1.ตำราฝังเข็มรมยา เล่ม 1

การฝง เขม็ - รมยา เลม 1 กรมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2551 ISBN 978-974-16-0789-1

การฝง เข็ม - รมยา เลม 1 ที่ปรึกษา สมชัย โกวทิ เจริญกุล ธารา ชินะกาญจน Cheng Zicheng บรรณาธิการ ทศั นยี  ฮาซาไนน เย็นจิตร เตชะดํารงสนิ ลอื ชา วนรัตน กองบรรณาธกิ าร บณั ฑิตย พรมเคยี มออ น อัมพร กรอบทอง ประพันธ พงศค ณติ านนท ชํานาญ สมรมิตร ธวชั บูรณถาวรสม สวุ ดี วอ งวสุพงศา โกสินทร ตรีรัตนวีรพงษ สุทศั น ภทั รวรธรรม ตอ งตา อุชชนิ กติ ตศิ กั ดิ์ เกง สกลุ วฒั นาพร คุมบุญ สมชาย จิรพินจิ วงศ เบญจนีย เภาพานชิ ย ยพุ าวดี บญุ ชติ บุญสม รตั นากูล วรพจน ภูจ นิ ดา รวินันท กดุ ทงิ เจาของลิขสิทธ์ิ : กรมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวงสาธารณสขุ ออกแบบปก : ทศั นีย ฮาซาไนน บุญสม รัตนากลู ภาพประกอบ : อัมพร กรอบทอง พิมพครั้งที่ 1 : ธนั วาคม 2551 จํานวน 1,000 เลม พมิ พที่ : สํานกั งานกิจการโรงพมิ พ องคก ารทหารผา นศกึ ในพระบรมราชปู ถมั ภ 2/9 ซอยกรุงเทพฯ-นนทบรุ ี เขตบางซอ่ื 31 กรงุ เทพมหานคร 10800 ขอ มลู ทางบรรณานุกรมของหอสมดุ แหงชาติ ลือชา วนรตั น, ทศั นีย ฮาซาไนน, เย็นจติ ร เตชะดํารงสิน (บรรณาธกิ าร) การฝง เขม็ - รมยา เลม 1-กรงุ เทพมหานคร สาํ นกั งานกิจการโรงพิมพองคการทหารผานศึกในพระบรมราชปู ถมั ภ, 2551. 300 หนา กรมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวงสาธารณสขุ ISBN 978-974-16-0789-1

คํานาํ ก คาํ นาํ การฝงเข็มรักษาโรคเปนสาขาหน่ึงของศาสตรการแพทยแผนจีนท่ีมีวิวัฒนาการมายาวนานกวา 2,500 ป ตลอดระยะเวลาที่ผา นมา แพทยจ ีนทีเ่ ชี่ยวชาญการฝงเข็มไดส รางสมประสบการณในการรักษา โรคตา ง ๆ ไดอ ยางนาอัศจรรย จนเปนผลใหศาสตรก ารฝงเข็มถกู นําไปเผยแพรทว่ั โลก การฝงเขม็ ซ่งึ ครั้ง หน่ึงเคยถอื เปนการแพทยแผนโบราณของจนี แตดวยการทกี่ ารฝง เข็มรกั ษาโรคเปน วธิ ีรักษาท่ีมีความเปน เอกลกั ษณ ใชอปุ กรณน อ ยชนดิ และไมจ ําเปนตอ งใชย ารวมในการรกั ษา จงึ ทําใหการฝงเข็มสามารถใช ในการรักษารวมกับการแพทยแ ขนงอืน่ ๆ ไดส ะดวก ปจจบุ ันการฝงเข็มไดรบั การยอมรับใหเปน ศาสตร การแพทยน านาชาติ ทที่ ุกประเทศสามารถนําไปใชผสมผสานกบั การรกั ษาดวยศาสตรก ารแพทยแผนปจ จุบนั รวมท้ังการแพทยพ น้ื บา นอนื่ ๆ อยางไดผล และเปน ท่ียอมรบั ของประชาชนทั่วไป สาํ หรบั ประเทศไทย กระทรวงสาธารณสขุ ไดจ ดั ฝก อบรมหลกั สตู ร “การฝง เข็ม” 3 เดือน สาํ หรบั แพทยแผนปจ จุบันมาตงั้ แตป  พ.ศ. 2540 จนถงึ ปจจุบนั โดยการอบรมมวี ัตถุประสงคเพอื่ พัฒนาความรู และทักษะการรกั ษาโรคดว ยการฝง เข็มสาํ หรับแพทยแผนปจ จบุ ัน เพอ่ื นําไปผสมผสานกับการรกั ษาดว ย ศาสตรการแพทยแ ผนปจจุบันใหม ปี ระสิทธิภาพและประสิทธิผลมากยิ่งขึ้น เพื่อเปนการสนับสนุนใหแ พทย ท่เี ขาอบรมมีเอกสารวชิ าการประกอบการอบรมและคนควา กรมพฒั นาการแพทยแผนไทยและการแพทย ทางเลอื ก จงึ ไดจ ัดทาํ ตํารา “การฝง เขม็ -รมยา” ขนึ้ โดยในครงั้ แรกมีแนวคิดท่ีจะจัดทําตําราเพือ่ ประกอบการ ฝก อบรม มีเน้ือหาทง้ั ในเรอื่ งพ้ืนฐานศาสตรก ารแพทยแ ผนจีน ซง่ึ มีเนื้อหาเกี่ยวกบั แนวทางในการวิเคราะห อาการโรคกอนการฝงเขม็ รกั ษา ทฤษฎีระบบเสนลมปราณและจุดฝง เข็ม รวมในเลมเดยี วกนั แตเน่ืองจาก มเี นอ้ื หามาก จงึ ไดแบงเน้ือหาออกเปน 2 เลม คือ “ศาสตรการแพทยแ ผนจีนเบ้ืองตน” และ “การฝง เข็ม- รมยา เลม 1” โดยไดจ ัดพมิ พต ําราท้ัง 2 เลม ในป พ.ศ. 2551 นี้ และมีแผนงานจดั ทาํ ตํารา “การ ฝงเขม็ -รมยา เลม 2” ในป พ.ศ. 2552 เน้ือหาจะประกอบดวยการรักษาโรคท่พี บบอ ยในประเทศไทยดว ย การฝง เขม็ รวมเปน ตาํ ราชุด “การฝงเขม็ -รมยา” ทง้ั สนิ้ 3 เลม ตาํ รา “การฝง เขม็ -รมยา” แมจะมวี ัตถุประสงคใ ชป ระกอบการฝก อบรมในหลกั สตู ร “การฝง เขม็ ” 3 เดอื น แตจะมเี นื้อหาของทฤษฎรี ะบบเสนลมปราณ และจดุ ฝง เขม็ ครบถว น เพ่ือใหผ ูสนใจในศาสตร การฝง เขม็ รวมทั้งนักศกึ ษาการแพทยแผนจนี ในระดบั ปรญิ ญาตรไี ดใชศึกษาเพื่อการคนควาในแนวลกึ ตอ ไป อยา งไรกต็ ามเน่ืองจากเปน การจัดทาํ ตาํ ราศาสตรก ารฝง เขม็ ครั้งแรก จงึ อาจมขี อ บกพรอ งบา ง จึง

ข การฝงเข็ม – รมยา ใครข อใหผ ูอานทพ่ี บขอ ผิดพลาดกรณุ าแจงขอ ผดิ พลาดตลอดจนใหคําแนะนาํ ตาง ๆ เพ่ือจะไดนําไปใช ปรับปรงุ แกไ ขในการจดั พิมพครัง้ ตอ ไป ในการจดั ทําตํารา “การฝงเขม็ -รมยา เลม 1” และ “ศาสตรก ารแพทยแ ผนจีนเบ้อื งตน” ไดร ับความ รวมมอื เปน อยา งดจี ากคณะทํางานทกุ ทา น ซึ่งไดส ละเวลาชวยกนั จัดทาํ จนเนือ้ หาเสรจ็ สมบรู ณ กรมพฒั นา การแพทยแ ผนไทยและการแพทยทางเลอื กจงึ ใครข อขอบคณุ คณะทํางานทกุ ทานท่ไี ดทุม เทเสยี สละ รว มมือ รวมใจกนั จัดทาํ ตํารา “การฝง เข็ม-รมยา เลม 1” จนสําเรจ็ ลุลว งไปดว ยดี โดยเฉพาะอยา งยงิ่ นายแพทย บณั ฑิตย พรมเคียมออ น ที่ชว ยตรวจสอบความถกู ตอ งของเนือ้ หาและภาพประกอบ แพทยห ญิงอัมพร กรอบทอง ศูนยการแพทยก าญจนาภิเษก มหาวทิ ยาลัยมหิดล ที่ไดก รุณาวาดภาพประกอบท้งั หมดใน หนงั สือเลมนี้ และแพทยหญงิ สวุ ดี วอ งวสพุ งศา ศนู ยก ารแพทยกาญจนาภิเษก ทีไ่ ดกรุณาตรวจแก ภาษาจนี รวมทั้งคําอาน “พินอิน” ของตําราทง้ั 2 เลม จึงหวังเปนอยา งย่งิ วา ตาํ รา “การฝง เขม็ -รมยา” เลมนจ้ี ะเปน ประโยชนแ กแ พทยฝ ง เขม็ และผสู นใจในศาสตรน ี้ เพือ่ พัฒนาศาสตรการฝงเข็มในระบบ บรกิ ารสขุ ภาพของประเทศไทยใหม คี วามมั่นคงและยงั่ ยืนสบื ไป (นายแพทยลือชา วนรัตน) อธิบดกี รมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก

สารบญั ค สารบญั หนา คาํ นาํ ก สารบัญ ค บทท่ี 1 ทฤษฎีเสน ลมปราณและจุดฝง เข็ม 1 1 ความรทู ่วั ไปเก่ยี วกบั ระบบเสนลมปราณ 5 องคประกอบของระบบเสนลมปราณ 40 หนาท่ีของระบบเสน ลมปราณ 40 การประยกุ ตใชท ฤษฎเี สน ลมปราณ. 41 ความรูเบ้อื งตนเกี่ยวกบั จุดฝงเข็ม 58 การหาตาํ แหนงของจุดฝงเข็ม 61 บทท่ี 2 วถิ กี ารไหลเวยี นของเสน ลมปราณ 61 เสน ลมปราณมือไทอ ินปอด 62 เสนลมปราณมือหยางหมิงลาํ ไสใ หญ 63 เสนลมปราณเทา หยางหมงิ กระเพาะอาหาร 66 เสน ลมปราณเทาไทอนิ มาม 66 เสน ลมปราณมือเสา อินหวั ใจ 67 เสน ลมปราณมอื ไทห ยางลาํ ไสเลก็ 69 เสนลมปราณเทาไทหยางกระเพาะปส สาวะ 70 เสนลมปราณเทา เสาอนิ ไต 71 เสนลมปราณมอื จเฺ หวยี อินเย่อื หุมหัวใจ 72 เสน ลมปราณมอื เสาหยางซานเจียว 74 เสนลมปราณเทา เสา หยางถงุ นํา้ ดี 76 เสน ลมปราณเทา จฺเหวยี อินตับ 77 เสน ลมปราณเญิน่ 77 เสน ลมปราณตู 82 บทที่ 3 จุดฝง เขม็ บนเสน ลมปราณ 82 เสน ลมปราณมอื ไทอนิ ปอด 88 เสนลมปราณมอื หยางหมิงลาํ ไสใ หญ 97 เสน ลมปราณเทาหยางหมงิ กระเพาะอาหาร

ง การฝง เข็ม - รมยา สารบญั (ตอ ) หนา เสนลมปราณเทา ไทอ นิ มาม 116 เสน ลมปราณมือเสา อินหวั ใจ 125 เสนลมปราณมือไทห ยางลําไสเ ล็ก 129 เสนลมปราณเทา ไทห ยางกระเพาะปส สาวะ 137 เสน ลมปราณเทาเสา อนิ ไต 161 เสน ลมปราณมือจเฺ หวยี อินเยอ่ื หุม หัวใจ 173 เสน ลมปราณมอื เสาหยางซานเจียว 177 เสนลมปราณเทาเสาหยางถุงนํา้ ดี 185 เสน ลมปราณเทาเจว๋ียอนิ ตับ 199 เสนลมปราณเญิน่ 205 เสน ลมปราณตู 216 บทท่ี 4 จดุ ฝง เขม็ นอกระบบเสนลมปราณหรอื จุดพเิ ศษ 227 จุดพิเศษบนศรี ษะและคอ 227 จุดพิเศษบนหนา อกและทอ ง 233 จดุ พิเศษบนหลัง 235 จุดพิเศษบนรยางคบ น 239 จุดพิเศษบนรยางคลา ง 244 บทท่ี 5 การรมยาและการครอบกระปกุ 248 การรมยา 248 การครอบกระปุก 254 บทท่ี 6 การจดั การและการปอ งกันอุบัตเิ หตจุ ากการฝง เขม็ 256 ภาคผนวก 264 ดัชนีจดุ ฝงเขม็ ตามระบบเสน ลมปราณ 264 ดชั นีจดุ ฝง เขม็ (พนิ อนิ ) 286 บรรณานกุ รม 293

ทฤษฎเี สน ลมปราณและจุดฝงเข็ม 1 บทที่ 1 ทฤษฎีเสนลมปราณและจุดฝงเขม็ 1. ความรทู ว่ั ไปเกีย่ วกบั ระบบเสน ลมปราณ 1.1 นิยามและความรูพน้ื ฐาน ระบบเสนลมปราณ หรอื ระบบจงิ ล่ัว (经 络 系 统 Jīng-Luò-Xi-T ǒ ng: Meridian System) เปน ทฤษฎีพืน้ ฐานทสี่ าํ คัญของการฝง เขม็ และรมยา และการแพทยแ ผนจีนทกุ สาขา เสน ลมปราณ หรือ จงิ ลว่ั (经络 Jīng-Luò: Meridians and Collaterals) เปนเสน ทางไหลเวียนของเลอื ดและช่ี ไป หลอ เลีย้ งสวนตาง ๆ ของรา งกาย ระบบเสน ลมปราณเปน เครือขายของเสน ทางลาํ เลียง และควบคมุ กํากบั การไหลเวยี นของเลอื ดและช่ี เพือ่ หลอเลีย้ งทุกพนื้ ท่ขี องรา งกาย รวมถึงเช่ือมโยงอวยั วะตาง ๆ ใหท ํางาน สอดคลองสมดลุ กัน ระบบเสนลมปราณ ประกอบดวยเสนลมปราณขนาดใหญ เรียกวา เสนลมปราณตน หรือ จิง (经 Jīng: Meridians) และเสน ลมปราณขนาดเล็กกวา ท่แี ตกแขนงออกมาจากเสน ลมปราณตน เรยี กวา เสน ลมปราณยอ ย หรอื ลวั่ (络 Luò: Collaterals) เสน ลมปราณตนและเสนลมปราณยอย แตกแขนงเชือ่ มโยงกันคลายรางแห ครอบคลุมทกุ สวนของรางกาย หากเปรยี บกบั ตน ไม เสน ลมปราณตน คอื ลําตน ท่ีงอกออกมาจากอวยั วะตา ง ๆ ของรางกาย เสน ลมปราณยอย คือ กิ่งกา นที่แตกออกมาจาก ลาํ ตน เพอ่ื เสริมการทาํ งานของลาํ ตน ใหค รอบคลมุ สมบูรณขึน้ “ตามความนิยมมักเรียก จิง วา เสนลมปราณหลกั และ ล่ัว วา เสน ลมปราณรอง แตหลาย คร้ัง เสน ลมปราณหลกั มกั ใชส บั สนกับเสนลมปราณสามญั (ซงึ่ จะกลา วในลาํ ดบั ถัดไป) และเกดิ ความ สบั สนในการแบงประเภทของเสนลมปราณ ในการน้ี ผูเขยี นไดศกึ ษาคนควา เก่ียวกบั เสน ลมปราณท้ังหมด และไดนยิ ามช่ือเรียกของเสนลมปราณขน้ึ ใหมท ้ังระบบ แตยงั คงชอ่ื เรยี กเดิมตามความนิยมไวตามความ เหมาะสม รวมทง้ั ไดส อดแทรกเหตุผลในการเปล่ียนชือ่ เรยี กจากความนิยมเดิมไวดว ย จึงหวงั เปน อยา งย่ิง วาจะทําใหผูเ ร่ิมศึกษาระบบเสนลมปราณเกดิ ความเขาใจไดงายขึน้ ” เสนลมปราณตน มลี ักษณะสาํ คญั คอื เปนเสนท่ีมจี ุดเร่ิมตนจากอวยั วะ หรือสวนใดสว นหน่ึง ของรางกาย แตละเสนมวี ิถกี ารไหลเวียนและจุดสิ้นสดุ เฉพาะของตนเอง วิถกี ารไหลเวยี นของเสนลมปราณ ตน มที ั้งวถิ ภี ายนอกและวถิ ีภายในที่เชอ่ื มโยงเปนเสน เดยี วกนั วิถภี ายนอกของเสนลมปราณตน มักอยู

