3.ตำหรับยาจีนที่ใช้บ่อย เล่ม 3

76 ตาํ รับยาจีนท่ีใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 สมนุ ไพร ทําหนา ท่ี รส คุณสมบตั ิ สรรพคณุ 人参 เหรนิ เซนิ ตวั ยาชว ย หวาน (โสมคน) อมขม อนุ เสรมิ พลังช่ี บาํ รงุ หัวใจและมา ม ตวั ยาชว ย เล็กนอ ย 当归 ตังกุย ตวั ยาชว ย หวาน เล็กนอ ย เสรมิ ปอด สรา งธาตนุ ้ํา ชว ยให อมเผด็ 生甘草 เซงิ กนั เฉา ตวั ยานาํ พา อมหวาน จติ ใจสงบ (ชะเอมเทศ) เผด็ อุน บํารุงเลอื ด ชวยใหก ารไหลเวยี น 姜汁 เจยี งจือ (น้าํ คั้นขงิ สด) ของเลอื ดดขี ึน้ ลดบวม ระงบั ปวด สุขุม เสรมิ ช่ี บาํ รุงสว นกลางของรางกาย ระบายความรอน ขับพษิ ระงบั ไอ ขับเสมหะ ปรับประสานตัวยา ทัง้ หมดใหเขา กนั อุน ขับเหงอ่ื ขับความเยน็ ทําใหช่ี ไหลเวยี น ใหค วามอบอนุ แก สว นกลางของรา งกายและปอด ระงบั อาเจียนและไอ ตํารับยาน้ีประกอบดวยตัวยาหลักคือ เซิงตาหวงและหมางเซียว มีสรรพคุณขับระบายความ รอนและถายทอง ทําใหอุจจาระที่เปนกอนแข็งออนนุมลง ตัวยาเสริม ไดแก เสฺวียนเซิน ซ่ีเซิงต้ี ไมตง และไหเซิน ใชรวมกันเพ่ือเพิ่มสารนํ้าและเพ่ิมอิน ตัวยาชวย ไดแก เหรินเซิน เซิงกันเฉา และตังกุย สรรพคุณบํารุงชี่และเลือด ชวยเพิ่มภูมิตานทานบํารุงอินของเลือดและเสริมฤทธ์ิยาอื่น ๆ ทําใหถาย อุจจาระระบายความรอน ไขจึงลดลง เจียงจือเปนตัวยานําพา ชวยเสริมมาม กระเพาะอาหาร และลดชี่ ของกระเพาะอาหารที่ดันขนึ้ สามารถปองกนั หรือลดอาการสํารอกยาได1 ,3 รปู แบบยาในปจ จุบนั ยาตม 4 เอกสารอางอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาซินเจียหวงหลงทัง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวง- สาธารณสขุ , 2552.

ตํารับยาใหความอบอนุ ภายในรา งกาย: เสย่ี วเจ้ียนจงทงั 77 เสย่ี วเจย้ี นจงทงั (小建中汤) ตาํ ราตน ตํารับ 伤寒论 ซางหานลนุ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจงจิ่ง) »2 สว นประกอบ Saccharum Granorum อ๋ถี งั 30 กรัม Radix Paeoniae เสาเหยา 18 กรัม 饴糖 Ramulus Cinnamomi กยุ จอื 9 กรมั 芍药 Radix Glycyrrhizae กันเฉา 6 กรมั 桂枝 Rhizoma Zingiberis Recens เซงิ เจยี ง 10 กรมั 甘草 Fructus Ziziphi Jujubae ตาเจา 4 ผล 生姜 大枣 วธิ ีใช ตม เอาน้ําดืม่ โดยละลายอถี๋ งั ลงในน้าํ ยาทตี่ มได และดื่มขณะอนุ ๆ1,3 การออกฤทธิ์ ใหความอบอุนและบาํ รุงจงเจียว (กระเพาะอาหาร และมา ม) บรรเทาอาการปวดเกรง็ 1,3 สรรพคณุ รักษากลุมอาการปวดทองท่ีเกิดจากภาวะเย็นพรอง มีอาการปวดทองเปนคร้ังคราว ชอบความ อบอุน ชอบใหกดทองเม่อื ปวด เพราะจะชว ยบรรเทาปวดได หรือมีอาการออนเพลีย กระวนกระวาย ใจสั่น หนาซีด ล้นิ มีฝา ขาว ชพี จรจม เลก็ ตึง ไมม แี รง1,3 ตํารับยาน้ีสามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยท่ีมีไขเนื่องจากหยางพรอง แพทยจีน จางเอินฉิน ใชตํารับยานี้โดยเพิ่มตัวยาไปจ่ือ (白芷) 30 กรัม และเพิ่มนํ้าหนักของกันเฉาเปน 15 กรัม รักษาโรคแผลที่กระเพาะอาหารและลําไสเ ลก็ ตอนบนไดผ ลด1ี ,3

78 ตํารับยาจีนท่ใี ชบอยในประเทศไทย เลม 3 ตาํ รับยา เส่ยี วเจย้ี นจงทงั (小建中汤) อถ๋ี ัง (饴糖) กุยจือ (桂2 เ枝ซนต)ิเมตร เสาเหยา (芍2药เซน)ติเมตร กันเฉา (甘草) 2 เซนติเมตร 2 เซนตเิ มตร ตา เจา (大枣2)เซนตเิ มตร เซงิ เจยี ง (生姜)

ตาํ รบั ยาใหความอบอนุ ภายในรางกาย: เสีย่ วเจ้ียนจงทัง 79 คําอธบิ ายตํารบั ทําหนาท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตวั ยาหลัก หวาน สมุนไพร อนุ บาํ รงุ ช่ี หลอ เลยี้ งอนิ ของมา ม 饴糖 อี๋ถงั ขมเปรย้ี ว อมหวาน ใหค วามอบอุนแกจ งเจยี ว เผ็ด อมหวาน ระงบั ปวด อมหวาน 芍药 เสาเหยา ตัวยาเสรมิ เย็น ปรับสมานชก่ี ับเลอื ด บรรเทา เผ็ด เล็กนอ ย อาการปวดทอ งของโรคบิด หวาน ปวดทอ งหลงั ถา ยอจุ จาระ 桂枝 กุยจอื ตัวยาเสริม อนุ ขับเหงือ่ ผอนคลายกลามเนื้อ (กงิ่ อบเชยจีน) ใหความอบอุน และเสริมหยาง 甘草 กันเฉา ตวั ยาชว ยและ (ชะเอมเทศ) ตวั ยานาํ พา ชว ยใหชี่มกี ารไหลเวยี นดีขนึ้ สขุ ุม เสริมช่ี บํารงุ สว นกลาง ระบาย ความรอ น ขบั พิษ ระงบั ไอ ขับเสมหะ ปรบั ประสานตวั ยา ทง้ั หมดใหเ ขา กนั 生姜 เซงิ เจยี ง ตวั ยาชว ยและ อนุ ขับเหงือ่ ใหความอบอนุ แก (ขงิ แกสด) ตัวยานําพา กระเพาะอาหาร บรรเทาอาการ คลน่ื ไสอาเจียน ชว ยใหปอด อบอนุ ระงบั ไอ 大枣 ตา เจา ตัวยาชว ยและ อุน เสริมช่ี บาํ รงุ สว นกลางของ (พทุ ราจีน) ตวั ยานาํ พา รา งกาย สรางเลอื ด สงบจติ ใจ ปรบั สมดุลของตวั ยาใหเขากัน ตํารับยานีป้ ระกอบดวยตวั ยาหลกั คือ อ๋ีถัง มรี สหวาน คุณสมบัติอุน เขาสูมาม ชวยบํารุงช่ีและ หลอเลี้ยงอินของมาม จึงมีสรรพคุณท้ังใหความอบอุนแกจงเจียวและบรรเทาอาการปวดได ตัวยาเสริม ไดแก เสาเหยามีฤทธิ์เสริมอินและเลือด บรรเทาอาการเกร็งและระงับอาการปวดทอง กุยจือชวย เพ่ิมหยางช่ี เม่ือใชตัวยาทั้งสองรวมกัน ตัวยาหนึ่งเสริมอิน อีกตัวหน่ึงเพิ่มหยาง จึงชวยปรับอิ๋งช่ี (营气)

