รายงานวิจัย-สภาพปัญหาและแนวทางการพัฒนาสิทธิด้านอาหารฯ - อ.ทศพล

193 มาตรการสา้ รองอาหาร รัฐควรเข้าร่วมสนธิสัญญาระหว่างประเทศเกี่ยวกับระบบสารองอาหารในยามฉุกเฉิน เพื่อเปน็ หลักประกนั ความมัน่ คงดา้ นอาหารให้แก่ประชาชนของตนยามประสบภยั พิบัติ 1) การเยียวยาเมือ่ เกิดภยั พิบัติ ลู่ทางที่เหมาะสมในการเยียวยาเม่ือเกิดภัยพิบัติ คือ ลู่ทางที่กาหนดโดย แนวทางตาม ความสมคั รใจฯ 2004 แนวทางที่ 16: ภัยธรรมชาติและภยั ท่เี กิดจากน้ามือมนุษย์ 16.3 ในสถานการณ์ของการยึดครอง กฎหมายมนุษยธรรมระหว่างประเทศได้ระบุไว้ดังนี้ เท่าที่มีวิธีการเอื้ออานวยมากที่สุดให้ผู้ที่มีอานาจยึดครองมีหน้าที่ในการให้หลักประกัน ต่อ เสบียงอาหารและยาของประชากร เพื่อการนี้ผู้มีอานาจยึดครองควรนาเอาอาหาร ร้านยา และสิ่งอื่นใดที่จาเป็นเข้ามาถ้าหากอาณาเขตที่ถูกยึดครองมีทรัพยากรไม่เพียงพอ และหากว่า ประชากรทั้งหมดหรือส่วนหนึ่งของอาณาเขตยึดครองมีเสบียงไม่เพียงพอ ผู้มีอานาจยึดครอง ควรยินยอมให้มีนโยบายบรรเทาความเดือนร้อนแก่ประชากรข้างต้น และผู้มีอานาจยึดครอง ควรอานวยประโยชน์ทุกทางแก่พลเรอื นในขณะทีต่ นยึดครองอยู่ มาตรการรว่ มมือ บรรเทาพิบัติ –ระยะส้ัน –ระยะยาว จากหลักการของ ข้อ 55 และ 56 ของกฎบตั รสหประชาชาติที่กาหนดให้รัฐสมาชิกต้อง ให้ความช่วยเหลือซึ่งกันและกัน รวมถึงริเริ่มมาตรการความร่วมมือระหว่างประเทศเพื่อ บรรเทาภัยพิบัติจากเหตุฉุกเฉิน รัฐและองค์การระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้องควรร่วมกันยกร่าง สนธิสัญญาว่าด้วยความรว่ มมือระหว่างประเทศเพื่อแก้ไขปัญหาภัยพิบัติต่างๆ ท้ังที่เกิดขึ้นโดย ธรรมชาติและน้ามือมนุษย์ ทั้งนี้เพื่อเป็นแนวทางในการปฏิบัติการความช่วยเหลือระหว่าง ประเทศให้มีความชดั เจน และมีผลบังคับใช้ได้จริง สนธิสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยความร่วมมือระหว่างประเทศเพื่อแก้ไขปัญหาภัย พิบัติ ควรระบุถึง มาตรการลดความเสี่ยงจากภัยพิบัติธรรมชาติในระดับชาติ และท้องถิ่น โดย มีกรอบทางกฎหมายและสถาบันระดับระหว่างประเทศเป็นผู้ป ระสานงานและบังคับใ ช้ สนธิสัญญา ระดมสมองและวิทยาการที่อาจเป็นประโยชน์ต่อการประเมินความเสี่ยง และลด ผลกระทบจากภัยพิบัติ เข้ามาสร้างมาตรการรองรับในทุกระดับ ส่งเสริมมาตรการลดปัจจัย เสีย่ ง เช่น มาตรการแก้ไขข้อพิพาทอย่างสันตใิ นพื้นที่เสี่ยงต่อการเกิดความขัดแย้งจากการแยก

194 ชิงทรัพยากรธรรมชาติ สร้างความเข้มแข็งให้กับมาตรการมาตรการฟื้นฟู และบรรเทา ผลกระทบจากภัยพิบตั ิในทกุ ระดบั 10 มาตรการด้านมนุษยธรรม –ปกปอ้ ง –ชว่ ยเหลือ กลุ่มเสี่ยง รัฐควรสนับสนุน และยอมรับ ร่างสนธิสัญญาขององค์การระหว่างประเทศด้าน มนุษยธรรมที่จัดตั้งขึ้นเพื่อแก้ไขปัญหาผลกระทบจากภัยพิบัติ เช่น ร่างขององค์การกาชาด สากลว่าด้วยมาตรการตอบสนองต่อภัยพิบัติระหว่างประเทศ ซึ่งมีเนื้อหาในการปรับปรุงกรอบ ทางกฎหมาย และองค์กรเพื่อรองรับผลกระทบจากภัยพิบัติ ให้มีความสอดคล้องกันมากขึ้น โดยมีหลักการที่สาคัญคือ หลักความยืดหยุ่นในกระบวนการความช่วยเหลือ หลักการเปิด พรมแดนให้ความส่งความช่วยเหลือด้านมนษุ ยธรรม และหลักการปรับกฎระเบียบให้สอดคล้อง กันเพือ่ อานวยความสะดวกในการสง่ ความช่วยเหลือ11 กฎหมายมนุษยธรรมระหว่างประเทศได้เน้นย้า หลักการแบ่งแยกเป้าหมายทางทหาร ออกจากเป้าหมายพลเรือน และหลกั วิธีการสงครามที่ได้สัดส่วนตามความจาเป็นทางทหาร มา ตลอด ดังน้ันรัฐต่างๆ พึงเคารพ และหลีกเลี่ยงการละเมิดหลักการเช่นว่าตลอดเวลา เช่น ยุติ การก่อสร้างกาแพงของอิสราเอลเพื่อปิดก้ันชาวปาเลสไตน์เพื่อป้องกันการละเมิดกฎหมาย มนุษยธรรมระหว่างประเทศ12 และสิทธิดา้ นอาหารของพลเรือนปาเลสไตน์ หลักห้ามใช้อาหารเป็นเคร่ืองมือกดดันทางเศรษฐกิจและการเมืองตามปฏิญญา เวียนนา 1993 พึงได้รบั การเคารพจากรัฐต่างๆ เชน่ กัน การออกมาตรการลงโทษทางเศรษฐกิจ ของสหรฐั อเมรกิ าต่อควิ บาควรยตุ ิลงได้แล้ว เน่ืองจากขัดหลักการข้างต้นอย่างชัดแจ้ง และเป็น การละเมิดสิทธิด้านอาหารของประชาชนชาวคิวบาอย่างร้ายแรง รัฐและองค์การระหว่าง ประเทศไม่ควรนาอาหารมาใช้เป็นวิธีการกดดันทางการเมืองและเศรษฐกิจ มาตรการลงโทษ ทางเศรษฐกิจทั้งที่เป็นมาตรการฝ่ายเดียว และมาตรการที่เกิดจากมติขององค์การระหว่าง ประเทศ ต้องยุติลงทนั ที และไม่ควรนาวิธีดังกล่าวมาใช้อีกต่อไปเน่ืองจากผู้ที่ได้รับผลกระทบ คือ ประชาชนผู้บริสุทธิม์ ใิ ช่ผู้ปกครอง รัฐต้องปฏิบัติตามพนั ธกรณีที่รัฐเข้ารบั ภายใต้กฎหมายมนุษยธรรมระหว่างประเทศ รัฐ ต้องยอมรบั ในเร่อื งความจาเป็นทางมนษุ ยธรรมของประชากรพลเรือนรวมทั้งการเข้าถึงอาหาร ของพลเรือนในสถานการณท์ ี่มกี ารขัดกนั ทางอาวุธและการยึดครองดนิ แดน 10 FAO, RAP PUBLICATION 2005/04, (Bangkok: FAO Regional office for Asia and Pacific, 2005), p. 6. 11 Ibid.. 12 UN, A/59/385, p. 20.

195 รัฐต้องยึดม่ันในพันธกรณีที่รัฐเข้ารับภายใต้กฎหมายมนุษยธรรมระหว่างประเทศโดย คานึงถึงการปกป้อง ความปลอดภัยและความมั่นคงของบุคลากรด้านมนุษยธรรม รัฐและ ตัวตนที่มิใช่รัฐควรให้หลักประกันตามกฎหมายระหว่างประเทศว่าจะให้ความปลอดภัยและไม่ กีดขวางองค์กรสากลและผู้แทนด้านมนุษยธรรมในการเข้าถึงประชากรที่เดือดร้อน เพื่อการ กระจายอาหารตามกรอบความช่วยเหลือด้านอาหารระหว่างประเทศ รัฐต้องให้หลักประกันแก่ผู้ลี้ภัยและผู้พลัดถิ่นในดินแดนว่าจะสามารถเข้าถึงอาหาร อย่างเพียงพอได้ตลอดเวลา ตามหลักการว่าด้วยผู้พลัดถิ่นในดินแดน ขณะนี้มีผู้ลี้ภัยและผู้ พลดั ถิน่ ท่ัวโลกเปน็ จานวนมาก กระจายกันไปในหลายภูมภิ าคท่วั โลก โดยที่มิได้รับอาหารอย่าง เพียงพอสาหรับการบริโภคในแต่ละวัน13 รัฐต้องเร่งระดมความช่วยเหลือไปสู่กลุ่มนี้อย่างมาก ซึ่งอาจจะดาเนนิ การผ่านโครงการอาหารโลกแห่งสหประชาชาติกไ็ ด้ มาตรการความชว่ ยเหลือด้านอาหาร การช่วยเหลือด้านการอาหารต้องอยู่บนพื้นฐานของการตรวจตราและประเมินผล โครงการการช่วยเหลือด้านอาหารระหว่างประเทศตามกรอบของอนุสัญญาความช่วยเหลือ ด้านอาหาร ค.ศ.1999 โดยต้องเพิม่ ระบบตรวจตราประสิทธิภาพและประเมินผลกระทบตามนัย ยะแห่งข้อ 13 ของอนุสัญญาด้วย กล่าวคือ - รัฐผู้บริจาคต้องพยายามสนับสนุนให้ประเทศผู้รับมีพัฒนาการบังคับใช้โครงการให้ ตอบสนองตอ่ เป้าหมายความมั่นคงดา้ นอาหารอย่างแท้จรงิ - พยายามประสานงานเพื่อสร้างระบบตรวจตราโครงการความช่วยเหลือด้านอาหาร ให้ไปถึงกลุ่มเป้าหมาย - พยายามประเมนิ ประสิทธิภาพของโครงการความช่วยเหลือว่ามีผลต่อกลุ่มเป้าหมาย หรอื ไม่ เชน่ สภาวะทางโภชนาการของกลุ่มเป้าหมาย นอกจากนีย้ งั อาจต้องพิจารณาถึงเง่ือนไขในการให้ความช่วยเหลือตามนัยยะแห่งข้อ 8 ของอนสุ ญั ญาด้วย กล่าวคือ - การช่วยเหลือด้านอาหารตอ้ งมผี ลจรงิ เท่านั้นจึงจะให้ความช่วยเหลอื - กลุ่มเสี่ยงที่เป็นเป้าหมายควรได้รับอาหารฟรีและคานึงถึงกลุ่มสตรีและเด็กเป็น อันดบั แรก - การช่วยเหลือในยามฉุกเฉินพึงคานึงถึงการฟื้นฟูในระยะยาว และการพัฒนา โดย คานงึ ถึงหลกั มนุษยธรรมด้วย ทั้งนคี้ วามช่วยเหลือควรไปถึงอย่างทันท่วงทีดว้ ย 13 UN, E/CN.4/2006/44, p. 19.

