dito,nagkaroon ako ng dalawang taong pag-aaral sa kursong Machine operator. Dalawangbakasyon po akong tumulong sa gawaing ito bilang Aprentis sa pagawaan ng NRC sa Makati,Rizal. Tatlong seminar na po ang aking nadaluhan tungkol sa kursong natapos ko. Kalakip pong liham ang mga katibayan ng aking pagdalo.Handa po ako sa pagsusulit na ibibigay ng inyong kumpanya.Mapitagang sumasainyo,Gorge S. ConchuSanggunian:Dr. Hilarion MudasPangulo 42

Rodriguez Vocational High SchoolPandacan, MaynilaG. Manuel G. TorresPuno ng Kagawarang BokasyonalMataas na Paaralang AraulloMaynilaPaunlarin mo…1. 22. 13. 44. 55. 3Gaano ka na kahusay?1. Marso 20042. 2150 Almeda Bldg., Pasong Tamo3. Eugenia Arellano4. Pahayagang Malaya5. Mataas na Paaralang Torres noong Marso, 2004 43

Kasanayan sa Pagsulat ng Komposisyon Pagsasalita Pagbasa Pagsulat PamagatModyul Blg. 5 Nakapagbibigay Nakakikilala ang Pagsulat ng liham- reaksyon sa isang iba't ibang uri ng pangangalakal na tiyak na modelo liham-pangangalakal nag-aaplay sa trabaho Nakapaghahanay-hanay ng mahahalaga at mag- kakaugnay na impormasyon Natutukoy ang mahalagang detalye o impormasyon na nabasa Nagagamit nang Naisasagawa ang wasto ang mga pagsulat ng isang kaalaman sa liham-pangangalakal *wastong gamit sa na nag-aaplay sa tulong ng kaalaman bantas sa wastong pormat *wastong baybay at nilalaman *kawastuang Nakasusunod sa gramatikal tiyak na modelo nakasusulat ng isang maayos na liham- pangangalakal na nag-aaplay 44

45

Modyul Blg. 6 Pagsusuri sa Akda Batay sa Teoryang Naturalismo at Sosyolohikal Tungkol Saan ang Modyul na Ito ? Kilala mo ba si Dr. Jose Rizal ? Siyempre! Iyan ang kaagad mong isasagot pero gaano mo basiya kakilala? Alam mong siya ang pambansang bayani pero may alam ka pa bang iba sa buhay niya?Abot na ba ng iyong pang-unawa ang mga ideolohiyang ipinaglaban niya at kung paano ito nagkabisasa bansa? Ito ay ilan lamang sa mga malalaman mo sa ikalawang nobelang isinulat niya, ang ElFilibusterismo. Oops! Huwag kang mag-alala. Baha-bahagi mo itong mapag-aaralan at bilang panimula,kikilalanin mo muna ang mga mahahalagang tauhan ng nobelang ito na tiyak na mababasa mo saKabanata I.- Sa Kubyerta, Kabanata II- Sa Ilalim ng Kubyerta at sa Kabanata III- Ang Mga Alamatna maiibigan mo sapagkat nakapaloob dito ang ilang kaisipan ni Dr. Jose Rizal na magpapabatid saatin ng kahalagahan ng Kristyanismo, na ang mga Pilipino ay hindi naniniwala sa espiritu. Mababasamo rin dito ang mga kabiguan , kalungkutan at paghihirap ng ilang mahahalagang tauhan na nasaKabanata IV – Kabesang Tales, Kabanata V- Ang Kapighatian ng Isang Intsik, ang Kabanata VI- SiBasilio at Kabanata VII – Si Simoun. Sila ay ilan lamang sa mga tauhang sumasagisag sa buhay atpamumuhay ng mga Pilipino noon na totoong nasaksihan ni Dr. J. Rizal sa kanyang kapanahunan,lalo na kung mababanggit pa ang Kabanata VIII- Maligayang Pasko , Kabanata IX – Ang mga Pilatoat Kabanat X- Kayamanan at Karalitaan. Ang mga kabanatang ito ay tiyak na maiibigan mo sapagkatmamumulat ka sa tunay na kalagayan ng mga Pilipino noong Panahon ng Kastila. Bukod pa riyan, lalo pang magkakaroon ng lalim ang pagkaunawa mo sa iyong pagsusuringpanglingwistika, pangnilalaman at pampanitikan. Kasabay nito, ang pag-uugnay ng mga kaisipangnatutunan mo sa kasalukuyang kalagayan na makakaapekto sa iyong pag-unlad. Huwag kang mangamba. Ang mga susunod na gawain ay sadyang inihanda para sa iyo. Kayamo ito kaya magsimula ka. Ano ang Matututunan Mo? Nailalapat at napahahalagahan ang mga kasanayan at kaalamang pampanitikan sapagsasagawa ng isang masining na pagsusuri.

