32. สุขศึกษา พลศึกษา ทช21002 ม.ต้น สาระการดำเนินชีวิต

93 โรคอวน (Obesity) โรคอว นเปน สภาวะท่รี า งกายมีไขมนั สะสมตามสว นตา งๆ ของรางกายมากเกินกวาเกณฑป กติ ซงึ่ ตามหลกั สากลกําหนดวาผูชายไมควรมีปริมาณของไขมันในตัวเกินกวา 12-15% ของน้ําหนักตัว ผูหญิงไมค วรมีปริมาณของไขมนั ในตวั เกินกวา 18-20% ของนา้ํ หนักตวั ซึ่งการตรวจนหี้ ากจะใหไดผ ล แนน อนควรไดร ับการตรวจจากหองปฏิบัติการ แตน กั เรยี นอาจประเมินวาเปน โรคอวนหรือไมดวยวิธี งายๆ ดว ยวธิ ตี รวจสอบกบั ตารางนาํ้ หนักและสว นสงู ของกรมอนามยั ดงั ตารางท่ีเรยี นมาแลว สําหรับในผใู หญอ าจประเมินไดจ าก การหาคาดัชนีมวลกาย (Body Mass Index) ไดจากสูตร ดงั นี้ BMI = นํ้าหนัก (กิโลกรัม) สวนสงู 2(เมตร) คา ทไี่ ดอยูระหวาง 18.5-24.9 ถอื วาอยใู นเกณฑป กติ ไมอว นหรือผอมเกนิ ไป สาเหตุ 1. กรรมพนั ธุ 2. การรับประทานอาหารเกินความตองการของรางกาย และมีพฤติกรรมการรับประทาน อาหารทีไ่ มดี เชน กนิ จุบจิบ 3. ขาดการออกกําลงั กาย 4. สภาวะทางจติ และอารมณ เชน บางคนเมือ่ เกดิ ความเครียดก็จะหันไปรับประทานอาหาร มากจนเกนิ ไป 5. ผลขางเคียงจากการไดรับฮอรโมนและการรับประทานยาบางชนิด เชน ยาคุมกําเนิด ฮอรโ มนสเตยี รอยด เปนตน อาการ มไี ขมนั สะสมอยูในรางกายจํานวนมาก ทาํ ใหมรี ปู รา งเปล่ียนแปลงโดยการขยายขนาดขึ้นและ มีนา้ํ หนกั ตวั มากขึ้น การปอ งกนั 1. กรรมพันธุ หากพบวามีประวัติของบุคคลในครอบครัวเปนโรคอวน ควรตองเพิ่มความ ระมัดระวัง โดยมพี ฤติกรรมสุขภาพในเร่อื งตางๆ ทีเ่ กยี่ วขอ งกบั โรคอว นอยา งเหมาะสม 2. รับประทานอาหารแตพอสมควรโดยเลือกรับประทานอาหารท่ีมีประโยชน หลีกเล่ียง อาหารรสหวานและอาหารที่มไี ขมันสงู รับประทานผักและผลไมมากๆ และหลากหลาย

94 3. ออกกาํ ลังกายสมํา่ เสมออยางนอยสปั ดาหล ะ 3 วนั วันละ 30 นาที 4. หาวธิ กี ารควบคมุ และจดั การความเครยี ดอยางเหมาะสม พักผอ นใหเ พียงพอ 5. การใชย าบางชนดิ ท่ีอาจมผี ลขางเคยี ง ควรปรึกษาแพทย และใชยาตามที่แพทยแนะนําอยาง เครง ครัด การดแู ลสขุ ภาพและมีพฤติกรรมบริโภคทถ่ี กู ตอ ง “ไมตามใจปากและไมต ามใจอยาก” โรคอว นกอ็ าจไมมาเยือน การลดความอว นกไ็ มจ าํ เปน

95 บทที่ 5 โรคระบาด สาระสําคญั การมีความรคู วามเขา ใจเกยี่ วกับสาเหตุ อาการ การปองกัน และการรักษาโรคตดิ ตอ ท่ี แพรระบาดและเปนปญหาตอสุขภาพของประชาชนในชุมชน จะชวยใหรูวิธีปองกันตนเองและ ครอบครัว และรวมมอื ปอ งกนั การแพรก ระจายเช้อื โรคไปสูบุคคลอื่น อันจะเปนแนวทางสาธารณสุข ของประเทศได ผลการเรียนรูทค่ี าดหวัง เพื่อใหผูเ รยี นสามารถ 1. บอกความหมาย ความสาํ คญั และการแพรก ระจายของเชื้อโรคได 2. อธบิ ายสาเหตุ อาการ การปอ งกนั และการรกั ษาโรคตดิ ตอทแี่ พรร ะบาดและเปน ปญ หาสาธารณสขุ ได ขอบขายเนอ้ื หา เรือ่ งที่ 1 ความหมาย ความสําคญั และการแพรกระจายของเช้อื โรค เรอ่ื งท่ี 2 โรคท่เี ปนปญหาสาธารณสุขของประเทศ

96 เร่ืองท่ี 1 ความหมาย ความสําคัญ และการแพรกระจายของเช้ือโรค ความหมายและความสาํ คญั โรคตดิ ตอ จัดเปน ปญหาสาธารณสขุ ทีส่ ําคญั ของประเทศ เมอ่ื เกิดการระบาดจะนํามาซึ่งความ สูญเสียสขุ ภาพ ชีวติ และมีผลกระทบตอ เศรษฐกจิ ของประเทศอยางมาก เพราะขณะเจ็บปวยบุคคลนั้น ไมส ามารถเรียนหรอื ทํางานไดต ามปกติ ซ่ึงจะทาํ ใหเ สยี การเรยี นและรายไดตามทีเ่ คยไดรับ นอกจากนี้ ในขณะเจ็บปว ยกจ็ ะเปน ภาระของบคุ คลใกลชิดหรือคนในครอบครวั ในการดูแลผูปวย รวมท้ังเสียเงิน ในการรักษาพยาบาล ซึ่งในระดับชาติ ประเทศชาติตองเสียงบประมาณในการดูแลรักษาผูปวย คา เวชภัณฑ คาบคุ ลากร รวมถงึ ตอ งสรางอาคารสถานทีใ่ นการดูแลผูปวย ซึ่งเปนการสูญเสียทรัพยากรท่ี จะสามารถนาํ ไปใชพ ัฒนาประเทศดานอื่น ๆ ได โรคติดตอสวนใหญสามารถปองกันได หากทุกคน เหน็ ความสําคญั ตระหนักถงึ อนั ตรายของโรคและมีสวนรวมในการปองกันแกไขปญหาโรคติดตอที่ เกดิ ข้ึน 1.1 ความหมายของโรคตดิ ตอ โรคติดตอ หมายถงึ โรคทีเ่ กดิ จากเชอื้ โรคแลวสามารถติดตอ จากคนไปสูบุคคลอนื่ ได หรอื อาจตดิ ตอระหวา งคนสูคน หรือสัตวสูคนได หรือติดตอระหวางสัตวดวยกันเองได โดยมีพาหะ เชน คน สัตว หรือมตี ัวกลางนําเชอ้ื โรค เปนตน โรคระบาดเปนโรคติดตอที่แพรกระจายไปยังคนอ่ืน ๆ ไดรวดเร็ว บางโรคตองใช เวลาในการรักษาเปนเวลายาวนานและใชวิธีรักษาที่ซับซอน ส้ินเปล้ืองคาใชจายในการรักษาเปน จํานวนมาก โดยโรคท่เี ปนสาเหตุของการเจ็บปวยและเสียชีวิตท่ีนับวาสําคัญ ไดแก ไขมาลาเรีย โรค ไขห วัดนก โรคซารส โรคอหิวาตกโรค และโรคไขหวดั ใหญส ายพนั ธุใหม 2009 ลกั ษณะของโรคตดิ ตอ 1. เช้ือโรคสามารถแพรกระจายไปยังบุคคลอื่นไดอ ยางรวดเรว็ 2. การแพรกระจายของโรคมักเกิดจากพฤติกรรมของบุคคลหรือปญหาสุขาภิบาล ส่งิ แวดลอ ม 3. มอี ัตราการเจ็บปวยคอ นขา งสงู และโอกาสท่จี ะเกิดโรคเปนไดท กุ เพศทุกวยั โรคติดตอทค่ี วรทราบและตอ งแจง ความ โรคติดตอ ที่ควรทราบมี 14 โรค ไดแ ก ไขทรพษิ กาฬโรค ไขเหลอื ง โรคอหิวาตกโรค โรคบาดทะยักในเด็กเกิดใหม โรคคอตีบ โรคโปลิโอ โรคพิษสุนัขบา โรคไขสมองอักเสบ ไขรากสาด ใหญ โรคแอนแทรกซ โรคทรคิ ิโนซีส โรคไขกาฬหลงั แอน โรคคดุ ทะราดระยะตดิ ตอ

97 1.2 ชนิดของเชือ้ โรค เชอื้ โรคที่ติดตอ ไดแ บง ออกเปน 5 ชนดิ คือ แบคทเี รยี ไวร สั รกิ เกตเซีย รา ปรสติ แบคทีเรีย จัดอยใู นจําพวกพชื เซลลเ ดียว มีขนาดเล็กมากตอ งใชก ลองจุลทรรศนขยาย จึงจะมองเหน็ ได สามารถดํารงชีวติ อยูไ ดในสภาวะแวดลอมแทบทกุ อยา ง ไวรสั ไมสามารถมองเห็นดว ยตาเปลา ตอ งดดู ว ยกลองจุลทรรศนชนิดพิเศษ เช้ือไวรัส จะมีอยทู ่วั ไปในอากาศโรคที่เกิดจากเชือ้ ไวรสั มหี ลายโรค เชน ไขห วัด หดั ไขท รพิษ คางทมู ไขเลือดออก อสี กุ อใี ส เปน ตน รกิ เกตเซีย มีขนาดเล็กกวา แบคทเี รีย สามารถมองเห็นดวยกลองจุลทรรศนมักอาศัยอยู รว มกับส่งิ มชี วี ติ อืน่ ๆ เชน เห็บ หมดั เหา พยาธิไสเดือน เปนตน โรคทีเกิดจากเช้ือโรคชนิดนี้ไดแก ไข รากสาดใหญ รา เปน เชอ้ื โรคทจ่ี ดั อยใู นจําพวกพชื สามารถมองเห็นไดดวยกลองจลุ ทรรศน เชน ยีสต สามารถนาํ มาใชใ นการทาํ ขนมปง แตสวนใหญท ําใหเ กดิ โรคผิวหนงั ตาง ๆ เชน กลาก เกลื้อน นํ้ากัดเทา ปรสิต จดั อยูในจําพวกสัตว มีขนาดใหญกวาชนิดอ่ืน ๆ มีท้ังพวกเซลลเดียวและพวก หลายเซลล เชน เชอ้ื บดิ พยาธิใบไม พยาธปิ ากขอ พยาธติ วั ตืด 1.3 การแพรกระจายของเชอ้ื โรค มี 2 ลกั ษณะคือ 1. การสัมผัสโดยตรง หมายถึง การแพรจากแหลงหน่ึงไปยังแหลงหน่ึง โดยไมมี พาหะเปนตวั นํา สมั ผสั โดยตรงจากผปู ว ย หรือนา้ํ ลาย น้าํ เหลือง หนอง เลอื ด เช้ือโรคเขาสูรางกายแลว ทาํ ใหเ กดิ โรคได 2. การสัมผัสทางออม หมายถึง การแพรโดยมีพาหะเปนตัวนํา เชน หากเชื้อโรค ปะปนอยูใ นน้าํ อาหาร เมื่อเรารบั ประทานอาหาร ดมื่ น้ํา หรอื ยงุ กดั เช้ือโรคก็จะเขาสูรางกายได การเขาสรู างกายของเช้อื โรค การเขาสูรา งกายของเชอื้ โรคสามารถเขา สรู า งกายได 6 ทางดวยกัน คอื 1. ระบบทางเดินหายใจ เมอ่ื เราหายใจเอาเช้ือโรคท่ีลอยอยใู นอากาศเขาสูร า งกายทํา ใหเกิดโรคได เชน ปอดบวม ไขหวัด ไขหวัดใหญ วัณโรค เปนตน เม่ือไอหรือจามควรปดปาก ปด จมกู นอกจากน้กี ารบวนนา้ํ ลายหรือเสมหะสามารถทาํ ใหเชื้อโรคแพรกระจายเขา สูร า งกายได 2. ระบบทางเดินอาหาร เชื้อโรคบางชนิดอาศัยอยูในนํ้าและอาหาร เมื่อเรา รบั ประทานนาํ้ หรืออาหารท่ีมีเช้ือโรคเขาไปเช้ือโรคจะปนเปอนเขาสูรางกายทําใหเกิดโรคติดตอได เชน อหิวาตกโรค บิด อุจจาระรว ง 3. ผวิ หนงั เช้อื โรคบางชนดิ สามารถเขาสูรา งกายโดยผา นผิวหนังไดโ ดยวิธีการตาง ๆ เชน

98 1) จากการรับเลือดหรือฉีดยา เชน โรคเอดส โรคตับอักเสบชนิดบี 2) โดยการสมั ผสั เชน โรคกลาก โรคเกลอื้ น 3) ถูกสัตวห รือแมลงกดั เชน ไขเลอื ดออก ไขม าลาเรีย 4) เขา ทางรอยขดี ขว นหรือบาดแผล เชน บาดทะยัก 5) โดยการไชทะลผุ า นทางผิวหนัง เชน พยาธปิ ากขอ 4. ทางเพศสัมพนั ธ ติดตอ โดยการรวมประเวณกี ับผูปวยทําใหติดโรคได เชน โรค เอดส กามโรค 5. ทางสายสะดือ โรคท่ีติดตอไดทางสายสะดือโดยติดตอจากมารดาสูลูกที่อยูใน ครรภ คือ ซิฟลสิ หัดเยอรมัน 6. ทางเย่อื บุตาง ๆ เชอ้ื โรคบางชนดิ สามารถเขา สูทางเย่อื บตุ าง ๆ ได เชน เยื่อบุปาก เยอ่ื บุตา ทําใหเกดิ โรคเช้ือราในชอ งปาก โรคตาแดง เร่ืองที่ 2 โรคที่เปน ปญหาสาธารณสุขของประเทศ ปจจุบันมีโรคติดตอท่ีแพรระบาดจากคนสูคน และจากสัตวสูคน ซ่ึงทําใหเกิดการ เจบ็ ปว ยและเสียชวี ิตแกประชาชนจํานวนมาก โดยมกี ารแพรกระจายเชื้อโรคอยางรวดเร็ว จากชุมชน ไปสูเมือง และจากเมืองแพรกระจายไปยังประเทศตาง ๆ เน่ืองจากการเดินทางติดตอระหวางกัน สามารถทาํ ไดง ายและสะดวกรวดเร็ว ทาํ ใหการแพรก ระจายโรคเปนไปอยางรวดเร็วดวยเชนกัน โรค ระบาดซึง่ เปนปญ หาสาธารณสุขสําคัญของประเทศในปจจุบันไดแก โรคซารส โรคไขหวัดนก โรค มาลาเรยี โรคอหวิ าตกโรค โรคชคิ ุนกุนยา โรคไขห วัดใหญและไขหวัดใหญสายพันธุใหม 2009 เปน ตน โรคซารส โรคซารส เกิดขึ้นคร้ังแรกในประเทศจีน เมื่อเดือนพฤศจิกายน ป พ.ศ. 2545 (ค.ศ. 2002) และเรมิ่ แพรระบาดไปทั่วโลกในตนป พ.ศ. 2546 (ค.ศ.2003) องคการอนามยั โลก (WHO) ไดร ับ รายงานเกี่ยวกับผทู ่สี งสยั วาจะปวยเปนโรคซารสมากกวา 2500 ราย จากเกอื บ 20 ประเทศทั่วโลก โดย ผูปวย สวนใหญเปนผูท่ีเคยเดินทางไปยังพ้ืนท่ีที่มีการระบาดของโรคในชวง 10 วัน กอนเร่ิมแสดง อาการ และเปนผทู อ่ี ยใู กลช ิดกบั ผูที่สงสยั วาจะปวยเปนโรคซารส จํานวนผูเสียชีวิตทั้งหมดท่ีรายงาน ทัว่ โลกในเดอื นเมษายน ป 2546 มีมากกวา 100 ราย เชื้อไวรัสซารส หองปฏิบัติการขององคการอนามัยโลก (WHO) ไดตรวจพบเชื้อ ไวรัสชนิดใหมในผูปวยโรคซารส เรียกวา เชื้อโคโรนาไวรัส เช้ือไวรัสซารสมีการกลายพันธุไดเร็ว

99 ปจ จุบนั พบวา มีอยางนอ ย 19 สายพนั ธุ เช้ือทก่ี ลายพันธุอาจมีการกออันตรายรุนแรงข้ึนหรืออาจออน ตัวลง แตส ามารถอยูใ นคนเราไดยาวนาน ระยะฟกตัว องคก ารอนามยั โลกกําหนดระยะฟกตัวของเชื้อไวรัสซารสอยูในระยะ 2-7 วัน ไมเ กิน 10 วนั จึงมีการกักบรเิ วณผตู ดิ เชอื้ เพอ่ื เฝาดอู าการเปนระยะเวลา 10-14 วนั อาการ อาการสําคัญของผูปวยโรคซารส ไดแก มีไขตัวรอน หนาวส่ัน ปวดเม่ือย กลา มเน้ือ ไอ ปวดศรี ษะ และหายใจลําบาก สวนอาการอ่ืนท่ีอาจพบไดมีทองเดิน ไอมีเสมหะ นํ้ามูก ไหล คลื่นไสอ าเจยี นผูปวยท่ีสงสยั วา จะเปนโรคซารส ผูปวยมีอาการปวยเกี่ยวกับโรคทางเดินหายใจ และสงสยั วาจะเปน โรคซารส ตองมีอาการตามเกณฑท่ี WHO กําหนดไวคือ มีไขสูงเกิน 30 C หรือ 100.4 F และมอี าการไอ หายใจตดิ ขัด และในชวง 10 วนั กอ นมอี าการ เคยไปหรืออาศยั อยูใ นพนื้ ท่ีท่มี ี การระบาดของโรค หรอื ใกลช ิดกบั ผทู ม่ี อี าการปวยเกยี่ วกับโรคทางเดนิ หายใจซง่ึ เดินทางไปในพ้นื ท่ีท่ี มีการระบาดของโรค หรือผทู ส่ี งสัยวาจะเปน โรคซารสแมวา ผูปว ยทม่ี ีอาการขางตนและมีอาการคลาย กับปอดบวมหรือปอดอักเสบปรากฏในฟล มเอ็กซเรย ก็ไมไดแสดงวาจะตองเปนโรคซารส นอกจาก ตรวจพบเชื้อไวรัสโคโรนาชนดิ ใหมเทานัน้ จงึ จะสรปุ ไดวาเปน โรคซารส การแพรกระจายของเชือ้ โรค เช้ือโรคซารส ติดตอ ไดท างระบบหายใจ และอาจติดตอทางอาหารการกินไดอีกดวย เนอื่ งจากมกี ารศึกษาพบวา เชือ้ นีม้ ีอยูในนาํ้ เหลอื ง อุจจาระและปสสาวะของผูปวย เม่ืออาการปวยยาง เขาสปั ดาหท ี่ 3 การปองกนั และรกั ษา โรคนี้ตดิ ตอไดโดยการสัมผสั ละอองนาํ้ ลาย เสมหะ เขาทางปากและจมูก แตเดิมเช่ือ วา เชื้อไวรสั โคโรนา จะมีชีวติ อยนู อกรางกายมนษุ ยไ ดไ มเกิน 3 ชว่ั โมง แตจากขอมูลการศึกษาใหม ๆ พบวา เชอื้ นอ้ี ยไู ดนานกวา 1 วัน โดยเฉพาะในอุจจาระและปสสาวะจะอยูไดน านหลายวัน การปองกัน ที่ดีทสี่ ดุ ไดแก การลางมอื การปฏบิ ตั ิตามหลักสขุ อนามัยอยา งเครงครดั และการใสห นากากอนามัย ในการปองกันโรคซารส นน้ั มขี อ แนะนาํ ดังน้ี 1. รักษาสุขภาพใหแข็งแรงอยูเสมอดวยการรับประทานอาหารที่มีประโยชน ออกกาํ ลังกายสม่าํ เสมอ พกั ผอ นใหเ พยี งพอ พยายามลดความเครียด และไมเสพสารเสพตดิ

