_E-book_ชุดองค์ความรู้ภูมิปัญญาการทอผ้าและไหม

นางเปรมฤดี กลุ สุ Mrs. Premruedi Kunsu ตําแหน่งงานปจั จุบนั : • อดีตนายกสมาคมผู้ผลิตและผู้สง่ ออกสนิ ค้าหัตถกรรมภาคเหนือ (Nohmex) • ท่ีปรึกษาคลัสเตอรส์ ิ่งทอจ.ลําพูน ผู้เช่ยี วชาญด้านผ้าพ้ืนเมืองและการท่องเท่ียวเชิงศิลปะวัฒนะธรรม (Craft&Cultural Tourism) สถานทท่ี ํางาน : สมาคมผู้ผลิตและสง่ ออกสนิ ค้าหัตถกรรมภาคเหนืออาคารช้างคลานเรสซิเดนท์ Current position: • Former President of Northern Handicraft Manufacturers and Exporters Association (Nohmex) • Consultant for Textile cluster, Lamphun Province Specialist in local fabrics and cultural tourism (Craft & Cultural Tourism) Workplace: Northern Handicraft Manufacturers and Exporters Association, ChangKlan Residence Building 300

นายวีรธรรม ตระกลู เงนิ ไทย Mr.Wiratham Trakulgeinthai การศกึ ษา : คณะศิลปะประจําชาติ เอกกิจกรรมไทย สถาบันเทคโนโลยรี าชมงคลวิทยาเขตเพาะชา่ ง ตําแหน่ง : ผู้ก่อต้ัง กลุ่มทอผ้ายกทอง บา้ นจันทร์โสมา สถานทท่ี ํางาน : กล่มุ ทอผ้ายกทอง บ้านจันทร์โสมา หมู่บา้ นท่าสว่าง จังหวัดสรุ นิ ทร์ Education: Faculty of National Arts, Major Activities in Thailand, Rajamangala Institute of Technology Poh Chang Campus Position: Founder of Yok Thong Weaving Group, Ban Chansoma Workplace: Yok Thong Weaving Group, Ban Chansoma, Sawang Village, Surin Province 301

นายณกรณ์ ตงั้ หลัก Mr.Nakorn Tanglak การศกึ ษา : • ปรญิ ญาโท : หลักสตู รการจัดการวัฒนธรรม จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลัย • ปริญญาโท : หลักสตู รวิจัยทางศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม • ปริญาตรี : หลักสตู รศิลปะการแสดง มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ตําแหน่งงานปจั จุบนั : • ท่ีปรึกษากรมหม่อนไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ • รองประธานเครือขา่ ย OTOP จังหวัดมหาสารคาม Education: • Master’s Degree: Cultural Management, Chulalongkorn University • Master’s Degree: Fine and Applied Arts Research Methodology, Mahasarakham University • Bachelor’s Degree: Performing Arts, Mahasarakham University Position: • Consultant of Queen Sirikit Department of Sericulture, Ministry of Agriculture and Cooperatives • OTOP Network Vice President MahaSarakham Province 302

นางสาวจรัสพมิ พ์ วังเย็น Ms. Jaraspim Wangyen การศกึ ษา : • ปริญญาตรี 2540-2542 ศษ.บ. (หัตถกรรม) สถาบันเทคโนโลยีราชมงคล • ปริญญาโท 2543-2547 กศ.ม. (ศิลปศึกษา) มหาวิทยาลัยศรีนครนิ ทรวิโรฒ • ปริญญาเอก 2552-2559 ศศ.ด. (ศิลปวัฒนธรรมวิจัย) มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ตําแหน่งงานปจั จุบัน : อาจารย์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยรี าชมงคลพระนคร คณะอุตสาหกรรมส่งิ ทอและออกแบบแฟช่ัน สถานทท่ี ํางาน : มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลพระนคร คณะอุตสาหกรรมสิง่ ทอและออกแบบแฟช่ัน Education: • Bachelor’s Degree 1997-1999 (Handicraft) Rajamangala Institute of Technology • Master’s Degree 2000-2004 M.Ed. (Art Education) Srinakharinwirot University • Doctor’s Degree 2009-2016 D.A. (Arts and Culture Research) Srinakharinwirot University Current position: Lecturer of Rajamangala University of Technology PhraNakhon, Faculty of Textile industry and Fashion Design Workplace: Rajamangala University of Technology PhraNakhon, Faculty of Textile industry and Fashion Design 303

นายพรี พงศ์ พงษป์ ระภาพันธ์ Mr. Peerapong Pongprapapan การศกึ ษา : • Design Diploma : Advertising & Graphic Design : Parsons School of Design (New York) • Design Certificate : Fashion & Merchandising : Fashion Institute of Technology (New York) • Design Certificate : Exhibition Design : Fashion Institute of Technology (New York) • ศิลปกรรมศาสตร์บัณฑิต : ภาควิชานิเทศศิลป์ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ พระจอมเกล้าฯ ลาดกระบงั ตําแหน่งงานปจั จุบนั : ผู้เช่ยี วชาญด้าน Packasing Branding สถานทท่ี ํางาน : บรษิ ัท 1000 โพนีส์ จํากัด/ 1000 PONIES COMPANY LIMITED Education: • Design Diploma: Advertising & Graphic Design: Parsons School of Design (New York) • Design Certificate: Fashion & Merchandising: Fashion Institute of Technology (New York) • Design Certificate: Exhibition Design: Fashion Institute of Technology (New York) • Bachelor of Fine Arts: Communication Design Faculty of Architecture, King Mongkut’s Institute of Technology Ladkrabang Current position: • Specialist in Packaging Branding 304

นางมนิ ตรา มา้ ทอง Mrs.Mintra Mathong การศกึ ษา : ปรญิ ญาตรี พยาบาลศาสตร์ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนก อุตรดิถ์ ตําแหน่งงานปจั จุบนั : ผู้ก่อต้ังกลุ่มมัดย้อม และ แบรนด์ Mantra Crafts สถานทท่ี ํางาน : Mantra Crafts จังหวัดเลย Education: Bachelor of Nursing, Boromrajchanok College of Nursing, Uttaradit Current position: Founder of Tie Dye group and Brand Mantra Crafts Workplace: Mantra Crafts, Loei Province 305

306

เพ่มิ ขอ้ ความ 307

เพ่มิ ขอ้ ความ ลงพืน้ ทีเ่ กบ็ ขอ้ มลู เพอื่ รวบรวมองคค์ วามรสู้ ําคญั เกย่ี วกบั ไหมไทย วิธกี ารเล้ยี งไหม อัตลักษณ์ วฒั นธรรมและภูมปิ ัญญาการทอผ้า และองคค์ วามรอู้ ืน่ ๆ ทีเ่ กย่ี วขอ้ ง Field work to collect data for 4 regions 308

ภาคเหนือ 1.ผ{เู ชย่ี วชาญลงพื้นท่เี ก็บขอ{ มูล ภาคเหนอื ณ กลwมุ เครือขwายสตรีดาราอั้ง บ{านแมwจอน จังหวัดเชียงใหมw ชือ่ กลwมุ : กลtุมเครือขาt ยสตรดี าราอั้ง ประธานกลุwม : นายป- จองอู ภาคเหนือ : จงั หวัดเชียงใหมt ท่ีต้งั : เลขท่ี 214 หมtทู ่ี 11 บ‚านแมเt ตาะ อำเภอเชยี งดาว , Chiang Dao, Thailand, Chiang Mai ชอ่ื ผเ{ู ชี่ยวชาญลงพ้นื ที่ : 1. ผช‚ู tวยศาสตราจารยŒ ดร.รวิเทพ มสุ ิกะปาน 2.อาจารยŒ ดร.กรกลด คำสขุ 1.Experts’ field work data collection, North at DaraAng Women’s Network Group, Ban Mae Jon, ChiangMai Province Group name: DaraAng Women’s Network Group Group chairman: Mr.Pee JungWoo North: ChiangMai Province Address: 214 Moo 11 Ban MaeToh ChiangDao District, ChiangMai Province, Thailand Name of experts on field work: 1. Assistant Professor Dr.Rawitep Musikapan 2.Dr.Koraklod Kumsook 309 รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บขอ้ มูล ณ กล่มุ เครือขา่ ยสตรีดาราอ้ัง อําเภอเชยี งดาว จังหวัดเชียงใหม่ Picture of data collection field work at DaraAng Women’s Network Group, ChiangDao District, ChiangMai Province

