3.ตำหรับยาจีนที่ใช้บ่อย เล่ม 3

126 ตาํ รบั ยาจีนท่ใี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 รปู แบบยาในปจจบุ ัน ยาตม 4 ขอ หามใช ขอ ควรระวังในการใช หามใชในผูปวยท่ีมีภาวะรอนแกรงอันเปนสาเหตุทําใหประจําเดือนมามากผิดปกติ หรือมา กะปรดิ กะปรอย1,3 ขอมูลวชิ าการทเ่ี ก่ียวขอ ง การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยาน้ีมีสรรพคุณหามเลือดไดผลดี ท้ังยังปรับการทาํ งานของมดลูก และกระตุน การสรางเมด็ เลอื ดแดง1,3,4 เอกสารอางองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เยน็ จติ ร เตชะดํารงสิน, สมชาย จริ พนิ ิจวงศ. ตํารบั ยาเจียวอายทัง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Peng K. Jiao Ai Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตํารับยาบรรเทาอาการลม: เส่ียวหัวล่ัวตนั 127 เส่ียวหัวลั่วตนั (小活络丹) ตาํ ราตน ตํารับ 太平惠民和剂局方 ไทผงิ หยุ หมินเหอจจ้ี หฺ วฟี าง (Prescription of Peaceful Benevolent Dispensary)1 « ค.ศ. 1151 Chen Shiwen (陈师文 เฉนิ ซอื เหวิน) »2 สว นประกอบ Radix Aconiti Praeparata ชวนอู (จอ้ื )* 180 กรัม Radix Aconiti Kusnezoffii เฉาอู (จ้อื )* 180 กรมั 川乌 (制) Praeparata 草乌 (制) Rhizoma Arissaematis เทยี นหนันซิง (จ้อื )* 180 กรัม Resina Olibani หรเู ซยี ง 66 กรัม 天南星 (制) Myrrha มอ เหยา 66 กรัม Lumbricus ตีห้ ลง 180 กรมั 乳香 没药 地龙 วธิ ใี ช นําตัวยาทั้งหมดมาบดใหละเอียด ผสมกับนํ้ากระสายยา เชน นํ้า น้ําผ้ึง เปนตน ปนเปนยา- ลูกกลอน หนักเม็ดละประมาณ 3 กรัม รับประทานขณะทองวาง ครั้งละ 1 เม็ด วันละ 1-2 คร้ัง โดยใช 1,3 เหลา หรอื น้ําอุนเปนนํ้ากระสายยา การออกฤทธ์ิ อนุ เสน ลมปราณ เพม่ิ การไหลเวียนของเลือด ขจดั ลมชนื้ ขับเสมหะและเลอื ดค่งั 1,3 สรรพคุณ รักษากลุมอาการของโรคท่ีเสนลมปราณถูกลมชื้นอุดก้ัน มีอาการชาตามแขนขาเร้ือรังเปน เวลานานไมหาย หรอื มีอาการปวดเสนเอ็นและกระดกู ตามแขนขา โดยตาํ แหนงท่ปี วดไมแ นนอน1,3 * ชวนอู เฉาอู และเทียนหนันซิง เปนสมุนไพรที่มีพษิ ตองฆา ฤทธ์ยิ ากอนใช

128 ตาํ รบั ยาจีนท่ีใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ตํารบั ยา เสี่ยวหวั ล่วั ตัน (小活络丹) ตาํ รับยานีส้ ามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยท่ีมีกลุมอาการจากลมช้ืนอุดก้ันเสน ลมปราณ ทาํ ใหขออกั เสบ ปวดเอว หรือเกิดกลุมอาการปวดตั้งแตต น คอ ไหล และขอมือ หรือปวดอักเสบ บริเวณขอตอของไหล ปวดขอเนือ่ งจากขอ ผิดรปู ขอ อกั เสบชนิดเรื้อรัง และใชใ นผูปว ยโรคหลอดเลอื ดสมอง จากเสมหะชื้นอดุ ก้ันเสนลมปราณ1,3

ตาํ รับยาบรรเทาอาการลม: เสีย่ วหัวล่ัวตัน 129 ชวนอู (จ้ือ) [川2 เซ乌นตเิ ม(ต制ร )] เฉา อู (จอ้ื ) [草乌2 เ(ซ制นติเม)ต]ร 2 เซนติเมตร หรูเซยี ง2(เ乳ซนต香ิเมตร) เทียนหนนั ซงิ (จอ้ื ) [天南星 (制)] มอเหยา (没药2 เซ)นติเมตร ตี้หลง (地龙) 2 เซนตเิ มตร

130 ตํารบั ยาจนี ที่ใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทําหนาท่ี รส คุณสมบัติ สรรพคุณ 川乌 (制) ชวนอู (จอ้ื ) ตัวยาหลัก เผ็ด อุน ขจดั ลมช้ืน กระจายความเยน็ (รากแกวของโหราเดือยไก อมขม (มีพิษ) ระงับปวด เปน ยาชา ท่ีผานการฆา ฤทธิ์) 草乌 (制) ตวั ยาหลัก เผด็ รอน ขจดั ลมชน้ื ใหความอบอุน เฉา อู (จ้ือ) อมขม (มพี ษิ ) ระงบั ปวด 天南星 (制) ตัวยาเสรมิ ขม อนุ ขับความชน้ื ขบั เสมหะ บรรเทา เทียนหนันซงิ (จื้อ) อมเผด็ (มีพิษ) อาการลมวงิ เวยี น เสนเลอื ด สมองตีบ ลมชกั อัมพาตที่ ใบหนา บรรเทาอาการอกั เสบ ปวดบวม 乳香 หรเู ซียง ตัวยาชว ย เผ็ด อุน ชว ยใหร ะบบไหลเวียนของชีแ่ ละ อมขม เลือดดขี ึน้ ระงบั ปวด ลดบวม 没药 มอเหยา ตัวยาชว ย ขม สขุ มุ ชวยใหเ ลอื ดไหลเวยี นดี ระงับ (มดยอบ) อมเผด็ ปวด ลดบวม สมานแผล 地龙 ตห้ี ลง ตัวยาชว ย เคม็ เยน็ ระบายความรอ น ชว ยใหเสน (ไสเ ดอื นดนิ ) เลก็ นอย ลมปราณไหลเวยี นดี บรรเทา อาการไขส ูงทท่ี ําใหคลุม คลงั่ อาการชกั กระตุก หรอื เปนลม หมดสติ ชี่พรองติดขัดที่ทําให เปนอัมพาต อัมพฤกษ ปากเบ้ยี ว ตาเหล

ตาํ รับยาบรรเทาอาการลม: เสีย่ วหวั ล่ัวตัน 131 ตํารับยานี้ประกอบดวยตัวยาหลักที่มีฤทธิ์แรง ไดแก ชวนอู (จื้อ) และเฉาอู (จื้อ) มีรสเผ็ด คุณสมบัติรอน จึงมีสรรพคุณขจัดลมชื้น ชวยใหเสนลมปราณอบอุน และระงับปวด ตัวยาเสริม คือ เทียนหนันซิง (จื้อ) มีสรรพคุณละลายเสมหะ ขจัดความชื้น และระงับปวด ตัวยาชวย ไดแก หรูเซียง และมอเหยา เมื่อใชรวมกันมีสรรพคุณชวยใหเลือดไหลเวียนดี ขจัดการค่ังของเลือด ทําใหช่ีไหลเวียนดี ตี้หลงมีฤทธิ์แรงในการทะลวงเสนลมปราณ เสริมสรรพคุณของยาท้ังสอง เหลาเปนตัวยานําพา มี คุณสมบัติรอนแรง มีฤทธ์ิเพิ่มการไหลเวียนของเลือด ขับความเย็น สลายลม และชวยใหยาไปออกฤทธ์ิ ในตําแหนงที่ตองการ1,3,4 รปู แบบยาในปจ จุบัน ยาลูกกลอนน้ําผึง้ ยาลกู กลอนสารสกดั ยาเมด็ 1,5 ขอ หามใช ขอควรระวังในการใช ตํารับยานี้มีฤทธิ์แรงมาก เหมาะสําหรับผูปวยโรคเร้ือรังท่ียังมีสภาพรางกายแข็งแรง หามใชใน สตรีมคี รรภและผูป ว ยอินพรองทีม่ ไี ข1 ,3,4 ขอมลู วิชาการทเี่ ก่ียวของ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ตํารบั ยานี้มีฤทธ์ิระงับปวดและสงบจิตใจในหนถู ีบจกั ร5 การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้มีสรรพคุณระงับปวด บรรเทาอาการเกร็ง ชวยสงบจิตใจ บรรเทาอาการขอ อกั เสบ ขบั เสมหะ ขับปส สาวะ ปรบั ระบบการไหลเวียนของเลอื ดใหเปน ปกติ1,3,5 เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาเส่ียวหัวลั่วตัน. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวง- สาธารณสุข, 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Xu ZH. Xiao Huo Luo Dan. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

132 ตํารบั ยาจนี ทใี่ ชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 ซงั ซ่ิงทัง (桑杏汤) ตาํ ราตนตาํ รับ 温病条辨 เวนิ ปง เถยี วเปยน (Treatise on Differentiation and Treatment of Epidemic Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 1798 Wu Tang (吴瑭 หวูถงั ) »2 สว นประกอบ Folium Mori ซังเย่ีย 6 กรมั Semen Pruni Armeniacae ซ่งิ เหรนิ 9 กรัม 桑叶 Semen Sojae Praeparatum ต้นั โตวฉ่ือ 6 กรมั 杏仁 Radix Glehniae ซาเซนิ 12 กรัม 淡豆豉 Bulbus Fritillariae Thunbergii เจอเปย หมู 6 กรัม 沙参 Fructus Gardeniae ซนั จือจื่อ 6 กรมั 浙贝母 Pear peel หลผี ี 6 กรมั 山栀子 梨皮 วิธใี ช ตม เอานํา้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธิ์ ชวยกระจายอาการรอ นแหง ทไี่ มร นุ แรง ชว ยใหปอดชุมชน้ื ระงบั ไอ1,3 สรรพคุณ รกั ษากลมุ อาการของโรคท่เี กิดจากความแหง ชนิดอุน มากระทบปอด มีอาการตัวรอน ปวดศีรษะ 1,3 กระหายนํ้า คอแหง ไอแหง มเี สมหะนอ ยและเหนียว ลิน้ แดง มฝี าบางขาวแหง ชีพจรลอย เรว็ ตํารับยาน้ีสามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคหวัด คออักเสบ หลอดลม- อกั เสบ หลอดลมโปง พอง ซงึ่ มีสาเหตุจากความแหง ชนดิ อนุ มากระทบปอด1,3