2 การฝง เข็ม-รมยา ลึกใตผวิ หนงั หรอื ในชนั้ กลามเน้ือ ทอดไปตามแนวยาวของแขน ขา และลาํ ตวั สว นวถิ ภี ายในเกีย่ วของ สัมพันธก ับอวยั วะภายในตา ง ๆ เสนลมปราณตน ท่ีสาํ คญั ในทางคลินกิ ไดแ ก 1) เสนลมปราณสามัญ หรอื นิยมเรียกวา เสน ลมปราณหลกั (正经 Zhèng-Jīng: Main or Regular meridians) จํานวน 12 เสน 2) เสนลมปราณ วสิ ามัญ หรือนิยมเรยี กวา เสนลมปราณพเิ ศษ (奇经 Qí-Jīng: Extraordinary meridians) จํานวน 8 เสน เสนลมปราณสามัญ หรอื เสน ลมปราณหลัก 12 เสน เปน เสนลมปราณตน ท่ีสงั กัดหรอื เกิด จากอวยั วะภายใน 12 อวยั วะ ๆ ละ 1 เสน ทาํ หนา ท่เี ชอ่ื มโยงสัมพันธร ะหวางอวัยวะภายในกบั ภายนอก และเปน เสน โครงสรา งหลักของเครือขายระบบเสนลมปราณ จุดฝงเข็มสว นใหญ มีตําแหนง เรยี งรายอยู บนเสน ลมปราณหลกั 12 เสนน้ี ในทางคลินกิ เสน ลมปราณหลัก มชี ือ่ ทบ่ี งบอกคณุ สมบัติไวอ ยางชัดเจน เม่ือประกอบการเรียกช่ือ จึงนิยมเรยี กอยางกระชับวา เสน หรอื เสนลมปราณ [จิง (经 Jīng) หรือ จงิ มาย (经脉 Jīng-Mài)] เชน เสนลมปราณมือไทอ ินปอด อาจเรยี กเปน เสน มือไทอ ินปอด หรอื เสน มอื ไทอนิ หรอื เสนลมปราณปอด หรือ เสนปอด ก็ได ลว นมคี วามหมายถึงเสน ลมปราณสามัญเดียวกนั “เสนลมปราณวิสามัญ หรือนิยมเรียกวา เสนลมปราณพิเศษ โดยมาจากรากศัพทวา ฉีจิง (奇经 Qí-Jīng: Extraordinary meridian) คาํ วา ฉี (奇) แปลวา แปลกประหลาด มหศั จรรย แตกตา งจากปกติ สวนคําวา พิเศษ นา จะใชใ นกรณีทม่ี คี ณุ สมบัติเดน เพิม่ เติมกวาปกติ จะเหมาะสมกวา ผเู ขยี นจึงเหน็ วา ไมนาเรียกเสน ลมปราณตน ชดุ นี้วา เสน ลมปราณพเิ ศษ จึงนยิ ามใหม เปน เสนลมปราณ วสิ ามัญ และนยิ าม เสน ลมปราณหลัก เปน เสนลมปราณสามญั ซง่ึ นาจะมีความหมายทต่ี รงและชัดเจน กวา เดมิ อยา งไรก็ตาม ในตาํ ราเลม น้หี ลายแหง ยงั คงใชคาํ ตามความนยิ มเพอื่ ความสะดวกในการเขาใจ” เสนลมปราณวิสามญั มีจาํ นวน 8 เสน จัดเปนเสน ลมปราณตน มีลักษณะแตกตา งจากเสน ลมปราณสามัญ (หรือเสนลมปราณหลกั ) ไดแ ก จุดเร่มิ ตน ไมไดเกิดจากอวัยวะภายใน และไมส งั กดั อยู กับอวัยวะภายใน เสนลมปราณวิสามัญแตล ะเสน มจี ดุ เรมิ่ ตนจากแตละสว นของรางกาย มแี นววถิ กี าร ไหลเวยี นและหนา ทีเ่ ฉพาะทแ่ี ตกตา งกนั นอกจากน้ี เสน ลมปราณวสิ ามัญ ยงั เปนเสนลมปราณทไี่ มม ีจุด ฝง เขม็ ของตนเอง ยกเวนเสน ลมปราณวสิ ามญั 2 เสน ที่อยกู ง่ึ กลางลําตัวดา นหนา และดา นหลงั ไดแ ก เสน ลมปราณเญิ่น (任脉 Rèn-Mài: Conception vessel) และ เสนลมปราณตู (督脉 Dū-mài: Governer vessel) ตามลําดับ เสนลมปราณยอย หรอื ล่วั เปน เสน ลมปราณทแ่ี ยกหรอื แตกแขนงออกมาจากเสนลมปราณ ตน สวนใหญแยกออกตามแนวขวางกบั เสนลมปราณตน ไปยงั ผวิ หนังและสว นตา ง ๆ ของรา งกาย ท่ีอยู

ทฤษฎีเสน ลมปราณและจดุ ฝงเข็ม 3 ในแนววถิ ีการไหลเวียนของเสน ลมปราณตน ของตน เพ่ือทาํ หนาทเ่ี สริมการทาํ งานของเสน ลมปราณตนให กวา งขวางครอบคลุมยิ่งขึ้น เสนลมปราณยอย ยังสามารถแตกกิง่ กานออกเปนเสนลมปราณยอ ยทีเ่ ล็กละเอยี ดไปเร่อื ย ๆ และเช่ือมประสานเขา กับอวัยวะตา ง ๆ และประสานกนั เองเปนรา งแหคลา ยระบบเสนเลือดฝอย เสนลมปราณ ยอ ยขนาดเล็กทอี่ ยบู ริเวณผิวหนงั เรยี กวา เสน ยอ ยต้นื หรอื ฝลู ว่ั (浮络 Fǘ-Luò) เสน ลมปราณยอ ย ขนาดเล็กละเอยี ดที่เปนแขนงสว นปลายสดุ เรยี กวา เสนยอ ยฝอย หรอื ซนุ ล่ัว (孙络 Sūn-Luò) เสนลมปราณยอย ท่ีสําคัญทางคลินิก ไดแก เสนลมปราณยอยใหญ หรือ เปยล่ัว (别络 Bié-Luò) จาํ นวน 15 เสน ซ่งึ แยกออกมาจากจดุ ล่วั ของเสน ลมปราณตน 14 เสน ในทางคลนิ กิ เสน ลมปราณยอยใหญ มกั เรียกอยางกระชบั วา เสนยอย หรือ เสน ลมปราณยอย หรอื ลั่ว (络 Luò) หรือ ลวั่ มา ย (络脉 Luò-Mài) เชน ลัว่ หรือ เสน ลมปราณยอ ยของเสนมือไทอ นิ ปอด เปนตน 1.2 คําศพั ทและศัพทบัญญัตเิ ก่ยี วกบั ทฤษฎเี สน ลมปราณ วัฒนธรรมและการแพทยจีน ไดเผยแพรเขา มาสูประเทศไทยเปนเวลาชานาน หลายยคุ หลาย สมยั ทฤษฎีการแพทยและวฒั นธรรมหลายอยา ง มีการผสมผสานกับการแพทยพ ื้นบานและวฒั นธรรม ทอ งถนิ่ กอ ใหเ กิดคาํ ศพั ทท่ใี ชแทนศพั ทจีนข้ึนจาํ นวนหนง่ึ ที่ใชส ืบทอดกนั มาหรอื ใชใ นคนหมูมาก จน เกิดความคุนชนิ อาทิ อนิ หยาง หยวน เสนลมปราณ ฯลฯ หรอื ชื่อประเทศหรอื เมอื งบางแหงกม็ ใี ชใ นหมู คนไทยเทาน้นั เชน จนี ญป่ี ุน ปก กงิ่ เซ่ยี งไฮ เปนตน แมว า ศัพทเหลา นี้สวนใหญจ ะยงั ไมไ ดร บั การบรรจุ ไวใ นพจนานุกรมฯ และการออกเสียงก็เปนไปตามความเขา ใจหรอื ความสะดวกของคนไทย ซง่ึ มกั ไมตรง กับเสยี งของศพั ทเดมิ ท่ีหยบิ ยืมมาใช แตก ็เปนทเ่ี ขาใจตรงกันไดด ีในคนไทยหมูมาก ในการเขยี นตาํ ราน้ี ยงั คงใชคาํ ศพั ทท สี่ ืบทอดมาเหลา น้ีไวเ ชนเดมิ เพอื่ ความเขา ใจตรงกนั ได งาย เวนแตศ ัพททม่ี ีใชอ ยูเ ดมิ เหลา นน้ั ทําใหเ กิดความเขาใจสบั สนหรือคลาดเคลอื่ นไปจากทฤษฎที ่ีควร จะเปน จึงจะเปลยี่ นแปลงหรอื บัญญตั ศิ พั ทข ้นึ ใหม และจะยกยอดไปอธบิ ายเหตผุ ลที่มา-ทไี่ ป ณ จุดเกิด เหตุ โดยใชเ ครือ่ งหมาย “—”กํากับไว อยางไรก็ตามมีศัพทจีนจาํ นวนมาก ที่ยังไมไดมีการแปลหรือบัญญัติศัพทข้ึนมาใช หรือมีใช อยูอยางไมแพรหลาย รวมถึงการเรียกชื่อเฉพาะ เชน ช่ือจุดตาง ๆ ในกรณีน้ีจะใชการทับศัพทตามคาํ อาน ใหไ ดเ สยี งใกลเคยี งกบั รากศพั ท ตามสาํ เนยี งจีนกลาง และวงเล็บศัพทจนี พรอ มคําอา นพนิ อินไวดว ย ตัวอยา ง แขนและขาแตล ะขา ง มเี สน ลมปราณหลัก ขางละ 6 เสน แบง เปน เสนลมปราณอนิ 3 เสน และเสนลมปราณหยาง 3 เสน เสนลมปราณอิน 3 เสน แบงเปน 3 ระดับ ไดแ ก 1) อินใหญ หรอื

4 การฝงเข็ม-รมยา ไทอ นิ (太阴 Tài-Yīn) 2) อนิ เล็ก หรือ เสาอนิ (少阴 Shǎo-Yīn) และ 3) อนิ หรี่ หรือ จฺเหวยี อนิ (厥 阴 Jué-Yīn) ในทนี่ ้ี คําวา ยนิ เปนศพั ทไทย ท่มี าจาก 阴 (Yin) ซง่ึ อา นวา อนิ แผนภมู ิท่ี 1-1 โครงสรางระบบเสนลมปราณ -ไทอินปอด -------------------- -เสน มอื อิน 3 เสน -จฺเหวยี อนิ เย่ือหมุ หวั ใจ -------- -เสาอนิ หวั ใจ -------------------- -หยางหมิงลาํ ไสใ หญ ---------- -เสนมือหยาง 3 เสน -เสา หยางซานเจยี ว ------------ -ไทหยางลําไสเล็ก -------------- - เสนสามัญ 12 เสน -หยางหมงิ กระเพาะอาหาร ---- -เสนเทาหยาง 3 เสน -เสาหยางถงุ นํา้ ดี ---------------- เสน ยอ ย 15 เสน -ไทหยางกระเพาะปสสาวะ ---- -ไทอินมา ม ----------------------- -เสนเทาอนิ 3 เสน -จเฺ หวยี อนิ ตับ --------------------- ระบบเสน -เสาอินไต ------------------------ ลมปราณ -เสนยอ ยใหญจากเสน มา ม 1 เสน -เสนตู --------------------เสน ยอ ยจากเสนตู 1 เสน -เสน เญ่ิน -----------------เสนยอ ยจากเสน เญิน่ 1 เสน -เสน ชง - เสนวสิ ามญั 8 เสน -เสนไต -เสน อินเชยี ว -เสน หยางเชยี ว -เสนอนิ เหวย -เสน หยางเหวย - เสน สาขา 12 เสน - เสนลมปราณเอ็น 12 เสน - แนวเขตผวิ หนงั 12 แนว

ทฤษฎีเสน ลมปราณและจดุ ฝงเข็ม 5 ตารางที่ 1-1 ช่ือเสน ลมปราณหลกั อวัยวะตนสังกัด และอวัยวะคสู ัมพนั ธ เสน ลมปราณหลัก อวัยวะตน สงั กดั อวยั วะคสู ัมพันธ เสน มือ เสน มือ-ไทอนิ -ปอด ปอด ลําไสใ หญ อิน เสน มอื -เสา อนิ -หวั ใจ หัวใจ ลาํ ไสเลก็ ซานเจียว 3 เสน เสนมอื -จเฺ หวยี อนิ -เยอ่ื หมุ หัวใจ เยอ่ื หุมหัวใจ เสน เทา เสน เทา-ไทอิน-มา ม มาม กระเพาะอาหาร อนิ เสนเทา-เสาอิน-ไต ไต กระเพาะปส สาวะ 3 เสน เสนเทา-จเฺ หวยี อนิ -ตับ ตับ ถุงน้ําดี เสน มอื เสน มือ-หยางหมิง-ลาํ ไสใ หญ ลาํ ไสใ หญ ปอด หยาง เสน มือ-ไทห ยาง-ลําไสเล็ก ลาํ ไสเลก็ หัวใจ 3 เสน เสน มือ-เสา หยาง-ซานเจียว ซานเจียว เยอ่ื หุมหวั ใจ เสนเทา เสน เทา -หยางหมงิ -กระเพาะอาหาร กระเพาะอาหาร มา ม หยาง เสน เทา-ไทห ยาง-กระเพาะปสสาวะ กระเพาะปส สาวะ ไต 3 เสน เสนเทา-เสา หยาง-ถงุ น้ําดี ถุงนาํ้ ดี ตบั 2. องคประกอบของระบบเสน ลมปราณ เสนลมปราณ จําแนกออกเปน 6 ประเภท (แผนภูมิ 1-1) ไดแ ก 2.1 เสน ลมปราณหลกั 12 เสน (十二经脉 Shí-Èr-Jīng-Mài: 12 Main meridians) 2.2 เสน ลมปราณสาขา 12 เสน (十二经别 Shí-Èr-Jīng-Bié: 12 Meridian branches) 2.3 เสน ลมปราณก่ิง (ลวั่ ) 15 เสน (十五络脉 Shí-Wǔ-Luò-Mài: 15 Collaterals) 2.4 เสนลมปราณเอ็น 12 เสน (十二经筋 Shí-Èr-Jīng-Jīn: 12 Tendon and muscle regions) 2.5 แนวเขตผวิ หนงั 12 แนว (十二皮部 Shí-Èr-Pī-Bù: 12 Cutaneous regions) 2.6 เสน ลมปราณพิเศษ 8 เสน (奇经八脉 Qí-Jīng-Bā-Mai: 8 Extraordinary meridians) 2.1 เสนลมปราณหลกั 12 เสน (十二经脉 Shí-Wǔ-Luò-Maì: 12 Main meridians) เสนลมปราณสามญั หรอื เสนลมปราณหลกั 12 เสน เปน เสน ลมปราณตน ทีเ่ ปน โครงสรา งหลกั หรอื เปนเสนประธานของระบบเสน ลมปราณ ในตาํ ราจีนเรยี กเสนลมปราณชุดนว้ี า สบิ สองเสน ลมปราณหลัก