ชาวดาราอ้ังหรอื ปะหลอt ง สวt นมากที่อาศยั อยูใt นประเทศไทยเป‘นกลtุมปะหลอt งแดงและอกี กลมtุ ยtอยคือปะหลอt ง ดำ อาศยั อยtูบรเิ วณบ‚านแมtอาย อตั ลกั ษณทŒ ่บี tงบอกวาt เป‘นดาราอั้งกลมุt ใด ดไู ดจ‚ ากสผี า‚ ซิน่ และเคร่อื งแตงt กายของผห‚ู ญิง ทมี่ สี ีสันสดใสแตงt ด‚วยเล่ือม เคร่อื งประดบั เงนิ และลกู ป¥ดหลากสี อีกหนง่ึ เอกลักษณŒโดดเดนt ของชาวดาราอ้ังคอื การสวม เอวดว‚ ยวงหวายซ่งึ แบงt ออกเปน‘ 2-3 รปู แบบ ลักษณะมคี วามคลา‚ ยคลงึ หากกม็ คี วามแตกตาt งบ‚างเล็กนอ‚ ย โดยมคี วาม เชื่อวาt การสวมใสวt งหวายเปน‘ สัญลกั ษณขŒ องการเปน‘ ลกู หลานนางฟา (ตำนานนางหรอยเงิน) และจะชtวยปกปองขจดั ภัย อนั ตรายแกtผ‚สู วมใสt วิธีการทำวงหวายแบบทเ่ี รียกวาt ‘หนอt งไป¦’ หรอื วงหวายลาย โดยใชป‚ ลายเหล็กแหลมจารรอยบน ผิวหวายใหท‚ ่วั วงเปน‘ ลายก‚างปลา หลงั จากนนั้ ใช‚ใบหอ‚ มสด ขยี้แลว‚ ทาลงบนผวิ หวายให‚ลายเดtนชัด สามารถทำขนาดวง ให‚เล็กลงเปน‘ กำไลได‚เรยี กวาt ‘กนั ไดไป’¦ วงหวายอ่ืนๆ เชนt ‘หนtองวtอง’ มีสีดำเปน‘ หวายถกั เส‚นเล็กท่ีนำไปลงรัก ‘หนอt งเหรtง’ มีสีแดงจากการนำหวายไป ต‚มยอ‚ มในนำ้ ย‚อมรากไมท‚ ี่ต‚องหมกั ไวถ‚ งึ 10 เดอื น กtอนนำมาใชย‚ อ‚ มได‚ ‘หนอt งพะโกป’ ใช‚กา‚ นดอกหญา‚ และเส‚นด‚ายถกั เข‚ากับหวาย (ลวดลายคลา‚ ยเจดีย)Œ และ แถบโลหะเงินตอกลาย หรอื ทเี่ รียกวtา ‘หนอt งหรอย’ ดาราอาง (Dara-ang) หรอื ทีเ่ รยี กตนเองส้ัน ๆ วาt ดาอาง (Ta-ang) คำวtาดาราอาง มีความหมายวtา คนทอ่ี าศัย อยูtบนหบุ ผาสูงชันบนภเู ขาทสี่ งู หนาว และแปลแตtละคำไดด‚ งั นี้ ดา มีความหมายวtา บรรพบรุ ษุ / ป¦ู ตา / ผู‚ชาย สtวนคำ วาt รา น้ัน มคี วามหมายวาt ก่งิ / กา‚ น / สาขา และคำวtา อาง มคี วามหมายวาt ภูเขาสงู / ผาสูง / พืน้ ท่รี าด ชนั / เหวลกึ สtวนคำวtา ดาอาง น้ันหมายถึง เจ‚าแหงt ภผู า หรือ เจ‚าแหงt เวทยŒ โดยท่ีประชุมเครือขtายดาราอางแหงt ประเทศไทยมี ตวั แทนจากชมุ ชนดาราอางทงั้ หมด 11 ชมุ ชน มมี ติรtวมกันในป- พ.ศ.2547 วtาจะใชค‚ ำเรียกกลุมt ชาติพันธขุŒ องตนเองวtา “ดาราอาง” Most people of DaraAng or Palaung who live in Thailand are Red Palaung and another subgroup is Black Palaung. They live around BanMaeAi. Identity that indicates which group of DaraAng can be seen from sarong color and colorful women’s clothing decorated with sequins, silver jewelry, and colorful beads. Another distinctive identity of DaraAng people is wearing a rattan band boneliwevaeisdt wthhaicthwiesadriinvgideadraintttaon2i-s3astsyylemsb. oAlppoef abraenincge aisdseimscileanrdbauntt tohferae faarirey s(oLmegeenddiffeorfeNncaensg. RItoiys Ngern) and will help protect and eliminate danger to the wearer. Method to make a rattan ring called ‘Nong Bai’ or scratch rattan ring by using the tip of a sharp iron to carve on throughout rattan surface to form a fishbone pattern. After that, use fresh Hom leaves crushing and applying on rattan surface to make pattern stand out. It can make the ring size smaller to be a bracelet called ‘Gandi Bai’ Other rattan bands such as ‘Nong Wong’ is black which is a thin braided rattan that has been flaecrmqueenrteedd. u‘Npotnog1R0emngo’ntishsrebdefofrroemit bcaonilinbge aunsedddtyoindgyera. t‘tNanonign PrhoaotKsopd’yeis wmaatdeer tbhyatusminugsgtrabses stalks and yarn to weave with rattan (Pagoda-like pattern) and stamped silver metal strips or called as ‘Nong Roi’ Dara-ang or call oneself shortly as Ta-ang, The word DaraAng means people who live on steep gorges on cold high mountains. Each word can be translated as follow: Da means ancestor / grandfather / man. Ra means twig / stalk / branch. Ang means high mountain / high cliff / ravine area / deep abyss. TaAng means lord of mountain or lord of magic. At the DaraAng network meeting of Thailand, there were representatives from all 11 communities having agreed in year 2004 to use the term “DaraAng” to refer to their own ethnic group. 310

ดาราอางเปน\\ ท่ีรูจb ักหรอื เรียกกันโดยท่ัวไปวาl “ปะหลอl ง” (Palaung) หรอื (ปอ หลอl ง มาจากคนฉาน และ ปwูหลง มาจากคนจีน หมายถึง บรรพบรุ ษุ ลอl งมาตามสายนำ้ บนภเู ขาทีส่ ูงหนาว) หรือ “ดาระอง้ั ”, “ดาราอาง”, “ตะอาง” (Ta - ang) ชาวพมlาเรียกวlา \"ปะ ลวง\" และไทยใหญlบางกลุlมก็ใชbคำวlากนลอย (Kunloi) หรือ คุนลอย ซึ่งมีความหมายวlา คนดอย คนภูเขา เป\\นคำที่ชาวรัฐฉานใชbเรียก แทนคำวlาดาราอาง สlวนชาวจีนนั้นเรียกดาราอางวlา หลง คนมงั กรหรือ ลูกหลานของกษตั ริยแŒ หงl พระอาทิตยŒ (King of the Sun) เลือก ท่จี ะอาศยั อยlบู นทสี่ ูงอากาศหนาวเย็น เป\\นชนเผาl ทร่ี กั ความสงบ และปลกู ชา จนเปน\\ ทเ่ี ลอ่ื งลอื DaraAng is known or commonly known as “Palaung” or Po Laung comes from Shan people and Pu Long comes from Chinese, meaning the ancestors came down the river on the cold high mountains or DaraeAung, DaraAng, Ta - ang Burmese call “Paluang” and some groups of Tai Yai use the word Konloi or Kunloi which means mountain people. It is a word that Shan people use instead of the word DaraAng. As for Chinese call DaraAng that Long, dragon people or descendants of King of the Sun. They choose to live in the cold high places. It is a tribe that loves peace and cultivates tea becoming famous 1.วิธกี ารเลีย้ งไหมของทางกลUมุ /วิถีชีวิต ดาราอั้ง หรือที่ชาวไทใหญlเรียก “ปะหลlอง” เป\\นชนเผlาที่มีที่ตั้งถิ่นฐานอยูlบนดอยสูง กระจัดกระจายอยูlบริเวณรัฐฉาน รัฐคะ ฉิ่น สหภาพพมlา และมณฑลยูนนาน ประเทศจีน แตlดbวยภัยสงครามและการละเมิดสิทธิมนุษยชนในประเทศพมlา ชlวงป’ พ.ศ. 2511 – 2527 ชาวดาราอั้งจำนวนมากตbองขbามน้ำสาละวินลัดเลาะจากเชียงตอง เมืองป—˜น ในเขตเชียงตุง มายังฝ—˜งประเทศไทย มาพึ่งพระบรม โพธิสมภาร พระบาทสมเด็จพระเจbาอยูlหัวฯ ทรงโปรดเกลbาฯ ใหbอาศัยบริเวณบbานนอแล บbานหbวยเลี้ยม บbานแคะนุ ซึ่งเป\\นหมูlบbานใกลb กับพื้นที่รับผิดชอบของสถานีเกษตรหลวงอlางขาง อำเภอฝาง และสlวนหนึ่งจัดใหbอยูl บbานปางแดง บbานแมlจร บbานหbวยโปwง อำเภอเชียง ดาว บbานหbวยหวาย บbานหbวยทรายขาว อำเภอแมlอาย จังหวัดเชียงใหมl และบbานสันตbนปุย อำเภอแมlสาย จังหวัดเชียงราย ในสlวนของ เรือนที่อยูlอาศัย ชาวดาราอั้งนิยมสรbางเรือนดbวยเสาไมb ฟากและฝาเป\\นไมbไผlสับ เป\\นเรือนยกพื้นสูง ขึ้นอยูlกับความลาดชันบนไหลlเขา และหลงั คามุงดbวยหญbาคา ดำรงชีพดbวยการทำเกษตรกรรมปลกู ขาb ว ปลกู ขbาวโพด และเล้ียงสัตวŒ 1.The way of raising silkworms of group / way of life DaraAng or TaiYai people call “PaLaung” is a tribe that settles on high mountains scattered in Shan State, Kachin State of Union of Myanmar and Yunnan Province, China. But with war and human rights violations in Burma during years 1968-1984, many DaraAng people had to cross Salween River from ChiangTong MueangPun in ChiangTung area to Thailand coming to rely on His Majesty the King who was to be pleased to live in area of BanNorLae BanHuaiLiam BanKhaNu which are villages near area responsible for AngKhang Royal Agricultural Station, Fang District and partly were arranged to live in BanPangDaeng BanMaeJon BanHuaiPong ChiangDao District BanHuaiWai BanHuaiSaiKhao MaeAi District ChiangMai Province and BanSanTonPui MaeSai District ChiangRai Province. In the residential aareraai,seDdarapAlantgfolrimke dtoepbeunilddinhgouosnesslwopiteh ownoohdilelsnidpeoalensd. Tthheatcsihdeedarnodofl.idThareeya mchaokpepaedlivbinagmbbyood.oItinisg agriculture by growing rice, corn, and animal husbandry 311

ชาวดาราอั้งมีภาษาพูดเป‘นของตนเอง คือ ภาษาดาราอั้ง จัดอยูtในกลุtมภาษาปะหลtอง–วะ แตtโดยทั่วไปแล‚วชาว ดาราอั้งสามารถพูดภาษาไทยใหญtได‚ เนื่องจากถิ่นฐานเดิมอยูtใกล‚ชิดและมีปฏิสัมพันธŒกับกลุtมไทใหญt ชาวดาราอั้งมีชีวิต ทีค่ อt นข‚างสงบและเรยี บงtาย ด‚วยเพราะศรัทธาในพระพทุ ธศาสนาควบคูไt ปกับความเช่ือเร่ืองผอี นั เป‘นความเช่ือดัง้ เดิมของ บรรพบรุ ษุ สตรีชาวดาราอั้งนิยมสวมเสื้อแขนกระบอก ผtาหน‚า เอวลอย สีสันสดใส สtวนมากนิยมสีดำ น้ำเงิน เขียว และมtวง ในสtวนของสาบเสื้อเย็บด‚วยผ‚าสีแดง ตกแตtงด‚วยเลื่อมและลูกป¥ดหลากสี นุtงซิ่นลายขวางสีแดงสลับลายริ้วขาวเส‚นเล็ก ๆ ผืนยาวกรอมเท‚า เคียนหัวด‚วยผ‚าพื้นสีขาว และที่เป‘นเอกลักษณŒโดดเดtน คือ การสวมเอวด‚วยวงหวาย บางคนก็ใช‚โลหะสี เงินหรือทองตัดเป‘นแถบยาวตอกลาย แล‚วขดเป‘นวง สวมใสtปนกัน เรียกวtา “หนtองวtอง” สำหรับบุรุษชาวดาราอั้งนิยม สวมเสื้อแขนยาวสีขาว กางเกงสะดอหรือกางเกงเซี่ยมสีน้ำเงิน เคียนหัวด‚วยผ‚าพื้นสีขาว และที่เป‘นเอกลักษณŒโดดเดtน คือ การแกะฟน¥ และฝ¥งดว‚ ยทองคำหรืออัญมณี ถอื ดาบ สะพายยาt ม สูบกล‚องยา group. DBaurtaAinnggepneeorapll,eDsapreaaAkngthpeeiroopwlenclaanngsupaegaek, DTaairYaaAinbgelcaanugsueagthe,ewohriigcihnaisl isnetPtalelarsunwge-Wreacllaonseguaangde interacted with TaiYai group. DaraAng live a relatively peaceful and simple life because of faith in Buddhism along with belief in animism which is traditional belief o ancestors. DaraAng woman likes to wear sleeveless tops with front splits, cropped waist, bright colors popular in black, blue, green, and purple. The placket is sewn with red fabric decorated with sequins and colorful beads wearing a red striped skirt alternating with small white stripes across the feet turban with white cloth and the unique feature is wearing the waist with a rattan band. Some people use silver or gold metal cutting into long stripes and hammer patterns and then coil into a loop, wearing them together, called “Nong Wong”. For DaraAng man like to wear white long-sleeved shirts SaDor pants or Blue Seam pants turban with white cloth and unique is carving of teeth and inlaid with gold or jewels, holding a sword, carrying a satchel, smoking a pipe 312

