3.ตำหรับยาจีนที่ใช้บ่อย เล่ม 3

26 ตํารบั ยาจนี ทีใ่ ชบ อยในประเทศไทย เลม 3  จึงควรใชถุงพลาสติกแบบหนาเปนวัสดุในการบรรจุหีบหอ และตองเก็บไวในที่แหงและเย็น จะทําให สามารถเก็บไดนาน 3-5 ป โดยรกั ษาคุณภาพของสมนุ ไพรไวไ ด 1.2 ปองกันความเสียหายและรักษาปริมาณของสมุนไพรใหตรงตามขนาดบรรจุ ขนาด บรรจุของสมุนไพรจะตองตอบสนองความตองการของตลาดและตองมีปริมาณคงที่และสมํ่าเสมอ จึง จําเปนตองมีการบรรจุหีบหอเพื่อลดความเสียหาย และสามารถดําเนินกิจการไดอยางมีประสิทธิภาพซ่ึง เปน ส่งิ จาํ เปนและเปนประโยชนในเชิงพาณิชย 1.3 รูปลักษณท่ีสวยงาม จูงใจผูบริโภค และสงเสริมการจําหนาย สมุนไพรจีนมี หลากหลายชนดิ รูปรา งลักษณะแตกตางกัน ขนาดไมเทากัน หากไมบรรจุหีบหอ หรือการบรรจุหีบหอไม สวยงาม จะไมสามารถเขาเกณฑมาตรฐานการบรรจุหีบหอท่ีกําหนดไว ดังนั้นจึงตองบรรจุหีบหอใหมี รูปลักษณท่ีสวยงาม และตองมีคําอธิบายเทาท่ีจําเปน เชน ชื่อของตัวยา การออกฤทธิ์ สรรพคุณ วิธีใช ขนาดท่ีใช และขอควรระวังในการใช การบรรจุหีบหอท่ีสวยงาม เปนระเบียบเรียบรอย จะจูงใจให ผูบริโภคสนใจ อีกทั้งผูบริโภคจะสามารถแยกแยะหรือคัดเลือกผลิตภัณฑได และสามารถสงเสริมการ ขาย ซงึ่ จะเปน ประโยชนตอการดาํ เนินกิจการ 1.4 ขนสงสะดวกและเอื้อประโยชนตอการเก็บรักษา สมุนไพรที่บรรจุหีบหอแลว หากเปน ชนิดเดียวกัน จะกําหนดลักษณะภายนอก ขนาดใหญ-เล็ก และนํ้าหนักที่แนนอนไว ซึ่งสะดวกตอการ ขนสงและขนถายสินคา การขนยายและการตรวจนับสินคา และสะดวกในการบันทึกนํ้าหนักในขั้นตอน ของการเก็บรักษา การวางซอน การขนยายจากคลังสินคา การตรวจสอบสินคาคงเหลือ และสามารถ บรหิ ารจดั การปรมิ าณสนิ คา ในข้ันตอนของการจําหนา ย 2. ภาชนะทีใ่ ชใ นการบรรจหุ บี หอ เหยา ไฉ (药材) และอ่ินเพี่ยน (饮片) ตวั ยาแตละชนิดมคี ุณลักษณะและขนาดแตกตา งกัน ดังน้ันการบรรจุหีบหอจําเปนตองเลือก ภาชนะบรรจใุ หเหมาะสมกับตัวยาแตละชนิด ดังนี้ 2.1 ถุงผาหรือกระสอบ เปนภาชนะท่ีใชสืบตอกันมาแตโบราณและนับเปนภาชนะที่นิยมใช ในการบรรจุหีบหอมากที่สุด เนื่องจากมีเน้ือละเอียดและสะดวกแกการหยิบถือ ทนตอการกดทับและ เสียดสี ปองกันความชื้นและแสง ดังน้ัน นอกจากตัวยาที่มีราคาแพงแลว ตัวยาอ่ืน ๆ สามารถใชถุงผา และกระสอบบรรจุไดทั้งสิ้น ถุงผานิยมใชบรรจุตัวยาที่มีลักษณะเปนผง เชน ผูหวง (蒲黄 กกชาง) เจินจหู มเู ฟน (珍珠母粉 ผงไขมกุ ) หรอื ตัวยาประเภทธาตุวัตถุชนิดผงตาง ๆ เปนตน วัสดุกระสอบท่ี ทอดวยปอหรือปานชนิดละเอียด เหมาะสําหรับตัวยาท่ีมีขนาดเล็ก เชน ตัวยาประเภทผลหรือเมล็ด เชน

การบรรจุหีบหอ เตาต้ีเหยา ไฉ 27   ซูจื่อ (苏子 ผลงาขี้มอน) ไปเจี้ยจื่อ (白芥子) เชอเฉียนจื่อ (车前子) ทูซือจื่อ (菟丝子 เมล็ด- ฝอยทอง) กระสอบชนิดหยาบมักใชบรรจุตัวยาทั่วไปหรืออิ่นเพี่ยน (饮片 ตัวยาพรอมใช) เชน ชังจู (苍术 โกฐเขมา) ฉางซัน (常山 ฮอมดง) ซันจา (山楂) โฮวผอ (厚朴) และอิ่นเพี่ยนของตัวยาดังกลาว เปน ตน 2.2 ถงุ พลาสตกิ เปนภาชนะที่เริ่มมีการใชอยางแพรหลายในชวง 20 ปท่ีผานมา ถุงพลาสติก เปนภาชนะที่แข็งแรงและมีความคงทน ทนตอการกดทับและเสียดสี ปองกันการกัดกรอน สามารถ ปดผนึกแนน เพ่ือปองกันไมใหตัวยาไดรับความชื้นหรือระเหย และปองกันแสง ถือวาเปนภาชนะท่ี เหมาะสมในการบรรจุหบี หอภายนอก นอกจากจะเหมาะสําหรบั การบรรจเุ หยาไฉขนาดตาง ๆ และอ่ินเพ่ียน แลว ยังเหมาะที่จะใชบรรจุตัวยาที่มีฤทธ์ิกัดกรอนและปองกันการเสียดสีได เชน หมางเซียว (芒硝 ดีเกลือ) ตา ชงิ เอย๋ี น (大青盐) และตัวยาประเภทธาตุวัตถุอื่น ๆ หรือใชบรรจุตัวยาท่ีมีคุณสมบัติดูดความชื้นไดงาย เชน เอี๋ยนฟูจื่อ (盐附子 โหราเดือยไกที่เผาจื้อดวยน้ําเกลือ) เอี๋ยนชงหรง (盐苁蓉) เซิงตี้ (生地 โกฐข้ีแมว) หวงจงิ (黄精) เทียนตง (天冬) เปนตน 2.3 เขง ตะกรา หรอื สาแหรก เขงและตะกรา เปน ภาชนะที่ทํามาจากไมไ ผ มีขนาดคอ นขางใหญ มีความทนทานตอการขนสง ระบายอากาศไดดี เหมาะสําหรับบรรจุตัวยาท่ีมีลักษณะเปนเสนยาว ๆ หรือ เปนทอน ๆ เชน หวงฉี (黄芪) หวงฉิน (黄芩) กันเฉา (甘草 ชะเอมเทศ) ไปเสา (白芍) เชอเสา (赤芍) ตาหวง (大黄 โกฐน้ําเตา) หนิวซี (牛膝 พันงูนอย) เปนตน สาแหรกเปนภาชนะท่ีทํามาจากลําตน ของหญาแขม (苇茎 เหวยจ ิง) มีคณุ สมบตั ิคอนขางออนนมุ มีความยดื หยนุ นอย สามารถทําเปนรูปราง ตาง ๆ ตามตองการไดงาย เหมาะสําหรับบรรจุตัวยาประเภทดอก ใบ ทั้งตน หรือตัวยาที่มีลักษณะโปง และนมิ่ เชน จฺหวีฮวา (菊花 เกก ฮวย) จินอ๋ินฮวา (金银花 ดอกสายน้ําผ้ึง) ซังเย่ีย (桑叶 ใบหมอน) ฟานเซ่ียเย่ีย (番泻叶 ใบมะขามแขก) ฮั่วเซียง (藿香 ตนพิมเสน) เปนตน วัสดุดังกลาวนอกจากจะ หอใหเปน รูปรางใหญ-เลก็ ตามตอ งการและเปน ระเบียบเรยี บรอ ยแลว ยังสามารถจัดวางเรียงในคลังพัสดุ หรือคลังสนิ คา ไดอยา งมปี ระสิทธภิ าพ ชว ยใหป ระหยดั คาใชจาย 2.4 ลังไมหรือลังกระดาษ ลังไมเปนภาชนะที่มีความแข็งแรงและทนทาน สามารถปดผนึก แนน ทนตอ การกดทบั และเสยี ดสี โดยภายในลงั ไมจ ะบุดว ยกระดาษหรอื หอตวั ยาดว ยถงุ พลาสติก เพ่ือ ปองกันความช้ืนและแสง มักใชกับตัวยาท่ีมีราคาแพง เชน เทียนหมา (天麻) ลูหรง (鹿茸 เขากวาง) เหรนิ เซนิ (人参 โสมคน) อาเจยี ว (阿胶 กาวหนงั ลา) เปยหมู (贝母) เปนตน นอกจากนี้ ลังไมยังใช เปนภาชนะภายนอกในการบรรจุผลิตภัณฑยาที่มีปริมาณมาก ลังกระดาษจะมีคุณภาพดอยกวาลังไม  

28 ตาํ รับยาจีนทใี่ ชบอ ยในประเทศไทย เลม 3  แตมีราคาถูกกวาและมีนํ้าหนักเบา เหมาะสําหรับบรรจุตัวยาที่มีราคาแพงและใชเปนภาชนะภายนอกใน การบรรจยุ าสําเร็จรูป 2.5 ถุงพลาสติกแบบหนา เปนภาชนะท่ีเร่ิมมีการใชอยางแพรหลายในชวง 20 ปที่ผานมา มีจุดเดน คือ มีความทนทาน นํ้าหนักเบา ปองกันความช้ืนไดดี มักใชบรรจุตัวยาท่ีมีขนาดเล็กหรือ ละเอียดและยาสําเร็จรูป สามารถใชเปนภาชนะในการบรรจุหีบหอท้ังภายในและระหวางกลาง โดย เฉพาะอิ่นเพ่ียน (饮片 ตัวยาพรอมใช) ท่ีกําหนดนํ้าหนักที่แนนอน รวมทั้งเปนภาชนะที่เหมาะสมในการ บรรจุตัวยาประเภทผลและเมล็ดที่มีนํ้าหนักแนนอนทั้งท่ีมีปริมาณมากและปริมาณนอย เชน ตาเจา (大枣 พทุ ราจีน) โกว ฉี (枸杞) อเู วยจ อื่ (五味子) เปน ตน 2.6 ภาชนะประเภทเหล็ก (ถัง ลัง หรือกลอง) และประเภทกระเบื้องเคลือบ (โถ กระปุก หรือกระปอง) แมวา จะมีน้ําหนักมากแตทนทานตอการขนสงและเรียงซอน สามารถปดผนึกไดดี เหมาะ สําหรับตัวยาที่เปนของเหลวหรือสารสกัด เชน ปรอท นํ้าผึ้ง ตัวยาที่มีกลิ่นหอม หรือตัวยาท่ีระเหยงาย เชน เซอเซียง (麝香 ชะมด) ซูเหอเซียง (苏合香) ปงเพี่ยน (冰片 การบูร) ปอเหอเหนา (薄菏脑 พิมเสน) เออเวย (阿魏 นํา้ ท่ีกลัน่ ไดจากมหาหงิ คุ) เปนตน เอกสารทีใ่ ชประกอบการเรยี บเรยี ง 1. Zeng ZC, Hu XM. Zhong Yao Shang Pin Xue. 1st ed. Sichuan: Sichuan Renmin Publishing House, 2002. 2. Wan DG, Peng C, Zhao JN. Sichuan Daodi Zhong Yaocai. 1st ed. Sichuan: Sichuan Science and Technology Publishing House, 2005. 3. Deng JG, Wei SJ. Genuine and Well-reputed Medicinal Materials in Guangxi. 1st ed. Beijing: Zhongguo Zhongyi Yao Publishing House, 2006. 4. Xiao PG, Li DL, Yang SL. Modern Chinese Materia Medica. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Hua Xue Gong Ye Publishing House, 2002. 5. Xiao PG, Li DL, Yang SL. Modern Chinese Materia Medica. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Hua Xue Gong Ye Publishing House, 2002. 6. Xiao PG, Li DL, Yang SL. Modern Chinese Materia Medica. Vol. 3. 1st ed. Beijing: Hua Xue Gong Ye Publishing House, 2002. 7. Xiao PG, Li DL. Modern Chinese Materia Medica. Vol. 4. 1st ed. Beijing: Hua Xue Gong Ye Publishing House, 2002. 8. วิชัย โชควิวฒั น, ชวลิต สันติกิจรุงเรือง, เย็นจิตร เตชะดํารงสิน (บรรณาธิการ). ตํารับยาจีนที่ใชบอยในประเทศไทย เลม 1. พิมพ ครง้ั ที่ 3. กรงุ เทพมหานคร: สํานักงานกจิ การโรงพมิ พองคก ารทหารผา นศึกในพระบรมราชูปถัมภ, 2550. 9. วิชัย โชควิวัฒน, เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, อุทัย โสธนะพันธุ, จรัส ตั้งอรามวงศ, สวาง กอแสงเรือง และคณะ (บรรณาธิการ). ตํารับ ยาจีนที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 2. พิมพครัง้ ท่ี 1. กรุงเทพมหานคร: สํานักงานกิจการโรงพิมพองคการทหารผานศึกในพระบรม ราชูปถัมภ, 2551. 10. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน. การพัฒนาสมุนไพรแบบบูรณาการ. พิมพครั้งที่ 1. กรุงเทพมหานคร: สํานักงานกิจการโรงพิมพองคการ ทหารผา นศกึ ในพระบรมราชปู ถมั ภ, 2550. 11. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน. คูมือการใชสมุนไพรไทย-จีน. พิมพคร้ังที่ 1. กรุงเทพมหานคร: สํานักงานกิจการโรงพิมพองคการทหาร ผา นศกึ ในพระบรมราชปู ถัมภ, 2551.