6 การฝงเข็ม-รมยา หรือ สิบสองเสน ลมปราณสามัญ (十二正经 Shí-Èr-Zhèng-Jīng) แตส วนใหญน ิยมเรยี กวา สบิ สอง เสนลมปราณ (十二经脉 Shí-Èr-Jīng-Mài) หรือ เสนลมปราณ (经 Jīng หรือ 经脉 Jīng-Mài) ซ่ึงเปน ท่ีเขาใจกันวา หมายถงึ เสน ลมปราณหลัก ในตาํ รานี้ เรยี กวา เสนลมปราณหลัก หรอื เรยี กโดย กระชบั วา เสน หลัก หรอื เสน เม่อื ใชประกอบการเรยี กชือ่ ในการเทียบเคียงกับตาํ ราแปลภาษาองั กฤษ เรยี กเสนชดุ น้ีวา Main หรือ Regular meridians และใช Meridian เมื่อประกอบการเรียกชือ่ เสน เสนลมปราณหลกั ทาํ หนาที่เชือ่ มโยงอวยั วะภายในทเี่ ปน ตนสังกัดกบั อวยั วะภายนอก อวัยวะ ภายในที่เปนตนสังกดั ของเสน ลมปราณหลกั มี 12 อวยั วะ แบง เปน อวยั วะตนั 6 อวยั วะ และ อวัยวะ กลวง 6 อวยั วะ อวัยวะตนั 6 อวยั วะ ไดแ ก ปอด หวั ใจ เยือ่ หุมหัวใจ มา ม ไต และตับ อวยั วะกลวง 6 อวยั วะ ไดแก ลาํ ไสใ หญ ลาํ ไสเ ลก็ ซานเจยี ว กระเพาะอาหาร กระเพาะปสสาวะ และถงุ นํา้ ดี อวยั วะภายนอก หมายถงึ ระบบโครงสรา งของรางกาย ไดแ ก กระดกู ขอ กลา มเนื้อ เอ็น และผิวหนัง เสนลมปราณหลัก ท่สี งั กัดอวัยวะตันทัง้ หก เรยี กวา เสนลมปราณอนิ และ เสนลมปราณหลกั ที่สังกัดอวยั วะกลวงทง้ั หก เรียกวา เสนลมปราณหยาง เสน ลมปราณอนิ 6 เสน แบงกระจายจากลาํ ตวั ผา นแขนดา นใน ถึงปลายนว้ิ มือ จํานวน 3 เสน เรยี กวา เสน ลมปราณอินของมือ หรอื เสนลมปราณมืออนิ หรือ เสนมอื อิน และเสนอนิ อกี 3 เสน ที่ กระจายจากเทา ผา นขาดา นใน เขาในชอ งทอง เรียกวา เสนลมปราณอนิ ของเทา หรือ เสน ลมปราณเทา อิน หรือ เสน เทาอิน เสนลมปราณหยาง 6 เสน แบงกระจายจากปลายนิ้วมือ ผานแขนดานนอก ไปยังศีรษะ จาํ นวน 3 เสน เรียกวา เสนลมปราณหยางของมอื หรือ เสนลมปราณมอื หยาง หรอื เสนมือหยาง และ เสนหยาง 3 เสน ท่ีกระจายจากศีรษะ ผานลาํ ตัว ลงไปตามแนวขาดานนอก ถึงปลายนิ้วเทา เรียกวา เสนลมปราณหยางของเทา หรอื เสน ลมปราณเทาหยาง หรอื เสนเทา หยาง กลาวโดยสรปุ แขนแตล ะขาง มเี สนลมปราณหลัก 6 เสน ไดแก เสนมืออนิ และเสนมอื หยาง อยางละ 3 เสน ขาแตละขาง มเี สน ลมปราณหลกั 6 เสน ไดแ ก เสน เทา อนิ และเสน เทาหยาง อยา งละ 3 เสน เสน มืออิน 3 เสน สังกัดอวยั วะตนั ทีอ่ ยใู นทรวงอก ไดแก ปอด หวั ใจ และเยอื่ หุมหัวใจ เสน มอื หยาง 3 เสน สงั กดั อวยั วะกลวง ท่ีเปน คสู ัมพนั ธกับอวยั วะของเสนมอื อนิ ไดแ ก ลาํ ไสใหญ ลําไสเลก็ และซานเจียว ตามลําดบั

ทฤษฎเี สน ลมปราณและจดุ ฝงเข็ม 7 เสนเทา อนิ 3 เสน สังกดั อวัยวะตนั ที่อยูใ นชอ งทอ ง ไดแก มาม ไต และตับ เสน เทาหยาง 3 เสน สงั กดั อวัยวะกลวง ทเ่ี ปนคูสัมพนั ธกบั อวัยวะของเสนเทาอิน ไดแ ก กระเพาะอาหาร กระเพาะปส สาวะ และถงุ น้าํ ดี ตามลาํ ดบั เสน ลมปราณอิน 3 เสน ของแขนและขา จะมรี ะดับความเปนอินตา งกนั แบงเปน 3 ระดับ ไดแ ก 1) อินใหญ หรอื ไทอนิ (太阴 Tài-Yīn) 2) อินเลก็ หรอื เสาอนิ (少阴 Shǎo-Yīn) และ 3) อนิ หร่ี หรอื จฺเหวียอนิ (厥阴 Jué-Yīn) เสน ลมปราณหยาง 3 เสนของแขนและขา จะมรี ะดับความเปน หยางตางกัน แบง เปน 3 ระดบั ไดแก 1) หยางยงิ่ หรอื หยางหมงิ (阳明 Yáng-Ming) 2) หยางใหญ หรอื ไทหยาง (太阳 Tài-Yáng) และ 3) หยางเลก็ หรอื เสา หยาง (少阳 Shǎo-Yáng) ในวงจรการไหลเวียนของระบบเสน ลมปราณ เสนหยางหมิงคูก บั เสนไทอ ิน เสนไทหยางคูกับ เสนเสา อนิ และเสนเสา หยางคูก ับเสน จเฺ หวยี อนิ เสนลมปราณหลักแตละเสน มีหลักการเรียกชื่อ ประกอบดวยคุณสมบัติ 3 ประการ ไดแก 1) เปนเสน มือ หรือเสนเทา 2) ระดบั ความเปนอนิ หรอื หยาง และ 3) ช่อื ของอวัยวะตนสงั กดั (ตารางท่ี 1-1) 2.1.1 การกระจายวถิ กี ารไหลเวยี นของเสน ลมปราณหลกั 12 เสน รางกายดา นซายและขวา มเี สน ลมปราณหลักดานละ 12 เสน กระจายครอบคลมุ อยูอ ยาง สมมาตร การกระจายวิถีการไหลเวียนของเสนลมปราณมักกลาวถึงเพียงดานเดียวของรางกาย แตมี ความหมายถึงทง้ั สองดา นท่สี มมาตรกนั การกระจายวิถกี ารไหลเวยี นของเสน ลมปราณหลักแตล ะเสนใน แตละสว นของรา งกาย มีระเบียบ แบบแผนและเปนระบบ โดยแบงหลักเกณฑก วาง ๆ ในรา งกายเปน 3 สว น ไดแก แขน-ขา ลําตัว และศีรษะ ซึ่งรายละเอยี ดของแตละเสนจะไดกลา วถงึ ในบทถัดไป 2.1.1.1 การกระจายวถิ ีการไหลเวยี นเสน ลมปราณหลกั ของแขน-ขา (รปู ที่ 1-1 และ 1-2) แขนและขาแตละขาง มีเสน ลมปราณหลกั ไหลเวียนอยู 6 เสน ไดแก เสน ลมปราณอนิ 3 เสน กระจายอยูด า นใน (Medial side) และเสน ลมปราณหยาง 3 เสน กระจายอยดู านนอก (Lateral side) ของแขนและขา ดา นในของแขนและขา มีเสนลมปราณอนิ 3 เสน กระจายอยเู ปน ลาํ ดบั โดย เสน ไทอ ิน อยู ชิดขอบดา นหนา (Anterior border) เสนเสา อนิ อยชู ิดขอบดานหลงั (Posterior border) และเสน จเฺ หวยี อนิ อยูตรงกลางระหวา งเสนไทอ นิ และเสน เสาอิน ยกเวน เสนจฺเหวย๋ี อนิ ของขา ทม่ี เี สนทางอยหู นาตอ เสนไทอนิ ต้งั แตเ ทา จนถงึ เหนือตาตมุ ใน 8 ชุน จงึ กลบั ไปอยตู รงกลางระหวา งเสนลมปราณเทา ไทอ ินและ เสน ลมปราณเทาเสา อนิ ตามปกติ

8 การฝง เข็ม-รมยา ดานนอกของแขนและขา มเี สน ลมปราณหยาง 3 เสน กระจายอยเู ปน ลาํ ดับ โดย เสน หยาง หมงิ อยชู ดิ ขอบดานหนา เสน ไทห ยาง อยชู ิดขอบดา นหลัง และเสน เสา หยางอยตู รงกลาง ระหวา งเสน หยางหมิง และเสน ไทหยาง รูปที่ 1-1 การกระจายเสน ลมปราณหลกั ของแขนดา นหนา และดานหลงั 2.1.1.2 การกระจายวถิ ีไหลเวยี นเสน ลมปราณหลักของลําตัว ลาํ ตวั ไดแ ก หลงั อกและทอ ง ทง้ั ดา นซายและดานขวา แตล ะดา นมีเสนลมปราณอนิ และเสน ลมปราณหยางของเทารวม 6 เสน กระจายครอบคลุมอยู (รปู ท่ี 1-2) เสนลมปราณเทาหยาง 3 เสน กระจายจากศรี ษะ ผา นรอบลําตัวตามแนวยาว ลงสูข าดา น นอกไปยังปลายเทา โดย 1) เสนเทา หยางหมิงกระเพาะอาหาร มเี สน ทางอยูดานหนาลาํ ตวั ครอบคลุมอก และทอง 2) เสนเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ มีเสนทางครอบคลุมลาํ ตัวดานหลัง และ 3) เสนเทาเสา หยางถงุ นาํ้ ดีมีเสน ทางครอบคลมุ ลําตัวดา นขาง เสน ลมปราณเทาอิน 3 เสน กระจายจากเทา ผา นขาดา นในเขา สูลาํ ตัว โดยครอบคลุมอยู ดา นหนาและดานขางของลาํ ตัว

ทฤษฎีเสนลมปราณและจดุ ฝง เข็ม 9 เสน ลมปราณหลักของมือ ท้ัง 6 เสน มีเสน ทางกระจายบนลาํ ตวั นอ ยมาก โดย เสนลมปราณ มืออิน 3 เสน ออกจากลําตัวบรเิ วณรอบรกั แร ผา นไปตามดา นในของแขน อาจมสี วนตนของเสนอยู บริเวณสว นบนของทรวงอก เสน ลมปราณมอื หยาง 3 เสน เริม่ จากปลายนว้ิ มือ ไปตามแขนดานนอก ผาน หวั ไหลไปยงั ศรี ษะ จงึ ไมมเี สน ทางผา นลําตวั ยกเวนเสนลมปราณมือไทหยางลําไสเลก็ ซง่ึ มีบางสวนผาน บริเวณสะบักดา นบน รปู ที่ 1-2 ก. การกระจายเสน ลมปราณหลักของขาและลําตวั ดา นหนา 2.1.1.3 การกระจายวถิ ีไหลเวยี นเสน ลมปราณหลกั ของศีรษะและใบหนา เสน ลมปราณหยางของมอื และเทา รวม 6 เสน ลวนมเี สน ทางไหลเวยี นผา นศรี ษะทง้ั ส้นิ จึงมี คาํ กลาววา ‘ศรี ษะเปน ศูนยรวมของเสนลมปราณหยาง’โดย

10 การฝง เข็ม-รมยา เสนลมปราณหยางหมิงของมือและเทา กระจายครอบคลุมศรี ษะดา นหนา คือ สวนของใบหนา เสน ลมปราณเสาหยางของมือและเทา กระจายครอบคลุมศรี ษะดา นขาง เสน ลมปราณไทหยางของเทา กระจายครอบคลุมศรี ษะดานหลงั เสน ลมปราณไทห ยางของมอื กระจายครอบคลุมบรเิ วณแกม 2.1.2 วงจรของวิถไี หลเวยี นของเสน ลมปราณหลัก 12 เสน 1) เสน ลมปราณมือไทอ นิ ปอด เสนลมปราณมอื เสาอินหัวใจ และเสนลมปราณมอื จเฺ หวยี อนิ เยอื่ หุม หัวใจ ไหลเวียนออกจากทรวงอก ผานไปตามแขนดานใน สปู ลายมือ และสงตอ ใหก ับเสน ลมปราณมือหยางทเ่ี ปนคูสมั พันธ บริเวณปลายมอื (แผนภมู ิ 1-2) 2) เสน ลมปราณมอื หยางหมงิ ลําไสใ หญ เสน ลมปราณมอื ไทห ยางลาํ ไสเ ลก็ และเสน ลมปราณ มอื เสา หยางซานเจยี ว ไหลเวยี นจากปลายมอื ขนึ้ ไปตามแขนดา นนอก ผานหัวไหลไปยังศรี ษะ และสง ตอ ใหก บั เสนลมปราณเทาหยางท่ีมีระดับหยางเสมอกัน เชน เสน มอื หยางหมิง สง ตอให เสน เทาหยางหมงิ 3) เสน ลมปราณเทา หยางหมิงกระเพาะอาหาร เสนลมปราณเทาไทห ยางกระเพาะปส สาวะ และเสนเทาลมปราณเสาหยางถงุ นํ้าดี ไหลเวยี นจากศรี ษะ ผา นลาํ ตวั ลงไปตามขาดานนอก สูปลายเทา และสง ตอ ใหเสน ลมปราณเทา อินท่เี ปน คสู มั พันธ บริเวณปลายเทา 4) เสนลมปราณเทาไทอ นิ มา ม เสนลมปราณเทาเสาอินไต และเสนลมปราณเทาจฺเหวยี อนิ ตบั ไหลเวียนจากปลายเทา ขนึ้ ไปตามขาดา นใน เขาสูลาํ ตัว ไปยงั อวยั วะตันท่ีเปนตนสังกดั และสงตอ การไหลเวียนใหเ สน ลมปราณมืออินในระดบั ถดั ไป เชน เสนเทา ไทอ นิ สง ตอ ให เสน มอื เสา อิน โดยสรุป 1) เสน มืออิน ออกจากทรวงอก ผา นแขนดานใน สง ตอใหเสน มือหยางคูส ัมพันธ ที่ ปลายมอื 2) เสนมือหยาง จากปลายมือ กลับขึ้นไปตามแขนดานนอก สงตอใหเสนเทา หยางระดบั เดยี วกนั ทศี่ รี ษะ 3) เสน เทา หยาง จากศรี ษะ ผา นลําตัว ลงไปตามขาดานนอก สงตอ ใหเสน เทา อินคสู มั พนั ธ ที่ ปลายเทา 4) เสนเทาอิน จากปลายเทา กลับไปตามขาดานใน สง ตอ ใหเสน มืออินระดบั ถดั ไป ในลาํ ตวั การไหลเวียนทส่ี งตอ กันเปนลาํ ดบั ทําใหเกิดวงจรการไหลเวยี น 3 วงจร ไดแ ก 1) วงจรไทอิน–หยางหมิง หรือ วงจรดานหนา ครอบคลุมรางกายดา นหนา 2) วงจรเสา อิน–ไทหยาง หรือ วงจรดานหลัง ครอบคลุมรางกายดานหลงั 3) วงจรจฺเหวียอิน–เสา หยาง หรือ วงจรดานขา ง ครอบคลุมรา งกายดานขา ง