Paano Mo Gagamitin Ang Modyul na Ito? Tiyak na matutulungan ka ng modyul na ito lalo na sa ganap na pagkaunawa mo sa ElFilibusterismo . Sundin mo lang ang mga panuto para sa madali mong pagkatuto. 1. Sagutin mo nang maayos ang panimulang pagsusulit sa bahagjng “Ano ba ang Alam Mo?” Masusukat nito ang kaalaman mo tungkol sa aralin. 2. Maaari mong iwasto ang iyong sagot sa tulong ng susi sa pagwawasto na nasa iyong guro. Kung marami man ang iyong mali, huwag kang mabahala. Tutulungan ka ng mga gawaing inihanda para sa iyo. 3. Basahin at unawain mong mabuti ang mga kabanata . 4. Isagawa mo ang mga kaugnay na gawain. 5. Sundin mo ang mga panuto. 6. Sagutin mo ang pangwakas na gawain o ang bahaging “Gaano ka na Kahusay”. 7. Sapagkat mahalaga ang modyul na ito, huwag mo itong sulatan. Gumamit ka ng ibang papel sa pagsagot.. 8. Iwasto mo ang iyong sagot sa tulong ng susi sa pagwawasto na nasa iyong guro. Maging matapat ka sana. Ano Ba ang Alam mo?Panuto: Basahing mabuti at unawain ang sinasaad sa bawat pangungusap.Piliin at isulat ang titik ng tamang sagot.1. Patuloy ang Bapor Tabo sa pagsalunga sa mauli-uling agos ng Ilog Pasig. Ang salitangmay salungguhit ay nangangahulugang ______________.a. pagsalubong c. paglihisb. pag-iwas d. pagharap2. Sa pahayag na “ kapag nagmungkahi ka, sagabal agad ang makikita sa halip na kabutihan“. Ang salitang sagabal ay nangangahulugang ________________.a. sama c. problemab. tunggali d. hadlang 2

3. Mangyari, wala ni isa mang maayos na lawa sa lupaing ito. Ang pahayag ay________________. a. nang-uuyam c. nagyayabang b. nagmamalaki d. nang-iinis4. Ang sinasabing tagapayo ng Kapitan Heneral ay si ________________. a. Kapitan Basilio c. Padre Salvi b. Simoun d. Don Custodio5. Si Basilio ay estudyante ng _____________. a. inhinyerya c. medisina b. abogasiya d. batsilyer6. Ang alamat na alam na alam ni Padre Florentino ay ____________. a. San Nicholas c. Malapad na Bato b. Donya Geronima d. Ilog Pasig7. Biglang sinabi ni Isagani na di sila bumibili ng alahas sapagkat di nila kailangan. Siya ay__________. a. nababahala c. nagagalit b. naiinis d. nagtataka8. Sinabi ni Simoun na hindi pa siya nakatutuntong sa lupang iyon ‘pagkat may nagsabi sakanya na iyo’y mahirap kaya hindi bumibili ng hiyas. Si Simoun ay__________________. a. nagsasabi ng totoo c. nagkikimkim ng sama ng loob b. nagpapairal ng galit d. nagbabalak na pumaroon9. Upang maiwasan ang alitan, dapat na __________________.a. pigilan ang sarili c. huwag makipag-usapb. umiba ng tirahan d. limutin ang nangyaric.10. Patuloy siyang pinariringgan ng kanyang nakaalitan. Ano ang dapat mong gawin?a. Isumbong sa kanauukulanb. Lumayo na lamangc. Kausapin at makipagliwanagand. Harapin at makipagtuos Nahirapan ka ba sa pagsagot? Iwasto mo na ang iyong mga sagot sa susi sa pagwawasto nanasa iyong guro. Kung mababa man ang iyong iskor, wala kang dapat na ikabahala. Tutulungan kang modyul na ito. V. Aralin I: Ang Paglalakbay A. Anu-ano ang Mga Tiyak na Matututunan Mo? Matapos mong mapag-aralan ang modyul na ito, na binubuo ng Kabanata I hanggangKabanata III, inaasahang matatamo mo ang mga sumusunod na mga kasanayan: 3

1. Nabibigyang-kahulugan ang mga salitang nagpapakilala sa katangian o kahinaan ng mga tauhan sa akda 2. Naipakikilala ang mga tauhan batay sa kilos, gawi, pananalita at paniniwala 3. Nasusuri ang bisa ng pagkakagamit ng mga simbolo 4. Nabubuo ang mga saknong na kinapapalooban ng kaisipang nangingibabaw sa akda 5. Nailalahad ang kahalagahan ng pagsisikap B. Mga Gawain sa Pagkatuto 1. Alamin mo… Panuto: Itapat mo sa larawan ang angkop o kaugnay na salitang tumutugon sa ipinahihiwatig nito. Piliin mo sa ibaba ang sagot. Pagkatapos, ibigay mo ang kasingkahulugan nito.1. Salita Kahulugan _______________ _______________2. ________ ________________ 4

3. ____________ _____________4. ______________ _______________ 5. 5

__________________ ________________nakalimbutol napuputunganPauli-pauli nangangalirang Nahuhutok Kung tapos ka na, kunin mo sa iyong guro ang susi sa pagwawasto. Iwasto mo ang sarilimong gawa. Tingnan mo, madali lang.2. Basahin mo… Tingnan mo naman sa buod ng mga kabanata ng El Filibusterismo kung angkop ang mgakahulugang ibinigay mo kanina. Teka, tiyakin mong iintindihin mo ang babasahin mong buod. Makatutulong ito upanglumawak ang iyong kaalaman at maunawaan mo ang mga kaisipang nais palutangin ni Dr. Jose Rizal. Handa ka na ba? Sige, simulan mo na. 6