ฟางจีเ้ ปยนทง 29 บทท่ี 6 ฟางจเ้ี ปย นทง ฟางจี้เปยนทง (方剂变通) คือ การปรบั เปล่ียนสูตรตํารับยา เพ่ือรักษาอาการเจ็บปวยที่มี ความซับซอน ตํารับยาจีนท่ีใชกันมาตั้งแตสมัยโบราณซึ่งมีผลตอการปองกันและรักษาโรคนั้น เกิดจาก การผสมกันของตัวยาตาง ๆ ต้ังแต 2 ชนิดข้ึนไป โดยเร่ิมจากการวินิจฉัยโรคของแพทยจีน แลวจึง คัดเลือกตัวยาที่เหมาะสมเขาเปนหมวดหมู ตัวยาแตละชนิดมีสรรพคุณเดนและดอยในตัวเอง ดังนั้น การต้ังตาํ รบั ยาท่ีเหมาะสมอาจเสริมฤทธิ์หรือลดพิษของตัวยาในตํารับได การเสริมฤทธิ์ ลดพิษ หรือลด ความแรงของตัวยาที่เหมาะสม มีผลทําใหตัวยาสามารถออกฤทธ์ิไดดี พัฒนาการของตํารับยาจีนมี ประวัติอันยาวนาน เริ่มจากระดับพ้ืนฐานที่ไมซับซอนสูระดับท่ีกาวหนาทันสมัยและลึกซึ้ง ซ่ึงตองอาศัย เวลาอันยาวนาน แลวคอย ๆ สืบทอดตอกันมาจนกลายเปนสาขาวิชาหน่ึงของการแพทยแผนจีนที่โดดเดน สมบรู ณ และมที ฤษฎีท่ีเปน ระบบ ตามคัมภีรเนยจิง《内经》 ตํารับยาจะประกอบดวยตัวยาหลัก (主药 จูเหยา หรือ 君药 จฺวินเหยา) คือ ตัวยาท่ีเปนตัวยาสําคัญท่ีใชรักษาโรคของตํารับยานั้น ตัวยานี้จะมีผลรักษาสาเหตุของ โรคหรืออาการสําคัญของโรค หรือกลาวอีกนัยหนึ่งคือ ตัวยาหลักบอกสรรพคุณหลักของตํารับนั้น ตัวยาเสริม (辅药 ฝูเหยา หรือ 臣药 เฉินเหยา) คือ ตัวยาที่ชวยเสริมหรือเพิ่มประสิทธิผลการรักษา ของตัวยาหลักในตํารับ รวมทั้งใชรักษาอาการอื่น ๆ ของโรคน้ัน ๆ ท่ีตัวยาหลักไมสามารถครอบคลุม อาการเหลานั้นได ตัวยาชวย (佐药 จ่ัวเหยา) คือตัวยาท่ีชวยเสริมฤทธ์ิ ควบคุม ลดพิษ ขจัดพิษของ ตัวยาหลักและตัวยาเสริม รวมทั้งรักษาผลขางเคียงของตัวยาหลักและตัวยาเสริม และตัวยานําพา (使药 ส่ือเหยา) คือ ตัวยาที่ทําหนาที่นําพาตัวยาอ่ืน ๆ ใหไปยังบริเวณที่ตองการรักษา และทําหนาที่ปรับตัวยา ในตํารับใหเขากันได ตัวยาหลักเปนตัวยาท่ีสําคัญท่ีสุดในตํารับยา โดยท่ัวไปจะใชในปริมาณมากที่สุด สวนตัวยาเสริมและตัวยาชวยจะใชในปริมาณรองลงมา นอกจากตัวยาหลักแลว ตํารับยาหนึ่ง ๆ ไม จาํ เปน ตองมสี ว นประกอบครบหมด และตวั ยาหน่ึง ๆ อาจทําหนาทห่ี ลายอยา งได หากอาการเจ็บปวยไม ซับซอน อาจใชตัวยาเพียงหนึ่งหรือสองชนิดได หากตัวยาหลักและตัวยาเสริมไมมีพิษหรือไมมีอาการ ขางเคียง ก็ไมจําเปนตองมีตัวยาชวย และหากตัวยาหลักสามารถเขาสูบริเวณท่ีเจ็บปวยได ก็ไม จําเปน ตอ งใชตัวยานาํ พา

30 ตาํ รับยาจนี ทใ่ี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ฟางจ้ีเปยนทง (方剂变通) หรือ การปรับเปล่ียนสูตรตํารับยา ไมมีหลักเกณฑท่ีตายตัว แต จะขึ้นกับอาการเจ็บปวย เพศ อายุ ฤดูกาล และสภาพแวดลอมของผูปวย โดยเฉพาะอยางย่ิงตอง พจิ ารณาใหเ หมาะสมกับอาการของผปู วย และตองมีประสทิ ธิผลในการรกั ษา ตาํ รับยาจีนโบราณพ้ืนฐาน ท่ีใชบอยมีประมาณ 300-400 ตํารับ แตเม่ือนํามาปรับเปล่ียนสูตรจะไดตํารับยาเพิ่มขึ้นเปนจํานวนมาก นบั เปนหลายหมื่นตํารบั ได การปรับเปล่ียนสตู รตํารบั ยาจนี เบอื้ งตนสามารถทาํ ได ดงั น้ี 1. การนําตาํ รบั ยาจีนพ้ืนฐาน 2 ตํารบั มารวมกันไดเ ปน ตํารับยาใหม การปรบั เปล่ียนสูตรตํารับยาวิธีนี้ เปน การนาํ ตาํ รบั ยาจีนพ้นื ฐาน 2 ตํารับมารวมกัน ไดเปน ตํารับยาใหม ซ่ึงสามารถปรับเพิ่มหรือลดขนาดยาไดโดยไมเปล่ียนแปลงสวนประกอบของตํารับยาท้ัง 2 ตํารับ วิธีน้ีสามารถเปล่ียนความแรงของตํารับยาเดิมหรือเปล่ียนขอบเขตการรักษาได บางคร้ัง คุณสมบัติเดนหรือดอยของตัวยาในตํารับยาอาจถูกเปล่ียนใหเหมาะสมกับสรรพคุณใหมที่ตองการ ตวั อยา งเชน ซอ่ื จวฺ นิ จอ่ื ทงั (四君子汤) เปน ตาํ รับยาบาํ รงุ ช่ี เมือ่ นาํ มารวมกับ ซ่ืออูทัง (四物汤) ซึ่งเปน ตํารบั ยาบาํ รงุ เลือด จะไดต าํ รบั ยาใหม เรียกวา ปาเจินทงั (八珍汤) เปนตํารับยาบํารุงชแี่ ละเลือด ตํารับยา น้ีใชเหรินเซินและสูตี้หวง ใชเปนยาหลัก เสริมช่ีบํารุงเลือด ไปจู ฝูหลิง ตังกุย และไปเสา เปนตัวยาเสริม โดยไปจู และฝูหลิง เสริมมามระบายช้ืน ชวยตวั ยาหลักเหรินเซินในการเสริมช่บี าํ รงุ มา ม ตงั กยุ และไปเสา เสรมิ เลือด ปรับสมดุลยอ๋ิงชี่ ชว ยตัวยาหลักสูตี้หวงในการบํารุงอินของเลือด ชวนซยฺงเปนตัวยาชวย ชวย การไหลเวียนของเลือด ปองกันไมใหการไหลเวียนของเลือดติดขัด กันเฉา (จ้ือ) เสริมพลังช่ี ปรับสมดุลย สวนกลางและปรับสมดลุ ยยาท้งั หมด ซ่ืออูทัง(四物汤) เปน ตาํ รบั ยาบาํ รุงเลอื ด เมอ่ื นํามารวมกับ หวงเหลียนเจ่ียตูทัง (黄连解毒汤) ซ่ึงเปนตํารับยาระบายความรอน บรรเทาพิษไข จะไดตํารับยาใหม เรียกวา เวินชิงอ่ิน (温清饮) เปน ตาํ รับยาบาํ รงุ เลือด และระบายความรอน บรรเทาพิษไข

ฟางจเี้ ปยนทง 31 ตารางแสดงตวั อยา งการนาํ ตาํ รบั ยาจนี พื้นฐาน 2 ตํารบั มารวมกัน ซื่อจวฺ นิ จือ่ ทัง ซือ่ อทู งั หวงเหลยี นเจยี่ ตทู ัง ปาเจินทงั เวนิ ชงิ อิ่น ตวั ยา (四君子汤) (四物汤) (黄连解毒汤) (八珍汤) (温清饮) เหรินเซิน (人参) 10 กรัม 12 กรมั 3 กรัม ฝูหลิง (茯苓) 9 กรมั 10 กรัม 8 กรมั 12 กรมั 10 กรมั ไปจ ู (白术) 9 กรัม 8 กรมั 5 กรมั กันเฉา (จอื้ ) 6 กรมั [甘草 (炙)] 15 กรมั 12 กรัม สตู ีห้ วง (จ่วิ เจงิ ) 10 กรมั 10 กรัม [ 熟地黄 (酒蒸)] ตังกุย (จ่ิวจน้ิ เฉา ) 8 กรัม 12 กรมั [当归 (酒浸炒)] 5 กรมั 8 กรัม 9 กรมั 9 กรมั ไปเ สา (白芍) 6 กรัม 6 กรัม 9 กรัม 9 กรัม ชวนซยฺ ง (川芎) 9 กรมั 9 กรมั หวงเหลยี น (黄连) หวงฉิน (黄芩) หวงปอ (黄柏) จือจือ่ (栀子) 2. การเพม่ิ ตัวยาในตํารบั ยาจนี พน้ื ฐานไดเปนตาํ รบั ยาใหม การเพิ่มตัวยาในตํารับยาจีนพ้ืนฐาน คือ การเพ่ิมตัวยาหลักหรือตัวยารอง ในทางคลินิก การเพ่ิมตัวยาหลักมีวัตถุประสงคเพ่ือรักษาอาการเจ็บปวยท่ีมีความซับซอนมาก สวนการเพิ่มตัวยารอง ขึ้นอยูกับอาการเจ็บปวยท่ีเปนอาการรอง โดยอาการเจ็บปวยหลักนั้นไมเปล่ียนแปลง ท้ังน้ี อาจมีการ ปรับเปลย่ี นนาํ้ หนักของตัวยาในตํารับใหเหมาะสม การตั้งชื่อตาํ รบั ยาใหม สวนใหญจะข้ึนอยูกับการเพ่ิม ตัวยาหลักหรือตัวยารอง โดยถาเพิ่มตัวยาหลักจะเติมช่ือตัวยาท่ีเพิ่มไวขางหนาชื่อตํารับยาเดิม สวนการ เพม่ิ ตัวยารองจะเตมิ ชือ่ ตวั ยาใหมเขาไปขา งหลังชื่อตาํ รบั ยาเดิม หรือตัง้ เปนชือ่ ตาํ รับยาใหม