ทฤษฎีเสน ลมปราณและจุดฝงเข็ม 11 2.2 เสนลมปราณสาขา 12 เสน (十二经别 Shí-Èr-Jīng-Bié: 12 Meridian branches) เสนลมปราณสาขา หรือ เสน สาขาของเสน ลมปราณหลัก เปนเสนลมปราณที่แยกมาจากเสน ลมปราณหลกั ทีบ่ ริเวณแขนหรือขา แลวไหลเวยี นยอ นกลบั เขา ลําตวั ไปยังอวยั วะภายในตน สงั กดั และ เชือ่ มโยงกับอวยั วะคูส ัมพันธ จากนนั้ จงึ ไหลเวยี นออกสูภายนอกบริเวณลําคอ ทา ยทอย หรอื ใบหนา เขา บรรจบรวมกบั เสน ลมปราณหลักอกี คร้งั หนึ่ง เสน ลมปราณสาขา ยังคงจัดเปนเสน ลมปราณตน (ไมใ ชเ สนลมปราณยอ ย) โดยเปนสวนหนึ่ง ของเสนลมปราณหลกั ทม่ี วี ิถไี หลเวยี นอยใู นสว นลกึ ของรางกาย จงึ ไมม ีจดุ สาํ หรบั ฝงเขม็ แตม ีความสําคญั ในการทําหนาท่ีเสรมิ การเช่ือมโยงระหวางเสนลมปราณหลกั กับอวยั วะภายในตนสังกดั และอวัยวะภายใน คสู ัมพันธใ หแ นบแนนย่ิงขน้ึ รปู ที่ 1-2 ข. การกระจายเสน ลมปราณหลกั ของขาและลาํ ตวั ดา นหลงั และดานขาง

12 การฝง เข็ม-รมยา แผนภูมิที่ 1-2 วงจรวถิ ีไหลเวยี นของเสน ลมปราณหลัก เสน มอื ไทอนิ ปอด มอื เสนมือหยางหมิงลําไสใหญ เทา ศีรษะ วงจรไทอ ิน-หยางหมิง-ดา นหนา เสนเทา ไทอนิ มา ม เสนเทาหยางหมิงกระเพาะอาหาร ลาํ ตัว มอื เสน มอื เสาอนิ หัวใจ เสน มอื ไทหยางลาํ ไสเ ล็ก เทา ศรี ษะ วงจรเสาอนิ -ไทหยาง-ดา นหลัง เสนเทา เสา อนิ ไต เสนเทา ไทหยางกระเพาะปสสาวะ ลาํ ตัว มอื เสนมอื จฺเหวยี อนิ เสนมอื เสาหยางซานเจียว เยอ่ื หุม หวั ใจ เทา ศรี ษะ วงจรจฺเหวียอนิ -เสาหยาง-ดานขาง เสนเทา จเฺ หวียอินตบั เสนเทา เสาหยางถุงนํ้าดี วถิ ีไหลเวียนของเสน ลมปราณสาขา มกั ไปบรรจบรวมกับเสน สาขาของเสน ลมปราณหลักท่ี เปน คูสมั พันธก ัน จึงแบงวิถไี หลเวียนของเสนลมปราณสาขา ออกเปน 6 คู ไดแ ก 2.2.1 เสน ลมปราณสาขาคูท ี่ 1: สาขาของเสนเทาไทหยาง และเสนเทา เสา อนิ (รูปที่ 1-3) 2.2.1.1 เสนสาขาของเสนเทา ไทหยางกระเพาะปสสาวะ แยกจากเสนกระเพาะปส สาวะที่ ขอ พับเขา (1) ไหลเวยี นยอ นกลับขึ้นไปถงึ ใตตอ กระดกู กน กบ วนรอบทวารหนกั (2) แลว เขา เช่ือมตอ กับ กระเพาะปส สาวะ-อวัยวะตนสงั กดั (3) และกระจายเสนไปทไี่ ต-อวัยวะคูสัมพนั ธ (4) จากนั้นผา นขน้ึ ไป ตามกระดูกสันหลัง (5) กระจายเสนไปยงั หัวใจ (6) ออกสภู ายนอกบริเวณคอดานหลงั (7) เขา บรรจบ รวมกบั เสน เทาไทห ยางกระเพาะปส สาวะตามเดิม

ทฤษฎีเสน ลมปราณและจุดฝง เข็ม 13 2.2.1.2 เสนสาขาของเสน เทา เสา อนิ ไต แยกจากเสน ไตทใี่ ตข อ พับเขา (1) ผา นขนึ้ ไปตดั กบั เสน สาขาของเสน กระเพาะปส สาวะทต่ี น ขา (2) ขนึ้ ไปเช่อื มตอกบั ไต-อวัยวะตนสังกดั (3) จากนนั้ ไหลเวยี นตอ ขนึ้ ไปตัดกับ เสนลมปราณไต (带脉 Daì-Mài) ท่ีกระดูกสันหลงั อกที่ 7 (4) ผา นขนึ้ ไปยงั โคนลิ้น (5) และออกสภู ายนอกบรเิ วณทายทอย (6) ไปรวมกับเสนลมปราณเทาไทหยางกระเพาะปส สาวะ 2.2.2 เสน ลมปราณสาขาคูท ี่ 2: สาขาของเสนเทาหยางหมิงและเสนเทา ไทอ นิ (รูปที่ 1-4) 2.2.2.1 เสนสาขาของเสนเทา หยางหมิงกระเพาะอาหาร แยกจากเสน กระเพาะอาหารท่ีตน ขา (1) เขาสชู อ งทอ ง ไปยงั กระเพาะอาหาร-อวัยวะตนสงั กดั (2) แลว กระจายเสน ไปท่มี าม-อวัยวะคู สัมพันธ (3) จากนนั้ ขนึ้ ไปยงั หวั ใจ (4) ผานไปตามหลอดอาหารถงึ ปาก (5) ผานตอไปที่ขา งจมกู (6) ไป เช่ือมโยงกับตา (7) แลว ออกมาบรรจบรวมกบั เสนเทา หยางหมิงกระเพาะอาหาร 2.2.2.2 เสน สาขาของเสน เทา ไทอินมาม แยกจากเสน มา มทีต่ นขา (1) เขา บรรจบรวมกับ เสน ลมปราณสาขาของเสน กระเพาะอาหาร (2) แลวผา นขนึ้ ไปท่ชี อ งคอ (3) และสน้ิ สุดท่ีล้นิ (4) 2.2.3 เสนลมปราณสาขาคูที่ 3: สาขาของเสน เทาเสา หยางและเสน เทาจฺเหวยี อนิ (รปู ท่ี 1-5) 2.2.3.1 เสนสาขาของเสน เทา เสาหยางถงุ นํ้าดี แยกจากเสน ลมปราณถุงนํา้ ดีท่ตี น ขา (1) ผา นขอสะโพก (2) เขาสชู อ งทอ งสว นลางไปทอี่ ุงเชงิ กราน บรรจบรวมกบั เสน สาขาของเสน เทาจฺเหวยี อิน ตับ (3) แลว ผา นขึน้ ตามกระดูกชายโครง ไปถงุ นาํ้ ด-ี อวัยวะตน สงั กดั (4) และกระจายเสน ไปยังตับ- อวัยวะคสู มั พนั ธ (5) จากนนั้ ผา นไปตามหวั ใจ (6) หลอดอาหาร (7) ถงึ กรามลา ง กระจายเสน ท่ใี บหนา (8) เช่อื มโยงกับตา แลวกลบั เขารวมกับเสน เทา เสาหยางถุงนา้ํ ดบี ริเวณหางตา (9) 2.2.3.2 เสนสาขาของเสน เทา จเฺ หวยี อนิ ตบั แยกจากเสนตบั ทีห่ ลงั เทา (1) ผานขึน้ ไปยังหวั เหนาเขา สูชองเชงิ กราน (2) บรรจบรวมเขา กับเสน สาขาของเสนเทาถงุ นํา้ ดี (3) 2.2.4 เสน ลมปราณสาขาคทู ่ี 4: สาขาของเสนมือไทห ยางและเสนมอื เสา อนิ (รูปท่ี 1-6) 2.2.4.1 เสนสาขาของเสน มือไทห ยางลาํ ไสเ ลก็ แยกจากเสน ลาํ ไสเ ล็กท่ีหวั ไหล (1) ผานเขา รักแร (2) ไปยงั หัวใจ-อวยั วะคูสมั พันธ (3) จากนั้นเขา สูชองทอ งกลบั เขา รวมกับเสน มือไทห ยางลาํ ไสเลก็ (4) 2.2.4.2 เสน สาขาของเสน มอื เสาอนิ หัวใจ แยกจากเสนหวั ใจบริเวณรักแร (1) เขา สชู องอก ไปยงั หัวใจ-อวัยวะตน สงั กดั (2) จากนั้นผา นขึ้นไปตามลาํ คอ (3) โผลออกมาบริเวณใบหนา (4) เขา บรรจบรวมกบั เสน มอื ไทหยางลาํ ไสเล็กทห่ี ัวตา

14 การฝง เข็ม-รมยา รูปท่ี 1-3 เสน สาขาคูที่ 1: สาขาของเสน เทา ไทห ยางกระเพาะปสสาวะและเสน เทา เสา อนิ ไต 2.2.5 เสน ลมปราณสาขาคูท่ี 5: สาขาของเสน มือหยางหมงิ และเสนมอื ไทอ นิ (รูปท่ี 1-7) 2.2.5.1 เสน สาขาของเสน มือหยางหมิงลําไสใ หญ แยกจากเสน ลาํ ไสใหญทหี่ ลังมอื (1) ผานไปตามแขน หวั ไหล (2) ท่ีหวั ไหลม ีเสนแยก 2 เสน เสน แรกไปท่ตี น คอ (3) ผา นเขาสูกระดกู สนั หลงั ลงไปยงั ลําไสใ หญ-อวัยวะตนสังกดั (4) และกระจายเสนไปปอด-อวัยวะคสู มั พนั ธ (5) เสน แยกจาก

ทฤษฎเี สน ลมปราณและจุดฝงเข็ม 15 หวั ไหลเ สน ท่ี 2 ผานไปตามลําคอ (6) แลวออกมาตรงแอง เหนือกระดูกไหปลารา เขา บรรจบรวมกับเสน มอื หยางหมิงลาํ ไสใหญ 2.2.5.2 เสนสาขาของเสน มอื ไทอ นิ ปอด แยกจากเสน ปอดบริเวณรกั แร (1) เขา สชู อ งอก ไปยงั ปอด-อวัยวะตน สงั กัด (2) และกระจายเสน ไปลาํ ไสใ หญ- อวยั วะคสู มั พนั ธ (3) ท่ปี อดมีเสน แยกข้ึน ไปโผลท ีก่ ระดูกไหปลารา (4) ผา นคอหอย แลวเขา รวมกบั เสนมอื หยางหมิงลาํ ไสใ หญ รูปท่ี 1-4 เสน สาขาคทู ี่ 2: สาขาของเสน เทา หยางหมิงกระเพาะอาหารและเสน เทาไทอ ินมา ม

16 การฝง เข็ม-รมยา 2.2.6 เสน ลมปราณสาขาคทู ี่ 6: สาขาของเสนมือเสา หยางและเสน มือจเฺ หวยี อิน (รปู ที่ 1-8) 2.2.6.1 เสน สาขาของเสน มอื เสาหยางซานเจยี ว แยกจากเสน ซานเจยี วทก่ี ลางกระหมอม (1) ผานลงมายงั แอง เหนอื กระดกู ไหปลารา (2) เขาสซู านเจยี ว แลวกระจายอยูในชองอก (3) 2.2.6.2 เสน สาขาของเสน มอื จฺเหวยี อนิ เยอ่ื หุมหัวใจ แยกจากเสนเยื่อหมุ หวั ใจท่ใี ตต อ รักแรลงมา 3 ชนุ (1) ผานเขา ชอ งอกเช่ือมสมั พันธกับซานเจียว (2) จากนนั้ สงเสน แยกผา นขึ้นไปตาม ลําคอ (3) และออกมาตรงหลังหู เขา รวมกบั เสน มือเสาหยางซานเจียว 2.3 เสนลมปราณยอ ย หรอื เสน ลว่ั 15 เสน (十五络脉 Shí-Wǔ-Luò-Mài: 15 Collaterals) เสน ลมปราณยอ ย หรือ เสนลั่ว 15 เสน หมายถึง เสนลมปราณยอย ทแ่ี ยกจากจุดลั่วของ เสนลมปราณหลกั 12 เสน จากจดุ ล่วั ของเสน ลมปราณตู 1 เสน จากจุดลว่ั ของเสน ลมปราณเญน่ิ 1 เสน และจากจดุ ตา เปา (大包 Dà-Bāo, SP21) ซ่ึงเปน จุดสุดทา ยของเสนลมปราณมา ม ท่ดี านขา งลําตัว 1 เสน รวมเปน 15 เสน เสน ลมปราณยอ ย มลี กั ษณะเปนเสนท่แี ตกแขนง แผอ อกเปนเสนเลก็ ละเอียดจํานวนมากมาย กระจายสสู วนผวิ ของรางกาย ทาํ หนาท่เี สริมการไหลเวยี นของเลอื ดและชี่ ใหกระจายออกไปยังพน้ื ท่ี และ อวยั วะที่เสน ลมปราณตนครอบคลมุ อยู โดยสวนใหญ เสนลมปราณยอ ยของเสนลมปราณหลกั แตล ะเสน เมอ่ื แยกออกมาจากจุดลว่ั จะแตกเปนแขนงเล็ก ๆ แยกออกเปน 2 ทิศทาง แขนงสว นหนึ่งไปเชอ่ื มโยงกบั เสนลมปราณหลกั ท่เี ปนคู สมั พนั ธ แขนงสว นทีเ่ หลือจะไหลเวียนยอ นกลับ ขนานไปกบั เสนลมปราณหลกั ของตน ไปยงั อวยั วะ เปาหมายภายในลาํ ตัวและศรี ษะ เสนลมปราณยอยของเสน ลมปราณหลักทัง้ 12 เสน จึงมีหนาที่ ท้งั เสริม การไหลเวียนของเสนลมปราณหลกั และเชอ่ื มโยงกบั เสน ลมปราณหลักท่ีเปน คูสัมพนั ธ ทบ่ี ริเวณแขน-ขา เสน ลมปราณยอยของเสนลมปราณเญ่ิน ออกจาก จดุ จวิ เหวย (鸠尾 Jiū-Wěi, CV15) ตรงล้ินป แผกระจายครอบคลุมสวนทอง เสนลมปราณยอยของเสนลมปราณตู ออกจาก จุดฉางเฉียง (长强 Cháng-Qiáng, GV1) ตรงบรเิ วณฝเ ยบ็ แผก ระจายครอบคลุมไปตลอดแนวสองขา งของกระดูก สันหลังจนถงึ ศรี ษะ และเขา รวมกับเสน กระเพาะปสสาวะบริเวณสะบัก เสนลมปราณยอ ยจาก จุดตาเปา (大包 Dà-Bāo, SP21) ซึ่งเปน จดุ สดุ ทายของเสนลมปราณ มา ม อยูดา นขา งลําตวั เรยี กวา เสนลว่ั ใหญ (大络 Dà-Luò: Major collateral) แผก ระจายครอบคลุม หนา อกและชายโครง วิถีการไหลเวยี นของเสน ลมปราณยอ ย แตล ะเสน โดยละเอียด ไดแก