2.อตั ลกั ษณr วัฒนธรรมและภูมิป–ญญาการทอผา{ ของกลwุม/ชุมชน มรดกทางวัฒนธรรมในการแตtงกายของชนเผtาพื้นเมืองดาราอางนั้น มีความโดดเดtนไมtแพ‚ชนเผtาพื้นเมืองอื่น ๆ ท่ี อาศัยอยูtบนภูเขาท่ีหนาว และสงู ชนั สีสันและลวดลายการแตtงจะเน‚นอยูt 3 สีเปน‘ หลัก ประกอบไปดว‚ ย 1.สีแดง หมายถงึ หรอื แทนสญั ญาลกั ษณŒ ซ-ี แง (พระอาทติ ย)Œ และ มา-อา-ฆราย (มงั กร) เปน‘ บิดา 2.สีขาว หมายถึงหรือแทนสัญญาลักษณŒ คูน-นา-ฆา (นางพญานาค) นา-บอห (ความบริสุทธิ์) และหนาง ลอย งอึ น เป‘นมารดา 3.สดี ำ หมายถงึ หรือแทนสัญญาลักษณอŒ าว-บอห (มีมลทนิ ) การตดั ขาดจาก เมงิ ฆาง-ราว (สรวงสวรรค)Œ 2.Identity Culture and weaving wisdom of group/community Cultural heritage in the dress of DaraAng indigenous people has distinctive as other indigenous people living on cold and steep mountains. Color and decorative patterns are mainly focused on 3 colors consisting of: 1.Red means or represents symbol of Si-Ng (Sun) and Ma-Ah-Grai (Dragon) as father 2.White means or represents symbol of Khoon-Na-Kha (Nang PhayaNak) Na-Boh (Purity) and Nang Loi Nguon as mother 3.Black means or represents symbol of Ao-Boh (Impurity) cutting off from Menggang-Rao (heaven) 3.ลายผา{ ประจำกลุมw /ตน{ กำเนดิ มาจากไหน ผ‚าทอมือลวดลายแบบชาวเขา ย‚อมด‚วยสีธรรมชาติและสีเคมี โดยชนเผtาดาราอั้ง ชุมชนบ‚านขอบด‚ง เผtาดาราอั้ง เป‘นชนเผtาที่อพยพมาจากประเทศพมtา มีเอกลักษณŒ คือการแตtงกายของผู‚หญิง มีการสวมใสt ผ‚าถุงสีแดงสด และสวม หวงหวายคาดเอวที่เรียกวtา “หนtองวtอง” ตลอดเวลาแม‚กระทั่งเวลานอน ด‚วยเชื่อ วtาเป‘นสัญลักษณŒการเป‘นลูกหลานของ นางฟาร‚อยเงิน อีกทั้งจะชtวยปองกันสิ่งอัปมงคลตtาง ๆ เข‚าตัว ผ‚าทอมือ นั้นจะมีรูปแบบและลวดลายสีสัน แตtงตtางกันไป ตามความชำนาญของผู‚ทอแตtละคน มีเอกลักษณŒเฉพาะตัว หาซื้อได‚เฉพาะบนดอยอtางขาง มีกระบวนการวิธีย‚อมสี ธรรมชาติทำให‚ได‚สีเข‚มอtอน ตtางกัน ผ‚าทอมือจะนำมาถักเย็บเป‘นผ‚าคลุมไหลt ผ‚าพันคอ เสื้อ เพื่อสวมใสtลดทอน ความหนาว โดยใชเ‚ วลา กวtา 3 วนั จึงจะทอผ‚าเสรจ็ แตtละผืน 3.Group fabric pattern/where did original come from? Hill tribe hand-woven fabric dyed with natural and chemical dyes by DaraAng tribe Ban KhobDong community. DaraAng tribe is a tribe that migrated from Burma. Their uniqueness is the dress of woman wearing bright red sarong and wearing rattan ring at waist called “Nong Wong” all time even when sleeping with the belief that it is a symbol of being a descendant of silver fairy with ahceclporpdrinegvetnotebxapdertthisinegosffreoamchewnteearvinegr.hHaavnindg-wuonviqeunef.aIbt rcicasnwbiell bhoauveghsthoonrtlytyopnesDoani dAnpgaKthtearnngs. Tvahreieres is a process of natural dyeing resulting in different light and dark colors. Hand-woven fabrics are sewn into shawls scarves shirts to reduce the cold. It takes more than 3 days to finish weaing each piece. 313

การยอ{ มผา{ ดว{ ยสธี รรมชาติ 314 เป‘นอีกหนึ่งภูมิป¥ญญาท‚องถิ่นที่มีมาตั้งแตtโบราณ และสร‚างรายได‚ให‚แกtคนในหมูtบ‚านปางแดงใน ซึ่งมีเทคนิคการย‚อมผ‚า ที่แปลกใหมtและแตกตtางกวtาชุมชนอื่นๆ ป¥จจุบันสมาชิกในหมูtบ‚านบางสtวนที่วtางเว‚นจากงานอาชีพหลักคือเกษตรกรรม ก็จะมารวมกลุtมกันทอผ‚า จุดเดtนของผ‚าจะย‚อมสีธรรมชาติ ซึ่งการย‚อมผ‚าด‚วยสีธรรมชาติเป‘นภูมิป¥ญญาท‚องถิ่นที่มีมา ตั้งแตtโบราณการแตtละชุมชนจะใช‚เทคนิคหรือวิธีการที่แตกตtางกันไปซึ่งได‚มาจากสีธรรมชาติที่สวยงามด‚วยวัตถุดิบที่มีใน แตtละชุมชน ตัวอยtางเชtน เทคนิคการย‚อมผ‚าที่แปลกใหมtและแตกตtางด‚วยการผสมสีจากธรรมชาติกับสารเคมีเพื่อให‚ได‚สี ที่ตลาดต‚องการ ในอดีตหมูtบ‚านปางแดงในมีการย‚อมผ‚าทอธรรมชาติอยูtแล‚ว แตtพอนานไปคนรุtนหลังไมtมีการสานตtอ จึง ลืมวิถีชีวิตการย‚อมสีผ‚าทอธรรมชาติของคนในอดีต เนื่องด‚วยสีที่ย‚อมมีไมtมากและสีไมtสดใสดังนั้นชาวบ‚านสtวนใหญtจึง นิยมซื้อผ‚าทอจากร‚านที่มีสีสันสวยงาม แตtจุดเดtนของหมูtบ‚านปางแดงในมีวัตถุดิบที่สามารถนำมาย‚อมสีผ‚าทอได‚จึงได‚เข‚า มาฟµ¶นฟูการย‚อมสีผ‚าทอธรรมชาติขึ้นมาอีกครั้ง นอกจากนี้ยังมีการทำการวิจัยเกี่ยวกับวัตถุดิบธรรมชาติวtาไม‚แตtละชนิดที่ พบในหมูtบ‚านให‚สีอะไรบ‚าง ภายหลังจากทำการทดลอง 1 ปไ- ดส‚ ธี รรมชาตจิ ากไม‚ 20 ชนิด จำนวน 35 สี เชtน ไม‚ดูt ให‚สี แดง เพกาใหส‚ เี หลือง ใบเตยใหส‚ เี ขยี ว ฯลฯ สำหรับขั้นตอนการย‚อมสีเริ่มจากการนำวัตถุดิบธรรมชาติที่ได‚มาหั่นให‚เป‘นชิ้นประมาณ 3-5 ซม. หมักไว‚ 1 คืน แล‚วนำมาต‚มนา้ํ ประมาณ 1 ชั่วโมง (การหมักเพื่อให‚สีวัตถุดิบออกมาเต็มที่และมีสีเข‚ม) จากนั้นกรองเอาแตนt า้ํ และนำไป ต‚มตtออีกครึ่งชั่วโมง แล‚วนำผ‚าฝายมาชุบนํ้าเปลtาบิดให‚หมาด เพื่อสีจะได‚ติดงtายจากนั้นนำมาต‚มกับนํ้าสีที่ต‚มแล‚วอีก 30 นาที ก็จะได‚ผ‚าทอย‚อมสีธรรมชาติที่สวยงามหลากหลายสี เพื่อนำไปตัดเย็บเป‘นผลิตภัณฑŒตtางๆ ตtอไป ซึ่งทำให‚กลุtม แมบt า‚ นมีรายไดเ‚ สริมนอกจากการทำอาชพี เกษตร Fabric dyeing with natural colors It is another local wisdom that has existed since ancient times and generate income for people in the village of PangDaengNai which has a new and different dyeing technique than other communities. Currently, some of village members who have been spares from their main occupation are agriculture will gather together to weave cloth. The highlight of fabric is dyed with natural colors which is local wisdom that has existed since ancient times. Each community will use different technique or methods that get from beautiful natural colors with raw materials available in each community. For example, a new and different fabric dyeing technique by mixing natural dyes with chemicals to get the color that the market wants. In the past, the village of PangDaengNai dyed natural fabric. But after a long time, the next generation has no continuation thus forgetting the way of life of natural dyeing fabrics of people in the past. Because there are not many dyed colors and the colors are not bright, so most villagers prefer to buy woven fabrics from colorful shops. But the highlight of PangDaengNai village is that there are raw materials that can be used to dye woven. nThateurreaflorreaw, dmyeaitnegriaolfs ntoatudreatlerwmeianveintghefacborlicorisofreesatcohretdypaegaoinf .wInooadddfoituionnd, itnhethree ivsillaalgseo. rAefsteearr1chyeoanr of experimentation, natural colors were obtained from 20 types of wood, totalling 35 colors, such as Du wood giving red, Peka giving yellow, Pandan leaves giving green, etc. For the dyeing process, it starts with taking natural raw materials that have been cut into pieces about 3-5 cm, fermented for 1 night, then brought to boil for about 1 hour (fermentation for the raw material to come out fully and have a dark color), then filter only the water and bring to boil for another half hour. Then bring a cotton cloth moistened with water and wring it out for the cboelosrewwnateinrt3o0vmariinouutsesp.rYooduucwtsillwgheitcha baleloauwtsifutlhenahtuoruasledwyievedsfatborihcaivneaevxatrriaetiyncoofmcoelobressiindeosrddeorintog agriculture.