32 ตาํ รับยาจีนท่ใี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ตวั อยา งการเพ่ิมตวั ยาหลัก เชน ซื่อจฺวินจ่ือทัง (四君子汤) เปนตํารับยาเสริมมาม บํารุงชี่ เมื่อเพิ่มเฉินผี (陈皮) และปนเซ่ีย (半夏) จะไดตาํ รับยาใหม เรียกวา เฉินเซี่ยลิ่วจฺวินหวาน (陈夏六君丸) หรือ ลิ่วจฺวินจ่ือทัง (六君子汤) เปน ตาํ รบั ยาบาํ รงุ ชขี่ องมา ม ขจัดความชื้นและละลายเสมหะ ซ่ืออูทัง (四物汤) เปนตํารับยาบํารุงเลือด เม่ือเพ่ิมเถาเหริน (桃仁) และหงฮวา (红花) จะไดตํารับยาใหม เรียกวา เถาหงซ่ืออูทัง (桃红四物汤) เปนตํารับยาสลายเลือดค่ัง บํารุงเลือด ปรับ ประจําเดือนใหเปน ปกติ และชว ยใหเลอื ดไหลเวียนดี ตารางแสดงตวั อยา งการเพิม่ ตวั ยาหลกั ในตาํ รบั ยาจนี พื้นฐาน ตวั ยา ซ่อื จวฺ ินจื่อทัง เฉินเซีย่ ลิว่ จฺวินหวาน ซ่อื อูท งั เถาหงซอ่ื อทู ัง (四君子汤) (陈夏六君丸) (四物汤) (桃红四物汤) เหรนิ เซนิ (人参) ฝหู ลงิ (茯苓) 10 กรัม 10 กรมั 12 กรมั 15 กรมั ไปจ ู (白术) 9 กรมั 9 กรัม 10 กรมั 12 กรมั กันเฉา (จอ้ื ) 9 กรัม 9 กรมั 12 กรัม 10 กรมั [甘草 (炙)] 8 กรมั 8 กรมั เฉินผี (陈皮) 6 กรัม 6 กรัม ปน เซย่ี (半夏) 6 กรมั 9 กรัม 4 กรมั สูตี้หวง (จวิ่ เจิง) 12 กรัม [ 熟地黄 (酒蒸)] ตงั กยุ (จิว่ จิน้ เฉา ) [当归 (酒浸炒)] ไปเสา (白芍) ชวนซยฺ ง (川芎) เถาเหรนิ (桃仁) หงฮวา (红花)

ฟางจเ้ี ปย นทง 33 ตัวอยา งการเพิม่ ตวั ยารอง เชน ไปหูทัง (白虎汤) เปนตํารับยาระบายความรอน เสริมธาตุนํ้า เม่ือเพิ่มเหรินเซิน (人参) จะไดตํารับยาใหม เรียกวา ไปหูเจียเซินทัง (白虎加参汤) เปนตํารับยาระบายความรอน บํารุงช่ี เสริม ธาตนุ ้ํา แตห ากเพม่ิ ชงั จู (苍术) เขาไปในไปห ทู ัง (白虎汤) จะไดตํารับยาใหม เรียกวา ไปหูเ จียชังจูทัง (白虎加苍术汤) เปน ตํารับยาระบายความรอน สลายความช้นื ตารางแสดงตวั อยา งการเพ่ิมตัวยารองในตาํ รบั ยาจีนพน้ื ฐาน ตัวยา ไปหูทงั ไปหูเจยี เซินทงั ไปห ูเจียชังจทู งั (白虎汤) (白虎加参汤) (白虎加苍术汤) กันเฉา (จ้ือ) [甘草 (炙)] 3 กรัม 3 กรัม 3 กรัม สือเกา (ซุย) [石膏 (碎)] 30 กรมั 30 กรัม 30 กรมั จงิ หม่ี (粳米) 9 กรัม จอื หมู (知母) 9 กรมั 9 กรัม 9 กรมั เหรินเซิน (人参) 9 กรมั 9 กรมั ชังจู (苍术) 10 กรัม 9 กรัม

34 ตํารับยาจนี ท่ีใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 หมาหวงทัง (麻黄汤) เปนตํารับยาขับเหงื่อ กระทุงหวัด กระจายชี่ที่ปอด และบรรเทา อาการหอบ เม่ือเพ่ิมไปจู (白术) จะไดตํารับยาใหม เรียกวา หมาหวงเจียจูทัง (麻黄加术汤) เปน ตาํ รบั ยาขับเหงือ่ กระทุงหวดั สลายความเยน็ และความชน้ื ตารางแสดงตวั อยา งการเพ่ิมตัวยารองในตาํ รบั ยาจีนพ้ืนฐาน (ตอ ) ตัวยา หมาหวงทงั หมาหวงเจียจูท งั (麻黄汤) (麻黄加术汤) หมาหวง (ชฺวเ่ี จยี๋ ) [麻黄 (去节)] 6 กรัม 6 กรมั กยุ จอื (桂枝) 4 กรัม 4 กรมั ซ่งิ เหรนิ (ชฺวผี่ ีเจียน) 9 กรัม 9 กรัม [杏仁 (去皮尖)] กันเฉา (จอื้ ) 3 กรัม 3 กรัม [甘草 (炙)] 12 กรมั ไปจ ู (白术) ปาเจินทัง (八珍汤) เปนตํารับยาบํารุงชี่และเลือด เม่ือเพ่ิมโรวกุย (肉桂) และหวงฉี (黄芪) จะไดตํารับยาใหม เรียกวา สือฉวนตาปูทัง (十全大补汤) ซึ่งจะเพิ่มฤทธิ์บํารุงชี่และชวยใหมาม แข็งแรง โดยโรวกุย จะใหความอบอนุ และทะลวงจงิ ลวั่ ชว ยใหร ะบบไหลเวยี นของช่ีและเลือดดีข้ึน และ หวงฉบี าํ รุงเหวยี นช่ใี หส มบูรณชวยใหเลอื ดไหลเวียนดีและปรับสมดุลหยางของมาม เออรเฉินทัง (二陈汤) เปนตํารับยาขจัดความช้ืน ละลายเสมหะ ปรับสมดุลช่ีสวนกลาง เม่ือเพิ่มจื่อสือ (枳实) และจูหรู (竹茹) จะไดตํารับยาใหม เรียกวา เวินตานทัง (温胆汤) ซึ่งจะเพ่ิม ฤทธป์ิ รับการไหลเวียนของช่ีในรางกาย ขจัดความรอน ขับเสมหะ

ฟางจี้เปย นทง 35 ตารางแสดงตัวอยางการเพ่ิมตัวยารองในตํารบั ยาจีนพนื้ ฐาน (ตอ ) ตัวยา ปาเจินทัง สือฉวนตา ปทู งั เออ รเ ฉินทัง เวนิ ตา นทัง (八珍汤) (十全大补汤) (二陈汤) (温胆汤) เหรนิ เซิน (人参) ฝูหลงิ (茯苓) 3 กรัม 8 กรัม 9 กรัม 5 กรัม ไปจู (白术) 8 กรัม 8 กรัม 3 กรมั กันเฉา (จอ้ื ) 10 กรัม 10 กรัม 3 กรมั [甘草 (炙)] 6 กรัม สตู ี้หวง (จิ่วเจิง) 5 กรัม 5 กรัม 9 กรมั [ 熟地黄 (酒蒸)] 6 กรมั ตังกยุ (จวิ่ จ้ินเฉา ) 15 กรมั 15 กรมั 6 กรมั [当归 (酒浸炒)] 3 กรมั ไปเสา (白芍) 10 กรมั 10 กรัม 1 ผล ชวนซฺยง (川芎) โรวกยุ (肉桂) 8 กรมั 8 กรัม หวงฉี (黄芪) 5 กรัม 5 กรมั ปนเซ่ีย (半夏) จหฺ วีผี (橘皮) 8 กรัม จอ่ื สอื (เมย่ี นเฉา) 15 กรมั [枳实 (面炒)] จหู รู (竹茹) 15 กรมั 15 กรัม กระสายยา 3 กรมั 1 ผล เซงิ เจียง (生姜) อูเหมย (乌梅) ตา เจา (大枣)

36 ตํารบั ยาจีนทีใ่ ชบอยในประเทศไทย เลม 3 3. การเอาตัวยาเดิมออกและเพม่ิ ตวั ยาใหมในตาํ รบั ยาจีนพน้ื ฐาน วธิ นี เี้ ปน วิธที ่นี ยิ มใชม ากทีส่ ดุ ตัวอยา งเชน การปรบั เปล่ยี นสูตรตํารับยาซ่ืออูทัง (四物汤) ซึ่งเปนตํารับยาบํารุงเลือด โดยการเอาสูตี้หวง (熟地黄) ออก ใชตังกุยเหวย (当归尾) แทนตังกุย (จิ่วจ้ินเฉา) [当归 (酒浸炒)] ใชเชอเสา (赤芍) แทนไปเสา (白芍) และเพิ่มเถาเหริน (桃仁) หงฮวา (红花) หวงฉี (黄芪) และตี้หลง (地龙) เขาไป จะไดตํารับยาใหม เรียกวา ปูหยางหวนอูทัง (补阳 还五汤) ซ่ึงเปนตํารับยาบํารุงช่ี ชวยการไหลเวียนของเลือดดีขึ้น และทะลวงเสนลมปราณ แกอัมพฤกษ อัมพาต เสนลมปราณติดขัด เสนเลือดอุดตันจากสาเหตุชี่พรอง ตํารับน้ีมีหวงฉีเปนตัวยาหลักและใช ปรมิ าณมาก เพอ่ื บํารุงมาม เสรมิ หยางชี่ ชวยใหชีส่ มบรู ณม แี รงขับเคล่ือนดวยการไหลเวียน เพ่ือขจัดการ คั่ง ตังกุยเหวยเปนตัวยาเสริม ชวยสลายเลือดค่ังแตไมทํารายเม็ดเลือด ชวนซยฺง เชอเสา เถาเหริน และ หงฮวา ชวยตงั กยุ เหวย เ พอื่ การไหลเวยี นขจัดเลือดค่ัง สว นต้หี ลงทะลวงจิงล่วั เปน ตัวยาชว ย การปรับเปล่ียนสูตรตํารับยาซื่ออูทัง (四物汤) ซ่ึงเปนตํารับยาบํารุงเลือด โดยการเอาสูตี้หวง (熟地黄) ออก แลวเพิ่มโรวกุย (肉桂) เสี่ยวหุยเซียง (เฉา) [小茴香 (炒)] และกันเจียง (干姜) เพ่ือใหความอบอุนแกเสนลมปราณ เพ่ิมหรูเซียง (乳香) และมอเหยา (没药) เพ่ือสลายเลือดค่ังและ ขับหนอง เพ่ิมผูหวง (蒲黄) อูหลิงจือ (เฉา) [五灵脂 (炒)] และเอี่ยนหูสฺวอ (延胡索) เพื่อระงับปวด จะไดตํารับยาใหม เรียกวา เสาฟูจูยฺวีทัง (少腹逐瘀汤) ซ่ึงเปนตํารับยาสลายเลือดคั่งบริเวณทองนอย และระงับอาการไสติ่งอักเสบเร้ือรงั

ฟางจเ้ี ปย นทง 37 ตารางแสดงตวั อยา งการเอาตัวยาเดมิ ออกและเพ่ิมตัวยาใหมในตาํ รับยาจนี พนื้ ฐาน ตวั ยา ซือ่ อทู ัง ปูห ยางหวนอูท งั เสาฟจู ูยวฺ ที งั (四物汤) (补阳还五汤) (少腹逐瘀汤) สตู ห้ี วง (จว่ิ เจงิ ) [熟地黄 (酒蒸)] 12 กรัม ตังกยุ (จ่วิ จิ้นเฉา ) [当归 (酒浸炒)] 10 กรมั 6 กรัม 9 กรมั ตังกยุ เหวย (当归尾) ไปเ สา (白芍) 12 กรมั 6 กรมั 6 กรมั เชอเสา (赤芍) 3 กรัม 3 กรมั ชวนซฺยง (川芎) 8 กรัม 120 กรมั หวงฉี (黄芪) 3 กรมั 3 กรัม เถาเหรนิ (桃仁) 3 กรมั 1.5 กรัม หงฮวา (红花) 3 กรมั 3 กรมั ต้ีหลง (地龙) 3 กรมั โรว กุย (肉桂) 3 กรัม เสี่ยวหุยเซียง (เฉา ) [小茴香 (炒)] 9 กรัม กันเจยี ง (干姜) 6 กรัม หรเู ซยี ง (乳香) 3 กรัม มอเหยา (没药) ผหู วง (蒲黄) อหู ลงิ จือ (เฉา ) [五灵脂 (炒)] เอ่ยี นหูสฺวอ (延胡索)