Ang Paglalakbay Isang umaga ng Disyembre, habang ang Bapor Tabo ay naglalakbay sa Ilog Pasig ay hirap nahirap sa pagsalunga sa mauli-uling agos nito. Ang bapor Tabo na may anyong mabigat at maykarumihan ay ibig magpanggap na siya ay maputi, maharlika at pormal sa pagpupumilit niyanglumakad nang mabanayad. Itinuturing itong Daong ng Pamahalaan. Sa ibabaw ng kubyerta ay makikita sina Donya Victorina, Don Custodio, Padre Salvi, PadreSibyla, Padre Camorra, ang nangangalirang na si Padre Irene, Ben-Zayb, ang mag-aalahas na siSimoun at ang ibang makapangyarihan, mga mayayaman at kinikilala sa lipunan. Sa kanilangpaglalakbay, pinag-uusapan nila ang tungkol sa pagtutuwid ng Ilog Pasig, habang sila ay dumaraan samga nahuhutok na kawayanan na nasa ibayong pampang. Sa bagay na ito, iminungkahi ni Simoun nanararapat lamang daw na magbukas ng isang tuwid na kanal mula sa pagpasok ng ilog hanggang sapapalabas na daanan sa Maynila, at upang makatipid ang pamahalaan, pagawin nang sapilitan angmga bilanggo at kung kulang pa, pati mga bata, matatanda, lalaki at babae ay patrabahuhin din.Tinutulan ito ni Don Custodio sapagkat ayon sa kanya, ito ay maaaring pagmulan ng paghihimagsik.Mag-alaga na lamang daw ng itik na siyang tinutulan naman ni Donya Victorina. Sa ilalim ng kubyerta ay naroon naman sina Isagani, Basilio, Kapitan Basilio na kasama angmga maleta, bagahe, mga alagang manok at iba pa pang mga kalakal. Pinag-uusapan naman dito angtungkol sa binabalak nilang pagtatayo ng Akademya ng Wikang Kastila na ang magtuturo’y kalahating Pilipino at kalahating Kastila at ang bahay na gagamitin ay kay Makaraeg,hanggang sa madako ang usapan kay Paulita Gomez at Donya Victorina, hanggang sa dumating siSimoun na nagsabing hindi pa niya nararating ang bayan nina Basilio sapagkat ang lalawigang ito aymahirap at di makabibili ng alahas. Waring dinamdam ito ni Isagani kaya nagwikang hindi nilakailangan ang hiyas. Habang nag-uusap, inanyayahan ni Simoun na uminom ng serbesa ang dalawang estudyantengunit tumanggi ang dalawa. Nawika tuloy ni Simoun ang sinabi ni Padre Camorra na kaya tamadang mga Pilipino ay dahil palainom ito ng tubig at hindi serbesa. Kaagad itong sinagot ni Basilio nakung siya ay iinom ng tubig, sa halip na serbesa, sila ay magtatagumpay at walang maririnig naalingasngas at dinagdag pa ni Isagani na ang tubig ay matabang at naiinom, ngunit nakapapawi ngalak at serbesa at pumapatay ng apoy, kapag pinainit ay nagiging singaw, kapag pinagalit ay nagigingdagat na malawak at minsang nagwasak ng sangkatauhan at nagpayanig sa buong daigdig. Lihim na humanga si Simoun at natigil ang usapan nang dumating ang isang utusan upangtawagin si Isagani. Siya ay pinatawag ni Padre Florentino . Di umano, ang paring ito ay anak ngmayamang angkan na nagpari dahil sa pangako sa kanyang ina, kahit na siya ay may kasintahan.SiIsagani ay inaruga niya na ayon sa ibang matatabil ang dila ay anak niya sa dating katipan nang ito aymabalo, at ayon sa iba ay anak ng isang pinsan niyang babae sa Maynila. Nang pumunta si Padre Florentino sa itaas ng kubyerta, ay tapos na ang mainit na pagtatalo.Siya ring sungaw ni Simoun na ayon sa kanya, kung wala raw alamat ay walang kwenta sa kanya angalinmang pook. Sa pagkakataong ito, isinalaysay ng kapitan ang alamat ng Malapad na Bato, na ayonsa kwento ay pinamumugaran ng tulisan. Nabanggit din ang alamat ni Donya Geronima na alam naalam ni Padre Florentino. May isang estudyanteng nangakong pakakasal sa kanyang iniibig nadalaga ngunit di natupad ang pangako. Ang dalaga ay nanatiling naghintay hanggang sa siya ay 7