ทฤษฎีเสนลมปราณและจดุ ฝงเข็ม 17 2.3.1 เสน ลมปราณยอ ยของเสน มือไทอ ินปอด (รปู ที่ 1-9) ออกจาก จุดเล่ยี เชวฺ ยี (列缺 Liè-Qu ē , LU7) (1) สง เสน แยกไปเชอื่ มโยงเสนมือหยางหมงิ ลําไสใ หญ ซงึ่ เปน คสู ัมพนั ธ เสนท่เี หลอื ไหลเวยี นตามเสน ปอดไปทฝี่ า มือ กระจายเสน ครอบคลุมเนนิ ฝา มอื ดานน้ิวหัวแมมอื (2) 2.3.2 เสนลมปราณยอ ยของเสนมือเสาอนิ หัวใจ (รูปท่ี 1-9) ออกจาก จุดทงหล่ี (通里 Tōng- Lǐ, HT5) อยเู หนือเสน ขอมอื 1 ชุน (3) สง เสนแยกไปเชื่อมโยงเสน มอื ไทหยางลาํ ไสเ ล็ก ซงึ่ เปนคสู มั พันธ เสน ท่ีเหลือไหลเวยี นยอ นกลับตามเสนมือเสา อินหัวใจไปทห่ี วั ใจ (4) จากนั้นไหลเวียนผานไปทโ่ี คนลน้ิ (5) และข้นึ ไปเชื่อมตอ กับตา (6) 2.3.3 เสนลมปราณยอ ยของเสนมือจเฺ หวียอินเยอื่ หุมหัวใจ (รูปท่ี 1-9) ออกจาก จุดเนย กวาน (内关 Nèi-Guān, PC6) อยเู หนือเสน ขอ มอื 2 ชนุ (7) แลว กระจายเสน อยรู ะหวางเอ็นกลา มเนอ้ื สองมดั รอบเสน จากนนั้ ไหลเวยี นยอ นกลบั ตามเสนมือจเฺ หวียอินเย่ือหมุ หัวใจ (8) ไปเช่อื มตอ เขา กบั หวั ใจ (9) 2.3.4 เสนลมปราณยอยของเสนมือหยางหมิงลําไสใหญ (รูปที่ 1-9) ออกจาก จุดเพียนลี่ (偏历 Piān-Lì, LI6) อยูเหนือเสนขอมือดานหลังมือ 3 ชุน (10) สงเสนแยกไปเชื่อมโยงเสนมือไทอิน ปอด ซงึ่ เปนคูสัมพันธ เสนท่เี หลือไหลเวียนยอนกลับตามเสนมือหยางหมิงลําไสใหญไปที่ จุดเจียนยฺหวี (肩髃 Jiān-Yú, LI15) (11) ผานกรามลางไปสุดท่ีฟน (12) ที่กรามลางมีเสนแยก 1 เสน ผานเขาไปใน หู (13) และเช่อื มตอ เขากบั เสนลมปราณชง (冲脉 Chōng-Mài) 2.3.5 เสนลมปราณยอยของเสนมือไทหยางลําไสเล็ก (รูปที่ 1-9) ออกจาก จุดจือเจ้ิง (支正 Zhī-Zhèng, SI7) อยเู หนอื เสนขอมอื ดา นหลังมือ 5 ชนุ (14) สง เสน แยกไปเชอ่ื มโยงเสนมือเสาอินหัวใจ ซ่ึง เปนคสู มั พันธ เสน ทีเ่ หลือไหลเวยี นยอนกลับผานขอศอก แลวเขาเช่ือมตอกับ จุดเจียนยฺหวี (肩髃 Jiān- Yú, LI15) (15) 2.3.6 เสน ลมปราณยอ ยของเสน มอื เสา หยางซานเจยี ว (รปู ท่ี 1-9) ออกจาก จุดไวก วาน (外 关 Wài-Guān, TE5) อยูเหนือเสนขอมือดา นหลัง 2 ชุน (16) ไหลเวยี นยอนกลับไปตามหลงั แขน ผา น หัวไหล แลวกระจายเสน เขาชอ งอก (17) ไปรวมเขา กบั เสน มือจฺเหวียอนิ เย่อื หุมหวั ใจ 2.3.7 เสนลมปราณยอยของเสนเทาหยางหมิงกระเพาะอาหาร (รูปท่ี 1-10) ออกจาก จุด เฟงหลง (丰隆 Fēng-Lóng, ST40) อยูเหนือตาตุมนอก 8 ชุน สงเสนแยกไปเชื่อมโยงเสนเทาไทอิน มาม-เสนคูสัมพันธ เสนที่เหลือไหลเวียนยอนกลับไปที่คอและศีรษะ รวมเขากับเสนหยางเสนอื่นของ ศรี ษะและคอ (2) จากนน้ั ผานลงมาเชือ่ มตอกับคอดา นหนา (3)

18 การฝงเข็ม-รมยา 2.3.8 เสนลมปราณยอยของเสนไทหยางกระเพาะปสสาวะ (รูปที่ 1-10) ออกจาก จุดเฟย หยาง (飞扬 Fēi-Yáng, BL58) อยูเหนือตาตุมนอก 7 ชุน (4) เขาเชื่อมตอกับเสนเทาเสาอินไตมาม- เสน คสู ัมพันธ รปู ที่ 1-5 เสน สาขาคูท่ี 3: สาขาของเสน เทา เสา หยางถงุ นา้ํ ดีและเสนเทา จฺเหวยี อนิ ตับ

ทฤษฎีเสน ลมปราณและจดุ ฝง เข็ม 19 รปู ที่ 1-6 เสน สาขาคทู ี่ 4: สาขาของเสน มือไทห ยางลําไสเ ล็กและเสนมือเสาอินหัวใจ รปู ท่ี 1-7 เสน สาขาคทู ่ี 5: สาขาของเสน มอื หยางหมิงลําไสใ หญและเสนมือไทอนิ ปอด

20 การฝง เขม็ -รมยา 2.3.9 เสนลมปราณยอยของเสนเทาเสาหยางถุงนํ้าดี (รูปที่ 1-10) ออกจาก จุดกวางหมิง (光明 Guāng-Míng, GB37) อยูเหนือตาตุมนอก 5 ชุน (5) สงเสนแยกไปเชื่อมโยงเสนเทาจฺเหวียอิน ตบั -เสน คสู ัมพันธ เสน ทเี่ หลอื ไหลเวยี นลงไป กระจายเสน ครอบคลมุ หลงั เทา (6) 2.3.10 เสนลมปราณยอยของเสนเทาไทอินมาม (รูปที่ 1-10) ออกจาก จุดกงซุน (公孙 Gōng-Sūn, SP4) (7) สงเสนแยกไปเช่ือมโยงเสนเทาหยางหมิงกระเพาะอาหาร-เสนคูสัมพันธ เสนท่ี เหลอื ไหลเวียนยอนกลับขน้ึ ไปในชองทอ ง (8) และเชอ่ื มตอ เขา กับลําไส (9) และกระเพาะอาหาร (10) 2.3.11 เสนลมปราณยอยของเสน เทา เสาอนิ ไต (รปู ท่ี 1-10) ออกจาก จดุ ตา จง (大钟 Dà- Zhōng, KI4) ตรงขอบหลงั ของตาตุม ใน (11) สงเสนแยกผานสนเทา ไปเชอ่ื มโยงเสน เทา ไทหยางกระเพาะ- ปสสาวะ ซงึ่ เปนคูส ัมพันธ เสน ทเ่ี หลือไหลเวียนยอนกลับตามเสนเทาเสาอินไต (12) ข้นึ ไปถงึ เย่อื หุม หวั ใจ (13) แลว กระจายรวมเขา กับกระดกู สันหลงั สว นเอว (14) 2.3.12 เสน ลมปราณยอ ยของเสน เทา จเฺ หวยี อนิ ตับ (รปู ที่ 1-10) ออกจาก จุดหลโี กว (蠡沟 Lí-Gōu, LR5) อยูเหนอื ตาตมุ ใน 5 ชนุ (15) สง เสนแยกไปเชือ่ มโยงเสนเทา เสาหยางถุงนํา้ ดี ซ่งึ เปนคู สัมพันธ เสนทเี่ หลือไหลเวยี นยอ นกลบั ข้ึนไปทอี่ วยั วะเพศ (16) 2.3.13 เสนลมปราณยอ ยของเสน ลมปราณเญิ่น (รปู ที่ 1-11) ออกจาก จดุ จิวเหวย (鸠尾 Jiū- Wěi, CV15) ตรงลิ้นป (1) แผกระจายครอบคลมุ สว นทอ ง (2) 2.3.14 เสนลมปราณยอ ยของเสนลมปราณตู (รปู ท่ี 1-11) แยกออกจาก จุดฉางเฉยี ง (长 强 Cháng-Qiáng, GV1) ตรงบรเิ วณฝเยบ็ (3) ไหลเวียนขนึ้ ไป แผกระจายครอบคลุมตลอดแนวสอง ขา งของกระดกู สันหลงั (4) จนถงึ ทา ยทอย (5) และกระจายตอ ไปถงึ ยอดกระหมอม (6) เมอ่ื ผานบรเิ วณ สะบกั จะกระจายเสน เขาเชอื่ มตอ กบั เสน กระเพาะปสสาวะ (7) 2.3.15 เสน ลมปราณยอ ยใหญของเสน เทา ไทอนิ มา ม (รูปที่ 1-11) ออกจาก จดุ ตา เปา (大 包 Dà-Bāo, SP21) ซง่ึ เปน จุดสดุ ทายของเสนลมปราณมา มอยดู า นขางลาํ ตวั (8) แผก ระจายครอบคลมุ หนา อกและชายโครง (9) เสนลว่ั ใหญท ําหนา ทกี่ ักเกบ็ สํารองเลอื ดใหก ับรางกาย 2.4 เสน ลมปราณเอน็ 12 เสน (十二经筋 Shí-Èr-Jīng-Jīn: 12 Tendon and muscle regions) เสน ลมปราณเอ็น เปนชองทางใหเลือดและชี่จากเสนลมปราณหลัก ไปหลอเลี้ยงและควบคุม การทํางานของเอ็นและกลามเนื้อ เอ็นและกลามเนื้อเช่ือมตอกระดูกและขอไวดวยกัน เสนลมปราณเอ็น

ทฤษฎเี สนลมปราณและจุดฝงเข็ม 21 จึงหลอเลี้ยงและควบคุมการทํางานของระบบโครงสรางรางกาย ไดแก กระดูก ขอ เอ็นและกลามเน้ือ เสนลมปราณเอ็น มีประโยชนในการรักษาโรคระบบโครงสรางของรางกาย โดยเฉพาะโรคของกลามเนื้อ และเสนเอ็น เชน กลุมอาการปวดกลามเน้ือ กลามเน้ือหดเกร็งเปนตะคริว กลามเนื้อฝอลีบ เสนเอ็นหด ร้งั ติดขดั เสนลมปราณเอ็น มีจํานวน 12 เสน เทากับจํานวนของเสนลมปราณหลัก และมีแนวเสนทาง สว นใหญ ซอนทับกับเสน ลมปราณหลกั จึงมชี อื่ ลอ ตามชือ่ ของเสน ลมปราณหลกั ท่ีครอบคลุมอยู อยางไร กต็ าม เสนลมปราณเอ็นมีลักษณะพิเศษ คอื ทกุ เสนมีจุดเริ่มตนจากปลายมือหรือปลายเทา เมื่อออกจาก จุดเริ่มตน จะแผออกไปตามกลามเนื้อ แลวขมวดสอบแคบเปนระยะ คลายเปนเสนขอปลอง ไหลเวียน เขาสูลําตัวและศีรษะ แตไ มเขาไปเชอื่ มโยงกบั อวัยวะภายใน วิถีไหลเวียนสวนใหญของเสนลมปราณเอ็น แมจะมีแนวซอนทับกับเสนลมปราณหลัก แต เสนลมปราณเอน็ กม็ ีระบบวถิ ีไหลเวยี นทแี่ ตกตา ง และมีลักษณะเฉพาะ ไดแก 1) เสนลมปราณเอ็นเทาหยาง 3 เสน เริ่มตนจากปลายเทา ผานขาดานนอก กระจายผาน ลาํ ตวั ดา นหนา ดานขา งและดา นหลัง ดานละ 1 เสน แลว ไปส้ินสดุ ท่ตี า 2) เสนลมปราณเอ็นเทาอิน 3 เสน เร่ิมตนจากปลายเทา ผานขึ้นตามขาดานใน ไปสิ้นสุด บรเิ วณรอบอวัยวะเพศ 3) เสนลมปราณเอ็นมือหยาง 3 เสน เริ่มตนจากปลายมือ ผานแขนดานนอก ไปสิ้นสุดที่ หนาผาก บริเวณงา มผม 4) เสนลมปราณเอ็นมืออิน 3 เสน เร่ิมตนจากปลายมือ ผานแขนดานใน ไปส้ินสุดบริเวณ กลา มเนอ้ื ทรวงอก 2.4.1 เสน ลมปราณเอน็ เทาไทหยางกระเพาะปส สาวะ เร่มิ ตน จากนิ้วกอ ยเทา (รปู ท่ี 1-12) (1) ผา นหลงั เทาดา นนอก ไปขมวดทตี่ าตุมนอก (2) ผาน ขาดา นนอก ไปขมวดท่ีเขาดา นนอก (3) ทใ่ี ตต าตุมนอก มเี สน แยกผา นไปยงั สน เทา (4) วกข้ึนไปตามนอง ถึงกลางนองตรงจุดรวมของกลามเน้ือนองสองมัด (gastrocnemius) จึงแยกออกเปน 2 เสน (5) เสน หน่ึงผานนอ งดานนอก ไปขมวดทข่ี อ พบั หลงั เขาดานนอก (6) เสนแยกอีกเสนผานนองดานใน ไปขมวดท่ี ขอพับหลังเขาดานใน (7) ท้ังสองเสนผานตอข้ึนไปตามตนขาดานหลัง และบรรจบรวมกันบริเวณสะโพก (8) แลวผานตอขึ้นไปดานหลังลําตัว ขางตอกระดูกสันหลัง ถึงตนคอ (9) สงเสนแยกไปยังโคนล้ิน (10)

22 การฝง เข็ม-รมยา เสนที่เหลอื ผา นตรงไปขมวดทกี่ ะโหลกทายทอย (11) แลว ผา นขา มกระหมอม (12) และหนา ผาก (13) ไป ขมวดที่สันจมกู และสง เสนแยกไปวนรอบดวงตา (14) แลว ไปขมวดรวมทใ่ี ตจ มกู (15) รปู ที่ 1-8 เสน สาขาคูที่ 6: สาขาของเสน มอื จฺเหวียอินเยอ่ื หุม หัวใจและเสนมอื เสาหยางซานเจยี ว รูปท่ี 1-9 วถิ กี ารไหลเวียนเสน ลมปราณยอ ยของเสนมอื อนิ และเสนมือหยาง

ทฤษฎเี สนลมปราณและจุดฝงเข็ม 23 รปู ที่ 1-10 วถิ กี ารไหลเวยี นเสน ลมปราณยอยของเสนเทาอนิ และเสนเทาหยาง มเี สนแยกไปดานหลงั ขมวดท่ีกระดูกกน กบ (6) เสน ท่เี หลอื ผา นตรงขึน้ ไป ตามแนวดานขาง ของลาํ ตวั ถึงกระดูกชายโครง (7) มีเสนแยกไปดานหนา ขึน้ ไปผานบริเวณเตานม (8) แลว ขมวดท่แี อง เหนือกระดกู ไหปลารา ตรง จุดเชวฺ ยี เผนิ (缺盆 Quē-Pén, ST12) (9) เสนทีเ่ หลือจากชายโครง ผานแนว เสนหนารักแร (10) ขา มกระดกู ไหปลารา โดยวางอยหู นา ตอเสน ลมปราณเอ็นเทาไทหยางกระเพาะ ปสสาวะ ผา นขนึ้ ไปหลังใบหูถงึ บรเิ วณทดั ดอกไม (11) จากนั้นผา นตอ ไปท่ียอดกระหมอ ม บรรจบกบั เสน ลมปราณเอ็นเทาเสา หยางถงุ นาํ้ ดฝี ง ตรงขาม (12) มเี สน แยกจากบรเิ วณทดั ดอกไม เหนือใบหู ผานหนา หู ไปทีแ่ กม (13) แลววกขึ้นแยกเปน 2 เสน เสนหนึ่งไปขมวดทีข่ า งสันจมูก (14) อีกเสน ไปขมวดที่หางตา (15)