100 2. ใชผาปดปากปดจมูกทุกคร้ังเม่ือไอหรือจาม ขณะที่เปนหวัดควรใชหนากาก อนามยั อยูเสมอ 3. รกั ษาความสะอาดของมอื อยเู สมอ ดว ยการลางมือบอ ย ๆ ดวยนํา้ สบู 4. ไมค วรใชม ือขยี้ตา แคะจมูก แคะฟน หากมีความจําเปนตองลางมือใหสะอาดทั้ง กอนและหลงั การกระทําดงั กลาว 5. อยาใชผา เช็ดตวั หรอื ผาเชด็ หนา รว มกบั ผูอ ่ืน ถา ใชก ระดาษเช็ดน้ํามูกควรท้ิงในถัง ขยะมีฝาปด 6. ใชชอ นกลางเมือ่ รับประทานอาหารรวมกับผอู ื่น 7. รักษาความสะอาดของบา นเรอื น ของใชในบาน เชน โทรศัพทควรเช็ดดวยผาชุบ นาํ้ สะอาดบดิ หมาดหรอื แอลกอฮอล 8. เปดประตหู นา ตางใหอากาศภายในบานถา ยเทไดสะดวก 9. หากมีอาการไข ไอ หรือจาม ควรหลีกเลี่ยงสถานทท่ี ่ีมีคนหนาแนนหรอื การระบาย อากาศไมดี และควรไปพบแพทยทนั ที 10. ในขณะเดินทางอยูบนรถโดยสารไมค วรอยูใกลช ิดผทู ่เี ปนไข ไอ หรือจาม 11. หลีกเลี่ยงการคลุกคลีใกลชิดกับผูปวย และผูท่ีเดินทางมาจากประเทศที่มีการ ระบาด 12. งดหรือหลีกเล่ียงการเดินทางไปตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศท่ีมีการแพร ระบาดของโรคน้ี การรักษา สว นใหญจ ะเปนการรักษาตามอาการและใชอุปกรณชวยการหายใจ (ใน รายทม่ี ภี าวะหายใจลม เหลว) ไดมกี ารทดลองใชเซรมุ จากผปู วยทห่ี ายจากโรค ซง่ึ พบวาจะไดผลหากให เซรมุ ในระยะสัปดาหแรกของโรคในปจ จบุ ันมกี ารทดลองผลิตยาตา นไวรัสซารสโดยเฉพาะ ซ่ึงอยูใน ระหวางการพัฒนาและคาดวาจะสามารถนํามาใชไ ดใ นอนาคตอนั ใกล โรคไขม าลาเรีย (Malaria) ไขมาลาเรียหรือไขจับส่ัน เปนโรคติดตอท่ีเกิดจากเช้ือปรสิตจําพวกโปรโตซัว ชื่อ พลาสโมเดยี ม (Plasmodium) ซึง่ เกดิ จากยงุ กน ปลอ งเปนพาหะนาํ โรคมาสูคน และเปน โรคท่ีมีสถติ กิ าร ระบาดสงู มาก โดยเฉพาะในภาคใตและในจังหวัดที่เปนปา เขาทีม่ ฝี นตกชุกอยูบอย ๆ สาเหตุ ยงุ กนปลองเปน พาหะนาํ โรคเมื่อยงุ กดั คนท่เี ปนไขม าลาเรยี แลว ไปกัดคนอนื่ ก็จะแพร เชือ้ ใหกบั คนอ่นื ๆ ตอ ไป

101 อาการ ผูท่ีไดรับเช้ือไขมาลาเรียจะมีอาการวิงเวียนศีรษะ ออนเพลีย มีไขสูง หนาวสั่น อาเจียน และมีเหง่ือมาก บางรายทเ่ี ปนชนดิ รุนแรงมีไขสูงข้ึนสมอง อาจมีอาการเพอ ชัก หมดสติหรือ ตายในทส่ี ดุ บางรายไมตายแตเพอคล่ัง เสยี สติ และความจาํ เส่อื ม การติดตอ ติดตอ โดยยุงกนปลองตัวเมียไปกัดและกินเลือดคนท่ีเปนไขมาลาเรียแลวไดรับเชื้อ มาลาเรยี มาจากคนที่เปนไข เชือ้ นน้ั จะเจริญในตวั ยงุ ประมาณ 10 วัน กจ็ ะมอี าการไขม าลาเรีย การปอ งกนั 1. นอนในมงุ อยา ใหยงุ กัดได 2. ทําลายแหลงเพาะพนั ธยุ งุ เชน ภาชนะทีม่ ีนํ้าขงั ใหห มดไป 3. เมอื่ เขาปา หรอื แหลงทม่ี ไี ขมาลาเรยี ระบาด ระวงั อยาใหยงุ กดั โดยใชย ากนั ยงุ ทา 4. ผูอยใู นพ้นื ทแ่ี หลงไขมาลาเรยี ระบาดควรปลูกตน ตะไครหอมไวก นั ยุง 5. ถาสงสัยวาเปนไขมาลาเรีย ควรไปรับการตรวจเลือด และรับการรักษาเพ่ือ ปองกนั การแพรต อ ไปยงั ผอู ่นื การรกั ษามาลาเรยี เนอื่ งจากในปจจบุ ันพบเชื้อมาลาเรยี ที่ดอ้ื ตอยา และอาจมโี รคแทรกซอ นรา ยแรง (เชน มาลาเรยี ขึ้นสมอง) โดยเฉพาะอยา งยิ่งสําหรบั ผูท่ีอยใู นเมือง ซงึ่ ไมม ีภูมติ า นทานโรคน้ี ดังนั้น ถา หากมอี าการนา สงสัย เชน มีไขหลังกลับจากเขตปาเขาหรือเขตมาลาเรีย ก็ ควรรบี ไปหาหมอเพื่อตรวจหาเช้ือ โรคไขห วดั นก (Avian Influenza หรอื Bird Flu) เมอ่ื 20 ปที่ผา นมา ไดเ กดิ โรคระบาดที่เกดิ จากเชอ้ื ไวรัสชนิด H5N1 ท่ีเรียกวาไขหวัด นกและระบาดไปท่วั โลก เดิมเช้ือไขหวดั นกเปน เชอื้ ไวรัสโดยธรรมชาติจะติดตอในนกเทานั้น โดยเฉพาะนก ปา นกเปด นาํ้ จะเปนพาหะของโรค เชื้อจะอยูในลําไสนก โดยที่ตัวนกไมมีอาการ แตเม่ือนกเหลาน้ี อพยพไปตามแหลง ตาง ๆ ทั่วโลก ก็จะนําเชื้อน้ันไปดวย เม่ือสัตวอ่ืน เชน ไก เปด หมู หรือสัตวเล้ียง อื่น ๆ ไดร บั เชื้อไขหวดั นกกจ็ ะเกิดอาการ 2 แบบ คือ 1. หากไดร ับเชือ้ ชนดิ ไมร นุ แรงสตั วเล้ยี งนั้นอาจจะมอี าการไมม ากและหายไดเ อง 2. หากเชอื้ ทีไ่ ดรับมอี าการรนุ แรงมากกจ็ ะทาํ ใหสตั วเ ลย้ี งตายไดภายใน 2 วนั ปจ จุบันมีการระบาดของไขหวัดมากกลับมาอีกครั้ง โดยเชื้อโรคไดแพรไปท่ัวโลก เกิดการระบาดของเชอื้ ไขหวดั นกชนิด H5N1 ในไกแ ละแพรก ระจายสคู นทําใหมผี ูเสียชีวติ จาํ นวนมาก ทว่ั ไป จนมกี ารเฝาระวงั โดยหากทราบวา มีไกต ายดวยเชอ้ื ไขหวัดนก จะตองรีบแจงเจาหนาที่รัฐและมี

102 การควบคมุ การแพรเ ชอ้ื โรคดว ยการทําลายไกในพื้นทน่ี น้ั ๆ ทันที เชน การฝงกลบและฉีดพนสารฆา เชือ้ เพ่ือตดั วงจรการแพรระบาดสูคนตอไป โรคไขห วัดนก เปน โรคติดตอของสัตวปก ตามปกติโรคนี้ตดิ ตอ มายังคนไดไมงา ยนกั แตคนทส่ี ัมผัสใกลช ดิ กับสัตวท่เี ปนโรคอาจติดเชอ้ื ได สาเหตุ เกิดจากเชื้อไวรัสชนิดเอ็ชไฟวเอ็นวัน (H5N1) พบในนก ซ่ึงเปนแหลงเชื้อโรคใน ธรรมชาติ โรคอาจแพรมายังสัตวปกตาง ๆ ได เชน ไกท่ีเล้ียงอยูในฟารม เล้ียงตามบานและไกชน รวมท้ังเปด ไลทงุ ดวย ระยะฟก ตัว ระยะฟกตัวในคน 1 ถึง 8 วัน อาการ ผูปวยมีอาการคลายไขหวัดใหญ ไขสูง หนาวส่ัน ปวดศีรษะ ปวดเม่ือยกลามเน้ือ ออนเพลยี เจบ็ คอ ไอ ผูปวยเด็กเลก็ ผสู งู อายุ หรือผูที่มโี รคประจําตัว หากมภี มู คิ ุมกันไมดี อาจมีอาการ รุนแรงได โดยจะมอี าการหอบ หายใจลาํ บาก เน่ืองจากปอดอักเสบรุนแรง การตดิ ตอ โดยการสัมผัสซากสตั วปก ทีป่ วยหรอื ตาย เช้อื ท่ีอยใู นน้ํามูก นํ้าลาย และมูลสัตวปวย อาจติดมากบั มอื และเขาสรู า งกายทางเย่ือบขุ องจมูกและตา ผูท เ่ี สี่ยงตอโรคไขห วดั นก ไดแก ผทู ่ีทํางาน ในฟารมสัตวป ก ผูทีฆ่ าหรอื ชาํ แหละสตั วป ก ผเู ลี้ยงสัตวปก ในพน้ื ที่ท่เี กิดโรคไขหวัดนกระบาด การปองกัน 1. รับประทานอาหารประเภทไกและไขที่ปรุงสุกเทานั้น โดยเฉพาะชวงท่ีมีการ ระบาด ของโรค 2. ควรเลอื กซือ้ ไกส ดทีไ่ มม ีลกั ษณะบง ชวี้ าอาจตายดวยโรคตดิ เชื้อ เชน เน้ือมีสีคลํ้ามี จุดเลือดออก สําหรับไข ควรเลือกฟองที่ไมมีมูลไกติดเปอนท่ีเปลือกไข กอนปรุงควรนํามาลางให สะอาด 3. ไมเลนคลุกคลีหรือสัมผัสตัวสัตว นาํ้ มูก น้ําลาย มลู ของไกและสตั วป ก โดยเฉพาะ สตั วทป่ี ว ยหรอื ตาย รวมทงั้ บรเิ วณทเ่ี ล้ยี งสัตวป ก ดว ย

103 4. อาบน้ําใหสะอาดและเปลีย่ นเส้ือผาทุกครั้งหลังสัมผัสหรือคลุกคลีกับสัตวปกทุก ชนิด 5. หามนาํ สัตวป ก ที่ปว ยหรอื ตายมารับประทาน หรอื ปรุงเปนอาหารอยา งเด็ดขาด 6. รักษาความสะอาดในบา น ในสถานประกอบการ และบริเวณรอบ ๆ ใหสะอาดอยู เสมอ 7. กําจัดสตั วท ่ปี วยหรอื ตายผิดปกติ ดวยการเผาหรอื ฝงอยางถูกวิธีและราดดวยนํ้ายา ฆา เชื้อโรคหรอื โรยดวยปนู ขาว 8. หากพบไก เปด หรือสัตวปกตายจํานวนมากผิดปกติใหรีบแจงเจาหนาที่ ผูนํา ชุมชน ทันที ผลกระทบเมือ่ มกี ารระบาดของไขหวดั นก 1. เมื่อเกิดการระบาดของไขหวัดนกจากคนสูคน เช้ือจะติดตอโดยการจามหรือไอ จากนั้นคนที่ไดร บั เชอื้ อาจจะแพรเ ชอื้ โดยทีย่ งั ไมมอี าการ ทาํ ใหเชอื้ ระบาดไปทัว่ โลกไดอยางรวดเร็ว 2. ประมาณวาจะมีประชากรโลกติดเชอ้ื รอ ยละ 25-30 โดยคาดวา จะมคี นเสยี ชวี ิตจาก การตดิ เชื้อนีป้ ระมาณ 2 – 7.4 ลา นคนท่วั โลก ซงึ่ หากเช้อื มีความรุนแรงก็อาจจะมคี นเสียชีวิตมากกวานี้ 3. จํานวนเตียงของโรงพยาบาลจะไมเพียงพอ ทําใหขาดบุคลากรดานการ รกั ษาพยาบาล รวมทงั้ การดูแลรกั ษาจะไมทวั่ ถึง 4. จะขาดแคลนเวชภัณฑ ยาปฏิชีวนะหรอื วคั ซนี ท่ใี ชใ นการรกั ษา 5. เกดิ ปญหาตอเศรษฐกจิ และสงั คมของประเทศน้ัน ๆ 6. การชวยเหลือจากนานาชาติอาจทําไดนอยลง เน่ืองจากแตละประเทศก็ตองดูแล และหว งใยประชาชนของตนเอง สรุป คนติดเชือ้ โรคไขหวัดนกไดอยางไร

104 เม่ือนกน้ําอพยพไปอาศัยท่ีใดก็จะถายอุจจาระที่มีเชื้อโรค สัตวเล้ียง เชน ไก เมื่อ ไดรับเช้ือโรคก็จะเกิดการติดเชื้อ ซ่ึงสามารถแพรสูคนได เม่ือไกตายหรือปวย อาจมีการสัมผัสไก เหลาน้ันหรือนําไปบริโภคโดยท่ีไมไดทําใหสุกเสียกอน ก็จะทําใหคนติดเชื้อไขหวัดนกจากไก นอกจากนก้ี ารติดตออาจเกดิ ขณะทาํ การเชือดไก ถอนขนไกหรอื ทาํ ความสะอาดเครอื่ งในไกไ ด อยางไรกต็ าม โรคไขหวัดนกเปนโรคติดตอ ของสตั วปก ตามปกติ เช้ือโรคน้ีจะติดตอ มายังคนไดไ มงา ยนกั หากมกี ารระมัดระวังไมสัมผัสไกปวย ไกตายหรือไกที่มีเชื้อโรคโดยตรง หรือ รับประทานไกท ่ปี รงุ สุกในอุณหภูมิ 70 C ขึ้นไปกจ็ ะปลอดภัยจากโรคไขหวดั นกได อหิวาตกโรค อหวิ าตกโรค (Cholera) คือ โรคระบาดชนิดหนึ่งมีอาการทองรวง อาเจียน รางกายจะ ขับน้ําออกมาเปน จํานวนมาก อหิวาตกโรคเปนโรคในระบบทางเดินอาหารที่เกิดข้ึนเฉียบพลัน เกิดจากเช้ือ แบคทีเรียใน สายพันธุเฉพาะช่ือ ไวบริโอ คอเลอรี (Vibrio cholerae) โดยทั่วไปมีอาการไมมาก แต ประมาณ 1 ใน 10 ราย อาจเกิดอาการทอ งเสียอยางรุนแรง อาเจียน และเปนตะคริวที่ขาได เปนผลไม เกิดการสญู เสยี น้าํ และเกลอื แรอ ยางรวดเรว็ เกดิ ภาวะขาดนํ้าและหมดสติ ถาไมไดรับการรักษาอาจถึง แกชีวิต การตดิ ตอ และแพรก ระจายของเชอ้ื โรค อหิวาตกโรคติดตอไดจากการรับประทานอาหารหรือด่ืมนํ้าที่ปนเปอนอุจจาระหรือ อาเจียนของผูติดเชื้อหรือโดยการรับประทานหอยดิบ ๆ จากแหลงน้ําท่ีมีเช้ือนี้ แตไมติดตอโดยการ สัมผัสผวิ เผนิ กบั ผตู ดิ เชือ้ การระบาดมักเกิดในบริเวณที่มีระบบทอระบายอุจจาระและแหลงน้ําสะอาดไม เพียงพอ ไมก่ีปมาน้ีโรคอหิวาตกโรคเกิดระบาดตอเน่ืองกันหลายครั้งในพื้นท่ีบางแหงของทวีป แอฟริกา เอเชีย อเมริกาใต และอเมริกากลาง (แมตามปกติจะมีแหลงน้ําสะอาดพอเพียง แต อหิวาตกโรคก็อาจเกดิ ขน้ึ หลงั จากมีภยั ธรรมชาติ เชน แผนดนิ ไหวหรือนํ้าทวมได) อยางไรก็ดี ผูท่ีเขา ไปในบริเวณแพรร ะบาด ของโรค แตระมัดระวงั เร่อื งการกินอาหารกม็ ีความเสี่ยงท่จี ะติดเชอื้ นอ ย ระยะเวลาฟก ตัว ผทู ีไ่ ดร ับเชอื้ จะเกิดอาการไดตัง้ แต 24 ช่วั โมง ถึง 5 วัน แตโดยเฉล่ียแลว จะเกิดอาการ ภายใน 1-2 วัน

105 อาการ 1. เปนอยางไมรุนแรง พวกนี้มักหายภายใน 1 วัน หรืออยางชา 5 วัน มีอาการถาย อจุ จาระเหลวเปน น้ํา วันละหลายครงั้ แตจํานวนอจุ จาระไมเกินวันละ 1 ลิตร ในผูใหญอาจมีปวดทอง หรอื คล่ืนไสอาเจยี นได 2. เปนอยางรุนแรง อาการระยะแรก มีทองเดิน มีเนื้ออุจจาระมาก ตอมามีลักษณะ เปนน้ําซาวขาว เพราะวามีมูกมาก มีกลิ่นเหม็นคาว ถายอุจจาระไดโดยไมมีอาการปวดทอง บางคร้ัง ไหลพุงออกมาโดยไมรูสึกตัว มีอาการอาเจียนโดยไมคล่ืนไส อุจจาระออกมากถึง 1 ลิตรตอช่ัวโมง และจะหยดุ เองใน 1-6 วนั ถาไดน้ําและเกลอื แรช ดเชยอยา งเพียงพอ แตถ าไดน้ําและเกลอื แรทดแทนไม ทนั กับท่ีเสยี ไป จะมอี าการขาดน้ําอยางมาก ลกุ น่ังไมไหว ปส สาวะนอย หรือไมม ีเลย อาจมีอาการเปน ลม หนา มืด จนถงึ ชอ็ ก ซึง่ เปนอนั ตรายถงึ ชวี ติ ได ขอ ควรปฏิบัตเิ มอื่ เกิดอาการทองเสยี 1. งดอาหารที่มรี สจดั หรือเผ็ดรอน หรือของหมักดอง 2. ดมื่ นา้ํ ชาแกแทนนาํ้ บางรายตองงดอาหารชว่ั คราว เพ่อื ลดการระคายเคอื งในลาํ ไส 3. ด่ืมนาํ้ เกลือผง สลับกบั นํา้ ตมสุก ถา เปนเดก็ เล็กควรปรึกษาแพทย 4. ถาทอ งเสยี อยางรุนแรง ตอ งรบี นําสงแพทยดว น การปอ งกัน 1. รบั ประทานอาหารที่ปรุงสุกใหม ๆ และด่ืมน้ําสะอาด เชน นํ้าตมสุก ภาชนะท่ีใส อาหารควรลางสะอาดทกุ คร้งั กอ นใช หลีกเล่ยี งอาหารหมกั ดอง สกุ ๆ ดิบ ๆ อาหารท่ีปรุงท้ิงไวนาน ๆ อาหารทีม่ ีแมลงวันตอม 2. ลางมือฟอกสบูใหสะอาดทุกครั้งกอนกินอาหารหรือกอนปรุงอาหารและหลัง เขา สว ม 3. ไมเ ทอุจจาระ ปส สาวะและส่ิงปฏิกูลลงในแมนาํ้ ลําคลอง หรือทิ้งเร่ียราด ตองถาย ลงในสว มท่ีถูกสขุ ลกั ษณะและกาํ จดั สิง่ ปฏิกูลโดยการเผาหรอื ฝงดิน เพอื่ ปองกันการแพรของเชื้อโรค 4. ระวงั ไมใหน าํ้ เขา ปาก เมื่อลงเลน หรอื อาบนํ้าในลาํ คลอง 5. หลกี เล่ียงการสมั ผสั ผูป วยทีเ่ ปน อหวิ าตกโรค 6. สําหรับผูท ี่สมั ผสั โรคนี้ ควรรบั ประทานยาทแ่ี พทยใหจนครบ การรักษาทางการแพทย การรักษาฉุกเฉิน คือ การรักษาภาวะขาดน้ําโดยดวน ดวยการใหน้ําและเกลือแร ทดแทนการสูญเสียทางอุจจาระ ถาผูปวยอยูในภาวะขาดน้ํารุนแรง ตองใหน้ําทางเสนโลหิตอยาง เรงดว น จนกวาปริมาณนํ้าในรา งกาย ความดันโลหติ และชพี จรจะกลับสูภาวะปกติ