38 ตาํ รบั ยาจนี ทีใ่ ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 เอกสารที่ใชประกอบการเรยี บเรียง 1. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol. I. English ed. Beijing: People’s Medical Publishing House, 2005. 2. วิชัย โชควิวัฒน, ชวลิต สันติกิจรุงเรือง, เย็นจิตร เตชะดํารงสิน (บรรณาธิการ). ตํารับยาจีนที่ใชบอยในประเทศไทย เลม 1. พิมพ ครง้ั ที่ 1. กรุงเทพมหานคร: สาํ นกั งานกจิ การโรงพมิ พองคก ารทหารผา นศกึ ในพระบรมราชูปถัมภ, 2549. 3. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 4. Zhang EQ. The Chinese Materia Medica: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 7th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 1990. 5. Ou M. Chinese-English Manual of Common-Used Prescriptions in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Guangdong: Guangdong Science and Technology Publishing House, 1991. 6. Zhao QM. Si Junzi Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 7. Ru K, Jiang JM. Siwu Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 8. Zhang J, Zhao XX, Wu F. Huanglian Jiedu Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 9. Gao A. Wenqing Yin. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 10. Zhao H, Wang L. Liu Junzi Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 11. Ru K, Peng K, Yuan XQ, Lian ZH. Tao Hong Siwu Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 12. Yuan XQ. Bazhen Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 13. Yuan XQ. Shiquan Dabu Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 14. Ru K, Wang XD. Erchen Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 15. Ru K, Wang XD. Wendan Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 16. Yuan ZY, Qu YH. Mahuang Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 17. Zhang J. Baihu Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 18. Peng K, Yuan XQ, Zhao XX. Buyang Huanwu Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 19. Reng K. Shaofu Zhuyu Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol.2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตํารับยาจีน 39 บทที่ 7 ตาํ รบั ยาจนี ตํารับยาจีนเกิดจากการผสมกันของตัวยาตาง ๆ ตั้งแต 2 ชนิดขึ้นไป โดยไดจากการวินิจฉัยโรค แลวจึงคัดเลือกตัวยาที่เหมาะสมเขาเปนหมวดหมู ตัวยาแตละตัวมีสรรพคุณเดนและดอยในตัวเอง ดังน้ัน การต้ังตํารับยาท่ีเหมาะสมอาจเสริมฤทธ์ิหรือลดพิษของยาในตํารับได การเสริมฤทธ์ิ ลดพิษหรือ ลดความแรงของยาทเ่ี หมาะสม มีผลทําใหต ัวยาสามารถออกฤทธิ์ไดด ี ตามคัมภีร “เนยจิง (内经)” ตํารับยาจะประกอบดวยตัวยาหลัก ตัวยาเสริม ตัวยาชวย และตัวยานําพา ตัวยาหลักเปนตัวยาที่สําคัญที่สุดในตํารับยา โดยทั่วไปจะใชในปริมาณมากที่สุด สวนตวั ยาเสรมิ และตัวยาชว ยจะใชใ นปรมิ าณรองลงมา ตาํ รบั ยาจนี ท่ไี ดคัดเลอื กมาบรรจไุ วใ นหนังสือเลมนี้ มจี าํ นวน 40 ตํารบั แบง เปน 15 ประเภท ดงั น้ี 1. ตาํ รับยารักษาอาการภายนอก (解表剂) : จ่ิวเวย เชยี งหวั ทงั (九味羌活汤) หมาหวงซิ่งเหรินสอื เกากันเฉา ทัง (麻黄杏仁石膏 甘草汤) ไฉเกอเจี่ยจีทงั (柴葛解肌汤) เจียเจ่ยี นเวยหรยุ ทงั (加减葳蕤汤) 2. ตํารับยาระบายความรอ น (清热剂) : จเู ยย่ี สอื เกาทัง (竹叶石膏汤) 3. ตํารบั ยาถา ย (泻下剂) : เส่ียวเฉิงชี่ทัง (小承气汤) เถียวเวยเฉิงชี่ทัง (调胃承气汤) ซินเจียหวงหลงทัง (新加黄龙汤) 4. ตาํ รบั ยาใหค วามอบอนุ ภายในรางกาย (温里剂) : เสี่ยวเจย้ี นจงทงั (小建中汤) ตังกุยซอื่ หนี้ทัง (当归四逆汤) 5. ตํารบั ยาปรบั ใหส มดลุ (和解剂) : ปน เซี่ยเซยี่ ซนิ ทงั (半夏泻心汤) 6. ตํารับยาปรบั การไหลเวยี นของชภ่ี ายในรา งกาย (理气剂) : ติง้ ฉวนทงั (定喘汤) จฺหวผี ีจูห รูทัง (橘皮竹茹汤) เยวฺ จ วฺ หี วาน (越鞠丸)

40 ตํารบั ยาจีนทใ่ี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 7. ตาํ รับยารักษาความผดิ ปกติของระบบเลอื ด (理血剂) : เวินจงิ ทงั (温经汤) กงไวยฺวิ่นฟาง (宫外孕方) ไหฺวฮวาสาน (槐花散) เจียวอายทัง (胶艾汤) 8. ตํารบั ยาบรรเทาอาการลม (治风剂) : เสีย่ วหวั ล่วั ตัน (小活络丹) 9. ตาํ รบั ยารกั ษาอาการแหง ขาดความชุมชน้ื (治燥剂) : ซังซงิ่ ทงั (桑杏汤) ไปเหอกูจ ินทงั (百合固金汤) หยง่ั อนิ ชิงเฟยท งั (养阴清肺汤) 10. ตํารับยาขับเสมหะ (祛痰剂) : จื่อโซวสาน (止嗽散) ซานจื่อหย่ังชินทัง (三子养亲汤) หลิงกันอูเวยเจียงซิน ทัง (苓甘五味姜辛汤) 11. ตาํ รับยาสลายความช้ืน (祛湿剂) : ปาเจ้ิงสาน (八正散) อูผีสาน (五皮散) จูหลิงทัง (猪苓汤) เชียงหัวเซ่ิงซือทัง (羌活胜湿汤) เจนิ อูท งั (真武汤) หลงิ กุยจูกันทงั (苓桂术甘汤) 12. ตาํ รบั ยาสมาน (固涩剂) : เจินเหรนิ หยงั่ จง้ั ทงั (真人养脏汤) 13. ตาํ รบั ยาบํารงุ (补益剂) : เซนิ หลงิ ไปจสู า น (参苓白术散) ตาปูอ นิ หวาน (大补阴丸) 14. ตาํ รับยาชว ยยอยสลาย (消导剂) : จ่อื สอื เตา จอ้ื หวาน (枳实导滞丸) จอ่ื สือเซียวผี่หวาน (枳实消痞丸) 15. ตาํ รับยารักษาแผล ฝห นอง (痈疡剂) : ซ่ือเมี่ยวหยงอันทัง (四妙勇安汤) หยางเหอทัง (阳和汤) เหวยจิงทัง (苇茎汤) อีอ้ ฟ่ี จู ื่อไปเ จ้ยี งสาน (薏苡附子败酱散) รายละเอียดของตํารับยาจีนแตละตํารับจะประกอบดวย ตําราตนตํารับ สวนประกอบ วิธีใช การออกฤทธิ์ สรรพคุณ คําอธิบายตํารับ รูปแบบยาในปจจุบัน ขอหามใช ขอควรระวังในการใช ขอมูล วิชาการทเ่ี กีย่ วของ เอกสารอา งองิ และภาพประกอบของตาํ รบั ยาและตัวยา ดังน้ี

ตํารบั ยารกั ษาอาการภายนอก: จวิ่ เวย เชียงหัวทัง 41 จวิ่ เวย เ ชียงหวั ทัง (九味羌活汤) ตาํ ราตน ตํารับ 此事难知 ฉื่อซ่ือหนานจือ (Prescription by Zhang Yuansu, quoted from the book Medical Problems)1 « ค.ศ. 1186 Zhang Yuansu (张元素 จางเหวียนซ)ู »2 สวนประกอบ Rhizoma seu Radix Notopterygii เชยี งหัว 6 กรัม Radix Ledebouriellae ฝางเฟง 6 กรมั 羌活 Rhizoma Atractylodis ชงั จู 6 กรมั 防风 Herba Asari ซีซ่ นิ * 2 กรัม 苍术 Rhizoma Ligustici Chuanxiong ชวนซฺยง 3 กรมั 细辛 Radix Angelicae Dahuricae ไปจ อ่ื 3 กรัม 川芎 Radix Rehmanniae เซิงตห้ี วง 3 กรมั 白芷 Radix Scutellariae หวงฉิน 3 กรมั 生地黄 Radix Glycyrrhizae กนั เฉา 3 กรมั 黄芩 甘草 วธิ ีใช ตม เอานํา้ ดื่ม1,3 การออกฤทธ์ิ ขบั เหงือ่ ขจดั ความชน้ื และระบายความรอนภายใน1,3 สรรพคณุ รักษากลุมอาการมคี วามรอนภายในและถูกลมเย็นช้ืนกระทบภายนอก ทําใหมีอาการกลัวหนาว มีไข ตัวรอน ไมมีเหง่ือ ปวดศีรษะและปวดตึงทายทอย ปวดเม่ือยตามตัว ปากขมและกระหายน้ํา ลิ้นมี ฝา ขาวลน่ื ชพี จรลอย1,3 ตํารับยาน้ีสามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยท่ีมีลมเย็นช้ืนปรากฏภายนอกและ มคี วามรอ นอยูภายใน เชน ไขห วัดใหญ ปวดเอว ปวดเสนประสาทกระดกู รองนง่ั ขออกั เสบจากลมชน้ื 1,3 * ซีซ่ นิ เปนสมุนไพรที่มีพษิ เลก็ นอ ย ตอ งควบคมุ ขนาดใชต ามทีก่ ําหนดเทา น้นั

42 ตํารบั ยาจีนทใี่ ชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 ตาํ รบั ยา จว่ิ เวยเชียงหวั ทัง (九味羌活汤) คําอธิบายตํารับ ทาํ หนา ที่ รส คุณสมบตั ิ สรรพคุณ ตวั ยาหลกั เผด็ สมุนไพร อมขม อนุ บรรเทาอาการหวดั จากการ 羌活 เชียงหวั ตัวยาเสรมิ เผด็ กระทบลมเย็นและความชน้ื 防风 ฝางเฟง อมหวาน บรรเทาอาการปวดศีรษะ ปวดเมอ่ื ยตามสวนบนของ รา งกาย อุน ชวยกระทุงไขห วัดจากการ เล็กนอย กระทบลมภายนอกและ ความช้ืน ระงบั ปวดและคลาย อาการเกรง็ ของกลา มเนอื้

ตาํ รับยารักษาอาการภายนอก: จวิ่ เวย เชียงหวั ทัง 43 เชียงหัว (羌活2 )เซนตเิ มตร ฝางเฟง (防风2 เซน)ติเมตร ชังจู (苍2 เซ术นตเิ)มตร ซีซ่ ิน (细辛) 2 เซนตเิ มตร ไปจ่ือ (白芷2 เซน)ตเิ มตร ชวนซฺยง (川芎2 )เซนติเมตร เซงิ ต้หี วง (生2地เซน黄ตเิ มต)ร หวงฉนิ (黄芩2)เซนตเิ มตร กันเฉา (甘草)2 เซนติเมตร