tumanda na. Nabalitaan nito na arsobispo na pala ito sa Maynila. Pinuntahan ng dalaga ang arsobispoupang tuparin nito ang naturang pangako. Inihanda ng arsobispo ang kweba at doon niya pinatira angmatandang dalaga hanggang sa ito ay namatay at doon na rin inilibing. Nabanggit ni Simoun kayPadre Salvi na higit na mainam kung si Donya Geronima ay inilagay sa beateryo tulad ng Sta. Clara.Upang mabago ang usapan, naikwento ang alamat ni San Nicholas na nagligtas sa isang intsik sa mgabuwayang naging bato nang magdasal ang nasabing intsik. Sa mga sandaling yaon, dumaraan na sila sa Makiling na napuputungan ng maputing ulap atsa kaliwa nama’y makikita ang pulo ng Talim at ang Susong Dalaga na may anyong nakalimbutod napinagkunan ng kanyang pangalan. Sa bahaging ito, tinanong ni Ben-Zayb kung saan binaril siCrisostomo Ibarra labintatlong taon na ang nakalilipas na agad namang itinuro ng kapitan. Diumanodi raw nakita ang bangkay ng binata kaya iyon ang pinakamurang libing. Namutla si Simoun naipinalagay ng kapitan na ito ay nahihilo dahil sa paglalakbay. O, naunawaan mo ba ang iyong binasa? Naramdaman mo ba ang emosyong nangibabaw samga tauhan? Naabot ba ng iyong pang-unawa ang napipintong suliranin sa nobela? Kung inunawa mong mabuti ang iyong binasa, madali mong masasagot ang mga gawainginihanda ko para sa iyo. Tiyak ko, kayang-kaya mo ang mga ito. Sundin mo lang ang panuto.3- Linangin mo…a. Pagsusuring PanglingwistikaPanuto : Matamang basahin mo ang mga sumusunod na pahayag at pagkatapos, isulat mo ang mga salitang nagpapakilala sa katangian o kahinaang ipinahihiwatig nito. Piliin mo sa loob ng kahon na nasa ibaba ang titik ng wastong sagot.1. Nararapat na pagawin nang sapilitan ang lahat ng mga bilanggo, pati babae, lalaki kahit matanda.2. Hindi ko pa nararating ang lalawigan ng mga mahihirap na hindi nakabibili ng hiyas.3. Nagpari siya dahil sa pangako sa kanyang ina.4. Ang dalaga ay naghintay hanggang sa siya ay tumanda.5. Patuloy nilang pinag-uusapan ang Akademya ng Wikang Kastila.a. tapat magmahal c. mapagmaliit sa kapwab. masunuring anak d.hindi makatao e. masigasig sa mga balakin Mabisa ba ang mga pahayag upang makilala mo kung anong uri ng mga tauhan angnakapaloob sa binasa mo. Ngayon naman, gawin mo ang kasunod na gawain. Huwag kang mag-alala. Madali lang ito.Makatutulong ito upang ganap mong maunawaan ang nilalaman ng mga kabanatang nakapaloob sapinabasa ko sa iyo kanina. 8

b. Pagsusuring Pangnilalaman Panuto: Punan ng angkop na sagot ang tsart.Pamagat: ____________________Tagpuan: (saan at kailan) ____________________Pangunahing Tauhan: ____________________Layunin ng pangunahing tauhan: _ ___________________Dahilan ng kanyang kilos: ____________________Mga pangyayari____________________ ________________________________________ ____________________Suliranin: (Mga pangyayari na lumikha ng suliranin)________________________________________________________________________________________________________________________________________________Kalaban ng pangunahing tauhan: ___________________________ Madali lang?hindi ba? Ang susunod na gawain ay tiyak na maiibigan mo. Hahamunin nitoang kakayahan mong mag-analisa ng iyong binasa. Handa ka na ba?c. Pagsusuring Pampanitikan:Bago mo isagawa ang iyong gawain, alamin mo muna ang sinasaad ng nasa loob ng kahon.Paggamit ng Simbolismo Upang maging masining ang isang akda, ang may-akda nito ay gumagamit ng mga simbolismo.Ang mga simbolismong ito ay dapat na suriin at himayin upang maihayag ang tagong kahulugan nitoat mailantad ang katotohanan sa masining na paraan. 9

Naturalismo- binibigyang-diin dito ang mga saloobin, damdamin, kilos at gawi ng karakter at angkaugnayan nito sa kapaligiran.Sosyolohikal- Sa dulog na ito,sinusuri ang tauhan sa liwanag ng kalagayan niya sa lipunan angkanyang pagtingin sa mga “mores”, tradisyon at pamantayan at tungkulin sa lipunan. Panuto: Mula sa iyong binasa,hahanap ka ng mga simbolong ginamit ni Dr. Jose Rizal atipaliwanag ang kaangkupan nito sa kasalukuyan.Simbolong Ginamit Blg. Ng Talata PaliwanagTingnan mo, madali lang. Mas madali ang susunod na gawain. Sundin mo ang panuto.d. Halagang Pangkatauhan Panuto: Piliin ang titik ng wastong sagot: 1. Alin sa palagay mo ang unang dapat isaalang-alang upang maging matagumpay ang isang plano? a. magandang saloobin sa gawain b. ang makukuhang pananalapi c. ang maiibigan ng nakararami. d. ang panahong igugugol dito. 2. Kung may isang taong tutol sa inyong plano, alin sa mga sumusunod ang gagawin mo? a. Hindi siya kakausapin. b. Magwawalang bahala na lamang c. Ipaliliwanag ang magandang bunga nito d. Gagawa ng paraang hindi siya makialam 10