196 - ต้องวางแผนวิเคราะห์ความจาเป็นในการรับความช่วยเหลือ และเรียงลาดับ ความสาคญั กลุ่มประเทศที่จาเปน็ ก่อนหลัง และมีขอ้ มูลทีเ่ ข้าถึงได้ โปร่งใส นอกจากนี้ยังอาจต้องพิจารณาถึงทางเลือกในการให้ความช่วยเหลือตามนัยยะแห่งข้อ 11 ของอนสุ ญั ญาด้วย กล่าวคือ - รัฐผบู้ ริจาคมีทางเลือกว่าจะส่งความช่วยเหลือในแบบทวิภาคี หรอื ผา่ นองค์กรพัฒนา เอกชน หรอื แบบพหภุ าคีก็ได้ - ในข้ันต้นรฐั ผบู้ ริจาคควรเน้นไปที่การส่งความช่วยเหลือผ่านทางโครงการอาหารโลก ก่อน 1.5 ทรัพยากรธรรมชาติ และสิง่ แวดล้อม 1) การใช้กฎหมายสิ่งแวดลอ้ มระหวา่ งประเทศ มีลู่ทางที่น่าสนใจในการพัฒนาระบบกฎหมายให้รักษาทรัพยากรธรรมชาติเพื่อความ มนั่ คงดา้ นอาหาร คือ สนธิสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยทรัพยากรพันธ์พุ ืชเพื่ออาหารและเกษตร สนธิสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยทรัพยากรพันธุกรรมพืชเพื่ออาหารและการเกษตร ได้ยอมรับความสาคัญและบทบาทของเกษตรกรในการอนุรักษ์ และพัฒนาทรัพยากรทาง ชีวภาพ ทั้งยังรบั รองสิทธิของเกษตรกรในการเกบ็ รกั ษา หรอื ใช้ประโยชน์จากเมล็ดพันธุ์ หรือ ส่วนขยายพันธุ์ ที่ได้จากการเพาะปลูกของตนสาหรับใช้ในฤดูเพาะปลูกถัดไป รวมถึงสิทธิใน การเข้าร่วมจัดการบริหาร รบั ส่วนแบ่งปนั ผลประโยชน์จากการใชท้ รัพยากรพนั ธุกรรมพืช ด้วย 2) การใช้กฎหมายเศรษฐกิจระหว่างประเทศ มาตรการอนรุ ักษ์ทรพั ยากรธรรมชาติ และ การลดความเสีย่ ง การนามาตรการฉลากผลิตภัณฑ์เพื่อสิ่งแวดล้อมมาใช้ อาจกระทาได้ตาม ข้อ XX (b) และ (g) หากมาตรการดังกล่าวทาไปเพื่อประโยชน์ในการคุ้มครองชีวิตมนุษย์ สัตว์ พืช หรือ คุ้มครองทรัพยากรธรรมชาติที่อาจสูญสิ้นไปร่วมกัน แต่การใช้มาตรการฉลากผลิตภัณฑ์เพื่อ สิ่งแวดล้อมนี้ต้องอยู่ภายใต้กรอบของข้อตกลงว่าด้วยอุปสรรคทางเทคนิคต่อการค้า คือ ต้อง เป็นมาตรการที่มีเหตุผลอยู่บนมาตรฐานสากลอ้างอิงหลักวิทยาศาสตร์ ไม่เลือกปฏิบัติตาม อาเภอใจ และไม่มลี กั ษณะกีดกันทางการค้าแอบแฝงด้วย จึงจะเป็นผลดีต่อการอนุรักษ์พัฒนา สิง่ แวดล้อมอย่างแท้จริง การนารายชื่อสนธิสัญญาพหุภาคีว่าด้วยสิ่งแวดล้อมที่รัฐสมาชิกส่วนใหญ่สนับสนุนว่า ดีต่อการอนุรักษ์ทรัพยากรร่วมของโลกมาบรรจุเป็นข้อยกเว้นของระ บบกฎหมายภายใต้ องค์การการค้าโลก โดยอาศัยนัยยะแห่ง ข้อ XXV(5) แห่งข้อตกลงท่ัวไปว่าด้วยการค้าสินค้า

197 และภาษีศุลกากร (GATT) เพื่อให้รัฐสมาชิกต่างๆ สามารถริเริ่มนโยบายอนุรักษ์ พัฒนา ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม ได้โดยไม่ขัดต่อหลักการค้าเสรี และเป็นธรรมของ องค์การการค้าโลก แต่มาตรการนี้ก็เป็นเพียงมาตรการระยะสั้นเท่าน้ันเน่ืองจากการใช้ ข้อยกเว้นตามเงอ่ื นไขนี้ เปน็ วิธีทีไ่ ม่ถาวร ไม่แน่นอน และมีระยะเวลาในการใช้ข้อยกเว้นจากัด14 ซึ่งยังต้องรอการแก้ไขบทบัญญัติอย่างถาวรเพื่อเป็นการแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อมอย่างมั่นคง ตามช่องทางของข้อ XXV แห่ง GATT ทั้งการเพิ่มเติมเง่ือนไขตาม ข้อ XX แห่ง GATT ให้มีความ ชัดเจนมากขึ้น การบัญญัติให้มาตรการอนุรักษ์ พัฒนาสิ่งแวดล้อม อยู่ภายใต้หมวดการอุดหนุน ภายในที่สามารถกระทาได้ (Green Box) ตามนัยยะแห่งภาคผนวกว่าด้วยการอุดหนุนภายใน ภายใต้ความตกลงว่าด้วยสินค้าเกษตร เพื่อให้ประเทศต่างๆโดยเฉพาะประเทศกาลังพัฒนา สามารถดาเนินนโยบายเพื่ออนุรักษ์ พัฒนาสิง่ แวดล้อมของตนได้อย่างเต็มที่ และเพื่อเป็นการ ป้องกันมิให้กลุ่มประเทศพัฒนาแล้วจะมาใช้หมวดการอุดหนุนภายในที่สามารถกระทาได้ (Green Box) นี้เป็นช่องทางในการบิดเบือนตลาด ดังนั้นจึงมีความเห็นว่า อาจต้ังหมวดการ อุดหนุนภายในเพื่อการพัฒนาขึ้น (Development Box) ตามนัยยะแห่งข้อ 20 แห่งความตกลง สินค้าเกษตร15 ซึ่งเปิดโอกาสให้นาประเด็นที่มิใช่การค้า (Non-Trade Concerns) มาเจรจาใน กรอบการค้าระหว่างประเทศได้ ซึ่งประเด็นสิ่งแวดล้อมก็เป็นประเด็นที่สามารถยกขึ้นมา 14 มณฑาทิพย์ ลิ้มธนะกิจ, “หลักการค้าเสรีของแกตตก์ ับการคุ้มครองทรัพยากรร่วม: ศกึ ษากรณี คดี Tuna-Dolphin,” (นติ ศิ าสตร์มหาบัณฑิต คณะนิติศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2542), หนา้ 156. 15 WTO AGREEMENT ON AGRICULTURE Article 20 - Continuation of the Reform Process Recognizing that the long-term objective of substantial progressive reductions in support and protection resulting in fundamental reform is an ongoing process, Members agree that negotiations for continuing the process will be initiated one year before the end of the implementation period, taking into account: ………………………………. (c) non-trade concerns, special and differential treatment to developing country Members, and the objective to establish a fair and market-oriented agricultural trading system, and the other objectives and concerns mentioned in the preamble to this Agreement; and Preamble Noting that commitments under the reform programme should be made in an equitable way among all Members, having regard to non-trade concerns, including ….. the need to protect the environment; ..... .

198 พิจารณาได้ตามนัยยะแห่งข้อนี้ โดยควรกาหนดให้ใช้สาหรับประเทศกาลังพัฒนาโดยเฉพาะ เพื่อให้ประเทศกาลังพัฒนาสามารถใช้งบประมาณและทรัพยากรในการนี้ได้อย่างเต็ มที่โดยไม่ ต้องนางบประมาณที่ลงในส่วนนี้ไปคานวณรวมกับโควตาการอุดหนุนภายใ นรวมที่แต่ละรัฐ สามารถกระทาได้ ถือเป็นการคานึงถึงความจาเปน็ ด้านการพฒั นาที่เป็นพิเศษและแตกต่างของ ประเทศกาลังพัฒนาด้วย แต่มาตรการท้ังหลายต้องอยู่บนพื้นฐานของหลักความโปร่งใส และ สุจรติ ในการใช้สอยทรัพยากรธรรมชาติเพื่อผลิตอาหารหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่จะต้องเกี่ยวพันกับ การจัดสรรทรัพยากรธรรมชาติโดยกลุ่มต่างๆ รัฐและองค์การระหว่างประเทศควรนา “หลักผู้ ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย” และ “หลักผู้ได้รับประโยชน์ต้องเป็นผู้รับภาระ” มาใช้เพื่อเพิ่ม ประสิทธิภาพในการบริหาร และสร้างความเป็นธรรมในสังคม16 อันเป็นรากฐานที่สาคัญของ สิทธิดา้ นอาหาร มาตรการรกั ษา และส่งเสรมิ ภูมิปญั ญาท้องถิ่น การมีสว่ นรว่ มของประชาชนและ ชุมชน ในการตคี วามขอ้ ตกลง วินจิ ฉัยข้อพิพาททางการคา้ หรือ แก้ไขบทบัญญัติขององค์การ การค้าโลก องค์การควรเปิดโอกาสให้ภาคประชาสังคมโดยเฉพาะองค์กรพัฒนาเอกชนด้าน สิ่งแวดล้อมระหว่างประเทศเข้ามามีส่วนร่วมในการเสนอความคิดเห็นที่อาจเป็นป ระโยชน์ ประกอบการดาเนินการด้วย ทั้งนี้ควรนาระบบอนุรักษ์ พัฒนาสิ่งแวดล้อมระหว่างประเทศที่ ปรากฏอยู่ตามสนธิสญั ญาสิง่ แวดล้อมระหว่างประเทศมาพิจารณาดว้ ย Environment Law เป็น Soft Law มีผลบังคับน้อยจึงต้องเพิ่มเจตจ้านงทาง การเมือง และมาตรการอืน่ มาเสรมิ รัฐต้องพิจารณาเข้าเป็นภาคีสนธิสัญญาสิ่งแวดล้อมระหว่างประเทศทั้งหลาย เน่ืองจากปัจจุบันสนธิสัญญาด้านสิ่งแวดล้อมมีขอบเขตครอบคลุมการอนุรักษ์ พัฒนา ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างท่ัวถึง และได้มีการนาหลักการใหม่ๆที่ส่งเสริมการ พัฒนาสิ่งแวดล้อมอย่างย่ังยืน การเข้าเป็นภาคีนอกจากจะเป็นการสร้างหลักประกันให้กับ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมแล้ว ยังให้สิทธิพิเศษแก่รัฐสมาชิกในการเข้าถึงข้อมูลและ สามารถแลกเปลี่ยนเทคโนโลยีต่างๆ กับรัฐภาคีอื่นได้อย่างกว้างขวางอีกด้วย ยกตัวอย่างเช่น กรณีของพิธีสารโตเกียวนอกจากประเทศกาลังพัฒนาจะได้สิทธิประโยชน์จากการซื้อขาย 16 ร่างแผนพฒั นาการเกษตรในช่วงแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาติ ฉบับที่ 9 (2545- 2549), หนา้ 13.

199 โควตาก๊าซเรือนกระจกแล้ว ยังสามารถแลกเปลี่ยนวิทยาการด้านสิ่งแวดล้อม และพลังงาน ทดแทนที่มคี วามสาคัญต่อสถานการณป์ จั จุบนั มาก รัฐต่างๆ ทั้งที่เป็นสมาชิกขององค์การการค้าโลก และสนธิสัญญาพหุภาคีว่าด้วย สิ่งแวดล้อมระหว่างประเทศ ควรดาเนินการปรับปรุงกฎหมายภายในของตนให้สอดคล้องกับ มาตรฐาน และกฎหมายระหว่างประเทศ เพือ่ เป็นการสง่ เสริมการบังคับใช้กฎหมายสิ่งแวดล้อม ให้มปี ระสิทธิผล อนั จะเป็นหลกั ประกนั ทีม่ นั่ คงให้แก่สทิ ธิด้านอาหารตอ่ ไปในอนาคต เจตนาบริสุทธิ์ของมาตรการทางการค้าท่ีไม่กีดกันแอบแฝงและเจตจ้านงทาง การเมืองสิง่ แวดล้อม แมห้ ลายฝ่ายจะไม่เห็นด้วยที่จะนาประเด็นการนามาตรการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมมาอยู่ ภายใต้กรอบขององค์การการค้าโลก แต่ด้วยผลบังคับใช้ทางการค้า และความเกี่ยวเน่ือง ระหว่างประเด็นทางการค้ากับทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อม จึงมีลู่ทางของกฎหมายการค้า ระหว่างประเทศที่จะนามาช่วยส่งเสริมการคุ้มครองทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมได้ อย่างน่าสนใจ อาทิ มาตรการฉลากผลิตภัณฑ์เพื่อสิ่งแวดล้อม หมวดการอุดหนุนภายในที่ สามารถกระทาได้ (Green Box) การเพิ่มเติมข้อยกเว้นด้านสิ่งแวดล้อมเข้าสู่ระบบกฎหมายของ องค์การการค้าโลก ซึ่งจะได้กล่าวไปแลว้ ข้างตน้ ลู่ทางที่น่าสนใจเกี่ยวกับการจัดสรรทรัพยากรธรรมชาติอีกประการหนึ่ง คือ ลู่ทางที่ แนวทางตามความสมคั รใจฯ 2004 แนวทางที่ 8: การเขา้ ถงึ ทรพั ยากรและสินทรัพย์ 8.1 รัฐควรอานวยความสะดวกในการเข้าถึงและใช้ประโยชน์ทรัพยากรอย่างยั่งยืนและ ปราศจากการเลือกประติบัติตามกฎหมายภายในและกฎหมายระหว่างประเทศ และปกป้อง สินทรัพย์ที่สาคัญต่อการดารงชีพของบุคคล รัฐควรเคารพและปกป้องสิทธิของปัจเจกชนที่ เกี่ยวข้องกับทรัพยากร อาทิ สัตว์นา้ และปศุสตั ว์ โดยปราศจากการเลือกประติบัติ หากมีความ จาเป็นและเป็นการเหมาะสมรฐั ควรใหค้ วามสนใจเป็นพิเศษแก่กลุ่มบุคคล อาทิ กลุ่มที่ดารงชีพ โดยการเลีย้ งสตั ว์ และ ชนพืน้ เมือง และความสัมพนั ธ์กับทรัพยากรธรรมชาติที่แวดล้อมอยู่ แนวทางที่ 8d: ทรพั ยากรทางพนั ธุกรรมเพือ่ อาหารและการเกษตร 8.12 รัฐพิจารณาความสาคัญของความหลากหลายทางชีวภาพและความสอดคล้องกับ พันธกรณีภายใต้ข้อตกลงระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้องประกอบแล้ว รัฐควรกาหนดนโยบาย ระดบั ชาติ ตราสารทางกฎหมายและกลไกเพื่อป้องกันความเสื่อมสลายและให้หลักประกันการ อนุรักษ์และการใช้ทรัพยากรทางพันธุกรรมเพื่ออาหารและการเกษตรอย่างยั่งยืน รวมถึงการ ปกป้องภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เกี่ยวข้องและการมีส่วนร่วมอย่างเท่าเทียมและเป็นธรรมในการ

