T01_eldery

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก สู่ผู้สูงอายุในชมุ ชนได้ เปน็ ตน้ สำหรบั โครงการนี้ ทกุ พน้ื ทยี่ ังไม่มกี ารทำงาน ในกระบวนการนี้ มเี พียงบางพ้ืนทท่ี ว่ี เิ คราะหแ์ ละประมวลภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ น ด้านสุขภาพแบบสังเขป (4) การประยกุ ตใ์ ชค้ วามรแู้ ละถา่ ยทอดสอู่ งคก์ ร/ชมุ ชน กระบวน การน้เี ปน็ การนำความรู้จากกระบวนการ 3 ไปถ่ายทอดและเผยแพรส่ วู่ งกวา้ ง ในชุมชน/จำเป็นตอ้ งวิเคราะห์ถงึ ประเดน็ /ขอบเขตความรู้ และกระบวนการ ถ่ายทอดความรู้ทีเ่ หมาะสมกบั กลุม่ เปา้ หมาย (5) การประเมินและถอดบทเรียน เม่ือกลุ่มเป้าหมายได้รับการ ถ่ายทอดความรู้ และมีการประยุกต์ใช้ความรู้ในการปฏิบัติจริงไประยะหน่ึง จำเป็นต้องมีการสรุปบทเรียน และพฒั นาเปน็ “แก่นความรู้” ทส่ี ามารถใช้ ประโยชน์ในการปฏิบัติจริงได้อย่างกว้างขวางมากขึ้น 3.2 การส่งเสริมและการใช้ประโยชน์จากภูมิปัญญาการแพทย์ พนื้ บา้ นดา้ นสขุ ภาพในการดูแลผ้สู ูงอายุ จากบทเรียนที่ผ่านมา หมอพ้ืนบ้านมีภูมิปัญญาการแพทย์พ้ืนบ้าน และประสบการณ์การดูแลรักษาโรคแบบพื้นบ้านมายาวนาน กรมพัฒนาการ แพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก สำรวจพบวา่ หมอพน้ื บา้ นทวั่ ประเทศ มจี ำนวน 53,143 คน จำแนกเปน็ หมอยาสมุนไพร หมอนวด หมอตำแย และหมอพิธีกรรม/ไสยศาสตร์ ดูแลรักษาโรคทางกาย และโรคทางจิตใจ/ จติ วญิ ญาณหลายโรค ในระยะใกล้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ ทางเลือก มีนโยบายและแนวทางส่งเสริมสถานภาพทางกฎหมายและสถาน ภาพทางสังคมของหมอพื้นบ้าน ทำให้หมอพื้นบ้านได้รับการยอมรับและใช้ ประโยชน์จากภูมิปัญญาเพ่ือการดูแลสุขภาพประชาชนได้อย่างต่อเน่ือง ปจั จบุ ัน หมอพืน้ บ้านมีบทบาทการดูแลรกั ษาสุขภาพในชมุ ชน 3 รูปแบบ คือ ค่มู อื 201 “แนวทางการดูแลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ปิ ัญญาพนื้ บ้านดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก (1) หมอพื้นบ้านบริการการดูแลรักษาโรคแบบพ้ืนบ้านท่ีบ้านตนเอง (2) หมอพื้นบ้านร่วมกับชุมชน/ท้องถิ่นให้การดูแลรักษาโรคแบบพื้นบ้านใน สถานทเี่ ฉพาะ และ (3) หมอพื้นบ้านร่วมบริการการแพทยพ์ ื้นบา้ นในสถาน บรกิ ารสุขภาพปฐมภูมิ สำหรบั กระบวนการสง่ เสรมิ และใชป้ ระโยชนจ์ ากภมู ปิ ญั ญาพนื้ บา้ น ด้านสุขภาพ สำหรบั การดแู ลผู้สูงอายุ ประกอบดว้ ย 4 ขนั้ ตอน สำคญั คอื (1) ศึกษาและเรียนรู้ภูมิปัญญาพ้ืนบ้านด้านสุขภาพในพ้ืนที่ พร้อมกับสร้าง ความสมั พนั ธเ์ พอ่ื กอ่ รปู การทำงานรว่ มกนั ระหวา่ งบคุ คลและองคก์ รทเ่ี กย่ี วขอ้ ง พร้อมกับสร้างความสัมพันธ์เพ่ือก่อรูปการทำงานร่วมกันระหว่างบุคคลและ องค์กรที่เก่ียวข้อง (2) ส่งเสริมการรวมกลุ่ม/เครือข่ายของหมอพ้ืนบ้าน พร้อมทั้งพัฒนาศักยภาพหมอพ้ืนบ้าน (3) พัฒนาการบริการและบทบาท ของหมอพื้นบ้านในชุมชน หรือร่วมดูแลผู้สูงอายุกับหน่วยงานสาธารณสุข ภาครฐั (4) ประเมินผลและสรุปบทเรยี นการดแู ลรักษาสขุ ภาพแบบพ้ืนบ้าน อย่างไรก็ตาม การส่งเสริมและการใช้ประโยชน์จากภูมิปัญญาพื้นบ้านยังขึ้น กบั ความนยิ มของชมุ ชนและการสนบั