106 สําหรับผูปวยในระดับปานกลางท่ัวไป การใหดื่มนํ้าเกลือแรทดแทนจะใหผลดี สว นผสมของน้ําเกลอื แรสตู รมาตรฐานไดแก กลโู คส 20 ก. โซเดียมคลอไรด 3.5 ก. โปแตสเซียม 1.5 ก. และโตรโซเดียมซิเทรต 2.9 ก. หรอื โซเดยี มไบคารบอเนต 2.5 ก. ตอ น้ําสะอาด 1 ลิตร โรคชคิ ุนกุนยา (Chikungunya) การตดิ เช้อื Chikungunya virus เดิมมรี กรากอยใู นทวปี อาฟริกา ในประเทศไทยมีการ ตรวจพบคร้งั แรกพรอมกับทมี่ ไี ขเ ลอื ดออกระบาดและเปน ครั้งแรกในทวีปเอเชีย เมื่อ พ.ศ. 2501 โดย Prof.W McD Hamnon แยกเชือ้ ชิคนุ กุนยา ไดจ ากผูป วยโรงพยาบาลเด็ก กรุงเทพมหานคร ลักษณะโรค โรคชิคุนกุนยา เปนโรคติดเช้ือไวรัสชิคุนกุนยาที่มียุงลายเปนพาหะนําโรค มีอาการ คลายไขแ ดง แตตา งกนั ท่ีไมม ีการร่ัวของพลาสมาออกนอกเสนเลือด จึงไมพบผูปวยท่ีมีอาการรุนแรง มากจนถงึ มอี าการช็อก สาเหตุ เกดิ จากเชื้อไวรัสชิคนุ กุนยา (Chikungunya virus) โดยมยี ุงลาย เปน พาหะนาํ โรค วธิ กี ารตดิ ตอ ตดิ ตอ กนั ไดโดยมยี ุงลาย Aedes aegypti เปนพาหะนําโรคที่สําคัญ เม่ือยุงลายตัวเมีย กดั และดูดเลือดผูปวยที่อยูในระยะไขสูง ซ่ึงเปนระยะที่มีไวรัสอยูในกระแสเลือด เชื้อไวรัสจะเขาสู กระเพาะยุง และเพ่มิ จาํ นวนมากขนึ้ แลวเดินทางเขา สูตอมนํ้าลาย เมอ่ื ยุงทีม่ เี ช้ือไวรัสชิคุนกุนยาไปกัด คนอ่ืนกจ็ ะปลอ ยเชอื้ ไปยังคนทถี่ ูกกดั ทาํ ใหคนนนั้ เกิดอาการของโรคได ระยะฟกตัว โดยทัว่ ไปประมาณ 1-12 วัน แตท่พี บบอ ยประมาณ 2-3 วนั ระยะตดิ ตอ ระยะไขสงู ประมาณวนั ที่ 2-4 เปนระยะท่มี ไี วรสั อยูในกระแสเลอื ดมาก อาการและอาการแสดง ผปู ว ยจะมีอาการไขส งู อยางฉบั พลัน มีผืน่ แดงขน้ึ ตามรา งกายและอาจมอี าการคนั รวม ดวย พบตาแดง (conjunctiva injection) แตไมค อ ยพบจดุ เลอื ดออกในตาขาว สว นใหญแลวในเด็กจะมี อาการไมร ุนแรงเทา ในผูใหญ ในผใู หญอ าการทเี่ ดน ชัดคืออาการปวดขอ ซงึ่ อาจพบขออักเสบได สวน ใหญจ ะเปนที่ขอเล็ก ๆ เชน ขอมือ ขอเทา อาการปวดขอจะพบไดห ลาย ๆ ขอ เปลี่ยนตําแหนงไปเรื่อย ๆ อาการจะรุนแรงมากจนบางครั้งขยับขอ ไมไ ด อาการจะหายภายใน 1-12 สปั ดาห ผูป ว ยบางรายอาจมี

107 อาการปวดขอเกิดข้ึนไดอ ีกภายใน 2-3 สปั ดาหตอมา และบางรายอาการปวดขอจะอยไู ดน านเปน เดือน หรอื เปนป ไมพ บผปู ว ยทมี่ ีอาการรนุ แรงถึงช็อก ซ่งึ แตกตางจากโรคไขเลอื ดออก โรคน้จี ะพบมากในฤดฝู น เมื่อประชากรยงุ เพ่ิมขนึ้ และมีการติดเช้ือในยุงลายมากขึ้น พบโรคนีไ้ ดใ นทกุ กลุมอายุ ซึ่งตางจากไขเ ลอื ดออกและหดั เยอรมนั ทส่ี วนมากพบในผูอายุนอยกวา 15 ป ในประเทศไทยพบมีการระบาดของโรคชิคุนกุนยา 6 ครั้ง ในป พ.ศ. 2531 ท่ีจังหวัดสุรินทร พ.ศ. 2534 ที่จังหวัดขอนแกนและปราจีนบุรี ในป พ.ศ. 2536 มีการระบาด 3 ครั้ง ท่ีจังหวัดเลย นครศรีธรรมราช และหนองคาย และกลับมาระบาดอกี ในป พ.ศ. 2551 การรักษา ไมมีการรักษาท่ีจําเพาะเจาะจง (specific treatment) การรักษาเปนการรักษาแบบ ประคับประคอง (supportive treatment) เชน ใหย าลดอาการไข ปวดขอ และการพกั ผอน การปองกนั การปองกันทดี่ ีควรปฏบิ ตั ิเชน เดียวกับการปองกันโรคไขเลือดออก คือ ทําลายแหลง เพาะพันธุยุงลาย และนอนกางมุง หรือนอนในหองท่ีมีมุงลวด หากตองออกไปในที่มียุงชุกชุม ควร ทายากนั ยุงปองกนั ทกุ คร้งั โรคไขหวดั ใหญแ ละไขห วัดใหญส ายพันธุใหม 2009 โรคไขห วดั ใหญ โรคไขหวดั ใหญ เปนโรคตดิ เชือ้ ระบบทางเดินหายใจ เกดิ จากเชอ้ื ไวรัส พบไดท ้ังเด็ก และผใู หญ สามารถติดตอ กันไดงา ยจะมอี าการรนุ แรงกวาโรคหวดั ธรรมดา ผูปว ยจะมไี ขสงู ปวดศีรษะ ปวดเมอ่ื ยกลามเนือ้ ออนเพลยี คัดจมูก นาํ้ มูกไหล ตาแดง ไอ จาม บางรายอาจมีอาการคลื่นไส อาเจียน เบ่ืออาหาร ทองเดิน และอาจมีโรคแทรกซอนได เชน หลอดลมอักเสบ กลามเน้ือหัวใจอักเสบ ปวดบวม ตอมทอนซิลอักเสบ เปนตน ซ่ึงภาวะแทรกซอน เหลา นีม้ กั เกดิ ในเดก็ เลก็ คนสงู อายุ ผปู ว ยเบาหวาน คนทส่ี บู บุหรีจ่ ดั หรือผปู วยทเ่ี ปน โรคปอดเรอ้ื รงั ถาปวยเปน โรคไขห วัดใหญควรไปรับการตรวจรักษาจากแพทย เพราะจะไมหายงาย ๆ เหมอื นโรคหวัดธรรมดา สาํ หรับการปฏิบัติตนหลังการตรวจรักษาก็ควรพักผอนมาก ๆ งดการทํางาน หนกั หรอื การออกกาํ ลังกาย สวมเส้อื ผาใหร า งกายอบอุน อยาอาบน้ําเย็น ดื่มน้ําอุนมาก ๆ เพ่ือชวยลด ไข รบั ประทานอาหารออน ๆ ใชผ าชุบนํา้ ธรรมดาเช็ดตัวเม่ือเวลามีไข และรับประทานยาตามแพทยส่งั ในการปองกันโรคนี้ก็เหมือนกับการปองกันโรคหวัดธรรมดาและในปจจุบันน้ีก็มี วัคซีนปองกนั โรคไขหวัดใหญ ซึ่งผูที่ควรไดรับวัคซีนปองกันโรคไขหวัดใหญ ไดแก ผูสูงอายุ ผูปวย ดว ยโรคเร้อื รัง

108 ตา ง ๆ เชน โรคเบาหวาน โรคหอบหดื โรคไต โรคเลือด โรคหัวใจ โรคปอด เปนตน ผูปวยติดเชื้อเอช ไอวี เด็กที่มีโรคเรือ้ รังเก่ยี วกบั ระบบทางเดินหายใจ ผทู กี่ ําลงั จะเดินทางไปตางประเทศและผูที่ทํางาน บรกิ ารสาธารณชน โรคไขหวดั ใหญ ติดตอเฉยี บพลันของระบบทางเดินหายใจไดรวดเร็ว มักระบาดใน ฤดฝู น ไขหวดั ใหญมหี ลายชนดิ บางชนดิ รนุ แรงทาํ ใหผูปว ยเสียชีวติ ได สาเหตุ เกดิ จากเชื้อไวรัส มีอยู 3 ชนิด คือ ชนิดเอ ชนิดบี และชนิดซี บางครั้งใชชื่อ ตามเมืองที่ระบาด เชน ไขหวดั ฮองกง หรอื ไขห วัดใหญ 2009 เปนตน การติดตอ เหมอื นกบั ไขห วดั ธรรมดา ติดตอ โดยการสัมผัสโดยตรง ดว ยการไอหรือ จามรดกันหายใจเอาเชอ้ื โรคท่ปี ะปนอยใู นอากาศและติดตอทางออมโดยการใชสิ่งของ เสื้อผา ปะปน กบั ผูป ว ย ระยะฟก ตวั ของโรค ประมาณ 1-3 วัน สําหรับเด็กเล็กอาจแพรเ ชื้อไดน านถงึ 7 วนั อาการ มอี าการรนุ แรงมากกวา ไขหวัดธรรมดา มักเกิดขึ้นทันทีทันใด ดวยการปวด ศรี ษะ หนาวสั่น มีไข ปวดเมอ่ื ยกลา มเน้ือ ออ นเพลยี เบอื่ อาหาร การรักษาพยาบาล ไขหวัดใหญไมมียารักษา ตองรักษาตามอาการของโรคและ ปองกันการเกดิ โรคแทรกซอน การปฏิบัติตน เมอื่ มีอาการโรค ควรรักษาตามอาการของโรค โดยปรึกษาแพทยและ รับประทานยาตามแพทยสั่ง พักผอนใหมาก ๆ รับประทานอาหารใหครบ 5 หมู ควรทําใหรางกาย อบอุน เชน การนอนหมผา เวลาไอหรอื จามควรใชผาหรอื กระดาษปด ปากปด จมกู เพ่อื ปองกันเชื้อโรค ไมใหแ พรกระจายไปสูผูอ ่นื การปอ งกันและควบคุมโรค ควรปฏบิ ัตดิ งั นี้ 1. ไมควรคลุกคลกี ับผูปวย ควรแยกใหอยตู า งหาก 2. ไมใชข องใชร วมกบั ผูปวย 3. เวลาไอหรอื จามควรปด ปาก ปดจมูก 4. รักษารา งกายใหแขง็ แรงอยเู สมอ โรคไขห วดั ใหญส ายพันธุใหม 2009 ไขหวัดใหญสายพันธุใหม 2009 หรือไขหวัดใหญสายพันธุใหมชนิดเอ (H1N1) ท่ี แพรระบาดเปนปญหาสาธารณสุขของประเทศไทยอยูในขณะน้ี ทําใหมีผูเสียชีวิตแลวหลายสิบราย และมผี ูติดเช้อื กวาพันราย (ขอมูลเดอื นสิงหาคม 2552) ปจจุบันการแพรระบาดของโรคไขหวัดใหญสายพันธุใหม ชนิดเอ (H1 N1) กําลัง ขยายตัวไปท่ัวโลก และขณะน้ีประเทศไทยพบการระบาดภายในประเทศแลว โดยเฉพาะอยางยิ่ง สถานศึกษาและสถานประกอบการ ซึ่งอาจแพรระบาดอยางรวดเร็ว ไขหวัดใหญสายพันธุใหมนี้มี

109 อาการคลา ยกับไขหวดั หรอื ไขห วดั ใหญธรรมดา สวนใหญม ีอาการนอยและหายไดโดยไมตองรับการ รักษาท่โี รงพยาบาล สําหรับผูปวยจํานวนไมมากในตางประเทศที่เสียชีวิต มักเปนผูท่ีมีโรคประจําตัว เรือ้ รัง เชน โรคปอด หอบหดื โรคหวั ใจและหลอดเลือด เบาหวาน เปนตน ผูมีภูมิตานทานตํ่า โรค อว น ผสู ูงอายุมากกวา 65 ป เดก็ อายุต่าํ กวา 5 ป และหญิงมคี รรภ สําหรับวิธีการติดตอและวิธีการปองกันโรค จะคลายกับไขหวัดใหญธรรมดา กระทรวงสาธารณสุขจึงขอใหคําแนะนําในการปองกันและควบคุมโรคไขหวัดใหญสายพันธุใหม ชนดิ เอ (เอช1 เอ็น1) ดังตอไปนี้ คาํ แนะนาํ สาํ หรบั ประชาชนท่วั ไป 1. ลางมือบอย ๆ ดว ยน้ําและสบู หรือใชแอลกอฮอลเ จลทําความสะอาดมือ 2. ไมใ ชแ กวนํา้ หลอดดดู นาํ้ ชอนอาหาร ผาเชด็ มอื ผาเช็ดหนา ผา เชด็ ตัว รวมกับ ผอู ่นื 3. ไมควรคลกุ คลใี กลชิดกับผูปวยท่ีมอี าการไขห วัด 4. รักษาสุขภาพใหแขง็ แรง ดว ยการกนิ อาหารที่มีคณุ คาทางโภชนาการ ดื่มน้ํามาก ๆ นอนหลบั พกั ผอ นใหเ พียงพอ และออกกําลังกายอยา งสม่ําเสมอ 5. ควรหลีกเลีย่ งการอยใู นสถานทท่ี มี่ ผี ูค นแออดั และอากาศถายเทไมดีเปนเวลานาน โดยไมจาํ เปน 6. ติดตามคําแนะนาํ อ่นื ๆ ของกระทรวงสาธารณสุขอยางใกลชดิ คาํ แนะนาํ สําหรบั ผปู ว ยไขหวดั หรือไขห วดั ใหญ 1. หากมีอาการปวยไมรุนแรง เชน ไขไมสูง ไมซึม และรับประทานอาหารได สามารถรกั ษาตามอาการดว ยตนเองท่ีบา นได ไมจ ําเปนตองไปโรงพยาบาล ควรใชพาราเซตามอลเพื่อ ลดไข (หามใชย าแอสไพรนิ ) นอนหลับพักผอ นใหเพียงพอ และด่มื นาํ้ มาก ๆ 2. ควรหยุดเรียน หยดุ งาน จนกวาจะหายเปนปกติ และหลีกเลี่ยงการคลุกคลีใกลชิด หรือใชสง่ิ ของรว มกับผูอนื่ 3. สวมหนากากอนามัยเม่ือจําเปนตองอยูกับผูอ่ืน หรือใชกระดาษทิชชู ผาเช็ดหนา ปดปากและจมกู ทุกครงั้ ทไ่ี อ จาม 4. ลางมือบอย ๆ ดวยน้ําและสบู หรือใชแอลกอฮอลเจลทําความสะอาดมือ โดยเฉพาะหลงั การไอ จาม 5. หากมีอาการรุนแรง เชน หายใจลําบาก หอบเหน่ือย อาเจียนมาก ซึม ควรรีบไป พบแพทย

110 คําแนะนาํ สาํ หรบั สถานศึกษา 1. แนะนําใหผเู รยี นท่ีมีอาการปวยคลายไขหวัดใหญ พักรักษาตัวท่ีบานหรือหอพัก หากมอี าการปวยรุนแรง ควรรบี ไปพบแพทย 2. ตรวจสอบจํานวนผูเรียนท่ีขาดเรียนในแตละวัน หากพบขาดเรียนผิดปกติ หรือ ตั้งแต 3 คนขึ้นไปในหองเรียนเดียวกัน และสงสัยวาปวยเปนไขหวัดใหญใหแจงตอเจาหนาที่ สาธารณสุขในพื้นที่ เพ่ือสอบสวนและควบคมุ โรค 3. แนะนาํ ใหผ ูเ รยี นทเี่ ดินทางกลับจากตางประเทศ เฝาสังเกตอาการของตนเองเปน เวลา 7 วัน ถา มอี าการปว ยใหหยดุ พกั รกั ษาตัวทบี่ า น 4. หากสถานศึกษาสามารถใหผูเรียนที่มีอาการปวยคลายไขหวัดใหญทุกคน หยุดเรียนไดก ็จะปองกนั การแพรกระจายเชื้อไดดี และไมจาํ เปน ตอ งปด สถานศกึ ษา แตหากจะพจิ ารณา เปด สถานศกึ ษา ควรหารอื รว มกันระหวางสถานศกึ ษากับเจาหนา ท่ีสาธารณสุขในพนื้ ที่ 5. ควรทําความสะอาดอุปกรณ ส่ิงของ เครื่องใชท่ีมีผูสัมผัสจํานวนมาก เชน โตะ เรียน ลกู บิดประตู โทรศัพท ราวบันได คอมพิวเตอร ฯลฯ โดยการใชน ้าํ ผงซักฟอกเชด็ ทาํ ความสะอาด อยางนอยวนั ละ 1-2 ครั้ง จดั ใหมอี างลา งมอื นา้ํ และสบอู ยางเพียงพอ ในบางวันควรเปดประตูหนาตาง ใหอ ากาศถา ยเทไดสะดวก และแสงแดดสองไดท วั่ ถึง คาํ แนะนําสาํ หรับสถานประกอบการและสถานท่ีทาํ งาน 1. แนะนําใหพนักงานท่ีมีอาการปวยคลายไขหวัดใหญ พักรักษาตัวที่บาน หากมี อาการปวยรนุ แรง ควรรีบไปพบแพทย 2. ตรวจสอบจํานวนพนักงานท่ีขาดงานในแตละวัน หากพบขาดงานผิดปกติ หรือ ตง้ั แต 3 คนขน้ึ ไปในแผนกเดียวกัน และสงสัยวา ปว ยเปนไขหวัดใหญ ใหแจงตอเจา หนา ทีส่ าธารณสุข ในพ้ืนท่ี เพ่อื สอบสวนและควบคมุ โรค 3. แนะนําใหพนักงานท่ีเดินทางกลับจากตางประเทศ เฝาสังเกตอาการของตนเอง เปน เวลา 7 วนั ถามอี าการปวยใหหยดุ พกั รักษาตวั ท่บี าน 4. ในสถานการณปจ จุบัน ยังไมแนะนําใหปดสถานประกอบการหรือสถานท่ีทํางาน เพอ่ื การปองกันการระบาดของโรคไขห วัดใหญ 5. ควรทําความสะอาดอุปกรณ ส่ิงของ เคร่ืองใช ที่มีผูสัมผัสจํานวนมาก เชนโตะ ทาํ งาน ลกู บิดประตู โทรศัพท ราวบันได คอมพวิ เตอร ฯลฯ โดยการใชน ํ้าผงซักฟอกท่วั ไปเช็ดทําความ สะอาดอยา งนอยวนั ละ 1-2 ครง้ั จัดใหมีอางลางมือ นํ้าและสบูอยางเพียงพอ ในบางวันควรเปดประตู หนาตาง ใหอ ากาศถายเทไดสะดวก และแสงแดดสองไดทั่วถึง 6. ควรจัดทําแผนการประคองกิจการในสถานประกอบการและสถานที่ทํางาน เพือ่ ใหสามารถดาํ เนินกิจการตอ ไปไดอ ยางตอ เน่อื ง หากเกดิ การระบาดใหญ