3. Kung may taong minamaliit ang iyong kakayahan, alin sa mga sumusunod ang gagawin mo? a. Magkikibit ng balikat b. Hindi siya papansinin c. Hahanapin ang taong ito d. Patutunayang mali siya 4. Alin-alin sa palagay mo ang nangingibabaw 5. na kaisipan sa mga kabanata na maaari mong gawing patnubay sa buhay? Isulat mo ang sagot. a. Matutong makisalamuha sa dayuhan. b. Maging mahinahon sa lahat ng pagkakataon. c. Huwag makialam sa problema ng bansa. d. Magplano ng maganda sa ikabubuti ng bayan. e. Umiwas sa mga makapangyarihan. Kung tapos ka na, kunin mo sa iyong guro ang susi sa pagwawasto. Kung ang iyong mga tugon ay malapit sa tamang sagot, ito ay katanggap-tanggap. 4. Palalimin mo… Sagutin mo at ipaliwanag ang mga sumusunod na katanungan. Isulat sa iyong sagutang papel ang sagot. 1. Ano sa palagay mo ang simbolo ng pagkakagamit ni Dr. Jose Rizal ng bapor Tabo? Ang itaas at ilalim ng kubyerta? 2. Ipakilalang isa-isa ang mga tauhan. Sa palagay mo, nasa mga Pilipino ba sa kasalukuyan ang uri ng kanilang pagkatao? Ipaliwanag mo ang iyong sagot. 3. Sa inyong palagay, aling bahagi ng kabanata ang may pinakamaigting na bahagi? Bakit? 4. Alin naman ang bahagi ng kasukdulan at kakalasan? Ipaliwanag mo ang iyong sagot. Tingnan mo ang iyong tugon sa susi sa pagwawasto na nasa iyong guro. Kung ito ay malapit sa wastong sagot, ito ay katanggap-tanggap.5. Gamitin mo… Mula sa mga nakilala mong tauhan sa araling pinag-aralan mo, itala mo ang ugaling katanggap-tangap at hindi katanggap-tanggap sa kasunod na tsart. Piliin sa ibaba ang tamang sagot. 11

Ang Paglalakbay Ugali ng mga tauhanKatanggap-tanggap Hindi katanggap-tanggapMga pamimilianMagaling Mapanghimagsik Maginoo MatalinoMapangatwiran Mapanlait Magaslaw MaawainMapanghamak Mayabang MatimpiMapaghiganti Mapagmataas Mapagpakumbaba Kung naunawaan mo ang aralin, tiyak tama ang iyong sagot. Kunin mo sa iyong guro angsusi sa pagwawasto upang maging tiyak ka. Alam kong medyo nahirapan ka, pero huwag kang susuko. Alam ko namang sinisikap mongmatugunan ang lahat ng gawain. Ngayon naman, may ipasusulat ako sa iyo. Madali lamang ito. Sige, simulan mo na.6. Sulatin mo… Panuto: Ayusin mo ang mga ginulong salita upang makabuo ng isang kaisipan. Ipaliwanag ito. Isulat mo ang sagot sa iyong sagutang papel. 12

masamang mabuti kilala sa mabutingpa na kikilalanin ang kaysa lamang Naiugnay mo ba ang kaisipang ito sa mga katangian at kahinaan ng mga tauhan sa ElFilibusterismo. Tingnan mo kung tama ang iyong sagot. Hinggin mo ang susi sa pagwawasto saiyong guro. Kung ito ay malapit sa wastong sagot,ito ay katanggap-tanggap.7. Lagumin mo…Panuto: Punan mo ng angkop na sagot ang mga patlang. Piliin mo sa loob ng kahon na nasa ibaba ang tamang sagot. Sa kabuuan, mabigyang-puna ko ang _____________ ng akda lalo na ang pagpapakilala samga ____________, gayundin ang mga pangyayaring nagpakita ng __________ at ___________na __________ sa bawat bahagi ng kabanata. Tauhan nagpaigting kasukdulan Simula kakalasanTingnan mo ang iyong sagot kung tama sa susi sa pagwawasto na nasa iyong guro.8. Subukin mo…Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga pangungusap. Piliin ang titik ng tamang sagot.1. Ang pahayag na “Mabuti na ang masamang kilala kaysa sa mabuting kikilalanin pa lamang,” ay nangangahulugang __________. a. Makipagmabutihan sa masama. b. Kilalanin ang mga masasama. c. Mainam na kilala mo ang tao. d. Mas mainam ang masama kaysa mabuti.2. Ang pahayag na “Ang tubig ay matabang at maiinom, ngunit lumulunod sa alak at serbesa at pumapatay ng apoy, na kapag pinainit ay sumusulak, nagiging malawak na dagat at gumugunaw ng santinakpan.” ay nangangahulugang __________. a. tunay na nakamamatay ng apoy ang tubig. b. maaaring maghimagsik ang mga Pilipno lalo na’t sila’y magkakaisa. c. bawat damdamin ay maaaring pagalitin upang magkaroon ng paglalaban. 13

d. tubig ang maaaring magamit upang matighaw ang uhaw ng mga tao.3. Sa itaas ng kubyerta ay naroroon ang mga Europeo, mga prayle at matataas na tao at sa ilalim ng kubyerta ay makikita ang mga Pilipino, mga kalakal at ang mainit na makina. Ang dalawang pangkat ng mga manlalakbay ay sumisimbolo sa __________ . a. pagkakaiba ng mga Pilipino at kastila. b. kahirapan ng buhay ng mga mamamayan. c. pakikipaglaban ng mga Pilipino sa kastila. d. pagmamalupit ng mga kastila sa Pilipino.4. Ang bapor Tabo ay sumasagisag sa __________ . a. uri ng sasakyan noon. b. tiwaling pamamahala noon. c. pananaw ng kastila sa mga Pilipino. d. pagwawalang-bahala ng pamahalaan.5. Ang sapilitang paggawa na iminumungkahi ni Simoun at tumutugon sa _________. a. pagpapairal ng himagsikan. b. paglutas sa suliranin ng Ilog Pasig. c. pagsagot sa pangangailangan ng bayan. d. pagpapalaganap ng planong pambansa.6. Ang ipinalalagay na matalino ay si __________ .a. Simoun c. Isaganib. Don Custodio d. Basilio7. Nangingilag ang mga prayle at sina Don Custodio kay Simoun dahil sa __________ . a. ito ay mayaman. b. ayaw nila ng alahas nito. c. kaibigan ito ng kapitan Heneral. d. tutol ito sa kanilang panukala.8. Naniniwala si Simoun na __________ . a. kaya niyang lutasin ang problema ng Ilog Pasig. b. ang tubig ay pumapatay ng apoy. c. ang bapor Tabo ay daong ng pamahalaan. d. ang mga Pilipino ay mahilig sa alahas. 8. Alin-alin sa mga sumusunod ang gagawin mo 9. upang makatulong sa paglutas sa suliranin ng bansa? a. Tumulong sa pagpaplano. b. Gumawa ng mabuti sa kapwa. c. Umisip ng magagawa. d. Tumulong sa sariling kaparaanan. e. Humingi ng tulong sa kinauukulan. 14