80 ตาํ รับยาจีนทใี่ ชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 และเวยชี่ (卫气) และชวยปรับสมดุลอินหยาง ตัวยาชวยและตัวยานําพา ไดแก เซิงเจียง มีสรรพคุณ เพ่ิมเวยหยาง (卫阳) ตาเจาบํารุงอิ๋งอิน (营阴) บํารุงมามและกระเพาะอาหาร กันเฉาปรับสมดุลและ บํารุงจงเจยี ว1,3,4 หมายเหตุ: ตํารับยานี้ดัดแปลงมาจากตํารับยากุยจือทัง โดยเพิ่มนํ้าหนักของเสาเหยาอีกเทาตัว และใสอ ี๋ถงั ทําใหสรรพคุณเปลย่ี นจากปรับอ๋งิ เวยเ ปน อุนและบํารุงจงเจยี ว บรรเทาอาการปวด1,3,4 รูปแบบยาในปจจบุ ัน ยาตม5 ขอ หา มใช ขอควรระวังในการใช หามใชตาํ รับยาน้ใี นผปู ว ยที่มีอาการอนิ พรอ ง หรอื ผูปวยที่มีอาการอาเจียนเนอื่ งจากรสหวานของ ยาจะทําใหอาเจียนมากข้ึน หรือผูปวยที่ปวดทองจากพยาธิ เพราะรสหวานของยาจะทําใหพยาธิยอนกลับ ขึ้นมา และเม่ืออาเจียนจะมีพยาธิปนออกมา รวมทั้งผูปวยที่ทองอืด เพราะตํารับยานี้เปนยาบํารุง อาจทํา 1,3,4 ใหท อ งอืดมากข้นึ ขอมูลวิชาการทเี่ กย่ี วขอ ง การศกึ ษาทางเภสชั วิทยา: ตาํ รบั ยานี้มีฤทธิ์ยับย้ังและปองกันการเกิดแผลในกระเพาะอาหารใน หนูขาว และมฤี ทธิ์ระงบั ปวดในสัตวท ดลอง5 การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้มีสรรพคุณบํารุงรางกาย ลดอาการเกร็ง ระงับปวด กระตุน ระบบการไหลเวียนของเลือด เพิ่มประสิทธิภาพการทํางานของระบบยอยและดูดซึมอาหาร ชวยสมานแผล ในกระเพาะอาหาร บรรเทาอาการกระเพาะอาหารอกั เสบเรื้อรงั บรรเทาอาการทองผูก รักษาโรคตับอักเสบ ชนดิ บ1ี ,3,5 เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาเสี่ยวเจ้ีนยจงทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวง- สาธารณสุข, 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Ou YJJ. Xiao Jianzhong Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รับยาใหความอบอนุ ภายในรางกาย: ตังกุยซอื่ หนท้ี งั 81 ตังกยุ ซ่ือหนที้ ัง (当归四逆汤) ตําราตน ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง จิง่ ) »2 สว นประกอบ Radix Angelicae Sinensis ตังกยุ 9 กรมั Ramulus Cinnamomi 9 กรมั 当归 Radix Paeoniae กยุ จอื 9 กรัม 桂枝 Herba Asari 6 กรัม 芍药 Caulis Akebiae เสาเหยา 6 กรมั 细辛 Radix Glycyrrhizae Praeparata ซ่ซี ิน* 6 กรมั 木通 Fructus Ziziphi Jujubae มทู ง** 8 ผล กนั เฉา (จ้ือ) 甘草 (炙) ตาเจา 大枣 วธิ ใี ช ตม เอาน้ําดืม่ 1,3 การออกฤทธ์ิ อุน เสนลมปราณ กระจายความเยน็ เสริมเลือด ทะลวงชีพจร1,3 สรรพคุณ รักษาอาการช็อคจากเลือดพรองและความเย็นอุดก้ัน โดยมีอาการกลามเน้ือหดเกร็ง แขนขาเย็น ไมกระหายน้ํา ปวดเมื่อยตามแขนขาและลําตัว หรือปวดเกร็งท่ีทอง ล้ินซีดมีฝาขาว ชีพจรจมเล็ก หรือ ชพี จรเลก็ จนคลาํ พบยาก1,3 ตํารับยาน้ีสามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยเสนเลือดฝอยท่ีปลายมือปลายเทา อุดตัน เสนเลือดดําอักเสบท่ีเกิดจากการอุดตัน แผลจากหิมะกัด ไขขออักเสบเร้ือรังจากลมช้ืน ปวด- ประจําเดือน ปวดเสนประสาท ปวดเอว เปนแผลในกระเพาะอาหารและลําไสเล็กสวนบน ซึ่งเปนอาการ ของเลือดพรอ งและความเย็นเกาะตัว1,3 * ซี่ซินเปน สมุนไพรทมี่ ีพิษเล็กนอย ตองควบคมุ ขนาดใชต ามทกี่ ําหนดเทาน้นั ** นิยมใชชวนมทู งแทนมทู ง

82 ตํารบั ยาจีนทีใ่ ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ตํารบั ยา ตงั กุยซอื่ หน้ีทงั (当归四逆汤) คาํ อธบิ ายตํารับ ทําหนา ที่ รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตัวยาหลัก เผ็ดขม สมนุ ไพร อมหวาน อุน บํารุงเลอื ด ทําใหเลือด 当归 ตงั กยุ ตวั ยาเสรมิ เผด็ ไหลเวยี นดี สลายเลือดคัง่ 桂枝 กยุ จอื ตัวยาเสรมิ อมหวาน (ก่งิ อบเชยจีน) สรางเลือดใหม ขมเปร้ยี ว 芍药 เสาเหยา อมหวาน อุน ขบั เหงอ่ื ผอนคลายกลา มเนอ้ื ใหค วามอบอนุ และเสริมหยาง ชว ยใหช มี่ ีการไหลเวียนดีขน้ึ เย็น เสริมอินเลือด ปรับประจาํ เดอื น เลก็ นอย ปรับสมดุลชข่ี องตบั ระงบั ปวด เกบ็ กักอนิ ช่ี ระงบั เหง่ือ

ตาํ รับยาใหความอบอนุ ภายในรา งกาย: ตังกยุ ซื่อหน้ที ัง 83 3 เซนตเิ มตร กุยจอื (桂2 เ枝ซนต)ิเมตร เสาเหยา (芍2药เซนต)เิ มตร ตงั กยุ (当归) ชวนมูทง (川木通2 เซ)นติเมตร ซ่ีซนิ (细辛) 2 เซนติเมตร กันเฉา (จอื้ ) [甘2 เซ草นติเม(ต炙ร )] 2 เซนตเิ มตร ตาเจา (大枣)

84 ตํารับยาจนี ที่ใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 สมนุ ไพร ทําหนาท่ี รส คณุ สมบัติ สรรพคุณ 细辛 ซี่ซนิ ตัวยาเสริม เผ็ด อนุ ขบั สลายความเย็น เปดทวาร ระงับปวด อุนปอด ขับ ของเหลว 木通 มทู ง ตวั ยาชว ย ขม เยน็ ขับปส สาวะ ขับนิ่ว ชว ยให 甘草 (炙) ตัวยานาํ พา หวาน เลอื ดไหลเวยี นดี ขบั นํ้านม กันเฉา (จอ้ื ) อนุ บํารุงชี่ เสรมิ มา มและ (ชะเอมเทศผัดนํ้าผง้ึ ) กระเพาะอาหาร ระบายความ รอน ขับพษิ ปรับประสานตัว ยาท้งั หมดใหเ ขา กัน 大枣 ตาเจา ตวั ยานาํ พา หวาน อุน เสรมิ ชี่ บาํ รงุ สวนกลางของ (พุทราจนี ) รา งกาย สรางเลอื ด สงบจิตใจ ปรบั สมดุลของตวั ยาทั้งหมด ใหเขากัน ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว ยตงั กยุ เปน ตวั ยาหลัก มสี รรพคณุ บํารุงและปรับสมดุลเลือด ตัวยาเสริม ไดแก เสาเหยาชวยเสริมเลือดและปรับสมดุลอ๋ิงชี่ กุยจือมีฤทธ์ิอุนทะลวงหลอดเลือด ชวยเสริม สรรพคุณของตังกุยในการเพิ่มความอบอุนและเสริมเลือด สวนซี่ซินมีฤทธิ์กระตุนหยางชี่ อุน เสนลมปราณภายนอกและอวัยวะภายใน เม่ือใชรวมกับตัวยาอื่น ๆ มีฤทธิ์ทะลวงทุกสวนของรางกาย ขับกระจายความเย็น ชวยใหมือและเทาอบอุน และขจัดอาการเหน็บชา มูทงเปนตัวยาชวย มีฤทธ์ิ ทะลวงหลอดเลือดและไขขอ คุณสมบัติเย็นของมูทงสามารถปองกันความรอนของซ่ีซินและกุยจือไมให ไปทําลายอินของเลือด ตัวยานําพา ไดแก กันเฉา (จ้ือ) และตาเจา มีสรรพคุณบํารุงชี่ เสริมมามและ กระเพาะอาหาร ปรับสมดุลของตัวยาทั้งหมดใหเขา กัน1,3 รปู แบบยาในปจ จุบนั 4 ยาตม

ตาํ รบั ยาใหความอบอนุ ภายในรา งกาย: ตงั กยุ ซื่อหน้ที ัง 85 ขอ หา มใช ขอควรระวังในการใช ตํารับยาน้ีเหมาะสําหรับผูปวยที่ช็อคจากเลือดพรอง ความเย็นอุดก้ัน หามใชตํารับยาน้ีใน ผูปวยที่ช็อคจากความรอน หรือเปนแผลจากหิมะกัดระยะสุดทาย ความเย็นอุดกั้นเปนเวลานาน ทําให ความเยน็ แปรเปลย่ี นเปน โรครอนอยา งชดั เจน1,3 ขอ มูลวชิ าการทีเ่ กี่ยวขอ ง การศึกษาทางเภสัชวิทยา: จากการศึกษาในกระตาย พบวายาตมมีฤทธ์ิขยายหลอดเลือดและ ชวยใหการไหลเวียนของเลือดดีข้ึน และการศึกษาในหลอดทดลองพบวายาตมมีฤทธิ์ตานเช้ือแบคทีเรีย ในลาํ ไสใหญ และเช้ือจลุ ินทรียที่กอเกิดฝห นอง4 การศึกษาทางคลินิก: ยาตมมีสรรพคุณบรรเทาอาการปวดศีรษะ ปวดเสนประสาท ปวดเม่ือย มือเทาและรางกายในสตรีหลังคลอด ปวดประจําเดือน ระงับปวดในผูปวยมะเร็ง บรรเทาอาการไหลอักเสบ อาการโพรงกระดกู เชงิ กรานอกั เสบเรอ้ื รัง แผลเปอยจากการกระทบหนาวมากเกนิ ไป4 เอกสารอางอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อรา มวงศ, เยน็ จิตร เตชะดํารงสนิ , สมชาย จิระพนิ จิ วงศ, ธรี วัฒน ตงั้ อรามวงศ. ตาํ รบั ยาตังกุยซ่ือหน้ีทัง. [เอกสารแปลเพ่ือ การจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทย- และการแพทยทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2552. 4. Ou YJJ. Danggui Sini Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

86 ตาํ รบั ยาจีนทใ่ี ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ปน เซ่ยี เซี่ยซนิ ทงั (半夏泻心汤) ตําราตนตํารับ 伤寒论 ซางหานลนุ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจงจ่งิ ) »2 สวนประกอบ Rhizoma Pinelliae (washed) ปน เซี่ย (ส)่ี * 9 กรมั Rhizoma Zingiberis กนั เจียง 6 กรมั 半夏 (洗) Radix Scutellariae หวงฉิน 6 กรัม Rhizoma Coptidis หวงเหลียน 3 กรมั 干姜 Radix Ginseng เหรินเซนิ 6 กรัม 黄芩 Fructus Ziziphi Jujubae ตาเจา 4 ผล 黄连 Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉา (จื้อ) 6 กรมั 人参 大枣 甘草 (炙) วิธีใช ตม เอานํ้าดมื่ 1,3 การออกฤทธิ์ ปรับสมดุลกระเพาะอาหาร ลดอาการช่ีไหลยอนกลับ แกอาการจุกแนน กระจายชี่ท่ีติดขัดเปน กอน1,3 สรรพคุณ รกั ษากลุมอาการชข่ี องกระเพาะอาหารติดขัด ทําใหมีอาการเบ่ืออาหาร จุกแนนท่ีลิ้นป เรอเปนลม 1,3 หรอื อาเจยี น มีเสียงลมในลําไสและทองเสยี ลิ้นมฝี าเหลอื งเหนียว ชพี จรตงึ เร็ว * ปน เซี่ย เปน สมุนไพรทีม่ ีพิษ ตอ งฆาฤทธย์ิ ากอนใช