ตาํ รับยารักษาอาการแหง ขาดความชมุ ช้ืน: ซังซง่ิ ทัง 133 ตํารบั ยา ซังซิ่งทัง (桑杏汤) คาํ อธบิ ายตํารบั ทําหนาที่ รส คุณสมบตั ิ สรรพคณุ สมุนไพร ตวั ยาหลกั ขม เย็น ระบายและกระจายความรอ น 桑叶 ซังเยี่ย (ใบหมอน) อมหวาน แหง ของปอดและตับ ชว ยให 杏仁 ซงิ่ เหริน สายตามองเห็นชัดเจนข้นึ 淡豆豉 ตัน้ โตว ฉ่ือ ตัวยาหลกั ขม อุน ระงับไอ ระงบั หอบ หลอลนื่ เลก็ นอย ลาํ ไส ระบายออ น ๆ ตวั ยาเสรมิ เผด็ อมหวาน อุน บรรเทาหวดั จากลมภายนอก ขมเล็กนอ ย เล็กนอ ย ลดอาการหงดุ หงดิ

134 ตาํ รบั ยาจีนทใี่ ชบอยในประเทศไทย เลม 3 ซังเย่ยี (桑叶) 2 เซนติเมตร ซิง่ เหริน (杏仁2 เ)ซนตเิ มตร ซาเซนิ (沙参2 เซ)นติเมตร เจอ เปย ห มู (浙贝2母เซน)ติเมตร ตั้นโตว ฉือ่ (2淡เซน豆ติเม豉ตร ) ซนั จือจอื่ (山栀子2)เซนตเิ มตร หลีผี (梨皮2)เซนตเิ มตร

ตํารบั ยารักษาอาการแหง ขาดความชมุ ชืน้ : ซังซิ่งทัง 135 สมนุ ไพร ทําหนาท่ี รส คุณสมบัติ สรรพคุณ 沙参 ซาเซิน ตัวยาเสริม หวาน อมขม เย็น เสรมิ อนิ ระบายความรอนที่ 浙贝母 เจอเปย ห มู ตัวยาเสรมิ ขม เลก็ นอย ปอด เสริมสารนํา้ บาํ รุง 山栀子 ซนั จือจ่อื ตัวยาชว ย อมหวาน (ลกู พดุ ) กระเพาะอาหาร 梨皮 หลีผี ตวั ยาชว ย ขม เยน็ ระบายความรอ น ละลาย หวาน อมฝาด เล็กนอ ย เสมหะ ใหค วามชุมชื้นแกป อด ระงบั ไอ สลายกอ น ลดบวม เย็น ระบายความรอน เสริม ความชนื้ แกพิษอกั เสบ ลดความรอนในเลอื ด เยน็ ระบายความรอ น เสรมิ สารนํ้า ใหความชุมชน้ื แกปอด ระงบั ไอ ลดไข ตํารับยาน้ีประกอบดวยตัวยาหลัก ไดแก ซังเย่ีย มีสรรพคุณรักษาอาการแหงอันเน่ืองมาจาก อากาศภายนอก ชวยการไหลเวียนของช่ีที่ปอด ระงับอาการไอ ซ่ิงเหรินชวยใหช่ีปอดกระจาย ใหความ- ชุมชื้นและระงบั ไอ ตวั ยาเสริม ไดแก ต้ันโตว ฉอ่ื มีสรรพคุณเสรมิ ฤทธขิ์ องซังเย่ียในการขับกระจายชี่ของ ปอด ชวยใหชี่ของปอดไหลเวียนดีข้ึน ซาเซินและเจอเปยหมูชวยเสริมฤทธ์ิของซิ่งเหรินในการใหความ ชุมชื้นแกปอดและระงับไอ ตัวยาชวย ไดแก ซันจือจื่อชวยระบายความรอนท่ีปอด และหลีผีชวยเพ่ิม ความชมุ ช้ืนแกป อด1,3,4 รปู แบบยาในปจจุบัน ยาตม 5 ขอ หา มใช ขอ ควรระวงั ในการใช ตาํ รบั ยานี้มฤี ทธ์ิออ น ไมค วรใชใ นผปู วยโรคกลุมอาการรอนแหง รุนแรงจนทาํ ลายอินของปอด มี ไขแ ละไอหอบ ล้นิ แหงมีสแี ดง และมีฝาบางขาว4

136 ตํารับยาจีนทใี่ ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ขอ มูลวิชาการท่ีเก่ียวของ การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้มีสรรพคุณรักษาอาการไอเรื้อรัง ลดไข บรรเทาอาการอักเสบ และฆาเชือ้ 4,5 เอกสารอางองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาซังซิ่งทัง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Xu CH. Sang Xing Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยารักษาอาการแหง ขาดความชุม ชื้น: ไปเ หอกจู ินทงั 137 ไปเ หอกูจ ินทงั (百合固金汤) ตาํ ราตน ตํารบั 医方集解 อฟี างจ๋เี จย่ี (Collection of Prescription with Notes)1 « ค.ศ. 1846 Bao Xiang’ao (鲍相璈 เปา เซยี งเอา) »2 สว นประกอบ Radix Rehmanniae เซิงตห้ี วง 6 กรมั Radix Rehmanniae Praeparata สตู ี้หวง 9 กรมั 生地黄 Radix Ophiopogonis ไมต ง 5 กรัม 熟地黄 Bulbus Lilii ไปเ หอ 3 กรัม 麦冬 Bulbus Fritillariae เปยห มู 3 กรมั 百合 Radix Paeoniae Alba (parched) ไปเสา (เฉา) 3 กรัม 贝母 Radix Scrophulariae เสฺวียนเซิน 3 กรมั Radix Angelicae Sinensis ตงั กยุ 3 กรมั 白芍 (炒) Radix Platycodonis เจ๋ยี เกงิ 3 กรมั Radix Glycyrrhizae เซงิ กันเฉา 3 กรมั 玄参 当归 桔梗 生甘草 วธิ ีใช ตม เอานา้ํ ดืม่ 1,3 การออกฤทธ์ิ สรา งอนิ ทาํ ใหปอดชุม ชน้ื ละลายเสมหะ ระงบั ไอ1,3 สรรพคณุ รักษากลุมอาการไอจากความแหงกระทบปอด มีอาการลําคอแหงและเจ็บ ไอ หายใจหอบ เสมหะมเี ลือดปน รสู กึ รอนท่ีฝา มอื และฝาเทา ลิ้นแดง ฝา นอย ชพี จรเล็กเร็ว1,3 ตํารับยานี้สามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยวัณโรคปอด หลอดลมอักเสบ- เร้ือรงั หลอดลมโปง พอง คออกั เสบเร้ือรัง ไอจากปอดแหง1,3

138 ตํารบั ยาจีนที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ตํารบั ยา ไปเ หอกจู ินทงั (百合固金汤) 2 เซนตเิ มตร สตู ้หี วง (熟地黄)2 เซนติเมตร เซิงตีห้ วง (生地黄)

ตาํ รบั ยารกั ษาอาการแหง ขาดความชุมชืน้ : ไปเ หอกูจนิ ทงั 139 ไมต ง (麦冬2 เซ)นติเมตร ไปเ หอ (2百เซน合ติเม)ตร ไปเสา (เฉา) [白2芍เซนต(ิเ炒มตร)] เปยหมู (贝2母เซน)ตเิ มตร เสฺวียนเซิน (玄参2)เซนติเมตร 3 เซนติเมตร ตงั กยุ (当归) เจี๋ยเกงิ (桔梗)2 เซนตเิ มตร เซงิ กันเฉา (生甘2 เ草ซนต)เิ มตร

140 ตํารบั ยาจนี ที่ใชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 คาํ อธิบายตาํ รบั สมุนไพร ทาํ หนาท่ี รส คุณสมบตั ิ สรรพคุณ 生地黄 เซิงตหี้ วง ตวั ยาหลกั หวาน เย็น ระบายความรอนในเลือด เสรมิ อิน (โกฐขแี้ มว) ตวั ยาหลกั อมขม อนุ ชี่ของตับและไต สรางสารนา้ํ 熟地黄 สตู หี้ วง ตวั ยาเสรมิ อมหวาน บาํ รุงอินและเลอื ด เสรมิ อสจุ ิและ (โกฐขแ้ี มวนงึ่ เหลา ) เลก็ นอย ไขกระดกู 麦冬 ไมต ง ตัวยาเสรมิ หวาน เย็น เสริมบาํ รงุ อนิ และทาํ ใหป อดชมุ ชื้น ตวั ยาเสรมิ อมขม เสริมบาํ รงุ สารนาํ้ ใหกระเพาะอาหาร 百合 ไปเหอ ตวั ยาชว ย เล็กนอย ลดอาการกระวนกระวาย ทําให หวาน จติ ใจสบาย 贝母 เปยห มู ตวั ยาชว ย เย็น เสริมอิน ใหความชุม ช้ืนแกปอด ขม เล็กนอ ย ระงบั ไอ ระบายความรอ นของ 白芍 (炒) ตวั ยาชว ย อมหวาน หวั ใจ ทําใหจติ ใจสบาย ไปเ สา (เฉา ) เย็น ระบายความรอ น ละลายเสมหะ ขมเปรย้ี ว เล็กนอ ย ใหค วามชุมชน้ื แกป อด ระงบั ไอ 玄参 เสวฺ ียนเซนิ อมหวาน สลายกอ น ลดบวม เย็น เสริมอนิ เลือด ปรับเสน ลมปราณ 当归 ตังกุย ขม เล็กนอ ย และประจาํ เดือน ปรบั สมดุลชขี่ อง อมหวาน ตับ ระงับปวด เกบ็ กักอินช่ี ระงบั เย็น เหง่ือ เผด็ ระบายความรอนในเลือด ลดพิษ อมหวาน อนุ รอนเขา สูกระแสเลอื ดและระบบ หัวใจ เสรมิ อนิ ขับพิษ บรรเทา อาการทองผกู เพิม่ การไหลเวยี นและบาํ รุงเลอื ด ปรบั ประจําเดือนใหเปนปกติ