315 รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บขอ้ มูลโดย ผู้ชว่ และอาจารย์ ดร.กรกลด คําสขุ ผู้เช่ยี วชาญด้านการออกแบบเคร่ืองแต Picture of data collection field work by Asst.Prof.Dr,Ravitep Mus at DaraAng Women’s Network Group Chi

วยศาสตราจารย์ ดร.รวิเทพ มุสิกะปาน 316 ต่งกาย ณ กลุ่มเครอื ขา่ ยสตรีดาราอ้ัง อําเภอเชียงดาว จังหวัดเชยี งใหม่ sikapan and Dr.Koraklof Kumsook Specialist in costume design iangDao Subdistrict ChiangMai Province

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บข้อมูล ณ กลุ่มเครือขา่ ยสตรดี าราอ้ัง อําเภอเชยี งดาว จังหวัดเชียงใหม่ Picture of data collection field work at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ และผลิตภัณฑ์ของทางกลุ่ม ณ กล่มุ เครอื ขา่ ยสตรดี าราอ้ัง อําเภอเชยี งดาว จังหวัดเชียงใหม่ Picture of group’s fabric pattern and group’s product at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province 317

รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บข้อมูล ณ กลุ่มเครือขา่ ยสตรีดาราอ้ัง อําเภอเชยี งดาว จังหวัดเชยี งใหม่ Picture of data collection field work at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ ณ กล่มุ เครอื ขา่ ยสตรีดาราอ้ัง อําเภอเชียงดาว จังหวัดเชยี งใหม่ Picture of group’s fabric pattern at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province 318

รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ ณ กลุ่มเครือขา่ ยสตรดี าราอ้ัง อําเภอเชียงดาว จังหวัดเชยี งใหม่ Picture of group’s fabric pattern at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province รูปภาพลายผ้าประจํากลุ่ม ณ กล่มุ เครอื ขา่ ยสตรีดาราอ้ัง อําเภอเชยี งดาว จังหวัดเชียงใหม่ Picture of group’s fabric pattern at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province 319

รูปภาพลายผ้าประจํากลุ่มและผลิตภัณฑ์ของทางกล่มุ ณ กลุ่มเครือขา่ ยสตรดี าราอ้ัง อําเภอเชียงดาว จังหวัดเชยี งใหม่ Picture of group’s fabric pattern and group’s product at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ ณ กลุ่มเครือขา่ ยสตรดี าราอ้ัง อําเภอเชียงดาว จังหวัดเชยี งใหม่ Picture of group’s fabric pattern at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province 320

รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บข้อมูล ณ กล่มุ เครือขา่ ยสตรีดาราอ้ัง อําเภอเชยี งดาว จังหวัดเชียงใหม่ Picture of data collection field work at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province 321

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บข้อมูลโดย วิธกี ารย้อมผ้าด้วยสีธรรมชาติ ณ กล่มุ เครือขา่ ยสตรดี าราอ้ัง อําเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ Picture of data collection field work by method to dye clothes with natural colors at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province 322

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บขอ้ มูลโดย วิธกี ารยอ้ มผ้าด้วยสีธรรมชาติ ณ กล่มุ เครอื ขา่ ยสตรดี าราอ้ัง อําเภอเชยี งดาว จังหวัดเชียงใหม่ Picture of data collection field work by method to dye clothes with natural colors at DaraAng Women’s Network Group ChiangDao Subdistrict ChiangMai Province 323 ตัวอยา่ งวัสดทุ ่ีได้สจี ากธรรมชาติ Example of materials that get natural colors

2.ผู{เชีย่ วชาญลงพน้ื ท่เี ก็บข{อมลู ภาคเหนอื ณ ศนู ยrจำหนาw ยผลติ ภัณฑrศิลปาชีพ จ.เชยี งใหมw ชอ่ื กลุwม : อาคารจำหนtายผลติ ภณั ฑŒศลิ ปาชพี ฯ อำเภอเมืองเชียงใหมt จังหวัดเชยี งใหมt ประธานกลwมุ : คุณสชุ าดา ตรี ะพฒั นกุล ผ‚จู ดั การอาคารจำหนtายผลติ ภณั ฑศŒ ิลปาชพี ฯ จงั หวดั เชียงใหมt ภาคเหนอื : จังหวดั เชยี งใหมt ทต่ี ้ัง : เมืองเชยี งใหมt เชียงใหมt 45130 ชอื่ ผู{เชีย่ วชาญลงพนื้ ท่ี : 1. ผู‚ชtวยศาสตราจารยŒ ดร.รวเิ ทพ มุสกิ ะปาน 2. อาจารยŒ ดร.กรกลด คำสุข 2. Experts’ field work data collection, North at Handicraft Product Distribution Center, ChiangMai Province Group name: Handicraft Product Distribution Building, Mueang ChiangMai District, ChiangMai Province Group chairman: Ms.Suchada Teerapattanakul Manager of Handicraft Product Distribution Building ChiangMai Province North: ChiangMai province Address: Mueang ChiangMai ChiangMai 45130 Name of experts on field work: 1. Assistant Professor Dr.Rawitep Musikapan 2.Dr.Koraklod Kumsook 324

1. วิธีการเลี้ยงไหมของทางกลwมุ /วิถีชวี ติ มูลนิธิสงw เสรมิ ศลิ ปาชพี ในสมเด็จพระนางเจ{าสริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ สมเด็จพระนางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันป-หลวง ได‚โดยเสด็จ พระบาทสมเด็จ พระชน กาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ไปทรงเยี่ยมราษฎรทั่วทุกภูมิภาค ทรงทราบสภาพความเป‘นอยtู ของราษฎรอยtางแท‚จริง ได‚ทอดพระเนตรเห็นความทุกขŒยากของประชาชนชาวไทย ซึ่งสtวนใหญtเป‘นเกษตรกร คือ ชาวสวน ชาวไรt และชาวนา ต‚องเผชิญกับป¥ญหาตtางๆ หลากหลาย เชtน ปริมาณผลิตผลไมtคงที่ ดินฟาอากาศแปรปรวน ศตั รพู ชื รบกวน บางปต- ‚องเผชิญกบั ปญ¥ หาน้ำทวt ม หรือภัยแลง‚ บางครั้งทำการเพาะปลูกไมtได‚ ผลผลิตราคาตกต่ำ ฯลฯ ชาวไทยในชนบทสtวนใหญtซึ่งมีอาชีพด‚านเกษตรกรรมจึงมีรายได‚ไมtแนtนอน เมื่อมีความทุกขŒยากจึงต‚องละทิ้งถิ่น ฐานของตนไปทำงานรับจ‚างในเมืองใหญtๆ บางคนต‚องขายที่ดินทำกิน สtงผลกระทบตtอภาวะเศรษฐกิจของประเทศเป‘น อันมาก จึงมีพระราชดำริที่จะให‚ราษฎรมีอาชีพเสริม เพื่อเพิ่มรายได‚ให‚พอเพียงแกtการยังชีพในภาวะป¥จจุบัน สมเด็จพระ นางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันป-หลวง ได‚ทรงสังเกตเห็นผลงานหัตถกรรมพื้นบ‚านหลากหลาย ประเภท ที่ราษฎรในหมูtบ‚านชนบทภาคตtาง ๆ ทำขึ้นเพื่อไว‚ใช‚สอยตามความจำเป‘นของครอบครัว เป‘นงานฝ-มือพื้นบ‚านที่ สืบทอดงานศิลปะเป‘นเอกลักษณŒของไทยที่มีมาช‚านานแล‚ว โดยใช‚วัตถุดิบจากท‚องถิ่นของตน โดยเฉพาะงานศิลปะ บางอยาt งใกล‚จะเสอ่ื มสูญ จึงมีพระราชดำริจะอนรุ ักษŒ และฟ¶นµ ฟูงานศลิ ปะเหลtานนั้ ให‚ดำรงอยtยู ัง่ ยืนตลอดไป สมเด็จพระนางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันป-หลวง จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล‚าฯ ให‚เป»ด สอนหัตถกรรมแทบทุกประเภทแกtบุตรหลานของราษฎรผู‚ยากไร‚ขึ้น ณ บริเวณสวนจิตรลดา และเป»ดสอนสมาชิกใน ตtางจังหวัดในบริเวณพระราชนิเวศนŒทุกภาค ในเวลาที่พระองคŒสมเด็จพระราชดำเนินแปรพระราชฐานไปประทับแรมเพื่อ ทรงเยี่ยมราษฎร ทรงรับเด็กยากจนที่มีการศึกษาน‚อย รวมทั้งผู‚ไมtเคยมีประสบการณŒด‚านการชtางใด ๆ เข‚าเป‘นนักเรียน ศิลปาชีพ ทรงเสาะหาครูผู‚มีฝ-มือที่ยังหลงเหลืออยูtมาถtายทอดผลงาน ทรงติดตามผลงานทุกชิ้น พระราชทานกำลังใจแกt สมาชิกทุกคนและโปรดทจ่ี ะทรงใช‚สอยผลติ ภณั ฑศŒ ลิ ปาชพี ทกุ ชนดิ เพอื่ เป‘นแบบอยtางแกtประชาชนทัว่ ไปด‚วย โครงการสtงเสริมหัตถกรรมที่ สมเด็จพระนางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันป-หลวงทรง อำนวยการอยูtได‚ขยายตัวออกไปอยtางกว‚างขวางต‚องทรงใช‚จtายพระราชทรัพยŒสtวนพระองคŒเพื่อโครงการเหลtานี้เป‘น จำนวนมหาศาล ข‚าราชบริพาร และผู‚มีจิตศรัทธาจึงได‚รวบรวมเงินจำนวนหนึ่งขึ้นทูลเกล‚าฯถวาย เพื่อทรงใช‚จtายใน กจิ การนี้ และกราบบังคมทลู ขอใหท‚ รงจดั ตัง้ เปน‘ มลู นิธิ โดยมวี ตั ถุประสงคสŒ ำคัญ ของการจดั ตง้ั มลู นิธสิ tงเสรมิ ศลิ ปาชีพฯ 1. เพื่อหาอาชีพเสริมเพิ่มรายได‚แกtราษฎร ที่ประสบป¥ญหาในการเพาะปลูก หรือในเวลาวtางจากฤดูเพาะปลูก ให‚ได‚มีงานทำอยูtกับบ‚าน โดยอาศัยวัสดุในท‚องถิ่นซึ่งจะสtงผลให‚ราษฎรไมtต‚องละทิ้งถิ่นฐานของตนไปทำงานรับจ‚าง ใน เมืองใหญt ๆ อันอาจกtอให‚เกิดป¥ญหาชุมชนแออัดในระยะยาวตtอไป นับได‚วtาเป‘นการชtวยรักษากรรมสิทธิ์ในที่ดินของ ราษฎรผู‚มีรายได‚น‚อยเหลtานี้อีกทางหนึ่งด‚วย สtวนชาวไทยภูเขาผู‚มีอาชีพปลูกฝ»°นก็ทรงสtงเสริมให‚หันไปประกอบงานฝ-มือ ทีช่ าวไทยภเู ขามคี วามชำนาญอยtแู ลว‚ คือ การเปน‘ ชาt งเงินชtางทอง 2. เพื่อธำรงรักษาและฟµ¶นฟูศิลปหัตถกรรมแบบไทยโบราณที่กำลังจะเสื่อมสูญไปตามกาลเวลา ให‚กลับมา แพรtหลาย เชtน การทอผ‚าไหมมัดหมี่ลวดลายโบราณ การทอผ‚าแพรวา การจักสานยtานลิเภา การทำเครื่องถมเงินและ ทอง การทำคร่ำ เป‘นต‚น ทั้งนี้ เนื่องจากศิลปหัตถกรรมประเภทนี้ต‚องใช‚ฝ-มือ ใช‚เวลา และใช‚ความอดทนเป‘นอยtางมาก จึงหาผูท‚ จี่ ะสนใจสบื ทอดวิชาเหลาt นีเ้ ป‘นอาชีพไดย‚ ากยงิ่ ป¥จจบุ ันมูลนธิ มิ ีศูนยŒสงt เสรมิ ศิลปาชีพกระจายอยทtู วั่ ทุกภาค และมีโครงการสtงเสริมศลิ ปาชพี ในหลายจังหวดั ทั่วประเทศ 325