ตํารบั ยาปรบั ใหสมดลุ : ปนเซย่ี เซี่ยซนิ ทัง 87 ตาํ รับยา ปน เซ่ยี เซีย่ ซินทัง (半夏泻心汤) ตํารับยานี้สามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยที่ช่ีของกระเพาะอาหารติดขัด เชน กระเพาะอาหารและลําไสอักเสบเฉียบพลัน กระเพาะอาหารอักเสบเรื้อรัง เปนแผลท่ีกระเพาะอาหารและ ลําไสเล็กตอนบน ระบบการยอยอาหารไมดี โรคระบบทางเดินอาหารซ่ึงมีสาเหตุจากความเครียด และ อาการแพท อง1,3

88 ตํารับยาจีนที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 2 เซนตเิ มตร กันเจยี ง (干姜2)เซนตเิ มตร หวงเหลียน (2黄เซน连ตเิ มต)ร ปน เซ่ีย (ส่)ี [半夏 (洗)] หวงฉนิ (黄芩) 2 เซนตเิ มตร ตา เจา (大枣2)เซนตเิ มตร เหรินเซิน (人参2 เ)ซนตเิ มตร กันเฉา (จือ้ ) [甘2 เซ草นติเม(ต炙ร )]

ตํารับยาปรบั ใหสมดลุ : ปนเซีย่ เซยี่ ซนิ ทัง 89 คําอธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทําหนา ที่ รส คณุ สมบัติ สรรพคุณ 半夏 (洗) ตวั ยาหลกั เผ็ด ปนเซีย่ (ส่ี) อุน ขจัดความชน้ื ละลายเสมหะ ตวั ยาหลกั เผด็ 干姜 กันเจียง ลดการไหลยอนกลบั ของช่ี (ขิงแกแ หง) ตัวยาเสริม ขม ระงบั อาเจยี น สลายเสมหะที่ 黄芩 หวงฉนิ ตวั ยาเสรมิ ขม ตัวยาชว ย หวานอมขม จบั ตวั เปน กอนและเถาดาน 黄连 หวงเหลียน เลก็ นอย 人参 เหรนิ เซิน ตวั ยาชว ย รอน ใหความอบอุน แกสว นกลาง (โสมคน) ตัวยาชว ย หวาน และนาํ พา หวาน ของรา งกาย สลายความเย็น 大枣 ตา เจา (พุทราจนี ) ดึงหยางใหก ลบั คนื เพอื่ กระตุน 甘草 (炙) กันเฉา (จ้อื ) ชีพจร ใหความอบอุน แกป อด (ชะเอมเทศผัดนา้ํ ผ้งึ ) สลายความช้นื เยน็ มาก ระบายความรอ น ขจดั ความช้นื ขับพิษรอ น ลด ความรอนในเลอื ด หา มเลือด และกลอ มครรภ เย็นมาก ระบายความรอนของหัวใจ และกระเพาะอาหาร อุน เสรมิ พลงั ชอ่ี ยางมาก เสริม เลก็ นอ ย ปอด บาํ รงุ มา มและกระเพาะ- อาหาร สรางธาตุนํา้ ชว ยสงบ จิตใจ ปรบั การเตนของหัวใจ ใหก ลับสสู ภาวะปกติ อนุ เสรมิ ช่ี บํารงุ สวนกลางของ รา งกาย สรางเลอื ด สงบจิตใจ ปรับสมดุลของตัวยาใหเ ขากัน อุน บาํ รงุ ชี่ เสริมมามและกระเพาะ- อาหาร ระบายความรอ น ขับพิษ ปรบั ประสานตวั ยา ทั้งหมดใหเขา กนั

90 ตํารับยาจนี ท่ใี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ตํารับยาน้ีประกอบดว ยตวั ยาหลัก ไดแก ปนเซ่ยี (ส่ี) และกนั เจยี ง มสี รรพคณุ รกั ษาอาการจกุ เสียด แนน ทอง ตัวยาเสริม ไดแก หวงฉินและหวงเหลียน รสขม ลดความรอนที่อุดก้ัน การออกฤทธิ์ของตัวยา ขางตน ท้งั 4 ชนิดคอ นขางพเิ ศษ คอื อาศัยรสเผ็ดเพื่อกระจาย และรสขมเพื่อลดอาการชี่ไหลยอนขึ้น ทําให ชี่ของกระเพาะอาหารไมติดขัด อาการจุกแนนจึงหายได ตัวยาชวย ไดแก เหรินเซิน กันเฉา (จื้อ) และตาเจา รวมกันบํารุงชี่ท่ีจงเจียว ตัวยาทั้งหมดในตํารับน้ีรวมกันเสริมฤทธ์ิการรักษาอาการจุกเสียด แนนทอง อาเจียน และระงบั อาการถายทอ ง1,3 รปู แบบยาในปจ จบุ ัน ยาตม5 ขอ หามใช ขอควรระวงั ในการใช ตาํ รับยาน้มี คี ณุ สมบตั คิ อ นขา งรอ นและมฤี ทธท์ิ าํ ใหแหง ดังน้ัน หามใชตํารับยาน้ีในผูปวยที่อิน ของกระเพาะอาหารพรอง มอี าการคลนื่ ไสอ าเจยี น เรอเปนลม1,3,4 ขอมลู วิชาการท่ีเกี่ยวขอ ง การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ยาตมมีฤทธิ์ปองกันกระเพาะอาหารเปนแผลในหนูขาว ตานอักเสบ ในสตั วท ดลอง สารสกดั เอทานอลมฤี ทธิร์ ะงับปวด และยบั ย้งั การเคล่ือนไหวของลําไสเล็กหนถู ีบจกั ร5 การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้มีสรรพคุณรักษาอาการกระเพาะอาหารอักเสบที่ไมรุนแรง กระเพาะอาหารฝอลีบ ระบบทางเดนิ อาหารเปน แผลและมีเลอื ดออก เสรมิ บาํ รุงกระเพาะอาหาร และปรับ 1,3,5 สมดุลการทํางานของกระเพาะอาหารลาํ ไส สงบจติ ใจ ระงับอาเจยี นในสตรีมีครรภ และรักษาโรคบดิ เอกสารอางอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรัส ตงั้ อรา มวงศ, เยน็ จิตร เตชะดํารงสิน, ธีรวัฒน ตั้งอรามวงศ. ตํารับยาปนเซี่ยเซี่ยซินทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูล ยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทย- ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Liu SQ, Zhang SF, Li CW. Banxia Xiexin Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตํารบั ยาปรบั การไหลเวยี นของช่ีภายในรางกาย: ตง้ิ ฉว นทัง 91 ตง้ิ ฉวนทงั (定喘汤) ตําราตน ตาํ รบั 摄生众妙方 เซอ เซงิ จง เม่ยี วฟาง (Effective Prescriptions for Health Conservation)1 « ค.ศ. 1550 Zhang Sheche (张摄尺 จางเซอเชอ ) »2 สว นประกอบ Herba Ephedrae หมาหวง* 9 กรมั Semen Ginkgo ไปก วอ** 9 กรัม 麻黄 Fructus Perillae ซูจอื่ 6 กรมั 白果 Semen Armeniacae Amarum 9 กรมั 苏子 Rhizoma Pinelliae ซงิ่ เหริน 9 กรัม 杏仁 Flos Farfarae ปน เซีย่ *** 9 กรัม 半夏 Cortex Mori Radicis ขวนตงฮวา 9 กรัม 款冬花 Radix Scutellariae 6 กรัม 桑白皮 Radix Glycyrrhizae ซังไปผี 3 กรมั 黄芩 甘草 หวงฉนิ กนั เฉา วิธีใช ตมเอานา้ํ ดม่ื 1,3 การออกฤทธิ์ ชวยกระจายชปี่ อด ระงับหอบ ขจัดความรอ น ขับเสมหะ1,3 * สาํ นกั งานคณะกรรมการอาหารและยา อนุญาตใหยาที่ผลิตข้ึนโดยมีลําตนและ/หรือก่ิงเอเฟดรา (Ephedra) คิดเปนน้ําหนักลําตนและ/ หรือก่งิ แหงสําหรับรับประทานในมื้อหนง่ึ ไมเ กิน 2 กรัม ** ไปกวอ เปนสมนุ ไพรที่มพี ษิ หามใชในปริมาณมาก ควรระมัดระวังการใชใ นเด็กเล็ก *** ปน เซ่ยี เปน สมุนไพรท่ีมพี ษิ ตองฆาฤทธ์ิยากอนใช

92 ตํารบั ยาจีนที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ตาํ รับยา ติ้งฉว นทงั (定喘汤) สรรพคณุ รักษากลุมอาการมีเสมหะรอนอุดก้ันในปอด รวมกับถูกลมเย็นภายนอกมากระทบ มีอาการไอ หอบ เสมหะปริมาณมากสเี หลืองขน หรือกลวั หนาว มีไข ล้ินมีฝา เหลอื งเหนยี ว ชพี จรล่นื เร็ว1,3 ตํารับยานี้สามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมกับผูปวยโรคหลอดลมอักเสบเรื้อรัง อาการ หอบจากหลอดลมหดเกรง็ และมกี ลุมอาการดังทก่ี ลาวขา งตน1,3

ตาํ รับยาปรับการไหลเวยี นของชี่ภายในรางกาย: ต้ิงฉว นทัง 93 2 ไปก วอ (白果2 เซ)นติเมตร หมาหวง (เซ麻นตเิ 黄มตร) ซูจ่ือ (苏2 เซ子นติเม)ตร ซ่ิงเหริน (杏仁2 เ)ซนตเิ มตร 2 เซนติเมตร ปน เซย่ี (半夏) ขว นตงฮวา (2款เซน冬ตเิ ม花ตร ) ซงั ไปผ ี (桑白2 เซ皮นต)เิ มตร หวงฉิน (黄芩)2 เซนติเมตร กันเฉา (甘草)2 เซนตเิ มตร