24 การฝง เข็ม-รมยา 2.4.3 เสนลมปราณเอ็นเทา หยางหมิงกระเพาะอาหาร เรม่ิ ตนจากนว้ิ ชี้ นิ้วกลางและนวิ้ นางของเทา (รปู ท่ี 1-14) (1) ไปขมวดท่ีหลังเทา (2) ผานหนา แขงดา นนอกโดยแยกออกเปน 2 เสน ไดแก เสนเฉยี งและเสน ตรง เสนเฉียงจากหนาขอ เทา ผานท่ีเสนขาง กระดูกสันหลัง ใตตอสะบัก มีเสนแยกอีกเสน ออกไปดานขาง (16) เม่ือถึงแนวเสนรักแรดานหลังจึง แยกออกเปน 2 เสน เสนแยกบนไปขมวดท่ีหัวไหล จุดเจียนยฺหวี (肩髃 Jiān-Yú,LI 15) (17) เสนที่ เหลือจากแนวเสนรักแรดานหลัง ผานใตรักแรเขาทรวงอก (18) ไปโผลออกท่ีแองเหนือกระดูกไหปลารา (19) แยกออกเปน 2 เสน เสนแยกหนึ่งไปขมวดที่หลังหู จุดหวันกู (完骨 Wán-Gǔ, GB12) (20) เสนที่ เหลอื จากแองเหนือกระดูกไหปลารา ผา นลําคอและใบหนา ไปสน้ิ สดุ ทีข่ างปกจมกู (21) 2.4.2 เสน ลมปราณเอน็ เทา เสา หยางถงุ นา้ํ ดี เริ่มตนจากน้ิวนางของเทา (รูปท่ี 1-13) (1) ผานหลังเทา ไปขมวดที่ตาตุมนอก (2) ผานข้ึน ตามขาดานนอก ขางตอกระดูกหนาแขง (tibia) ไปขมวดท่ีเขา (3) ที่ใตเขาเล็กนอย มีเสนสาขาแยกออก ตรงสว นบนของกระดกู ฟบูลา (fibula) (4) ผา นตรงขึ้น ตามแนวตน ขาดานนอก ที่บริเวณเหนือเขา มีเสน แยกไปหนาตนขา ขมวดที่เหนือตอ จุดฝูทู (伏兔 Fú-Tù,ST32) (5) ท่ีตนขาดานบน ขึ้นดานนอกตอ กระดูกหนาแขง ในแนวเฉียงไปดานหลังเล็กนอย ไปขมวดท่ีขอเขาดานนอก (3) แลวผานตรงข้ึนไป ขมวดที่ขอสะโพก (4) จากนั้นผานไปท่ีกระดูกชายโครง แลวออมไปดานหลัง ส้ินสุดโดยเช่ือมตอกับ กระดกู สันหลงั (5) เสนตรงจากหนาขอ เทา ผานขึน้ ตามกระดูกหนาแขง ขมวดท่ีหัวเขา (6) สงเสนแยกไป เชื่อมตอกับเสนลมปราณเอ็นเทาเสาหยางถุงน้ําดีท่ีกระดูกฟบูลา (7) เสนตรงจากเขาผานไปตามหนาขา (8) ขมวดท่ีทอ งนอ ย (9) แลวขึน้ ไปผานทองและหนาอก (10) ถงึ แองเหนอื กระดูกไหปลารา ขมวดท่ีจุด เชฺวยี เผนิ (ST12) (11) จากน้ันขนึ้ ไปตามลาํ คอ ผา นกรามลา ง ไปที่ปาก (12) แลวขมวดทใี่ ตจ มูก (13) ที่ บริเวณขางจมูกมีการกระจายเสนไปรวมกับเสนลมปราณเอ็นเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ ประสานเปน รา งแหหลอเลี้ยงกลามเน้อื รอบดวงตา (14) ท่กี รามลา ง มีเสนแยกไปขมวดท่หี นา ใบหู (15) 2.4.4 เสน ลมปราณเอน็ เทา ไทอ นิ มา ม เรม่ิ ตน จากนิว้ หัวแมเทาดา นใน (รูปท่ี 1-15) (1) ไปขมวดทีต่ าตุมใน (2) ผานตอ ขึน้ ไปขมวด ท่หี วั เขา ดา นใน (3) แลว ผานขนึ้ ตามตน ขาดา นในขมวดทีข่ อพับตน ขา (4) แลวเขาเช่อื มโยงกับอวัยวะเพศ (5) จากนน้ั ผา นหนา ทอง ขนึ้ ไปขมวดท่ีสะดือ (6) แลว ผา นเขา ชองทอง ไปขมวดทก่ี ระดกู ซ่โี ครง (7) แผ กระจายเขาในชอ งอก สง สาขาไปรวมเขา กับกระดูกสันหลัง (8)

ทฤษฎเี สน ลมปราณและจุดฝง เข็ม 25 2.4.5 เสน ลมปราณเอ็นเทา จเฺ หวียอนิ ตบั เรมิ่ ตนจากนิว้ หัวแมเทา ดา นหลงั เทา (รปู ท่ี 1-15) (9) ไปขมวดปมท่ีดา นหนาของตาตมุ ใน (10) แลว ผานในตอกระดกู หนาแขง ขมวดทใี่ ตเ ขาดา นใน (11) จากนน้ั ผานขน้ึ ไปตามดานในของตน ขา ถงึ อวยั วะเพศ (12)แลว รวมเขา กับเสนจิงเอ็นที่อยูใกลเ คียง 2.4.6 เสนลมปราณเอ็นเทา เสา อนิ ไต เร่มิ ตน จากนิ้วกอ ยเทา ดา นฝาเทา (รปู ท่ี 1-15) (13) ผานทแยงฝา เทา ไปใตตอ ตาตุม ใน ขมวดที่สนเทา (14) แลว ผา นขนึ้ ตามดา นในของนอง ขมวดทใี่ ตเขา ดา นใน (15) เขา รวมกบั เสน จงิ เอ็น เทาไทอนิ มา ม แลว ผา นขึ้นไปตามดา นในของตนขา ขมวดทบ่ี ริเวณอวัยวะเพศ (16)จากนัน้ สงเสนสาขา ไปตามดา นขางของกระดกู สนั หลัง (17) จนถงึ ทายทอย ขมวดทก่ี ะโหลกทา ยทอย (18) แลว เขารวมกบั เสนลมปราณเอ็นเทา ไทห ยางกระเพาะปส สาวะ 2.4.7 เสนลมปราณเอน็ มอื ไทห ยางลําไสเล็ก เรม่ิ ตนจากปลายนว้ิ กอ ยมอื (รูปท่ี 1-16) (1) ขึน้ ไปตามหลงั นิ้วมือ ขมวดท่ีหลงั ขอ มอื ดา น นวิ้ กอย (2) ผานตามหลังแขนขน้ึ ไป ถงึ ขอศอกขมวดท่ี medial condyle ของกระดูกตนแขน (3) ผาน ขนึ้ ไปตามตนแขน ขมวดท่ใี ตตอ รักแร (4) แลว สง เสนสาขาไปวนรอบกระดูกสะบกั (5) และโผลอ อกทค่ี อ โดยอยหู นา ตอเสน จงิ เอ็นเทาไทห ยางกระเพาะปสสาวะ (6) ผา นตรงไปขมวดท่ีหลังหู และสง เสนแยกสว น หน่ึงเขาไปในหู (7) เสน ทเี่ หลอื ผา นไปเหนอื หู วกผานใบหนาลงมาขมวดท่ีใตก รามลา ง (8) แลว วกกลบั ขน้ึ ไปเช่ือมโยงกบั หางตา (9) ท่ีกรามลา งมีเสนแยกไปวนรอบฟน (10) แลวผา นไปยงั หางตา ผานเลยขน้ึ ไป ขมวดท่ีงา มหนา ผาก (11) 2.4.8 เสนลมปราณเอน็ มอื เสาหยางซานเจยี ว เริ่มตนจากนิว้ นาง (รปู ท่ี 1-16) (12) ไปขมวดทีก่ ลางขอ มือดา นหลงั (13) ผา นตามหลังแขน ไปขมวดที่ปลายศอก (olecranon) (14) ผานข้นึ ไปตามหลงั ตนแขน หัวไหล ถงึ คอ เขารวมกับเสน ลมปราณเอ็นมือไทหยางลาํ ไสเลก็ (15) ทีม่ ุมกรามลา งมีเสน แยกไปเชื่อมตอกบั โคนล้ิน (16) เสนท่เี หลอื ผานแกม หนา ตอใบหู ไปท่หี างตา (17) แลวผานขมบั ไปสน้ิ สุดทหี่ นาผากตรงงา มผม (18) 2.4.9 เสน ลมปราณเอ็นมอื หยางหมิงลาํ ไสใหญ เรมิ่ ตนจากนิ้วชมี้ อื (รปู ท่ี 1-17) (1) ไปขมวดที่หลงั ขอมอื ดานหวั แมม ือ (2) ผานข้นึ ตามหลัง แขน ขมวดทหี่ ลังศอกดานนอก (3) ผานข้นึ ไปตามตน แขน ขมวดที่ จดุ เจียนยฺหวี (肩髃 Jiān-Yú,

26 การฝงเขม็ -รมยา LI15) (4) สง เสน แยกไปวนรอบสะบกั แลว ไปสน้ิ สดุ ท่กี ระดกู สันหลัง (5) เสน ตรงจากไหลไ ปทคี่ อ (6) มี เสนแยกไปขมวดทขี่ า งจมกู (7) เสนทเี่ หลือผา นตอ ขึ้นไปหนา ตอใบหู โดยอยูหนา ตอ เสน จงิ เอ็นมือไท หยางลําไสเลก็ (8) ผานขมับขา มศรี ษะ ไปสิ้นสดุ ท่กี รามลา ง ดา นตรงขา ม (9) รูปที่ 1-11 วิถกี ารไหลเวียนเสน ลมปราณยอ ยของเสน ตู เสนเญิน่ และจุดตา เปาของเสน เทา ไทอ ินมาม 2.4.10 เสนลมปราณเอ็นมอื ไทอ ินปอด เรม่ิ ตน จากปลายน้ิวหัวแมม อื (รูปท่ี 1-18) (1) ไปขมวดท่ีเนนิ ฝา มือดา นหวั แมมอื (2)ผา นขนึ้ ตามแขนดานใน โดยมแี นวอยนู อกตอเสนชพี จรขอมอื (radial artery) ไปขมวดทข่ี อ พบั ศอกดา นนอก (3) ผานตอ ไปตามดานในของแขน ถงึ ใตต อ รกั แร (4) เขาขมวดในทรวงอก (5) แลวกระจายเสน สว นหนึ่ง ไปครอบคลมุ กระบงั ลม และรวมเขา กับกระดูกชายโครง (6) เสน ท่ีเหลอื จากในทรวงอก ขนึ้ ไปโผลออก ตรงแองเหนอื กระดกู ไหปลารา ที่ จุดเชฺวียเผนิ (缺盆 Quē-Pén, ST12) (7) มีเสน แยกไปขมวดที่ หวั ไหล (8) หนาตอ จุดเจยี นยฺหวี (肩髃 Jiān-Yú, LI15) เสนทเ่ี หลอื ขมวดทีก่ ระดูกไหปลารา (9) 2.4.11 เสน ลมปราณเอ็นมือจฺเหวยี อินเยอ่ื หุมหวั ใจ เรมิ่ ตน จากนวิ้ กลางดา นฝามือ (รปู ที่ 1-18) (10) ผานกลางฝา มอื ขนึ้ ไปในแนวกลางของแขน ดานใน ขมวดท่ขี อ พบั ศอก (11) ผา นตามตน แขนดานใน ไปถงึ บรเิ วณใตรักแร (12) จึงกระจายเสนไป ยังกระดกู ซโี่ ครง ท้ังดานหนา และดา นหลงั (13) แลว สง เสน แยกเขาในชอ งอก ไปขมวดท่ีกระบงั ลม (14)

ทฤษฎเี สนลมปราณและจดุ ฝงเข็ม 27 รปู ท่ี 1-12 เสนลมปราณเอน็ เทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ 2.4.12 เสน ลมปราณเอ็นมอื เสา อนิ หวั ใจ เรมิ่ ตน จากนิ้วกอยดานกอ ย (รปู ที่ 1-19) (1) ผานไปขมวดทก่ี ระดูก pisiform ของฝา มอื (2) ผานตามแนวขอบหลังของแขนดา นใน ไปขมวดทขี่ อพับศอกดา นใน (3) ผา นตอ ขึน้ ไปถงึ ใตรกั แร เขา สู หนาอกตดั กบั เสนลมปราณเอน็ มือไทอนิ ปอด ทีบ่ ริเวณเตานม แลวขมวดที่หนา อก (4) จากนั้นสง เสน แยกไปเชอ่ื มตอกับสะดือ (5)

28 การฝงเข็ม-รมยา 2.5 แนวเขตผิวหนงั 12 แนว (十二皮部 Shí-Èr –Pī-Bù: 12 Cutaneous regions) ผิวหนงั เปนดานช้นั นอกสุดของรา งกาย เปนชอ งทางตดิ ตอ ระหวา งอวยั วะภายในกบั สง่ิ แวดลอ ม และทําหนา ท่ีปกปอ งรางกาย จากปจ จัยรกุ รานภายนอก การแพทยแ ผนจีนจดั ผวิ หนงั เปนสวนหนึง่ ของ ระบบเสน ลมปราณ โดยเปนอวยั วะชนั้ นอกสุดท่ีระบบเสน ลมปราณหลอ เลย้ี งอยู ผิวหนงั แบง เปน 12 แนว เขต ตามแนวการไหลเวยี นของเสน หลกั 12 เสน ระบบเสนลมปราณปกปอ งรางกายจากปจจัยรกุ รานภายนอก โดยการควบคมุ การปดและเปด ของรขู ุมขนและตอมเหง่อื เมอื่ ระบบของผวิ หนงั สญู เสยี การปองกนั ทาํ ใหเหตุแหง โรครกุ ล้าํ ผานผวิ หนงั เขา เสนลมปราณยอย ไปเขา เสน ลมปราณตน แลว ผานตามเสน ลมปราณตนเขาสอู วัยวะภายใน ผิวหนงั และเสน ลมปราณ จงึ เปน ชองทางใหเ หตแุ หง โรครกุ รานเขาสูอ วยั วะภายใน ในทางกลบั กัน เมอ่ื มคี วามผิดปกตขิ องอวัยวะภายใน อาการและอาการแสดงของโรคสามารถ สะทอนผานระบบเสนลมปราณออกสูผิวหนัง ตําแหนงและลักษณะความผิดปกติของผิวหนัง ใชเปน แนวทางในการวนิ จิ ฉยั ถงึ อวยั วะภายในทผ่ี ดิ ปกติ และลกั ษณะทางพยาธิสภาพ ในการรักษาโรค ผวิ หนงั เปนชอ งทางในการรักษาความผิดปกติของอวยั วะภายใน โดยอาศยั การเชอื่ มโยงของระบบเสน ลมปราณ โดยเฉพาะอยา งยง่ิ ในการรักษาโรคดวยการฝงเข็ม ซ่งึ มีจุดฝงเข็ม จํานวนมากมายในระบบเสนลมปราณ จําเปนตองอาศัยผิวหนงั เปนจุดอางอิงในการหาตาํ แหนง จุด และ ใชผวิ หนงั เปนทางผา นในการกระตุนจุดฝง เขม็ นอกจากน้ีตาํ แหนง ทผี่ ิดปกติบนผวิ หนงั ท่เี กี่ยวขอ งกบั โรค ยงั สามารถใชเปนจุดฝง เขม็ ไดอีกดว ย 2.6 เสนลมปราณวสิ ามัญ 8 เสน ( 奇 经 八 脉 Qí-Jīng-Bā-M à i: 8 Extraordinary meridians) เสนลมปราณวสิ ามัญ หรอื เสนลมปราณพิเศษ ดงั ทก่ี ลา วไวใ นตอนตน แตกตา งจากเสน ลมปราณหลกั ทไี่ มมีจดุ เรมิ่ ตนจากอวยั วะภายในและไมไดส ังกัดอยกู บั อวัยวะภายใน เสนลมปราณพเิ ศษ แตละเสน มีจดุ เร่มิ ตน และวถิ กี ารไหลเวยี นทเี่ ฉพาะของตนเอง โดยวถิ ไี หลเวียนมักรอ ยรดั อยรู ะหวา ง เสน ลมปราณหลกั ความแตกตา งกับเสนลมปราณสามญั อกี ประการหนึง่ คอื เสน ลมปราณวสิ ามญั ไมม จี ดุ ฝงเข็มเปนของตนเอง ยกเวน เสนลมปราณตูและเสน ลมปราณเญนิ่ หนา ที่โดยรวมของเสนพิเศษ คือ เชอื่ มโยงเสนหลักใหทาํ งานสอดคลองสัมพันธกัน เปน แหลง พักสํารองเลอื ดและช่ี รวมถงึ ควบคุมและปรับสมดลุ การไหลเวียนของเลือดและชี่ อยา งไรกต็ าม เสน ลมปราณวิสามญั ทัง้ 8 เสน ตา งมีวิถกี ารไหลเวยี น คณุ สมบตั แิ ละหนา ท่ีแตกตางกัน