สนนุ ดา้ นทรพั ยากรและดา้ นวชิ าการของ หนว่ ยงานภาครัฐท้ังในและนอกชุมชนดว้ ย 3.3 การสืบทอดภูมิปัญญาพ้ืนบ้านด้านสุขภาพ ในสถานการณ์ ปัจจุบันหมอพื้นบ้านส่วนใหญ่ไม่มีการสืบทอดความรู้และประสบการณ์ของ ภมู ปิ ญั ญาดา้ นสขุ ภาพสคู่ นรนุ่ ใหม่ อยา่ งไรกต็ าม หมอพน้ื บา้ นทม่ี คี วามชำนาญ และมีชื่อเสียงในและนอกชุมชน จะมีลูกศิษย์มาเรียนรู้ประสบการณ์ และมี ท้องถ่ิน/ชุมชนบางแห่งได้เชิญให้หมอพื้นบ้านสวนสมุนไพรหรือการนวดใน โรงเรียน ทำใหเ้ ดก็ นักเรยี นมโี อกาสเรยี นรู้ความรู้และประสบการณ์ภมู ปิ ัญญา ด้านสุขภาพ สำหรับแนวคิดการสืบทอดภูมิปัญญาพื้นบ้านด้านสุขภาพ 202 ค่มู อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผสู้ ูงอายุด้วยภูมิปัญญาพืน้ บ้านด้านสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ยังมีความคิดแตกต่างกัน แนวคิดหน่ึงเป็นการคำนึงถึงกระบวนการสืบทอด แบบตัวต่อตัว ผู้เรียนเรียนกับหมอพื้นบ้านที่มีความชำนาญแบบตัวต่อตัว อีกแนวคิดหนึ่งเป็นการศึกษาและจัดการระบบองค์ความรู้การแพทย์พื้นบ้าน จากนั้นจึงนำมาถ่ายทอดให้กับผู้เรียนในโรงเรียนหรือสถาบันการศึกษา หรือ อาจมีการเรียนรู้ความรู้และภูมิปัญญาด้านพ้ืนบ้านจากแพทย์แผนไทยรุ่นใหม่ แนวคิดดังกล่าวอาจจำเป็นต้องร่วมกันศึกษาและทดลองกระบวนการสืบทอด ภมู ิปัญญาด้านสุขภาพอีกระยะหนึ่ง จงึ จะสามารถสรุปบทเรยี นอยา่ งชัดเจน ข้อเสนอแนะ ในอนาคต แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายุ ให้ความสำคญั กบั การ ดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายแุ บบบรู ณาการ (Integrated Health Care) และการดแู ล สุขภาพผู้สูงอายุแบบระยะยาว (Long-Term Care) ภูมิปัญญาพื้นบ้านด้าน สขุ ภาพมคี ณุ คา่ และสมควรนำมาใชป้ ระโยชนต์ อ่ สขุ ภาพผสู้ งู อายุ ขอ้ เสนอแนะ มดี ังน้ี 1) กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก ควรมี นโยบายส่งเสริมการใช้ประโยชน์จากภูมิปัญญาพ้ืนบ้าน เพื่อการส่งเสริม สุขภาพและดูแลสุขภาพของผู้สูงอายุ โดยการร่วมมือกับกรมอนามัย และกรมการแพทย์ เพอื่ พฒั นาบคุ คลากรสขุ ภาพและผดู้ แู ลผสู้ งู อายุ มคี วามรู้ ทักษะ และมีความสามารถในการเรียนรู้และประยุกต์ใช้ภูมิปัญญากับระบบ การดูแลสขุ ภาพผสู้ ูงอายใุ นงานปกติ 2) ท้องถิ่น/ชุมชน ควรมคี วามร่วมมอื กบั ภาครฐั และภาคเอกชน สาธารณประโยชน์ทั้งในและนอกชุมชน ในการเรียนรู้ จัดการความรู้ และ ขยายผลการใชป้ ระโยชนจ์ ากภมู ปิ ญั ญาพน้ื บา้ น/ทอ้ งถน่ิ ดา้ นสขุ ภาพ ประเดน็ คูม่ อื 203 “แนวทางการดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายดุ ้วยภูมปิ ญั ญาพนื้ บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ความรทู้ ม่ี ศี กั ยภาพตอ่ สขุ ภาพผสู้ งู อายุ คอื ผกั /อาหารพน้ื บา้ น การรำวง/ดนตรี พื้นบ้าน การดแู ลจิตใจตามหลักศาสนธรรม การนวด ยาสมนุ ไพรเพือ่ ดูแล และบำรงุ รา่ งกาย ประเดน็ เหลา่ นน้ี บั เปน็ ทนุ ทางปญั ญาและทนุ ทางวฒั นธรรม ของชุมชน หากต้องมีการจัดการและส่งเสริมการใช้ประโยชน์ต่อสุขภาพ ผู้สงู อายุ จะทำให้ผู้สงู อายุมสี ขุ ภาพดีและอายยุ ืนยาว 204 คมู่ ือ “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สงู อายุด้วยภูมิปญั ญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