94 ตํารับยาจนี ทใ่ี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 คาํ อธิบายตํารับ สมุนไพร ทาํ หนาที่ รส คุณสมบัติ สรรพคณุ 麻黄 หมาหวง ตวั ยาหลกั เผ็ดขม ตัวยาหลัก อมหวาน อนุ ขบั เหง่อื ขับพษิ ไข กระจาย 白果 ไปก วอ (แปะกวย) ขมฝาด เล็กนอ ย ชี่ปอด บรรเทาหอบ 苏子 ซูจ่อื ตวั ยาเสรมิ เผ็ด (ผลงาขี้มอน) ตวั ยาเสริม ขม สขุ มุ ควบคุมการทาํ งานของระบบปอด 杏仁 ซง่ิ เหรนิ (มีพิษ) บรรเทาอาการหอบ ละลายเสมหะ ตัวยาเสรมิ เผ็ด 半夏 ปน เซ่ยี อุน ระงับไอ ระงบั หอบ ชว ยให ตวั ยาเสริม เผ็ดขม 款冬花 ขว นตงฮวา เล็กนอ ย ลําไสช มุ ชื้น ระบายออ น ๆ 桑白皮 ซังไปผี ตวั ยาชว ย อมหวาน อนุ ระบายและกระจายช่ีทีป่ อด ระงับ (เปลือกรากหมอ น) ตัวยาชว ย ขม 黄芩 หวงฉนิ เลก็ นอย ไอ บรรเทาหอบ ใหความชุมชื้น ตัวยา อมหวาน 甘草 กันเฉา นําพา แกล ําไส และระบายออ น ๆ (ชะเอมเทศ) อนุ สลายความช้นื ละลายเสมหะ (มีพิษ) กดช่ีลงลา ง บรรเทาอาการ คล่นื ไสอ าเจียน สลายเสมหะท่ี เกาะตัวเปน กอน อนุ ใหความชุมชื้นแกระบบปอด ระงบั อาการไอ ละลายเสมหะ เย็น ระบายและขบั ความรอ นของ ปอด เยน็ ระบายความรอ น ขจดั ความชน้ื ขบั พษิ รอ น ชว ยใหเลือดเยน็ หา มเลือด ลดไข และกลอมครรภ สขุ มุ เสริมช่ี บาํ รุงสวนกลาง ขบั พิษ ระงับไอ ขบั เสมหะ ปรับประสาน ตวั ยาทง้ั หมดใหเ ขา กัน

ตํารบั ยาปรบั การไหลเวยี นของช่ีภายในรางกาย: ตง้ิ ฉวนทงั 95 ตํารับยานี้ประกอบดวยตัวยาหลัก ไดแก หมาหวงมีสรรพคุณชวยกระจายชี่ของปอด ขับช่ีที่ไมดี ออกนอกรางกาย ควบคุมอาการหอบใหสงบลง ไปกวอมสี รรพคณุ สมานปอด ขับเสมหะ ควบคุมอาการ หอบใหสงบลง เม่ือใชตัวยาสองชนิดนี้รวมกัน หมาหวงจะชวยกระจาย ในขณะที่ไปกวอจะชวยเหนี่ยวรั้ง จึงเสริมฤทธิ์ทําใหอาการหอบหายเร็วขึ้น และยังชวยลดฤทธิ์ของหมาหวงมิใหชี่ของปอดกระจายมากเกินไป ตัวยาเสริม ไดแก ซูจื่อ ซิ่งเหริน ปนเซี่ย และขวนตงฮวา มีสรรพคุณชวยลดชี่ ควบคุมอาการหอบ ขับเสมหะ และระงับอาการไอ ตัวยาชวย ไดแก ซังไปผี และหวงฉิน มีสรรพคุณชวยระบายความรอนของ ปอด ลดไข และระงบั อาการหอบ กนั เฉา เปนตวั ยานําพา ชว ยปรับประสานตัวยาในตาํ รับใหเ ขา กนั 1,3 รปู แบบยาในปจจุบนั ยาตม4 ขอหามใช ขอ ควรระวังในการใช หามใชตํารับยาน้ีในผูปวยท่ีมีอาการหวัดจากการกระทบลมเย็นในระยะแรก ซ่ึงมีอาการไอหอบ และไมมีเหงื่อ หรือไมมีเสมหะรอน ซ่ึงเปนเหตุใหไอ และหามใชในกรณีท่ีเปนโรคหอบหืดเปนเวลานาน ชพ่ี รอง ชีพจรจม เลก็ ออนแรง1,3 ขอ มูลวิชาการทเี่ ก่ียวขอ ง การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ตํารับยาน้ีมีฤทธ์ิขับเสมหะ บรรเทาอาการหอบในหนูถีบจักร และหนูตะเภา ระงับอาการไอในหนูถีบจักร ยับย้ังการหดเกร็งของกลามเนื้อเรียบของหลอดลมหนูตะเภา เสริมสราง ระบบภูมิตา นทานในหนถู ีบจักร และตา นจลุ ชพี ในหลอดทดลอง4 การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้จะชวยคลายกลามเนื้อเรียบของหลอดลม ทําใหอาการหอบ สงบลง และขบั เสมหะ ระงบั อาการไอ ขับเหง่อื และลดไข4 การศกึ ษาความปลอดภัย: เมอ่ื ใหยาตมทางปากหนูถีบจักรในขนาดเทียบเทาผงยา 150 กรัม/กิโลกรัม ไมพบความผิดปกติหรือตายภายใน 3 วนั 4

96 ตํารบั ยาจนี ที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 เอกสารอางอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, จรัส ต้ังอรามวงศ, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาต้ิงฉวนทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูลยา สมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทย- ทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ , 2550. 4. Fan YP, Zhang Q, Wang X. Ding Chuan Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตํารับยาปรับการไหลเวยี นของชี่ภายในรางกาย: จฺหวผี จี หู รูทัง 97 จหฺ วีผีจหู รูทัง (橘皮竹茹汤) ตาํ ราตนตาํ รับ 金匮要略 จนิ คุยเอี้ยวเลีย่ (Synopsis of Prescriptions of the Golden Chamber) 1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง จิง่ ) »2 สวนประกอบ Exocarpium Citri Rubrum จหฺ วีผี 9 กรัม Caulis Bambusae in Taenis จหู รู 9 กรมั 橘皮 Rhizoma Zingiberis Recens เซงิ เจียง 9 กรมั 竹茹 Radix Ginseng เหรินเซนิ 3 กรมั 生姜 Radix Glycyrrhizae กนั เฉา 6 กรัม 人参 Fructus Ziziphi Jujubae ตา เจา 5 ผล 甘草 大枣 วิธีใช ตมเอานํ้าดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ลดชยี่ อนกลบั ระงับอาเจยี น เสรมิ ช่ี ระบายความรอ น1,3 สรรพคณุ รักษากลุมอาการกระเพาะอาหารพรอง ช่ีสวนทางลอยข้ึน (ชี่ยอนกลับ) และมีความรอน มี อาการสะอึก เรอ หรืออาเจียน เบือ่ อาหาร ล้ินนมุ แดง ชีพจรเร็ว ไมมแี รง1,3 ตํารับยานสี้ ามารถเพิ่มหรอื ลดขนาดยาใหเหมาะสมในสตรีมีครรภที่มีอาการแพทอง มีภาวะอุดตัน บางสวนท่ีขั้วตอนปลายกระเพาะอาหาร อาเจียนเนื่องจากกระเพาะอาหารอักเสบ มีอาการของระบบ- ประสาทกระเพาะอาหาร (เชน ความเครียดลงกระเพาะ) อาเจียนหลังจากผาทอง มีอาการสะอึกไมหยุด โดยมกี ลมุ อาการกระเพาะอาหารพรอง และชีย่ อนกลับ1,3

98 ตํารบั ยาจนี ที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ตํารับยา จหฺ วผี จี หู รทู งั (橘皮竹茹汤) คําอธบิ ายตํารบั สมุนไพร ทําหนา ที่ รส คุณสมบัติ สรรพคุณ 橘皮 จหฺ วผี ี ตวั ยาหลกั เผด็ อมขม อนุ เสรมิ มา ม ขจดั ความชื้น ละลาย อมหวาน เสมหะ 竹茹 จหู รู ตวั ยาหลกั เย็น ระบายความรอน ละลายเสมหะ (เปลือกชั้นกลางของ เลก็ นอย บรรเทาอาการคลนื่ ไส อาเจยี น ลําตน ไผด ํา)

ตาํ รับยาปรับการไหลเวียนของชี่ภายในรา งกาย: จหฺ วีผีจูหรูทงั 99 3 เซนตเิ มตร จฺหวีผี (橘皮) จูหรู (竹茹2 เซ)นตเิ มตร เซิงเจียง (生姜2 เซน)ตเิ มตร เหรินเซนิ (人参2 เ)ซนตเิ มตร กันเฉา (甘草) 2 เซนติเมตร ตาเจา (大枣2)เซนติเมตร

100 ตํารบั ยาจนี ที่ใชบอยในประเทศไทย เลม 3 สมนุ ไพร ทาํ หนา ที่ รส คุณสมบตั ิ สรรพคณุ 生姜 เซงิ เจียง ตวั ยาเสรมิ เผด็ (ขงิ แกส ด) อนุ ขบั เหงื่อ ขับความเย็นทําใหชี่ ตัวยาชว ย หวาน 人参 เหรนิ เซนิ และนําพา อมขม ไหลเวียน ใหค วามอบอุนแก (โสมคน) ตัวยาชว ย เล็กนอย และนาํ พา อมหวาน สว นกลางของรา งกายและปอด 甘草 กนั เฉา (ชะเอมเทศ) ตัวยาชว ย หวาน ระงับอาเจยี นและไอ และนาํ พา 大枣 ตาเจา อุน เสริมบํารงุ เหวียนชี่ เสรมิ มา ม (พุทราจนี ) เล็กนอย บํารุงปอด เสรมิ นาํ้ ลดอาการ กระหายน้าํ สงบประสาท สุขมุ เสรมิ ชี่ บาํ รงุ สว นกลางของรา งกาย ระบายความรอ น ขบั พษิ ระงับ อาการไอ ขับเสมหะ ปรบั ประสาน ตัวยาทั้งหมดใหเขากนั อุน เสริมช่ี บาํ รุงสวนกลางของรา งกาย บํารุงเลอื ดในระบบประสาท ประสานฤทธยิ์ าใหสขุ มุ ตาํ รับยาน้ีประกอบดว ยตัวยาหลกั ไดแก จฺหวผี ี มสี รรพคุณปรบั ช่ชี ว ยใหกระเพาะอาหารทํางาน ดี ปรับสมดุล ระงับอาเจียน จูหรู ระบายความรอนในกระเพาะอาหาร ระงับอาเจียน ตัวยาท้ัง 2 ชนิดนี้ เม่ือใชรวมกันจะชวยเสริมฤทธิ์ลดช่ียอนกลับ ระงับอาเจียน และระบายความรอนในกระเพาะอาหาร เซิงเจียงเปนตัวยาเสริม มีสรรพคุณเสริมตัวยาหลักในการระงับอาเจียนและปองกันไมใหตัวยาหลัก ระบายความรอนในกระเพาะอาหารมากเกินไป ตัวยาชวยและตัวยานําพา ไดแก เหรินเซิน กันเฉา 1,3 และตา เจา บํารงุ ช่ี บาํ รงุ มา ม ปรบั สมดลุ กระเพาะอาหารและปรับสมดลุ ของตวั ยาทง้ั ตาํ รับ รูปแบบยาในปจ จุบนั ยาตม4 ขอ หามใช ขอ ควรระวงั ในการใช ไมควรใชตํารับยาน้ีในผูปวยที่มีอาการชี่ยอนข้ึน สะอึก อาเจียน ซ่ึงเกิดจากกลุมอาการเย็นพรอง หรือ อาการรอนแกรง1,3