1. The way of raising silkworms of group / way of life Foundation for the Promotion of Arts and Crafts under Her Majesty Queen Sirikit Her Majesty Queen Sirikit follows His Majesty King Bhumibol Adulyadej to visit people all regions. She truly knew the living conditions of people. She has seen suffering of Thai people which most of them are farmers namely gardeners and farmers. They have to facevarious problems such as unstable yields, inclement weather, pest infestation, floods or droughts in some year, cannot cultivate in sometimes, low production prices etc. Most of rural Thai people who have a career in agriculture having instable income. When suffering, they had to abandon their homes to be labor in big cities. Some people have to sell their arable land that greatly affecting the country’s economic situation. Therefore, there is a royal initiative to give the people an additional occupation to increase income to be sufficient for subsistence in current situation. Her Majesty Queen Sirikit noticed a variety of local handicrafts made by people in rural villages in different regions to meet the needs of their families. It is a local handcraft that inherits art that is unique to Thailand that has been around for a long time using raw material from their local especially some works of art are on the verge of extinction. Therefore, there is an initiative to preserve and restore those works of art to be sustainable forever. Her Majesty Queen Sirikit, therefore, graciously allows to teach almost all kinds of handcrafts to children of poor peopleat Chitralada Park and open to teach members in upcountry in every region of the royal houses. At the time Her Majesty Queen Sirikit moving to stay in the royal residence to visit people will receive poor children who has little education including those who have never experience on any mechanic to become a student of the arts and crafts. She sought to find the surviving skilled teachers to convey his work. She followed up on every piece of work and gave encouragement to all members and preferred to use all kinds of handcraft products to be a role model for general public as well. The handicraft promotion projects that Her Majesty Queen Sirikit is directing have expanded widely and having to spend enormous amounts of her own money on these projects. Courtiers and people of faith gathered some money to present to Her Majesty to pay for projects and asked Her Majesty to set up a foundation with an important purpose of establishment of the Foundation for the Promotion of the Arts and Crafts wcuhlitcivhawt1ioi.lnl rToeorsufflritnedeintapidmedoeiptifloreonmanlotophclacanuvtpiinnaggtiaosbneasanstodononintotchreheaairsveheoiamncjeoobmtoeabtefohlroampbeoeor bpinylebriewglhyciointigehsoavwninhlgiocchparmlombalyaetmcearsuiasilnes slum problems in the long time. It can be considered as helping to maintain the ownership in land of low-income people in another way as well. As for the hill tribes who had a career growing opium, she encouraged them to turn to the crafts the hill tribes already had expertise in, namely silversmithing and goldsmithing. 2. To preserve and revive traditional Thai handcrafts that are about to disappear over time to make a comeback, for example, ancient pattern ikat silk weaving, Praewa silk weaving, Yan Li Phao weaving, Silver and gold nielloware making, Krum making etc. This is because this type of handcraft requires skill, time, and a lot of patience therefore finding someone who would be interested in inheriting these subjects as a career is extremely difficult. Currently, the Foundation has centers for promotion of arts and crafts scattering across all regions and there are projects to promote arts and crafts in many provinces across country. 326

327 รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บขอ้ มูลโดย ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร.รวิเทพ มุสิกะปาน และอาจารย์ ดร.กรกลด คําสุข ผู้เช่ียวชาญ ด้านการออกแบบเคร่ืองแต่งกาย ณ ศูนย์จําหน่ายผลิตภัณฑ์ศิลปาชพี อําเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชยี งใหม่ Picture of data collection field work by Assistant Professor Dr.Rawitep Musikapan and Dr.Koraklod Kumsook, Specialist in costume design, at Handicraft Product Distribution Center, Mueang ChiangMai District, ChiangMai Province

รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ ณ ศูนย์จําหนา่ ยผลิตภัณฑ์ศิลปาชพี อําเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ Picture of group’s fabric pattern at Handicraft Product Distribution Center, Mueang ChiangMai District, ChiangMai Province 328

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 1. ผ{ูเช่ียวชาญลงพน้ื ท่เี กบ็ ขอ{ มลู ภาคตะวันออกฉัยงเหนือ ณ พพิ ิธภณั ฑบr า{ นยายทุ{ม ยายไท{ กลุwมทอผ{าจงั หวัด สกลนคร ชื่อกลุwม : พิพิธภัณฑบŒ ‚านปาทมุ‚ -ปาไท‚ ประธานกลมุw : นางเหมอื ย สพุ ร ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื : จงั หวดั สกลนคร ทต่ี ั้ง : 21 หมูt 5 ตำบลตองโขบ อำเภอโคกศรีสุพรรณ จังหวดั สกลนคร 47280 ชือ่ ผเู{ ชย่ี วชาญลงพน้ื ท่ี : นางหัสดี พลวงษŒ 1. Experts’ field work data collection, Northeast at Ban Yai Thum, Yai Tai Museum, Weaving Group Sakonnakhon Province Group name: Ban Aunt Thum-Aunt Tai Museum Group chairman: Ms.Muei Suporn Northeast: Sakonnakhon Province Address: 21 Moo 5 Tongkhob Subdistrict, KhokSiSuphan District, Sakonnakhon Province 47280 Name of experts on field work: Ms.Hatsadee Phonwong รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บข้อมูล ณ กลุ่มพิพธิ ภัณฑ์บา้ นป้าท้มุ -ป้าไท้ อําเภอโคกศรสี ุพรรณ จังหวัดสกลนคร Picture of data collection field work at Ban Aunt Thum-Aunt Tai Museum, KhokSiSuphan District, Sakonnakhon Province 329

1.วิธกี ารเลีย้ งไหมของทางกลุwม/วิถีชีวิต พิพิธภัณฑŒบ‚านปาทุ‚ม-ปาไท‚ ตั้งอยูtที่บ‚านหนองแข‚ ตำบลตองโขบ อำเภอโคกศรีสุพรรณ จังหวัดสกลนคร หtางจาก อำเภอโคกศรีสุพรรณ ประมาณ 4 กิโลเมตร สมเด็จพระนางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 ได‚เสด็จพระ ราชดำเนินมาทรงเยี่ยมพสกนิกรหมูtบ‚านนี้ จำนวน 3 ครั้ง ในป- พ.ศ. 2521 พ.ศ.2523 และ พ.ศ.2525 ตามลำดับ พระองคŒทรงมีรับสั่งให‚ราษฎรบ‚านหนองแข‚ ไปเรียนการทอผ‚าไหมเพิ่มเติมป¥จจุบันเกษตรกรบ‚านหนองแข‚ มีการปลูก หมtอนเลี้ยงไหม ทอผ‚า สินค‚าผ‚าไหมที่เป‘นเอกลักษณŒและมีจุดเดtนของชุมชน ได‚แกt ผ‚าไหมมัดหมี่ลายหมากจับ ผ‚า มัดหมช่ี ุด ผา‚ พน้ื ผา‚ ไหมยอ‚ มครามและสธี รรมชาติ บ‚านปาทุ‚ม-ปาไท‚ ราษฎรบ‚านหนองแข‚ เป‘นหนึ่งในบรรดา บ‚านเรือนราษฎรหลายร‚อยบ‚านที่สมเด็จพระนางเจ‚าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดําเนินเยี่ยมโดยไมtมีกําหนดการลtวงหน‚า และทรงเยี่ยมถึง 3 ครั้ง ใน พ.ศ. 2521 พ.ศ. 2523 และ พ.ศ. 2525 ทรงถามไถtทุกขŒสุขของราษฎรอยtางใกล‚ชิด ทรงฟµ¶นฟูการปลูกหมtอนเลี้ยงไหมพันธุŒพื้นเมืองของ ไทยและการทอผ‚าไทย ทรงรับราษฎรบ‚านหนองแข‚เป‘นสมาชิกศิลปาชีพ เพื่อให‚มีรายได‚เสริมจากการทอผ‚า รวมทั้ง พระราชทานฉลองพระองคŒผ‚าไหมมัดหม่ี ใหน‚ างไท‚ แสงวงศŒ ไวเ‚ ป‘นตน‚ แบบอนรุ กั ษลŒ วดลายโบราณ พิพิธภัณฑŒบ‚านปาทุ‚ม - ปาไท‚ อัศจรรยŒเรื่องราวแหtงไหม ที่พิพิธภัณฑŒบ‚านปาทุ‚ม-ปาไท‚ ที่เป‘นสมบัติที่มีชีวิต ความภาคภูมิใจของลูกหลาน เป‘นความทรงจําอันงดงาม ซึ่งเป‘นบtอเกิดผ‚าไหมย‚อมครามที่แรกในไทย ณ บ‚านหนองแข‚ ตำบลตองโขบ อำเภอโคกศรีสุพรรณ จ.สกลนคร เป‘นแหลtงเรียนรู‚การเลี้ยงไหม การต‚ม และสาวไหม จนถึงกระบวนการ ย‚อมด‚วยสีจากธรรมชาติ เนื่องจากเป‘นเวลากวtา 50 ป-มาแล‚ว ที่ชาวหนองแข‚ รักษาหนอนไหมพันธุŒแท‚เอาไว‚เพื่อทอเป‘น ผืน ให‚เหมือนกับที่ครั้งหนึ่งยายทุ‚มยายไท‚ สองพี่น‚องยากจนบรรจงทอเพื่อสวมใสtไปรับเสด็จในหลวง รัชกาลที่ 9 และ สมเดจ็ พระราชินี เรอ่ื งราวอนั นtาปลื้มปต- ไิ ด‚เกดิ ขึ้น และดำเนนิ ตอt มาอีกสามช่ัวรุtน 1. The way of raising silkworms of group / way of life Ban Aunt Thum-Aunt Tai Museum located at Ban NongKhae, TongKop Subdistrict, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province. It is about 4 kilometers from KhokSiSuphan District. Her Majesty Queen Sirikit in the reign of King Rama 9 visited this village 3 times in 1978, 1980, and p19re8s2enret,spBeacntiNveolnyg.KHhearehfiagrhmneesrss hoardveeremdutlbheerrpyecoupllteivoatfioBna,nwNeoanvginKgh,aseilktoprloeadrunctmtohraet sairlek uwneiaqvuienga.nAdt have a distinctive feature of the community such as Mak Jab pattern ikat silk, Mudmee cloth, plain cloth, indigo and natural colors dyed silk Aunt Thum-Aunt Tai’s house, people of Ban NongKhae is one of hundreds of people’s houses where Her Majesty Queen Sirikit visited without any prior schedule and visited 3 times in 1978 1980 and 1982. Her Majesty closely inquired about happiness of people. She restored mulberry cultivation of native Thai and Thai weaving. She accepted people of Ban NongKhae as members of the arts and crafts in order to have extra income from weaving as well as bestowing an ikat silk dress to Ms.Tai Sangwong as a model for preserving ancient patterns. Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum, amazing story of silk at Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum that is a living treasure, pride of grandchildren, be a beautiful memory which is the 1st place of birthplace of indigo-dyed silk in Thai at Ban NongKhae TongKob Subdistrict, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province. It is a source of learning about silkworms raising, boiling, and silkworm shedding until the process of dyeing with natural dyes. Because it has been more than 50 years since NongKhae people preserve purebred silkworms for weaving. Let it be like once upon a time Grandma Thum Grandma Tai, 2 poor sisters elaborately woven to wear to welcome the King Rama 9 and the Queen. A joyful story happened and continued for 3 generations. 330