ตาํ รับยารักษาอาการแหง ขาดความชมุ ช้ืน: ไปเ หอกจู นิ ทงั 141 สมนุ ไพร ทําหนา ที่ รส คณุ สมบตั ิ สรรพคุณ 桔梗 เจ๋ียเกิง ตวั ยาชว ย ขม อมเผด็ สุขมุ กระจายชที่ ีป่ อด ขบั เสมหะ ระงบั 生甘草 เซิงกนั เฉา ตวั ยานาํ พา (ชะเอมเทศ) อมหวาน อาการไอท่มี เี สมหะมาก อึดอัด แนนหนาอก คอบวมเจบ็ ขบั ฝ หนองและเสมหะในปอด สุขุม เสรมิ ช่ี บาํ รงุ สว นกลางของรางกาย ระบายความรอน ขับพษิ ระงบั ไอ ขับเสมหะ ปรบั ประสานตัวยา ท้ังหมดใหเขา กัน ตํารับยานี้ประกอบดวยตัวยาหลักคือ เซิงตี้หวงและสูต้ีหวง มีฤทธิ์เสริมอิน บํารุงไต ชวยปรับ ใหเ ลอื ดเย็น และหา มเลือด ตัวยาเสริม ไดแก ไมตง ไปเหอ และเปยหมู เสริมอิน ชวยเพ่ิมความชุมช้ืน แกป อด ละลายเสมหะ ระงับอาการไอ ตัวยาชว ย ไดแ ก เสฺวียนเซิน เสริมอิน ชวยลดความรอนในเลือด ตังกุย เสริมเลือด ลดความแหง ไปเสา (เฉา) เสริมอินของเลือด เจ๋ียเกิง ชวยกระจายชี่ปอด ระงับ อาการไอ ขับเสมหะ กันเฉาเปนตัวยานําพาและชวยปรับประสานตัวยาท้ังหมดใหเขากัน และเมื่อใช รวมกบั เจย๋ี เกิงจะชวยใหลาํ คอโลง1,3 รปู แบบยาในปจ จุบัน ยาตม ยาลูกกลอน ยาลกู กลอนเขมขน ยาชงละลาย4 ขอหา มใช ขอ ควรระวงั ในการใช เนื่องจากตัวยาในตํารับน้ีสวนใหญมีรสหวาน คุณสมบัติเย็น เสริมความชุมชื้น จะทําใหมีความ เหนียวมากจนชต่ี ิดขัดได หากผูท่ีมีมามพรอง ถา ยเหลว ทอ งอืด ปวดทอง เบื่ออาหาร ตองระมัดระวังใน การใชหรอื หามใช1 ,3 ขอมลู วิชาการที่เกย่ี วขอ ง การศึกษาทางคลินิก: เม่ือศึกษาในผูปวยท่ีมีอาการหายใจหอบ จํานวน 30 ราย โดยแบงเปน 2 กลมุ กลมุ ละ 15 ราย กลุมที่ 1 ใหรับประทานยาตมรวมกับยาแผนปจจุบัน กลุมท่ี 2 ใหรับประทาน ยาแผนปจ จบุ นั อยางเดียว พบวาผปู ว ยหายเปนปกติเม่ือพกั รักษาตัวท่ีโรงพยาบาลเฉลี่ย 18.93 วัน และ

142 ตาํ รับยาจนี ทใี่ ชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 27.83 วัน ตามลําดับ เมื่อศึกษาในผูปวยเนื้องอกจํานวน 36 ราย ที่ไดรับการรักษาโดยการฉายรังสี และในระหวางการรักษามีอาการปอดอักเสบจากการไอ หายใจขัด ปากแหง คอแหง เปนไข โดยให ผูปวยรับประทานยาตมวันละ 2 หอ ติดตอกันหลายหอ จนกวาอาการขางเคียงเหลานี้หายไป และใน ระหวา งการฉายรงั สี ใหรับประทานยาตมดวย พบวายาตมสามารถลดอาการขางเคียงที่เกิดจากการฉายรังสี ไดผลดี และชว ยเพ่มิ ประสทิ ธผิ ลการรกั ษาทางคลินิก อีกการศึกษาในผูปว ยวัณโรคปอดจํานวน 60 ราย โดยแบงเปน 2 กลุม กลุมละ 30 คน กลุมท่ี 1 เปนกลุมควบคุมใหรับประทานยาแผนปจจุบัน กลุมท่ี 2 ใหร ับประทานยาตมโดยเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมกับผูปวย พบวากลุมควบคุมรักษาไดผล 10 ราย (รอยละ 33.33) ไมไดผล 20 ราย (รอยละ 66.67) ในขณะท่ีกลุมท่ีไดรับยาตมไดผลดี 26 ราย (รอยละ 86.67) ไมไดผล 4 ราย (รอยละ 13.33) นอกจากนี้ เม่ือใหยาตํารับนี้เพ่ือรักษาอาการไอเรื้อรังในเด็ก จํานวน 42 ราย พบวา ไดผ ลรอยละ 97.64 เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรัส ตัง้ อรา มวงศ, วราภรณ ตั้งอรา มวงศ, เย็นจิตร เตชะดํารงสนิ . ตํารับยาไปเหอกูจินทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูลยา สมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Xu CH. Baihe Gujin Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตํารบั ยารกั ษาอาการแหงขาด ความชุมชน้ื : หยั่งอินชิงเฟยท ัง 143 หย่ังอนิ ชงิ เฟยทงั (养阴清肺汤) ตาํ ราตนตํารบั 重楼玉钥 ฉงโหลวยฺวี่เยา (Jade Key to the Selected Chamber)1 « ค.ศ. 1838 Zheng Meijian (郑梅涧 เจิ้งเหมยเจ้ียน) »2 สว นประกอบ Radix Rehmanniae ตาเซงิ ต้ี 6 กรัม Radix Ophiopogonis 5 กรมั 大生地 Radix Scrophulariae ไมตง 5 กรมั 麦冬 Cortex Moutan Radicis 3 กรมั 玄参 Bulbus Fritillariae (core removed) เสฺวียนเซิน 3 กรมั 丹皮 Radix Paeoniae Alba (parched) 3 กรัม Herba Menthae ตันผี 2 กรมั 贝母 (去心) Radix Glycyrrhizae เปยห มู (ชวฺ ่ีซนิ ) 2 กรัม 白芍 (炒) ไปเสา (เฉา ) ปอเหอ 薄荷 生甘草 เซงิ กันเฉา วธิ ีใช ตม เอาน้ําดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ เสรมิ อนิ ระบายความรอ นในปอด1,3 สรรพคุณ รักษาคอตีบจากอินพรอง มีอาการเปนไข จมูกแหง ริมฝปากแหง อาจมีหรือไมมีอาการไอ หายใจไมค ลองเหมือนหอบหืด แตไมไดเปนโรคหอบหดื ลําคอมีแผน เยื่อขาว ลอกออกยาก1,3 ตํารับยานี้สามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยที่มีอินพรอง เชน มีอาการคอตีบ คอหอยหรือตอ มทอนซิลอักเสบเฉยี บพลัน หลอดลมหรือคอหอยอักเสบเร้ือรงั 1,3

144 ตํารับยาจนี ที่ใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ตํารบั ยา หยัง่ อนิ ชิงเฟย ทัง (养阴清肺汤) คําอธบิ ายตํารับ ทาํ หนาท่ี รส คุณสมบตั ิ สรรพคุณ สมนุ ไพร ตวั ยาหลกั หวาน เย็น ระบายความรอ นในเลอื ด 大生地 ตาเซงิ ต้ี (โกฐขี้แมว) อมขม เสรมิ อินช่ขี องตบั และไต สราง 麦冬 ไมตง สารนํา้ ตัวยาหลกั หวาน เย็น เสริมบาํ รงุ อินและทาํ ใหป อด อมขม เล็กนอย ชุมชื้น เสรมิ บํารุงสารน้าํ ให กระเพาะอาหาร ลดอาการ กระวนกระวาย ทาํ ใหจติ ใจ สบาย

ตาํ รบั ยารกั ษาอาการแหงขาด ความชุม ช้นื : หยั่งอนิ ชิงเฟย ทัง 145 ตาเซงิ ตี้ (大2 เ生ซนต地เิ มตร) ไมตง (麦冬2)เซนตเิ มตร เสฺวียนเซนิ (玄参) 2 เซนติเมตร ตันผี (丹2皮เซน)ติเมตร เปยหมู (ชวฺ ซี่ ิน) [贝母2 เซ(น去ตเิ ม心ตร )] 2 เซนตเิ มตร ไปเสา (เฉา ) [白芍 (炒)] ปอเหอ (薄荷2 เซ)นติเมตร เซิงกนั เฉา (生甘草2 เซน)ตเิ มตร