111 แหลง ขอ มลู การติดตอเพ่อื ปรกึ ษากับเจาหนาทส่ี าธารณสขุ ในพ้ืนที่ 1. กรุงเทพมหานคร ติดตอไดที่ กองควบคุมโรค สํานักอนามัย กรุงเทพมหานคร โทรศพั ท 0-2245-8106, 0-2246-0358 และ 0-2354-1836 2. ตางจงั หวัด ตดิ ตอไดท่ี สาํ นักงานสาธารณสขุ จังหวดั ทุกแหง ติ ด ต า ม ข อ มู ล แ ล ะ ร า ย ล ะ เ อี ย ด เ พิ่ ม เ ติ ม ไ ด ที่ เ ว็ บ ไ ซ ต ก ร ะ ท ร ว ง ส า ธ า ร ณ สุ ข www.moph.go.th และหากมีขอสงสัย สามารถติดตอไดท่ี ศูนยปฏิบัติการ กรมควบคุมโรค หมายเลข โทรศัพท 0-2590-3333 และศูนยบ ริการขอ มลู ออนไลน กระทรวงสาธารณสุข หมายเลขโทรศัพท 0- 2590-1994 ตลอด 24 ชว่ั โมง กจิ กรรม ใหผเู รียนศกึ ษาและรวบรวมขอ มูลการเจบ็ ปวยดวยโรคตดิ ตอที่ระบาดอยูใ นชว งเวลา ปจ จุบัน พรอมบอกวธิ ีการปองกนั และแกปญ หาในชุมชน ชอ่ื โรค.....................................................................................  อาการ ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………  เช้ือโรคและพาหะนาํ โรค ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

112  การปอ งกนั และการรกั ษา ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………  การแกปญ หาการแพรร ะบาดในชุมชน โดยวธิ ี ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

113 บทท่ี 6 ยาแผนโบราณและยาสมุนไพร สาระสาํ คญั ปจ จุบนั ประชาชนหนั มานิยมใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพรกนั มากข้ึน การศึกษา ถงึ สรรพคณุ และวธิ ีการใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพรที่ถูกตองจะชวยใหประชาชนรูจักการดูแล รักษาสขุ ภาพดว ยตนเองอยางมีประสทิ ธิภาพและปลอดภยั ผลการเรียนรทู ่คี าดหวงั เพ่อื ใหผ ูเรยี นสามารถ 1. บอกสรรพคุณและวธิ กี ารใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพรท่สี าํ คัญได 2. อธบิ ายอันตรายทอี่ าจเกดิ ขนึ้ จากการใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพรได ขอบขายเนอื้ หา เร่อื งท่ี 1 หลกั และวธิ กี ารใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพร เรอื่ งท่ี 2 อันตรายจากการใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพร

114 เรอ่ื งท่ี 1 หลกั และวธิ กี ารใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพร ปจ จบุ นั มกี ารสนับสนุนใหใช “สมุนไพร” ในการรักษาโรคตาง ๆ และมีผลิตภัณฑ สมุนไพรออกมามากจนเกดิ การสบั สนระหวาง “สมุนไพร” และ “ยาแผนโบราณ” ซึ่ง “ยาสมุนไพร” นัน้ จะหมายถึง ยาทีไ่ ดจ ากพฤกษชาติ สตั ว หรอื แร ซ่งึ มิไดผ สมปรุงหรือแปรสภาพในขณะที่ “ยาแผน โบราณ” เปน การนําเอาสมุนไพรมาแปรรูปแลวอาจจะอยูในรูปยาน้ํา ยาเม็ด หรือแคปซูล ซ่ึงยาแผน โบราณนี้ การจะผลติ หรือนําสั่งเขา มาจะตองไดรับอนญุ าตจาก อย. กอน รวมท้งั การขายยาแผนโบราณ ตองขายเฉพาะในรา นขายยาแผนโบราณหรอื ในรา นขายยาแผนปจ จุบนั เทา น้ัน 1.1 หลักและวิธกี ารใชย าแผนโบราณ ความหมายของยาแผนโบราณ ตามพระราชบัญญัติ พ.ศ. 2510 ไดแบงออกเปน 2 แบบ คือ ยาแผนปจจุบันและยา แผนโบราณ “ยาแผนโบราณ” คอื ยาที่มงุ หมายสําหรับใชในการประกอบโรคศิลปแ ผนโบราณ ซึ่งเปน ยาทอี่ าศัยความรจู ากตาํ ราหรอื เรียนสืบตอกันมา อันมิใชการศึกษาตามหลักวิทยาศาสตร และยาแผน โบราณ ที่ยอมรับของกฎหมายยาจะตองปรากฏในตํารายาที่รัฐมนตรีประกาศหรือเปนยาที่รัฐมนตรี ประกาศหรอื รับข้นึ ทะเบียนเทาน้นั การควบคุมยาแผนโบราณตามกฎหมายท่ีควรรู 1. การผลิต นําเขา และการขายยาแผนโบราณ จะตองไดรับอนุญาตจากสํานักงาน คณะกรรมการอาหารและยา หรือสาํ นักงานสาธารณสุขจงั หวัด และตอ งจัดใหผูประกอบโรคศลิ ปแผน โบราณเปน ผูมหี นา ทปี่ ฏบิ ตั ิการประจาํ อยูต ลอดเวลาทเี่ ปด ทาํ การ 2. หามมิใหผูรับอนุญาตผลิตยา ขาย หรือนําเขายาแผนโบราณนอกสถานที่ท่ีได กาํ หนดไวใ นใบอนญุ าต เวน แตเปนการขายสงตรงตอผูรับอนุญาตขายยาแผนโบราณ 3. ตํารับยาแผนโบราณท่ีผลิตหรือนําเขาอยางถูกตองตามกฎหมาย จะตองขอขึ้น ทะเบียนตาํ รบั ยาและไดเลขทะเบยี นจงึ จะผลติ หรอื นําเขาได

115 4. ยาแผนโบราณที่รับขึ้นทะเบียน ตองเปนยาท่ีมีสรรพคุณเปนท่ีเชื่อถือไดและ ปลอดภยั ในการใช 5. ผูผลิต ขาย หรือนําเขายาแผนโบราณ โดยไมไดรับอนุญาต จะมีความผิดตอง ระวางโทษจาํ คกุ ไมเ กิน 3 ป และปรับไมเกนิ 5,000 บาท (หาพันบาท) 6. ผูผลิต ขาย หรือนําเขายาท่ีไมไดข้ึนทะเบียน จะมีความผิดตองระวางโทษจําคุก ไมเกนิ 3 ป หรอื ปรบั ไมเกิน 5,000 บาท (หาพนั บาท) หรอื ทงั้ จาํ ท้ังปรับ 7. ผูที่ผลิตยาปลอมจะมีความผิดตองระวางโทษจําคุกตั้งแต 3 ปถึงตลอดชีวิต และ ปรับตงั้ แต 10,000 บาท – 50,000 บาท (หน่ึงหมน่ื ถึงหา หม่นื บาท) 8. ผูท่ีขายยาปลอมจะมีความผิด ตองระวางโทษจําคุกต้ังแต 1 ป – 20 ป และปรับ ตงั้ แต 2,000 – 10,000 บาท (สองพันถึงหนงึ่ หม่นื บาท) 9. ผูทโี่ ฆษณาขายยาโดยฝาฝนกฎหมาย ตองระวางโทษ ปรับไมเกิน 100,000 บาท (หนึ่งแสนบาท) รายละเอียดจะกลา วตอ ไป ปญหายาแผนโบราณที่พบในปจ จบุ ัน แมวาจะมีกฎหมายและหนวยงานที่คอยควบคุมการผลิตและการขายยาแผนโบราณเพื่อ คุม ครองใหผูบรโิ ภคปลอดภยั จากการใชยาแผนโบราณ แตก็ไมสามารถที่จะขจัดปญหาตาง ๆ ที่เกิดขึ้น ได ไมวาจะเปนการลักลอบผลิตและขายยาแผนโบราณโดยไมไดขออนุญาตผลิตและขายจาก สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาหรือสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด การขายยาแผนโบราณท่ี ไมไ ดข้ึนทะเบยี นหรอื ยาปลอม อันตรายจากการรับประทานยาแผนโบราณทีไ่ มไ ดขึ้นทะเบียนหรอื ยาปลอม ในปจจุบันพบวา มียาแผนโบราณที่ไมไดขึ้นทะเบียนหรือยาปลอมกอใหเกิดอันตรายตอ ผูบริโภคได เชน มีการปนเปอนของจุลินทรียที่กอใหเกิดโรค หรือการนําสารเคมีท่ีไมปลอดภัยตอ ผบู รโิ ภคมาใสใ นยาแผนโบราณ เชน เมธิลแอลกอฮอล คลอโรฟอรม การใสยาแกปวด แผนปจจุบัน เชน อนิ โดเมทาซิน หรอื แมแตการนํายาเฟนิลบิวตาโวนและสเตียรอยด ซ่ึงเปนยาควบคุมพิเศษ ซ่ึงมี ผลขางเคยี งสูงผสมลงในยาแผนโบราณ เพ่อื ใหเกิดผลในการรักษาท่ีรวดเร็ว แตจะทําใหเกิดอันตราย ตอ ผบู รโิ ภค คอื ทําใหเกิดโรคกระดกู ผุ โรคความดนั โลหิตสูง โรคเบาหวาน และโรคกระเพาะได เปน ตน

116 การเลือกซ้อื ยาแผนโบราณ เพ่ือความปลอดภัยในการใชยาแผนโบราณ สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาขอ แนะนาํ วธิ กี ารเลือกซอื้ ยาแผนโบราณ ดังน้ี 1. ควรซือ้ ยาแผนโบราณจากรา นขายยาท่มี ใี บอนุญาตและมีเลขทะเบยี นตํารบั ยา 2. ไมควรซ้ือยาแผนโบราณจากรถเรขาย เพราะอาจไดรับยาที่ผลิตขึ้นโดยผูผลิตที่ ไมไดมาตรฐาน ซึ่งอาจมีการปนเปอนของจุลินทรียในระหวางการผลิตอาจทําใหเกิดอันตรายตอ ผูบรโิ ภคได 3. กอนซื้อยาแผนโบราณ ควรตรวจดูฉลากยาทกุ ครง้ั วา มีขอความดงั กลา วน้ีหรอื ไม  ชื่อยาเลขทหี่ รอื รหัสใบสาํ คัญการข้ึนทะเบียนยา ปริมาณของยาท่ีบรรจุ เลขทห่ี รืออักษรแสดงคร้งั ท่ผี ลติ  ชื่อผูผลิตและจงั หวัดท่ีตั้งสถานที่ผลิตยาวัน เดือน ป ท่ีผลิตยา คําวา“ยา แผนโบราณ” ใหเ หน็ ไดชัดเจน  คําวา “ยาใชภายนอก” หรือ “ยาใชเฉพาะที่” แลวแตกรณี ดวยอักษรสี แดงเห็นไดชดั เจน ในกรณีเปน ยาใชภายนอกหรอื ยาใชเฉพาะท่ี คําวา “ยาสามัญประจําบาน” ในกรณี เปน ยาสามัญประจาํ บา น คาํ วา “ยาสําหรับสตั ว” ในกรณเี ปน ยาสําหรบั สตั ว วิธีสังเกตเลขทะเบียนตาํ รบั ยาแผนโบราณ มดี ังน้ี 1. หากเปนยาแผนโบราณท่ีผลิตในประเทศ จะขึ้นตนดวยอักษร G ตามดวยเลข ลาํ ดบั ที่อนุญาต/ป พ.ศ. เชนเลขทะเบยี น G20/42 2. หากเปน ยาแผนโบราณทีน่ าํ เขา จากตา งประเทศ จะข้ึนตนดวยอักษร K ตามดวย เลขลาํ ดบั ทอี่ นญุ าต/ป พ.ศ. เชนเลขทะเบยี น D15/42 สาํ หรบั การโฆษณายาทุกชนิดไมว าจะเปนยาแผน โบราณหรอื แผนปจจุบัน ตามพระราชบัญญัตยิ า พ.ศ. 2510 มาตรา 88 โดยสรปุ คอื หามโฆษณาโออวด สรรพคุณวา สามารถบําบัด บรรเทา รักษาหรือปองกันไดอยางศักดิ์สิทธิ์หรือหาย นอกจากน้ียังหาม โฆษณาเปน เท็จหรือเกิดความจริง หามโฆษณาสรรพคุณยาวาสามารถบําบัดบรรเทา รักษาหรือปองกัน โรคหรอื อาการของโรคทร่ี ัฐมนตรีประกาศตามมาตรา 77 ไดแก โรคเบาหวาน มะเร็ง อัมพาต วัณโรค โรคเรื้อน โรคหรืออาการโรคของสมอง หัวใจ ปอด ตับ มาม และไต (เวนแตจะเปนการโฆษณา โดยตรงตอ ผูประกอบโรคศิลป ผูประกอบวิชาชีพเวชกรรม หรือผูประกอบการบําบัดโรคสัตว) ผูใด โฆษณา ขายยาโดยฝาฝน มาตรา 88 ตอ งระวางโทษปรับไมเ กนิ หน่ึงแสนบาท ดงั น้นั ถาผบู รโิ ภคพบ เห็นการโฆษณาโออ วดดังกลาว สามารถแจง รอ งเรยี นไดทสี่ ํานกั งานคณะกรรมการอาหารและยา หรือ ทสี่ ํานักงานสาธารณสขุ จังหวัดทกุ แหง การซือ้ ยาแผนโบราณคร้ังใดควรเลือกยาที่มีเลขทะเบียนตํารับยาและซื้อจากรานที่มี ใบอนุญาตเทาน้ัน จงึ จะปลอดภัยในการใชยาแผนโบราณ

117 1.2 หลักและวธิ ีการใชย าสมนุ ไพร ในปจจุบันคาใชจายทางดานสุขภาพของคนไทยเพิ่มขึ้นตามลําดับ ในแตละป ประเทศชาติตองเสียงบประมาณในการสั่งซื้อยา และเวชภัณฑจากตางประเทศเปนจํานวนมาก กระทรวงสาธารณสขุ ไดพยายามหากลวิธีในการใชทรัพยากรและภูมิปญญาทองถิ่น เพ่ือการปองกัน สงเสริมสุขภาพและรักษาโรค สมุนไพรไทยและการแพทยแผนไทยนับเปนทางเลือกหนึ่งของ ประชาชนซ่ึงกําลังไดรับความนิยมอยางแพรหลาย เพราะเปนการใชทรัพยากรและภูมิปญญาไทยที่ นอกจากมคี วามปลอดภัยแลว ยงั เปน การประหยัดเงนิ ตราของประเทศอีกดว ย สมนุ ไพรตามพระราชบัญญตั ิยา หมายถงึ ยาทีไ่ ดจากพชื สตั ว หรอื แรธ าตุ ซ่ึงยังไมได ผสม ปรงุ หรอื แปรสภาพ แตในทางการคา สมนุ ไพรมักจะถูกดัดแปลงสภาพไป เชน ห่ันเปนช้ินใหเล็กลง บด เปนผงใหละเอียด นําผงที่บดมาอัดเปนเมด็ หรือนํามาใสแ คปซูล ในปจจบุ นั ไดมีการนําสมุนไพรมาใชอยา งกวา งขวาง เชน ใชเปนอาหาร อาหารเสริม เครอ่ื งดื่ม ยารักษาโรค เครือ่ งสาํ อาง สวนประกอบในเครือ่ งสําอาง ใชแ ตงกล่ินและสีอาหาร ตลอดจน ใชเ ปน ยาฆาแมลง สวนของพชื ท่นี าํ มาใชเปน สมนุ ไพร สว นของพชื ท่เี รานาํ มาใชเ ปนยาน้ันมีหลายสวนขึ้นอยูกับตัวยาวาใชสวนใดของพืช ซ่ึงสวนของพชื ท่ีนํามาใชเ ปนสมุนไพร มีดังนี้ 1. ราก (Root) รากของพชื จะมี 2 แบบ คอื แบบที่มีรากแกวและรากฝอย ซึ่งสามารถ นาํ มาใชทําเปนยาไดทง้ั 2 แบบ 2. ลําตน (Stem) สามารถแบงไดเปน 2 ชนิด คอื

118 ลาํ ตนเหนือดิน (Aerial Stem) ไดแก พืชที่มีลําตนอยูเหนือดินท้ังหลาย มีท้ังตน ใหญแ ละตน เล็ก อาจนาํ เปลอื กหรอื เนื้อไมม าทาํ เปนยาได ลําตนใตดิน (Underground Stem) จะมีลักษณะคลายราก แตจะมีขนาดใหญ มี รปู รางตา ง ๆ ซ่งึ เราเรยี กสว นท่อี ยูใตดนิ วา “หัว” หรือ “เหงา ” 3. ใบ (Leaf) ใบของพชื จะมีรูปรางแตกตา งกนั ไป เชน รูปเรียวยาว รูปรี รูปไข รูป ใบหอก รูปหัวใจ รปู ไต รปู โล เปนตน 4. ดอก (Flower) ดอกไมจะประกอบดว ย กลบี เลีย้ ง กลีบดอก เกสรตัวผู และเกสร ตวั เมยี ซงึ่ จะตดิ อยูบ นฐานรองดอก 5. ผล (Fruit) อาจเรียกเปนผลหรอื เปน ฝกกไ็ ด สมุนไพรไทยทคี่ วรรูจัก สมนุ ไพรไทยทจี่ ะกลาวในท่นี จ้ี ะกลาวเฉพาะชอื่ ของพืชที่สามารถนํามาใชเปนยาใน การรักษา ปองกนั และเสริมสรา งสขุ ภาพได ซ่ึงสมนุ ไพรไทยนนั้ มจี าํ นวนมากมายมหาศาล ตอไปนี้จะ กลาวเฉพาะท่ีเราไดพบเห็นกันอยูบอย ๆ บางคร้ังอาจคิดไมถึงวาเปนสมุนไพร พอจะยกตัวอยางได ดงั นี้ กระเทียม หอม กระชาย กะเพรา กระวานไทย กานพลู ขา ขิง ขม้ินชัน ดีปลี ตะไคร พริกไทย มะละกอ สบั ปะรด กลวยนาํ้ วา ขี้เหล็ก ฝกคูน ชุมเห็ดเทศ ชุมเห็ดไทย มะขาม มะขามเทศ มะขามปอ ม หญาคา หญา หนวดแมว หญา ปกกงิ่ วา นหางจระเข ใบบัวบก ใบพลบั พลงึ ใบแมงลัก เพชรสังฆาต ฝร่งั ทบั ทิม มงั คุด ฟาทะลายโจร ยอ ผกั คราดหัวแหวน บอระเพ็ด ชิงชา ลาลี ยานาง กระเจี๊ยบแดง ขลู ออยแดง มะกรูด มะนาว แวงเครือ เพกา มะแวง ตนไพล พลู ชองระอา หญาปลองทอง วา นมหากาฬ ผกั บงุ ทะเล สาบเสือ กะเม็ง วานหางชาง เหงือกปลาหมอ