200 แบ่งปันผลประโยชน์ที่เกิดจากการใช้ทรัพยากรทางพันธุกรรมเหล่านี้ และควรส่งเสริมการมี ส่วนรว่ มของคนในท้องถิ่น คนพ้ืนเมือง และเกษตรกร ในการร่วมตัดสินใจระดับชาติในประเด็น ที่เกี่ยวข้องกับการอนุรักษ์และการใช้ทรัพยากรทางพันธุกรรมเพื่ออาหารและการเกษตรอย่าง ยงั่ ยืน 1.6 เทคโนโลยีชวี ภาพ 1) ลทู่ างพัฒนามาตรการความปลอดภยั ด้านอาหารทเ่ี กี่ยวกับเทคโนโลยีชวี ภาพ การปอ้ งกนั สขุ อนามัยของสิง่ มีชีวติ จากความเสีย่ ง รัฐและองค์การระหว่างประเทศต้องตระหนักถึงผลกระทบของเทคโนโลยีชีวภาพต่อ ความปลอดภัยของมนุษย์ และสิ่งมีชีวิต โดยรัฐต่างๆ ควรเข้าเป็นภาคีของอนุสัญญาความ ปลอดภัยทางชีวภาพ รวมไปถึงร่วมกับองค์การระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้องร่างระเบียบ ข้อบังคับ ปลีกย่อยทีเ่ กีย่ วกับการใช้ประโยชน์ ทดลอง แลกเปลี่ยน ปล่อยออกสู่ธรรมชาติ และ ขนส่งสิ่งมีชีวิตที่ตัดแต่งพันธุกรรมข้ามพรมแดน เนื่องจากปัจจุบันยังไม่มีข้อสรุปที่แน่ชัด เกี่ยวกับผลกระทบด้านลบของเทคโนโลยีชีวภาพ จึงควรมีมาตรการระหว่างประเทศป้องกัน ร่วมกันไว้ก่อน (Precautionary) ตามหลักของอนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ และมีกระบวนการเยียวยาทางกฎหมายหากสิ่งมีชีวิตตัดแต่งพันธุกรรมปนเปื้อนสู่สิ่งแวดล้อม โดยสามารถสืบย้อนไปถึงตน้ ตอได้ มาตรฐานความปลอดภัยของอาหารท่ีผ่านกระบวนการท่ีมีเทคโนโลยีมา เกีย่ วข้อง รัฐสมาชิกองค์การการค้าโลก องค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ ต้อง ผลักดันกฎหมาย ระเบียบ ข้อบังคับ ปลีกย่อยให้มีความชัดเจนมากขึ้น ในประเด็นความ ปลอดภัยทางชีวภาพของสินค้าอาหารและเกษตร เพื่อปกป้องสิทธิของประชากรโลกจากภัยที่ อาจยังมองไม่เหน็ ของเทคโนโลยีชวี ภาพ ทั้งในส่วนมาตรฐานความปลอดภัยทางชีวภาพของ ตัว สินค้า และกระบวนการผลิตสินค้า โดยอาศัยแนวทางของข้อตกลงว่าด้วยมาตรการสุขอนามัย และสุขอนามัยพืช (SPS) เป็นหลัก รวมไปถึงมาตรฐานความปลอดภัยที่ออกโดยองค์กรภายใต้ องคก์ ารอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ โดยอาจนามาตรการคุ้มครองผู้บริโภคมาใช้ เช่น การตดิ ฉลากผลติ ภัณฑ์ตัดแต่งพันธกุ รรม การมีสว่ นรว่ มของประชาชนในการตัดสินใจ ลู่ทางที่น่าสนใจเกี่ยวกับการส่งเสริมประชาชนให้มีส่วนร่วมในการตัดสินใจประเด็น ความปลอดภยั ของเทคโนโลยีชีวภาพอีกประการหน่งึ คือ ลู่ทางตามแนวทางตามความสมัครใจ ฯ 2004

201 แนวทางที่ 9: ความปลอดภัยดา้ นอาหารและการค้มุ ครองผ้บู รโิ ภค 9.6 รัฐควรให้หลักประกันในการให้การศึกษาเร่ืองความปลอดภัยแก่ผู้ประกอบการธุรกิจ อาหารเพื่อให้การดาเนินการไม่ก่อให้เกิดการตกค้างของสารตกค้างในอาหารและไม่ทา ให้เกิด อันตรายต่อสภาพแวดล้อม .......รัฐควรรวบรวมและเผยแพร่ข้อมูลต่อสาธารณะในเร่ืองโรคที่ เกิดจากอาหารและความปลอดภยั ด้านอาหาร และควรร่วมมือกับภูมิภาคและองค์การระหว่าง ประเทศในการเสนอประเดน็ ความปลอดภยั ด้านอาหาร 2) ลทู่ างทีเ่ กี่ยวกับการใช้ประโยชนจ์ ากสิทธิในเทคโนโลยีชวี ภาพ มาตรการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาแบบสมัยใหม่ ทางเลือก SUI GENERIS/ ภูมิปัญญาท้องถิน่ ปรับปรุงระบบกฎหมายเกี่ยวกับการคุ้มครองพันธ์ุพืช พันธ์ุสัตว์ โดยอาศัยแนวทาง กฎหมายคุ้มครองพันธ์ุพืช และสัตว์โดยระบบกฎหมายเฉพาะ (SUI GENERIS ) ซึ่งเอื้อต่อการ คุ้มครองพันธ์ุพชื ด้ังเดิมของชมุ ชนท้องถิน่ ตามเงอ่ื นไขของข้อ 27.3 (b) แห่งข้อตกลงทางการค้า ว่าด้วยทรัพย์สินทางปญั ญา (TRIPs) รัฐอาจสร้างระบบกฎหมายเฉพาะ (SUI GENERIS) โดยนาหลักการของระบบทรัพย์สิน ทางปัญญาที่มอี ยู่มีอยู่ในปัจจุบันมาบูรณาการเพื่อคุ้มครองทรัพยากรพันธุกรรมพืชโดยอ้อมได้ ในระดับหนึ่ง โดยอาจนาระบบความลับทางการค้ามาใช้คุ้มครองภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่เข้า เกณฑค์ วามลับทางการค้า และภาครัฐควรต้องช่วยเหลือในการเก็บรักษา จัดทาทะเบียน หรือ กาหนดมาตรการในการเข้าถึงภูมิปัญญาเหล่านี้ หรืออาจใช้ระบบใช้เคร่ืองหมายการค้าเฉพาะ ร่วมกับสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์จะทาให้ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีความสัมพันธ์ และผูกติดกับเมล็ด พนั ธ์ุ หรอื พันธุ์พชื ได้รบั ความคุ้มครองในทางอ้อมไปพร้อมกันด้วย โดยภาครัฐต้องส่งเสริมการ เผยแพร่ประชาสัมพันธ์ให้สาธารณชนเกิดการยอมรบั ในเครื่องหมายทางการค้าด้วย17 กฎหมายเฉพาะ (SUI GENERIS) ที่จะนามาใช้คุ้มครองทรัพยากรพันธุกรรมน้ัน จะต้อง ไม่มุ่งแต่เพียงการอนุรักษ์ทรัพยากรพันธุกรรมไว้เท่านั้น แต่ต้องส่งเสริมการใช้ประโยชน์จาก พันธุกรรมน้ันด้วยเทคโนโลยีสมัยใหม่ด้วย ระบบกฎหมายเฉพาะจึงควรให้น้าหนักที่สมดุลกัน ระหว่างการรอนุรักษ์และพัฒนาพันธุ์พืชด้วยวิธีการด้ังเดิม (Traditional) และที่พัฒนาด้วย วิธีการสมัยใหม่ (Biotechnological) โดยสิทธิของเกษตรกร หรือชุมชนเกษตรกรตาม 17 สมชาย รัตนชื่อสกลุ , กฎหมายเฉพาะสาหรับการคุ้มครองทรัพยากรพนั ธกุ รรมพชื (Sui Generis for Protection of Plant Genetic Resources), หนา้ 24.

202 ขนบธรรมเนียม วัฒนธรรม และประเพณีเดิมจะต้องไม่ถูกกระทบจากความก้าวหน้าทาง วิทยาศาสตร์ 18 ซึ่งมีกฎหมายระหว่างประเทศที่นา่ สนใจ คือ ร่างกฎหมายแม่แบบว่าด้วยสิทธิชุมชนในการเข้าถึงทรัพยากรชีวภาพ (Draft Model Legislation on Community Rights on Access to Biological Resources ของ Organization of African Unity (OAU)) บทบญั ญัติของร่างได้ระบวุ ่า “ชุมชนท้องถิน่ มสี ิทธิเหนอื ทรพั ยากรชีวภาพ ภูมิปัญญา ความรู้ และเทคโนโลยีของตน ซึ่งมีธรรมชาติเป็นสิทธิที่ถือครองร่วมกัน และเป็น สิทธิที่มีอยู่เหนือสิทธิส่วนบุคคล” ร่างกฎหมายไม่ใช้บังคับกับการแลกเปลี่ยนภูมิปัญญา หรือ ทรัพยากรชีวภาพในระหว่างชุมชนท้องถิ่นด้วยกัน รวมท้ังผลประโยชน์ที่เกิดขึ้นจากการใช้ภูมิ ปัญญา หรือทรัพยากรตามวัฒนธรรมและประเพณีด้ังเดิม ผู้ขอทรัพยากรชีวภาพไปใช้ ประโยชน์ต้องมอบตัวอย่างพันธุกรรม และผู้ขอต้องไม่มอบทรัพยากรชีวภาพ หรือเปิดเผยภูมิ ปัญญาท้องถิ่นให้แก่บุคคลที่สาม ยกเว้นจะได้รับความยินยอมจากหน่วยงานและชุมชนที่ เกี่ยวข้อง ชุมชนเกษตรกรเป็นผู้สร้าง ผู้ใช้ และผู้พิทักษ์แต่ผู้เดียวและโดยชอบด้วยกฎหมาย เหนือทรัพยากรชีวภาพ ภูมิปัญญาท้องถิ่น นวัตกรรม และวิถีปฏิบัติของตน และมีสิทธิได้รับ ส่วนแบ่งผลประโยชนเ์ ชงิ พาณิชย์ 19 กฎหมายควรมีกลไกป้องกันการกระทาที่เรียกว่า “โจรสลัดชีวภาพ” เนื่องจาก ทรพั ยากรพันธุกรรมพืชและภูมปิ ัญญาท้องถิ่น เปน็ สิ่งแสดงออกถึงตวั ตน ดงั น้ันระบบทรัพย์สิน ทางปัญญาเหนอื ทรพั ยากรพันธุกรรมพืช และภมู ิปญั ญาท้องถิ่นจึงต้องให้เกษตรกร หรือชุมชน ยงั มีสทิ ธิใช้ประโยชนจ์ ากทรพั ยากร และภมู ปิ ัญญาได้ตามสิทธิที่มอี ยู่เดิมตลอดไป 20 ติดตามสถานการณ์โจรสลัดชีวภาพของบรรษัทข้ามชาติ และข้อบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ใน ประเทศกาลังพัฒนา เพื่อป้องกันการเอารัดเอาเปรียบและผูกขาดสิทธิในการใช้ประโยชน์จาก ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เกี่ยวกับทรัพยากรชีวภาพ และเฝ้าระวังภัยการปนเปื้อนของสิ่งมีชีวิตตัด แตง่ พันธุกรรมสสู่ ิง่ แวดล้อม มาตรการแบ่งปันผลประโยชน์จาก การใช้ และพัฒนาเทคโนโลยีท่ีมีทรัพยากร และภมู ิปัญญาทอ้ งถิ่นเปน็ ฐาน 18 สมชาย รตั นชื่อสกลุ , กฎหมายเฉพาะสาหรบั การคุ้มครองทรัพยากรพันธุกรรมพชื (Sui Generis for Protection of Plant Genetic Resources), หนา้ 27. 19 อา้ งแล้ว., หนา้ 18-19. 20 อา้ งแล้ว., หนา้ 29.