ตํารบั ยาปรบั การไหลเวยี นของช่ีภายในรางกาย: จหฺ วีผีจูหรทู ัง 101 ขอมลู วชิ าการที่เก่ยี วของ การศึกษาทางคลินิก: เมื่อใหผปู วยท่มี ีอาการวิงเวียนศีรษะจํานวน 128 ราย รับประทานยาตม ท่ีเพม่ิ ตัวยาอ่นื ตามความเหมาะสมกบั อาการของผูปวย พบวาผูปวยหายเปนปกติ 106 ราย มีอาการดีข้ึน 22 ราย และเมื่อเฝา ติดตามผลนาน 6 เดือน ไมพบผปู วยรายใดเปนซํ้าอีก เม่ือใหผูปวยท่ีมีเน้ืองอกและ ไดรับการฉายรังสี จํานวน 41 ราย รับประทานยาตมวันละ 1 หอ โดยแบงรับประทานวันละ 6-8 ครั้ง ติดตอกัน 5 หอ หากผูปวยมีอาการอาเจียนรุนแรง ใหเพ่ิมเกลือท่ีคั่วแลว 1 กรัม (เกลือคั่วระงับ อาเจียนไดผลดีมาก) พบวายาตมสามารถลดอาการขางเคียงท่ีเกิดจากการฉายรังสีเม่ือเปรียบเทียบกับ กลุมควบคุม นอกจากนี้ ยาตมยังมีสรรพคุณรักษาอาการอักเสบของระบบทางเดินอาหารของผูปวย จํานวน 69 ราย และรักษาโรคไตวายเรื้อรังในผูปวยจํานวน 40 ราย โดยไดผลดีเม่ือใชรวมกับยาแผน- ปจจบุ ัน4 เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาจฺหวีผีจูหรูทัง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวง- สาธารณสขุ , 2552. 4. Fan YQ, Zhang Q. Jupi Zhuru Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

102 ตํารบั ยาจนี ทใี่ ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 เยฺวจฺวีหวาน (越鞠丸) หรือ ซฺยงจูหวาน (芎术丸) ตาํ ราตน ตาํ รบั 丹溪心法 ตนั ซซี นิ ฝา (Danxi’s Experimental Therapy)1 « ค.ศ.1347 Zhu Danxi (朱丹溪 จูตันซ)ี »2 สว นประกอบ Rhizoma Cyperi เซียงฝู 90 กรัม Rhizoma Ligustici Chuanxiong ชวนซยฺ ง 90 กรัม 香附 Rhizoma Atractylodis ชงั จู 90 กรัม 川芎 Fructus Gardeniae จือจื่อ 90 กรัม 苍术 Massa Fermentata Medicinalis เสินชฺวี 90 กรมั 栀子 神曲 วธิ ใี ช นําตัวยาท้ังหมดมาบดเปนผงละเอียด ปนเปนยาลูกกลอนเม็ดเล็ก ขนาดเทาเมล็ดถ่ัวเขียว ใช น้ําเปนกระสายยา รับประทานคร้ังละ 6-9 กรัม หรือตมเอานํ้าด่ืม โดยปรับลดนํ้าหนักยาลงจากตํารับยา ขางตน 10 เทา1,3 การออกฤทธิ์ 1,3 ชว ยใหช ไี่ หลเวียน ขจัดการคงั่ ของช่ี สรรพคุณ รักษากลุมอาการของโรคท่ีเกิดอาการค่ังหกลักษณะ ไดแก ช่ี เลือด เสมหะ ความรอน อาหาร และความชืน้ มอี าการแนนอึดอดั บริเวณทรวงอกและล้ินป ปวดแนนทอง รูสึกไมสบายทอง อาหารไมยอย 1,3 คล่ืนไสอาเจียน หรือเรอมกี ลิน่ เหม็นเปรย้ี ว ลิน้ มฝี าขาวเหนียว ชพี จรตงึ ตํารับยาน้ีสามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคระบบทางเดินอาหารซ่ึงมีสาเหตุ จากความเครียด กระเพาะอาหารและลําไสเล็กตอนบนเปนแผล กระเพาะอาหารอักเสบเร้ือรัง ตับอักเสบ ชนิดติดตอ ถุงนํ้าดีอักเสบ หรือเปนน่ิวในถุงนํ้าดี ปวดเสนประสาทบริเวณชายโครง ปวดประจําเดือน เปนตน 1,3

ตาํ รับยาปรบั การไหลเวียนของชี่ภายในรา งกาย: เยฺวจ ฺวหี วาน 103 ตํารับยา เยวฺ จ วฺ ีหวาน (越鞠丸) เซยี งฝู (香2 เ附ซนต)ิเมตร ชวนซยฺ ง (川芎2 )เซนติเมตร ชังจู (苍术2)เซนติเมตร จอื จ่ือ (栀子2 เซ)นตเิ มตร เสนิ ชฺวี (神曲2 เ)ซนติเมตร

104 ตาํ รบั ยาจีนที่ใชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 คําอธิบายตํารบั สมนุ ไพร ทําหนาท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตัวยาหลัก 香附 เซียงฝู เผ็ดอมขม สขุ ุม ผอนคลายตับ ชวยใหช ่ี (แหวหมู) ตวั ยาเสริม และตวั ยาชว ย และอมหวาน ไหลเวยี น ปรบั ประจาํ เดอื น 川芎 ชวนซยฺ ง ตวั ยาเสริม (โกฐหวั บัว) และตวั ยาชว ย เล็กนอย ระงบั ปวด 苍术 ชงั จู ตัวยาเสรมิ (โกฐเขมา) และตวั ยาชว ย เผ็ด อุน ชว ยการไหลเวยี นของชี่และ 栀子 จือจ่ือ ตัวยาเสรมิ (ลกู พดุ ) และตวั ยาชว ย เลอื ด ขับลมในเลอื ด ระงบั ปวด 神曲 เสินชวฺ ี เผ็ด อุน ขับลมชื้น เสริมบาํ รงุ มา ม อมขม ขบั ความชืน้ ขม เยน็ ระบายความรอนในเลือด เสรมิ ความชนื้ ขจัดพิษอกั เสบ หวาน อุน ชว ยยอยอาหาร บาํ รงุ มาม สลาย เล็กนอ ย อาหารทบ่ี ูดและตกคาง และเผด็ ตํารับยาน้ีประกอบดวยตัวยาหลัก คือ เซียงฝู มีสรรพคุณขจัดการคั่งของชี่ ชวยใหช่ีไหลเวียน ตัวยาเสริมและตัวยาชวย ไดแก ชวนซฺยง มีสรรพคุณชวยใหชี่ไหลเวียน เพิ่มการไหลเวียนของเลือด ขจัดการคั่งของเลือด และชวยเสริมฤทธ์ิเซียงฝูในการขจัดการคั่งของชี่ ชังจูเสริมมามใหแข็งแรง ขจัด ความช้ืนท่ีอุดก้ัน จือจื่อลดไข ระบายความรอน และเสินชฺวีชวยปรับสมดุลของกระเพาะอาหาร ชวย ยอยอาหารท่ีตกคาง การเกิดเสมหะท่ีมีสาเหตุจากมามมีความชื้น หรือมีการคั่งของช่ี ความรอน อาหาร ไมยอ ย หากขจดั การคงั่ ออก เสมหะกจ็ ะหาย1,3,4 รูปแบบยาในปจจุบนั ยาลูกกลอน ยาผง5 ขอ หามใช ขอควรระวังในการใช 1,3,4 ตํารบั ยานเี้ หมาะสําหรบั ผูปวยกลุมอาการแกรง เทาน้นั ไมเ หมาะกับผูปวยกลมุ อาการพรอง

ตํารบั ยาปรบั การไหลเวยี นของชี่ภายในรางกาย: เยฺวจฺวหี วาน 105 ขอ มูลวชิ าการท่ีเกยี่ วของ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: เม่ือใหสารสกัดเอทานอล สารสกัดปโตรเลียมอีเทอร และสารสกัด บวิ ทานอล ทางปากหนถู ีบจกั ร พบวา มีฤทธิ์ตานอาการซมึ เศรา5 การศกึ ษาทางคลินิก: ตํารบั ยานี้มสี รรพคุณชวยใหจิตใจสงบ ระงับปวดไมเกรน บรรเทาอาการ ตับอักเสบชนิดเฉียบพลัน ถุงน้ําดีอักเสบ บรรเทาอาการกระเพาะอาหารอักเสบท้ังชนิดเฉียบพลันและ 1,3,6 ชนิดเร้ือรงั กระตุนระบบการยอ ยอาหาร คลายการบบี ตวั ของกลามเน้อื มดลูก เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เยน็ จติ ร เตชะดาํ รงสนิ , สมชาย จริ พนิ ิจวงศ. ตํารับยาเยวฺ จฺวีหวาน. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Wei XH, Cheng XM, Shen JS, Wang ZT. Antidepressant effect of Yue-ju-Wan ethanol extract and its fractions in mice models of despair. J Ethnopharmacol 2008; 117(2): 339-44. 6. Fan SP, Zhang Q. Yueju Wan. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

106 ตาํ รับยาจีนทใี่ ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 เวินจงิ ทงั (温经汤) ตําราตน ตาํ รับ 金匮要略 จนิ คยุ เอ้ียวเลย่ี (Synopsis of Prescriptions of the Golden Chamber)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง จิ่ง) »2 สว นประกอบ Fructus Evodiae หวูจยู ฺหว*ี 9 กรัม Ramulus Cinnamomi กุยจอื 6 กรมั 吴茱萸 Radix Angelicae Sinensis ตงั กุย 9 กรมั 桂枝 Rhizoma Ligustici Chuanxiong ชวนซฺยง 6 กรัม 当归 Radix Paeoniae เสาเหยา 9 กรัม 川芎 Colla Corii Asini อาเจยี ว 6 กรมั 芍药 Radix Ophiopogonis ไมตง 9 กรัม 阿胶 Cortex Moutan Radicis ตันผี 6 กรมั 麦冬 Radix Ginseng เหรินเซิน 6 กรมั 丹皮 Rhizoma Pinelliae ปนเซี่ย** 9 กรมั 人参 Rhizoma Zingiberis Recens เซงิ เจียง 6 กรัม 半夏 Radix Glycyrrhizae กนั เฉา 6 กรัม 生姜 甘草 วิธใี ช ตม เอานํ้าด่ืม1,3 การออกฤทธ์ิ ใหความอบอุนแกเ สนลมปราณ ขบั กระจายความเย็น บาํ รุงเลือด ขจดั เลอื ดค่งั 1,3 * หวจู ยู หฺ วี เปนสมุนไพรที่มีพิษเล็กนอย ตองฆา ฤทธย์ิ ากอนใช ** ปน เซย่ี เปนสมนุ ไพรทม่ี พี ิษ ตองฆาฤทธิย์ ากอ นใช