บรรณานกุ รม



สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บรรณานกุ รม 1. กฤษฎา แสงแก้ว และคณะ. 2556. รายงานการศกึ ษา เร่อื ง การส่งเสริม สุขภาพผู้สูงอายุด้วยภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้าน ตำบลนาแก้ว อำเภอเกาะคา จังหวดั ลำปาง. ลำปาง : เอกสารรายงานเย็บเลม่ 2. กลมุ่ อนามยั ผสู้ งู อายุ สำนกั สง่ เสรมิ สขุ ภาพ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . 2547. คู่มือการส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุ สำหรับบุคลากรสาธารณสุข. กรงุ เทพฯ : สำนักงานกิจการโรงพมิ พ์ องคก์ ารสงเคราะห์ทหารผา่ นศึก. 3. คณะกรรมการผู้สูงอายุแห่งชาติ กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคง ของมนษุ ย.์ 2555. แผนผู้สูงอายุแห่งชาติ ฉบบั ที่ 2 (พ.ศ.2555 – 2564) ฉบบั ปรับปรุงคร้ังที่ 1 พ.ศ.2552. กรงุ เทพฯ : ไมร่ ะบสุ ถานทพ่ี มิ พ์ 4. ชญานิศ เขียวสดและคณะ. 2554. การศึกษาและพัฒนารปู แบบการดแู ล สุขภาพผู้สูงอายุระยะยาวด้วยการบูรณาการการมีส่วนร่วมของชุมชน. สนบั สนนุ โดยศนู ยอ์ นามยั ท่ี 6 ขอนแกน่ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . 5. ชมรมผู้สูงอายุโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลนาท่ามใต้. 2556. ผลงานวจิ ยั โครงการสง่ เสรมิ การใชป้ ระโยชนภ์ มู ปิ ญั ญาการแพทยพ์ น้ื บา้ น เพอ่ื การดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน. เพชรบรุ ี : เอกสารรายงานเยบ็ เลม่ . 6. ปรีชา อุปโยคินและคณะ. 2538. ไม้ใกล้ฝั่ง : สถานภาพและบทบาท ผสู้ ูงอายุไทย. กรุงเทพฯ : เจริญดีการพิมพ.์ 7. พรรณธร เจริญกุล. 2555. การดูแลตนเองของผู้สูงอายุ. กรุงเทพฯ : ศูนย์ฝึกอบรมปฐมพยาบาลและสขุ ภาพ อนามัย สภากาชาดไทย. คมู่ อื 207 “แนวทางการดแู ลสุขภาพผสู้ งู อายดุ ว้ ยภูมิปญั ญาพนื้ บ้านด้านสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก 8. มณฑา ไชยะวัฒนและคณะ. 2556 รายงานการวจิ ัยรปู แบบการสง่ เสริม สขุ ภาพผสู้ งู อายุ ในชมรมผสู้ งู อายุ พน้ื ทเ่ี ขตสาธารณสขุ 4 และ 5. ราชบรุ ี : ศูนย์อนามยั ท่ี 4 ราชบุรี กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. 9. มหาวิทยาลัยมหิดล. 2538. ประมวลประเด็นการวิจัยและบรรณานุกรม เอกสารวจิ ยั เรอ่ื ง ผสู้ งู อายใุ นประเทศไทย อดลุ ย์ วริ ยิ เวชกลุ (บรรณาธกิ าร). กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์ศภุ วนิชการพิมพ.์ 10. ยพุ นิ วรสริ อิ มร และวาทนิ ี บญุ ชะลกั ษ.ี 2538. รายงานการวจิ ยั เพอ่ื พฒั นา และส่งเสริมการดำเนินงานเก่ียวกับผู้สูงอายุ. นครปฐม : สถาบันวิจัย ประชากรและสงั คม มหาวิทยาลยั มหดิ ล. 11. โรงพยาบาลคำมว่ ง จงั หวดั กาฬสนิ ธ.ุ์ 2556. สรปุ ผลการดำเนนิ งานโครงการ ส่งเสริมการใช้ประโยชน์ภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้านเพ่ือการดูแลสุขภาพ ผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน ปงี บประมาณ 2556. กาฬสนิ ธุ์ : เอกสารรายงานเยบ็ เลม่ . 12. โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำบลนาไหม จงั หวดั อดุ รธาน.ี 2556. การดแู ล สุขภาพผู้สูงอายุด้วยภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้าน ตำบลนาไหม อำเภอ บา้ นดงุ จังหวัดอุดรธานี ปีงบประมาณ 2556. อุดรธานี : เอกสารรายงาน เยบ็ เล่ม. 13. โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านสระโคล่ ตำบลหัวรอ อำเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก. 2556. การเก็บข้อมูลการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุด้วย ภมู ปิ ญั ญาการแพทยพ์ น้ื บา้ น. พิษณุโลก : เอกสารรายงานเย็บเลม่ . 14. โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลสมอพลือ อำเภอบ้านลาด จังหวัด เพชรบุรี. 2556. สรุปผลการดำเนนิ งานโครงการส่งเสรมิ การใชป้ ระโยชน์ ภมู ปิ ญั ญาการแพทยพ์ น้ื บา้ นเพอ่ื การดแู ลสขุ ภาพในผสู้ งู อายุ ตำบลสมอพลอื อำเภอบ้านลาด จงั หวดั เพชรบุรี. เพชรบุรี : เอกสารรายงานเย็บเล่ม. 208 คูม่ ือ “แนวทางการดูแลสุขภาพผู้สงู อายุด้วยภมู ปิ ัญญาพน้ื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก 15. โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลห้วยแมง จังหวัดอุตรดิตถ์. 2556. สรุปผลการดำเนินงานของพื้นท่ีวิจัย โครงการส่งเสริมการใช้ประโยชน์ ภูมิปัญญาการแพทย์พ้ืนบ้านเพื่อการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุในชุมชน. อุตรดติ ถ์ : เอกสารรายงานเยบ็ เล่ม. 16. วงเดือน จินดาวัฒนะและคณะ (บรรณาธิการ). 2556. คู่มือการดูแล ผู้สูงอายตุ ัง้ แต่ 65 ปขี นึ้ ไป. กรงุ เทพฯ : สำนักงานกจิ การโรงพมิ พอ์ งคก์ าร สงเคราะหท์ หารผ่านศกึ . 17. วันดี โภคะกลุ และคณะ. 2541. รายงานการศึกษาวจิ ยั เร่ือง การศกึ ษา คณุ ลกั ษณะผสู้ งู อายไุ ทยทม่ี อี ายยุ นื เกนิ 100 ปี พ.ศ. 2539. สนบั สนนุ โดย สถาบันเวชศาสตรผ์ ้สู ูงอายุ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ . 18. ศศพิ ฒั น์ ยอดเพชรและคณะ. 2555. ลกั ษณะการดำเนนิ งานและกจิ กรรม ของชมรมผสู้ งู อาย.ุ สนบั สนนุ โดย มลู นธิ สิ ถาบนั วจิ ยั และพฒั นาผสู้ งู อายไุ ทย (มส.ผส.) และสำนักงานกองทุนสนับสนนุ การสร้างเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.). 19. ศิริพันธ์ุ สาสัตย์ และเตือนใจ ภักดีพรหม. 2549. รายงานวิจัยฉบับ สมบูรณ์โครงการทบทวนความรู้ เรื่อง ระบบการดูแลผู้สูงอายุที่เป็น ทางการของไทย. สนับสนนุ โดย สำนักงานกองทนุ สนบั สนุนการวจิ ัย. 20. ศ.(พเิ ศษ) พญ.สมบรู ณ์ เกยี รตินนั ทน์และคณะ. 2556. รายงานการวจิ ัย ฉบบั สมบรู ณ์ องคค์ วามรภู้ มู ปิ ญั ญาการแพทยพ์ น้ื บา้ นเพอ่ื การดแู ลสขุ ภาพ ผู้สูงอาย.ุ กรงุ เทพ : เอกสารรายงานเยบ็ เลม่ . 21. สมศักดิ์ ชุณหรศั มิ์ (บรรณาธิการ). 2552. สถานการณผ์ สู้ งู อายไุ ทย พ.ศ. 2557. กรุงเทพฯ : มูลนธิ ิสถาบนั วจิ ัยและพฒั นาผ้สู งู อายุไทย (มส.ผส.). คู่มอื 209 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สงู อายดุ ว้ ยภูมปิ ญั ญาพนื้ บ้านด้านสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก 22. สำนกั งานสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพและพทิ กั ษเ์ ดก็ เยาวชน ผดู้ อ้ ยโอกาส คนพกิ าร และผู้สูงอายุ. 