203 การอาศัยบทบัญญัติของสนธิสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยทรัพยากรพันธุกรรมพืช เพื่ออาหารและการเกษตร (International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture) ภายใต้การดาเนินการขององค์การอาหารและการเกษตร (FAO) ของ สหประชาชาติ สนธิสัญญานี้จัดทาขึ้นเพื่อการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืนซึ่ง ทรัพยากรพันธุกรรมพืชเพื่ออาหารและการเกษตร รวมทั้งการแบ่งปันผลประโยชน์ที่เกิดจาก การใช้ทรัพยากรดังกล่าวอย่างเป็นธรรม เพื่อความย่ังยืนของเกษตรกรรมและความม่ันคงทาง อาหาร ให้สอดคล้องกับอนุสัญญาความหลากหลายทางชีวภาพ สนธิสัญญากาหนดให้มีการ จัดตั้ง “ระบบพหุภาคีว่าด้วยการเข้าถึงและการแบ่งปันผลประโยชน์ (Multilateral System on Access and Benefit-sharing) เพื่อส่งเสริมและจัดระเบียบการเข้าถึงทรัพยากรพันธุกรรมพืช เพือ่ อาหารและการเกษตร” ซึ่งจะกาหนดถึง เง่ือนไขสาคัญเกี่ยวกับการเข้าถึงที่สนธิสัญญา ว่าด้วยทรัพยากรพันธุกรรมพืชฯ ข้อตกลงถ่ายโอนวัสดุทางพันธุกรรม การแบ่งปัน ผลประโยชน์ กองทนุ ทรพั ยากรพันธุกรรมพืช ผลของระบบพหภุ าคีตอ่ บคุ คลที่สาม วิธีการเจรจากฎหมาย WTO & Int’ Org. ใหค้ มุ้ ครอง RTF & FS รัฐและองค์การระหว่างประเทศควรออกกฎหมายที่ส่งเสริมสิทธิของเกษตรกร และภูมิ ปัญญาท้องถิ่น ซึ่งสอดคล้องกับอนุสัญญาความหลากหลายทางชีวภาพ และสนธิสัญญา ระหว่างประเทศว่าด้วยการทรพั ยากรพนั ธุกรรมพืช เพือ่ อาหาร และเกษตร เพื่อเป็นกลไกสร้าง แรงจูงใจใหเ้ กิดการอนรุ กั ษ์ และรักษาทรัพยากรพันธกุ รรมให้คงอยู่ต่อไปในอนาคต และถือเป็น มาตรการที่มีประสิทธิภาพมากที่สุดในการรักษาความหลากหลายทางชีวภาพ21 และเป็นการ อนุรักษ์ พัฒนา ทรัพยากรชีวภาพให้มีความหลากหลายสืบต่อไปยังอนุชนรุ่นหลัง ซึ่งถือเป็น หลกั ประกันที่มน่ั คงด้านอาหารให้แก่ลูกหลานในอนาคต บริบททางเทคโนโลยีและฐานทรัพยากรชีวภาพ กับ การเลือกระบบกฎหมายท่ี เหมาะสม ผลกั ดันนโยบายที่เกี่ยวข้อระหว่างความหลากหลายทางชีวภาพและการค้าที่สนับสนุน การดารงอยู่ของภูมปิ ัญญาท้องถิ่นโดยสร้างเครือขา่ ยความร่วมมือระหว่างประเทศเพื่อผลักดัน ระบบกฎหมายเฉพาะ (SUI GENERIS) ภายใต้ข้อตกลงทางการค้าว่าด้วยทรัพย์สินทางปัญญา (TRIPs) ระหว่างกลุ่มประเทศกาลังพัฒนาด้วยกันเอง หรือ อาจใช้ระบบกฎหมายที่เป็นเอกเทศ 21 สมชาย รัตนชือ่ สกุล, กฎหมายเฉพาะสาหรบั การคุ้มครองทรพั ยากรพันธกุ รรมพชื (Sui Generis for Protection of Plant Genetic Resources), หนา้ 29.

204 ซึ่งเหมาะสมกับฐานทรัพยากรชีวภาพภายในประเทศของตนก็ได้ ดังเช่น กรณีกฎหมาย คุ้มครองพนั ธุ์พชื และสิทธิเกษตรกร ของประเทศอนิ เดีย ลู่ทางที่นา่ สนใจเกีย่ วกับการแบ่งปนั ผลประโยชน์จากเทคโนโลยีชีวภาพอีกประการหนึ่ง คือ ลู่ทางตามแนวทางตามความสมัครใจฯ 2004 แนวทางที่ 8: การเขา้ ถงึ ทรพั ยากรและสินทรพั ย์ 8.1 รัฐควรอานวยความสะดวกในการเข้าถึงและใช้ประโยชน์ทรัพยากรอย่างย่ังยืนและ ปราศจากการเลือกประติบัติตามกฎหมายภายในและกฎหมายระหว่างประเทศ และปกป้อง สินทรัพย์ที่สาคัญต่อการดารงชีพของบุคคล รัฐควรเคารพและปกป้องสิทธิของปัจเจกชนที่ เกีย่ วข้องกับทรพั ยากร อาทิ สตั ว์นา้ และปศุสัตว์ โดยปราศจากการเลือกประติบัติ หากมีความ จาเปน็ และเป็นการเหมาะสม ...........รฐั ควรให้ความสนใจเปน็ พิเศษแก่กลุ่มบุคคล อาทิ กลุ่มที่ ดารงชีพโดยการเลี้ยงสัตว์ และชนพื้นเมือง และความสัมพันธ์กับทรัพยากรธรรมชาติที่ แวดล้อมอยู่ แนวทางที่ 8d: ทรพั ยากรทางพนั ธุกรรมเพือ่ อาหารและการเกษตร 8.12 รัฐพิจารณาความสาคัญของความหลากหลายทางชีวภาพและความสอดคล้องกับ พันธกรณีภายใต้ข้อตกลงระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้องประกอบแล้ว รัฐควรกาหนดนโยบาย ระดับชาติ ตราสารทางกฎหมายและกลไกเพื่อป้องกันความเสื่อมสลายและให้หลักประกัน การอนุรักษ์และการใช้ทรัพยากรทางพันธุกรรมเพื่ออาหารและการเกษตรอย่างยั่งยืน รวมถึง การปกป้องภูมปิ ัญญาท้องถิ่นที่เกี่ยวข้องและการมสี ่วนรว่ มอย่างเท่าเทียมและเป็นธรรมในการ แบ่งปันผลประโยชน์ที่เกิดจากการใช้ทรัพยากรทางพันธุกรรมเหล่านี้ และควรส่งเสริมการมี ส่วนรว่ มของคนในท้องถิ่น คนพืน้ เมือง และเกษตรกร ในการรว่ มตัดสินใจระดับชาติในประเด็น ที่เกี่ยวข้องกับการอนุรักษ์และการใช้ทรัพยากรทางพันธุกรรมเพื่ออาหารและการเกษตรอย่าง ยง่ั ยืน แนวทางที่ 8f: บริการ 8.14 รัฐควรสรรสร้างสภาวะแวดล้อมที่เอื้อ และยุทธศาสตร์เพื่ออานวยและสนับสนุนการ ริเริ่ม ของภาคเอกชนและภาคสาธารณะในการริเริ่มการส่งเสริมเคร่ืองมือ เทคโนโลยี ....เพื่อ เสริมสร้างประสิทธิภาพในการผลิตอาหารโดยเกษตรกรท้ังมวลโดยเฉพาะ เกษตรกรผู้ ยากไร้ ........ 2) ลู่ทางในการบงั คบั ใชส้ ิทธิดา้ นอาหารอยา่ งบรู ณาการ โ ด ย อ า ศั ย ลู่ ท า ง ที่ ไ ด้ มี ก า ร รั บ ร อ ง แ น ว ท า ง ต า ม ค ว า ม ส มั ค ร ใ จ เ พื่ อ ส นั บ ส นุ น ความก้าวหน้าในการยอมรับสิทธิด้านอาหารอย่างเพียงพอเพิ่มขึ้นเป็นลาดับตามบริบทของ

205 ความมั่นคงด้านอาหาร ขึ้นในปี ค.ศ.2004 ซึ่งได้มีการรวบรวมเอาแนวทางการพัฒนาด้าน ต่างๆเข้ามารวมกันเพื่อเป็นแนวทางให้รัฐนาไปปรับปรุงมาตรการต่างๆภายในประเทศให้ ส่งเสริมสิทธิดา้ นอาหารมากขึ้น ผู้เขียนจึงเห็นควรว่าน่าจะสกัดหลักการที่สาคัญของแนวทาง มานาเสนอเป็นลู่ทางเพื่อบูรณาการมาตรการต่างๆเพื่อบังคับใช้สิทธิด้านอาหารอย่างรอบด้าน ดังน้ี การส่งเสริมและปกป้องสังคมให้มีความเสรี ประชาธิปไตย และยุติธรรมเพื่อสร้าง สันติภาพ เสถียรภาพ และสร้างสิ่งแวดล้อมที่เอื้อด้านเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมให้ ปัจเจกชนสามารถเลี้ยงดูตนเองและครอบครัวได้อย่างมีเสรีภาพและศักดิ์ศรี22 ส่งเสริม ประชาธิปไตย หลักนิติธรรม การพัฒนาอย่างยั่งยืนและธรรมาภิบาล รวมท้ังส่งเสริมและ ปกป้องสิทธิมนุษยชนและเสรภี าพขั้นพ้ืนฐานเพือ่ ให้อานาจแก่ปจั เจกชนและประชาสังคมในการ เสนอข้อเรียกร้องต่อรัฐบาล อีกทั้งให้รัฐสร้างนโยบายที่รวมเอาความจาเป็นเฉพาะของปัจเจก ชน และให้หลักประกันความรับผิดและความโปร่งใสในการทางานของรัฐบาลและกระบวนการ ตัดสินใจในการบังคับใช้นโยบาย รวมถึงไม่ควรนาอาหารมาใช้เป็นเคร่ืองมือกดดันทาง เศรษฐกิจและการเมอื ง23 รัฐอาจช่วยเหลือปัจเจกชนและกลุ่มของปัจเจกชนในการเข้าถึงความ ช่วยเหลือด้านกฎหมายเพือ่ อา้ งสทิ ธิในการยอมรบั สิทธิในการได้รับอาหารอย่างเพียงพอ24 การประเมินสถานการณเ์ ชงิ เศรษฐกิจและสังคม สถานการณ์ทางโภชนาการและความ ปลอดภัยด้านอาหาร25 การบังคับใช้มาตรการต่างๆ พึงกาหนดเป้าหมาย ตัวชี้วัด และกรอบ เวลาที่ชัดเจน เพื่อให้การดาเนินงานตามแผนปฏิบัติการเป็นไปอย่างมีประสิทธิผล สามารถ ประเมินวัดประสิทธิภาพของมาตรการและเรียนรู้บทเรียนจากมาตรการต่างๆได้อย่างครบถ้วน โดยเป้าหมาย ตัวชี้วัด และกรอบเวลาควรเหมาะสมกับสภาพทางเศรษฐกิจ สังคม และ วฒั นธรรมที่แตกต่างกันไปในแต่ละพืน้ ที่เป้าหมาย การกาหนดยุทธศาสตร์ขจัดความอดอยากหิวโหย โดยสะท้อนมิติต่างๆของระบบ อาหารตามความเหมาะสม ได้แก่ การผลิต กระบวนการผลิต การแจกจ่ายอาหาร การตลาด และการบริโภคอาหารที่ปลอดภยั ยทุ ธศาสตรย์ ังสามารถสะท้อนการเข้าถึงทรัพยากรและการ เข้าตลาดคู่ขนานไปกับมาตรการอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง ยุทธศาสตร์เหล่านี้ควรสะท้อนถึงความ 22 FAO, Voluntary Guidelines to the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security, pp. 1.1. 23 Ibid., pp. 1.2. 24 Ibid., pp. 1.5. 25 Ibid., pp. 2.2.