119 ทองพันชงั่ ประคําดคี วาย พญาไรใ บ นอ ยหนา สม ปอย เอ็นออน วานชักมดลูก หนุมานประสาน กาย วา นนาํ้ แกนขนุน ชะลูด เปราะหอม วา นนางคํา วธิ ีใชสมุนไพร สมนุ ไพรทมี่ ีการนํามาใชในปจจบุ นั นี้มักนํามาปรุงเปนยาเพื่อใชรักษา ปองกัน และ สรา งเสรมิ สุขภาพ แตสวนมากจะเปนการรักษาโรค ท่ีพบมากมีดังน้ี 1. ยาตม อาจเปนสมุนไพรชนิดเดียวหรือหลาย ๆ ชนิดก็ไดที่นํามาตม เพื่อให สาระสาํ คญั ท่ีมีในสมุนไพรละลายออกมาในน้ํา วิธีเตรียมทําโดยนําสมุนไพรมาใสลงในหมอ ซึ่งอาจ เปนหมอดินหรอื หมอ ทีเ่ ปนอะลมู ิเนียม สแตนเลสกไ็ ด แลว ใสน้ําลงไปใหทว มสมุนไพร แลวจึงนําไป ต้ังบนเตาไฟ ตมใหเดือดแลวเคี่ยวตออีกเล็กนอย วิธีรับประทานใหรินนํ้าสมุนไพรใสถวยหรือแกว หรอื จะใชถวยหรอื แกวตักเฉพาะนาํ้ ขึ้นมาในปริมาณพอสมควร หรอื ศกึ ษาจากผูข ายยาบอก ยาตมบาง ชนดิ สามารถใชไ ดเกนิ กวา 1 คร้งั ดว ยการเติมนํ้าลงไปแลวนาํ มาตมแลวเคี่ยวอีกจนกวารสยาจะจืดจึง เลิกใช เรามกั เรยี กยาน้วี า “ยาหมอ ” จะมีรสชาติและกล่ินที่ไมนารับประทาน นํ้าหนักของสมุนไพรท่ี นาํ มาตม นั้น แตละชนดิ มักจะชง่ั ซ่งึ มีหนวยนํ้าหนกั เปน บาท ตามรา นที่ขายจะมีเครื่องช่ังชนิดนี้ แตถา หมอที่จายยาไมชั่งก็จะใชวิธีกะปริมาณเอง ในการตมยานี้ถาเปนสมุนไพรสดจะออกฤทธ์ิดีกวา สมุนไพรแหง แตตามรา นขายยาสมนุ ไพรมกั เปน สมุนไพรแหง เพราะจะเก็บไวไ ดนานกวา 2. ยาผง เปน สมนุ ไพรทนี่ ํามาบดใหเ ปนผง ซ่ึงตามรานขายยาสมุนไพรจะมีเคร่ือง บด โดยคดิ คา บดเพิม่ อีกเล็กนอย อาจเปน สมุนไพรชนิดเดียวหรือหลายชนิดก็ไดท่ีนํามาบดใหเปนผง แลวนํามาใสก ลอ ง ขวด หรอื ถงุ วิธรี ับประทานจะละลายในนํ้าแลวใชดื่มก็ได หรือจะตักใสปากแลว ดม่ื นา้ํ ตามใหละลายในปากได ปจจุบันมีการนํามาใสแคปซูล เพื่อสะดวกในการรับประทาน พกพา และจําหนา ย 3. ยาชง วธิ ีเตรยี มจะงายและสะดวกกวา ยาตม มกั มีกลนิ่ หอม เตรยี มโดยหนั่ เปน ชิ้น เล็ก ๆ ตากหรอื อบใหแหง แลว นํามาชงน้ําดื่มเหมือนกับการชงนํ้าชา ปจจุบันมีสมุนไพรหลายอยางท่ี นาํ มาชงดม่ื มักเปนสมนุ ไพรชนิดเดยี ว เชน ตะไคร หญา หนวดแมว ชาเขยี วใบหมอ น หญาปกก่ิง เปน ตน ในปจจบุ ันมกี ารนําสมนุ ไพรมาบดเปนผงแลวใสซองมีเชือกผกู ตดิ ซอง ใชช งในนาํ้ รอนบางชนิดมี การผสมนาํ้ ตาลทรายแดงเพ่อื ใหมีรสชาตดิ ขี ึน้ แลว นํามาชงกับนํา้ รอนดม่ื ซึ่งทง้ั สองรูปแบบน้ีมีขายอยู ทั่วไป 4. ยาลูกกลอน เปนการนํายาผงมาผสมกับน้ําหรือน้ําผึ้งแลวปนเปนลูกกลม ๆ เล็ก ๆ วิธรี ับประทานโดยการนํายาลูกกลอนใสป าก ดื่มนํา้ ตาม

120 5. ยาเม็ด ปจจุบันมีการนํายาผงมาผสมนํ้าหรือน้ําผ้ึงแลวมาใสเครื่องอัดเปนเม็ด เครอื่ งมือนี้หาซอื้ ไดงาย มีราคาไมแพง ใชม อื กดได ไมตองใชเครื่องจักร ตามสถานที่ปรุงยาสมุนไพร หรือวดั ท่ีมกี ารปรงุ ยาสมุนไพรมกั จะซอ้ื เครือ่ งมือชนิดน้ีมาใช 6. ยาดองเหลา ไดจากการนําสมุนไพรมาใสโหลแลวใสเหลาขาวลงไปใหทวม สมุนไพร ปดฝาท้ิงไวประมาณ 1-6 สัปดาห แลว รนิ เอานาํ้ มาดม่ื เปนยา ปจจุบนั มีการจําหนายเปน “ซุม ยาดอง” ซง่ึ มใี หพบเหน็ อยูบา ง 7. นํามาใชสด ๆ อาจนํามาใชทาบาดแผล หรือใชทาแกพิษ เชน วานหางจระเข ผักบุงทะเล เปนตน นาํ มาตําใหแหลกแลวพอติดไวที่แผล เชน หญาคา ใบชุมเห็ด เปนตน นํามายาง ไฟแลวประคบ เชน ใบพลับพลึง เปน ตน หรือนํามาใชเ ปน อาหาร เชน หอม กระเทียม กลวยนํ้าวา ขา ขงิ ใบบัวบก เปน ตน

121 เรอื่ งที่ 2 อันตรายจากการใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพร อันตรายจากยาแผนโบราณ จากปญหาของยาแผนโบราณในสังคมไทย สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) รวมกบั สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) ไดมีการติดตามตรวจสอบและเฝาระวังการแพร ระบาดของยาสมนุ ไพรที่ไมไดข้ึนทะเบียนตํารับยาแผนโบราณ ซึ่งเปนยาปลอมอยางสม่ําเสมอ และ จากผลการตรวจวิเคราะหยาปลอมเหลา นนั้ พบวา มีการปนเปอนของจุลนิ ทรยี ทกี่ อใหเกิดโรคหรอื การ ลักลอบนําสารเคมีที่ไมปลอดภัยตอผูบริโภคมาใสในยาแผนโบราณ เชน เมธทิลแอลกอฮอล คลอโรฟอรม การใสยาแกปวดแผนปจ จุบนั เชน อินโดเมทาซิน หรือแมแตการลักลอบนํายาเฟนิลบิว ตาโซน และสเตยี รอยด ซ่งึ เปนยาควบคุมพิเศษทมี่ ีผลขา งเคยี งตอรางกายสูง ผสมลงในยาแผนโบราณ เพ่ือใหเกดิ ผลในการรกั ษาที่รวดเร็ว ซึ่งลวนแตเปนอนั ตรายตอผูบริโภคได โดยเฉพาะสารสเตียรอยด มักจะพบเพรดนิโซโลนและเดกซามีธาโซน (Prednisolone) และ (Dexamethasone) ผสมอยูใน สมุนไพรแผนโบราณทไ่ี มไ ดข ้นึ ทะเบยี น สารสเตียรอยดท่ีผสมอยูในยาแผนโบราณกอใหเกิดอันตรายตอรางกายไดมากมาย เชน - ทําใหเกิดแผลในกระเพาะอาหาร อาจถึงขั้นทําใหกระเพาะทะลุ ซ่ึงพบในผูที่ รับประทานยากลมุ นี้หลายรายที่กระเพาะอาหารทะลุ ทําใหหนามืด หมดสติ และอาจอันตรายถึงชีวิต ได โดยเฉพาะในผสู ูงอายุ หรือผูท่มี ีโรคประจาํ ตัวอยแู ลว - ทําใหเ กิดการบวม (ตึง) ทไ่ี มใชอวน - ทาํ ใหกระดกู ผกุ รอ น และเปราะงาย นําไปสูความทพุ พลภาพได - ทาํ ใหค วามดันโลหติ สูง และระดับนํ้าตาลในเลือดสูงพบในบางรายท่ีสูงจนถึงขั้น เปนอันตรายมาก - ทําใหภ มู คิ ุม กนั รางกายต่าํ มโี อกาสตดิ เช้อื ไดง าย นําไปสูความเสย่ี งที่จะติดเช้ือและ อาจรุนแรงถึงข้ันเสียชวี ติ ได บทกําหนดโทษตามกฎหมาย บทกําหนดโทษตามกฎหมายสาํ หรับผูกระทําความผิดฝาฝนกฎหมายในเรื่องของยา แผนโบราณ มีดังนี้ ฝาฝน กฎหมายบทกาํ หนดโทษ 1. ผผู ลิต ขาย หรือนาํ เขายาแผนโบราณ โดยไมไดรับอนญุ าตผูฝาฝนตองระวางโทษ จําคกุ ไมเ กนิ 3 ป และปรับไมเ กนิ 5,000 บาท (หาพันบาท)

122 2. ผผู ลิต ขาย หรือนาํ เขา ยาทไี่ มไดข นึ้ ทะเบียนตํารับยาจะมีความผิดตองระวางโทษ จําคกุ ไมเกิน 3 ป หรอื ปรับไมเ กิน 5,000 บาท (หาพนั บาท) หรอื ทง้ั จําทั้งปรับ 3. ผูที่ผลิตยาปลอมจะมีความผิดตองระวางโทษจําคุกต้ังแต 3 ปถึงตลอดชีวิต และ ปรบั ตั้งแต 10,000 – 50,000 บาท (หน่ึงหมน่ื ถงึ หา หมน่ื บาท) 4. ผูท่ขี ายยาปลอมจะมีความผดิ ตอ งระวางโทษจําคุกตั้งแต 1 ป – 20 ป และปรับตั้ง แต 2,000 – 10,000 บาท (สองพนั ถงึ หนึ่งหม่นื บาท) 5. ผูท่ีโฆษณาขายยาโดยฝาฝนกฎหมายตองระวางโทษปรับไมเกิน 100,000 บาท (หนึง่ แสนบาท) หลกี เล่ยี งการซ้อื ยาแผนโบราณทีอ่ าจนาํ มาซึง่ อันตรายเพื่อความปลอดภยั ในการใชยา แผนโบราณ มีคาถาทเี่ ปนขอหา มซึง่ ทานควรทอ งจําไวใ หข นึ้ ใจ 1. หา มซือ้ ยาแผนโบราณจากรถเรขายตามวัดหรือตามตลาดนัดโดยเด็ดขาด เพราะ อาจไดรบั ยาที่ผลติ ขึ้นโดยผผู ลิตท่ีไมไดม าตรฐาน ไมไ ดร บั อนุญาตใหผลติ ยา ไมไดขอข้ึนทะเบยี นตาม ตาํ รบั ยา เพราะยาอาจมกี ารปนเปอนของจุลินทรียในระหวางการผลิต หรือมีการลักลอบผสมยาแผน ปจจุบนั อาทิ สารสเตยี รอยด ฯลฯ เพอื่ เรงผลการรกั ษาใหเ รว็ ข้ึน นํามาซ่ึงอันตรายตอ ผบู รโิ ภคได 2. หามซื้อยาแผนโบราณตามคาํ โฆษณาชวนเชื่อวา ยาแผนโบราณนั้นสามารถรักษา โรคตา ง ๆ ไดครอบจักรวาล เชน แกปวดเมอ่ื ย เบ่อื อาหาร นอนไมห ลับ โรคตบั โรคไต โรคหวั ใจ หรอื โฆษณาวา รักษาโรคมะเร็ง โรคเอดสได เพราะลวนเปน การโฆษณาที่โออวดเกินจริง ไมไดรับอนุญาต ใหทาํ การโฆษณา 3. หามใชย าท่มี ีผูอ่ืนมาเชิญชวนใหลองใชโดยอางวาเขาเคยใชมาแลวไดผล อาการ เจ็บปว ยหายทันที หรืออาการเจบ็ ปวยหายขาด เลือกซือ้ ยาแผนโบราณอยา งไรจงึ ปลอดภยั หากทานมอี าการเจบ็ ปว ย และมคี วามจาํ เปน ทีจ่ ะตองซอ้ื ยาแผนโบราณมาใชโ ปรด 1. ซ้อื ยาจากรานขายยาทมี่ ใี บอนุญาตขายยาเทา นน้ั 2. สงั เกตฉลากยาแผนโบราณทต่ี อ งการซอ้ื (จากรานขายยาท่มี ใี บอนุญาตขายยา) ที่ฉลากตองมีขอ ความสําคญั ตาง ๆ ดงั นี้ - ชอ่ื ยา - เลขทห่ี รือรหัสใบสําคัญการขนึ้ ทะเบียนยา ซง่ึ ก็คอื เลขทะเบียนตํารับยานนั่ เอง - ปริมาณของยาทีบ่ รรจุ - เลขท่ีหรืออกั ษรแสดงครง้ั ที่ผลติ - ชอื่ ผผู ลติ และจังหวดั ท่ตี ั้งสถานท่ีผลิตยา - วัน เดอื น ป ท่ผี ลิตยา

123 - คาํ วา “ยาแผนโบราณ” ใหเหน็ ชัดเจน - คําวา “ยาใชภายนอก” หรือ “ยาใชเฉพาะท่ี” แลวแตกรณีดวยอักษรสีแดง เหน็ ไดชดั เจน ในกรณที ่ีเปน ยาใชภ ายนอก หรอื ยาใชเ ฉพาะที่ - คําวา “ยาสามัญประจําบาน” ในกรณีเปน ยาสามัญประจําบาน - คําวา “ยาสาํ หรบั สตั ว” ในกรณีเปน ยาสาํ หรบั สัตว อยางไรก็ตามในกรณีที่ฉลากบนภาชนะบรรจุยาแผนโบราณมีขนาดเล็กต้ังแต 3 ตารางนว้ิ ลงมาผผู ลติ จะไดรับการยกเวนใหไมต องแสดงบางขอ ความทีก่ ลาวขางตน อยางไรกต็ าม ฉลากยาแผน โบราณอยางนอยจะตองแสดงขอความ ช่ือยา เลขทะเบียนตํารับยา วันเดือนปท่ีผลิตใหผูบริโภค รับทราบ วธิ สี ังเกตเลขทะเบยี นตาํ รับยาแผนโบราณ มดี งั นี้ 1. หากเปนยาแผนโบราณท่ผี ลติ ในประเทศ จะขน้ึ ตนดวยอักษร G ตามดว ยเลขลําดับ ทอ่ี นุญาต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบียน G20/42 2. หากเปนยาแผนโบราณที่นําเขาจากตา งประเทศ จะขึน้ ตน ดว ยตัวอักษร K ตามดัวย เลขลําดับทอ่ี นุญาต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบยี น K15/42 3. หากเปนยาแผนโบราณทแี่ บงบรรจุ จะขนึ้ ตนดว ยตัวอกั ษร H ตามดวยเลขลําดับท่ี อนญุ าต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบียน H999/45 พบปญ หาหรอื มีขอ สงสัยเกย่ี วกับยาแผนโบราณติดตอที่ใด 1. พบยาแผนโบราณทีไ่ มม ีเลขทะเบียนตํารับ 2. พบการขายยาจากรถเรข าย การขายยาตามวดั แผงลอยและตลาดนัด และสงสัยวา เปนยาปลอม 3. พบการโฆษณายาแผนโบราณทโ่ี ออ วดสรรพคุณวาสามารถบําบัด บรรเทา รักษา หรอื ปอ งกันโรคไดอ ยา งศกั ด์สิ ิทธห์ิ รอื หายขาด 4. สงสัยเก่ียวกับยาแผนโบราณทานสามารถติดตอไปไดที่สํานักงานสาธารณสุข จังหวดั ทกุ แหง หรอื สํานักงานคณะกรรมการอาหารและโปรดอยาลืม....... ซื้อยาแผนโบราณครั้งใด ตองซื้อจากรานขายยาที่มีใบอนุญาตเทานั้น และตรวจสอบฉลากใหรอบคอบกอนซ้ือ วายานั้นมีเลข ทะเบยี นตาํ รบั ยาที่ถกู ตอ ง

124 2.2 อันตรายจากการใชย าสมนุ ไพร การใชสมุนไพรเพ่ือการบํารุงสุขภาพและรักษาโรคไดสืบทอดมาชานาน ปจจุบัน ไดรับความนิยมมากขึ้น และไดรับการสนับสนุนจากกระทรวงสาธารณสุข โดยมีการศึกษาคนควา อยางจริงจงั เชน การสง เสรมิ ใหใ ชยาสมนุ ไพรและการบริการทางการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาล ท่วั ไป ผลิตภณั ฑส มุนไพรทวั่ ไปจดั อยใู นจาํ พวกอาหารหรือสว นประกอบอาหารที่ฉลากไม ตองระบุสรรพคุณทางการแพทยหรือขนาดรบั ประทาน ดงั นั้น ผูใ ชผ ลติ ภณั ฑส มนุ ไพรสว นมากจงึ ตอ ง ศกึ ษาจากหนังสอื หรอื ขอคาํ ปรึกษาจากผรู ูห รอื แพทยท างเลอื ก เชน แพทยแ ผนไทย แพทยแผนจนี เปน ตน สําหรบั สมุนไพรท่ีใชเ ปนยาสวนมากจะทําในรูปชา สําหรับใชชงดื่ม ซ่ึงมักมีรสขม หรอื มีรสเฝอ น ท้ังนีไ้ มค วรหลงเช่อื ชาสมนุ ไพรรสดที ่ีมขี ายทั่วไป เพราะมักมียาสมุนไพรผสมอยูนอย มาก นอกจากนยี้ าสมุนไพรทอ่ี ยูในรปู ของยาชงดมื่ แลว ยงั มียาตม ยาดอง ยาผง ยาลูกกลอน และยาใช ภายนอกดว ย เปน ยากพอกหรือยาประคบ ขอควรระวังในการใชย าสมุนไพร 1. พืชสมนุ ไพรหลายชนิดมีพิษโดยเฉพาะถา ใชไมถูกสวน เชน ฟาทะลายโจร ควร ใชสวนใบออน แตไมควรใชกานหรือลําตน เพราะมีสารไซยาไนตประกอบอยู ดังน้ันกอนใชยา สมนุ ไพรตอ งแนใ จวามอี ะไรเปนสว นประกอบบา ง 2. กอ นใชยาสมนุ ไพรกบั เด็กและสตรีมีครรภ ตอ งปรกึ ษาแพทยกอ นทกุ คร้งั 3. การรบั ประทานยาสมนุ ไพรควรรับประทานตามปริมาณและระยะเวลาที่แพทย แนะนาํ หากใชในปรมิ าณที่เกนิ ขนาดอาจเกิดผลขา งเคยี งทเ่ี ปน อันตรายมาก 4. ตองสังเกตเสมอวา เมื่อใชแลวมีผลขางเคียงอะไรหรือไม หากมีอาการผิดปกติ เชน ผ่ืนคนั เวยี นศรี ษะ หายใจไมสะดวก หรอื มอี าการถายรนุ แรง ควรรีบปรกึ ษาแพทยโ ดยเรว็ สรปุ ยาทุกประเภทมีท้ังคุณและโทษ การใชยาโดยขาดความรูความเขาใจหรือใชไม ถูกกับโรค ไมถูกวิธี นอกจากไมเกิดประโยชนในการรักษาแลว ยังอาจกอใหเกิดอันตรายได โดยเฉพาะยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพรท่ีมขี ายอยูท ัว่ ไป มีจํานวนไมม ากนักท่ผี านกระบวนการผลิต ท่ไี ดมาตรฐาน ดงั นั้น การเลือกใชยาดังกลาวจึงตองคัดเลือกยาท่ีไดรับมาตรฐานอาหารและยา (อย.) ตลอดจนตองทราบสรรพคุณและวิธกี ารใชท ่ีถูกกับสภาพและอาการเจบ็ ปว ยของแตละบคุ คล จึงจะเกดิ ประโยชนต อ สขุ ภาพอยางแทจรงิ ทัง้ นี้ กอนใชย าทุกประเภทควรคํานึงถึงหลกั การใชยาทั่วไป โดยอา น ฉลากยาใหล ะเอยี ดและใชอ ยา งระมดั ระวัง ดังนี้