146 ตาํ รับยาจนี ท่ีใชบอยในประเทศไทย เลม 3 สมุนไพร ทําหนา ที่ รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 玄参 เสวฺ ยี นเซิน ตวั ยาหลัก ขม ตัวยาเสรมิ อมหวาน เยน็ ระบายความรอนในเลอื ด 丹皮 ตนั ผี ตวั ยาชว ย เค็ม (เปลอื กรากโบตนั๋ ) ตัวยาชว ย ขม ลดพษิ รอนเขาสกู ระแสเลือด 贝母 (去心) ตวั ยานาํ พา อมเผด็ เปยหมู (ชฺว่ีซนิ ) ขม และระบบหัวใจ เสรมิ อิน ตวั ยานําพา อมหวาน 白芍 (炒) ขบั พษิ บรรเทาอาการทอ งผกู ไปเ สา (เฉา) ขมเปรยี้ ว อมหวาน เย็น ระบายความรอ นในเลอื ด 薄荷 ปอเหอ เผด็ เลก็ นอย กระจายเลือดคง่ั ชว ยใหการ 生甘草 เซงิ กันเฉา (ชะเอมเทศ) หวาน ไหลเวียนของเลอื ดดขี ึน้ เย็น ระบายความรอน ละลาย เล็กนอย เสมหะ ใหค วามชุม ชืน้ แกปอด ระงบั ไอ สลายเสมหะทจี่ ับตวั เปนกอน ลดบวม เยน็ เสรมิ อนิ เลือด ปรบั เสน เล็กนอ ย ลมปราณและประจําเดือน ปรับสมดลุ ชี่ของตับ ระงับ ปวด เก็บกกั อินช่ี ระงบั เหง่ือ เยน็ กระจายลมรอ นทก่ี ระทบตอ รางกาย ระบายความรอน ชว ยใหสมองโปรง สายตา มองเห็นชดั ข้นึ ลาํ คอโลง ผอนคลายตับ คลายเครียด สขุ มุ เสริมชี่ บาํ รงุ สวนกลางของ รา งกาย ระบายความรอ น ขับพิษ ระงับไอ ขับเสมหะ ปรบั ประสานตวั ยาทงั้ หมดให เขา กนั

ตาํ รบั ยารกั ษาอาการแหง ขาด ความชมุ ชนื้ : หยง่ั อนิ ชิงเฟยทัง 147 ตาํ รับยานเ้ี ปนตํารับรักษาอาการคอตีบจากอินพรองโดยเฉพาะ ประกอบดวยตัวยาหลัก ไดแก ตา เซงิ ตี้ มสี รรพคณุ ชว ยเสรมิ อินของไต ไมตงสรางอินใหแกปอด เสฺวียนเซินขับพิษและขจัดความรอน พรอง ตันผีเปนตัวยาเสริม สรรพคุณลดอาการบวมและความรอนในเลือด ตัวยาชวย ไดแก เปยหมู (ชฺว่ีซนิ ) เพิ่มความชมุ ช้ืนแกป อด ละลายเสมหะ ไปเ สา (เฉา) เก็บกักอินช่ีและระบายความรอน ตัวยานาํ พา ไดแก ปอ เหอ ชว ยใหล าํ คอโลง เซิงกนั เฉา ขจดั พษิ และปรับประสานตัวยาใหเ ขา กัน1,3 รปู แบบยาในปจจุบนั ยาตม ยาลกู กลอน ยาน้ําเชื่อม สารสกดั เขม ขน ก่ึงเหลว4 ขอ มลู วิชาการที่เกย่ี วของ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ยาตมมีฤทธิ์ตานเชื้อคอตีบในหลอดทดลอง เสริมภูมิคุมกันใน 4 หนูตะเภาและหนูถีบจักร การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้มีสรรพคุณรักษาอาการคอตีบ ตอมทอนซิลอักเสบเฉียบพลัน ระงบั ไอ ขบั เสมหะ เจ็บคอ ชองปากอักเสบ โรคเก่ยี วกบั เยอ่ื ประสาทเสยี ง และเลือดกําเดาไหล1,3,4 เอกสารอางองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตัง้ อรามวงศ, เยน็ จติ ร เตชะดํารงสิน, ธีรวัฒน ต้ังอรามวงศ. ตํารับยาหยั่งอินชิงเฟยทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูล ยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทย- ทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ , 2552. 4. Xu CH. Yangyin Qingfei Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

148 ตาํ รบั ยาจีนที่ใชบอยในประเทศไทย เลม 3 จือ่ โซว สา น (止嗽散) ตําราตน ตาํ รับ 医学心悟 อเี สวียซินวู (Medicine Comprehended หรือ A Summary on Medicine from Clinical Practice)1,2 « ค.ศ. 1732 Cheng Zhongling (程钟龄 เฉิงจงหลิง) »2 สวนประกอบ Radix Asteris (steamed) จอื่ หวนั่ (เจิง) 1,000 กรัม 1,000 กรัม 紫菀 (蒸) Radix Stemonae (steamed) ไปปู (เจิง) 1,000 กรมั 百部 (蒸) Rhizoma Cynanchi Vincetoxici ไปเฉียน (เจิง) 白前 (蒸) (steamed) 1,000 กรัม Radix Platycodi (parched) เจ๋ยี เกงิ (เฉา) 500 กรัม 桔梗 (炒) 1,000 กรมั Pericarpium Citri Reticulatae เฉินผี 375 กรมั 陈皮 Herba Schizonepetae จงิ เจ้ีย 荆芥 Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉา (เฉา ) 甘草 (炒) (parched) วธิ ีใช นําตัวยาท้ังหมดมาบดเปนผง รับประทานคร้ังละ 6 กรัม พรอมนํ้าอุนหรือน้ําขิง หรือเตรียม เปน ยาตม โดยปรบั ลดนํา้ หนกั ยาจากตาํ รับยาขางตนลง 100 เทา1,3 การออกฤทธ์ิ ระงบั ไอ ละลายเสมหะ กระจายช่ปี อด1,3 สรรพคณุ รักษากลุมอาการโรคปอดเนื่องมาจากกระทบลมภายนอก มีอาการคันคอแลวไอ หรือมีไข กลัว หนาวเลก็ นอย ลิ้นมีฝาขาวบาง1,3 ตํารับยาน้ีสามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคหวัด ไขหวัดใหญ หลอดลม- อกั เสบ หลอดลมอกั เสบเร้อื รังทม่ี อี าการกาํ เรบิ และวณั โรคปอด1,3

ตาํ รบั ยาขับเสมหะ: จือ่ โซวสาน 149 ตํารบั ยา จอ่ื โซว สาน (止嗽散) คาํ อธบิ ายตํารบั ทําหนา ท่ี รส คุณสมบตั ิ สรรพคณุ สมุนไพร ตัวยาหลกั เผด็ อมหวาน อุน ใหความชุมชื้นแกปอด ดึงช่ีลงตํ่า 紫菀 (蒸) จ่ือหวั่น (เจงิ ) และขม ละลายเสมหะทเ่ี ปนสาเหตุ ของการไอ ทง้ั การไอแบบ เฉยี บพลันและเรอ้ื รัง ท้ังแบบ เยน็ รอนพรอ ง หรือแกรง บรรเทาอาการคนั คอ เสมหะมี เลอื ดปน

150 ตาํ รับยาจีนทใ่ี ชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 2 เซนตเิ มตร ไปป ู (เจิง) [百部2(เซ蒸นติเ)ม]ตร จอ่ื หวน่ั (เจิง) [紫菀 (蒸)] 2 เซนตเิ มตร เจ๋ียเกงิ (เฉ2าเซ)น[ต桔เิ มตร梗 (炒)] ไปเ ฉียน (เจิง) [白前 (蒸)] จิงเจย้ี (2荆เซน芥ตเิ ม)ตร เฉินผี (陈2皮เซน)ติเมตร กันเฉา (เฉา ) [甘草2(เ炒ซนต)เิ ม]ตร

ตาํ รับยาขบั เสมหะ: จ่อื โซว สา น 151 สมนุ ไพร ทําหนา ที่ รส คุณสมบัติ สรรพคณุ 百部 (蒸) ตวั ยาหลัก ขมอมหวาน ไปป ู (เจงิ ) ตวั ยาหลัก อนุ ใหความชุมช้ืนแกปอด ระงบั 白前 (蒸) ตวั ยาเสรมิ เผด็ ขม ไปเฉียน (เจงิ ) ขมอมเผ็ด เล็กนอย ไอท้ังแบบเฉียบพลันและ 桔梗 (炒) ตวั ยาเสรมิ เจย๋ี เกงิ (เฉา) เผ็ดขม เร้อื รงั ไอกรน วณั โรค ตัวยาชว ย 陈皮 เฉนิ ผี ตัวยาชว ย เผด็ อนุ ชว ยใหชลี่ งตา่ํ ละลายเสมหะ และนําพา อมหวาน 荆芥 จงิ เจีย้ เลก็ นอ ย บรรเทาอาการไอมเี สมหะมาก 甘草 (炒) แนนหนาอก หอบ กนั เฉา (เฉา) (ชะเอมเทศผดั ) สขุ ุม กระจายชท่ี ่ปี อด ขับเสมหะ บรรเทาอาการไอมเี สมหะมาก แนน หนา อก อึดอัด คอบวม เจ็บคอ ฝในปอด อาเจียน อุน ปรบั และกระจายช่ี ปรับ สว นกลางของรางกายใหเปน ปกติ ขับความชน้ื ละลาย เสมหะ อนุ บรรเทาหวดั จากการกระทบ เลก็ นอย ลมเย็นภายนอก ขบั เหง่ือ กระทงุ พษิ สขุ ุม บาํ รุงชี่ เสริมมา มและกระเพาะ- อาหาร ระบายความรอ น ขบั - พิษ ปรับประสานตวั ยาทง้ั หมด ใหเขากนั