206 ต้องการของกลุ่มเสี่ยงและกลุ่มผู้ด้อยโอกาส รวมถึงกรณีพิเศษ อาทิ เหตุฉุกเฉินและภัย ธรรมชาติ26 ในกรณีที่จาเป็น รัฐควรจัดให้มียุทธศาสตร์เพื่อขจัดความยากจนระดับชาติ โดยเฉพาะสะท้อนการเขา้ ถึงอาหารอย่างเพียงพอ27 การจดั ตงั้ กลไกความร่วมมือระหว่างหน่วยงานระดับรัฐเพื่อเสริมสร้างความสอดคล้อง ในการบงั คับใช้ ตรวจตรา และประเมินนโยบาย แผนงาน และโครงการ รัฐต้องสนับสนุนชุมชน ทีเ่ กีย่ วข้องให้เข้ามามีสว่ นร่วมในทุกมิติของแผนและการปฏิบัติตามแผนในส่วนที่เกี่ยวข้องอย่าง เต็มที่และโปร่งใสจากทั้งภาคเอกชนและประชาสังคม โดยเฉพาะอย่างยิ่งการมีส่วนร่วมของ กลุ่มที่เสี่ยงต่อความไม่มั่นคงดา้ นอาหารมากที่สดุ 28 การเปิดโอกาสให้ผู้มีส่วนได้เสียหลายฝ่ายร่วมตัดสินใจต่อความม่ันคงด้านอาหาร ระดับชาติให้มีความชัดเจนในบทบาทและขอบเขตของผู้มีส่วนได้เสียที่เกี่ยวข้อง โดยผนวกเอา ประชาสงั คมและภาคเอกชนเข้าไปด้วย เพือ่ เอือ้ อานวยต่อประสิทธิภาพในการใชท้ รพั ยากร29 การปรับปรุงรัฐธรรมนูญ ประมวลสิทธิ หรือพระราชบัญญัติ เพื่อจะบังคับใช้สิทธิด้าน อาหารโดยตรงให้เกิดการยอมรับสิทธิเพิ่มขึ้นเป็นลาดับ นอกจากนี้รัฐอาจพิจารณาว่าจะจัดให้ มีกลไกทางปกครอง กลไกกึ่งตุลาการ และกลไกตุลาการ ที่ มีประสิทธิภาพและเข้าถึงการ เยียวยาได้ทันที โดยเฉพาะการเข้าถึงกระบวนการของสมาชิกกลุ่มเสี่ยง และควรประกาศให้ ประชาชนทวั่ ไปรบั รู้สิทธิและกระบวนการเยียวยาทีม่ ีอยู่ ให้แก่บุคคลทีม่ สี ิทธิได้รับทราบ30 การอานวยความสะดวกในการเข้าถึงและใช้ประโยชน์ทรัพยากรอย่างย่ังยื นและ ปราศจากการเลือกประติบัติตามกฎหมายภายในและกฎหมายระหว่างประเทศ และปกป้อง สินทรัพย์ที่สาคัญต่อการดารงชีพของบุคคล รัฐควรผลักดันให้กลุ่มเสี่ยงสามารถเข้าถึงโอกาส และทรพั ยากรทางเศรษฐกิจเพื่อมสี ่วนรว่ มอย่างเตม็ ทีแ่ ละเท่าเทียมในระบบเศรษฐกิจ31 การจัดให้มีการประมวลแนวปฏิบัติและสถาบันในการควบคุมอาหารและความ ปลอดภัยด้านอาหารในระดับชาติ ขจัดช่องว่างและความซ้าซ้อนในระบบตรวจสอบตามกรอบ ทางนิติบัญญัติและกฎหมายกากับดูแลที่เกี่ยวกับอาหาร รัฐได้รับการสนับสนุนให้รับเอา มาตรฐานความปลอดภัยด้านอาหารที่อิงพื้นฐานทางวิทยาศาสตร์ โดยอาจ ก่อต้ัง 26 Ibid., pp. 3.3. 27 Ibid., pp. 3.4. 28 Ibid., pp. 5.2-5.4. 29 Ibid., pp. 6.1. 30 Ibid., pp. 7.2-7.3. 31 Ibid., pp. 8.1-8.2.

207 คณะกรรมาธิการประสานงานด้านอาหารระดับชาติซึ่งประกอบด้วยหน่วยงานภาครัฐและมิใช่ รัฐที่เกี่ยวข้องกับระบบอาหารและดาเนินการในฐานะพันธมิตรกับคณะกรรมาธิการมาตรฐาน สุขอนามัยขององค์การอาหารและเกษตรและองค์การอนามัยโลก32 รัฐควรรับรองมาตรการ เพื่อคุ้มครองผู้บริโภคจากการหลอกลวงและชวนเชื่อบนฉลากบรรจุภัณฑ์ การโฆษณา และ การจาหน่ายอาหาร รวมท้ังให้มีทางเลือกแก่ผู้บริโภคโดยการประกันว่าจะมีข้อมูลที่เหมาะสม ของอาหารที่วางขายในตลาด และจัดให้มีกระบวนการไล่เบี้ยสาหรับการใดที่ส่งผลร้ายจาก อาหารที่ไม่ปลอดภยั และปนเปื้อน33 การส่งเสริมการมีส่วนร่วมกับผู้มีส่วนได้เสียที่เกี่ยวข้องโดยเฉพาะชุมชนและองค์การ บริหารส่วนท้องถิ่นในการ ออกแบบ บังคับใช้ บริหารจัดการ ตรวจตรา และประเมินผล โครงการเพื่อเพิ่มการผลิตและการบริโภคอาหารที่ถูกสุขลักษณะและโภชนาการดี และให้ ความสาคัญต่อความต้องการทางโภชนาการเฉพาะทางสาหรับบุคคลผู้ติดเชื้อเอดส์ หรือทุกข์ ทรมานจากโรคระบาด34 รัฐควรคุณค่าทางวัฒนธรรมของอาหารและพฤติกรรมการกินที่ แตกต่างกันไปของแต่ละวัฒนธรรม และควรจัดต้ังวิธีการเพื่อส่งเสริมความปลอดภัยด้าน อาหาร การบริโภคเพือ่ โภชนาการอนั เปน็ ประโยชน์ รวมถึงการกระจายอาหารภายในชุมชนและ ครัวเรือนอย่างเปน็ ธรรมโดยให้ความสาคัญเปน็ พิเศษต่อสิทธิของท้ังเด็กหญิงและเด็กชาย หญิง ต้ังครรภ์ และหญิงให้นมบตุ ร ในทุกวฒั นธรรม35 การจัดให้มีข้อมูลข่าวสารแก่ปัจเจกชนในการเสริมสร้างความสามารถเพื่อการมีส่วน ร่วมต่อการกาหนดนโยบายที่เกี่ยวกับอาหารซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อปัจเจกชน และเพื่อท้าทาย การตัดสินใจที่อาจคุกคามสิทธิ36 รวมท้ังส่งเสริมการเข้าถึงข้อมูล และเผยแพร่ข้อมูลที่ถูกต้อง ให้แก่ประชาชน หรืออาจจะผนวกความรู้ด้านโภชนาการและสิทธิด้านอาหารเข้าไปเป็นส่วน หนง่ึ ของหลกั สตู รการศกึ ษาท้ังในข้ันพืน้ ฐาน และระดบั อดุ มศกึ ษา การส่งเสริมโครงการด้านสงั คมและค่าใช้จ่ายข้ันพื้นฐาน โดยเฉพาะ โครงการที่กระทบ ตอ่ คนจนและกลุ่มเสี่ยงของสังคม และรัฐควรปกป้องไม่ให้ตัดลดงบประมาณโครงการ ในขณะ ที่ควรเพิ่มคุณภาพและประสิทธิผลของค่าใช้จ่ายทางสังคม รัฐควรพยายามให้หลักประกันว่า 32 Ibid.,, pp. 9.3-9.4. 33 Ibid.,, pp. 9.7. 34 Ibid.,, pp. 10.3-10.4. 35 Ibid.,, pp. 10.10. 36 Ibid.,, pp. 11.5.

208 การตัดงบประมาณจะไม่ส่งผลดา้ นลบต่อการเข้าถึงอาหารอย่างเพียงพอในกลุ่มคนที่จนที่สุด37 การส่งเสริมความเป็นประชาธิปไตยและการมีส่วนร่วมของประชาชนในนโยบายและโครงการ สาธารณะด้านอาหารเปน็ วิธีการป้องกนั การร่วั ไหลของงบประมาณที่ดที ี่สดุ การจัดให้มีระบบแผนที่และข้อมูลความเสี่ยง และความไม่ม่ันคงด้านอาหาร (FIVIMS) เพื่อบ่งชี้กลุ่มและครัวเรือนที่เสี่ยงเป็นพิเศษต่อภาวะความไม่ม่ันคงด้านอาหารควบคู่ไปกับ เหตุผลที่ทาให้เกิดภาวะไม่มั่นคงด้านอาหารของกลุ่มเหล่าน้ัน เพื่อแก้ไขดัดแปลงการจัดให้มี การเข้าถึงอาหารอย่างเพียงพอใหบ้ งั คับใช้ได้อย่างทนั ท่วงที รัฐควรวิเคราะห์ความไม่ม่ันคงด้าน อาหาร ความเสี่ยง และภาวะทางโภชนาการของกลุ่มต่างๆในสังคม แต่ละกลุ่มแยกกันไป ด้วยความตั้งใจเป็นพิเศษในการประเมินรูปแบบต่างๆของการเลือกประติบัติ38 รัฐอาจให้ ความสาคัญลาดับแรกแก่การจัดช่องทางความช่วยเหลือด้านอาหารผ่านทางสตรี ซึ่งเป็น วิธีการส่งเสริมบทบาทในการตัดสินใจของสตรี และให้หลักประกันว่าอาหารจะถูกใช้ไปเพื่อ บรรลคุ วามต้องการด้านอาหารของครวั เรือน39 การจัดตั้งและรักษาความมั่นคงทางสังคมและความปลอดภัยด้านอาหารเพื่อปกป้อง บุคคลที่ไม่สามารถจัดหาให้แก่ตนเอง โดยคานึงถึงประสิทธิผลและความครอบคลุม ถึงการ เสริมสรา้ งจากศกั ยภาพที่มอี ยู่ชมุ ชนกลุ่มเสีย่ งเพือ่ จัดหาทรัพยากรที่จาเป็นเพื่อความม่ันคงทาง สังคมและหลักประกันด้านอาหาร รัฐและองค์การระหว่างประเทศควรพิจารณาประโยชน์ของ การจัดซื้อจัดจ้างท้องถิ่นเพื่อให้ความช่วยเหลือด้านอาหาร การออกแบบของหลักประกันทาง สังคมและอาหาร จะขึ้นอยู่กับธรรมชาติของความไม่มั่นคงด้านอาหาร วัตถุประสงค์ งบประมาณ ความสามารถทางปกครองที่มีอยู่ และสถานการณ์ของท้องถิ่น40 ทั้งนี้รัฐอาจ ผนวกความช่วยเหลือด้านอาหารในนโยบายของหลักประกันเข้ากับกิจกรรมเสริม เพื่อให้เกิด ประโยชน์สูงสุดต่อการให้หลักประกันการเข้าและแสวงประโยชน์ในอาหารที่เพียงพอ กิจกรรม เสริมที่สาคัญรวมถึง การเข้าถึงนา้ สะอาดและสขุ อนามัย การแทรกแซงทางบริการสาธารณสุข และกิจกรรมโภชนาศกึ ษา41 ก า ร ป ร ะ ส า น ง า น ใ น ม า ต ร ก า ร ค ว า ม ช่ ว ย เ ห ลื อ ด้ า น อ า ห า ร ร ะ ห ว่ า ง ป ร ะ เ ท ศ ใ น สถานการณ์ฉุกเฉิน ควรพิจารณาเป็นพิเศษถึงวัตถุประสงค์ระยะยาวเพื่อการฟื้ นฟูและการ 37 Ibid., pp. 12.3. 38 Ibid., pp. 13.1-13.2. 39 Ibid., pp. 13.4. 40 Ibid., pp. 14.1-14.3. 41 Ibid., pp. 14.6.

209 พัฒนาให้ประเทศผู้รับ และควรเคารพความเป็นสากลของหลักมนุษยธรรม โดยต้องประเมิน ความต้องการ การวางแผน การตรวจตรา และการประเมินมาตรการความช่วยเหลือด้าน อาหาร สิ่งเหล่านี้ควรกระทาภายใต้หลักการมีส่วนร่วมมากที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ นอกจากนี้ การดาเนินการยังควรกระทาร่วมกับรัฐบาลและองค์กรบริหารของรัฐผู้รับท้ังในระดับชาติและ ระดับท้องถิ่น42 การสร้างกลไกสาหรับการเตือนภัยล่วงหน้าที่เพียงพอและทางานได้เพื่อป้องกัน หรือ บรรเทาผลกระทบของภัยธรรมชาติและภัยที่เกิดจากน้ามือมนุษย์ ระบบเตือนภัยล่วงหน้าควร อยู่บนพื้นฐานของ มาตรฐานสากล การร่วมมือ และข้อมูลรายละเอียดที่จาแนกรายการอัน เชื่อถือได้ รัฐควรดาเนินมาตรการที่เหมาะสมเพื่อเตรียมพร้อมสาหรับเหตุฉุกเฉิน อาทิ จดั ระบบเกบ็ เสบียงอาหารเพื่อสะสมอาหาร และดาเนินการจัดตั้งระบบการกระจายอาหารที่ เพียงพอ ทั้งนีร้ ฐั อาจพิจารณาจัดต้ังกลไกเพื่อประเมินผลกระทบทางโภชนาการ และกลไกเพื่อ ทาความเข้าใจในยุทธศาสตร์ที่เกี่ยวข้องของครัวเรือนที่ได้รับผลกระทบจากภัยธรรมชาติ หรือ ภัยที่เกิดจากน้ามือมนุษย์ กลไกดงั กล่าวควรบ่งชีถ้ ึง เป้าหมาย การออกแบบ การบังคับใช้ และ การประเมินค่าของโครงการบรรเทาทุกข์ โครงการบูรณะ และโครงการฟื้นคืนความเข้มแข็ง ของชุมชนด้วย43 การสร้างกลไกสาหรับตรวจตราและประเมินค่าการบังคับใช้สิทธิในการได้รับอาหาร อย่างเพียงพอ ตามความศักยภาพของรัฐโดยจัดสร้างและเสริมระบบข้อมูลที่มีอยู่และบ่งชี้ ช่องว่างข้อมูล เพื่อบ่งชี้ถึง ผลกระทบต่อ นโยบาย โครงการ แผนการ ภายในประเทศในเร่ือง การยอมรับสิทธิในการได้รับอาหารอย่างเพียงพอเพิ่มขึ้นเป็นลาดับของประชากรในภาพรวม และเฉพาะกลุ่มเสี่ยงภัยโดยอาจจัดต้ังจุดหมายที่เหมาะสมเพื่อบรรลุให้ได้ในระยะ ส้ัน กลาง และยาว ซึ่งสมั พันธ์โดยตรงกับการบรรลุเป้าหมายการลดความยากจนและอดอยากเป็นอย่าง ต่า44รัฐควรเอาใจใส่เป็นพิเศษในการตรวจตราสถานการณ์ความมั่นคงด้านอาหารของกลุ่ม เสี่ยง กระบวนการประเมินเมินค่านี้ รัฐควรให้หลักประกันแก่กระบวนการการมีส่วนร่วมใน การรวบรวม การบริหารจัดการ การวิเคราะห์ ข้อมูล การตีความ และการเผยแพร่ ผลการ ประเมิน45 42 Ibid., pp. 15.4-15.5. 43 Ibid., pp. 16.7-16.8. 44 Ibid., pp. 17.1-17.3. 45 Ibid., pp. 17.5-17.6.