125 ถูกขนาด หมายถึง ใชย าในปรมิ าณท่ีไดผ ลในการรกั ษา ไมใชในปรมิ าณที่มาก หรือนอ ยเกินไป ถูกเวลา หมายถงึ ใชยาใหถกู ตองตามวธิ กี ารใชท่ีระบใุ นฉลากยา ถูกวิธี หมายถงึ ใชย าใหถ ูกตอ งตามเวลาที่ระบุในฉลาก เชน - ยากอ นอาหาร ควรรับประทานกอนมอ้ื อาหารอยาง นอ ยคร่งึ ชั่วโมง - ยาหลังอาหาร ควรรับประทานหลังอาหารไปแลว อยา งนอ ย 15 นาที - ยากอนอาหาร ควรปรับประทานหลงั อาหารม้อื เย็น ประมาณ 3-4 ช่ัวโมง ถูกโรค หมายถึง ใชย าใหถกู กับอาการเจบ็ ปวยหรือโรคทเ่ี ปน ซง่ึ จะตอ ง ไดร บั การวนิ ิจฉยั จากแพทยหรอื ผูร เู ฉพาะดานอยา งถูกตอง เสยี กอ น กิจกรรม ใหผูเรียนรวบรวมขอมูลตํารับยาแผนโบราณและยาสมุนไพรที่มีในทองถิ่นอยางนอย 2 ชนิด พรอมบอกสรรพคุณ วิธีการใช สวนประกอบสาํ คัญ และผลขางเคียงหรือขอควรระวังในการใช ดงั น้ี ยาแผนโบราณ  ชื่อยา  สรรพคุณ  สว นประกอบสําคัญ  วธิ กี ารใช  ขอ ควรระวัง ยาสมุนไพร  ชอ่ื ยา  สรรพคณุ  สว นประกอบสําคัญ  วธิ ีการใช  ขอ ควรระวงั

126 บทท่ี 7 การปองกนั สารเสพติด สาระสําคญั ความรูความเขาใจเกี่ยวกับปญหา สาเหตุ ประเภท และอันตรายของสารเสพติด ตลอดจนลกั ษณะอาการของผตู ดิ สารเสพติด และสามารถรวู ิธีการปอ งกนั และหลีกเล่ยี งพฤตกิ รรมเสยี่ ง ตอสารเสพตดิ ได ผลการเรียนรทู ีค่ าดหวัง เพือ่ ใหผ ูเรยี นสามารถ 1. อธบิ ายและบอกประเภทและอนั ตรายของสารเสพตดิ ได 2. อธบิ ายและบอกลักษณะอาหารของผูตดิ สารเสพติดได 3. อธบิ ายถงึ วธิ กี ารปอ งกันและหลกี เลย่ี งพฤติกรรมเสย่ี งตอ สารเสพตดิ ได ขอบขา ยเนือ้ หา เรอ่ื งที่ 1 ปญหา สาเหตุ ประเภท และอันตรายของสารเสพติด เรอ่ื งที่ 2 ลกั ษณะอาการของผูต ดิ ยาเสพตดิ เร่ืองที่ 3 การปอ งกนั และหลีกเล่ียงการตดิ สารเสพติด

127 เรื่องที่ 1 ปญหา สาเหตุ ประเภท และอนั ตรายของสารเสพติด สถานการณป จจุบนั พบวา ภาวการณแ พรระบาดของการใชสารเสพติดไดแพรร ะบาด เขาไปถึงทุกเพศทกุ วยั ทกุ กลมุ อายุ สงผลกระทบตอสขุ ภาพพลานามัยของบคุ คลกลุม น้ัน ๆ โดยเฉพาะ การใชย าเสพติดในทางทผี่ ิดของกลมุ เยาวชนทีก่ าํ ลังศึกษาเลาเรียนในสถานศึกษา หรอื นอกสถานศกึ ษา หรอื กลุมเยาวชนนอกระบบการศกึ ษา สารเสพตดิ หมายถงึ ยาเสพตดิ วัตถอุ อกฤทธิ์ และสารระเหย ยาเสพติด ท่ีจะกลาวในท่ีนี้คือ ยาเสพติดใหโทษ ตามพระราชบัญญัติยาเสพติดให โทษ พ.ศ. 2522 (ฉบับท่ี 2 พ.ศ. 2528 และฉบับท่ี 3 พ.ศ. 2530) ซึ่งหมายถึงสารเคมีวัตถุชนิดใด ๆ ซึ่ง เม่ือเสพเขาสูรางกายไมวาจะรับประทาน ดม สูบ ฉีด หรือดวยประการใด ๆ แลวทําใหเกิดผลตอ รางกายและจิตใจในลักษณะสาํ คัญ เชน ตองเพิม่ ขนาดการเสพขึน้ เปนลําดบั มกี ารถอนยาเมื่อขาดยา มี ความตองการเสพทงั้ ทางรา งกายและจติ ใจอยางรุนแรงตลอดเวลา และสขุ ภาพโดยท่ัวไปจะทรุดโทรม ลงกบั ใหร วมตลอดถึงพชื หรอื สว นของพชื ที่เปน หรือใหผ ลผลิตเปนยาเสพตดิ ใหโทษ หรืออาจใชผลิต เปน ยาเสพตดิ ใหโทษ และสารเคมที ีใ่ ชในการผลติ ยาเสพติดใหโ ทษดวย ทง้ั นต้ี ามที่รัฐมนตรีประกาศใน ราชกิจจานเุ บกษา แตไ มหมายความถงึ ยาสามัญประจาํ บานบางตําราตามกฎหมายวา ดวยยาทีม่ ียาเสพตดิ ใหโทษผสมอยู 1.3 ประเภทของสารเสพตดิ ยาเสพติดใหโทษแบงได 5 ประเภท [ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ 135 (พ.ศ. 2539) เรื่องระบุชื่อและประเภทยาเสพติดใหโทษตามพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522] ดังน้ี 1. ยาเสพตดิ ใหโ ทษประเภท 1 เชน เฮโรอีน เมทแอมเฟตามีน เอ็มดีเอ็มเอ (ยาอี) ยา เสพตดิ ใหโ ทษประเภทนไ้ี มใชป ระโยชนทางการแพทย 2. ยาเสพติดใหโทษประเภท 2 เชน มอรฟน โคเคอีน เพทิดีน เมทาโดน และฝน ยา เสพติดใหโทษประเภทน้ีมีประโยชนทางการแพทย แตก็มีโทษมาก ดังนั้นจึงตองใชภายใตความ ควบคุมของแพทย และใชเฉพาะในกรณที ่จี าํ เปน เทา นน้ั 3. ยาเสพตดิ ใหโ ทษประเภท 3 เปน ยาสาํ เร็จรูปที่ผลิตขึ้นตามทะเบียนตํารับ ที่ไดรับ อนญุ าตจากกระทรวงสาธารณสขุ แลว มจี าํ หนายตามรานขายยา ไดแ ก ยาแกไอ ที่มตี วั ยาโคเคอีน หรือ ยาแกท อ งเสียทม่ี ตี วั ยาไดเฟนอกซิน เปนตน ยาเสพติดใหโทษประเภท 3 มีประโยชนทางการแพทย และมโี ทษนอยกวา ยาเสพติดใหโทษอ่นื ๆ 4. ยาเสพตดิ ใหโทษประเภท 4 เปน นาํ้ ยาเคมีท่ีนาํ มาใชในการผลิตยาเสพติดใหโทษ ประเภท 1 ไดแ ก นา้ํ ยาเคมี อาซิตกิ แอนไฮไดรด อาซติ ลิ คลอไรด เอทลิ ิดีน ไดอาเซเตท สารเออรโกเมทรีน

128 และคลอซูโดอีเฟดรีน ยาเสพติดใหโทษประเภทน้ีสวนใหญไมมีการนํามาใชประโยชนในการ บาํ บัดรักษาอาการของโรคแตอยา งใด 5. ยาเสพติดใหโทษประเภท 5 ไดแก พืชกัญชา พืชกระทอม พืชฝน และพืชเห็ด ข้คี วาย ยาเสพติดใหโ ทษประเภทนไ้ี มม ีประโยชนท างการแพทย พระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ กําหนดบทลงโทษสําหรับผูทําการผลิต นําเขา สงออก จาํ หนาย มีไวค รอบครอง และการเสพยาเสพติดใหโ ทษประเภท 1, 2, 3 และ 5 นอกจากนี้ยังมี บทลงโทษสาํ หรับผูย ยุ ง หรอื สงเสริม หรอื กระทําการใด ๆ อนั เปน การชว ยเหลือ หรือใหความสะดวก ในการทีผ่ ูอ ่ืนเสพยาเสพตดิ ใหโ ทษ การเสพ หมายถึง การรับยาเสพติดใหโทษเขาสูรางกายไมวาดวยวิธีการใด ๆ เชน รับประทาน สูดดม ฉีด ผตู ดิ ยาเสพติดใหโ ทษ ถาสมัครเขารับการบําบัดรักษาในสถานพยาบาลท่ีกระทรวง สาธารณสุขกําหนดเปนสถานพยาบาลสําหรับบําบัดรักษาผูติดยา กอนท่ีความผิดจะปรากฏและได ปฏบิ ัติครบถว นตามระเบียบของสถานพยาบาลแลว กฎหมายจะเวน โทษสาํ หรบั การเสพยา วัตถุออกฤทธิ์ตอจิตและประสาท หรือวัตถุออกฤทธ์ิ ตามพระราชบัญญัติวัตถุท่ีออก ฤทธต์ิ อ จติ และประสาท พ.ศ. 2518 ฉบบั ที่ 2 (พ.ศ. 2528) ฉบับท่ี 3 (พ.ศ. 2535) หมายถึง “วัตถุที่ออกฤทธิ์ ตอ จิตและประสาททเ่ี ปน สงิ่ ธรรมชาติหรอื ไดจากสิ่งธรรมชาติ หรอื วตั ถทุ ี่ออกฤทธ์ิตอจติ และประสาท ที่เปน วตั ถสุ งเคราะห ทง้ั นต้ี ามท่รี ัฐมนตรปี ระกาศในราชกจิ จานุเบกษา” วัตถุออกฤทธิ์แบงได 4 ประเภท [ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับท่ี 97 (พ.ศ. 2539) เรื่องระบุช่อื และจัดแบงประเภทวัตถอุ อกฤทธต์ิ ามความในพระราชบญั ญัตวิ ตั ถทุ อ่ี อกฤทธิ์ตอ จิต และประสาท พ.ศ. 2518] ดังนี้ 1. วัตถุออกฤทธ์ิประเภท 1 มีความรุนแรงในการออกฤทธ์ิมาก ทําใหเกิดอาการ ประสาทหลอน ไมมปี ระโยชนใ นการบําบัดรักษาอาการของโรค ไดแก ไซโลไซบนั และเมสคาลีน 2. วัตถอุ อกฤทธิ์ประเภท 2 เชน ยากระตุนระบบประสาท เชน อเี ฟดรนี เฟเนทิลลีน เพโมลนี และยาสงบประสาท เชน ฟลูไนตราซีแพม มิดาโซแลม ไนตราซีแพม วัตถุประเภทนี้มีการ นาํ ไปใชใ นทางที่ผดิ เชน ใชเปน ยาแกงวง ยาขยัน หรอื เพอื่ ใชมอมเมาผอู ่ืน 3. วัตถุออกฤทธิ์ประเภท 3 ใชในรูปยารักษาอาการของโรค สวนใหญเปนยากด ระบบประสาทสวนกลาง เชน เมโพรบาเมต อะโมบารบิตาล และยาแกปวด เพตาโซซีน การใชยา จาํ พวกนี้จําเปนตองอยูในความควบคุมดูแลของแพทย 4. วัตถุออกฤทธิ์ประเภท 4 ไดแก ยาสงบประสาท/ยานอนหลับในกลุมของบารบิ ตูเรต เชน ฟโนบารบิตาล และเบ็นโซไดอาซีปนส เชน อัลปราโซแลม ไดอาซีแพม สวนใหญมีการ นาํ มาใชอยางกวางขวาง ท้ังนี้เพื่อบําบัดรักษาอาการของโรค และการนํามาใชในทางที่ผิด การใชยา วตั ถุออกฤทธปิ์ ระเภทน้ตี อ งอยภู ายใตก ารควบคุมของแพทยเชน เดยี วกับการใชวัตถอุ อกฤทธปิ์ ระเภท3

129 สารระเหย ตามพระราชกําหนดปองกันการใชสารระเหย พ.ศ. 2533 หมายถึง “สารเคมี หรอื ผลิตภัณฑทร่ี ัฐมนตรปี ระกาศวา เปนสารระเหย” สารระเหย เปนสารเคมี 14 ชนิด และผลิตภัณฑ 5 ชนิด [ประกาศกระทรวง สาธารณสุข กระทรวงอตุ สาหกรรม ฉบับท่ี 14 (พ.ศ. 2538) เร่ืองกําหนดชื่อ ประเภท ชนิด หรือขนาด บรรจขุ องสารเคมี หรือผลติ ภัณฑเปน สารระเหย] สารเคมี 14 ชนิด ไดแ ก อาซโี ทน เอทิลอาซีเตท โทลอู นี เซลโลโซลฟ ฯลฯ ผลิตภัณฑ 5 ชนิด ไดแก ทินเนอร แลคเกอร กาวอินทรียสังเคราะห กาวอินทรีย ธรรมชาติ ลกู โปงวิทยาศาสตร การติดยากับการเสพยา องคก ารอนามยั โลกไดใหการนยิ ามของภาวะทเ่ี กีย่ วขอ งกับยาเสพติดไว ดงั น้ี 1. การใชย าในทางที่ผิด (Harmful use, abuse) หมายถึง การใชยาเสพติดในลักษณะ อนั ตรายตอสุขภาพ ท้ังทางดานรา งกายและดา นจติ ใจ เชน ภาวะซมึ เศราจากการด่มื สรุ าอยางหนกั 2. การติดสารเสพติด (Depenedence syndrome) หมายถึง ภาวะผิดปกติทางดาน ปญ ญา ความคิดอา น และระบบสรีระรา งกายซึ่งเกิดภายหลังจากการใชสารเสพติดซํ้า ๆ และมีอาการ ตาง ๆ ดังตอไปน้รี วมดวย 1) มีความตอ งการอยา งรนุ แรงทจี่ ะใชสารตัวนั้น ๆ 2) มคี วามยากลาํ บากในการควบคุมการใชท ง้ั ปรมิ าณและความถี่ 3) ยงั คงใชส ารนัน้ ตอ ไปทงั้ ๆ ท่ีรูวา จะเปนอันตรายตอรางกาย 4) หมกมุนอยกู ับการใชส ารเสพติดมากกวาการทํากิจกรรมอืน่ ท่ีสาํ คัญกวา 5) มอี าการด้ือยา คอื ตองเพ่มิ ปริมาณการใช เพื่อใหไดผ ลเทา เดิม 6) เมื่อหยุดการใชยาจะเกิดอาการขาดยาหรืออยากยาทางรางกาย (Physical with)

130 1.4 สาเหตขุ องการตดิ สารเสพตดิ 1. สาเหตุทเ่ี กิดจากความรเู ทา ไมถงึ การณ 1) อยากทดลอง เกดิ จากความอยากรูอยากเห็นซ่งึ เปนนสิ ยั ของคนโดยทว่ั ไป และโดยทไ่ี มคิดวา ตนจะตดิ สงิ่ เสพตดิ นไ้ี ด จึงทาํ การทดลองใชส งิ่ เสพตดิ นน้ั ในการทดลองใชค รง้ั แรก ๆ อาจมีความรสู กึ ดีหรือไมด ีก็ตาม ถายงั ไมต ดิ ส่ิงเสพตดิ น้นั กอ็ าจประมาท ไปทดลองใชในส่ิงเสพติด น้นั อกี จนในที่สุดกต็ ดิ สง่ิ เสพติดนน้ั หรือถาไปทดลองใชส่ิงเสพติดบางชนิด เชน เฮโรอีน แมจะเสพ เพยี งคร้งั เดยี วกอ็ าจทําใหต ิดได 2) ความคกึ คะนอง คนบางคนมีความคึกคะนอง ชอบพูดอวดเกงเปนนิสัย โดยเฉพาะวยั รุนมักจะมีนิสยั ดังกลา ว คนพวกนอ้ี าจแสดงความเกงกลาของตน ในกลุมเพ่ือนโดยการ แสดงการใชสิ่งเสพติดใหเพื่อนฝูงยอมรับวาตนเกง โดยมิไดคํานึงถึงผลเสียหายหรืออันตรายที่จะ เกิดขึ้นภายหลงั แตอ ยา งไร ในที่สุดตนเองก็กลายเปนคนติดส่งิ เสพติดนัน้ 3) การชักชวนของคนอ่ืน อาจเกิดจากการเชื่อตามคําชักชวนโฆษณาของ ผูขายสนิ คาท่ีเปนสิ่งเสพติดบางชนิด เชน ยากระตุนประสาทตาง ๆ ยาขยัน ยาบา เปนตน โดยผูขาย โฆษณาสรรพคุณของสิ่งเสพติดนั้นวามีคุณภาพดีสารพัดอยางเชน ทําใหมีกําลังวังชา ทําใหมีจิตใจ แจม ใส ทาํ ใหม สี ุขภาพดี ทําใหม ีสติปญ ญาดี สามารถรกั ษาโรคไดบางชนิด เปนตน ผูที่เช่ือคําชักชวน โฆษณาดังกลาวจึงไปซื้อตามคําชักชวนของเพ่ือนฝูง ซ่ึงโดยมากเปนพวกที่ติดสิ่งเสพติดน้ันอยูแลว ดว ยความเกรงใจเพือ่ น หรอื เชอื่ เพื่อน หรือตองการแสดงวา ตวั เปนพวกเดียวกับเพื่อน จึงใชสิ่งเสพติด นน้ั 2. สาเหตทุ เี่ กิดจากการถูกหลอกลวง ปจจุบันนม้ี ผี ขู ายสินคา ประเภทอาหาร ขนม หรือเครื่องดื่มบางรายใชสิ่งเสพติด ผสมลงในสินคา ทขี่ าย เพอื่ ใหผ ซู อ้ื สินคานนั้ ไปรับประทานเกิดการติด อยากมาซ้ือไปรับประทานอีก ซ่งึ ในกรณีนี้ ผูซอื้ อาหารนนั้ มารับประทาน จะไมร สู ึกวา ตนเองเกดิ การติดสงิ่ เสพติดขึ้นแลว รูแตเพียง วาอยากรับประทานอาหาร ขนม หรือเคร่ืองดมื่ ท่ีซื้อจากรา นนน้ั ๆ กวาจะทราบก็ตอ เม่ือตนเองรูสึกผิด สังเกตตอความตองการ จะซื้ออาหารจากรานน้ันมารับประทาน หรือตอเมื่อมีอาการเสพติดรุนแรง และมีสขุ ภาพเสือ่ มลง 3. สาเหตทุ ่ีเกิดจากความเจ็บปวย 1) คนที่มีอาการเจ็บปวยทางกายเกิดขึ้นเพราะสาเหตุตาง ๆ เชน ไดรับ บาดเจ็บรุนแรง เปนแผลเรอื้ รัง มคี วามเจ็บปวดอยูเปน ประจาํ เปนโรคประจําตัวบางอยาง เปนตน ทํา ใหไดร บั ทุกขท รมานนัน้ ซ่งึ วิธหี น่งึ ทที่ าํ ไดงา ยคอื การรบั ประทานยาทมี่ ฤี ทธิ์ระงับอาการเจ็บปวดนั้น ได ซึง่ ไมใ ชเ ปนการรักษาทีเ่ ปน ตน เหตุของความเจ็บปว ย เพียงแตร ะงับอาการเจบ็ ปวดใหหมดไปหรือ ลดนอยลงไดช ่ัวขณะ เมื่อฤทธิย์ าหมดไปกจ็ ะกลบั เจบ็ ปวดใหม ผปู วยกจ็ ะใชยานั้นอีก เมื่อทําเชนนี้ไป นาน ๆ เกิดอาการติดยาน้ันข้ึน