2545. สำนักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้สูงอายุ. กรุงเทพฯ : ไมร่ ะบสุ ถานทีพ่ มิ พ์. 23. สำนักพัฒนาสังคมและคุณภาพชีวิต. 2550. รูปแบบใหม่ในการดูแล สขุ ภาพผสู้ งู อายอุ ยา่ งยง่ั ยนื หลงั ไทยกา้ วสสู่ งั คมผสู้ งู อาย.ุ วารสารเศรษฐกจิ และสังคม ตุลาคม – ธันวาคม 2550. 24. สำนักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความ มน่ั คงของมนษุ ย.์ 2553. พระราชบญั ญตั ผิ สู้ งู อายุ พ.ศ. 2546. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพเ์ ทพเพ็ญวานสิ ย.์ 25. สำนักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความ ม่ันคงของมนุษย์. 2554. หนังสือชมรมผู้สูงอายุและองค์กรปกครองส่วน ท้องถิ่นท่ีมีกิจกรรมดีเด่นด้านการจัดสวัสดิการสำหรับผู้สูงอายุ ประจำปี 2554. กรุงเทพฯ : ไม่ระบุสถานที่พมิ พ์. 26. สำนักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความ มั่นคงของมนุษย์. 2555. การขับเคล่ือนมาตรฐานการส่งเสริมสวัสดิภาพ และการคมุ้ ครองพทิ กั ษส์ ทิ ธผิ สู้ งู อายไุ ปสกู่ ารปฏบิ ตั ิ (พ.ศ. 2551 – 2554). กรุงเทพฯ : โรงพมิ พเ์ ทพเพญ็ วานิสย์. 27. สำนักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความ มน่ั คงของมนษุ ย.์ 2555. รายงานประจำปงี บประมาณ พ.ศ. 2555. กรงุ เทพฯ : ไม่ระบสุ ถานทพ่ี มิ พ.์ 28. สำนักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความ มั่นคงของมนุษย์. 2556. คู่มือการใช้มาตรฐานการส่งเสริมสวัสดิภาพ และคมุ้ ครองพิทักษ์สิทธผิ ู้สูงอายุ. กรงุ เทพฯ : ไมร่ ะบสุ ถานทพี่ ิมพ์. 210 คู่มือ “แนวทางการดูแลสุขภาพผสู้ ูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นด้านสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก 29. สำนักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความ มั่นคงของมนุษย์. 2556. ชุดความรู้การดูแลตนเองและพัฒนาศักยภาพ ผสู้ งู อายดุ า้ นสขุ ภาพ – ดา้ นการทำงาน – ดา้ นความมน่ั คงในชวี ติ และดา้ น การเรียนรู้และการมีส่วนร่วมในสังคม. กรุงเทพฯ : ชุมนุมสหกรณ์การ เกษตรแหง่ ประเทศไทย. 30. สุชาดา ทวีสทิ ธ์และสวรัย บญุ ยมานนท์ (บรรณาธิการ). 2553. คณุ ค่า ผ้สู ูงอายุในสายตาสังคมไทย. นครปฐม : สถาบันวจิ ยั ประชากรและสังคม มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล. 31. สุทธิชัย จิตะพันธ์กุลและคณะ. 2544. รายงานฉบับสมบูรณ์โครงการ ผ้สู งู อายุในประเทศไทย รายงานการทบทวนองค์ความรูแ้ ละสถานการณ์ ในปจั จบุ นั ตลอดจนขอ้ เสนอแนะทางนโยบายและการวจิ ยั . สนบั สนนุ โดย สำนักงานกองทนุ สนับสนนุ การวจิ ัย. 32. สุทธชิ ัย จติ ะพนั ธ์กลุ และคณะ (บรรณาธกิ าร). 2542. ปัญหาสขุ ภาพของ ผู้สูงอายไุ ทย. กรงุ เทพฯ : บรษิ ทั โฮลิสติก พับลิชชง่ิ จำกดั . 33. อรวรรณ์ คูหาและนันทศักดิ์ ธรรมานวัตร์. 