44 ตาํ รบั ยาจีนทีใ่ ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 สมนุ ไพร ทําหนาท่ี รส คุณสมบัติ สรรพคุณ 苍术 ชงั จู ตวั ยาเสรมิ เผ็ด (โกฐเขมา) ตัวยาชว ย อมขม อนุ ขจดั ลมชืน้ เสรมิ บาํ รุงมา ม 细辛 ซีซ่ ิน ตัวยาชว ย เผด็ ตวั ยาชว ย ใหแข็งแรง ขบั ความชนื้ 川芎 ชวนซยฺ ง เผ็ด (โกฐหวั บัว) ตวั ยาชว ย อุน ขบั ลมสลายความเยน็ เปด 白芷 ไปจ ่อื ตัวยาชว ย เผ็ด (โกฐสอ) ทวาร ระงบั ปวด ใหความ ตัวยา หวาน 生地黄 เซิงต้หี วง นาํ พา อมขม อบอนุ แกปอด ขบั ของเหลว (โกฐขี้แมว) ขม 黄芩 หวงฉนิ อุน ชวยการไหลเวียนของชแ่ี ละ อมหวาน 甘草 กันเฉา เลอื ด ขับลมในเลือด ระงบั (ชะเอมเทศ) ปวด อนุ บรรเทาอาการหวดั จากการ กระทบลมเย็นภายนอก บรรเทาอาการปวดศรี ษะ ปวดฟน ลดอาการคดั จมูก จากไขหวัดหรือโรคโพรงจมูก อกั เสบ เย็น ระบายความรอนในเลือด บํารงุ เลอื ดและอนิ ช่ีของตับ และไต เสรมิ สารนํา้ เยน็ ระบายความรอนในระบบช่ี และเลอื ด ขบั พษิ รอ น ลดไข และหามเลอื ด สุขุม เสริมช่ีบาํ รงุ สว นกลาง ระบาย ความรอน ขับพิษ ระงบั ไอ ขบั เสมหะ บรรเทาอาการปวด ปรบั ประสานตัวยาทัง้ หมดให เขา กัน

ตาํ รบั ยารักษาอาการภายนอก: จิว่ เวย เชยี งหัวทัง 45 ตํารับยานี้ประกอบดวยเชียงหัวเปนตัวยาหลัก มีสรรพคุณขับเหงื่อ ขจัดลมชื้น ชวยใหการ ไหลเวียนของชี่ดีขนึ้ บรรเทาอาการเหน็บชา ระงับปวด ตัวยาเสริม ไดแก ฝางเฟง และชังจู สรรพคุณขับ เหงื่อ ขจัดความชื้น ชวยเสริมฤทธ์ิขับเหงื่อของตัวยาเชียงหัว ตัวยาชวย ไดแก ซ่ีซิน ชวนซฺยง และ ไปจื่อ มีสรรพคุณขับลมเย็น ชวยใหชี่และเลือดไหลเวียนดีข้ึน บรรเทาอาการปวดศีรษะ ปวดเม่ือยตาม รางกาย เซิงตี้หวงชวยระบายความรอนของเลือดในรางกายและควบคุมฤทธิ์ของยาไมใหอุนแหงเกินไป และหวงฉินชวยระบายความรอ นของช่ี กนั เฉาเปนตัวยานําพา ชวยปรบั ประสานตวั ยาทัง้ หมดใหเ ขากนั 1,3,4 รูปแบบยาในปจจุบัน ยาตม ยาเม็ด ยาชงพรอมด่มื 5 ขอ หา มใช ขอ ควรระวังในการใช 1,3 หา มใชในผูปวยที่อนิ และช่ีพรอง ขอมูลวชิ าการท่ีเกีย่ วของ การศกึ ษาทางเภสัชวิทยา: ยาตมมีฤทธิ์ลดไขในกระตาย ระงับปวดและตานอักเสบในหนูถีบจักร 5 และหนขู าว การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้มีสรรพคุณรักษาอาการปวดตามเสนประสาทบริเวณสะโพกท่ี ทอดไปถึงขา (Sciatica rheumatic arthritis) ปวดเม่อื ยตามรา งกาย บรรเทาอาการหวัด ขับเหงื่อ ลดไข ปวดศีรษะเนอื่ งจากถกู ลมเย็นช้ืนมากระทบ และบรรเทาอาการลมพษิ แบบเฉียบพลัน5 เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรัส ตัง้ อรา มวงศ, เย็นจติ ร เตชะดาํ รงสิน, ธีรวัฒน ตั้งอรามวงศ. ตํารับยาจ่ิวเวยเชียงหัวทัง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูล ยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทย- ทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Fan SP, Wang X. Jiuwei Qianghuo Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

46 ตาํ รับยาจีนท่ใี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 หมาหวงซงิ่ เหรินสือเกากนั เฉา ทงั (麻黄杏仁石膏甘草汤) ตาํ ราตน ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลุน (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง จ่งิ ) »2 สวนประกอบ Herba Ephedrae หมาหวง (ชวฺ เี่ จ๋ีย)* 6 กรมั (with joints removed) 麻黄 (去节) Gypsum Fibrosum สือเกา 30 กรัม ซิง่ เหรนิ (ชฺว่ผี เี จียน) 9 กรัม 石膏 Semen Armeniacae Amarum กันเฉา (จอื้ ) (with its skin and tip removed) 6 กรมั 杏仁 (去皮尖) Radix Glycyrrhizae Praeparata 甘草 (炙) วธิ ีใช ตม เอานาํ้ ดืม่ 1,3 การออกฤทธ์ิ เผด็ เยน็ ระบายความรอ น ระบายช่ีของปอด ควบคมุ อาการหอบ1,3 สรรพคณุ รักษาอาการไอหอบจากลมรอนกระทบ โดยมีไขไมลด บางคร้ังมีเหง่ือออก บางคร้ังไมมีเหงื่อ ไอถ่ีจากชี่ยอนกลับ ถาเปนหนักจะมีอาการไอหอบรุนแรง คอแหง กระหายน้ํา ลิ้นมีฝาบางขาวหรือ เหลอื ง ชีพจรลื่นเร็ว1,3 ตํารับยาน้ีสามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมกับผูปวยที่มีอาการไอหอบจากปอดรอน หลอดลมอกั เสบเฉียบพลัน และหอบหดื จากปอดหรือหลอดลมอกั เสบ1,3 * สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา อนุญาตใหยาท่ีผลิตข้ึนโดยมีลําตนและ/หรือก่ิงเอเฟดรา (Ephedra) คิดเปนน้ําหนักลําตนและ/ หรือกิง่ แหง สําหรับรบั ประทานในมอ้ื หนงึ่ ไมเ กิน 2 กรัม

ตาํ รบั ยารกั ษาอาการภายนอก: หมาหวงซ่งิ เหรินสือเกากนั เฉา ทัง 47 ตํารบั ยา หมาหวงซงิ่ เหรินสอื เกากันเฉาทัง (麻黄杏仁石膏甘草汤) หมาหวง (ชฺวเ่ี จย๋ี ) [麻2黄เซนต(ิเ去มตร节)] 2 เซนตเิ มตร สอื เกา (石膏) ซ่งิ เหรนิ (ชฺว่ผี เี จยี น) [杏2仁เซนต(เิ去มตร皮尖)] กันเฉา (จอื้ ) [甘2 เซ草นตเิ ม(ต炙ร )]

48 ตาํ รับยาจนี ท่ใี ชบอยในประเทศไทย เลม 3 คําอธบิ ายตํารับ สมนุ ไพร ทําหนาท่ี รส คุณสมบัติ สรรพคณุ 麻黄 (去节) ตวั ยาหลัก เผด็ ขม อุน ขับเหงื่อ ขับพษิ ไข กระจายช่ที ี่ หมาหวง (ชวฺ ี่เจี๋ย) เลก็ นอย ปอด บรรเทาหอบ 石膏 สือเกา ตวั ยาเสริม เผ็ดอมหวาน เยน็ มาก ระบายความรอน รกั ษาอาการ (เกลอื จดื ) ไขรอนสงู ลดอาการรอนกระวน- กระวายและกระหายน้าํ 杏仁 (去皮尖) ตวั ยาชว ย ขม อนุ ระบายและกระจายช่ที ป่ี อด ซง่ิ เหริน (ชฺวีผ่ เี จียน) เลก็ นอ ย ระงับไอ บรรเทาหอบ ใหค วาม ชุมชน้ื แกลาํ ไส และระบาย- 甘草 (炙) ตวั ยานาํ พา หวาน ออ น ๆ อนุ บํารงุ ชี่ เสรมิ มามและกระเพาะ- กันเฉา (จอ้ื ) อาหาร ระบายความรอ น ขับพิษ (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) ปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดให เขากนั ตํารับยาน้ีประกอบดวยหมาหวง (ชฺวี่เจี๋ย) เปนตัวยาหลัก มีสรรพคุณชวยขับกระจายช่ีที่ไมดี ออกสูภายนอก กระจายชี่ของปอด และควบคุมอาการหอบ สือเกาเปนตัวยาเสริม มีฤทธ์ิเย็นมาก น้าํ หนักที่ใชจ ะมากกวาหมาหวง (ชฺวี่เจ๋ีย) 5 เทา ซึ่งนอกจากระบายความรอนท่ีปอดแลว ยังควบคุมตัวยา หมาหวง (ชฺว่ีเจี๋ย) ไมใหอุนรอนมากเกินไป ซ่ิงเหริน (ชฺว่ีผีเจียน) เปนตัวยาชวย ชวยระบายและลดการ ไหลยอนของช่ีปอด และยังชวยหมาหวง (ชฺวี่เจ๋ีย) และสือเกาในการระบายช่ีของปอด รวมทั้งควบคุม อาการหอบ กันเฉา (จื้อ) เปนตัวยานําพา ชวยปรับสมดุลของตัวยาทั้งหมดในตํารับ และปองกันความเย็น ของสือเกาไมใ หไปทําลายกระเพาะอาหาร1,3 รูปแบบยาในปจ จุบัน ยาตม ยาเมด็ ยาลูกกลอน ยานํา้ เชื่อม4

ตาํ รบั ยารกั ษาอาการภายนอก: หมาหวงซ่งิ เหรนิ สือเกากันเฉา ทงั 49 ขอหา มใช ขอ ควรระวังในการใช ตาํ รับยานเี้ หมาะสาํ หรับผปู วยทมี่ ีอาการหอบจากปอดรอนแกรงเกินเทานั้น หามใชในผูปวยที่มี อาการหอบจากกระทบลมเย็นมากเกินไป หรืออาการหอบจากกลมุ อาการพรอง1,3 ขอมูลวิชาการทีเ่ กย่ี วของ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ตาํ รบั ยานมี้ ีฤทธ์ริ ะงับไอ ขับเสมหะ และบรรเทาอาการหอบในหนถู ีบจักร และหนูตะเภา บรรเทาอาการผ่ืนคันในหนูถีบจักรและหนูขาว บรรเทาอาการปอดอักเสบในหนูขาว ลดไข ในกระตา ย เสรมิ สรางระบบภมู คิ ุม กันในหนูถบี จักร และตา นจลุ ชพี ในหลอดทดลอง4 การศกึ ษาทางคลนิ กิ : ตํารบั ยานมี้ ีสรรพคุณรักษาอาการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจตอนบน หลอดลมอักเสบ ปอดอกั เสบ หอบหดื ในระยะกําเริบ ไอเร้อื รัง ตอมทอนซิลอกั เสบชนดิ เฉยี บพลันในเด็ก 4 จมกู อกั เสบ ลดไข ติดเชอื้ ในระบบทางเดนิ ปสสาวะ และโรคผวิ หนงั ผื่นคนั เอกสารอางอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรัส ตั้งอรามวงศ, เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิระพินิจวงศ, ธีรวัฒน ตั้งอรามวงศ. ตํารับยาหมาหวงซ่ิงเหรินกันเฉาสือเกาทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนา- การแพทยแผนไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Yuan ZY. Mahuang Xingren Gancao Shigao Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