210 การพัฒนากฎหมายภายในหรือมีนโยบายรับรองกระบวนการที่อิงสิทธิมนุษยชน และ รัฐซึ่งมีสถาบันสิทธิมนุษยชนระดับชาติหรือผู้ตรวจการแผ่นดิน อาจจะบรรจุเอาการยอมรับ สิทธิในการได้รับอาหารอย่างเพียงพอเข้าไปอยู่เขตอานาจของตนด้วย รัฐซึ่งไม่มีสถาบันสิทธิ มนุษยชนระดับชาติหรือผู้ตรวจการแผ่นดินควรได้รับการสนับสนุนให้จัดตั้งองค์กรดังกล่าวขึ้น สถาบันสิทธิมนษุ ยชนควรมี ความเป็นอิสระและทางานได้ด้วยตนเอง อิสระจะการครอบงาของ รัฐบางรัฐควรสนับสนุนองค์กรประชาสงั คมและปัจเจกชนให้ช่วยเหลือการดาเนินการตรวจตรา ของสถาบัน46 การส่งเสริมความร่วมมือระหว่างประเทศพัฒนาแล้วกับประเทศกาลังพัฒนาควร ดาเนินการในรูปแบบหุ้นส่วนเพื่อสนับสนุนความพยายามที่จะบรรลุเป้าหมายการยอมรับสิทธิ ในการได้รับอาหารอย่างเพียงพอเพิ่มขึ้นเป็นลาดับตามบริบทของความม่ันคงด้านอาหาร ระดบั ชาติผ่านทาง ความรว่ มมอื ระหว่างประเทศ รวมถึง การพัฒนาศักยภาพของสถาบัน และ แลกเปลี่ยนเทคโนโลยีผ่านข้อตกลงระหว่างกัน47 การดาเนินการในทุกข้ันตอนต้องอยู่บน พืน้ ฐานของการศกึ ษาวิจยั และภมู ปิ ัญญาท้องถิน่ การส่งเสริมให้ รัฐ องค์การระหว่างประเทศ ประชาสังคม ภาคเอกชน องค์กรพัฒนา เอกชนทีเ่ กีย่ วข้อง และผมู้ สี ่วนได้เสียที่เกี่ยวข้องอื่นๆ สร้างความเข้มแข็งของ ความเป็นหุ้นส่วน และการดาเนินความร่วมมือ รวมถึงโครงการและความพยายามในการพัฒนาศักยภาพ โดย ดาเนินการด้วยทัศนะของการสร้างความเข้มแข็งให้แก่การยอมรับสิทธิ 48รัฐต้องปรับใช้ กระบวนการส่งเสริมให้ผู้มีส่วนได้เสียหลายฝ่ายต่อความมั่นคงด้านอาหารระดับชาติให้มีความ ชัดเจนในบทบาทและขอบเขตของผู้มีส่วนได้เสียที่เกี่ยวข้อง โดยผนวกเอาประชาสังคมและ ภาคเอกชนเข้าไปด้วย และประมวลความรแู้ ละความเหน็ เหลา่ นเี้ พือ่ เอือ้ อานวยต่อประสิทธิภาพ ในการใช้ทรัพยากร49 หน่วยงานที่เกี่ยวข้องต้องนาสิ่งเหล่านี้เข้าบูรณาการเข้ากับมาตรการ ประสิทธิดา้ นอาหารทุกภาคส่วน นอกจากนี้ผู้เขียนเองก็ขอนาเสนอลู่ทางบางประการที่สามารถนาไปผนวกร่วมกับ การบูรณาการมาตรการบังคับใช้สทิ ธิด้านอาหารตามแนวทางฯ ให้มคี วามสมบรู ณ์ยิ่งขนึ้ คือ การแก้ปัญหาต้องเริ่มจากประชาชนไปสู่การตอบสนองของภาครัฐ (ล่าง-บน) คือเริ่ม จากการเสริมสร้างความมั่นคงของเกษตรกร ครัวเรือน ชุมชน เครือข่ายประชาชน ไปสู่การ 46 Ibid., pp. 18.1. 47 Ibid., pp. 18.5. 48 Ibid., pp. 19.14. 49 Ibid., pp. 16.1.

211 ตอบสนองของภาครัฐออกมาในรูปแบบกระบวนการที่อิงสิทธิ (Right-based Approach) อัน ได้แก่ 50 การจัดให้มี กฎหมาย ยุทธศาสตร์และนโยบาย การปฏิบัติและวิธีการดาเนินงาน โครงการและบริการสาธารณะ สถาบนั หรอื องค์กร ทรพั ยากรบุคลากรและงบประมาณ การให้ ข้อมูลความรู้และระบบการศึกษา การตรวจตราและประเมินผล การมีส่วนร่วมของประชาชน รวมถึงการสง่ เสริมการมสี ่วนรว่ มของประชาชน การส่งเสริมการมีส่วนร่วมของภาคประชาชน โดยการสนับสนุนการผลักดันนโยบาย จากภาคประชาชน ในหลายกรณีที่การกาหนดนโยบายสาธารณะอาจสร้างผลกระทบให้กับ ความเป็นอยู่และสิทธิด้านอาหารของประชาชนอย่างกว้างขวาง หากรัฐเปิดช่องทางให้ภาค ประชาชนสามารถเสนอความคิดเหน็ ได้โดยตรงก็จะเป็นประโยชน์ตอ่ กระบวนการประชาธิปไตย ในนโยบายสาธารณะด้านอาหาร ดังกรณีการรวมตัวกันคัดค้านนโยบายพืชสิ่งมีชีวิตตัดแต่ง พันธุกรรมขององค์การการค้าโลก และการค้าเสรีที่ไม่เป็นธรรมต่อเกษตรกรรายย่อยในการ ประชุมรฐั มนตรกี ารค้าภายใต้องค์การการค้าโลก ก า ร ป ฏิ รู ป ระ บ บ เ ศ ร ษ ฐ กิ จ ก า ร เ ก ษ ต ร ใ ห้ ต อ บ ส น อ งค ว าม จ า เ ป็ น ข้ั นพื้ น ฐ าน ข อ ง ประชากรโลก โดยการกระจายกรรมสิทธิ์ในการครอบครองปัจจัยการผลิตให้แก่ประชากร อย่างทัว่ ถึง สลายการครอบครองปัจจัยการผลิตแบบผูกขาดโดยนายทุน หรือชนช้ันปกครอง โดยอาศัยขบวนการการผลักดันของประชาชนในลักษณะการมีส่วนร่วมในระบบเศรษฐกิจตาม ระบอบประชาธิปไตยเพื่อรักษาผลผลิตไว้ให้ชุมชน การรวมตัวของเกษตรกรรายย่อยเพื่อ ปกป้องผลประโยชน์ของตัวเองอย่างเหนียวแน่น และมีผู้นาชุมชนที่เข้มแข็ง การร่วมมือ ประสานงานระหว่างเครือข่ายเกษตรกรและชุมชนเพื่อใช้ทรัพยากรอย่างเหมาะสมตามความ สมัครใจโดยอาจอยู่ในรูปแบบสหกรณ์ก็ได้51 ทั้งนี้การดาเนินงานในทุกระดับรวมถึงการ ตัดสินใจภายในองค์กรชุมชนเกษตรกรเองต้องมีความเป็นประชาธิปไตยอยู่เสมอเพื่อป้องกัน การครอบงาจากผู้อทิ ธิพลในท้องถิ่น หรอื อานาจรฐั การสร้างความเข้มแข็งของภาคประชาชน โดยการเสริมสร้างความเข้มแข็งของภาค ประชาสังคม อาจทาได้โดย การเปิดช่องทางสื่อสาธารณะให้ประชาสังคมนาเสนอข้อมูล และ โครงการต่างๆที่ได้ดาเนินการไปให้ประชาชนได้รับทราบ และเป็นช่องทางที่ภาคประชาสังคม สื่อสารตอบโต้กับประชาชนได้ง่ายขึ้น การเปิดช่องทางให้ภาคประชาสังคมแสวงหารายได้เพื่อ การทางานอย่างมศี กั ดิศ์ รี เช่น ออกกฎหมายเพิ่มโควตาให้ประชาชนสามารถบริจาคเงินรายได้ 50 จากคาอธิบายของ ศ.วทิ ิต มนั ตาภรณ์ 51 ฟรานเชส มวั แลปเป้, โจเซฟ คอลลนิ ส,์ อาหารหายไปไหน, แปลโดย อจั ฉรา หงั สพฤกษ์, รสนา โตสติ ระกลู , พิมพค์ รงั้ แรก (กรงุ เทพฯ: มูลนิธิโกมลคีมทอง, 2525), หนา้ 181-193.

212 เข้าสู่กองทนุ ของภาคประชาสังคมโดยตรง ภาครัฐต้องยตุ ิการสร้างทศั นคติแง่ลบต่อภาคประชา สังคมว่า “เป็นพวกรับเงินต่างชาติ ทางานไม่เป็นชิ้นเป็นอัน เอาแต่ค้าน” รวมถึงการสร้าง บรรยากาศที่เป็นประชาธิปไตยมากขึ้นโดยการรับฟังความคิดเห็น และวิเคราะห์วิจารณ์เน้ือหา สาระของเร่ืองราว ซึ่งจะเป็นผลดีกับประชาชนท้ังในแง่การตรวจสอบการทางาน และ ความคิดริเรม่ิ สร้างสรรคใ์ นการแก้ไขปัญหาสทิ ธิด้านอาหารอย่างรอบด้านรว่ มกนั การสร้างมาตรการรองรับกลุ่มเสี่ยงที่ได้รับผลกระทบจากการพัฒนากระแสหลักโดย กลุ่มเสี่ยงที่ควรได้รับความสนใจและหามาตรการมารองรับอย่างเร่งด่วน คือ กลุ่มผู้ยากไร้ที่ สถานะทางเศรษฐกิจย่าแย่ไม่สามารถเข้าถึงอาหารได้ด้วยตนเอง ซึ่งส่วนมากมักเป็นกลุ่มที่ ขาดการศึกษา ทารกและสตรีหลังคลอดบุตร ผู้ป่วย และกลุ่มชายขอบของสังคม โดยการให้ ความช่วยเหลือด้านอาหารโดยตรง หรือการพัฒนาศักยภาพทางการผลิตให้มีความเชี่ยวชาญ ในวิชาชีพ หรือเพิ่มการเข้าถึงปัจจัยการผลิตมากขึ้น เพื่อให้ชุมชนมีความเข้มแข็งมากขึ้น สามารถสร้างความมั่นคงด้านอาหารในระยะยาวได้ 52 การพัฒนาความม่ันคงด้านอาหารต้อง เน้นการพัฒนาอย่างย่ังยืนไม่เพียงแต่ในการเข้าถึงอาหารแต่รวมถึงการผลิตอาหารด้วย โครงการส่งเสริมวิสาหกิจชุมชนขนาดย่อม การแลกเปลี่ยนอาหารระหว่างจังหวัดและการ เกษตรกรรมอย่างย่ังยืนเป็นแนวทางที่เหมาะสมในการพัฒนา โดยมาตรการที่จะบังคับใช้ควร มุ่งลง ไปสู่ การพั ฒนาชนบ ทและภาค เกษ ตรกร รมโ ดยส อดคล้ องกั บแน ว ทาง การ พัฒน า สิง่ แวดล้อมอย่างยั่งยืน ส่วนการช่วยเหลือกลุ่มเสีย่ งในเขตเมืองควรมุ่งไปที่การเพิ่มการจ้างงาน และโครงการเพิ่มสินทรัพย์ในการประกอบอาชีพ เพื่อให้ประชาชนเข้าถึงบริการสาธารณะที่ จาเป็นต่อการดารงชีวติ 53 อันเปน็ รากฐานที่มน่ั คงของหลักประกันสิทธิด้านอาหาร 52 FAO, The State of Food Insecurity in the World 2005, p. 29. 53 Ibid.,