2552. โครงการวิจัย เร่ือง การศึกษาระบบดูแลสุขภาพผู้สูงอายุที่มีความเปราะบางด้านสุขภาพใน ชุมชน. สนับสนุนโดย สถาบันเวชศาสตร์ผู้สูงอายุ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. คมู่ ือ 211 “แนวทางการดแู ลสขุ ภาพผู้สูงอายุดว้ ยภูมิปญั ญาพนื้ บ้านดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ขอขอบคณุ ทีมวิจยั พน้ื ท่ี 1) นางกรรณกิ า สาระใต้ ผอู้ ำนวยการโรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำบลหว้ ยแมง ตำบลน้ำไคร้ อำเภอน้ำปาด จังหวัดอุตรดติ ถ์ 2) นางสายรงุ้ แรน่ าค นักวิชาการสาธารณสุขชำนาญการ รพ.สต.หว้ ยแมง อำเภอนำ้ ปาด จงั หวัดอตุ รดิตถ์ 3) นายวรวุฒ ิ เข่อื นเมือง ผู้อำนวยการโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลจอมปิง ตำบลนาแก้ว อำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง 4) นางศิรโิ สภา มะโนวรรณ์ พยาบาลวิชาชีพชำนาญการ รพ.สต.สองแควใต้ อำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง 5) นายกฤษฎา แสงแกว้ นักวจิ ัยพ้ืนท่ี ตำบลนาแกว้ อำเภอเกาะคา จังหวดั ลำปาง 6) นางแสงจนั ทร์ คำตาเทพ เจา้ พนักงานสาธารณสุขอาวโุ ส สำนกั งานสาธารณสขุ อำเภอเกาะคา จงั หวัดลำปาง 7) นายสธุ ชิ าติ มงคล ผ้อู ำนวยการโรงพยาบาลสง่ เสริมสขุ ภาพตำบลสระโคล่ ตำบลหวั รอ อำเภอเมอื ง จังหวัดพิษณุโลก 8) นางสาวปัทมา รนท ี แพทยแ์ ผนไทย รพ.สต. สระโคล่ ตำบลหวั รอ อำเภอเมอื ง จงั หวดั พษิ ณโุ ลก 9) นายยทุ ธวีร์ ภูสเี ขียว ผอู้ ำนวยการโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลนาไหม ตำบลนาไหม อำเภอบา้ นดงุ จังหวดั อุดรธานี 10) นางสาวสาวติ รี หนันอ้าย นักวิชาการสาธารณสุข รพ.สต.นาไหม ตำบลนาไหม อำเภอบา้ นดงุ จงั หวัดอุดรธานี 11) นางสาวสุจิตรา ศรณี ะพรม พยาบาลวิชาชพี ชำนาญการ โรงพยาบาลคำมว่ ง อำเภอคำมว่ ง จังหวดั กาฬสินธ์ุ 212 คู่มอื “แนวทางการดูแลสุขภาพผู้สงู อายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้ืนบา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก 12) นางดุษฎี มงคล เจา้ พนักงานเวชกรรมชำนาญงาน โรงพยาบาลคำม่วง อำเภอคำม่วง จังหวัดกาฬสนิ ธุ์ 13) นางสาวฐาปณีย์ สอนแสวง แพทย์แผนไทย รพ.สต.นาออ้ อำเภอเมอื ง จงั หวัดเลย 14) นางสมศรี ศรวี งษา ประธานอสม. หมู่ที่ ๙ ตำบลนาออ้ อำเภอเมือง จงั หวดั เลย 15) นางกลอ่ มจติ ศรวี จิ ติ ร์ พยาบาลวิชาชพี ชำนาญการ รพ.สต.สมอพลอื อำเภอบ้านลาด จังหวัดเพชรบุรี 16) นางสาวแสงอรุณ เมืองคำ แพทย์แผนไทย รพ.สต.สมอพลือ อำเภอบ้านลาด จงั หวัดเพชรบรุ ี 17) นายเหมือนหมั้น สิทธิศกั ดิ์ ผอู้ ำนวยการโรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำบลทะเลทรพั ย์ รพ.สต.ทะเลทรพั ย์ อำเภอปะทิว จงั หวดั ชมุ พร 18) นายเชิงชาญ ฉิมวาร ี แพทยแ์ ผนไทย รพ.สต.ทะเลทรพั ย์ อำเภอปะทิว จงั หวัดชุมพร 19) นางสายพิณ เมง่ เอยี ด ผอู้ ำนวยการโรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำบลนาทา่ มใต้ รพ.สต.นาทา่ มใต้ อำเภอเมือง จังหวัดตรัง 20) นางสาวอารี ไทยกลาง คณะกรรมการชมรมผ้สู ูงอายุ รพ.สต.นาท่ามใต้ รพ.สต.