131 2) ผูท่ีมีจติ ใจไมเ ปนปกติ เชน มคี วามวติ ก กังวล เครียด มีความผิดหวังใน ชวี ติ มีความเศราสลด เสียใจ เปนตน ทําใหสภาวะจิตไมเปนปกตจิ นเกดิ การปว ยทางจิตข้นึ จึงพยายาม หายาหรือส่ิงเสพติดที่มีฤทธ์ิสามารถคลายความเครียดจากทางจิตไดชั่วขณะหนึ่งมารับประทาน แต ไมไ ดร ักษาที่ตนเหตุเม่ือยาหมดฤทธ์ิ จิตใจก็จะกลับมาเครียดอีก และผูปวยก็จะเสพส่ิงเสพติด ถาทํา เชน น้ไี ปเรอื่ ย ๆ ก็จะทําใหผ นู ัน้ ติดยาเสพติดในท่สี ุด 3) การไปซอื้ ยามารับประทานเองโดยไมท ราบสรรพคุณยาที่แทจริง ขนาด ยาท่คี วรรับประทาน การรับประทานยาเกินจํานวนกวาที่แพทยไดส่ังไว การรับประทานยาบางชนิด มากเกินขนาด หรอื รบั ประทานตดิ ตอกันนาน ๆ บางคร้งั อาจมอี าการถงึ ตายได หรือบางครั้งทําใหเกิด การเสพติดยานั้นได 4. สาเหตอุ ่ืน ๆ การอยใู กลแ หลงขายหรือใกลแหลงผลิต หรือเปนผูข ายหรือผูผลิตเอง จึงทําใหมี โอกาสติดสงิ่ เสพติดใหโทษน้ันมากกวาคนท่ัวไปเม่ือมีเพื่อนสนิทหรือพ่ีนองท่ีติดสิ่งเสพติดอยู ผูน้ัน ยอมไดเ หน็ วธิ กี ารเสพของผทู ี่อยใู กลช ดิ รวมทงั้ ใจเห็นพฤติกรรมตาง ๆ ของเขาดวย และยังอาจไดรับ คาํ แนะนาํ หรือชักชวนจาก ผูเสพดวย จงึ มีโอกาสติดได 1) คนบางคนอยใู นสภาพท่ีมีปญหา เชน วา งงาน ยากจน คาใชจายเพิ่มโดย มรี ายไดลดลง หรือคงที่ มีหนส้ี ินมาก ฯลฯ เมื่อแกป ญหาตา ง ๆ เหลานี้ไมไดก็หันไปใชส่ิงเสพติดชวย ผอนคลายความรสู ึกในความทกุ ขย ากตา ง ๆ เหลา น้ี แมจะรวู าเปนชัว่ ครชู ัว่ ยามก็ตาม เชน กลมุ ใจท่ีเปน หนคี้ นอนื่ ก็ไปกนิ เหลา หรอื สบู กัญชาใหเ มาเพ่ือทจ่ี ะไดลืมเร่ืองหน้ีสิน บางคนตองการรายไดเพิ่มข้ึน โดยพยายามทาํ งานใหหนกั และมากข้ึนทง้ั ๆ ที่รางกายออนเพลยี มากจงึ รบั ประทานยากระตนุ ประสาท เพ่ือใหส ามารถทํางานตอไปได เปนตน ถา ทาํ อยเู ปน ประจาํ ทาํ ใหต ิดสง่ิ เสพติดนั้นได 2) การเลียนแบบ การทไ่ี ปเหน็ ผทู ต่ี นสนทิ สนมรกั ใครห รือเพื่อน จึงเห็นวา เปนส่งิ นา ลอง เปนสิง่ โกเ ก เปนสิ่งแสดงความเปนพวกเดยี วกัน จึงไปทดลองใชส ง่ิ เสพตดิ นั้นจนติด 3) คนบางคนมคี วามผิดหวงั ในชีวติ ตนเอง ผิดหวังในชีวิตครอบครัว หรือ ผดิ หวังในชีวติ สังคม เพอ่ื เปน การประชดตนเองหรือคนอื่น จึงไปใชส่ิงเสพติดจนติดท้ัง ๆ ที่ทราบวา เปนสงิ่ ไมดกี ็ตาม

132 1.5 อันตรายและโทษของสารเสพตดิ สารเสพตดิ ใหโทษมหี ลายชนิดไดแพรร ะบาดเขา มาในประเทศไทย จะพบในหมูเด็ก และเยาวชนเปนสวนมาก นับวาเปนเรื่องรายแรงเปนอันตรายตอผูเสพและประเทศชาติเปนอยางย่ิง ผเู รยี นควรทราบอนั ตรายจากสารเสพติดในแตล ะชนดิ ดงั น้ี 1. ฝน (Opium) ฝนจะมฤี ทธก์ิ ดประสาท ทําใหน อนหลับเคลบิ เคลมิ้ ผูท ีต่ ิดฝน จะมี ความคดิ อา นชาลง การทํางานของสมอง หวั ใจ และการหายใจชาลง นอกจากน้ี ยังพบวาฝนทําใหตับ เสื่อมสมรรถภาพปลายประสาทและกลามเนื้อหัวใจอักเสบ ระบบยอยอาหารเสื่อมสมรรถภาพ เบื่อ อาหาร ทองผูก ระบบฮอรโมนเปลี่ยนแปลง ผูหญิงอาจเกิดการขาดประจําเดือน ผูชายอาจหมด สมรรถภาพทางเพศ และรา งกายทรุดโทรม อาการขาดยา จะเรมิ่ หลังจากไดรับยาครั้งสุดทาย 4-10 ช่ัวโมง แลวไมสามารถ หายาเสพไดอ ีก จะมอี าการกระวนกระวาย หงดุ หงดิ โกรธงา ย ตื่นเตนตกใจงาย หาวนอนบอ ย ๆ นาํ้ มกู นํ้าตา นํ้าลาย และเหงือ่ ออกมาก ขนลกุ กลา มเนอ้ื กระตุก ตัวส่ัน มา นตาขยาย ปวดหลังและขามาก ปวด ทอง อาเจียน ทองเดนิ บางรายมอี าการรนุ แรงถงึ ขนาดถา ยเปน เลอื ด ที่ภาษาชาวบานเรียกวา “ลงแดง” ผู ตดิ ยาจะมคี วามตองการยาอยางรุนแรงจนขาดเหตุผลที่ถูกตอง อาการขาดยานี้จะเพิ่มข้ึนในระยะ 24 ช่วั โมงแรก และจะเกิดมากทส่ี ุดภายใน 48-72 ช่ัวโมง หลงั จากน้นั อาการจะคอย ๆ ลดลง 2. มอรฟน (Morphine) เปนแอลคาลอยดจากฝนดิบ มีฤทธิ์ทั้งกดและกระตุน ระบบประสาทสวนกลาง ทําใหศ ูนยประสาทรับความรูสึกชา อาการเจบ็ ปวดตา ง ๆ หมดไป กลามเนื้อ คลายตวั มีความรสู ึกสบายหายกงั วล นอกจากนี้ยังมีฤทธ์ิกดศูนยการไอทําใหระงับอาการไอ กดศูนย ควบคุมการหายใจ ทําใหรางกายหายใจชาลง เกิดอันตรายถึงแกชีวิตได สวนฤทธ์ิกระตุนระบบ ประสาทสว นกลางจะทําใหคล่ืนไส อาเจียน มานตาหร่ี บางรายมีอาการตื่นเตนดวย กระเพาะอาหาร และลําไสทํางานนอยลง หูรดู ตาง ๆ หดตวั เล็กลง จงึ ทาํ ใหมีอาการทอ งผกู และปสสาวะลาํ บาก 3. เฮโรอีน (Heroin) สกัดไดจากมอรฟนโดยกรรมวิธีทางเคมี ซึ่งเกิดปฏิกิริยา ระหวางมอรฟนและนา้ํ ยาอะซิติค แอนไฮไดรด เปนยาเสพติดท่ีติดไดงายมาก เลิกไดยาก มีความแรง สูงกวามอรฟน ประมาณ 5-8 เทา แรงกวาฝน 80 เทา และถาทําใหบริสุทธิ์จะมีฤทธิ์แรงกวาฝนถึง 100 เทาตวั เฮโรอนี เปนยาเสพติดใหโทษท่ีรายแรงท่ีสุด ใชไดท้ังวิธีสูบฉีดเขากลามเน้ือหรือเสนเลือดดํา ละลายไดดใี นน้ํา เฮโรอนี มฤี ทธท์ิ าํ ใหงวงนอน งนุ งง คล่นื ไส อาเจยี น เบ่ืออาหาร รางกายผอมลงอยาง รวดเรว็ ออ นเพลีย ไมกระตือรือรน ไมอ ยากทาํ งาน หงุดหงิด โกรธงา ย มกั กอ อาชญากรรมไดเสมอ มัก ตายดวยมีโรคแทรกซอ น หรอื ใชยาเกนิ ขนาด 4. บารบ ิทูเรต (Barbiturates) ยาที่จัดอยใู นพวกสงบประสาทใชเปนยานอนหลับ ระงับความวิตกกงั วล ระงบั อาการชกั หรือปอ งกนั การชัก ทีใ่ ชก นั แพรห ลายไดแก เซดคบารบิตาลออก ฤทธก์ิ ดสมอง ทําใหสมองทํางานนอยลง ใชยาเกินขนาดทําใหมีฤทธิ์กดสมองอยางรุนแรง ถึงขนาด

133 หมดความรสู กึ และเสียชวี ิต จะมีอาการมึนงงในคอหงุดหงิด เล่ือนลอย ขาดความรับผิดชอบ มีความ กลา อยา งบาบิน่ ชอบทะเลาะววิ าท กาวรา ว ทํารายตนเอง คลุมคลัง พูดไมชัด เดินโซเซคลายกับคนเมาสุรา ขาดความอาย อาทิ สามารถเปลื้อง เส้ือผาเพ่อื เตน โชวไ ด 5. ยากลอ มประสาท (Tranquilizers) เปนยาที่มีฤทธิ์กดสมอง ทําใหจิตใจสงบหาย กงั วล แตฤทธิ์ไมร ุนแรงถงึ ขนั้ ทาํ ใหห มดสติหรอื กดการหายใจ การใชยาเปน เวลานาน จะทาํ ใหร างกาย เกิดความตา นทานตอยาและเกิดการเสพติดไดและมีแนวโนมจะปวยดวยโรคความดันโลหิตตํ่า โรค กระเพาะ โรคทางเดนิ อาหาร ฯลฯ 6. แอมเฟตามนี (Amphetamine) มีชือ่ ท่บี ุคคลทัว่ ไปรูจัก คือ ยาบา หรือยาขยันเปน ยาท่ีมีฤทธกิ์ ระตุน ประสาทสวนกลาง และระบบประสาทสว นปลาย ทําใหมีอาการต่ืนตัว หายงวง พูด มาก ทาํ ใหหลอดเลอื ดตีบเลก็ ลง หัวใจเตน เร็วข้นึ ความดันเลือดสูง มือส่ันใจส่ัน หลอดลมขยาย มาน ตาขยาย เหงื่อออกมาก ปากแหง เบื่ออาหาร ถาใชเกินขนาดจะทําใหเวียนศีรษะนอนไมหลับ ตัวสั่น ตกใจงา ย ประสาทตงึ เครียด โกรธงาย จติ ใจสบั สน คลื่นไส อาเจยี น ทองเดินและปวดทอ งอยางรุนแรง มอี าการชกั หมดสติ และตายเนอ่ื งจากหลอดเลือดในสมองแตกหรอื หัวใจวาย 7. กัญชา (Cannabis) เปนพชื ลมลกุ ชนดิ หน่ึง ขนึ้ ไดง า ยในเขตรอน อาทิ ไทย อินเดีย เม็กซิโก ผลที่เกิดขึ้นตอรางกายจะปรากฏหลังจากสูบ 2-3 นาที หรือหลังจากรับประทานคร่ึงถึง 1 ช่ัวโมง ทําใหมีอาการตืน่ เตน ชางพูด หัวเราะสงเสยี งดัง กลามเนื้อแขนขาออ นเปล้ียคลา ยคนเมาสรุ า ถา ไดรบั ในขนาดสงู ความรูสกึ นึกคดิ และการตัดสินใจเสียไป ความจําเส่ือม ประสาทหลอน หวาดระแวง ความคิดสับสน ไมสนใจสิ่งแวดลอม การสูบกัญชา ยังทําใหเกิดหลอดลมอักเสบเรื้อรัง โรคหืด หลอดลม มะเร็งที่ปอด บางรายมีอาการทองเดิน อาเจียน มือส่ันเปนตะคริว หลอดเลือดอุดตัน หัว ใจเตน เรว็ ความรูส ึกทางเพศลดลงหรือหมดไป และเปนหนทางนําไปสูการเสพติดยาชนดิ อืน่ ๆ ไดงาย 8. ยาหลอนประสาท (Hallucinogen) เปนยาท่ีทําใหประสาทการเรียนรูผิดไปจาก ธรรมดา ยาทีแ่ พรห ลายในปจ จบุ ัน ไดแก แอลเอสดี ดีเอ็มที เอสทีพี เมสคาลีน เห็ดข้ีควาย ตนลําโพง หัวใจเตนเร็วข้ึน ความดันเลือดสูง มานตาขยาย มือเทาสั่น เหง่ือออกมากท่ีฝามือ บางรายคลื่นไส อาเจยี น สง ผลตอจติ ใจ คอื มอี ารมณอ อนไหวงาย ประสาทรับความรูสึกแปรรวน ไมสามารถควบคุม สตไิ ด ทายสุดผเู สพมกั ปว ยเปนโรคจิต 9. สารระเหย สารระเหยจะถกู ดูดซึมผานปอด เขาสูกระแสโลหิต แลวเขาสูเน้ือเย่ือ ตา ง ๆ ของรางกาย เกิดพิษซ่ึงแบง ไดเปน 2 ระยะ คือ พิษระยะเฉียบพลัน ตอนแรกจะรูสึกเปนสขุ รา เริง ควบคุมตัวเองไมได คลายกับ คนเมาสุรา ระคายเคอื งเยื่อบุภายในปากและจมูก น้ําลายไหลมาก ตอมามีฤทธ์ิกดทําใหง ว งซมึ หมดสติ ถา เสพในปรมิ าณมากจะไปกดศนู ยห ายใจทําใหตายได

134 พษิ ระยะเร้ือรงั หากสดู ดมสารระเหยเปนระยะเวลานานติดตอกัน จะเกิดอาการ ทางระบบประสาท วิเวียนศีรษะ เดินโซเซ ความคิดสับสน หัวใจเตนผิดปกติ เกิดการอักเสบของ หลอดลม ถา ยทอดทางพันธกุ รรม เปน เหตใุ หเด็กทเ่ี กิดมามคี วามพิการได เซลลสมองจะถูกทําลายจน สมองฝอ จะเปน โรคสมองเสอื่ มไปตลอดชวี ติ 10. ยาบา เปนชื่อท่ีใชเรียกยาเสพติดที่มีสวนของสารเคมีประเภทแอมเฟตามีน (Amphetamine) สารประเภทนี้แพรร ะบาดอยู 3 รปู แบบดวยกนั คอื 1) แอมเฟตามนี ซัลเฟต (Amphetamine Sulfate) 2) เมทแอมเฟตามนี (Methamphetamine) 3) เมทแอมเฟตามีนไฮโดรคลอไรด (Methamphetamine Hydrochloride) ซงึ่ จากผลการตรวจพิสจู นย าบา ปจจบุ นั ทีพ่ บอยใู นประเทศไทยมักพบวา เกอื บทั้งหมดมีเมทแอมเฟตามีน ไฮโดรคลอไรด ผสมอยู ยาบา จัดอยูในกลุมยาเสพติดที่ออกฤทธ์ิกระตุนประสาท มีลักษณะเปนยาเม็ด กลมแบนขนาดเล็ก เสนผานศูนยกลางประมาณ 6-8 มิลลิเมตร ความหนาประมาณ 3 มิลลิเมตร นา้ํ หนกั เม็ดยาประมาณ 80-100 มลิ ลกิ รมั มีสตี างๆ กัน เชน สสี ม สนี ํ้าตาลสีมวง สีเทา สีเหลือง และสี เขียว มีสัญลักษณท่ีปรากฏบนเม็ดยา เชน ฬ, M, PG, WY สัญลักษณรูปดาว, รูปพระจันทรเสี้ยว, 99 หรือ อาจเปนลักษณะของเสนแบงคร่ึงเม็ด ซึ่งลักษณะเหลานี้อาจปรากฏบนเม็ดยาดานหนึ่งหรือท้ัง สองดา นหรือ อาจเปน เม็ดเรียบทั้งสองดา นกไ็ ด อาการผูเ สพ เมื่อเสพเขา สูรางกาย ในระยะแรกจะออกฤทธิ์ทําใหรางกายตื่นตัว หัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิตสูง ใจส่ัน ประสาทตึงเครียด แตเม่ือหมดฤทธิ์ยา จะรูสึกออนเพลียมากกวาปกติ ประสาทลาทาํ ใหก ารตดั สนิ ใจชา และผดิ พลาด เปน เหตุใหเกดิ อุบัติเหตรุ า ยแรงได ถาใชติดตอกันเปน เวลานาน จะทําใหส มองเสอ่ื ม เกดิ อาการประสาทหลอน เห็นภาพลวงตา หวาดระแวงคลุม คลั่ง เสียสติ เปนบาอาจทํารายตนเองและผูอื่นได หรือในกรณีที่ไดรับยาในปริมาณมาก (Overdose) จะไปกด ประสาทและระบบการหายใจทาํ ใหห มดสติ และถงึ แกค วามตายได อนั ตรายท่ีไดรบั การเสพยาบากอ ใหเ กดิ ผลรายหลายประการ ดังน้ี 1. ผลตอจิตใจ เม่ือเสพยาบาเปน ระยะเวลานานหรอื ใชเปน จํานวนมาก จะทําใหผู เสพมีความผิดปกติทางดา นจติ ใจกลายเปน โรคจิตชนดิ หวาดระแวง สง ผลใหม พี ฤตกิ รรมเปลี่ยนแปลง ไป เชน เกิดอาการหวาดหว่ัน หวาดกลัว ประสาทหลอน ซ่ึงโรคน้ีหากเกิดขึ้นแลว อาการจะคงอยู ตลอดไป แมในชว งเวลาท่ีไมไดเ สพยากต็ าม 2. ผลตอระบบประสาท ในระยะแรกจะออกฤทธิ์กระตุนประสาท ทําให ประสาทตงึ เครียด แตเ ม่ือหมดฤทธย์ิ าจะมีอาการประสาทลา ทาํ ใหการตัดสินใจในเร่ืองตาง ๆ ชา และ