บรรณานุกรม ภาษาไทย คณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ. รายงานผลตามเป้าหมายการพัฒนาแหง่ สหสั วรรษของประเทศไทย พ.ศ.2547. จรัญ โฆษณานันท์. สิทธิมนุษยชนไร้พรมแดน ปรชั ญา กฎหมาย และความเป็นจริงทางสงั คม. พิมพ์ครง้ั แรก. กรงุ เทพฯ: นิติธรรม, 2545. ฟรานเชส มวั แลปเป้, โจเซฟ คอลลินส์, อาหารหายไปไหน, แปลโดย อจั ฉรา หังสพฤกษ์, รสนา โตสิตระกูล, พิมพ์ครั้ง แรก (กรงุ เทพฯ: มูลนิธิโกมลคีมทอง, 2525 จักรกฤษณ์ ควรพจน์, ศิริพร สจั จานนท์, บณั ฑูร เศรษฐศิโรตม,์ สมชาย รัตนชื่อสกลุ , นนั ทน อินทนนท์, ความตกลงพหภุ าคีขององค์การค้าโลกกบั ผลกระทบต่อฐานทรัพยากร, พิมพ์ครงั้ แรก (กรุงเทพฯ: สานักงานกองทุนสนับสนนุ การวิจัย, 2548) เฮเลนา นอร์เบอร์ก-ฮอดจ์, ทอดด์ เมอรีฟิลด์, และสตีเวน กอร์ลคิ , เศรษฐกิจอาหารท้องถิ่น, แปลโดย ไพโรจน์ ภูมิประดิษฐ์, พิมพ์ครง้ั แรก (กรุงเทพฯ: สานักพิมพ์สวนเงนิ มีมา, 2545) ศริ ิวรรณ ศิรบิ ญุ , “ประชาสังคมกับการจัดการและอนุรกั ษ์ทรพั ยากรป่าชายเลนเพื่อการ พัฒนาสงั คมและเศรษฐกิจอย่างยั่งยืน,” ใน เศรษฐกิจพอเพียงและประชาสังคม: ผล การเสวนา สหสาขาวิชาการระหว่างสถาบนั แห่งชาติครั้งที่1, ชยั วัชน์ หน่อรัตน์, จตุรงค์ บุณยรตั นสนุ ทร, พระมหาจรูญโรจน์ ภวิวโส, บรรณาธิการ (กรงุ เทพฯ: ฟ้าอภัย, 2545) ชัยอนนั ต์ สมทุ วนิช และกุสุมา สนทิ วงศ์ ณ อยธุ ยา, สิ่งแวดล้อมกบั ความมัน่ คง: ความมัน่ คง ของรัฐกับความไม่มั่นคงของราษฎร, พิมพ์ครงั้ ที่2 (กรุงเทพฯ: สถาบนั นโยบายศึกษา, 2546) เดวิด ซี คอรเ์ ตน, เมื่อบรรษัทครองโลก, แปลโดย อภชิ ัย พนั ธเสน, พิมพ์ครั้งที่ 2 (กรุงเทพฯ: สานักพิมพ์มลู นิธิเดก็ , 2546) สหภาพยโุ รป, “การเกษตร,” ใน ข้อตกลงเขตการค้าเสรี ไทย-สหรัฐอเมริกา ผลกระทบที่มตี ่อ ประเทศไทย, สรชัย จาเนียรดารงการ, บรรณาธิการ (กรุงเทพฯ: พิมพ์ดกี ารพิมพ,์ 2547), หน้า 97. วนั ทนา ศิวะ, ปล้นผลิตผล, แปลโดย ไพโรจน์ ภูมิประดิษฐ์, พิมพ์ครง้ั แรก (กรุงเทพฯ:

239 สานกั พิมพ์สวนเงินมมี า, 2544 วิฑูรย์ เลีย่ นจารญู , “ประสบการณเ์ อฟทีเอของเมก็ ซิโก,” ใน ลงนามเพื่อลม่ สลาย ข้อตกลง เขตการค้าเสรีกบั ผลกระทบต่อทรพั ยากรชวี ภาพ สิทธิเกษตรกรและภาคเกษตรกรรม ไทย (กรุงเทพฯ: พิมพ์ดกี ารพิมพ์, 2547 The Corner House, “Food? Health? Hope? Genetic Engineering and World Hunger ,” แปลโดย ศิโรตม์ คล้ามไพบลู ย์, ใน GMOs: ชีวิตวิปริตพนั ธ์ุ, พิมพ์ครั้งที่ 2 (กรงุ เทพฯ: สถาบันวิถีทรรศน์, 2547) สพุ าณี ธนีวฒุ ิ, “ชะตากรรมรว่ มบนเส้นทางการค้าผกู ขาด กรณีตัวอย่างข้าวโพดถ่ัวเหลือง,” ใน ข้อตกลงเขตการค้าเสรี ผลกระทบที่มตี ่อประเทศไทย, กรรณิการ์ กิจติเวชกุล, บรรณาธิการ (กรุงเทพฯ: พิมพ์ดกี ารพิมพ,์ 25471 สมชาย รัตนชือ่ สกลุ , กฎหมายเฉพาะสาหรับการคุ้มครองทรพั ยากรพันธกุ รรมพืช (Sui Generis for Protection of Plant Genetic Resources) คณะกรรมการพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ, รายงานผลตามเป้าหมายการพัฒนาแหง่ สหสั วรรษที่ 1-7 ของประเทศไทย ทัชชมยั ฤกษะสุต, แกตต์และองค์การการค้าโลก (WTO), พิมพ์ที่ 4 (กรงุ เทพฯ: วิญญชู น, 2549) อนุสรณ์ อณุ โณ, “กุดชมุ : การเคลื่อนย้ายอัตลกั ษณ์และการปรับเปลี่ยนนยั และสถานะ เกษตรกรและชุมชน,” ใน เกษตรกรรมยัง่ ยืน: อัตลักษณ์ทางวฒั นธรรมกบั ปัญหา การเกษตรและอัตลกั ษณ์ชาวนาไทย, อนุสรณ์ อุณโณ, บรรณาธิการ (นนทบรุ ี: คณะกรรมการจดั งานมหกรรมเกษตรกรรมย่ังยืน, 2547) มณฑาทิพย์ ล้ิมธนะกิจ, “หลักการค้าเสรีของแกตต์กับการคุ้มครองทรพั ยากรร่วม: ศกึ ษา กรณีคดี Tuna-Dolphin,” (นิตศิ าสตร์มหาบณั ฑติ คณะนิติศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์ มหาวิทยาลัย, 2542) จริ าวัลย์ คชฤทธิ์ , “WTO กบั การใชม้ าตรการฝา่ ยเดียวเพือ่ คุ้มครองทรพั ยากรร่วมของโลก: ศกึ ษากรณีสหรัฐอเมริกาห้ามนาเข้ากุ้งและผลติ ภณั ฑ์จากกุ้งจากประเทศไทย,” (นิตศิ าสตร์มหาบัณฑติ คณะนิตศิ าสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2542) สุรวิช วรรณไกรโรจน์, ชยนั ต์ ตนั ตวิ ัสดาการ, ปัทมาวดี โพชนุกลู ซูซกู ิ, เจษฎ์โทณะวณิก, บัณฑรู เศรษฐศโิ รตม์, รายงานฉบบั สมบรู ณ์นโยบายของประเทศไทยเร่อื งสง่ิ มีชีวิตตดั แตง่ พนั ธุกรรม, เสนอต่อโครงการยทุ ธศาสตรน์ โยบายฐานทรัพยากรในคณะกรรมการ สิทธิมนษุ ยชนแหง่ ชาติ จกั รกฤษณ์ ควรพจน,์ “ทรัพย์สินทางปัญญาภายใตเ้ อฟทีเอ ไทย-สหรฐั ฯ: ผลกระทบตอ่ การเกษตรไทย”, เอกสารหมายเลข 9 ของโครงการจับกระแสองค์การการคา้ โลก.

240 ปัตพงษ์ เกษมสมบรู ณ์, และคณะ, เกษตรกรรมทางเลือก: เครือขา่ ยประชาสงั คมเพือ่ การ พึ่งตนเองอย่างยัง่ ยืน, (นนทบรุ ี: สานักวิจัยสังคมและสขุ ภาพ, 2548) ภาษาอังกฤษ FAO. BACKGROUND STUDY PAPER No.19. FAO. CFS:2003/INF/7. FAO. Declaration of the World Food Summit: five years later 2002. FAO. IGWG RTFG INF/1. FAO. IGWG RTFG INF/2. FAO. IGWG RTFG/INF3. FAO. IGWG RTFG /INF4. FAO. IGWG RTFG /INF4/APP.1. FAO. IGWG RTFG /INF4/APP.2. FAO. IGWG RTFG /INF4/APP.3. FAO. IGWG RTFG /INF4/APP.4. FAO. IGWG RTFG /INF5. FAO. IGEG RTFG /INF6. FAO. IGWG RTFG /INF7. FAO. Legal Office. Right to Food Time line. FAO. Rome Declaration on World Food Security and World Food Summit Plan of Action 1996. FAO. RAP PUBLICATION 2005/04. Bangkok : FAO Regional office for Asia and Pacific, 2005. FAO. The Right to Food in practice Implementation at the national level. Rome. 2006. FAO. The State of Food Insecurity in the World 2005. FAO. The State of Food Insecurity in the World 2006. FAO. Voluntary Guidelines to Support the Progressive Realization of the Right to Adequate Food in the Context of National Food Security. 2004. International Human Rights Internship Program and Asian Forum for Human Rights and Development. Circle of rights Economic, Social & Cultural Rights Activism : A

241 Training Resource. 2000. Ministry of Agriculture and Cooperation of Thailand. REVISED REPORTING FORMAT FOR THE FOLLOW-UP OF THE IMPLEMENTATION OF THE WORLD FOOD SUMMIT PLAN OF ACTION. 2004. Ministry of Agriculture of JAPAN. REPORT ON THE IMPLEMENTATION OF ECONOMIC SOCIAL AND CULTURAL RIGHTS. NGO/CSO FORUM For Food Sovereignty. PROFIT FOR FEW OR FOOD FOR ALL. Rome: NGO/CSO FORUM, 2002. UN. A/56/210. UN. A/57/356. UN. A/58/330. UN. A/59/385. UN. A/60/306. UN. A/60/350. UN. A/61/349. UN. E/2003/73. UN. E/C.12/1999/5. UN. E/CN.4/2001/53. UN E/CN.4/2002/54. UN E/CN.4/2002/58. UN. E/CN.4/2002/58/Add.1. UN. E/CN.4/Sub.2/2002/18. UN. E/CN.4/2003/54. UN. E/CN.4/2003/54/Add.1. UN. E/CN.4/2003/117. UN. E/CN.4/2004/10. UN. E/CN.4/2004/10/Add.1. UN. E/CN.4/2004/10/Add.2. UN. E/CN.4/2005/34. UN. E/CN.4/2005/47.

242 UN. E/CN.4/2005/47/Add.1. UN. E/CN.4/2005/47/Add.2. UN. E/CN.4/2006/35. UN. E/CN.4/2006/44. UN. E/CN.4/2006/44/Add.1. UN. E/CN.4/2006/44/Add.2. UN. Principles Relating to the Status of National Institutions. 1991. UN. Vienna Declaration and Programme of Action. 1993. Vitit Muntarbhorn. The Human Rights Protection System of the United Nations and of its Specialised Agencies. lectures for the International Institute of Human Rights. Strasbourg. 2001. WFP. Emergency Operation 10503 Brief. WFP. EMOP Sudan 10557.0. WFP. WFP/EB.2/2006/Summary. Rome Declaration on World Food Security and World Food Summit Plan of Action 1996 Frances Moore Lappe, Joseph Collins, and Peter Rosset with Luis Esparza, World Hunger: 12Myths, Second Edition (New York: Grove Press, 1999). Eugenio Daz-Bonilla, Sherman Robinson, Shaping Globalization for Poverty Alleviation and Food Security, (Washington D.C.: IFPRI, 2001), Beth Burrows, “Biodiversity and Biotecnology,” in Sustainable Agriculture and Food Security: The Impact of Globalisation, eds. Vandana Shiva and Gitahjali Bedi (India: Sage Publications, 2002) Vandana Shiva, “Globalisation of Agriculture, Food Security and Sustainability,” in Sustainable Agriculture and Food Security: The Impact of Globalisation, eds. Vandana Shiva and Gitahjali Bedi (India: Sage Publications, 2002) Esther Lam, and others, Practical Guide to the WTO for Human Rights Advocates, first edition (Bangkok: FORUM-ASIA),



VOLUNTARY GUIDELINES to support the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security Adopted by the 127th Session of the FAO Council November 2004 FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS Rome, 2005

The designations employed and the presentation of material in this information product do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the Food and Agriculture Organization of the United Nations concerning the legal or delopment status of any country, territory, city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boundaries. ISBN 92-5-105336-7 All rights reserved. Reproduction and dissemination of material in this information product for educational or other non-commercial purposes are authorized without any prior written permission from the copyright holders provided the source is fully acknowledged. Reproduction of material in this information product for resale or other commercial purposes is prohibited without written permission of the copyright holders. Applications for such permission should be addressed to: Chief Publishing Management Service Information Division FAO Viale delle Terme di Caracalla, 00100 Rome, Italy or by e-mail to: [email protected] © FAO 2005