ความเป„นมา ในป- พ.ศ.2518 สมเด็จพระนางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 ได‚เสด็จพระราชดำเนินมาที่ โรงเรียนรtมเกล‚า อ.โคกศรีสุพรรณ จ.สกลนคร พระองคŒทtานได‚ทอดพระเนตรเห็น ผ‚าไหมที่คุณยายไท‚-ยายทุ‚มได‚สวมใสt ไปเพื่อรับเสด็จพระองคŒทtานด‚วยความจงรักภักดี ความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณและหวังชื่นชมพระบารมีของ พระองคŒทtานตามประสาชาวบ‚านในชนบท สมเด็จพระนางเจ‚าพระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 ทรงสนพระทัยผ‚าไหม และตรัสถามคุณยายไท‚ ยายทุ‚มวtา “ผ{าไหมสวยดี ที่บ{านมีอีกไหม อยากให{ทอไว{มากๆ เดี๋ยวจะไปซื้อ ” ทำให‚คุณ ยายไท‚ ยายทุ‚ม ปลื้มป»ติในพระเมตตาทม่ี ใี ห‚กบั ราษฎรชาวบา‚ นยากจน ป- พ.ศ.2521 (เสด็จครั้งที่ 1) สมเด็จพระนางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 เสด็จพระราชดำเนินมา ที่บ‚านของคุณยายไท‚จริงๆ โดยไมtมีใครรู‚มากtอนถึงการเสด็จมาของพระองคŒทtานเป‘นเหมือนกับความฝ¥น คุณยายไท‚ ยายทุ‚มเป‘นเพียงราษฎรยากจนบ‚านหลังเกtาใกล‚ผุพังมีบุญได‚รับเสด็จสมเด็จพระนางเจ‚าพระบรมราชินีนาถ พระผู‚เป‘นแมt หลวงของแผtนดนิ คณุ ยายไท‚ ยายทม‚ุ และราษฎรบา‚ นหนองแข‚ ตาt งสำนึกในพระมหากรุณาธิคณุ อยาt งหาทสี่ ดุ มิได‚ ตtอมาในเดือนพฤศจิกายน ป- พ.ศ.2523 (เสด็จครั้งที่ 2) พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 สมเด็จพระนางเจ‚าพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารี เสด็จมาเยี่ยม ราษฎรชาวบ‚านหนองแข‚ ตำบลตองโขบ อำเภอโคกศรีสุพรรณ จังหวัดสกลนคร นับวtาเป‘นพระมหากรุณาธิคุณอยtางยิ่ง แกtคุณยายไท‚ ยายทุ‚มและราษฎรบ‚านหนองแข‚ ป- พ.ศ. 2525 (เสด็จครั้งที่ 3) พระองคŒได‚ทรงเสด็จเยี่ยมราษฏรที่บ‚าน หนองแข‚ และเสดจ็ เยีย่ มบ‚านนางไท‚ แสงวงคŒ พระองคŒทรงมรี บั สง่ั ให‚ราษฏรบา‚ นหนองแข‚ ไปเรยี นการทอผ‚าไหมมัดหม่ี พิพิธภัณฑŒ \"บ‚านปาทุ‚ม-ปาไท‚\" จ.สกลนคร แหลtงเรียนรู‚กระบวนการทอผ‚าไหมที่ทรงอนุรักษŒ มูลนิธิสtงเสริมศิลปาชีพฯ รtวมกับ ชุมชนบ‚านหนองแข‚ จ.สกลนคร เป»ดพิพิธภัณฑŒ “บ‚านปาทุ‚ม-ปาไท‚” เพื่อสืบทอดความภาคภูมิใจและความทรง จำอนั งดงามให‚คงอยเtู ปน‘ สมบัติของลูกหลานชาวบา‚ นหนองแข‚ สืบตtอไป โดยนำบ‚าน “ปาทุ‚ม-ปาไท”‚ ในชมุ ชนบา‚ นหนอง แข‚ ต.ตองโขบ อ.โคกศรีสุพรรณ จ.สกลนคร ซึ่งเป‘นหนึ่งในบรรดาบ‚านเรือนราษฎรหลายร‚อยหลังที่สมเด็จพระนางเจ‚า สิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เคยเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมเยียน มาจัดทำเป‘นพิพิธภัณฑŒโดยมี ทtานผู‚หญิงจรุงจิตตŒ ทีขะ ระ รองราชเลขานุการในพระองคŒสมเด็จพระบรมราชินีนาถ และคณะ ได‚รtวมพิธีเป»ดพิพิธภัณฑŒบ‚านปาทุ‚ม-ปาไท‚ ในวันที่ 24 มิถนุ ายน 2558 331

Background In the year 1975 Her Majesty Queen Sirikit in reign of King Rama 9 came to RomKlao School KhokSriSuphan District SakonNakhon Province. Her Highness saw the silk that grandma Tai-grandma TanhdumhowpeeatroingaptporewceialtceomHeer HMearjeHstigyhansesvsillwagitehrsloinyaclotyu,natrpypsirdeec.iaHtieornMoafjeHsteyr QMuaejeesntyS’sirikbiteninevreoilgenncoef King Rama 9 was interested in silk and asked grandma Tai-grandma Thum that “Is there any more beautiful silk at home? I want you to weave it a lot. I am going to but it.” It made grandma Tai- grandma Thum rejoice in the mercy having for poor villagers. Year 1978 (1st visit) Her Majesty Queen Sirikit in reign of King Rama 9 really came to grandma Tai’s house without anyone knowing her coming. Her coming was like a dream. Grandma Tai- grandma Thum are just poor villager. An old house near decay has merit to welcome Her Mjsety Queen Sirikit who is the royal mother of the land. Grandma Tai-grandma Thum and people of Ban NongKhae infinitely appreciative of Her Majesty’s benevolence. Later in November 1980 (2nd visit) His Majesty King Bhumibol Adulyadej Rama 9, Her Majesty Queen Sirikit, HRH Princess Maha Chakri Siridhorn came to visit villagers of NongKhae TongKob Subdistrict KhokSiSuphan District SakonNakhon Province. It is considered a great benevolence to grandma Tai-grandma Thum and people of Ban NongKhae. In year 1982 (3rd visit) Her Majesty visited people of Ban NongKhae and visited Ms.Tai Sangwong’s house. Her Majesty ordered people of Ban NOngKhae to learn ikat silk weaving. Aunt Thum-Aunt Tai’s house Museum, SakonNakhon Province is a learning center for silk weaving process that Her Majesty preserved. The Foundation for promotion of the Arts and Crafts in collaboration with Ban NongKhae community SakonNakhon Province open Aunt Thum-Aunt Tai’s house Museum to inherit pride and beautiful memories to remain as the treasures of Ban NongKhae villagers’ children by bringing the aunt thum-Aunt-Tai’s house in Ban NongKhae community ThongKob Subdistrict, KhokSriSuphan District, sakonNakhon Province which is one of hundreds of houses that Queen Sirikit used to visit prepared as a museum with Thanpuying Charungjit Thikhara, Deputy Secretary to Her Majesty Queen Sirikit and her group attending the opening ceremony Aunt Thum-Aunt Tai’s house mesuem on 24 June 2015 332