ตาํ รับยารักษาความผดิ ปกตขิ องระบบเลือด: เวินจงิ ทัง 107 ตํารบั ยา เวินจงิ ทัง (温经汤) หวจู ยู ฺหวี (吴茱2 เ萸ซนต)ิเมตร กยุ จอื (桂2枝เซนต)เิ มตร ตังกุย (当归) 3 เซนตเิ มตร ชวนซยฺ ง (川芎2 เ)ซนติเมตร

108 ตํารับยาจนี ที่ใชบอยในประเทศไทย เลม 3 เสาเหยา (芍2药เซน)ติเมตร 2 (เซ阿นติเ胶มตร) ไมตง (麦冬2 เซ)นตเิ มตร เหรนิ เซนิ (人参2 เซ)นตเิ มตร อาเจียว ตันผี (丹2 เ皮ซนต)ิเมตร ปนเซ่ยี (半夏2 )เซนติเมตร 2 (เซ生นติเ姜มตร) กันเฉา (甘草) 2 เซนตเิ มตร เซิงเจยี ง

ตาํ รับยารกั ษาความผดิ ปกติของระบบเลือด: เวนิ จงิ ทัง 109 สรรพคณุ รักษากลุมอาการเย็นพรองเกาะกุมเสนลมปราณชงเยิ่น หรือมีเลือดคั่งเปนเหตุใหประจําเดือน มาไมปกติ มาเร็วหรือมาชา หรือมานานเกินไป หรือมีไขในชวงหัวค่ํา รอนท่ีฝามือ ปาก ริมฝปากแหง หรอื เยน็ ปวดท่ที องนอย มีบตุ รยาก1,3 ตํารับยาน้ีสามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมกับผูปวยท่ีมีอาการประจําเดือนมาผิดปกติ เน่ืองจากกลไกการทํางานของมดลูกผิดปกติ มิใชเกิดจากความผิดปกติของมดลูก อุงเชิงกรานอักเสบเรื้อรัง และเน้ืองอกทีม่ ดลูก1,3 คําอธิบายตํารบั สมนุ ไพร ทาํ หนาที่ รส คุณสมบัติ สรรพคณุ 吴茱萸 หวจู ูยหฺ วี ตวั ยาหลัก เผด็ อมขม รอน สลายความเย็นของเสน 桂枝 กยุ จอื (มีพษิ เล็กนอ ย) ลมปราณตบั ระงับปวด ให (กิง่ อบเชยจนี ) 当归 ตงั กยุ ความอบอนุ แกส วนกลางของ 川芎 ชวนซยฺ ง รา งกาย ระงับอาเจียน เสริม (โกฐหัวบัว) 芍药 เสาเหยา หยาง ระงับทอ งรว ง ตวั ยาหลัก เผ็ด อุน ขับเหงอ่ื ผอนคลายกลามเน้ือ อมหวาน ใหความอบอนุ และเสรมิ หยาง ชว ยใหชม่ี กี ารไหลเวยี นดขี ึ้น ตัวยาเสรมิ เผ็ดขม อนุ บํารงุ เลือด ทาํ ใหการไหลเวียน อมหวาน ของเลือดดขี นึ้ สลายเลอื ดคง่ั สรางเลอื ดใหม ตัวยาเสริม เผ็ด อนุ ชวยการไหลเวียนของชี่และ เลือด ขบั ลมในเลือด ระงบั ปวด ตวั ยาเสริม ขมเปร้ยี ว เยน็ เสริมอนิ ของเลือด ปรับ อมหวาน เล็กนอย ประจําเดอื น ปรับสมดุลชีข่ อง ตับ ระงับปวด เกบ็ กกั อินชี่ ระงับเหง่ือ

110 ตํารบั ยาจีนทใ่ี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 สมนุ ไพร ทาํ หนา ที่ รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตัวยาเสรมิ หวาน สุขุม บํารงุ เลือด หามเลอื ด เสริม 阿胶 อาเจยี ว เยน็ บาํ รุงอนิ บาํ รงุ ปอดใหชมุ ชื้น (กาวหนงั ลา) ตัวยาเสรมิ ขมอม เล็กนอย เสริมธาตนุ า้ํ ในกระเพาะอาหาร 麦冬 ไมตง หวาน เสริมอนิ ใหค วามชมุ ช้นื แก เล็กนอย เยน็ ปอด ชวยใหจ ิตใจแจม ใส เล็กนอย บรรเทาอาการหงุดหงดิ 丹皮 ตันผี ตัวยาเสรมิ ขม ทําใหเ ลอื ดเยน็ ระบายความ- (เปลอื กรากโบต๋ัน) ตวั ยาชว ย อมเผ็ด อุน รอน ขบั ความรอนในเลือด 人参 เหรินเซนิ หวาน เลก็ นอย เสรมิ พลังช่ี บํารงุ หัวใจและ (โสมคน) ตวั ยาชว ย อมขม มาม เสรมิ ปอด สรา งธาตุนํา้ เลก็ นอย อนุ ชว ยใหจติ ใจสงบ 半夏 ปนเซ่ยี เผ็ด (มีพษิ ) สลายความชืน้ ละลายเสมหะ กดชล่ี งลาง บรรเทาอาการ 生姜 เซิงเจียง ตวั ยาชว ย เผด็ อุน คลื่นไสอ าเจียน สลายเสมหะที่ (ขงิ แกสด) เกาะตวั เปน กอ น สุขมุ ขับเหงอื่ ใหความอบอุนแก 甘草 กนั เฉา ตวั ยาชว ย อมหวาน กระเพาะอาหาร บรรเทาอาการ (ชะเอมเทศ) และนําพา คลน่ื ไส ชว ยใหป อดอบอนุ ระงับไอ เสรมิ ช่ี บาํ รุงสว นกลาง ขบั พษิ ระงบั ไอ ขับเสมหะ ปรบั ประสานตวั ยาท้ังหมดใหเ ขา กนั

ตํารบั ยารักษาความผดิ ปกติของระบบเลอื ด: เวินจงิ ทงั 111 ตํารับยาน้ีประกอบดวยตัวยาหลัก ไดแก หวูจูยฺหวี และกุยจือ มีสรรพคุณชวยใหความอบอุน แกเสนลมปราณ สลายความเย็น และชวยใหเลือดไหลเวียนดีขึ้น ตัวยาเสริม ไดแก ตังกุย ชวนซฺยง และเสาเหยา มีสรรพคุณปรับการไหลเวียนของเลือด สลายเลือดคั่ง เสริมเลือด และปรับประจําเดือน อาเจียว ไมตง และตนั ผี มีสรรพคุณบํารุงเลือดและอินของตับ ตัวยาเหลาน้ีรวมกันขจัดเลือดค่ังออกไป เพ่ือใหเลือดใหมไหลเวียนดี และไมมีผลขางเคียง ตัวยาชวย ไดแก เหรินเซินและกันเฉา มีสรรพคุณ บํารุงมาม ซึ่งเปนแหลงสรางชี่และเลือด เพื่อชวยตังกุยและอาเจียวเพ่ิมอินและบํารุงเลือด ปนเซี่ยมี สรรพคุณปรับช่ีของกระเพาะอาหารใหลงต่ํา สลายการคั่ง และชวยปรับประจําเดือน เซิงเจียงชวยให ความอบอุนแกกระเพาะอาหาร ทําใหระบบการทํางานของกระเพาะอาหารดีขึ้น กันเฉาเปนตัวยานําพา ชว ยปรบั ประสานตัวยาในตํารบั ยา1,3 รูปแบบยาในปจ จุบนั ยาตม ยาลูกกลอนนา้ํ ผง้ึ 4 ขอ มูลวิชาการทเี่ ก่ียวขอ ง การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ยาตมมีฤทธิ์กระตุนการทํางานของสมองสวนลางและตอมใตสมอง ในหนูขาว เพิ่มการหลั่งฮอรโมนที่กระตุนการตกไข (Luteinizing hormone) มีฤทธิ์บํารุงเลือดใน 4,5 หนูถีบจักร การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้มีสรรพคุณรักษาอาการประจําเดือนมาไมปกติหรือภาวะขาด ประจาํ เดือน ปวดประจาํ เดือน ชวยใหก ารทาํ งานของมดลกู ดีขน้ึ ลดอาการเกร็ง บรรเทาอาการเลือดออก 4 ทม่ี ดลกู มดลกู อักเสบ เอกสารอางอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, จรัส ตั้งอรามวงศ, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาเวินจิงทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูลยา สมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทย- ทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2550. 4. Peng K, Yuan XQ. Wenjing Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Miyake A, Lee JW, Tasaka K, Ohtsuka S, Aono T. Wenjing-tang, a traditional Chinese herbal medicine increases luteinizing hormone release in vitro. Am J Chin Med 1986; 14(3-4): 157-60.