Kung tapos ka na, iwasto mo ang iyong sagot. Kunin mo ang susi sa pagwawasto na nasa iyong guro. Ano ang iskor mo? Kung ang iskor mo ay 7 pataas, magaling. Kung ang iskor mo naman ay 6 pababa, may ipagagawa ako sa iyong isang gawaing kaugnay nito. Handa ka na?10. Paunlarin mo… Bumuo ka ng isang saknong na may apat na taludtod at may tugma tungkol sa kaisipang nakuhamo sa aralin.VI. Aralin 2: Ang Mga Sawi A. Anu-ano ang mga Tiyak na Matututunan mo? Bilang pagpapatuloy ng pag-aaral sa El Filibusterismo na kinapapalooban ng Kabanata IVhanggang Kabanata VII, inaasahang matatamo mo ang mga sumusunod na kasanayan;1. Nabibigyang-kahulugan ang mga piling pahiwatig na ginamait sa akda2. Nailalahad ang mga napipintong suliranin batay sa karanasan ng mga tauhan3. Nabibigyang-reaksyon at paliwanag ang pahiwatig na katangian ng mga tauhan4. Naisusulat ang mga pangunahing konsepto sa aralin5. Natatalakay ang kahalagahan ng pagsasannggalang sa karapatanB. Mga Gawain sa Pagkatuto1. Alamin mo… Ipagpatuloy natin ang paggamit ng simbolo upang maunawaan mo angmga sumusunod na kabanata.Panuto: Isulat ang mga kaugnay na salita, sitwasyon o pangyayaring angkop sa bawathanay.Piliin sa ibaba ang tamang sagot.Sa Tahanan Sa Paaralan______________ ____________________________ ____________________________ ______________ Sa Pamayanan ______________ ______________ ______________ 15

Mga Pamimilian : Pakikipag - alitan Walang panustos Pagbagsak sa klase Walang kagamitan Paghihiwalay ng mga magulang Walang baon Pagkasangkot sa gulo Pagsama sa masamang barkada Namatayan Nasagutan mo ba ang gawain? Madali lang, di ba? Ngayon, alin kaya sa mgasitwasyong naisulat mo ang may kaugnayan sa susunod na kabanatang pag-aaralan mo.Alamin mo sa pamamagitan ng pagbasa ng mga kasunod na kabanata. 2. Basahin mo… Ang Mga Sawi Si Kabesang Tales na anak ni Tandang Selo ay yumaman dahil sa tiyaga.Naghawan siya ng gubat na walang nagmamay-ari. Ginawa niya itong tubuhan na nangumunlad ay inangkin ng mga prayle. Pinabuwisan ito hanggang sa tumaas nang tumaas angbuwis na binabayad sa hindi na makaya pa ni Kabesang Tales. “Ipagpalagay mong natalo ka sa sugal o kaya’y nahulog sa tubig at sinakmalng buwaya”, ang sabi ni Tandang Selo. Nang sumunod na taon, ginawang limampung piso ang dating talumpungpisong buwis, at ito ay binayaran ni Kabesang Tales nang walang kagalitan. Muli sinabi ni Tandang Selo, “Ipagpalagay mong lumaki ang buwaya” Hanggang sa umabot sa dalawangdaang piso ang buwis at hindi na nasiyahansi Kabesang Tales. Sinabi ng prayle na kapag hindi siya nakapagbayad ng buwis, iba na anglilinang ng lupang yaon. Sabi niya, “Tayong lahat ama ay uuwi sa lupa ay uuwi sa lupa at ipinanganaktayong walang baro.” Hindi na bumanggit si Tandang Selo ng tungkol sa buwaya. Tinanuran ni Kabesang Tales ang kanyang bukid kaya pinagbawal ang baril,ang gulok, ang palakol o anumang maaari niyang magamit hanggang sa mahulog siya sa mgatulisan kaya kinakailangang isanla ni Huli ang kanyang hiyas liban sa isang locket o agnos nabigay sa kanya ni Basilio, ang kanyang katipan. Nais ni Huling matubos ang ama ngunitkulang ang kanyang salapi kaya nagpaalila siya kay Hermana Penchang. Samantala, dumating na si Basilio sa San Diego at nakitang inililibot angprusisyon ng Noche Buena sa mga lansangan. Nabalam sila ng ilang oras sa daan dahil sanalimutan ng kutsero ang mga sedula nito at ito’y kinakailangang bugbugin muna ng mgaguwardiya sibil. Pagkaraan ng prusisyon, napuna naman ng mga sibil na walang ilaw ang parolng karitela. Muli na namang naparusahan ang kawawang si Sinong kung kaya naglakad nalamang si Basilio. Nadaanan niya ang tanging masayang bahay ni Kapitan Basilio at doonnakita niya ang kura, alperes at si Simoun na nag-uusap. Nawika tuloy niya na “Ang lahat ay 16