2. อัตลักษณr วัฒนธรรมและภมู ปิ ญ– ญาการทอผ{าของกลมุw /ชมุ ชน ด‚านการถtายทอดภูมิป¥ญญาท‚องถิ่นการทอผ‚าไหม เป‘นการถtายทอดความรู‚ ความสามารถ และประสบการณŒของ ผู‚ถtายทอดภูมิป¥ญญาที่ได‚สั่งสมมาเป‘นเวลานาน ซึ่งไมtมีอยูtในเอกสารหรือตำรา โดยมีการถtายทอดภูมิป¥ญญาในลักษณะ แมtสอนลูก ยายสอนหลาน หรือน‚าสอนหลาน เริ่มจากผู‚รับการถtายทอดภูมิป¥ญญา ต‚องอยูtใกล‚ชิดและคลุกคลีกับการ เตรียมเส‚นไหม การทอผ‚าไหม โดยการสังเกตผู‚ถtายทอดภูมิป¥ญญาลงมือทำด‚วยความไมtตั้งใจจนเคยชิน ซึ่งวิธีการ ถtายทอดมีทั้งการสาธิตของผู‚ถtายทอดภูมิป¥ญญาและการฝ½กปฏิบัติของผู‚รับการถtายทอดภูมิป¥ญญา ในด‚านความรู‚และ ทักษะการทอผ‚าไหมของคนรุtนใหมt มีดังนี้ การสาวไหม การฟอกไหม การย‚อมเส‚นไหม การกวักไหม การทำเส‚นยืน การ สบื หกู การมัดหมี่ การทอผ‚าไหม และการถาt ยทอดภมู ปิ ¥ญญาทอ‚ งถิ่นผtานลายผา‚ ไหม ในด‚านความตระหนกั ตtอการอนรุ ักษŒและสืบสานภมู ิปญ¥ ญาท‚องถ่นิ การทอผ‚าไหมนั้นผถ‚ู tายทอดภูมปิ ญ¥ ญาทอ‚ งถิ่น การ ทอผ‚าไหมของกลุtมทอผ‚าไหมบ‚านหนองแข‚ จะคอยปลูกฝ¥งลูกหลานโดยการฝ½กฝนให‚ลูกหลานมาเรียนรู‚กระบวนการทอ ผ‚าไหมในสtวนที่ไมtยุtงยากซับซ‚อน และคอยบอกกลtาวถึงที่มาและความสำคัญของการทอผ‚าไหมของชาวบ‚านหนองแข‚ ที่ เกิดจากคุณยายไท‚ คุณยายทุ‚ม ผู‚ซึ่งมีโอกาสได‚รับเสด็จ สมเด็จพระนางเจ‚าฯ พระบรมราชินนี าถ เมือ่ ในอดีต และเป‘นแรง บันดาลใจในการถtายทอดภูมิป¥ญญาท‚องถิ่นการทอผ‚าไหมสูtลูกหลาน และยังคงอนุรักษŒสืบสานมาจนทุกวันนี้ เพื่อให‚ ลูกหลานได‚ตระหนักในการอนุรักษŒและสืบสานภูมิป¥ญญาท‚องถิ่นการทอผ‚าไหม นอกจากนี้ ยังชักจูงให‚ผู‚สนใจในหมูtบ‚าน มารtวมฝ½กทอผ‚าไหม เพื่อสร‚างความภาคภูมิใจที่สามารถทอเส‚นไหมให‚เป‘นผืนผ‚าได‚ ทำให‚มีวิชาหากิน สามารถสร‚าง รายได‚ให‚กบั ตนเองและครอบครัว 2. Identity Culture and weaving wisdom of group/community Local wisdom of silk weaving transmission side is transfer of knowledge ability and experience of person conveying the wisdom that has been accumulated for a long time which is not contained in documents or textbooks by wisdom transmission in the form of mother teaching children, grandmother teaching grandchildren, or aunt teaching grandchildren. It starts from receiver of wobissdeorvmingtrathnesmtriassniosfnermouf swt isbdeomclodseoinagndit fwaimthiliaatrtewnittihvepnreespsauranttioilnbeocfosmilke tfharmeaildiasr,. sTilhkewmeeatvhinogd boyf transferring wisdom includes demonstration of transferees and practice of the recipients of transferring wisdom. The knowledge and skills of silk weaving of new generation are as follows: silk worming, silk bleaching, silk dyeing, silk waving, warp making, Suep loom, Mudmee, silk weaving, and local wisdom transmission through silk pattern In awareness of conservation and continuation local wisdom of silk weaving that person who transfer local wisdom of silk weaving of Ban NongKhae silk weaving group will continue instill in their ckeheilpdreinnfobrymtirnaginainbgotuhtetirhcehoildrigreinnaltoalnedarinmspilokrtwaenacveinogfpsriolkcewsseainvinpgartosf tBhaant aNreonngoKthcaoemvpillliacgaetersd tahnadt born from grandma Tai grandma Thum who had opportunity to welcome Her Majesty Queen Sirikit in the past and was inspired to convey local wisdom of silk weaving for children and continues to preserve and carry on to this day. So that, children can be aware of conservation and inheriting local wisdom of silk weaving. In addition, it also persuades interested people in village to join in silk weaving to create pride in being able to weave silk threads into fabric making a tricky subject to generate income for themselves and their families. 333

3.ลายผ{าประจำกลุwม/ต{นกำเนิดมาจากไหน ลายผ‚าประจำกลtมุ ท่ีเปน‘ ผ‚าทอโบราณลายตtาง ๆ ไดแ‚ กt ผ‚าลายโบราณเครอื สองข‚อ ผา‚ ลายดางแห ผ‚าลายใยแมง มุมเลก็ ผ‚าลายหมากจบั ตมุ‚ ผ‚าลายไอtคำ ผ‚าลายโคมห‚าผสมกระจับ ผา‚ ลายตม‚ หวี ผ‚าลายใยแมงมมุ ใหญt ผ‚าลายนก นางแอนt ผ‚าลายตุ‚มปอ¦ งตม‚ุ ตนั 3.Group’s fabric pattern/Where dis the original come form? Group’s fabric pattern that is ancient weaving various patterns such as Kruea Song Khor ancient pattern, DangHae pattern, small spider web pattern, Mak Jub Tum pattern, Ai Kham pattern, Khom Ha mixed Krajub pattern, Tom Wee pattern, Big spider web pattern, swallow pattern, Tum Pong Tum Tun pattern 334

4.ทางกลwมุ ใช{วัสดุอะไรในการการย{อมสีธรรมชาติ และสที ีไ่ ด{เปน„ สีอะไรบา{ ง ผ‚าไหมย‚อมครามของจงั หวัดสกลนครซึ่งเป‘นแหลtงทมี่ ีชื่อเสียง ในด‚านการผลติ สีครามในภาคตะวันออกเฉียงเหนอื ของประเทศไทย ผ‚าไหมหรือราชินแี หtงผืนผ‚าถกู ใช‚ในวัฒนธรรมด้ังเดิมของไทยมาอยtางยาวนานและมกี ารใชเ‚ ทคโนโลยี การยอ‚ มสแี บบโบราณ ใช‚สยี อ‚ มทสี่ กดั จากธรรมชาติโดยกระบวนการทพ่ี ฒั นาข้ึนจากความรู‚ดงั้ เดิมของคนในทอ‚ งถิ่น สี ยอ‚ มครามจากจงั หวัดสกลนคร ยังไดร‚ ับการจดทะเบยี นรับรองเป‘นบงt ช้ที างภมู ศิ าสตรŒ (GI) ไมtเพยี งแตสt ามารถสร‚างสรรคŒ เน้ือผา‚ ท่มี คี วามเปน‘ มติ รกบั ส่ิงแวดลอ‚ ม แตผt ‚าไหมย‚อมครามและสีธรรมชาตจิ ากจังหวดั สกลนครยงั มกี ารออกแบบ โดย ผสมผสานงานฝ-มอื ที่ใชท‚ กั ษะความชำนาญพิเศษของแตtละกลุtม ผสมผสานกบั การเปล่ยี นแปลงของวิถชี ีวิตป¥จจุบนั เพื่อ อนุรักษŒองคคŒ วามร‚แู บบด้ังเดิมใหย‚ งั คงอยูt และเพื่อตอบสนองความตอ‚ งการของรูปแบบการดำเนนิ ชีวติ ปจ¥ จบุ นั ท่ีมคี วาม เปน‘ มติ รตอt สิ่งแวดลอ‚ ม รักษาภูมปิ ¥ญญาของบรรพบรุ ุษ สงt เสริมความคิดสรา‚ งสรรคŒและนวตั กรรมให‚สอดคล‚องกับวิถีชวี ิต ปจ¥ จบุ ัน ผ‚าไหมหรือผ‚าฝายยอ‚ มดว‚ ยสีธรรมชาติ หน่งึ ในภูมปิ ¥ญญาไทยทีส่ ืบทอดมาแตtโบราณ มีการคัดสรรพันธŒุพืชหรอื สัตวŒที่มีหลากหลายในท‚องถิ่น ใช‚เป‘นวตั ถดุ บิ ให‚สี แตลt ะพนั ธุพŒ ืชที่ไดร‚ บั การพฒั นาจนใช‚ย‚อมไดส‚ คี ุณภาพดีสไี มtตก และไมt ซดี จางงาt ย มจี ำนวนไมtกช่ี นิด และเร่ิมไมtเพยี งพอตtอความต‚องการใช‚ในขณะที่ความนิยมในผลิตภัณฑผŒ ‚าย‚อมสีธรรมชาติ เพมิ่ ขึ้น เน่ืองจากมกี ระบวนการผลติ จากวสั ดุธรรมชาติ และผา‚ ยอ‚ มสธี รรมชาตมิ ีลักษณะเดนt ทส่ี นี tมุ นวล ไมtฉูดฉาด เปน‘ ที่ ต‚องการของตลาดโดยเฉพาะในตtางประเทศ โดยกลมtุ ทอผา‚ ไหมตtาง ๆ ของ พพิ ธิ ภัณฑŒ \"บ‚านปาท‚มุ -ปาไท\"‚ จ.สกลนคร เปน‘ การยอ‚ มเสน‚ ไหมด‚วยสธี รรมชาติ เพื่อการพฒั นากระบวนการยอ‚ มให‚ได‚สคี ุณภาพดี คงทนตtอแสงและการซักผา‚ ตาม มาตรฐานอุตสาหกรรม ใหเ‚ ปน‘ ทย่ี อมรบั ของผูบ‚ ริโภค และศึกษาหาพันธŒไุ ม‚ยอ‚ มสีใหมt ๆ ทหี่ างาt ย โตเร็ว และมีสวt นให‚สี ปริมาณใหส‚ ามารถพฒั นาได‚ในเชงิ พาณิชยŒ และในการยอ‚ มสีธรรมชาติ มีดงั นี้ 335