50 ตาํ รบั ยาจีนที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ไฉเกอเจ่ียจที งั (柴葛解肌汤) ตําราตน ตํารับ 伤寒六书 ซางหานล่วิ ซู (Six Books on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 1445 Tao Hua (陶华 เถาหวั ) »2 สว นประกอบ Radix Bupleuri ไฉหู 9 กรมั Radix Puerariae เกอเกิน 9 กรมั 柴胡 Rhizoma seu Radix Notopterygii เชยี งหัว 3 กรมั 葛根 Radix Angelicae Dahuricae ไปจื่อ 3 กรัม 羌活 Radix Scutellariae หวงฉนิ 9 กรมั 白芷 Gypsum Fibrosum สอื เกา 9 กรมั 黄芩 Radix Platycodonis เจยี๋ เกงิ 3 กรัม 石膏 Radix Paeoniae เสาเหยา 3 กรมั 桔梗 Rhizoma Zingiberis เซงิ เจยี ง 3 แวน 芍药 Fructus Ziziphi Jujubae ตา เจา 2 ผล 生姜 Radix Glycyrrhizae กนั เฉา 3 กรัม 大枣 甘草 วธิ ีใช ตมเอาน้าํ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ คลายกลา มเน้อื ระบายความรอ น1,3 สรรพคุณ รักษากลมุ อาการลมเย็นกระทบรางกายแลวการคั่งแปรเปล่ียนเปนความรอน มีอาการกลัวหนาว เล็กนอย มีไขสูง ปวดศีรษะและปวดเมื่อยตามรางกาย ปวดตา ปวดเบาตา จมูกแหง หงุดหงิด 1,3 กระสับกระสา ย นอนไมหลับ ลิน้ มีฝา เหลอื งบาง ชพี จรลอยใหญเ ลก็ นอย ตาํ รบั ยานสี้ ามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคหวัด ไขหวัดระบาด หลอดลม- อักเสบ ปวดฟน เปน ตน1,3

ตาํ รบั ยารกั ษาอาการภายนอก: ไฉเกอเจย่ี จีทงั 51 ตํารับยา ไฉเกอ เจย่ี จที งั (柴葛解肌汤) ไฉหู (柴胡) 2 เซนตเิ มตร เกอเกิน (葛根) 2 เซนตเิ มตร เชียงหัว (羌活2 เ)ซนติเมตร

52 ตํารบั ยาจีนที่ใชบอยในประเทศไทย เลม 3 ไปจือ่ (白芷2 เซ)นตเิ มตร หวงฉนิ (黄芩)2 เซนติเมตร สือเกา (2石เซน膏ตเิ ม)ตร เจ๋ียเกงิ (桔梗) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร เสาเหยา (芍药) เซิงเจยี ง (生姜) ตาเจา (大枣2)เซนติเมตร กนั เฉา (甘草) 2 เซนติเมตร

ตาํ รับยารกั ษาอาการภายนอก: ไฉเกอเจ่ยี จที งั 53 คําอธบิ ายตํารับ ทําหนาท่ี รส คุณสมบัติ สรรพคุณ ตวั ยาหลัก ขม เผ็ด สมนุ ไพร ตัวยาหลัก เยน็ ขบั กระจายลดไข ผอนคลายระบบ 柴胡 ไฉหู ตัวยาเสริม เผด็ ตวั ยาเสรมิ อมหวาน เลก็ นอ ย ตับและคลายเครยี ด ชว ยใหหยางชี่ 葛根 เกอ เกนิ ตวั ยาชว ย เผด็ ขึ้นสสู ว นบน 羌活 เชียงหวั อมขม ตวั ยาชว ย เผด็ เย็น บรรเทาอาการหวดั จากการกระทบ 白芷 ไปจอ่ื ตวั ยาชว ย (โกฐสอ) ขม ลมเยน็ ภายนอก ลดไข บรรเทา 黄芩 หวงฉนิ เผ็ด อาการคอแหง กระหายนํา้ อมหวาน 石膏 สอื เกา อุน บรรเทาอาการหวดั จากการกระทบ (เกลอื จดื ) ขม 桔梗 เจย๋ี เกงิ อมเผด็ ลมเย็น ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยตาม รางกาย อนุ บรรเทาอาการหวัดจากการกระทบ ลมเยน็ ภายนอก บรรเทาอาการ ปวดศีรษะ ปวดฟน ลดอาการคัด จมกู จากไขห วดั หรอื โรคโพรงจมกู - อกั เสบ เย็น ระบายความรอน ขจัดความชื้น ขับพษิ รอ น ระบายความรอน ในเลอื ด หามเลือด ลดไข และ กลอ มครรภ เยน็ มาก ระบายความรอนในกระเพาะอาหาร รักษาอาการไขร อ นสงู ลดอาการ กระวนกระวายและกระหายน้ํา สุขมุ กระจายชีท่ ปี่ อด ขับเสมหะ ระงับ อาการไอทีม่ ีเสมหะมาก อึดอดั แนนหนาอก คอบวม ขับฝหนอง และเสมหะในปอด

54 ตาํ รบั ยาจีนท่ีใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 สมุนไพร ทาํ หนาท่ี รส คุณสมบัติ สรรพคุณ 芍药 เสาเหยา ตัวยาชว ย ขม เปรยี้ ว เยน็ เสริมอินเลอื ด ปรบั เสน ลมปราณ 生姜 เซิงเจียง (ขิงแกส ด) อมหวาน เลก็ นอย และประจําเดอื น ปรบั สมดลุ ชข่ี อง 大枣 ตา เจา ตับ ระงับปวด เกบ็ กักอนิ ช่ี ระงบั (พทุ ราจีน) 甘草 กันเฉา เหงื่อ (ชะเอมเทศ) ตัวยานาํ พา เผ็ด อุน ขบั เหงอ่ื ขับความเยน็ ทาํ ใหช ี่ ไหลเวยี น ใหความอบอนุ แก สว นกลางของรางกายและปอด ระงับอาเจยี นและไอ ตัวยานําพา หวาน อนุ เสรมิ ช่ี บาํ รงุ สวนกลางของรา งกาย บํารงุ เลือดในระบบประสาท ประสานฤทธิย์ าใหสขุ มุ ตัวยานําพา อมหวาน สขุ ุม เสริมช่ี บํารงุ สวนกลางของรางกาย ระบายความรอน ขับพิษ ระงบั ไอ ขบั เสมหะ ปรับประสานตวั ยา ท้ังหมดใหเ ขากัน ตํารับยาน้ีประกอบดวยตัวยาหลักคือ ไฉหูและเกอเกิน มีสรรพคุณคลายกลามเน้ือ บรรเทา อาการปวดเมื่อยและระบายความรอ น ตัวยาเสรมิ ไดแ ก เชียงหัวและไปจอ่ื เสรมิ ฤทธต์ิ ัวยาหลกั ในการ บรรเทาอาการปวดเม่ือย ตัวยาชวย ไดแก หวงฉินและสือเกา ชวยระบายความรอน เจี๋ยเกิง ชวย กระจายช่ีท่ีปอด ทําใหเสียช่ี (邪气) ไดระบายออก และเสาเหยา ปรับอิ๋งชี่ (营气) ระบายความรอน ตัวยานําพา ไดแก เซิงเจียงและตาเจา ปรับอ๋ิงช่ีและเวยช่ี (卫气) และปรับสมดุลสวนกลางของรางกาย กนั เฉาชวยปรับประสานตวั ยาท้ังหมดใหเ ขากนั 1,3 รูปแบบยาในปจจุบนั 4 ยาตม

ตาํ รับยารักษาอาการภายนอก: ไฉเกอเจยี่ จีทงั 55 ขอ หา มใช ขอ ควรระวังในการใช หา มใชใ นผูปว ยทล่ี มเย็นกระทบรางกายแลวยังไมแ ปรเปล่ียนเปนความรอน หรอื ผูปว ยท่ีอาการ ของโรคเขา สูอวัยวะฝูห ยางหมงิ (กระเพาะอาหารและลําไส) ทําใหม ีอาการทองผูก และปวดทอง1,3 ขอ มูลวิชาการทเ่ี กยี่ วของ การศึกษาทางคลินิก: เมื่อใหผูปวยโรคไขหวัดระบาด จํานวน 393 ราย ที่มีอุณหภูมิรางกาย ระหวาง 38-38.9 องศาเซลเซียส จํานวน 240 ราย และ 39-40.5 องศาเซลเซียส จํานวน 153 ราย รับประทานยาตมโดยปรับเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะกับผูปวย พบวา 378 ราย มีอาการไขลดลงได ภายใน 48 ชั่วโมง คิดเปนรอยละ 90 เมื่อใหผูปวยเด็กที่เปนโรคไขหวัดระบาดและมีไขสูง จาํ นวน 12 ราย รบั ประทานยาตมโดยปรับเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสม พบวาไดผลดีมาก โดยเฉล่ียไขจะลดลง ภายใน 2 วันคร่ึง เมื่อใหผูปวยโรคติดเชื้อทางเดินหายใจสวนบน จํานวน 109 ราย รับประทานยาตม พบวาผูปว ยหายเปน ปกติทุกราย โดยขนาดยาท่ีรับประทานคือ 1-6 หอ เมื่อใหยาตมโดยปรับเพิ่มหรือ ลดขนาดยาใหเหมาะกับผูปวยโรคติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ จํานวน 125 ราย ซึ่งทุกรายมี อุณหภูมิรางกายสูงกวา 38.5 องศาเซลเซียส (39-40 องศาเซลเซียส 70 ราย สูงกวา 40 องศาเซลเซียส 14 ราย และตํ่ากวา 39 องศาเซลเซียส 41 ราย) พบวารักษาไดผลมากกวารอยละ 90 โดยอาการไขจะ เริ่มลดลงหลังใหยา 1-5 ชั่วโมง ผูปวยท่ีมีไขลดลงจนเปนปกติภายใน 24, 24-48 และ 48-72 ช่ัวโมง มี จาํ นวนเทา กับ 62, 51 และ 12 ราย ตามลําดบั 4 เอกสารอางอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจติ ร เตชะดาํ รงสนิ , สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาไฉเกอเจีย่ จีทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอ มลู ยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Yuan ZY. Chai Ge Jieji Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

56 ตาํ รับยาจนี ท่ีใชบอยในประเทศไทย เลม 3 เจียเจยี่ นเวยห รยุ ทัง (加减葳蕤汤) ตําราตน ตํารบั 重订通俗伤寒论 ฉงติงทงซูซางหานลนุ (Revised Popular Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 1016 Yu Gen (俞根 ยฺหวเี กนิ ) »2 สว นประกอบ Rhizoma Polygonati Odorati เซงิ เวยหรยุ 9 กรัม Bulbus Allii Fistulosi เซงิ ชงไป 6 กรัม 生葳蕤 Semen Sojae Praeparatum ตนั้ โตวฉอ่ื 9 กรมั 生葱白 Herba Menthae ปอ เหอ 5 กรมั 淡豆豉 Radix Platycodonis เจ๋ยี เกงิ 5 กรมั 薄荷 Radix Cynanchi Atrati ไปเ วย 3 กรมั 桔梗 Fructus Ziziphi Jujubae หงเจา 2 ผล 白薇 Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉา (จอื้ ) 2 กรัม 红枣 甘草 (炙) วิธีใช ตมเอาน้าํ ด่มื ขณะอุน1,3 การออกฤทธ์ิ เสริมอิน ระบายความรอน ขบั เหงื่อ ขับกระจายหวัดที่เกดิ จากลมภายนอก1,3

ตํารับยารักษาอาการภายนอก: เจียเจ่ยี นเวยหรยุ ทัง 57 ตาํ รบั ยา เจียเจ่ยี นเวยห รยุ ทงั (加减葳蕤汤) สรรพคณุ รักษาผูปวยท่ีมีพื้นฐานรางกายเปนกลุมอาการอินพรอง แลวเปนหวัดซํ้าจากการกระทบลม ภายนอก มอี าการปวดศรี ษะ ตวั รอน มไี ข กลวั ลมเย็นเล็กนอย ไอ คอแหง เสมหะขนขับออกยาก ไมมี เหงื่อหรือเหงื่อออกไมมาก กระหายนาํ้ ใจรอ นรุม ลิ้นแดง ชีพจรเร็ว1,3 ตํารับยานี้สามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคหวัด ไขหวัดใหญ หลอดลม- อักเสบ หรือกรณีหลังคลอดหรือเสยี เลือด แลว เปนไขห วดั ซาํ้ 1,3

58 ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 เซิงชงไป (生葱2 白เซนต)เิ มตร เซิงเวยหรุย (生葳2蕤เซน)ติเมตร 2 เซนตเิ มตร ปอ เหอ (薄2荷เซน)ติเมตร ต้ันโตว ฉือ่ (淡豆豉) เจี๋ยเกงิ (桔梗) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ไปเวย (白薇) หงเจา (红枣2 เ)ซนติเมตร กนั เฉา (จอ้ื ) [甘草2(炙เซนต)ิเ]มตร