nakapaghahanapbuhay sa bayang ito, maliban sa amin”. Hanggang sa marating niya anggubat, noche buena na noon, madilim kaya pilit niyang inaninaw ang libingan ng kanyang ina.Ipinagdasal niya ang kaluluwa nito at naalala ang mga naganap labingtatlong taon nanakakalipas. Si Kapitan Tiyago ang nag-aruga sa binata, ginawang utusan at pinag-aral. Sapanahon ng kanyang pag-aaral, siya ay kinukutya dahil sa luma niyang kasuotan, ngunit sakabila nito, nanatili siyang nagtiis. Nang siya ay inilipat ni Kapitan Tiyago sa AteneoMunicipal, palibhasa, galit ito sa mga prayle, mula ng magmongha si Maria Clara, malaki angnatutuhan ni Basilio. Ipinagmamalaki siya ng mga propesor, nakasulit at kumuha ng medisina.Plano niya na pakasulan si Huli, pagkatapos ng pag-aaral. Matapos ang maikling panalangin, pauwi na si Basilio nang may naaninagsiyang anino. Kaagad niyang nakilala ang aninong ito. Ito ang taong tumulong sa kanya nailibing ang kanyang ina. Di nagtagal, nag-alis ng salamin ang lalaking ito. Kaagad niyangnakilala na ito ay si Simoun. Doon niya naunawaan na si Simoun ay si Crisostomo Ibarra at siCrisostomo Ibarra ay si Simoun. Matapos ang ilang saglit, nagpakita si Basilio kay Simoun upang matulunganniya ang mag-aalahas sa paghuhukay bilang pagtanaw ng utang na loob. Sa pagkakataong ito,tinutukan ni Simoun ng baril ang binata sapagkat alam niyang maaaring masira ang kanyangplano dahil sa lihim na nabunyag. Sa kanilang pag-uusap, nasabi ni Simoun na tulad moBasilio, mayroon silang dapat na ipaghiganti sa pamahalaan at inamin niyang nagbalik niya saPilipinas bilang Simoun upang ibagsak ang pamahalaan. Sa pag-uusap nina Simoun at Basilio, nasabi ng mag-aalahas na ang binabalakng mga mag-aaral na magtayo ng paaralan ng Wikang Kastila at gawing lalawigan ngEspanya ang Pilipinas ay magiging daan upang ang bayan ay maging bayang walangpagkukuro at walang kalayaan ngunit ayon kay Basilio, ito ay magbubuklod sa mga Pilipinona tinutulan naman ng kausap. Nagpatuloy ang pag-uusap ng dalawa hanggang mawika ni Simoun na angbayan ay hindi nangangailangan ng mahusay na manggagamot, kundi ang sakit ng bayan anghigit na nangangailangan ng kagamutan. Ayon sa kanya “Walang halaga ang buhay na dinauukol sa isang layuning dakila, parang isang bato sa linang sa halip na maging sangkap saisang gusali”. Sinabi pa rin ni Simoun “Ang kadakilaan ng tao ay hindi magagawa sapagpapauna sa kanyang panahon kundi nasa pagtugon sa kanyang pangangailangan athangarin sa pag-unlad. Ang lahat ng pagpapaliwanag ni Simoun ay hindi pinuna ni Basilio sapagkatayon sa kanya, “Lahat ng pagtatagumpay ng katuwiran, lahat ng paghihiganti sa daigdig ayhindi makabubuhay na muli, kahit sa isang buhok ng aking ina o makapagpapanariwa sa isangngiti ng aking kapatid”, na sinagot naman ni Simoun na “Ang pagpapaumanhin ay hindilaging kabaitan ito’y isang kasamaang nag-udyok ng paniniil, walang mang-aalipin, doon sawalang mapaaalipin”. Para kay Basilio, wala siyang pakialam, basta hayaan na lamang siyangmakagawa, makapanggamot at mabuhay. Matapos ang pag-uusap, pinagbawalan ni Simoun si Basilio hinggil sapagbubunyag ng kanyang lihim at naiwan siyang nag-iisip sa saloobin ng binata, kung ito aynakumbinsi niya na maghiganti ngunit naglihim lamang o sadyang wala na talagang hangadna maghiganti. 17

Matapos mong basahin ang buod kabanata 4,5,6, at 7 gawin mo ang kasunodna gawain upang makatiyak ka na naunawaan mo ang iyong binasa. Madali lang ito kaya walakang alalahanin. 3. Linangin mo a. Pagsusuring Panglingwistika Punan ng angkop na titik ang mga kahon upang mabuo angpahiwatig na kahulugan nito.1. Gumamit siya ng baril, gulok, palakol at anuman hanggang sa mahulog siya sa kamay ngmga tulisan. 2. Pilit niyang pinagsanggalang ang lupang sinasaka. 3. Nagsanla siya ng hiyas para sa ama. 4. Nabalam ng ilang oras si Basilio sa daan. 5. Nag-uudyok ng paniniil ang kasamaan ng mga dayuhan _ 18