152 ตํารับยาจนี ทใ่ี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ตาํ รับยานี้ประกอบดวย จ่ือหวั่น (เจิง) ไปปู (เจิง) และไปเฉียน (เจิง) เปนตัวยาหลัก มีสรรพคุณ แกไอและขบั เสมหะ ตัวยาเสรมิ ไดแก เจย๋ี เกิง (เฉา) และเฉินผี ชวยกระจายช่ีของปอดใหลงสูเบ้ืองลาง ของรางกาย บรรเทาอาการไอ ละลายเสมหะ จิงเจ้ียชวยกระทุงหวัด กระจายลมเย็นออกสูภายนอก ชวยใหช่ีของปอดไหลเวียน เปนตัวยาชวย กันเฉา (เฉา) ใชรวมกับเจี๋ยเกิง (เฉา) รักษาอาการระคายคอ และทาํ ใหลาํ คอโลง รวมทงั้ ปรับประสานตวั ยาท้งั หมดใหเขา กนั 1,3 รูปแบบยาในปจ จุบัน ยาผง ยาตม ยาเมด็ ยาลกู กลอน4 ขอ หา มใช ขอ ควรระวังในการใช ไมควรใชในผูปวยท่ีมีอาการไอเร้ือรังเน่ืองจากอินพรอง ควรระวังการใชในผูปวยที่มีอาการไอ เน่อื งจากปอดรอ น หรือไอจากเสมหะรอน1,3 ขอ มลู วิชาการทีเ่ กยี่ วขอ ง การศกึ ษาทางเภสชั วิทยา: ตํารบั ยานี้มีฤทธ์ริ ะงับไอ ขบั เสมหะ บรรเทาอาการหอบหืด ตา นอกั เสบ และลดไขใ นสตั วท ดลอง ยบั ยั้งเชื้อไวรัสในหลอดทดลอง4 การศึกษาทางคลินิก: ยาตมมีฤทธ์ิยับยั้งการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ บรรเทาอาการ 4 ไอเร้อื รัง ขับเสมหะ ขับเหงื่อ และลดไข เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาจ่ือโซวสาน. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Ru G, Zhao XX, Wang XD. Zhisou San. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตํารับยาขับเสมหะ: ซานจอ่ื หยง่ั ชงิ ทัง 153 ซานจอ่ื หยง่ั ชนิ ทัง (三子养亲汤) ตําราตน ตาํ รับ 韩氏医通 หานซ่ืออีทง (Han’s Book on Medicine)1 « ค.ศ. 1522 Han Mao (韩懋 หานเมา ) »2 สวนประกอบ Semen Sinapis Albae ไปเจี้ยจอื่ 6 กรัม Fructus Perillae ซจู ่อื 9 กรมั 白芥子 Semen Raphani ไหลฝูจ่ือ 9 กรัม 苏子 莱服子 วิธใี ช ตมเอานํา้ ดื่ม1,3 การออกฤทธิ์ ลดชี่ ชว ยใหกระบังลมเคลือ่ นไหวดี ละลายเสมหะ ชวยยอ ยอาหาร1,3 สรรพคุณ รักษากลุมอาการชี่ติดขัด มีเสมหะอุดตัน มีอาการไอหอบท่ีเกิดจากหลอดลมเกร็งตัว ชี่ของ ปอดไหลยอ น มเี สมหะมากจนทําใหแ นนหนาอก รบั ประทานอาหารไดนอย อาหารไมยอย ลิ้นเปนฝาขาว เหนยี ว ชีพจรล่นื 1,3 ตํารับยาน้ีสามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคหลอดลมอักเสบเร้ือรัง หลอดลมโปงพอง หอบหดื จากหลอดลมเกร็งตัว ถงุ ลมโปง พอง หอบหดื จากโรคหวั ใจ ซง่ึ เปนกลุมอาการ ของช่ตี ิดขัด และเสมหะอุดตัน1,3

154 ตํารบั ยาจีนทีใ่ ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ซานจือ่ หยง่ั ชนิ ทัง (三子养亲汤) ไปเจี้ยจ่อื (白2 เซ芥นตเิ ม子ตร) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนติเมตร ซจู อ่ื (苏子) ไหลฝูจ่อื (莱服子)

ตํารบั ยาขบั เสมหะ: ซานจือ่ หย่ังชิงทัง 155 คําอธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทําหนาท่ี รส คุณสมบตั ิ สรรพคณุ เผด็ 白芥子 ไปเ จ้ยี จื่อ ตัวยาหลัก อนุ ใหความอบอนุ แกป อด ชวยใหช่ี (เมลด็ พรรณผักกาด) เผ็ด เผ็ด ไหลเวยี น ขับเสมหะ ระงับไอ อมหวาน บรรเทาอาการหอบ กระจายเลือด ค่งั สลายเสมหะทีส่ ะสมอยใู ต ผวิ หนงั และระหวา งกลา มเนือ้ ระงับปวด 苏子 ซูจื่อ ตัวยาเสรมิ อุน ระงับอาการไอและหอบ ชวยให (ผลงาขมี้ อน) ลาํ ไสช ุม ชนื้ ระบายออ น ๆ 莱菔子 ไหลฝูจอื่ ตวั ยาเสริม สุขุม ชว ยใหชล่ี งตํา่ สลายเสมหะ เจริญ- (เมล็ดหวั ผักกาดขาว) อาหาร และสลายอาหารทีต่ กคา ง ตํารับยานี้ประกอบดวยตวั ยาหลกั คือ ไปเจย้ี จ่อื มีสรรพคณุ ชว ยอุนชี่ของปอดใหม กี ารไหลเวียน ดี และกระบังลมเคลื่อนไหวดี สลายเสมหะ ตัวยาเสริม ไดแก ซูจ่ือ สรรพคุณชวยลดชี่ที่ไหลยอน ทําให เสมหะถูกขับออกงาย ระงับอาการไอ บรรเทาอาการหอบ ไหลฝูจ่ือ ชวยยอยอาหาร สลายอาหารที่ ตกคาง ทําใหการไหลเวยี นของช่ดี ีขึ้น ชวยขับเสมหะ1,3 รูปแบบยาในปจ จบุ ัน ยาตม ยาชงละลาย4 ขอ หา มใช ขอควรระวังในการใช หลังรบั ประทานยาจนอาการดีขึน้ แลว ยงั ตอ งเสริมการสรา งภูมติ า นทานของผูป วยอกี ดวย1,3 ขอมลู วชิ าการท่ีเก่ยี วของ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: เมื่อใหยาตมทางปากหนูตะเภาในขนาดเทียบเทาผงยา 4.5 และ 9 กรัม/กิโลกรัม พบวามีฤทธ์ิระงับอาการหอบ และฤทธ์ิดีกวาตัวยาเด่ียวแตละชนิดในขนาดยาที่เทากัน ยาตมมีฤทธ์ิขยายกลามเน้ือหลอดลมที่แยกจากกายหนูตะเภา เม่ือแยกใหยาตมเฉพาะสวนท่ีละลายใน แอลกอฮอลและตัวยาเดี่ยวทั้ง 3 ชนิด ทางปากหนูถีบจักรในขนาดเทียบเทาผงยา 9 กรัม/กิโลกรัม พบวาตํารับยาซานจ่ือหยั่งชินทังและไหลฝูจ่ือมีฤทธ์ิระงับอาการไอไดดี แตซูจื่อและไปเจ้ียจื่อมีฤทธ์ิไม

156 ตาํ รับยาจีนทใ่ี ชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ชัดเจน ยาตมมีฤทธ์ิยับยั้งการลําเลียงอาหารในระบบทางเดินอาหารหนูถีบจักร ทําใหระยะเวลาที่อาหาร อยูในลาํ ไสเ ล็กนานข้ึน จงึ มีการดูดซึมอาหารดีขนึ้ นอกจากนี้ สารสกัดนาํ้ ยังมีฤทธิต์ านอักเสบในหนถู บี จกั ร และตานเชือ้ แบคทีเรียหลายชนดิ ในหลอดทดลอง4 การศึกษาทางคลินิก: เม่ือศึกษาในผูปวยที่มีอาการไอ 40 ราย ซ่ึงในจํานวนนี้มีผูปวยที่มีอายุ มากกวา 60 ป มีอาการไอเรื้อรังมานานกวา 10 ป จํานวน 14 ราย โดยใหรับประทานยาตม วันละ 2 คร้งั ติดตอกัน 21 วนั พบวาผูป วย 25 ราย หายเปนปกติ และ 15 ราย มีอาการดีขึ้นมาก ไมพบอาการ ขางเคียงในผูปวยทุกราย ยาตํารับน้ีใหผลการรักษาดีมาก จึงเปนยาสําเร็จรูปที่นิยมใชระงับอาการไอ และขับเสมหะ เม่ือใหตํารับยาชงซานจ่ือหย่ังชินทังรวมกับยาแผนปจจุบันในการรักษาผูปวยโรคปอด และหัวใจเตนเร็วเฉียบพลัน ซึ่งมีอาการไอ มีเสมหะ และหอบรวมดวย จํานวน 37 ราย พบวาไดผลดี มาก 21 ราย ดีขึ้น 13 ราย เม่ือใหยาตมแกผูปวยโรคคอหอยอักเสบเรื้อรัง (chronic pharyngitis) จํานวน 32 ราย พบวา ไดผลดมี าก 15 ราย ดขี ึน้ 13 ราย4 การศึกษาความปลอดภัย: เม่ือใหยาตมซานจื่อหย่ังชินทัง ไปเจ้ียจื่อ ซูจื่อ และไหลฝูจ่ือ ทาง ปากหนูถีบจักรในขนาดเทียบเทาผงยา 120, 80, 250 และ 200 กรัม/กิโลกรัม ตามลําดับ ไมพบหนู ทดลองตัวใดตาย เมื่อฉีดสารสกัดน้ําของตํารับยานี้เขาชองทองหนูถีบจักร พบวาขนาดของสารสกัด เทียบเทา ผงยาทท่ี าํ ใหหนูถีบจักรตายรอยละ 50 (LD50) มีคาเทากับ 41.5 กรัม/กิโลกรัม และเมื่อใหสาร สกัดทางปาก พบวาไมสามารถหาคา LD50 แตขนาดสูงสุดที่หนูถีบจักรทนไดเมื่อใหทางปาก มีคา เทากับ 120 กรัม/กิโลกรมั ผลการทดลองน้แี สดงใหเห็นวาตํารับยานีม้ คี วามปลอดภัย4 เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรัส ตั้งอรามวงศ, วราภรณ ต้ังอรามวงศ, เย็นจิตร เตชะดํารงสิน. ตํารับยาซานจ่ือหยั่งชินทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทํา ฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและ- การแพทยท างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2552. 4. Ru K, Xie M. Sanzi Yangqin Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตํารับยาขับเสมหะ: หลิงกันอเู วยเจยี งซนิ ทัง 157 หลงิ กนั อเู วย เจียงซินทงั (苓甘五味姜辛汤) ตําราตนตาํ รับ 金匮要略 จนิ คุย เอ้ียวเลี่ย (Synopsis of Prescriptions of the Golden Chamber)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจงจ่ิง) »2 สว นประกอบ Rhizoma Zingiberis กันเจยี ง 9 กรัม Herba Asari ซีซ่ ิน* 6 กรมั 干姜 Poria ฝหู ลงิ 12 กรมั 细辛 Fructus Schisandrae อเู วย จ่ือ 6 กรมั 茯苓 Radix Glycyrrhizae กันเฉา 6 กรมั 五味子 甘草 วธิ ีใช ตม เอานํา้ ด่ืม1,3 การออกฤทธิ์ ใหค วามอบอนุ แกปอด สลายของเหลวที่ตกคา ง1,3 สรรพคณุ รกั ษากลุมอาการที่มีของเหลวเย็นตกคา งภายใน มอี าการไอ มีเสมหะมาก ลักษณะใสสีขาว อึดอัด แนนทรวงอก หายใจไมส ะดวก ล้นิ มฝี า ขาวลนื่ ชพี จรตึงลื่น1,3 ตํารับยาน้ีสามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคหลอดลมอักเสบเรื้อรัง และมี อาการหอบหืดเน่ืองจากมขี องเหลวเยน็ ตกคางภายใน1,3 * ซ่ีซนิ เปนสมุนไพรทม่ี พี ิษเลก็ นอย ตอ งควบคมุ ขนาดใชตามทกี่ าํ หนดเทาน้ัน