4.What material does the group use for natural dyeing? and what color is it? Indigo-dyed silk of SakonNakhon Province which is a famous source in the production of indigo in Northeast of Thailand. Silk or queen of fabrics has been used in tradition Thai culture for a dloenvgeltoimpeedanfrdomis bthaesetdraodnitiaonncailenknt odwyeleindggeteochf nloocloagl ypueosipnlgedIynedsigeoxtdryaectefrdomfroSmaknoantNuarekhboynaPprorovcinecses has also been certified as a Geographical Indication (GI). Not only being able to create fabrics that are environmentally friend but indigo-dyed and natural silk from SakonNakhon Province still has design by combining craftsmanship that uses the special skills of each group blended with changes of current lifestyles to preserve tradition knowledge to remain and to meet the demand of today’s lifestyle that are environmentally friendly, preserve wisdom of ancestors, encourage creativity and innovation in line with today’s lifestyle. is a selSeilcktioorncoofttpolnandtyseodrwainthimnaaltuthraaltdayrees.dOivneerseofloTchaalilywiusdseodmaisnhaerraitwedmfraotmeriaanl cfoiernctotlimoreinsg..TEhaecrhe plant species has been developed to be dyed with good quality. Color does not fade and not easy to fade. There are a few types and became insufficient to meet the demand while the popularity of naturally dyed fabric products increased. Because There is a production process from natural materials and natural dyed fabrics have a distinctive feature that is soft, not flashy which is in demand in market especially in foreign countries. Various silk weaving groups of museum “Aunt Thum-Aunt Tai’s house” SakonNakhon Province is dyed with natural dyes to develop dyeing process to obtain good quality color resisting light and industry standard washing to be accepted by consumers and study and find new dyed tree species that are easy to find, grow fast and contribute to amount of color that can be developed commercially and in natural dyeing are as follows: 336

รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บขอ้ มูลโดย นางหัสดี พลวงษ์ ด้านสิง่ ทอ ด้านการย้อมสธี รรมชาติ ณ กลุ่มพพิ ธิ ภัณฑ์บ้านป้าท้มุ -ป้าไท้ อําเภอโคกศรีสุพรรณ จังหวัดสกลนคร Picture of data collection field work by Ms.Hatsadee Phonwong Specialist in textiles and natural dyeing at Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum group, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province 337

รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บขอ้ มูล (ก่ีทอผ้า) ณ กล่มุ พพิ ธิ ภัณฑ์บา้ นป้าทุ้ม-ป้าไท้ อําเภอโคกศรีสพุ รรณ จังหวัดสกลนคร Picture of data collection field work (loom) at Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum group, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บขอ้ มูล (การเล้ียงหมอ่ น) ณ กลุ่มพพิ ิธภัณฑ์บ้านป้าท้มุ -ป้าไท้ อําเภอโคกศรสี ุพรรณ จังหวัดสกลนคร Picture of data collection field work (loom) at Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum group, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province 338

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บข้อมูล (เสน้ ไหมท่ียอ้ มด้วยสีธรรมชาติ) ณ กล่มุ พพิ ิธภัณฑ์บา้ นป้าทุ้ม-ป้าไท้ อําเภอโคกศรสี พุ รรณ จังหวัดสกลนคร Picture of data collection field work (silk threads dyes with natural colors) at Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum group, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บข้อมูล (ฉลองพระองค์จําลอง) ณ กลุ่มพพิ ิธภัณฑ์บ้านป้าท้มุ -ป้าไท้ อําเภอโคกศรสี ุพรรณ จังหวัดสกลนคร Picture of data collection field work (Replica Royal Dress) at Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum group, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province 339

รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ ณ กลุ่มพพิ ิธภัณฑ์บ้านป้าทุ้ม-ป้าไท้ อําเภอโคกศรสี พุ รรณ จังหวัดสกลนคร Picture of group’s fabric pattern at Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum group, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province 340

รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ ณ กลุ่มพิพิธภัณฑ์บา้ นป้าทุ้ม-ป้าไท้ อําเภอโคกศรสี ุพรรณ จังหวัดสกลนคร Picture of group’s fabric pattern at Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum group, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province 341

รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ ณ กลุ่มพพิ ิธภัณฑ์บ้านป้าทุ้ม-ป้าไท้ อําเภอโคกศรสี พุ รรณ จังหวัดสกลนคร Picture of group’s fabric pattern at Aunt Thum-Aunt Tai’s house museum group, KhokSiSuphan District, SakonNakhon Province 342

วัตถุดิบธรรมชาติท่ีได้จากพรรณไม้ Natural raw materials derive from plants แกแล (เข) ชอ่ื ท‚องถิน่ : แกกอ‚ ง แกแล สักขี เหลือง แกล แหร เข ช‚างงาตอ‚ ก น้ำเคยี่ โซt หนามเข กะเลอะเซอะ สวt นที่ใช‚ : แกนt ทม่ี ีอายปุ ระมาณ 30 ป- ขึ้นไป สที ี่ได:‚ สเี หลือง Kalae (Khe) Local name: KaeKong KaeLae SakKee Lerng Klae Hlae Kae ChangNgaTok NamKeaSo NamKae KaLeaSea Part used: core that is about 30 years old or more Color occurring: Yellow ขมิน้ ช่อื ทอ‚ งถิน่ : ขม้นิ ขมนิ้ ชัน เข‚ามิน้ ขม้ินป¦า ขมิ้นหวั ขม้นิ หยวก ขมิ้นแกง ตายอ หมิ้น ขีม้ น้ิ สtวนทใ่ี ช‚ : หวั เหง‚า บดละเอยี ด สีท่ไี ด‚: สีเหลอื ง Turmeric Local name: KaMin KaMinChun KhaoMin KaMinPa KaMinHua KaMinYuag KaMinKaeng TaYor Hmin KeeMin Part used: corms, rhizomes, grind to Color occurring: Yellow 343

ขี้เหล็กบา{ น ช่ือทอ‚ งถนิ่ : ขเี้ หลก็ แกนt ขี้เหล็กบ‚าน ข้ีเหลก็ หลวง ข้เี หลก็ สวt นทใี่ ช‚ : ใบสด สที ่ีได‚: สเี หลอื ง สีเหลืองอมเขยี ว หรือ สนี ำ้ ตาลเขยี ว Senna siamea Local name: KeeLekKaen KeeLekBan KeeLekLaung KeeLek Part used: fresh leaves Color occurring: Yellow, Greenish Yellow, Greenish Brown ครง่ั ช่อื ทอ‚ งถ่ิน: ครั่งด‚ุน ครงั่ ดิบ ครง่ั จย‚ุ เกง‚ สtวนที่ใช‚ : รัง ยางครั่งบดละเอยี ด สีท่ไี ด:‚ สีชมพู สีแดง lac Local name: KrungDun KrungDip Krung JuyKaeng Part used: nest, rubber of lac, grind to Color occurring: Pink Red 344

วัตถุดิบธรรมชาติท่ีได้จากพรรณไม้ Natural raw materials derive from plants คราม ชอื่ ทอ‚ งถน่ิ : คราม คาม ครามยอ‚ ม สวt นทใ่ี ช‚ : ใบ สีทีไ่ ด‚: สีฟา สนี ำ้ เงนิ Indigo Local name: Kram Kam KraYom Part used: leaves Color occurring: Sky Blue คำแสด ชอ่ื ทอ‚ งถิ่น: คำเงาะ คำแงะ คำไทย คำแผด คำยอง ชาตี จำปู สม‚ ปู ชาด ชิติ สtวนทีใ่ ช‚ : เมล็ดสแี ดง ผลสกุ สที ไ่ี ด‚: สสี ‚มแสด Bixa orellana Local Name : Kam ngor, Kam ngae, Kam Thai, Kam Pad, Kam Yong, Chati, Jam Phoo, Som Phoo, Chad, Chiti Applied Part : Red seed, Ripe fruit Color : Orange 345

ดาวเรือง ช่ือท‚องถนิ่ : คำปูจู‚หลวง ดาวเรอื งใหญt พอทู สtวนที่ใช‚ : ดอก สที ไ่ี ด‚: สีเหลอื ง Burma paduak Applied Part : Bark, Heartwood Color : Brown ประดูwปา¤ สtวนที่ใช‚ : เปลือกตน‚ แกtนตน‚ สที ่ไี ด:‚ สีน้ำตาล Burma paduak Applied Part : Bark, Heartwood Color : Brown 346

วัตถุดิบธรรมชาติท่ีได้จากพรรณไม้ Natural raw materials derive from plants ฝาง ชอื่ ทอ‚ งถิ่น: ฝางเสน ฝางสม‚ ง‚าย หนามโคง‚ โซป¶¥ก สวt นท่ใี ช‚ : แกtน ฝก¥ สีท่ไี ด:‚ แกtนฝางให‚สีสม‚ แดง ฝก¥ ของฝางให‚สนี ้ำตาลออกกะป» แตtให‚สไี มดt ีนกั ถ‚าตอ‚ งการสีแดงต‚องใชป‚ ริมาณมาก Caesalpinia sappan Local Name : Fang sane, Fang som, Ngay, Narm kong, So Pug Applied Part : Heartwood, Sheath Color : Orange-Red (Heartwood) Shrimp paste Brown (Sheath) but not good for coloring, If you want a red color, you need to use a large amount. มะเกลอื ชอื่ ทอ‚ งถน่ิ : มะเกยี มะเกอื ผผี า เกลอื มักเกลือ สวt นทีใ่ ช‚ : ผล สที ่ไี ด‚: สีดำ สเี ทา Ebony Tree Local Name : Ma kia, Ma kluea, Phee pha, Kluea, Mak kluea Applied Part : Fruit Color : Black, Grey 347

มงั คุด ชือ่ ท‚องถิน่ : มังคุด สวt นทใ่ี ช‚ : เปลอื กผล สที ี่ได‚: นำ้ ตาล สีเขยี วขี้มา‚ ยอบา{ น ชือ่ ทอ‚ งถิน่ : มะตาเสือ แยใหญt สวt นท่ีใช‚ : รากและแกtน สที ไ่ี ด‚: สีแดงอมสม‚ สีเหลอื งอมสม‚ หรือสเี ขยี วออt น 348

ภาคกลาง 1.ผูเ{ ชี่ยวชาญลงพ้นื ทเ่ี ก็บข{อมลู ภาคกลาง ณ กลมwุ ทอผ{าตนี จก จ.ราชบุรี (กลุwมทอผา{ ตีนจกคบู ัว) ช่อื กลมุw : สงt เสรมิ อาชีพการทอผ‚าจกบา‚ นใต‚ ประธานกลwมุ : นางปราณี บวั ทวน ภาคกลาง : จังหวดั ราชบรุ ี ที่ต้งั : หมูt 4 บ‚านใต‚ ตำบลคูบัว อำเภอเมอื ง จังหวัดราชบุรี ช่อื ผ{ูเชย่ี วชาญลงพน้ื ที่ : ผู‚ชวt ยศาสตราจารยŒ ดร.อนชุ า ทรี คานนทŒ 1. Central region Fieldwork and Data collection at Ratchaburi chok weaving group (Kubua chok weaving group) Group Name : Occupational Development of Baan Tai Jok fabric weaving Group Chairman : Mrs.Pranee Buatuan Central Region : Ratchaburi province Location : Moo.4 Baan Tai, Kubua sub-district, Mueang district, Ratchaburi province Name of the expert on a fieldwork : Assistant Professor Dr.Anucha Thirakanont 349