ตาํ รับยารักษาอาการภายนอก: เจียเจ่ียนเวยห รุยทัง 59 คําอธิบายตํารับ สมนุ ไพร ทําหนาท่ี รส คณุ สมบัติ สรรพคุณ 生葳蕤 เซิงเวยห รุย ตวั ยาหลกั อมหวาน เย็น บํารงุ อิน บรรเทาอาการไอแหง มี เผด็ เลก็ นอ ย เสมหะแหง เนือ่ งจากอินพรอ ง ลด เผด็ อม หวาน ขม ไข บรรเทาอาการรอ นใน คอแหง เลก็ นอ ย กระหายนํ้า เผด็ 生葱白 เซิงชงไป ตวั ยาเสรมิ อนุ ขบั กระจายความรอน ขบั พิษรอ น (หอมจีน) ขม อมเผด็ บรรเทาอาการปวดศรี ษะจากการ 淡豆豉 ตั้นโตว ฉอ่ื ตัวยาเสริม เคม็ ขม กระทบปจจัยกอ โรคจากภายนอก 薄荷 ปอเหอ ตวั ยาเสริม เลก็ นอ ย หวาน บรรเทาอาการปวดทอ ง หวาน อุน บรรเทาหวดั จากลมภายนอก ลด เล็กนอย อาการหงดุ หงิด 桔梗 เจี๋ยเกิง ตัวยาเสรมิ เย็น กระจายความรอ นทีก่ ระทบตอ รางกาย ระบายความรอ น ชวยให 白薇 ไปเ วย ตัวยาชว ย สมองโปรง ลําคอโลง ผอนคลาย ตับ คลายเครยี ด 红枣 หงเจา ตวั ยาชว ย (พุทราจนี ) สุขุม กระจายชีท่ ี่ปอด ขับเสมหะ ระงบั อาการไอท่ีมเี สมหะมาก อดึ อัด 甘草 (炙) ตัวยาชว ย แนน หนาอก คอบวม ขับฝหนอง และเสมหะในปอด กันเฉา (จื้อ) และนาํ พา เย็น ระบายความรอ นในระบบเลอื ดขบั (ชะเอมเทศผัดนํ้าผงึ้ ) ปส สาวะ อนุ เสริมชี่ บาํ รุงสวนกลางของรางกาย บํารุงเลือดในระบบประสาท ประสานฤทธ์ิยาใหสขุ มุ อุน บํารุงชี่ เสริมมามและกระเพาะ- อาหาร ระบายความรอ น ขับพษิ ปรับประสานตัวยาท้งั หมดใหเขา กัน

60 ตํารบั ยาจนี ที่ใชบอยในประเทศไทย เลม 3 ตํารับยานี้ประกอบดวยตัวยาหลักคือ เซิงเวยหรุย รสหวาน ชุมชื้น มีสรรพคุณเสริมอินและ เพิ่มสารนํ้า ทําใหปอดชุมชื้น บรรเทาอาการไอและคอแหง ตัวยาเสริม ไดแก เซิงชงไป ตั้นโตวฉื่อ ปอเหอ และเจี๋ยเกิง ชวยกระจายช่ีที่ปอด บรรเทาอาการตาง ๆ ที่เกิดจากการกระทบปจจัยกอโรคจาก ภายนอก บรรเทาอาการไอ ชว ยใหลําคอโลง ตัวยาชวย ไดแก ไปเวย รสเค็ม เย็น ชวยลดความรอนใน ระบบเลือด บรรเทาอาการหงุดหงิดกระหายนํ้า หงเจารสหวานชุมชวยเสริมบํารุงมาม ตัวยานําพาคือ กันเฉา (จ้ือ) ชว ยปรับประสานตวั ยาทัง้ หมดใหเขา กนั 1,3 รปู แบบยาในปจ จุบนั ยาตม 3 ขอ หา มใช ขอ ควรระวงั ในการใช 1,3 ยาตํารบั นเ้ี หมาะสําหรับผปู วยที่อินพรองแลว เปนหวดั หากอินไมพรอ งหา มใช เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาเจียเจี่ยนเวยหลุยทัง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวง- สาธารณสขุ , 2552.

ตาํ รบั ยาระบายความรอ น: จเู ย่ยี สอื เกาทงั 61 จูเ ยีย่ สอื เกาทงั (竹叶石膏汤) ตําราตนตํารบั 伤寒论 ซางหานลุน (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจงจ่งิ ) »2 สว นประกอบ Herba Lophatheri จเู ยย่ี 15 กรมั Gypsum Fibrosum 30 กรมั 竹叶 Radix Ophiopogonis สอื เกา 15 กรมั 石膏 Radix Ginseng 5 กรมั 麦冬 Rhizoma Pinelliae Praeparata ไมตง 9 กรมั 人参 Radix Glycyrrhizae Praeparata 3 กรัม Semen Oryzae Nonglutinosae เหรนิ เซิน 15 กรัม 半夏(制) ปนเซ่ีย (จ้ือ)* 甘草(炙) กันเฉา (จอ้ื ) จงิ หมี่ 粳米 วิธใี ช ตมเอานาํ้ ดมื่ 1,3 การออกฤทธิ์ 1,3 ระบายความรอ น เพ่ิมสารน้ํา เสรมิ ช่ี ปรบั สมดุลกระเพาะอาหาร * ปนเซย่ี เปนสมุนไพรทม่ี พี ษิ ตอ งฆาฤทธย์ิ ากอนใช

62 ตาํ รบั ยาจีนที่ใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ตํารบั ยา จูเยี่ยสอื เกาทงั (竹叶石膏汤) สรรพคณุ รกั ษาอาการภายหลงั ของผูปวยจากไขที่ถูกกระทบดวยความเย็น หรือความรอน หรือหวัดแดด ซึ่งพิษรอนยังถูกกําจัดไมหมด รวมท้ังกลุมอาการของผูท่ีสูญเสียชี่และสารน้ํา ซ่ึงมีอาการตัวรอน เหงื่อ ออกมาก ออนเพลีย ช่ีพรอง รอนหงุดหงิด แนนหนาอก พะอืดพะอม ปากแหง กระหายน้ํา หรือ ออนเพลยี กระสบั กระสาย นอนไมหลบั ลน้ิ แดงมีฝา นอ ย ชพี จรเตน เร็ว ออ นแรง1,3 ตํารับยานี้สามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคไขหวัดใหญ เยื่อหุมสมอง- อกั เสบชนดิ บี เยอื่ หมุ สมองและไขสันหลังอักเสบ ปอดอักเสบ โลหิตเปนพิษ ซึ่งเปนกลุมอาการของช่ีและ อินพรอ งในระยะหลงั ของโรค1,3

ตาํ รบั ยาระบายความรอน: จเู ย่ยี สอื เกาทงั 63 2 เซนติเมตร สือเกา (石2 เซ膏นตเิ ม)ตร จเู ยย่ี (竹叶) ไมต ง (麦冬2) เซนตเิ มตร เหรินเซนิ (人参2)เซนตเิ มตร กนั เฉา (จอ้ื ) [甘草(炙2)เ]ซนติเมตร 2 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร ปน เซยี่ (จือ้ ) [半夏(制)] จิงหม่ี (粳米)

64 ตาํ รบั ยาจนี ท่ใี ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 คาํ อธบิ ายตํารบั สมุนไพร ทาํ หนาท่ี รส คุณสมบตั ิ สรรพคณุ จดื 竹叶 จูเยี่ย ตัวยาหลัก อมหวาน เยน็ ลดไข บรรเทาอาการรอนใน เผ็ด (หญาขุยไมไผ, ใบไผข ม) เผด็ คอแหง กระหายนํา้ ขับพษิ ไข อมหวาน 石膏 สือเกา ตวั ยาหลัก ออกทางปส สาวะ (เกลอื จืด) หวาน เย็นมาก ระบายความรอนในกระเพาะ- อมขม อาหาร รักษาอาการไขร อนสงู หวานอมขม เลก็ นอย ลดอาการกระวนกระวายและ เผด็ กระหายนาํ้ สมานแผล 麦冬 ไมต ง ตวั ยาเสริม หวาน เย็น เสรมิ บํารุงอิน ใหค วามชุม ชืน้ หวาน เล็กนอย แกป อด เสริมสรา งธาตนุ า้ํ ให กระเพาะอาหาร ลดอาการ กระวนกระวาย ทาํ ใหจติ ใจ สบาย 人参 เหรินเซนิ ตัวยาเสริม อุน เสรมิ พลงั ชี่ สรางธาตนุ ํา้ บาํ รงุ ตวั ยาชว ย (โสมคน) เลก็ นอย หวั ใจและมา ม สงบจิตใจ 半夏 (制) ปน เซี่ย (จื้อ) อนุ ขจัดความชน้ื ละลายเสมหะ ลดการไหลยอ นกลับของชี่ บรรเทาอาการคลืน่ ไสอาเจยี น สลายเสมหะทเ่ี กาะตวั เปน กอน 甘草 (炙) ตวั ยานาํ พา อนุ เสริมชี่ บาํ รงุ สวนกลาง ปรบั กันเฉา (จ้อื ) ตัวยานําพา (ชะเอมเทศผัดน้าํ ผ้งึ ) ประสานตวั ยาทั้งหมดใหเขา 粳米 จงิ หม่ี กัน (ขา วเจา ) อุน เสรมิ ชี่ บาํ รงุ สว นกลาง ปรบั ประสานตวั ยาทัง้ หมดใหเขา กนั

ตาํ รบั ยาระบายความรอน: จเู ย่ียสอื เกาทงั 65 ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว ยจูเยย่ี และสอื เกาเปนตัวยาหลัก มสี รรพคุณระบายความรอ นและลดอาการ กระวนกระวาย ตัวยาเสริม ไดแก เหรินเซินมีสรรพคุณเสริมชี่ ไมตงเสริมอินและสรางสารน้ํา ปนเซี่ย (จื้อ) เปนตัวยาชวย มีสรรพคุณลดการไหลยอนกลับของชี่ ระงับอาเจียน ตัวยานําพาคือ กันเฉา (จ้ือ) และจิงหม่ี ชว ยเสรมิ กระเพาะอาหาร และปรับสมดลุ สว นกลางของรางกาย (กระเพาะอาหาร ตบั ถงุ นํา้ ดี และมา ม)1,3 รูปแบบยาในปจจบุ นั 4 ยาตม ขอ หา มใช ขอควรระวังในการใช หามใชในผูปวยที่มีความรอนแกรง หรือมีไขสูงในระยะแรก ซึ่งรางกายยังไมปรากฏอาการ ออนแอ ชีแ่ ละอินยังไมถ กู ทาํ ลาย1,3 ขอ มูลวิชาการทเ่ี กย่ี วของ การศกึ ษาทางเภสัชวิทยา: สารสกดั นาํ้ มีฤทธล์ิ ดน้าํ ตาลในเลือดหนถู ีบจักร4 การศึกษาทางคลินิก: ยาตมมีสรรพคุณบํารุงรางกายใหแข็งแรง บรรเทากลุมอาการชี่และอิน- พรอ งในระยะหลงั ของโรค มอี าการเลือดออกเปน จาํ้ ใตผวิ หนงั เน่อื งจากโลหติ เปนพิษ โรคหัด ปอดอักเสบ มีไข ระงับไอ ขับเสมหะ ปวดฟน เปนแผลในปาก บรรเทาอาการอาเจียนที่เกิดจากเคมีบําบัด กระตุน ระบบการยอ ยอาหาร ชว ยใหจติ ใจสงบ1,4 เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ต้งั อรา มวงศ, เย็นจติ ร เตชะดํารงสนิ , ธีรวัฒน ตั้งอรามวงศ. ตํารับยาจูเย่ียสือเกาทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูลยา สมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ , 2552. 4. Zhang J, Wu F. Zhuye Shigao Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

66 ตํารับยาจนี ทีใ่ ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 เสย่ี วเฉงิ ชที่ งั (小承气汤) ตาํ ราตน ตํารบั 伤寒论 ซางหานลุน (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจงจงิ่ ) »2 สวนประกอบ Radix et Rhizoma Rhei ตาหวง 12 กรัม Cortex Magnoliae Officinalis โฮว ผอ 6 กรัม 大黄 Fructus Aurantii Immaturus จ่ือสือ 6 กรัม 厚朴 枳实 วธิ ีใช ตมเอาน้ําดืม่ โดยตม โฮว ผอและจอ่ื สือกอนจนไดป ริมาตรของน้ําตมเหลือคร่ึงหนึ่ง จึงใสตาหวง ตมตอ นานประมาณ 10 นาท1ี ,3 การออกฤทธ์ิ ชว ยใหช ี่ไหลเวยี นไดสะดวก ขับความรอ นท่ีอุดก้ันระบบการขับถาย ชวยใหถายอุจจาระสะดวก ข้ึน1,3 สรรพคณุ รักษากลุมอาการอวัยวะฝูหยางหมิงแกรงซ่ึงไมรุนแรง มีอาการเพอ มีไขตอนบาย ทองผูกคลํา ไดเปนกอนที่ทอง ล้ินมีฝาสีเหลืองหมน ชีพจรลื่น เร็วมาก หรือใชในโรคบิดระยะแรก มีอาการปวดแนนทอง หรอื ปวดจกุ ใตลิ้นปแ ละทอง1,3