158 ตํารับยาจีนท่ีใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ตํารับยา หลงิ กนั อเู วย เจยี งซนิ ทงั (苓甘五味姜辛汤) 2 เซนตเิ มตร ซ่ีซนิ (细辛) 2 เซนตเิ มตร กนั เจยี ง (干姜) ฝหู ลงิ (茯2苓เซน)ติเมตร อูเวย จอื่ (五味2 เซ子นตเิ ม)ตร กนั เฉา (甘草) 2 เซนตเิ มตร

ตํารับยาขับเสมหะ: หลงิ กันอูเวย เจยี งซนิ ทัง 159 คําอธิบายตาํ รบั ทําหนาที่ รส คุณสมบตั ิ สรรพคุณ ตวั ยาหลัก เผ็ด สมนุ ไพร อนุ เสริมความอบอุนแกสว นกลางของ 干姜 กนั เจียง ตัวยาเสริม เผด็ (ขงิ แกแ หง) ตวั ยาเสริม รา งกาย ขบั ความเย็นและฟน ฟู ตัวยาชว ย หวาน 细辛 ซี่ซนิ ตวั ยานาํ พา เล็กนอ ย หยางช่ีของมา มและกระเพาะอาหาร เปรย้ี ว 茯苓 ฝหู ลงิ อมหวาน สมานระบบกระเพาะอาหาร ทําใหช่ี (โปง รากสน) อมหวาน 五味子 อูเวย จ่ือ ลงตํ่า ระงบั อาการคล่ืนไสอาเจยี น 甘草 กนั เฉา อุน ขบั ลม สลายความเยน็ เปดทวาร (ชะเอมเทศ) ระงบั ปวด ใหความอบอุนแกป อด ขับของเหลว สขุ ุม ระบายน้าํ สลายความชื้น เสรมิ บาํ รงุ มา ม สงบจติ ใจ อุน เกบ็ ชี่ของปอด เสริมธาตนุ าํ้ ของไต ระงับเหงื่อ เหน่ียวรง้ั อสจุ ิ ระงบั - ถาย สงบจิตใจ สุขมุ เสรมิ ช่ี บํารุงสวนกลางของรา งกาย ระบายความรอน ขับพิษ ระงบั - อาการไอ ขับเสมหะ ปรับประสาน ตวั ยาทั้งหมดใหเขา กัน ตาํ รบั ยานป้ี ระกอบดวยตวั ยาหลัก คอื กันเจียง รสเผ็ด มีสรรพคุณใหความอบอุนแกปอด สลายความเยน็ สลายของเหลวทตี่ กคา ง ใหความอบอุนแกมาม และขจัดความช้ืน ตัวยาเสริม ไดแก ซ่ีซิน รสเผ็ดกระจาย ชวยใหความอบอุนแกปอด สลายความเย็น เสริมฤทธิ์ของกันเจียง ฝูหลิง รสหวานจืด เสริมมาม ระบายช้ืน ตัวยาชวยคือ อูเวยจื่อ สรรพคุณเหนี่ยวรั้งชี่ของปอด ระงับอาการไอ เม่ือใช รว มกบั ซซ่ี นิ ซีซ่ ินมฤี ทธอ์ิ นุ กระจาย อเู วย จ ่ือมฤี ทธิเ์ หนีย่ วรง้ั ทาํ ใหเสยี ช่ี (邪气) ถกู กาํ จัดและเจิ้งชี่ (正气) ไมถูกทาํ ลาย1,3

160 ตาํ รบั ยาจนี ที่ใชบอยในประเทศไทย เลม 3 รปู แบบยาในปจจบุ นั ยาตม 4 ขอ หามใช ขอควรระวงั ในการใช หามใชตาํ รับน้ใี นผูปวยท่ีมีอาการปอดรอน มีความแหงในปอด อินพรอง เสมหะรอน มีอาการ ไอจากวัณโรคปอด เน่ืองจากตาํ รบั ยาน้ีมรี สเผด็ และมีฤทธร์ิ อนแหง1,3 เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาหลิงกันอูเวยเจียงซินทัง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวง- สาธารณสขุ , 2552.

ตํารับยาสลายความชื้น: ปาเจง้ิ สา น 161 ปาเจง้ิ สา น (八正散) ตาํ ราตน ตาํ รับ 太平惠民和剂局方 ไทผิงหุย หมินเหอจจี้ ฺหวีฟาง (Prescription of Peaceful Benevolent Dispensary)1 « ค.ศ. 1151 Chen Shiwen (陈师文 เฉินซอื เหวนิ ) »2 สว นประกอบ Caulis Akebiae มูท ง* 500 กรมั Herba Dianthi ฉวฺ ไี ม 500 กรัม 木通 Semen Plantaginis เชอเฉียนจื่อ 500 กรัม 瞿麦 Herba Polygoni Avicularis เปยนชวฺ ่ี 500 กรัม 车前子 Talcum หฺวาสอื 500 กรมั 萹蓄 Radix et Rhizoma Rhei (coated ตาหวง (เมีย่ น 500 กรมั 滑石 with flour paste and then roasted, กวอ เวย, ชฺวี่ sliced after removal of the coat and เมีย่ นเชว่ีย, เปย) 大黄 (面裹煨, then baked) 去面切, 焙) Fructus Gardeniae ซันจือจ่ือเหริน 500 กรมั Medulla Junci เติงซนิ 3 กรมั 山栀子仁 Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉา (จอ้ื ) 500 กรมั 灯芯 甘草 (炙) วิธีใช นาํ ตัวยาทงั้ หมดยกเวนเตงิ ซนิ มาบดเปนผง รับประทานครั้งละ 6-9 กรัม โดยนําเติงซิน 3 กรัม ตมในนํ้าประมาณ 1 แกว เปนน้ํากระสายยา หรือเตรียมเปนยาตม โดยปรับลดน้ําหนักยาจากตํารับยา ขา งตนลง 30 เทา ยกเวน เตงิ ซินใชนาํ้ หนกั 3 กรมั เทาเดมิ 1,3 การออกฤทธ์ิ ขับและระบายความรอน ขบั ปสสาวะ1,3 * นยิ มใชชวนมทู งแทนมูท ง

162 ตํารับยาจีนทใ่ี ชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 ตํารบั ยา ปาเจ้งิ สาน (八正散) สรรพคณุ รักษากลุมอาการท่ีปสสาวะขัด ปวดแสบ เนื่องจากความรอนช้ืน มีอาการปวดแนนบริเวณ ทองนอย ปสสาวะขุน มีสีเขมถึงสีแดง ปสสาวะบอย กล้ันปสสาวะไมได หากมีอาการรุนแรงอาจถึงขั้น ปสสาวะไมอ อก มักมอี าการปากคอแหงรว มดว ย ล้ินแดง มฝี าเหลอื ง ชีพจรลน่ื แกรง1,3 ตํารับยานี้สามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคเกี่ยวกับระบบทางเดินปสสาวะ เนื่องมาจากกลุมอาการรอนชื้น เชน ทางเดินปสสาวะอักเสบชนิดเฉียบพลัน กระเพาะปสสาวะอักเสบ กรวยไตอักเสบ น่วิ ในระบบทางเดนิ ปส สาวะ หรือติดเชอื้ ในระบบทางเดินปส สาวะ1,3

ตาํ รับยาสลายความชนื้ : ปาเจ้งิ สาน 163 ชวนมทู ง (川木通2 เ)ซนติเมตร ฉวฺ ีไม (瞿2 เซ麦นตเิ)มตร 2 เซนตเิ มตร เปย นชฺว่ี (萹2蓄เซนต)เิ มตร เชอเฉียนจื่อ (车前子) หวฺ าสอื (滑石) 2 เซนติเมตร ซนั จอื จ่อื เหรนิ (山2栀เซนต子ิเมต仁ร ) 2 เซนติเมตร ตา หวง (เมย่ี นกวอเวย , ชวฺ ีเ่ ม่ียนเชวยี่ , เปย ) [大黄 (面裹煨, 去面切, 焙)] 2 เซนติเมตร กันเฉา (จ้อื ) [甘2 เซ草นตเิ ม(炙ตร )] เติงซิน (灯芯)