112 ตาํ รับยาจีนที่ใชบอยในประเทศไทย เลม 3 กงไวยวฺ ิน่ ฟาง (宫外孕方) ตําราตนตาํ รับ 山西医学院 ซานซอี เี สวฺ ยี เวี่ยน (Shanxi Medical College)1 สว นประกอบ สูตร 1 丹参 Radix Salviae Miltirorrhizae ตันเซนิ 15 กรัม 9 กรมั 赤芍 Radix Paeoniae Rubrae เชอ เสา 9 กรัม 9 กรัม 桃仁 Semen Persicae เถาเหริน 9 กรัม 乳香 Resina Olibani หรเู ซยี ง 6 กรัม 6 กรมั 没药 Myrrha มอเหยา สูตร 2 สวนประกอบเหมือนสตู ร 1 โดยเพิ่มตัวยาอีก 2 ชนิด ดงั น้ี 三棱 Rhizoma Sparganii ซานเหลิง 莪术 Rhizoma Zedoariae เออ รจู วธิ ีใช ตมเอาน้ําด่มื 1,2 การออกฤทธิ์ ชวยใหเลอื ดไหลเวยี นดีขึ้น ขจัดเลอื ดค่ัง สลายกอน ระงบั ปวด1,2 สรรพคุณ รักษาสตรีตั้งครรภนอกมดลูกที่มีอาการปวดทองนอยเฉียบพลันหลังขาดประจําเดือน มี เลือดออกทางชอ งคลอด สีเลอื ดคล้ําหรือมเี ยื่อเมือกปนออกมา กดเจ็บมากทีช่ อ งทองนอ ย1,2

ตาํ รับยารกั ษาความผดิ ปกตขิ องระบบเลอื ด: กงไวย ฺว่ินฟาง 113 ตาํ รับยา กงไวย ฺวน่ิ ฟาง (宫外孕方) สตู ร 1 ตาํ รบั ยา กงไวย วฺ น่ิ ฟาง (宫外孕方) สตู ร 2

114 ตํารับยาจนี ท่ใี ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ตันเซิน (丹参) 2 เซนตเิ มตร เชอเสา (赤芍2)เซนตเิ มตร เถาเหรนิ (桃2仁เซน)ติเมตร หรูเซียง (乳香2 เซน)ตเิ มตร มอเหยา (2没เซน药ตเิ ม)ตร 2 เซนติเมตร ซานเหลงิ (三棱) เออ รจู (莪术)2 เซนตเิ มตร

ตํารบั ยารักษาความผิดปกติของระบบเลอื ด: กงไวยวฺ ่ินฟาง 115 คําอธิบายตาํ รบั ทาํ หนาท่ี รส คณุ สมบัติ สรรพคุณ ตัวยาหลกั ขม สมุนไพร เย็น ชวยใหเลือดไหลเวียน สลาย 丹参 ตนั เซนิ ตัวยาหลกั ขม เล็กนอย เลอื ดคงั่ ระงับปวด แนนหนา อก 赤芍 เชอ เสา ตวั ยาเสรมิ ขม อมหวาน เสนเลอื ดหัวใจตบี ชว ยให 桃仁 เถาเหรนิ ตวั ยาชว ย (เมล็ดทอ ) ตัวยาชว ย เผ็ด ประจําเดอื นปกติ ลดความรอ น ตัวยาชว ย อมขม 乳香 หรเู ซียง ตัวยาชว ย ขม ในเลอื ด สงบประสาท 没药 มอ เหยา อมเผ็ด (มดยอบ) ขม เยน็ ระบายความรอนในเลือด 三棱 ซานเหลงิ ขม เผ็ด เล็กนอย บรรเทาอาการผดผนื่ แดงบน 莪术 เออ รจู ผิวหนงั อาเจียนเปน เลอื ด เลือดกาํ เดาไหล ประจาํ เดอื นไม มา เปน เถาดานหรอื กอนในทอง สุขมุ ชวยใหเ ลอื ดในระบบตับและ หวั ใจไหลเวียนดีข้นึ กระจาย เลือดค่ัง รักษาอาการประจาํ - เดือนไมม า บรรเทาอาการปวด ประจําเดือน หลอ ล่นื ลําไส ระบายออน ๆ อนุ ชว ยใหร ะบบไหลเวียนของชแ่ี ละ เลือดดีขึ้น ระงบั ปวด ลดบวม สุขุม ชว ยใหเลือดไหลเวยี นดขี ้นึ ระงบั ปวด ลดบวม สมานแผล สุขมุ ขับเคล่อื นการไหลเวียนของช่ี ขจัดเลอื ดคงั่ สลายของเสียที่ ตกคา ง ระงับปวด อุน ขับเคล่อื นการไหลเวยี นของช่ี ขจัดเลือดคั่ง สลายของเสียที่ ตกคาง ระงับปวด

116 ตํารบั ยาจีนท่ใี ชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 ตํารับยานี้ประกอบดวยตัวยาหลัก ไดแก ตันเซินและเชอเสา รสขม เย็นเล็กนอย ออกฤทธ์ิใน ระดับเลือด ชว ยใหก ารไหลเวียนของเลอื ดดีขึ้น ขจดั เลือดคงั่ ลดความรอนในเลือด ระงับปวด เถาเหริน เปนตัวยาเสรมิ รสขมอมหวาน สขุ มุ สลายลมิ่ เลือด ชว ยใหเ ลือดไหลเวียนดีขึ้น ใชไดผลดีกรณีปวดทอง หลังการคลอดเนื่องจากเลือดค่ังอุดตัน ตัวยาชวย ไดแก หรูเซียงและมอเหยา มีกล่ินหอม มีฤทธ์ิทะลุ ทะลวง สามารถสลายเลือดค่ังและชวยใหการไหลเวียนของชี่และเลือดดีขึ้น อาการปวดก็จะคอย ๆ หายไป ตัวยาทั้งสองน้ีมีสรรพคุณกระจายการคั่งของเลือด และระงับปวดโดยเฉพาะ ซานเหลิงรสขม ไมมีกลิ่นหอม ออกฤทธิ์ดีในการทะลุทะลวงเลือดท่ีคั่ง ทําใหเสนลมปราณโลง ขณะท่ีเออรจูรสขมเผ็ด อุน มกี ลนิ่ หอม ออกฤทธส์ิ ลายชีท่ ตี่ ดิ ขัดในเลือดและสิ่งตกคาง เม่ือใชตัวยาท้ังสองรวมกันจะเสริมฤทธิ์ ทะลุทะลวงและสลายสงิ่ ตกคา งไดด ขี ้นึ 1,2 รปู แบบยาในปจจบุ ัน ยาตม ยาเมด็ 3 ขอหามใช ขอ ควรระวังในการใช ในกรณีสตรีตั้งครรภนอกมดลูก และมีเลือดออกมาก หรือช็อคหมดสติ ไมควรใชตํารับยาน้ี แตค วรชวยเหลือฉกุ เฉนิ และผาตัดจะเหมาะสมกวา 1,2 ขอมลู วิชาการทเ่ี กย่ี วขอ ง การศกึ ษาทางเภสัชวิทยา: ยาตมสตู ร 1 และสตู ร 2 มฤี ทธิ์ลดอาการบวมนํา้ ในหนถู ีบจกั ร โดย ยาตมสูตร 2 มีฤทธิ์แรงกวา สูตร 1 เมื่อแยกศึกษาตัวยาเด่ียว พบวาเชอเสา เถาเหริน และ เออรจูมี ฤทธย์ิ บั ย้งั อาการบวมนาํ้ แตซานเหลงิ และตันเซนิ มฤี ทธไิ์ มชัดเจน ยาตมสูตร 1 และสูตร 2 มีฤทธ์ิขยาย หลอดเลือด ชวยสลายล่ิมเลือด และลดอาการบวมในกระตาย และตานเชื้อแบคทีเรียหลายชนิดไดดีใน หลอดทดลอง โดยตัวยาที่มีฤทธ์ิตานเช้ือแบคทีเรียคือ เชอเสาและตันเซิน ยาตมสูตร 2 มีฤทธิ์ระงับ อาการปวดทองไดดีในหนูถีบจักร กระตุนการทํางานของเซลลกลืนทําลาย (phagocyte) ในกระตายและ หนูถีบจักร เพ่ิมการซึมผานของผนังหลอดเลือดใหดีข้ึน และกระตุนการทํางานของระบบการสลายการ แข็งตวั ของเลือด3 การศึกษาทางคลินิก: การเลือกใชสูตรตํารับยานี้ในผูปวยจะข้ึนอยูกับสุขภาพและอาการของ ผูปวย โดยยาตมสูตร 1 ใชกับผูปวยที่เร่ิมเปนระยะแรก หรือเลือดในชองทองยังไหลเวียนและไมมี อาการหอ เลือด สว นยาตม สตู ร 2 ใชก บั ผูปวยที่เลอื ดในชองทองจบั กนั เปน กอน3

ตาํ รับยารกั ษาความผดิ ปกตขิ องระบบเลือด: กงไวย วฺ ิ่นฟาง 117 จากการศกึ ษาในสตรตี ้ังครรภน อกมดลูก เมือ่ ใหผูป ว ยที่เลอื ดในชอ งทอ งยังไหลเวยี นไมจับตัว เปนกอน จํานวน 20 ราย ใชยาสูตร 1 พบวาทุกรายหายเปนปกติ และเมื่อใหผูปวยที่มีเลือดในชอง ทอ งจบั ตัวเปนกอ น จาํ นวน 593 ราย ใชยาสูตร 2 พบวา 53 ราย อาการดีข้ึน 540 ราย อาการหายเปน ปกต3ิ เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. จรัส ต้ังอรามวงศ, วราภรณ ตั้งอรามวงศ, เย็นจิตร เตชะดํารงสิน. ตํารับยากงไววิ่นฟาง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยา สมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ , 2552. 3. Peng K. Gongwaiyun Fang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

118 ตาํ รบั ยาจนี ท่ใี ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ไหฺวฮวาสาน (槐花散) ตาํ ราตน ตาํ รบั 本事方 เปน ซือ่ ฟาง (Effective Prescriptions for Universal Relief)1 « ค.ศ. 1949 Xu Shuwei (许叔微 สฺวีซ่ เู วย) »2 สวนประกอบ Flos Sophorae (parched) ไหวฺ ฮวา (เฉา) 12 กรัม Cacumen Biotae เชอ ไปเ ยีย่ 12 กรมั 槐花 (炒) Spica Schizonepetae 6 กรัม Fructus Aurantii จิงเจย้ี ซุย 6 กรัม 侧柏叶 (parched with bran) จื่อเขอ (ฟูเฉา ) 荆芥穗 枳壳 (麸炒) วธิ ีใช ตม เอาน้ําดื่ม1,3 การออกฤทธิ์ ขจัดความรอ นในลาํ ไส หามเลอื ด กระจายลม ทําใหช่ลี งตา่ํ 1,3 สรรพคณุ รักษาอาการท่ีเกิดจากพิษลมรอนและความช้ืนสะสมในลําไสใหญสวนปลายเปนเวลานาน ทําให มีอาการถา ยอุจจาระมีเลือดปน เปน สีมว งคลาํ้ หรอื สีแดงสด เลือดอาจออกกอนหรอื หลงั ถา ยอจุ จาระ หรือ ปนมากบั อุจจาระกไ็ ด และรักษาอาการถา ยอจุ จาระมีเลือดออกสแี ดงสดจากริดสดี วงทวาร1,3 ตํารับยานี้สามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมกับผูปวยท่ีมีอาการถายอุจจาระท่ีมีเลือดปน เน่ืองจากลาํ ไสใหญสวนปลายอักเสบ หรือมีติ่งเน้ือทลี่ าํ ไสต รง หรือริดสีดวงทวาร1,3