ตาํ รับยาถาย: เสี่ยวเฉิงช่ที ัง 67 ตาํ รบั ยา เสย่ี วเฉิงชที่ ัง (小承气汤) ตา หวง (大黄)2 เซนติเมตร โฮว ผอ (厚2 เ朴ซนต)ิเมตร จ่อื สือ (枳实) 2 เซนตเิ มตร

68 ตาํ รบั ยาจีนทใี่ ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 คาํ อธิบายตํารับ สมุนไพร ทําหนาท่ี รส คุณสมบัติ สรรพคุณ 大黄 ตา หวง (โกฐน้าํ เตา) ตัวยาหลัก ขม เยน็ ขับถายของเสียตกคา ง สลาย 厚朴 โฮว ผอ กอ น ระบายความรอน หา ม 枳实 จื่อสือ เลอื ด ขบั พิษ ชว ยใหการ ไหลเวียนของเลอื ดดีขนึ้ ตวั ยาเสริม ขมเผ็ด อนุ ชวยใหช่มี ีการไหลเวยี น ขบั ความชื้น สลายของเสยี ตกคาง ระงบั อาการหอบ ตัวยานําพา ขมเผด็ เยน็ ขบั ชล่ี งลาง สลายกอ น สลาย เลก็ นอ ย ของเสียตกคาง ละลายเสมหะ รปู แบบยาในปจจบุ นั ยาตม ยาเมด็ 4 ขอมูลวชิ าการที่เก่ียวขอ ง การศกึ ษาทางเภสัชวิทยา: จากการศึกษาในหนูตะเภา หนูขาว และกระตาย พบวายาตมมีฤทธิ์ ชวยกระตนุ การบบี ตวั ของลําไสใ หญ เพม่ิ การซึมผานของของเหลวผา นเยื่อเมือกลําไสใหญ ทําใหปริมาตร น้ําในลําไสใหญมากข้ึน และเรงการขับกากอาหารออกจากลําไสใหญ ยาตมมีฤทธ์ิตานเช้ือแบคทีเรียใน หลอดทดลอง4 การศึกษาทางคลินิก: ยาตมมีสรรพคุณบรรเทาอาการกระเพาะอาหารและลําไสอักเสบเรื้อรัง ตับอักเสบ ขับของเสียตกคาง และชวยใหการทํางานของกระเพาะอาหารและลําไสของผูปวยหลังการ ผาตัดดีขนึ้ 4 เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, จรัส ตั้งอรามวงศ, สมชาย จิระพินิจวงศ. ตํารับยาเสี่ยวเฉิงชี่ทัง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยา สมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ , 2552. 4. Wen LX. Xiao Chengqi Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รับยาถาย: เถียวเวยเฉงิ ช่ีทัง 69 เถียวเวยเฉงิ ช่ที งั (调胃承气汤) ตาํ ราตนตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลุน (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง จิง่ ) »2 สวนประกอบ Radix et Rhizoma Rhei ตา หวง 12 กรมั Natrii Sulphas หมางเซยี ว 12 กรมั 大黄 Radix Glycyrrhizae กันเฉา 6 กรมั 芒硝 甘草 วิธีใช นําตาหวงและกันเฉามาตม ละลายหมางเซียวในนา้ํ ยาท่ตี ม แลว ด่มื 1,3 การออกฤทธ์ิ ขบั ความรอ นทอี่ ุดก้นั ชว ยการขับถาย1,3 สรรพคุณ รกั ษาอาการทีม่ คี วามรอ นแหงในกระเพาะอาหารและลําไส ซึ่งมีอาการทองผูก คอแหง กระหายนํ้า อารมณหงุดหงิด รูสึกตัวรอนผาว หรือมีอาการทองอืด แนนทอง พูดเพอ ล้ินมีฝาเหลือง ชีพจรลื่นเร็ว และใชในกรณีที่กระเพาะอาหารและลําไสมีความรอนสูงจนเกิดมีเลือดออกเปนจํ้า ๆ ปรากฏที่ผิวหนัง หรืออาเจียนเปนเลอื ด เลอื ดกําเดาไหล ปวดเหงือก ฟน และเจบ็ คอ ทอ งอดื แนน เปน เถาดาน1,3

70 ตาํ รบั ยาจนี ที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ตาํ รบั ยา เถียวเวยเฉงิ ชี่ทัง (调胃承气汤) ตาหวง (大黄) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร กันเฉา (甘草) 2 เซนติเมตร หมางเซียว (芒硝)

ตํารบั ยาถาย: เถยี วเวยเ ฉงิ ชีท่ งั 71 คาํ อธิบายตํารบั ทาํ หนา ที่ รส คุณสมบัติ สรรพคณุ ตัวยาหลกั ขม สมนุ ไพร เย็น ขับถา ยของเสียตกคาง สลาย 大黄 ตาหวง ตัวยาชว ย เค็มอมขม (โกฐนาํ้ เตา ) ตวั ยานําพา อมหวาน ของเสยี ทกี่ อ ตวั เปนกอ น 芒硝 หมางเซียว ระบายความรอน หา มเลือด (ดีเกลือ) ขบั พษิ ชว ยใหเ ลือดมีการ 甘草 กนั เฉา (ชะเอมเทศ) ไหลเวียนดขี ้นึ เย็น ขบั ถา ย สลายกอ นอจุ จาระ ที่แข็งใหออ นตวั ลง ระบาย ความรอ น สขุ ุม เสรมิ ชี่ บาํ รงุ สว นกลาง ขบั พษิ ระงับไอ ขับเสมหะ ปรบั ประสานตัวยาทงั้ หมดใหเ ขา กนั รูปแบบยาในปจ จบุ นั ยาตม ยาเม็ด4 ขอ มูลวชิ าการทเ่ี ก่ยี วขอ ง การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รับยานี้มีสรรพคุณลดการอักเสบ ตานเชื้อแบคทีเรีย ชวยกระตนุ การ เคลื่อนไหวของลาํ ไส ชวยใหก ารขับถา ยดขี ้นึ สงบจิตใจ และลดไข4 เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, จรัส ต้ังอรามวงศ, สมชาย จิระพินิจวงศ, ธีรวัฒน ต้ังอรามวงศ. ตํารับยาเถียวเวยเฉิงช่ีทัง. [เอกสารแปล เพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผน- ไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Wen LX. Tiaowei Chengqi Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

72 ตํารบั ยาจนี ท่ใี ชบอยในประเทศไทย เลม 3 ซนิ เจียหวงหลงทงั (新加黄龙汤) ตําราตน ตาํ รับ 瘟病条辨 เวนิ ปงเถยี วเปย น (Treatise on Differentiation and Treatment of Epidemic Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 1798 Wu Tang (吴塘 หวถู ัง) »2 สวนประกอบ Radix et Rhizoma Rhei เซิงตาหวง 9 กรัม Natrii Sulphas หมางเซยี ว 9 กรัม 生大黄 Radix Scrophulariae เสฺวียนเซนิ 15 กรมั 芒硝 Radix Rehmanniae ซีเ่ ซงิ ต้ี 15 กรมั 玄参 Radix Ophiopogonis ไมต ง 15 กรัม 细生地 Sea Cucumber ไหเ ซนิ * 2 ตวั 麦冬 Radix Ginseng เหรนิ เซนิ 4.5 กรัม 海参 Radix Angelicae Sinensis ตังกยุ 4.5 กรัม 人参 Radix Glycyrrhizae เซงิ กันเฉา 6 กรมั 当归 Ginger juice เจยี งจอื 6 ชอนชา 生甘草 姜汁 วธิ ีใช ตมเอานาํ้ ดืม่ โดยควรแยกตมเหรินเซิน แลวนาํ มาผสมกบั น้ํายาที่ตม แลวกอ นดม่ื 1,3 การออกฤทธิ์ เสรมิ อนิ บาํ รุงชี่ ขบั ระบายความรอ นออกทางอุจจาระ1,3 สรรพคุณ รักษากลุมอาการเจ้ิงช่ี (พลังภายในรางกาย) ออนแอ มีอาการความรอนอุดกั้น ทองผูก ทองอืดแนน ออ นเพลีย ไมมีแรง ปากคอแหง ริมฝปากแตก ลนิ้ มฝี า เหลอื งเกรียมหรอื แหง ดําเกรียม1,3 * ไหเ ซนิ ตัวเลก็ ใช 2 ตัว หรือตัวใหญใช 1 ตัว

ตาํ รับยาถาย: ซนิ เจียหวงหลงทัง 73 ตาํ รบั ยา ซินเจียหวงหลงทงั (新加黄龙汤) เซิงตาหวง (生大黄2 เซ)นตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร หมางเซียว (芒硝)

74 ตาํ รับยาจนี ท่ีใชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 เสวฺ ียนเซนิ (玄参)2 เซนตเิ มตร ซ่ีเซงิ ตี้ (细生2地เซนต)ิเมตร ไมต ง (麦冬2 เซ)นติเมตร ไหเ ซนิ (海参)2 เซนตเิ มตร เหรนิ เซนิ (人参2 เ)ซนติเมตร 3 เซนติเมตร ตงั กยุ (当归) เซิงกนั เฉา (生甘2草เซน)ติเมตร เจยี งจอื (姜汁)

ตาํ รับยาถาย: ซินเจียหวงหลงทัง 75 ตํารับยาน้ีสามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยอัมพาตที่ลําไส (ลําไสไมทํางาน) หรือผูปวยที่มีอาการอุดตันของลําไสเล็ก ทองผูกเปนประจํา หรือมีไขสูงที่อาจเกิดจากการติดเช้ือหรือไม ติดเช้ือ โดยมีกลุมอาการรอนแกรงสะสมอยูภายใน และเจิ้งชี่ (正气) พรอง ทําใหสูญเสียอินของเลือด มาก1,3 คําอธิบายตาํ รับ สมนุ ไพร ทําหนาท่ี รส คุณสมบัติ สรรพคณุ 生大黄 เซิงตา หวง ตวั ยาหลกั ขม (โกฐน้าํ เตา ) เยน็ ขับถา ยของเสียตกคางทีเ่ กาะเปน ตวั ยาหลัก เคม็ 芒硝 หมางเซยี ว ตัวยาเสริม อมขม กอน ระบายความรอน หา มเลอื ด (ดีเกลอื ) ขม 玄参 เสฺวียนเซนิ ตัวยาเสรมิ อมหวาน ขจัดพิษ ชว ยใหก ารไหลเวยี นของ ตัวยาเสริม เคม็ 细生地 ซี่เซงิ ตี้ เลอื ดดีขึ้น (โกฐขีแ้ มว) ตัวยาเสรมิ หวาน 麦冬 ไมต ง อมขม เยน็ ขบั ถาย สลายกอ นอจุ จาระท่ีแขง็ ให 海参 ไหเ ซนิ ขม ออ นตัวลง ระบายความรอ น อมหวาน เลก็ นอ ย เย็น ระบายความรอนในเลือด ลดพษิ เค็ม รอนเขา สูก ระแสเลอื ดและระบบ หวั ใจ เสริมอิน ขับพษิ บรรเทา อาการทอ งผกู เย็น ระบายความรอ นในเลอื ด บาํ รุง เลอื ดและอนิ ชขี่ องตบั และไต เสริมสารนาํ้ เย็น เสริมธาตุนา้ํ ในกระเพาะอาหาร เล็กนอ ย เสริมอิน ใหค วามชุมชน้ื แกปอด ชว ยใหจ ิตใจแจม ใส บรรเทาอาการ หงดุ หงดิ อุน บาํ รุงไต บํารุงเลอื ด บรรเทาอาการ ออ นเพลีย บรรเทาอาการหยอ น สมรรถภาพทางเพศ และฝน เปยก