นาท่ามใต้ อำเภอเมือง จงั หวัดตรัง 21) นางสาวจารวุ รรณ โทธรรม นักจดั การงานทวั่ ไป สำนกั งานสาธารณสขุ จังหวดั ตรัง คู่มอื 213 “แนวทางการดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายุด้วยภูมปิ ัญญาพ้ืนบ้านดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 214 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 215 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 216 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 217 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 218 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 219 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 220 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 221 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 222 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 223 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 224 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 225 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 226 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 227 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 228 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 229 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 230 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 231 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 232 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 233 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 234 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 235 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 236 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 237 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 238 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 239 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 240 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 241 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 242 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 243 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 244 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 245 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก 246 คู่มอื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สงู อายุด้วยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก คู่มือ 247 “แนวทางการดแู ลสุขภาพผสู้ ูงอายดุ ว้ ยภูมิปญั ญาพน้ื บา้ นด้านสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 248 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก คู่มอื 249 “แนวทางการดูแลสขุ ภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภูมปิ ัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสุขภาพ”

สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก บนั ทึก 250 คมู่ อื “แนวทางการดแู ลสุขภาพผู้สูงอายดุ ว้ ยภมู ิปัญญาพ้นื บา้ นดา้ นสขุ ภาพ”