Iwasto mo ang iyong sagot. Kunin mo sa iyong guro ang susi sa pagwawasto. May nakita ka bang nabubuong suliranin sa mga pahayag. Upang lubos moitong maunawaan, may ipagagawa ako sa iyo. Madali lang ito. Malaki angmaitutulong nito sa ganap na pagkaunawa sa aralin.b. Pagsusuring Pangnilalaman Sa tulong ng dayagram, magsulat ng mga natatangingkaranasan ng mga tauhan at ang kanilang napipintong suliranin.Simoun Karanasan Suliranin Basilio KabesangTalesSinong Muli, kunin mo ang susi sa pagwawasto sa iyong guro upang malaman kung tama angiyong sagot. Kung tapos ka na, higit mong maiibigan ang susunod na gawain. Madali lamang itokaya nga lamang talagang mag-iisip ka. O! huwag kang mag-alala, tiyak, kayang-kaya mo ito. Di banasagutan mo yaong nakaraang gawain kaya masasagutan mo rin ito. Simulan mo na. 19

c. Pagsusuring Pampanitikan Panuto: Mula sa binasa, pumili ka ng mga piling pahayag na nagpapaigting ngdamdamin at ipaliwanag.Mga Piling Sino ang Pahiwatig na Paliwanag Reaksyon Pahayag Nagsabi Katangian/kahinaan Kung tapos ka na, hingin mo sa iyong guro ang susi sa pagwawasto. Kung ito ay malapit satamang sagot, ito ay katanggap-tanggap.e. Halagang Pangkatauhan Panuto: Isulat sa angkop na hanay ang makatarungan o hindi makatarungang bunga ng paghihiganti. Piliin sa ibaba ang sagot. Pagkatapos bumuo ng kaisipang angkop dito. PAGHIHIGANTI MAKATARUNGANN HINDI Kaisipan Kung madali mong nasagot ang gawain, magaling! Ito ay katanggap-tanggap. Mas madalimong masasagot ang kasunod na gawain. 20

Mga pamimilian: Walang buting mapapala Lalala ang sitwasyon Matatahimik ang kalooban Maaaring makamit ang Naisagawa ang gustong mangyari hangad na katarungan Ugat ng alitan Kung madali mong nasagot ang gawain, magaling! Ito ay katanggap-tanggap. Mas madalimong masasagot ang kasunod na gawain.4. Palalimin mo…Panuto: Sagutin at ipaliwanag mo ang mga sumusunod:1. Kung matutuloy ang paghihiganti ni Simoun, ano ang maaaring ibunga nito? (TAC)2. Kung ikaw ay tulad ng mga tauhang nabanggit na dumanas ng paghihirap sa pamahalaan, ano ang gagawin mo? (MAD) Tingnan mo ang iyong tugon sa susi sa pagwawasto na nasa iyong guro. Kung ito aymalapit sa wastong sagot, ito ay katanggap-tanggap.5. Gamitin mo…Panuto: Punan ng angkop na sagot ang mga patlang.Hindi dapat maghariang galit dahil sa _______Sa mga pang-aaping maaaring __________dinaranas sa buhay _____________________________________ 21

Natitiyak ko, may nabago sa iyong saloobin at sana, magamit mo ito sa aktwal na buhay.. 6. Sulatin mo … Panuto: Pumili ka ng isa sa mga tauhang nabanggit sa aralin na nakapukaw sa inyongdamdamin. Ipaliwanag kung bakit siya ang inyong napili. Gumamit ka ng mainam na panimula atwakas. Gumamit ka rin ng tamang bantas. Sumulat ka sa iyong sagutang papel. Maayos mo bang naisagawa ang gawain. Itsek mo ito muli sa susi ng pagwawasto na nasaiyong guro. 7.Lagumin mo… Panuto: Lagyan mo ng tsek (/) ang bilang na tumutugon sa mga natutunan mo. ______ 1. Nakilala mo nang lubusan si Simoun. ______ 2. Naunawaan ang desisyon ni Basilio. ______ 3. Tama lang ang ginawang pahirap sa kutsero. ______ 4. Nalaman ang mga pagsisikap ni Kabesang Tales. ______ 5. Naipaliwanag ang gamit ng simbolo sa pagiging masining ng akda. ______ 6. Nakilala ang tamang pamamahala. ______ 7. Nabigyang- reaksyon ang matitinding bahagi ng aralin. _______8. Nailahad ang kahalagahan ng pagsasanggalang sa karapatan. _______9. Nalamang si Simoun at Crisostomo Ibarra ay iisa. ______10. Sumasang-ayon si Basilio na pinanindigan ni Simoun. Tapos ka na ba? Alam kong nadalian ka. Kunin mo muli sa iyong guro ang susi sa pagwawasto. Pagkatapos niyan ay may isa pang gawain na susukat sa natutunan mo. Unawain mo itong mabuti.8.Subukin mo…Panuto: Unawaing mabuti ang mga sumusunod na pahayag. Piliin ang titik ng wastong sagot.1. Tinanuran ni Kabesang Tales ang kanyang bukid.Ang salitang may salungguhit ay nangangahuluganga. pagpanooran c. binantayanb. nilakaran d. pinagmasdan2. Nagbalik upang ibagsak ang pamahalaang marumi, sukdang ipagdanak ng dugo. Angnagsasalita ay __________.a. nagdaramdam c. nagbabantab. nagagalit d. nananakot 22