ทฤษฎเี สน ลมปราณและจุดฝงเข็ม 29 2.6.1 เสนลมปราณเญ่นิ หรอื เญ่ินมาย (任脉 Rèn-Mài : Conception vessel) เญน่ิ (任) แปลวา รับผดิ ชอบ, ตั้งครรภ เสน ลมปราณเญ่ิน มวี ถิ กี ารไหลเวยี นอยตู ลอดแนวเสนกลางลําตวั ดา นหนา และเช่อื มโยงกบั เสน ลมปราณอินทกุ เสน ทําหนาทีร่ องรบั และสนบั สนนุ ชี่ ใหก บั เสนลมปราณอินทง้ั หมด จงึ ไดรบั สมญาวา ‘ทะเลแหงเสน ลมปราณอิน’(阴脉之海 Yīn-Mài-Zhī-Hǎi; the sea of the Yin meridians) มีจดุ ฝงเขม็ ทั้งสิ้น 24 จดุ ซ่ึงเปน 1 ใน 2 เสน ลมปราณวิสามัญที่มจี ดุ ฝงเข็มของตน วิถไี หลเวยี นของเสน ลมปราณเญน่ิ : (รูปที่ 1-20) เร่ิมตน ภายในทองนอ ย ลงไปโผลอ อกท่ีฝเยบ็ ตรงกง่ึ กลางระหวางอวยั วะเพศกบั ทวารหนกั เปน จุดแรกคอื จุดหุยอนิ (会阴 Huì-Yīn, CV1) (1) แลว ไหลเวียนไปตามแนวเสนกลางลาํ ตัวดา นหนา ผานอวัยวะเพศ ทองนอ ย (2) สะดอื (3) ลน้ิ ป อก (4) คอหอย ไปส้นิ สุดจุดสดุ ทา ย ทร่ี อยบุมใตต อ รมิ ฝปากลา ง คอื จดุ เฉงิ เจยี ง (承浆 Cheng-Jiang, CV 24) (5) จากนน้ั สง เสน แยกออกสองขา ง วนรอบปาก ไปเชอื่ มโยงกบั เสนลมปราณตู ที่จุดอ๋ินเจียว (龈 交 Yín-Jiāo, GV28) ตรงเย่ือรง้ั ระหวา งเหงอื กกบั ริมฝป ากบน (6) จากเสน ท่วี นรอบปากมีเสน แยก ไปเชือ่ มโยงกบั เสนลมปราณเทาหยางหมิงกระเพาะอาหาร ที่ จุดเฉิงช่ี (承泣 Chéng-Qì, ST1) ตรงรอย บมุ ขอบลางของกระดูกเบาตา (7) จดุ ทเ่ี ชอ่ื มโยงกบั เสนลมปราณอ่ืน ไดแ ก จุดเฉงิ ช่ี (承泣 Chéng-Qì, ST1) และ จุดอิ๋นเจยี ว (龈交 Yín-Jiāo,GV28) อาการท่ีอาจเกิดจากความผิดปกติของเสนลมปราณ ไดแก ตกขาว ระดูคลาดเคล่ือน (ไม สม่ําเสมอ) เปนหมนั ในบุรุษและสตรี ไสเลือ่ น นํ้ากามเคลอื่ นขณะหลบั ปส สาวะลาํ บาก ปส สาวะรดที่ นอน ปสสาวะคัง่ คาง ปวดทองใตลิน้ ปแ ละทอ งนอย ปวดอวัยวะเพศ 2.6.2 เสน ลมปราณตู หรอื ตูมา ย (督脉 Dū-Mài: Governer vessel) ตู 督 แปลวา ปกครอง ดแู ล เสนลมปราณตู มีวิถกี ารไหลเวยี นหลกั อยตู ลอดแนวเสนกลางลาํ ตวั ดานหลังและศีรษะ และ เชอื่ มโยงกบั เสนลมปราณหยางทุกเสน ทําหนา ที่ควบคุมการไหลเวียนของช่ี ในเสนลมปราณหยางทั้งหมด จึงไดรบั สมญาวา ‘ทะเลแหงเสนลมปราณหยาง’ (阳脉之海 Yáng-Mài-Zhī-Hǎi: The sea of the Yang meridians) มจี ดุ ฝงเขม็ ทั้งสน้ิ 28 จุด ซง่ึ เปน 1 ใน 2 เสนลมปราณวิสามญั ท่มี ีจดุ ฝง เขม็

30 การฝงเข็ม-รมยา รปู ที่ 1-13 เสน ลมปราณเอน็ เทาเสา หยางถุงนาํ้ ดี วิถีการไหลเวยี น: (รปู ที่ 1-21) เร่มิ ตนภายในทองนอ ย ลงไปโผลออกทีก่ ่งึ กลางระหวา งปลาย กระดูกกนกบกบั ทวารหนัก เปนจดุ แรกคือ จุดฉางเฉยี ง (长强 Cháng-Qiáng,GV1) (8) ไหลเวยี น ขนึ้ ไปตามแนวเสนกลางตวั ดานหลัง ทีป่ ลายกระดูกกน กบ มีเสนแยกออกไปตดั กบั เสนลมปราณเทาเสา อินไต และเสน ลมปราณเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ แลวผานกระดูกสนั หลงั ไปที่ไต (9) เสน หลกั ไหลเวยี นตรงขนึ้ ไป ผา นกระเบนเหน็บ (10) และกระดกู สันหลังตลอดแนว จนถึงดา นหลงั ศรี ษะ จงึ ผา น

ทฤษฎเี สน ลมปราณและจุดฝงเข็ม 31 เขา ไปเชือ่ มโยงกับสมอง ตรงจดุ เฟง ฝู (风府 Fēng-Fǔ, GV16) (11) แลว ออกมาภายนอก ขา มยอด กระหมอม (12) ผา นหนาผาก สันจมกู ไปสิ้นสดุ ทร่ี ิมฝป ากบน ตรงเยอ่ื รั้งระหวา งเหงือกกบั รมิ ฝป ากบน คอื จุดอ๋นิ เจียว (龈交 Yín-Jiāo, GV28) (6) จุดทีเ่ ช่อื มโยงกบั เสน ลมปราณอื่น ไดแ ก จุดหุยอิน (会阴 Huì-Yīn, CV1) และ จุดเฟง เหมิน (风门 Feng-Men, BL12) อาการท่ีอาจเกิดจากความผิดปกติของเสนลมปราณ ไดแก ปวดตึงในแนวกระดูกสันหลัง กลา มเน้ือหลังเกรง็ กระตุก ปวดศีรษะ โรคลมชกั รูปที่ 1-14 เสนลมปราณเอน็ เทา หยางหมงิ กระเพาะอาหาร

32 การฝง เข็ม-รมยา 2.6.3 เสน ลมปราณชง หรือ ชงมาย (冲脉 Chōng-Mài : Thoroughfare vessel) เสน ลมปราณชง มกี าํ เนิดในทองนอ ย มเี สนทางไหลเวยี นท้ังดา นหนาและดา นหลงั และ เชือ่ มโยงกับเสนลมปราณหลักท้ัง 12 เสน ทําหนา ท่เี ปนแหลง พกั สํารองเลอื ดและช่ี ใหก บั เสน ลมปราณ หลักทั้ง 12 เสน จึงไดรับสมญาวา ‘ทะเลแหงสบิ สองเสนลมปราณหลัก’ (十二经之海 Shí-Èr- Jīng-Zhī-Hǎi: The sea of the twelve main meridians) หรอื อีกนัยหนง่ึ คอื ‘ทะเลแหง เลอื ด’ (血 海 Xuè-Hǎi: The sea of blood) วิถีการไหลเวียน: (รูปที่ 1-22) จุดเร่ิมตนภายในทองนอย (1) ผานออกมาตรงฝเย็บ แยก ออกเปนสองเสนทาง เสนแรกออมไปดานหลัง เขาในกระดูกกนกบ (2) ขึ้นสูกระดูกสันหลังสวนเอว (3) อีกเสนผานไปดานหนา ตัดกับเสนเทาหยางหมิงกระเพาะอาหารตรงขอบบนกระดูกหัวหนาว (4) ที่จุดชี่ ชง (气冲 Qì-Chōng, ST30) แลวเขาเช่ือมตอกับเสนลมปราณเทาเสาอินไต ไหลเวียนขึ้นซอนทับไปกับ เสนเทา เสา อินไต ผา นหนา ทอ ง (5) หนาอก ลําคอดา นหนา แลวไปวนรอบปาก (6) เปนจุดส้ินสดุ จุดฝงเข็มท่ีเสนลมปราณชงไหลเวียนผาน ไดแก หุยอิน (会阴 Huì-Yīn,CV1) อินเจียว (阴交:Yīn-Jiāo, CV7) ช่ีชง (气冲 Qì-Chōng, ST30) เหิงกู (横骨 Héng-Gǔ, KI11) ตาเฮอ (大赫 Dà-Hè, KI12) ช่ีเสฺวีย (气穴 Qì-Xué, KI13) ซื่อหมาน (四满 Sì-Mǎn, KI14) จงจู (中注 Zhōng-Zhù, KI15) ฮฺวางซู (肓俞 Huāng-Shū, KI16) ซางชฺวี (商曲 Shāng-Qū, KI17) สือกวาน (石关 Shí-Guān, KI18) อินตู (阴都 Yīn-Dū, KI19) ฟูทงกู (腹通谷 Fù-Tōng-Gǔ, KI20) อิว เหมนิ (幽门 Yōu-Mén, KI21) อาการท่ีอาจเกิดจากความผิดปกติของเสนลมปราณ ไดแก ปวดเกร็งในทอง (spasm and pain in the abdomen) ระดูคลาดเคลื่อน (irregular menstruation) เปนหมันในบุรุษและสตรี (infertility in both woman and man) หอบหืด (asthmatic breathing) 2.6.4 เสนลมปราณไต หรอื ไตม าย (带脉 Daì-Mài : Belt vessel) เสนลมปราณไต มีเสนทางไหลเวียนตามขวางรอบเอวคลายเข็มขัด จึงทําหนาที่รอยรัดเสน ลมปราณที่ผานตามแนวยาวของลําตัวเขาไวดวยกัน วิถีการไหลเวียน: (รูปที่ 1-22) เร่ิมตนบริเวณชายโครงดานหลัง (7) ไหลเวียนไปดานหนา เฉียงลงลาง ผานดานขางลําตัวที่ จุดไตมาย (带脉 Dài-Mài, GB26) ผานหนาทองที่จุด อูซู (五枢 Wǔ-Shū, GB27) และ เหวยเตา (维道 Wéi-Dào, GB28) ของเสนลมปราณเทาเสาหยางถุงนํ้าดี แลว

ทฤษฎีเสน ลมปราณและจดุ ฝง เข็ม 33 ขามไปบรรจบกับเสนลมปราณไตดานตรงขาม (9) จึงมีลักษณะคลายเข็มขัดรัดรอบเอว ซ่ึงคําวา ไต (带) แปลวา เข็มขัด จุดฝงเข็มท่ีเสนลมปราณไตผาน ไดแก ไตมาย (带脉 Dài-Mài, GB26) อูซู (五枢 Wǔ- Shū, GB27) เหวยเตา (维道 Wéi-Dào, GB28) อาการทอ่ี าจเกิดจากความผดิ ปกติของเสน ลมปราณ ไดแก ทองปอ งและแนน ทอ ง เอวออ น แรง ตกขาว มดลกู ปลิ้น กลา มเนอื้ ขาลีบ ขาออ นแรง หรืออัมพาต 2.6.5 เสน ลมปราณอนิ เหวย หรอื อนิ เหวยมา ย (阴维脉 Yīn-Wéi-Mài : Yin link vessel) เสนลมปราณอินเหวย เริ่มตนจากหนาแขงดานใน ผานข้ึนไปยังทอง เช่ือมตอกับเสนเทาไท อินมาม เสนลมปราณเญิ่น และเชื่อมโยงกับเสนลมปราณอินทั้งหมด ทําหนาที่ควบคุมและกํากับการ ไหลเวียนชี่ ของรางกายสวนใน เมื่อรวมกับเสนลมปราณหยางเหวย จึงทําหนาที่ควบคุมและปรับการ ไหลเวียนของชี่ในเสนลมปราณอินและหยางทั้งหมด หรืออีกนัยหน่ึงคือ ช่ีของรางกายสวนในและสวน นอก ใหอ ยใู นภาวะสมดุลและสอดคลอ งสัมพันธกัน วถิ ีการไหลเวยี น: (รูปท่ี 1-23) จุดเร่ิมตน อยูบริเวณกลางหนาแขงดานใน (1) ไหลเวียนข้ึน ตามขาดานใน ผานถึงหนาทองเขาบรรจบกับเสนลมปราณเทาไทอินมาม (2) ท่ีจุด ฝูเซอ (府舍 Fǔ- Shè,SP13) ตาเหิง (大横 Dà-Héng, SP15) และ ฟูไอ (腹哀 Fù-Ai, SP16) จากนั้นผานขึ้นทรวง อกถึงลําคอ ไปบรรจบกับเสนลมปราณเญิ่นท่ี จุดเทียนทู (天突 Tiān-Tū, CV22) (3) และสิ้นสุดท่ีใต คาง (4) คือ จดุ เหลยี นเฉฺวียน (廉泉 Lián-Quán, CV23) จุดฝงเข็มท่ีเสนลมปราณผาน ไดแก จูปน (筑宾 Zhù-Bīn, KI9) ฝูเซอ (府舍 Fǔ-Shè, SP13) ตาเหิง (大横 Dà-Héng, SP15) ฟูไอ (腹哀 Fù-Ai, SP16) ชีเหมิน (期门 Qī-Mén, LR14) เทยี นทู (天突 Tiān-Tū, CV22) เหลยี นเฉวฺ ยี น (廉泉 Lián-Quán, CV23) อาการท่อี าจเกดิ จากความผดิ ปกติของเสน ลมปราณ ไดแก กลุมอาการโรคของอวัยวะภายใน เชน เจ็บหนา อก เจบ็ หวั ใจ ปวดกระเพาะอาหาร

34 การฝง เขม็ -รมยา รปู ท่ี 1-15 เสน ลมปราณเอน็ เทาไทอนิ มาม จฺเหวยี อนิ ตบั และเสา อนิ ไต

ทฤษฎีเสน ลมปราณและจุดฝงเข็ม 35 รูปที่ 1-16 เสน ลมปราณเอน็ มือไทหยางลาํ ไสเ ล็กและเสา หยางซานเจียว รปู ที่ 1-17 เสน ลมปราณเอน็ มือหยางหมิงลําไสใ หญ