ตาํ รบั ยารกั ษาความผดิ ปกตขิ องระบบเลอื ด: ไหฺวฮวาสาน 119 ตํารับยา ไหวฺ ฮวาสา น (槐花散) ไหวฺ ฮวา (เฉา ) [槐花 (2炒เซน)ต]เิ มตร เชอ ไปเยย่ี (侧2 เซ柏นติเ叶มตร) จิงเจยี้ ซยุ (荆芥穗2)เซนติเมตร จ่อื เขอ (ฟูเฉา ) [枳壳2 เ(ซ麸นติเม炒ตร)]

120 ตํารบั ยาจีนท่ีใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 คาํ อธิบายตํารบั สมนุ ไพร ทําหนา ที่ รส คุณสมบตั ิ สรรพคณุ 槐花 (炒) ตัวยาหลัก ขม เย็น ขบั ความรอน ลดความรอนใน ไหวฺ ฮวา (เฉา) เลก็ นอย เลอื ด หา มเลอื ด บรรเทา อาการเลือดกาํ เดาไหล อาเจียนเปน เลือด ถายอจุ จาระ มเี ลอื ดปน รดิ สีดวงทวาร ตาแดง ตาเจบ็ เนอ่ื งจากความ- รอ นที่ตบั ข้ึนสูเบ้อื งบน 侧柏叶 เชอ ไปเยีย่ ตัวยาเสริม ขมฝาด เย็น ทาํ ใหเ ลอื ดเยน็ หา มเลือด เล็กนอ ย บรรเทาอาการเลอื ดกําเดาไหล อาเจียนเปนเลอื ด ถายอจุ จาระ หรือปส สาวะมเี ลอื ดปน ตกเลือดในสตรี ระงบั ไอ ขับเสมหะ 荆芥穗 จงิ เจ้ยี ซุย ตัวยาชว ย เผ็ด อนุ บรรเทาหวดั จากการกระทบ เล็กนอ ย ลมภายนอก ขบั เหงอ่ื กระทุง 枳壳 (麸炒) ตวั ยานําพา ขม พษิ จ่ือเขอ (ฟเู ฉา ) อมเผด็ เย็น ชวยใหช ่บี รเิ วณทรวงอกและ (สมซาผัดรําขาวสาลี) เลก็ นอ ย เลือดไหลเวยี นดขี นึ้ ตํารับยานี้ประกอบดวยไหฺวฮวา (เฉา) เปนตัวยาหลัก มีสรรพคุณขจัดความรอน ขับพิษ ลด ความรอนในเลือด หามเลือด ใชไดผลดีกับการขจัดความรอนช้ืนในลําไสใหญ บรรเทาอาการถาย อุจจาระมเี ลือดปน เชอ ไปเ ยย่ี เปนตัวยาเสริม มีสรรพคุณชวยเสริมฤทธิ์ของไหฺวฮวา (เฉา) ใหเขาสูระดับ เลอื ดได เพื่อลดความรอนในเลือด ลดความชื้น ชวยใหแหง และรสฝาดของเชอไปเย่ียยังชวยเสริมฤทธ์ิ ในการหามเลือดของไหฺวฮวา (เฉา) จิงเจี้ยซุยเปนตัวยาชวย มีฤทธิ์กระจายลมและหามเลือด ชวยขจัด

ตํารบั ยารักษาความผิดปกตขิ องระบบเลอื ด: ไหฺวฮวาสาน 121 ความรอนในระดับชี่ ยกระดบั ช่ที ีบ่ ริสุทธ์ิขึ้นขางบน และสลายลมในระดับเลือด จื่อเขอ (ฟูเฉา) เปนตัวยา- นําพา ชว ยขยายลาํ ไสใหชล่ี งลาง1,3 รปู แบบยาในปจจบุ นั ยาผง ยาตม 1,3 ขอหา มใช ขอ ควรระวังในการใช ไมควรใชตํารับยาน้ีติดตอกันเปนเวลานาน และหามใชในกรณีท่ีถายเปนเลือดโดยไมไดมี สาเหตุจากรอนช้นื 1,3 ขอ มูลวิชาการทเ่ี ก่ยี วของ การศกึ ษาทางคลินกิ : ตํารบั ยานม้ี ีสรรพคุณหามเลือด บรรเทาอาการอักเสบ และฆาเช้ือ1,3 เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, จรัส ต้ังอรามวงศ, สมชาย จิระพินิจวงศ. ตํารับยาไหฺวฮวาสาน. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูลยา สมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ , 2552.

122 ตาํ รับยาจีนทใ่ี ชบอยในประเทศไทย เลม 3 เจยี วอายทงั (胶艾汤) ตาํ ราตนตาํ รบั 金匮要略 จินคุยเอ้ียวเลี่ย (Synopsis of Prescriptions of the Golden Chamber)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจงจิ่ง) »2 สวนประกอบ Colla Corii Asini อาเจยี ว 6 กรมั Folium Artemisiae Argyi อายเยี่ย 9 กรมั 阿胶 Radix Angelicae Sinensis ตังกยุ 9 กรัม 艾叶 Radix Paeoniae เสาเหยา 12 กรัม 当归 Radix Rehmanniae กนั ตีห้ วง 12 กรัม 芍药 Rhizoma Ligustici Chuanxiong ชวนซฺยง 12 กรัม 干地黄 Radix Glycyrrhizae กันเฉา 6 กรัม 川芎 甘草 วธิ ีใช นําตัวยาทั้งหมดตมเอานํ้าดื่ม ยกเวนอาเจียวใหชงละลายน้ํายาที่ตมแลว แบงดื่ม 2 ครั้ง ดื่ม ขณะอุน ๆ1,3 การออกฤทธ์ิ บํารุงเลอื ด หา มเลอื ด ปรับประจําเดือน กลอมครรภ1 ,3

ตาํ รบั ยารักษาความผิดปกตขิ องระบบเลือด: เจยี วอายทงั 123 ตาํ รบั ยา เจียวอา ยทัง (胶艾汤) สรรพคุณ รักษาอาการที่เสนลมปราณชงมาย (冲脉) และเยิ่นมาย (任脉) เกิดภาวะพรอง ทําใหมีอาการ ประจําเดือนออกมาก กะปริดกะปรอย มีเลือดออกไมหยุด หรือแทงบุตร แทงบุตรแลวยังมีเลือดออก มี อาการปวดทอง1,3 ตํารับยาน้ีสามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยที่มีอาการแทงคุกคาม หรือแทงบุตร- ซ้ําซาก ประจําเดือนออกมากจากภาวะการทํางานของมดลูกผิดปกติ หลังคลอดมดลูกไมเขาอู และมี เลอื ดออกไมห ยดุ เนอ่ื งจากเสนลมปราณชงมา ยและเย่นิ มา ยเส่ือมหรือพรอง1,3

124 ตาํ รบั ยาจนี ทใี่ ชบอยในประเทศไทย เลม 3 อาเจยี ว (阿胶2 เ)ซนตเิ มตร 3 เซนติเมตร อา ยเย่ยี (2艾เซน叶ติเม)ตร ตังกยุ (当归) กนั ต้ีหวง (干地2 เซ黄นต)ิเมตร เสาเหยา (芍2 เ药ซนต)เิ มตร ชวนซยฺ ง (川芎2)เซนติเมตร กนั เฉา (甘草) 2 เซนตเิ มตร

ตาํ รบั ยารักษาความผดิ ปกตขิ องระบบเลอื ด: เจียวอา ยทงั 125 คาํ อธบิ ายตาํ รับ ทาํ หนาท่ี รส คุณสมบตั ิ สรรพคณุ สมนุ ไพร ตวั ยาหลกั หวาน สขุ มุ บํารุงเลอื ด หา มเลอื ด เสริมบํารุง 阿胶 อาเจยี ว (กาวหนงั ลา) อิน บาํ รุงปอดใหชมุ ชืน้ 艾叶 อา ยเยย่ี ตัวยาหลัก ขม อนุ ใหความอบอนุ ระบบเสน ลมปราณ 当归 ตังกยุ อมเผ็ด หา มเลือด ปรบั ประจําเดือนให 芍药 เสาเหยา ปกติ บํารงุ ครรภ ปอ งกันการแทง 干地黄 กนั ต้หี วง (โกฐขแ้ี มว) ตวั ยาเสริม หวาน อนุ บาํ รงุ เลอื ด ชว ยใหเ ลอื ดไหลเวยี น 川芎 ชวนซฺยง และตวั ยาชวย อมเผ็ด ดขี ้ึน ลดบวม ระงบั ปวด (โกฐหัวบวั ) 甘草 กนั เฉา ตัวยาเสรมิ ขมเปร้ยี ว เยน็ ปรบั สมานชีก่ บั เลอื ด บรรเทา (ชะเอมเทศ) และตัวยาชวย อมหวาน เลก็ นอย อาการปวดทอ งของโรคบิด ปวดทอ งหลังถายอจุ จาระ ตวั ยาเสริม หวาน เยน็ ระบายความรอนในเลือด บํารุง และตัวยาชวย อมขม เลือดและอนิ ชขี่ องตบั และไต เสริมสารนา้ํ ตัวยาเสรมิ เผด็ อนุ ชวยการไหลเวียนของช่แี ละเลอื ด และตวั ยาชว ย ขับลมในเลอื ด ระงับปวด ตวั ยานาํ พา อมหวาน สขุ มุ บํารุงช่ี เสรมิ มามและกระเพาะ อาหาร ระบายความรอน ขบั พิษ ปรบั ประสานตวั ยาทงั้ หมดใหเขา กนั ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดวยตวั ยาหลัก ไดแ ก อาเจียวมสี รรพคุณบาํ รงุ เลือดและหามเลอื ด อายเย่ยี อุนเสนลมปราณหามเลือดได เมื่อใชตัวยาทั้งสองรวมกันจะชวยปรับระดู กลอมครรภ และหามเลือด ตัวยาเสริมและตัวยาชวย ไดแ ก ตงั กยุ เสาเหยา กันตหี้ วง และชวนซฺยง มีสรรพคุณบํารุงเลือด ปรับระดู และยังชวยการไหลเวียนของเลือด สามารถปองกันภาวะเกิดการคั่งของเลือด กันเฉาเปนตัวยานําพา ชวยปรับประสานตัวยาท้ังหมดใหเขากัน นอกจากนี้เมื่อใชกันเฉารวมกับอาเจียวจะชวยหามเลือด และ เม่ือใชรวมกับเสาเหยาจะชวยลดการหดเกรง็ และบรรเทาปวด1,3