135 ผิดพลาด และหากใชติดตอกันเปนเวลานานจะทําใหสมองเส่ือม หรือกรณีที่ใชยาในปริมาณมาก (Overdose) จะไปกดประสาทและระบบการหายใจ ทาํ ใหหมดสตแิ ละถึงแกความตายได 3. ผลตอพฤติกรรม ฤทธข์ิ องยาจะกระตนุ สมองสว นทค่ี วบคมุ ความกา วราว และ ความกระวนกระวายใจ ดงั น้ันเม่อื เสพยาบา ไปนาน ๆ จะกอ ใหเ กิดพฤติกรรมท่ีเปลี่ยนแปลงไป คือ ผู เสพจะมีความกาวรา วเพิ่มข้นึ และหากยงั ใชต อไปจะมีโอกาสเปน โรคจิตชนิดหวาดระแวง เกรงวาจะมี คนมาทาํ รายตนเอง จงึ ตองทาํ รา ยผูอนื่ กอน 11. ยาอี, ยาเลิฟ ยาอี ยาเลิฟ เอ็คซตาซี (Ecstasy) เปน ยาเสพตดิ กลุม เดียวกนั จะแตกตางกนั บางใน ดา นโครงสรางทางเคมี ลักษณะของยาอี มีทั้งท่ีเปนแคปซูลและเปนเม็ดยาสีตางๆ แตท่ีพบในประเทศ ไทย สวนใหญมีลักษณะเปนเม็ดกลมแบน เสนผาศูนยกลาง 0.8-1.2 ซม. หนา 0.3-0.4 ซม. ผิวเรียบ และปรากฏสัญลกั ษณบนเมด็ ยา เปนรูปตา งๆ เชน กระตาย, คา วคาว, นก, ดวงอาทติ ย, PT ฯลฯ เสพโดยการรับประทานเปนเม็ด จะออกฤทธ์ภิ ายในเวลา 45 นาที และฤทธ์ิยาจะ อยใู นรางกายไดน านประมาณ 6-8 ซม. ยาอี ยาเลิฟ เอค็ ซต าซี เปนยาท่ีแพรระบาดในกลมุ วัยรนุ ทีช่ อบเท่ียวกลางคืนออก ฤทธ์ิใน 2 ลกั ษณะ คอื ออกฤทธ์ิกระตนุ ระบบประสาท ในระยะสั้นๆ หลักจากน้ัน จะออกฤทธ์ิหลอก ประสาทอยางรุนแรง ฤทธ์ิของยาจะทาํ ใหผเู สพรูส กึ รอน เหง่ือออกมาก หัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิต สูง การไดยินเสียง และการมองเห็นแสงสีตาง ๆ ผิดไป จากความเปนจริง เคลิบเคล้ิม ไมสามารถ ควบคุมอารมณของตนเองได อันเปนสาเหตุท่ีจะนําไปสูพฤติกรรมเส่ือมเสียตาง ๆ และจากการ คนควาวิจัยของแพทย และนักวิทยาศาสตรหลายทาน พบวา ยาชนิดนี้มีอันตรายรายแรง แมจะเสพ เพยี ง 1-2 ครงั้ กส็ ามารถทาํ ลายระบบภูมิคุมกันของรางกาย สงผลใหผูเสพมีโอกาสติดเชื้อโรคตาง ๆ ไดง า ย และยังทําลายเซลลส มองสวนที่ทําหนาที่สงสารซีโรโทนิน (Serotonin) ซ่ึงเปนสาระสําคัญใน การควบคมุ อารมณใ หมีความสขุ ซง่ึ ผลจากการทาํ ลายดังกลาว จะทําใหผเู สพเขาสูสภาวะของอารมณท ี่ เศรา หมองหดหอู ยางมาก และมแี นวโนมการฆาตวั ตายสงู กวาปกติ อาการผเู สพ เหงอื่ ออกมาก หัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิตสูง ระบบประสาทการรับรูเกิดการ เปลีย่ นแปลงท้ังหมด (Psychedelic) ทําใหการไดยินเสยี งและการมองเห็นแสงสีตางๆ ผิดไปจากความ เปนจรงิ เคลบิ เคลิม้ ควบคมุ อารมณไมไ ด

136 อนั ตรายท่ีไดรบั การเสพยาอี กอใหเกิดผลรา ยหลายประการดังน้ี 1. ผลตอ อารมณ เมื่อเร่ิมเสพในระยะแรกยาอีจะออกฤทธ์ิกระตุนประสาทใหผู เสพรูสึกต่ืนตัวตลอดเวลา ไมสามารถควบคุมอารมณของตนเองได เปนสาเหตุใหเกิดพฤติกรรมสํา สอนทางเพศ 2. ผลตอ การรสู ึก การรบั รูจะเปลี่ยนแปลงไปจากความเปนจริง 3. ผลตอ ระบบประสาท ยาอีจะทําลายระบบประสาท ทําใหเซลลสมองสวนท่ี ทาํ หนาทหี่ ล่งั สารซีโรโทนิน (Serotonin) ซงึ่ เปนสาระสาํ คญั ในการควบคมุ อารมณน ั้น ทํางานผิดปกติ กลาวคือ เมื่อยาอีเขาสูสมองแลว จะทําใหเกิดการหล่ังสาร “ซีโรโทนิน” ออกมามากเกินกวาปกติ สงผลใหจิตใจสดชื่นเบิกบาน แตเม่ือระยะเวลาผานไปสารดังกลาวจะลดนอยลง ทําใหเกิดอาการ ซึมเศราหดหอู ยา งมาก อาจกลายเปนโรคจิต ประเภทซมึ เศรา (Depression) และอาจเกิดสภาวะอยากฆา ตัวตาย นอกจากนก้ี ารทีส่ ารซีโรโทนนิ ลดลง ยังทาํ ใหธ รรมชาตขิ องการหลบั นอนผดิ ปกติ จาํ นวนเวลา ของการหลบั ลดลง นอนหลับไมสนิท จึงเกิดอาการออนเพลียขาดสมาธิในการเรียน และการทํางาน ออ นเพลียขาดสมาธใิ นการเรียน และการทาํ งาน 4. ผลตอ สภาวะการตายขณะเสพ มักเกิดเมื่อผูเสพสูญเสียเหง่ือมาก ทําใหเกิด สภาวะขาดนา้ํ อยางฉับพลนั หรอื กรณีที่เสพยาอีพรอมกับดื่มแอลกอฮอลเขาไปมาก หรือผูท่ีปวยเปน โรคหัวใจ จะทําใหเ กิดอาการชอ็ กและเสยี ชวี ติ ได สรุป สารเสพติดมีหลายชนิด มีฤทธิ์รายแรงทําลายสุขภาพ มีผลตอระบบประสาทเปน อยางมาก ผูเ สพจะมีอาการในลกั ษณะท่ีควบคมุ ตนเองไมคอยได เปนไปตามฤทธิ์ของยาเสพติดแตละ ชนิดเม่ือเสพติดตอกันไประยะหนึ่ง จะทําใหมีความตองการโดยขาดไมได และจะมีความตองการ เพ่ิมข้ึนเรื่อย ๆ ในท่ีสุดรางกายจะทรุดโทรมลงและเสียชีวิตในที่สุด ยาเสพติดเหลานี้ไดแก ฝน มอรฟน เฮโรอีน ยากลอ มประสาท กัญชา ยาอี ฯลฯผเู รียนไมควรริลอง เพราะจะทําใหเกิดการเสพติดโดยงาย ทาํ ใหเสยี การเรยี น เสียอนาคตในทสี่ ุด

137 เรอ่ื งที่ 2 ลักษณะอาการของผูตดิ สารเสพตดิ ลักษณะการติดยาเสพตดิ ยาเสพติดบางชนิดกอ ใหเ กิดการตดิ ไดท งั้ ทางรา งกายและจติ ใจ แตย าเสพติดบางชนิด กก็ อ ใหเ กิดการตดิ ทางดา นจิตใจเพียงอยางเดยี ว ลกั ษณะทวั่ ไป 1. ตาโรยขาดความกระปร้ีกระเปรา น้ํามูกไหล นํ้าตาไหล ริมฝปากเขียวคลํ้าแหง แตก (เสพโดยการสูบ) 2. เหงือ่ ออกมาก กล่นิ ตวั แรง พดู จาไมส ัมพันธก ับความจริง 3. บรเิ วณแขนตามแนวเสนโลหติ มีรอ งรอยการเสพยาโดยการฉีดใหเ หน็ 4. ที่ทอ งแขนมีรอยแผลเปน โดยกรีดดวยของมีคมตามขวาง (ติดเหลาแหง ยากลอม ประสาท ยาระงบั ประสาท) 5. ใสแ วน ตากรอบแสงเขมเปนประจาํ เพราะมานตาขยายและเพือ่ ปด นยั นต าสีแดงกํ่า 6. มักสวมเส้ือแขนยาวปกปดรอยฉีดยา โปรดหลีกใหพนจากบุคคลท่ีมีลักษณะ ดงั กลาว ชีวติ จะสขุ สันตตลอดกาล 7. มีความตอ งการอยา งแรงกลา ท่จี ะเสพยาน้นั ตอ ไปอกี เร่อื ย ๆ 8. มคี วามโนม เอยี งที่จะเพ่มิ ปริมาณของส่งิ เสพตดิ ใหมากข้ึนทุกขณะ 9. ถาถงึ เวลาทเี่ กดิ ความตอ งการแลวไมไดเสพจะเกิดอาการขาดยาหรืออยากยาโดย แสดงออกมาในลกั ษณะอาการตา ง ๆ เชน หาว อาเจียน น้ํามูกน้ําตาไหล ทุรนทุราย คลุมคล่ัง ขาดสติ โมโห ฉุนเฉียว ฯลฯ 10. สงิ่ เสพติดน้ันหากเสพอยูเสมอ ๆ และเปนเวลานานจะทําลายสุขภาพของผูเสพ ท้ังทางรา งกายและจติ ใจ 11. ทําใหรางกายซูบผอมมีโรคแทรกซอน และทําใหเกิดอาการทางโรคประสาท และจิตไมป กติ การตดิ ยาทางกาย เปนการติดยาเสพติดท่ีผเู สพมีความตอ งการเสพอยา งรนุ แรง ทง้ั ทางรางกายและจิตใจ เม่ือถึงเวลาอยากเสพแลวไมไ ดเ สพ จะเกิดอาการผิดปกติอยา งมาก ท้งั ทางรางกายและจิตใจ ซึ่งเรียกวา “อาการขาดยา” เชน การตดิ ฝน มอรฟ น เฮโรอนี เมอื่ ขาดยาจะมกี ารคลนื่ ไส อาเจยี น หาว น้ํามูก นํ้าตา ไหล นอนไมหลับ เจบ็ ปวดท่วั รา งกาย เปนตน

138 การตดิ ยาทางใจ เปน การติดยาเสพตดิ เพราะจิตใจเกิดความตองการหรือเกิดการตดิ เปน นสิ ยั หากไมได เสพรางกายก็จะไมเกิดอาการผิดปกติ หรือทุรนทุรายแตอยางใด จะมีบางก็เพียงเกิดอาการหงุดหงิด หรือกระวนกระวาย วธิ ีสังเกตอาการผตู ิดยาเสพติด จะสังเกตวาผูใดใชหรือเสพยาเสพติด ใหสังเกตจากอาการและการเปลี่ยนแปลงทั้ง ทางรางกายและจิตใจตอไปน้ี ทอ งแขน 1. การเปลยี่ นแปลงทางรา งกาย จะสังเกตไดจาก - สุขภาพรา งกายทรุดโทรม ซูบผอม ไมม แี รง ออ นเพลีย - ริมฝปากเขยี วคล้ํา แหง และตก - รา งกายสกปรก เหงอื่ ออกมาก กลิน่ ตวั แรงเพราะไมช อบอาบนํา้ - ผิวหนังหยาบกราน เปนแผลพุพอง อาจมีหนองหรือน้ําเหลือง คลายโรค ผิวหนัง - มีรอยกรีดดวยของมีคม เปนรอยแผลเปนปรากฏที่บริเวณแขน และ/หรือ - ชอบใสเ ส้อื แขนยาว กางเกงขายาว และสวมแวนตาดําเพ่อื ปดบงั มานตาที่ขยาย 2. การเปลี่ยนแปลงทางจิต ความประพฤติและบุคลิกภาพ สงั เกตไดจ าก - เปน คนเจาอารมณ หงุดหงิดงาย เอาแตใจตนเอง ขาดเหตุผล - ขาดความรับผดิ ชอบตอ หนา ที่ - ขาดความเชื่อม่ันในตนเอง - พูดจากาวรา ว แมแ ตบ ดิ ามารดา ครู อาจารย ของตนเอง - ชอบแยกตวั อยูคนเดียว ไมเ ขาหนาผอู ื่น ทาํ ตัวลึกลับ - ชอบเขาหองนา้ํ นาน ๆ - ใชเ งินเปลอื งผดิ ปกติ ทรัพยสนิ ในบา นสูญหายบอ ย - พบอุปกรณเก่ยี วกบั ยาเสพติด เชน หลอดฉีดยา เขม็ ฉีดยา กระดาษตะกั่ว - มัว่ สุมกบั คนที่มพี ฤติกรรมเกยี่ วกบั ยาเสพตดิ - ไมส นใจความเปน อยขู องตนเอง แตงกายสกปรก ไมเรยี บรอย ไมคอยอาบนํ้า - ชอบออกนอกบา นเสมอ ๆ และกลับบานผิดเวลา - ไมช อบทํางาน เกียจครา น ชอบนอนตนื่ สาย - อาการวติ กกงั วล เศราซมึ สีหนาหมองคลํา้

139 3. การสงั เกตอาการขาดยา ดงั ตอ ไปนี้ - นํา้ มูกน้าํ ตาไหล หาวบอ ย - กระสบั กระสาย กระวนกระวาย หายใจถี่ ปวดทอง คล่นื ไส อาเจยี น เบอื่ อาหาร นํ้าหนักลด อาจมีอจุ จาระเปน เลือด - ขนลกุ เหง่ือออกมากผิดปกติ - ปวดเม่อื ยตามรา งกาย ปวดเสียวในกระดูก - มา นตาขยายโตขึน้ ตาพราไมส แู ดด - มีการสน่ั ชัก เกร็ง ไขขนึ้ สงู ความดันโลหิตสงู - เปน ตะคริว - นอนไมหลับ - เพอ คลมุ คลง่ั อาละวาด ควบคุมตนเองไมไ ด เรื่องท่ี 3 การปองกนั และหลีกเล่ยี งการติดสารเสพตดิ การดําเนินงานปองกันสารเสพติด จําเปนตองสรางใหกลุมเปาหมายมี “ภูมิคุมกัน” เกิดข้ึนกับตัวเอง มีทกั ษะชีวติ (Life Skill) เพยี งพอท่จี ะไมใหตนเองตองติดยาเสพติดและสามารถเฝา ระวงั พฤติกรรมเสยี่ ง ปรับเปล่ยี นพฤตกิ รรมเสี่ยง เพ่อื ปอ งกันมใิ หบคุ คลทตี่ นรกั เพ่อื นสนทิ ฯลฯ ตดิ ยา เสพติดได โดยสามารถดําเนนิ การไดด งั น้ี 1. ปองกนั ตนเอง ไมใ ชยาโดยมไิ ดร บั คาํ แนะนําจากแพทย และจงอยาทดลองเสพ ยาเสพตดิ ทกุ ชนิดโดยเดด็ ขาด เพราะติดงายหายยาก 2. ปองกันครอบครัว ควรสอดสองดูแลเด็กและบุคคลในครอบครัวหรือที่อยู รว มกันอยา ใหเ ก่ียวขอ งกบั ยาเสพติด ตอ งคอยอบรมสั่งสอนใหรูส กึ โทษและภัยของยาเสพติด หากมีผู เสพยาเสพตดิ ในครอบครวั จงจัดการใหเ ขา รกั ษาตวั ท่โี รงพยาบาล ใหห ายเดด็ ขาด การรกั ษาแตแ รกเรมิ่ ติดยาเสพตดิ มีโอกาสหายไดเร็วกวาทีป่ ลอ ยไวนาน ๆ 3. ปอ งกันเพ่อื นบาน โดยชวยชแ้ี จงใหเ พอ่ื นบา นเขา ใจถึงโทษและภยั ของยาเสพตดิ โดยมใิ หเพื่อนบานรเู ทา ไมถึงการณ ตองถูกหลอกลวง และหากพบวาเพ่ือนบานติดยาเสพติด จงชวย แนะนาํ ใหไปรกั ษาตัวทโี่ รงพยาบาล 4. ปอ งกนั โดยใหค วามรว มมอื กับทางราชการ เมื่อทราบวาบานใด ตําบลใด มียาเสพ ตดิ แพรระบาดขอใหแจงเจาหนาที่ตํารวจทุกแหงทุกทองที่ทราบ หรือที่ศูนยปราบปรามยาเสพติดให โทษ สํานักงานตํารวจแหงชาติ (ศปส.ตร.) โทร. 0-2252-7962, 0-2252-5932 และที่สํานักงาน คณะกรรมการปอ งกนั และปราบปรามยาเสพติด (สาํ นักงาน ป.ป.ส.) สํานกั นายกรฐั มนตรี โทร. 0-2245-9350-9

140 การปองกันและหลกี เล่ยี งสารเสพติดในชมุ ชน มีแนวทางดงั น้ี 1. ปอ งกนั ตนเอง ทาํ ไดโดย  ศึกษาหาความรเู พื่อใหร ูเทา ทนั โทษพิษภัยของยาเสพติด  ไมทดลองใชยาเสพติดทุกชนิดและปฏเิ สธเมื่อถูกชักชวน  ระมัดระวงั เรือ่ งการใชยา เพราะยาบางชนดิ อาจทาํ ใหเสพตดิ ได  ใชเ วลาวางใหเปน ประโยชน  เลอื กคบเพือ่ นดี ที่ชกั ชวนกันไปในทางสรางสรรค  เม่ือมปี ญ หาชวี ิต ควรหาหนทางแกไ ขทไี่ มข องเก่ยี กับยาเสพตดิ หากแกไ ขไมไ ด ควรปรกึ ษาผใู หญ 2. ปองกันครอบครวั ทําไดโดย  สรา งความรกั ความอบอนุ และความสัมพนั ธอ นั ดรี ะหวางสมาชิกในครอบครัว  รแู ละปฏบิ ตั ิตามบทบาทหนาทีข่ องตนเอง  ดูแลสมาชิกในครอบครวั ไมใหขอ งเกี่ยวกับยาเสพตดิ  ใหกําลงั ใจและหาทางแกไข หากพบวาสมาชกิ ในครอบครวั ตดิ ยาเสพตดิ 3. ปองกันชมุ ชน ทาํ ไดโดย  ชว ยชุมชนในการตอตานยาเสพติด  เม่ือทราบแหลงเสพ แหลงคา หรือผลิตยาเสพติด ควรแจงใหเจาหนาท่ีทราบ ทันทีท่ี - สํานกั งาน ป.ป.ส. โทร. 0-2245-9414 หรือ 0-2247-0901-19 ตอ 258 โทรสาร 0-2246-8526 - ศูนยรบั แจงขาวยาเสพติด สํานักงานตํารวจแหงชาติ โทร. 1688 สรุป สารเสพติดไดแพรระบาดเขาไปถึงกลุมคนทุกกลุม สงผลกระทบตอสุขภาพ ของกลมุ คนเหลาน้ัน และมีผลตอประเทศชาติในที่สุด การดําเนินงานปองกันสารเสพติด จึงควรให ภูมคิ ุมกันแกกลุมเปาหมาย โดยมีหลักการ รูปแบบกิจกรรมเพื่อปอ งกนั สารเสพติดใหโ ทษที่ชัดเจน

141 กิจกรรมท่ี 1 ใหผเู รยี นอธบิ ายตามประเด็นดงั ตอไปนี้ 1. ถาผูเรียนทราบแหลง ซื้อขายยาอี ยาบา ผูเรยี นจะดาํ เนนิ การอยางไร ........................................................................................................... ....................................... .................................................................................................... .............................................. .................................................................................................... .............................................. 2. ถามเี พ่อื นชกั ชวนไปเสพสารเสพติด ผูเ รียนจะปฏิบัติอยางไร ...................................................................................................................... ............................ .................................................................................................... .............................................. .................................................................................................... .............................................. 3. ผเู รียนมวี ิธชี วยเหลอื อยางไร เมอ่ื มีเพ่อื นสนทิ ติดสารเสพติด ............................................................................................................................. ..................... .................................................................................................... .............................................. .................................................................................................... .............................................. กิจกรรมท่ี 2 ใหผ เู รียนเลา ประสบการณก ารมีสวนรวมในการปองกันและแกปญหาสารเสพติดทั้ง ในสถานศึกษา สถานท่ที ํางาน และในชุมชน .................................................................................................... .................................................... ......................................................................................................................................................... .................................................................................................... .................................................... ...................................................................................................................... ..................................

142 บทท่ี 8 อันตรายจากการประกอบอาชพี สาระสําคัญ ความรู ความเขาใจ เกี่ยวกับอันตรายท่ีอาจเกิดข้ึนในการประกอบอาชีพตลอดจน วิธกี ารปองกันแกไขและวธิ ปี ฐมพยาบาลเมอ่ื เกดิ อันตรายจากการประกอบอาชีพได ผลการเรยี นรูทค่ี าดหวงั 1. สามารถอธิบายถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นในการประกอบอาชีพตลอดจนแนว ทางการปอ งกนั แกไ ขได 2. สามารถอธบิ ายถึงวิธีการปฐมพยาบาลเม่อื เกิดอนั ตรายจากการประกอบอาชีพได ขอบขา ยเนอื้ หา เรอื่ งท่ี 1 การปองกันอันตรายจากการประกอบอาชพี เรอ่ื งท่ี 2 การปฐมพยาบาลเบอื้ งตน