164 ตาํ รบั ยาจนี ท่ีใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 คําอธิบายตาํ รับ ทาํ หนาท่ี รส คุณสมบัติ สรรพคุณ ตวั ยาหลกั ขม สมุนไพร ขม เยน็ ขบั ปส สาวะ ขบั นิว่ ชวยให 木通 มทู ง ตวั ยาหลกั หวาน เลือดไหลเวยี นดี ขับน้าํ นม 瞿麦 ฉวฺ ไี ม ขม เย็น ระบายความรอนของระบบ จดื หัวใจและลําไสเล็ก ดงึ อมหวาน ความรอนลงสสู ว นลา งของ ขม รางกายและขบั ออกทาง ปส สาวะ ทะลวงจิงลว่ั ทําให เลอื ดไหลเวียน 车前子 เชอเฉียนจอ่ื ตวั ยาหลกั เยน็ ขับปสสาวะ ระบายความชน้ื ระงบั อาการทอ งเสยี ระบาย ความรอ นของตบั และปอด ละลายเสมหะ ชว ยใหการมอง เหน็ ดีขึ้น 萹蓄 เปยนชฺวี่ ตวั ยาหลัก เย็น ระบายความชนื้ และความรอน เล็กนอย บริเวณสวนลา งของรา งกาย ขบั ปส สาวะ ถายพยาธิ บรรเทาอาการผน่ื คนั จาก 滑石 หฺวาสอื ตัวยาหลกั ความชืน้ ตวั ยาเสรมิ เยน็ ขับนว่ิ ขบั ปส สาวะ ขับความ- (หินลนื่ ) 大黄 (面裹煨, 去面 รอน ขับความชน้ื ขบั ฝห นอง 切, 焙) ตาหวง (เมยี่ น กวอ เวย, ชฺวเี่ มีย่ นเชวยี่ , เย็น ขบั ถา ยของเสยี ตกคาง เปย) (โกฐนํา้ เตาปง ) สลายกอ น ระบายความรอน หา มเลอื ด ขจัดพิษ ชว ยให เลือดมกี ารไหลเวียนดขี ้นึ

ตํารับยาสลายความช้ืน: ปาเจ้ิงสา น 165 สมนุ ไพร ทําหนา ท่ี รส คณุ สมบัติ สรรพคุณ ตัวยาชว ย ขม 山栀子仁 เยน็ ระบายความรอ นชนื้ ทําให ตัวยาชว ย จดื ซนั จือจ่อื เหริน อมหวาน เลือดเย็น บรรเทาอาการ (เน้ือในเมล็ดลูกพดุ ) ตวั ยาชว ย หวาน 灯芯 เตงิ ซิน และนําพา อกั เสบ ขบั พิษ 甘草 (炙) เย็น ขับปสสาวะ ระบายความรอน กนั เฉา (จือ้ ) (ชะเอมเทศผดั น้ําผงึ้ ) เล็กนอ ย ทหี่ วั ใจ ลดอาการหงุดหงดิ ชว ยใหนอนหลบั อนุ เสริมชี่ บาํ รุงสวนกลางของ รางกาย บรรเทาอาการปวด ปรับประสานตัวยาทง้ั หมดให เขากนั ตํารับยานี้ประกอบดวยมูทง ฉฺวีไม เชอเฉียนจ่ือ เปยนชฺว่ี และหฺวาสือเปนตัวยาหลัก มี สรรพคุณขับปสสาวะและระบายความชื้น ตัวยาเสริมคือ ตาหวง (เมี่ยนกวอเวย, ชฺว่ีเมี่ยนเชว่ีย, เปย) เมื่อใชรวมกับมูทงจะชวยขับของเสียตกคาง ขับปสสาวะและระบายความรอน ตัวยาชวย ไดแก ซันจือจ่ือเหริน ชวยระบายความรอนช้ืนในซานเจียว เติงซินชวยนําความรอนลงสวนลางของรางกาย กันเฉา (จ้ือ) มีสรรพคุณบรรเทาปวดและปรับประสานตัวยาในตํารับใหสมดุล ชวยปองกันไมให คณุ สมบตั เิ ยน็ ของตวั ยาอนื่ ในตํารบั ทาํ ลายกระเพาะอาหาร1,3,4 รปู แบบยาในปจ จบุ ัน ยาผง ยาตม5 ขอหา มใช ขอ ควรระวงั ในการใช หามใชตํารับยานี้ในสตรีมีครรภ หรือผูปวยท่ีมีรางกายออนแอ ควรระวังการใชในผูปวยท่ีมี 1,3 อาการปสสาวะขนุ สีขาวเหมอื นนมเจือนํ้ามัน และชีต่ ดิ ขัด ขอมูลวิชาการท่ีเกี่ยวขอ ง การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ยาตมมีฤทธิ์ตานเช้ือแบคทีเรียหลายชนิดในหลอดทดลอง ปองกัน การรวมตัวของผลกึ แคลเซียมออกซาเลตในหลอดทดลอง และชว ยใหค วามหนืดของเลือดลดลงในหนูขาว5

166 ตํารับยาจนี ทใ่ี ชบอยในประเทศไทย เลม 3 การศึกษาทางคลินิก: ยาผงมีสรรพคุณบรรเทาอาการทางเดินปสสาวะอักเสบเฉียบพลันและ เรอื้ รัง ขบั น่ิวในระบบทางเดินปสสาวะ รกั ษาอาการติดเชื้อในระบบทางเดนิ ปสสาวะ กรวยไตอกั เสบเร้ือรงั บรรเทาอาการปวดตามขอ และลดไข5 เอกสารอางอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาปาเจ้ิงสาน. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Ou M. Chinese-English Manual of Common-Used Prescriptions in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Guangzhou: Guangdong Science & Technology Publishing House, 1991. 5. Fan YP, Zhang Q, Wang XD, Wang X. Bazheng San. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รับยาสลายความชื้น: อูผสี าน 167 อผู สี า น (五皮散) ตาํ ราตนตาํ รบั 华氏中藏经 หัวซ่อื จงจา งจิง (Huatuo’s Treatise on Viscera)1 « ค.ศ. 1322 Zhao Zi’ang (赵子昂 จา วจอื่ อา ง) »2 สว นประกอบ Cortex Poria ฝูหลิงผี 9 กรมั Cortex Zingiberis เซงิ เจียงผี 9 กรัม 茯苓皮 Cortex Mori Radicis ซงั ไปผี 9 กรัม 生姜皮 Pericarpium Arecae ตา ฟูผี 9 กรัม 桑白皮 Pericarpium Citri Reticulatae เฉนิ จหฺ วีผี 9 กรัม 大腹皮 陈橘皮 วธิ ใี ช ตมเอาน้ําดื่ม1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความช้ืน ลดอาการบวมน้ํา ปรับชี่ เสรมิ มามใหแขง็ แรง1,3 สรรพคณุ รักษากลุม อาการบวมนา้ํ ใตผ ิวหนงั เน่ืองจากมามพรอ ง เกิดความช้ืนสะสมมาก มีอาการบวมท้ังตัว ลําตัวรูสึกหนักหนวง อืดแนนทองและทรวงอก ช่ียอนขึ้นทําใหเหน่ือยหอบหายใจถี่ ปสสาวะไมคลอง และใชใ นสตรีมีครรภทมี่ อี าการบวมน้าํ ลิ้นมฝี าขาวเหนยี ว ชพี จรจม เตน คอ นขา งชา1,3 ตํารับยานี้สามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยที่มีอาการบวมน้ําเฉียบพลัน สตรีมีครรภทม่ี ีอาการบวมนํ้า ไตอกั เสบเฉยี บพลันระยะแรกรวมกับบวมน้ํา โดยมีกลุมอาการของมามพรอง เกิดความชน้ื สะสมมาก ทาํ ใหบ วมนาํ้ ใตผวิ หนัง1,3

168 ตํารบั ยาจนี ที่ใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 ตํารับยา อผู สี าน (五皮散) ฝูหลงิ ผี (茯2苓เซนต皮ิเมต)ร เซิงเจยี งผี (生姜2 เ皮ซนต)ิเมตร ซงั ไปผี (桑2白เซน皮ตเิ มต)ร ตาฟูผี (2大เซน腹ตเิ ม皮ตร ) เฉนิ จหฺ วีผี (陈橘皮) 2 เซนตเิ มตร