36 การฝง เข็ม-รมยา 2.6.6 เสน หยางเหวย หรือ หยางเหวยมาย (阳维脉 Yáng-Wéi-Mài : Yang ling vessel) เร่ิมตนจากสนเทาดานนอก ผานข้ึนไปตามเสนเทาเสาหยางถุงน้ําดี ผานลําตัวดานขาง ไปท่ี หนาผาก แลววกไปสิ้นสุดที่ทายทอย เขาบรรจบกับเสนลมปราณตู เสนลมปราณหยางเหวยเชื่อมโยงกับ เสนลมปราณหยางทั้งหมด ทําหนาที่ควบคุมและกํากับการไหลเวียนชี่ ของรางกายสวนนอก เม่ือรวมกับ เสนลมปราณอินเหวย จึงทําหนาที่ควบคุมและปรับการไหลเวียนของช่ีในเสนลมปราณอินและหยาง ท้ังหมด หรืออีกนัยหนึ่งคือ ช่ีของรางกายสวนในและสวนนอก ใหอยูในภาวะสมดุลและสอดคลอง สัมพนั ธก ัน วิถีการไหลเวียน: (รูปท่ี 1-23) จุดเริ่มตนอยูท่ีสนเทาดานนอก ผานดานหนาตาตุมนอกไป ตามเสนลมปราณเทาเสาหยางถุงนํ้าดี จนถึงสะโพก จากนั้นผานตอข้ึนไปตามขอบดานหลังของดานขาง ลําตัว ผานดานหลังหัวไหลและดานขางลําคอ แลวผานข้ึนศีรษะทางดานหนาตอใบหู ตามแนวชายผม จนถึงหนาผาก แลว จึงวกกลบั ขา มไปหลังศีรษะตามแนวเสนลมปราณเทาเสาหยางถุงนํ้าดี เขาบรรจบเสน ลมปราณตูที่ จดุ เฟง ฝู (风府 Fēng-Fǔ, GV16) และสิน้ สุดที่ จุดหยา เหมิน (哑门 Yǎ-Mén, GV15) จุดฝงเข็มท่ีเสนลมปราณผาน ไดแก จินเหมิน (金门 Jīn-Mén, BL63) หยางเจียว (阳 交 Yáng-Jiāo, GB35) เนาซู (臑俞 Nào-Shū, SI10) เทียนเหลียว (天髎 Tiān-Liáo, TE15) เจียนจิ่ง (肩井 Jiān-Jǐng, GB21) โถวเหวย (头维 Tóu-Wéi, ST8) เปนเสิน (本神 Běn- Shén,GB13) หยางไป (阳白 Yáng-Bái, GB14) โถวหลินชี่ (头临泣 Tóu-Lín-Qì, GB15) มชู วฺ าง (目窗 Mù-Chuāng, GB16) เจิ้งอิ๋ง (正营 Zhèng-Yíng, GB17) เฉิงหลิง (承灵 Chéng-Líng, GB18) เหนาคง (脑空 Nǎo-Kōng,GB19) เฟงฉือ (风池 Fēng-Chí, GB20) เฟงฝู (风府 Fēng- Fǔ, GV16) หยาเหมิน (哑门 Yǎ-Mén, GV15) อาการที่อาจเกิดจากความผิดปกติของเสนลมปราณ ไดแก กลุมอาการโรคภายใน เชน ไข หนาวส่ัน (chill and fever) 2.6.7 เสนลมปราณอนิ เชยี ว หรอื อนิ เชียวมาย (阴跷脉 Yīn-Qiāo-Mài: Yin heel vessel) เสนลมปราณอินเชียว เร่ิมจากฝาเทาดานใน ผานข้ึนตามขาดานใน อวัยวะเพศ หนาทอง อก ลําคอดานหนา โหนกแกม ไปสิ้นสุดท่ีหัวตา เขาบรรจบกับเสนลมปราณหยางเชียวเสนลมปราณอินเชียว และหยางเชยี ว รว มกนั ทําหนาทีป่ รับประสานสมดลุ การเคลื่อนไหว โดยเฉพาะรางกายกับรยางคล า ง วถิ ีการไหลเวียน: (รูปที่ 1-24) จดุ เร่ิมตนอยูท ่ีขอบฝาเทา ดา นใน บริเวณดานหลังของกระดูก เทานาวคิ ูลาร (navicular bone) ตรงกบั จดุ เจา ไห (照海 Zhào-Hǎi, KI6) (1) ผานข้ึนไปขอบบนของ ตาตมุ ใน และตรงขน้ึ ตามขอบหลงั ของขาดานใน ซอ นทับไปกบั เสน เทาเสาอนิ ไต ถงึ อวยั วะเพศ (2)

ทฤษฎีเสน ลมปราณและจุดฝงเข็ม 37 จากน้ันไหลเวียนตอขึ้นไปใกลและขนานกับแนวเสนกลางตัวดานหนา ผานทอง อก ถึงแอง เหนือกระดูกไหปลารา (3) แลวผานตอขึ้นไปท่ีคอขางตอคอหอยและหนาตอ จุดเหญินอ๋ิง (人迎 Rén- Yíng, ST9) เขาสูใ บหนา ไปสิ้นสดุ ทีห่ วั ตา (4) เขาบรรจบกบั เสน ลมปราณหยางเฉยี ว และ เสนลมปราณ เทา ไทห ยางกระเพาะปส สาวะที่ จดุ จงิ หมิง (睛明 Jīng-Míng, BL1) จุดฝงเข็มที่เสนลมปราณผาน ไดแก เจาไห (照海 Zhào-Hǎi KI6) เจียวซ่ิน (交信 Jiāo-Xìn, KI8) จงิ หมงิ (睛明 Jīng-Míng, BL1) อาการทอ่ี าจเกิดจากความผดิ ปกตขิ องเสน ลมปราณ ไดแก โรคลมชัก กระสับกระสาย ปวด ทองนอย ปวดเอวและสะโพก รา วไปที่หัวหนาว ขาแขง็ เกร็งในทา ฝาเทาบดิ เขา 2.6.8 เสนลมปราณหยางเชียว (阳跷脉 Yáng-Qiāo-Mài: Yang heel vessel) เสนลมปราณหยางเชียว เร่ิมจากสนเทา ผานตาตุมนอกข้ึนไปตามขาดานนอก ลําตัวและคอ ดานขา ง มุมปาก เขา บรรจบกบั เสน ลมปราณอนิ เชียวที่หัวตา แลวผานตอขา มไปหลงั ศีรษะ เขา บรรจบกับ เสนเทาเสาหยางถุงน้ําดี เสนลมปราณหยางเชียวและอินเชียว รวมกันทําหนาที่ปรับประสานสมดุลการ เคล่ือนไหว โดยเฉพาะรา งกายกับรยางคล า ง วิถีการไหลเวียน: (รูปที่ 1-24) เริ่มตนที่สนเทาดานนอกตรงจุด เซินมาย (申脉 Shēn- Mài, BL62) และ ผเู ซิน (仆参 Pú-Shēn, BL61) (5) ผา นออ มหลงั ตาตุม นอก ขึน้ ไปตามขอบหลงั ของ กระดกู ฟบ ลู า (fibula bone) และตนขาดา นนอก (6) ผา นลําตวั ดานขาง ตามแนวเสนขอบรักแรหลัง (7) แลววกไปท่ีหัวไหล (8) จากนั้นผานตอข้ึนไปตามลําคอดานขาง ไปท่ีมุมปาก (9) และผานตรงไปที่หัวตา เขาเช่ือมตอกับเสนลมปราณอินเชียว (10) จากหัวตา เสนลมปราณหยางเชียวไหลเวียนตอ ตามเสน ลมปราณเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ ขึ้นไปท่ีหนาผาก และผานขามศีรษะ (11) ไปส้ินสุดโดยการเขา บรรจบกับเสนลมปราณเทาเสาหยางถงุ น้ําดีท่ีทา ยทอย จุดเฟง ฉือ (风池 Fēng-Chí, GB20) (12) จุดฝงเขม็ ท่เี สนลมปราณผาน ไดแ ก เซนิ มาย (申脉 Shēn-Mài, BL62) ผเู ซิน (仆参 Pú- Shēn, BL61) ฟูหยาง (跗阳 Fū-Yáng, BL59) จฺหวีเหลียว (居髎 Jū-Liáo, GB29) เนาซู (臑俞 Nào-Shū, SI10) เจียนยฺหวี (肩髃 Jiān-Yú, LI15) จฺวี้กู (巨骨 Jú-Gǔ, LI16) เทียนเหลียว (天 髎 Tiān-Liáo, TE15) ตี้ชาง (地仓 Dí-Cāng, ST4) จฺว้ีเหลียว (巨髎 Jū-Liáo, ST3), เฉิงช่ี (承 泣 Chéng-Qì, ST1) จิงหมิง (睛明 Jīng-Míng, BL1) เฟง ฝู (风府 Fēng-Fǔ, GV16) เฟงฉือ (风 池 Fēng-Chí, GB20)

38 การฝง เข็ม-รมยา อาการท่ีอาจเกิดจากความผิดปกติของเสนลมปราณ ไดแก โรคลมชัก นอนไมหลับ หัวตา แดงและปวด ปวดหลงั และเอว ขาแขง็ เกรง็ ทา ฝา เทา บิดออก รูปที่ 1-18 เสน ลมปราณเอน็ มอื ไทอ นิ ปอดและเสน ลมปราณเอน็ มือจเฺ หวยี อินเย่ือหุม หัวใจ รูปที่ 1-19 เสน ลมปราณเอน็ มอื เสาอนิ หัวใจ

ทฤษฎเี สนลมปราณและจดุ ฝง เข็ม 39 รปู ที่ 1-20 เสน ลมปราณเญนิ่ เสน ลมปราณตู

40 การฝงเขม็ -รมยา 3. หนาทีข่ องระบบเสนลมปราณ 3.1 เปนทางไหลเวยี นของเลือดและช่ี ไปหลอ เลยี้ งทุกสว นของรา งกายอยางเปนระบบ 3.2 ควบคมุ และปรบั สมดลุ การไหลเวียนของเลอื ดและชี่ 3.3 เชือ่ มโยงเนื้อเยื่อและอวยั วะทกุ สวนของรา งกาย ทัง้ ภายนอกและภายใน ตน้ื และลึก บนและ ลาง ซา ยและขวา ใหทํางานสอดคลองสัมพันธก นั 3.4 เปนระบบติดตอระหวางรางกายกับส่ิงแวดลอม ปรับการทํางานของรางกายใหเหมาะสมกับ การเปลย่ี นแปลงของสิง่ แวดลอ ม รวมทั้งปกปอ งรา งกายจากเหตแุ หง โรคทม่ี ากระทําตอ รางกาย 3.5 เปนชองทางในการรกั ษาความผิดปกตขิ องอวัยวะตาง ๆ ในรางกาย 4. การประยกุ ตใ ชทฤษฏเี สนลมปราณทางคลนิ กิ 4.1 สรีระวทิ ยาและการเปลี่ยนแปลงทางพยาธวิ ิทยา ทฤษฎีเสนลมปราณ ใชอธิบายความสัมพันธการทํางานของอวัยวะตาง ๆ ท้ังในภาวะปกติ และในภาวะขาดสมดลุ ซ่งึ สามารถใชอ ธิบายถงึ การเปล่ียนแปลงของอวัยวะอื่น เมื่อเกิดความผิดปกติกับ อวัยวะหนึ่ง เสนลมปราณเปนชองทางใหสาเหตุของโรค จากภายนอกรุกรานเขาสูภายในรางกาย โดยเฉพาะเมอื่ ระบบการปกปอ งรางกายของระบบเสนลมปราณบกพรอ ง เสนลมปราณชวยสะทอนอาการและอาการแสดงของความผิดปกติ ของอวัยวะภายในสู ภายนอก จึงชวยในการวินิจฉัยความผิดปกติของอวัยวะ หรือตําแหนงของการเกิดโรค เชน ความ ผิดปกตขิ องหัวใจจะมีอาการแสดงออกมาตามแนวเสนลมปราณหัวใจ หรอื ท่ีล้นิ ซึง่ เปนทวารของหวั ใจ เสนลมปราณชวยสะทอนลักษณะของพยาธิสภาพ จึงชวยในการวินิจฉัยแยกโรค เชน การมี แผลที่ลิ้นบงบอกวามีไฟหัวใจมากเกินไป การท่ีผิวหนังมีสีคล้ําบงบอกถึงการไหลเวียนของเลือดและชี่ ตดิ ขดั ผิวหนงั ซีดขาวบงบอกถึงการไดรับผลกระทบจากความเยน็ ฯลฯ 4.2 การรักษาโรค เสนลมปราณเปนชองทางในการรักษาโรคของอวัยวะภายใน โดยอาศัยจุดบนเสนลมปราณท่ี สัมพนั ธก บั อวัยวะนั้น หรือจุดบนเสนลมปราณท่มี วี ิถีการไหลเวยี นผา นไปยงั อวยั วะทีผ่ ิดปกติ เสนลมปราณใชพิจารณาในการเลือกและกําหนดวิธีในการรักษาโรค เชน เม่ือพบวาชี่ของ อวัยวะบกพรอง ควรใชการฝงเข็มกระตุนแบบเสริมบํารุง หรือการรมยา บนจุดที่เปนจุดเสริมบํารุงของ

ทฤษฎีเสนลมปราณและจดุ ฝง เข็ม 41 อวัยวะนั้น, หรือเม่อื วินิจฉยั วา มีเลือดและชีแ่ กรง แตการไหลเวยี นติดขัด ทําใหเกิดอาการปวด ควรใชการ ฝงเข็มกระตนุ แบบระบาย หรือปลอยเลอื ด หรือครอบถวย ท่ีจุดท่ีใชในการระบายของตําแหนงท่ีเกิดโรค เปนตน 5. ความรเู บื้องตนเกีย่ วกบั จดุ ฝงเขม็ จุดฝง เข็ม (输穴 Shù-Xué: Acupoint or Acupuncture point) คอื ตําแหนงบนรา งกายที่ เลอื ดและชี่ จากอวัยวะภายในไหลเวียนมาเพม่ิ เติมและกระจายออก โดยอาศยั การทาํ งานของระบบเสน ลมปราณ ในทางเวชปฏบิ ัติ จุดฝง เขม็ หมายถึง จดุ ทใี่ ชแทงเขม็ หรือกระตุนดว ยวธิ ีการตาง ๆ เพ่อื การ รกั ษาโรค จดุ ฝงเขม็ สวนใหญเรยี งรายอยบู นเสนลมปราณตน 14 เสน ซง่ึ อยูล กึ ระดบั ใตผิวหนัง หรอื เอน็ และกลามเนอื้ จดุ ฝงเข็มมตี าํ แหนงแนน อน ซงึ่ สามารถใชแทงเขม็ ไดอ ยา งปลอดภัย การกระตนุ จุด ฝง เขม็ ดวยวิธกี ารท่ีเหมาะสม สามารถใชในการรักษาโรค บรรเทาอาการผิดปกติ เสรมิ สรางสุขภาพ เสรมิ ภูมคิ มุ กนั โรค และปรับสมดุลการทาํ งานของรางกายไดอยา งนาอัศจรรย อน่งึ เพ่อื ความกระชับของเนือ้ หา ทีจ่ ะกลา วตอ ไปในบทน้ี จะใชค ําวา ‘จดุ ’ แทนคําวา จดุ ฝง เข็ม ยกเวนในสวนทเ่ี ปนหัวขอ และในสวนที่อาจเขาใจสบั สนคลาดเคล่ือน จึงจะใชค าํ วา จุดฝง เขม็ เพ่ือแสดงความชดั เจน 5.1 ประเภทของจดุ ฝงเขม็ จดุ ฝง เข็ม แบงเปน 3 ประเภท ไดแ ก 1) จดุ ฝง เขม็ ในระบบ 2) จดุ ฝง เข็มนอกระบบ และ 3) จุดกดเจ็บ 1) จุดฝง เขม็ ในระบบ (经穴 Jīng-Xué: Meridian acupoints) หรอื ‘จุดในระบบ’ หรือ ‘จดุ ในเสน ลมปราณ’ หรอื ‘จุดในเสน’ หมายถึง จดุ ฝงเขม็ ทอ่ี ยบู นเสนลมปราณตน 14 เสน ไดแ ก จุดบนเสน ลมปราณหลัก 12 เสน จํานวน 309 จดุ (309 คู ถานบั ท้ังซา ยและขวา) และจดุ บนเสน ลมปราณวิสามญั กลางลําตวั 2 เสน คอื เสน ลมปราณตแู ละเสน ลมปราณเญ่ิน จํานวน 52 จดุ รวมทั้งส้ิน 361 จดุ (รวมทั้งหมดในรางกาย เทา กับ 670 จดุ ) จดุ ในระบบ เปนจดุ ท่ีมชี อื่ และมีตําแหนงบนรางกายที่ แนนอน ตามเสน ทางของเสนลมปราณตนท่ีสังกดั อยู จุดชดุ นใี้ ชเปนจดุ หลักในการฝง เข็มและรมยา

42 การฝง เขม็ -รมยา รูปที่ 1-21 เสนลมปราณตู รปู ที่ 1-22 เสน ลมปราณชงและเสนลมปราณไต

ทฤษฎเี สนลมปราณและจดุ ฝง เข็ม 43 รูปท่ี 1-23 เสน ลมปราณอนิ เหวย และหยางเหวย