ตาํ รับยาสลายความชื้น: อผู สี าน 169 คําอธบิ ายตาํ รบั ทําหนา ที่ รส คุณสมบตั ิ สรรพคณุ สมุนไพร ตวั ยาหลัก อมหวาน สขุ ุม ขับน้ํา ลดบวม 茯苓皮 ฝูหลิงผี (เปลอื กโปงรากสน) ตวั ยาหลกั เผ็ด อนุ บรรเทาอาการบวมนาํ้ ปรบั 生姜皮 เซิงเจียงผี เลก็ นอ ย สมดลุ ของน้ํา ชวยใหการ (ผิวขิงแกส ด) ตัวยาหลัก อมหวาน ไหลเวียนของนา้ํ ในรา งกาย ตัวยาหลกั เผด็ เยน็ สะดวกขึ้น 桑白皮 ซงั ไปผ ี ตวั ยาหลัก เผด็ ขม ระบายความรอ นของปอด (เปลอื กรากหมอน) อนุ บรรเทาอาการหอบ ระบายนํา้ เล็กนอ ย ลดบวม 大腹皮 ตา ฟูผี ชวยใหช ขี่ องกระเพาะอาหาร (เปลือกผลหมาก) อุน และลาํ ไสไ หลเวยี น ระบาย ของเสียตกคาง ขบั นาํ้ ลดบวม 陈橘皮 เฉนิ จฺหวผี ี ขบั ลมและระบายของเสยี ตกคา ง ปรบั กระเพาะอาหาร และบรรเทาอาการคลน่ื ไส อาเจยี น ตํารับยานี้ประกอบดวย ฝูหลิงผีมีสรรพคุณขับนํ้า ระบายความช้ืน และเสริมบํารุงมาม ทําให มามทําหนา ที่ลาํ เลียงน้าํ ไดดีขนึ้ เซิงเจยี งผีรสเผ็ด มีฤทธ์ิขบั กระจายนาํ้ ซังไปผ ีชว ยปรับช่ีของปอดลงตํ่า ทําใหการไหลเวียนของน้ําดีข้ึน ตาฟูผีมีสรรพคุณชวยใหชี่ของกระเพาะอาหารและลําไสไหลเวียน และ ขบั นํ้า เฉนิ จฺหวผี ชี วยใหชี่ของกระเพาะอาหารไหลเวียน และสลายความช้ืน เม่ือใชตัวยาทั้งหารวมกันมี สรรพคุณชว ยใหป ส สาวะคลอ ง และลดอาการบวม1,3,4 รูปแบบยาในปจจบุ ัน ยาตม 5

170 ตํารับยาจนี ที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 3 ขอ หามใช ขอควรระวงั ในการใช การใชตํารับยาน้ีในผูปวยที่มามพรองและบวมน้ํามาก หรือผูปวยท่ีบวมน้ําและมีลมภายนอก รว มดวย ตองปรบั ปรมิ าณของยาใหเ หมาะสมกับสาเหตขุ องโรค1,3 ขอ มูลวิชาการท่ีเกี่ยวขอ ง การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้มีฤทธิ์ขับปสสาวะ รักษาอาการไตอักเสบเฉียบพลัน ชวย ขับเหง่ือ ลดความดนั โลหติ จากไตอกั เสบเฉียบพลัน ปรบั การเคลื่อนไหวของลําไส และชว ยกระตนุ ใหการ หลง่ั สารในระบบการยอ ยอาหารดขี ้นึ 1,3,5 เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Chuan WK, Li JW, Lin ZG. A General History of Chinese Medicine. 1st ed. Beijing: People’s Medical Publishing House, 1999. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาอูผีสาน. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Ou M. Chinese-English Manual of Common-Used Prescriptions in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Guangzhou: Guangdong Science & Technology Publishing House, 1991. 5. Fan YP, Zhang Q, Wang X. Wupi San. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตํารบั ยาสลายความชนื้ : จหู ลงิ ทัง 171 จูหลงิ ทัง (猪苓汤) ตาํ ราตน ตํารบั 伤寒论 ซางหานลนุ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง จง่ิ ) »2 สว นประกอบ Polyporus Umbellatus จหู ลงิ 9 กรัม Poria ฝูหลิง 9 กรมั 猪苓 Rhizoma Alismatis เจอ เซ่ยี 9 กรมั 茯苓 Colla Corii Asini อาเจยี ว 9 กรมั 泽泻 Talcum หวฺ าสอื 9 กรมั 阿胶 滑石 วิธใี ช นําตัวยาทั้งหมดมาตมเอานํ้าดื่ม ยกเวนอาเจียวใหชงละลายนํ้ายาที่ตมแลว แบงดื่ม 2 ครั้ง ด่ืม ขณะอุน ๆ1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ น ขบั ปส สาวะ เสรมิ อนิ หามเลอื ด1,3 สรรพคุณ รักษากลุมอาการท่ีมีความรอนช้ืนในรางกายจนมีผลตออิน มีอาการปสสาวะขัดและปวด หรือ ปสสาวะมีเลือดปน ถายเปนน้ํา ปวดแนนทองนอย กระวนกระวายนอนไมหลับ กระหายนํ้าอยากด่ืมนํ้า และมีอาการไอ1,3 ตาํ รับยาน้สี ามารถเพ่ิมหรอื ลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคกระเพาะอาหารและลําไสอักเสบ ติดเชื้อในระบบทางเดินปสสาวะชนิดไมรุนแรง มีนิ่วในทางเดินปสสาวะ ไตอักเสบจากรอนช้ืนกระทบอิน ซึ่งกลมุ อาการรอนชน้ื เหลานีจ้ ะสง ผลตอ อิน1,3

172 ตํารับยาจีนที่ใชบอ ยในประเทศไทย เลม 3 ตาํ รบั ยา จูหลิงทัง (猪苓汤) จูหลงิ (猪苓)2 เซนตเิ มตร ฝูหลิง (茯2苓เซน)ตเิ มตร เจอเซ่ีย (泽泻) 2 เซนตเิ มตร อาเจีย2วเซ(น阿ตเิ มต胶ร ) หฺวาสอื (滑石2 เซ)นติเมตร

ตํารับยาสลายความชน้ื : จหู ลิงทัง 173 คําอธิบายตาํ รับ ทําหนา ที่ รส คณุ สมบตั ิ สรรพคุณ ตวั ยาหลกั จืด สมุนไพร อมหวาน สขุ มุ ระบายความชืน้ และนํ้า ลด 猪苓 จหู ลงิ ตัวยาหลัก ตวั ยาเสรมิ หวาน อาการถา ยเหลว ชว ยให 茯苓 ฝหู ลงิ ตัวยาชว ย เลก็ นอย (โปง รากสน) ตัวยาชว ย ปสสาวะคลอ ง บรรเทาอาการ 泽泻 เจอ เซ่ยี จดื อมหวาน ปส สาวะขนุ ลดบวม 阿胶 อาเจยี ว หวาน (กาวหนงั ลา) สุขมุ ระบายน้ํา สลายความชื้น 滑石 หฺวาสือ จดื (หนิ ลืน่ ) อมหวาน เสรมิ บํารงุ มาม สงบจติ ใจ เยน็ ขับปสสาวะ ขบั ความชืน้ ระบายความรอ น สุขมุ บาํ รุงเลือด หา มเลือด เสริม บํารุงอิน บาํ รุงปอดใหชุมชื้น เยน็ ขบั นิว่ ขบั ปสสาวะ ขบั ความ- รอ น ขับความชน้ื ขบั ฝห นอง ตํารับยาน้ีประกอบดวยจูหลิงและฝูหลิงเปนตัวยาหลัก มีสรรพคุณระบายความช้ืนออกทาง ปส สาวะ เสรมิ มา มใหแ ข็งแรง ตวั ยาเสริมคือ เจอเซี่ยมีสรรพคุณขับปสสาวะ เมื่อใชรวมกับจูหลิงและฝูหลิง จะเพม่ิ ฤทธขิ์ ับปสสาวะและระบายของเสีย ตัวยาชวย ไดแ ก อาเจียว มีสรรพคุณเสริมบํารุงอิน บํารุงเลือด และหามเลอื ด หฺวาสอื มีสรรพคณุ ระบายความรอน บรรเทาอาการปสสาวะขดั และขบั น่วิ 1,3,4 รปู แบบยาในปจจุบัน ยาตม 5 ขอหา มใช ขอ ควรระวงั ในการใช ควรระวงั การใชใ นผูป ว ยท่ีมคี วามรอ นสะสมในรางกาย และมีเหงอ่ื ออกมากจนอินถูกทําลายอยาง รุนแรง1,3,4 ขอ มูลวิชาการท่ีเกีย่ วของ การศกึ ษาทางเภสัชวิทยา: การศกึ ษาในหนูขาวพบวา ยาตมมฤี ทธขิ์ บั ปส สาวะ ชว ยใหการทํางาน ของไตท่ผี ิดปกติชนดิ เร้อื รงั ดีขึน้ ขบั นิ่วในระบบทางเดินปส สาวะ และยับย้ังการเจริญของเนือ้ งอก5

174 ตาํ รับยาจีนท่ีใชบ อยในประเทศไทย เลม 3 การศึกษาทางคลินิก: ตํารับยานี้มีสรรพคุณรักษาโรคเกี่ยวกับระบบทางเดินปสสาวะ บรรเทา อาการปสสาวะขัด ขับนิ่ว กระเพาะปสสาวะอักเสบชนิดเฉียบพลัน ปสสาวะมีเลือดปน โรคขออักเสบที่มี อาการปากแหง ตาแหง และโรคตับแขง็ ที่มอี าการทองบวมนาํ้ 5 เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน, สมชาย จิรพินิจวงศ. ตํารับยาจูหลิงทัง. [เอกสารแปลเพื่อการจัดทําฐานขอมูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Fan SP, Zhang Q. Zhuling Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตํารับยาสลายความชื้น: เชยี งหัวเซ่ิงซอื ทงั 175 เชียงหวั เซงิ่ ซือทงั (羌活胜湿汤) ตําราตน ตาํ รบั 内外伤辨感论 เนย ไ วซางเปย นกนั่ ลุน (Differentiation on Endogenous and Exogenous Diseases)1 « ค.ศ. 1231 Li Gao (李杲 หลี่เกา) หรือ Li Dongyuan (李东垣 หลีต่ งเหวยี น) »2 สวนประกอบ Rhizoma seu Radix Notopterygii เชยี งหัว 6 กรัม Radix Angelicae Pubescentis ตหู ัว 6 กรัม 羌活 Radix Ledebouriellae ฝางเฟง 3 กรมั 独活 Rhizoma et Radix Ligustici เกาเปน 3 กรัม 防风 Rhizoma Ligustici Chuanxiong ชวนซฺยง 3 กรมั 藁本 Fructus Viticis มั่นจิงจอ่ื 2 กรมั 川芎 Radix Glycyrrhizae Praeparata กันเฉา (จื้อ) 3 กรัม 蔓荆子 甘草 (炙) วิธใี ช ตม เอานา้ํ ดม่ื 1,3 การออกฤทธิ์ ขจดั ลมชื้นภายนอก ระงบั ปวด1,3