Foreword In 1996, at the World Food Summit, Heads of State and Government reaffirmed “the right of everyone to have access to safe and nutritious food, consistent with the right to adequate food and the fundamental right of everyone to be free from hunger.” The declaration of the World Food Summit: five years later, in June 2002, reaffirmed the importance of strengthening the respect of all human rights and fundamental freedoms and invited “the FAO Council to establish an Intergovernmental Working Group to develop a set of Voluntary Guidelines to support Member States’ efforts to achieve the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security”. An Intergovernmental Working Group was established in November 2002 and working relationships, in particular with the Office of the High Commissioner for Human Rights and the Special Rapporteur on the Right to Food, were strengthened. After two years of intense and constructive negotiations and discussions among members of the Intergovernmental Working Group and its Bureau as well as representatives of stakeholders and civil society, the Voluntary Guidelines were adopted by the FAO Council in November 2004. The Voluntary Guidelines represent the first attempt by governments to interpret an economic, social and cultural right and to recommend actions to be undertaken for its realization. The objective of the Voluntary Guidelines is to provide practical guidance to States in their implementation of the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security, in order to achieve the goals of the World Food Summit Plan of Action. Relevant stakeholders could also benefit from such guidance. The Voluntary Guidelines cover the full range of actions to be considered by governments at the national level in order to build an enabling environment for people to feed themselves in dignity and to establish appropriate safety nets for those who are unable to do so. They can be used to strengthen and improve current development frameworks, particularly with regard to social and human dimensions, putting the entitlements of people more firmly at the centre of development. The Voluntary Guidelines represent a step towards integrating human rights into the work of agencies dealing with food and agriculture, such as FAO, as called for by the United Nations Secretary-General within his UN reforms. They provide an additional instrument to combat hunger and poverty and to accelerate attainment of the Millennium Development Goals. iii

FAO is committed to strengthening its capacity, with the help of Member States, to assist willing governments to implement the Voluntary Guidelines. The Organization looks forward to cooperating with governments and other key actors that wish to pursue rights-based approaches to poverty reduction and are interested in realizing the right to adequate food in the context of national food security by implementing the Voluntary Guidelines. Striving to ensure that every child, woman and man enjoy adequate food on a regular basis is not only a moral imperative and an investment with enormous economic returns; it also signifies the realization of a basic human right. Jacques Diouf Director-General Food and Agriculture Organization of the United Nations iv

Contents Foreword iii I PREFACE AND INTRODUCTION 1 1 Preface 3 Introduction 3 Basic instruments 5 The right to adequate food and the achievement of food security II ENABLING ENVIRONMENT, ASSISTANCE AND 9 ACCOUNTABILITY 9 10 GUIDELINE 1 Democracy, good governance, human rights and the rule of law 11 GUIDELINE 2 Economic development policies 13 GUIDELINE 3 Strategies 14 GUIDELINE 4 Market systems 15 GUIDELINE 5 Institutions 15 GUIDELINE 6 Stakeholders 16 GUIDELINE 7 Legal framework 17 GUIDELINE 8 Access to resources and assets 17 17 GUIDELINE 8A Labour 17 19 GUIDELINE 8B Land 19 19 GUIDELINE 8C Water 21 23 GUIDELINE 8D Genetic resources for food and agriculture 24 25 GUIDELINE 8E Sustainability 25 27 GUIDELINE 8F Services 28 GUIDELINE 9 Food safety and consumer protection 30 GUIDELINE 10 Nutrition 31 GUIDELINE 11 Education and awareness raising 31 GUIDELINE 12 National financial resources GUIDELINE 13 Support for vulnerable groups GUIDELINE 14 Safety nets GUIDELINE 15 International food aid GUIDELINE 16 Natural and human-made disasters GUIDELINE 17 Monitoring, indicators and benchmarks GUIDELINE 18 National human rights institutions GUIDELINE 19 International dimension v

III INTERNATIONAL MEASURES, ACTIONS AND COMMITMENTS 33 International cooperation and unilateral measures 33 Role of the international community 33 Technical cooperation 34 International trade 34 External debt 35 Official development assistance 36 International food aid 36 Partnerships with NGOs/CSOs/private sector 37 Promotion and protection of the right to adequate food 37 International reporting 37 vi

PREFACE AND I INTRODUCTION Preface 1. The eradication of hunger is clearly reflected in the target set at the World Food Summit to reduce the number of undernourished people to half their present level no later than 2015 and as agreed by the Millennium Summit to “halve the proportion of people who suffer from hunger” by the same year. 2. In the Rome Declaration on World Food Security, Heads of State and Government “reaffirm[ed] the right of everyone to have access to safe and nutritious food, consistent with the right to adequate food and the fundamental right of everyone to be free from hunger.” Objective 7.4 of the World Food Summit Plan of Action established the task: “to clarify the content of the right to adequate food and the fundamental right of everyone to be free from hunger, as stated in the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights and other relevant international and regional instruments, and to give particular attention to implementation and full and progressive realization of this right as a means of achieving food security for all.” 3. The Plan of Action “invite[d] the UN High Commissioner for Human Rights, in consultation with relevant treaty bodies, and in collaboration with relevant specialized agencies and programmes of the UN system and appropriate intergovernmental mechanisms, to better define the rights related to food in Article 11 of the Covenant and to propose ways to implement and realize these rights as a means of achieving the commitments and objectives of the World Food Summit, taking into account the possibility of formulating voluntary guidelines for food security for all.” 4. In response to the invitation by the World Food Summit, and following several international consultations, the Committee on Economic, Social and Cultural Rights adopted General Comment 12, which provided its experts’ views on the progressive realization of the right to adequate food. 5. In Paragraph 10 of the Declaration adopted at the 2002 World Food Summit: five years later, Heads of State and Government invited the Council of the Food and Agriculture Organization of the United Nations to establish at its 123rd session an Intergovernmental Working Group (IGWG), in the context of the World 1

Food Summit follow-up, with the following mandate: “to elaborate, with the participation of stakeholders, in a period of two years, a set of voluntary guidelines to support Member Nations’ efforts to achieve the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security”. 6. The objective of these Voluntary Guidelines is to provide practical guidance to States in their implementation of the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security, in order to achieve the goals of the Plan of Action of the World Food Summit. Relevant stakeholders could also benefit from such guidance. 7. The Voluntary Guidelines take into account a wide range of important considerations and principles, including equality and non-discrimination, participation and inclusion, accountability and rule of law, and the principle that all human rights are universal, indivisible, interrelated and interdependent. Food should not be used as a tool for political and economic pressure. 8. In developing these Voluntary Guidelines, the IGWG has benefited from the active participation of international organizations, non-governmental organizations (NGOs) and representatives of civil society. The implementation of these Guidelines, which is primarily the responsibility of States, should benefit from the contribution of all members of civil society at large, including NGOs and the private sector. 9. These Voluntary Guidelines are a human rights-based practical tool addressed to all States. They do not establish legally binding obligations for States or international organizations, nor is any provision in them to be interpreted as amending, modifying or otherwise impairing rights and obligations under national and international law. States are encouraged to apply these Voluntary Guidelines in developing their strategies, policies, programmes and activities, and should do so without discrimination of any kind, such as to race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status. 2

Introduction Basic instruments 10. These Voluntary Guidelines have taken into account relevant international instruments,1 in particular those instruments in which the progressive realization of the right of everyone to an adequate standard of living, including adequate food, is enshrined. Universal Declaration of Human Rights, Article 25: 1. Everyone has the right to a standard of living adequate for the health and well-being of himself and of his family, including food, clothing, housing and medical care and necessary social services, and the right to security in the event of unemployment, sickness, disability, widowhood, old age or other lack of livelihood in circumstances beyond his control. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Article 11: 1. The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to an adequate standard of living for himself and his family, including adequate food, clothing and housing, and to the continuous improvement of living conditions. The States Parties will take appropriate steps to ensure the realization of this right, recognizing to this effect the essential importance of international cooperation based on free consent. 2. The States Parties to the present Covenant, recognizing the fundamental right of everyone to be free from hunger, shall take, individually and through international cooperation, the measures, including specific programmes, which are needed: 1 References in the Voluntary Guidelines to the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights and other international treaties do not prejudice the position of any State with respect to signature, ratification or accession to those instruments. 3

(a) to improve methods of production, conservation and distribution of food by making full use of technical and scientific knowledge, by disseminating knowledge of the principles of nutrition and by developing or reforming agrarian systems in such a way as to achieve the most efficient development and utilization of natural resources; (b) taking into account the problems of both food-importing and food-exporting countries, to ensure an equitable distribution of world food supplies in relation to need. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Article 2: 1. Each State Party to the present Covenant undertakes to take steps, individually and through international assistance and cooperation, especially economic and technical, to the maximum of its available resources, with a view to achieving progressively the full realization of the rights recognized in the present Covenant by all appropriate means, including particularly the adoption of legislative measures. 2. The States Parties to the present Covenant undertake to guarantee that the rights enunciated in the present Covenant will be exercised without discrimination of any kind as to race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status. 11. Among others, Articles 55 and 56 of the Charter of the United Nations are relevant to these Voluntary Guidelines. UN Charter, Article 55 With a view to the creation of conditions of stability and well-being which are necessary for peaceful and friendly relations among nations based on respect for the principle of equal rights and self-determination of peoples, the United Nations shall promote: a. higher standards of living, full employment, and conditions of economic and social progress and development; 4

b. solutions of international economic, social, health, and related problems; and international cultural and educational co-operation; and c. universal respect for, and observance of, human rights and fundamental freedoms for all without distinction as to race, sex, language, or religion. UN Charter, Article 56 All Members pledge themselves to take joint and separate action in co-operation with the Organization for the achievement of the purposes set forth in Article 55. 12. Other international instruments, including the Convention of the Rights of the Child and the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, the four Geneva Conventions and their two Additional Protocols also contain provisions relevant to these Voluntary Guidelines. 13. These Voluntary Guidelines have taken into account the commitments contained in the Millennium Declaration, including the development goals, as well as the outcomes and commitments of the major UN conferences and summits in the economic, social and related fields. 14. The IGWG has also taken into account several Resolutions from the United Nations General Assembly and Commission on Human Rights and the General Comments adopted by the Committee on Economic, Social and Cultural Rights. The right to adequate food and the achievement of food security 15. Food security exists when all people, at all times, have physical and economic access to sufficient, safe and nutritious food to meet their dietary needs and food preferences for an active and healthy life. The four pillars of food security are availability, stability of supply, access and utilization. 16. The progressive realization of the right to adequate food requires States to fulfil their relevant human rights obligations under international law. These 5

Voluntary Guidelines aim to guarantee the availability of food in quantity and quality sufficient to satisfy the dietary needs of individuals; physical and economic accessibility for everyone, including vulnerable groups, to adequate food, free from unsafe substances and acceptable within a given culture; or the means of its procurement. 17. States have obligations under relevant international instruments relevant to the progressive realization of the right to adequate food. Notably, States Parties to the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) have the obligation to respect, promote and protect and to take appropriate steps to achieve progressively the full realization of the right to adequate food. States Parties should respect existing access to adequate food by not taking any measures that result in preventing such access, and should protect the right of everyone to adequate food by taking steps so that enterprises and individuals do not deprive individuals of their access to adequate food. States Parties should promote policies intended to contribute to the progressive realization of people’s right to adequate food by proactively engaging in activities intended to strengthen people’s access to and utilization of resources and means to ensure their livelihood, including food security. States Parties should, to the extent that resources permit, establish and maintain safety nets or other assistance to protect those who are unable to provide for themselves. 18. States that are not Parties to the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) are invited to consider ratifying the ICESCR. 19. At the national level, a human rights-based approach to food security emphasizes universal, interdependent, indivisible and interrelated human rights, the obligations of States and the roles of relevant stakeholders. It emphasizes the achievement of food security as an outcome of the realization of existing rights and includes certain key principles: the need to enable individuals to realize the right to take part in the conduct of public affairs, the right to freedom of expression and the right to seek, receive and impart information, including in relation to decision-making about policies on realizing the right to adequate food. Such an approach should take into account the need for emphasis on poor and vulnerable people who are often excluded from the processes that determine policies to promote food security and the need for inclusive societies free from 6

discrimination by the State in meeting their obligations to promote and respect human rights. In this approach, people hold their governments accountable and are participants in the process of human development, rather than being passive recipients. A human rights-based approach requires not only addressing the final outcome of abolishing hunger, but also proposing ways and tools by which that goal is achieved. Application of human rights principles is integral to the process. 7

ภาคผนวก ก แนวทางตามความสมคั รใจฯ

Appendix D VOLUNTARY GUIDELINES TO SUPPORT THE PROGRESSIVE REALIZATION OF THE RIGHT TO ADEQUATE FOOD IN THE CONTEXT OF NATIONAL FOOD SECURITY Adopted by the 127th Session of the FAO Council 22-27 November 2004

1 Table of Contents Section I: Preface and Introduction 3 Preface 3 Introduction 5 BASIC INSTRUMENTS 5 THE RIGHT TO ADEQUATE FOOD AND THE ACHIEVEMENT OF FOOD SECURITY 6 Section II: Enabling Environment, Assistance and Accountability 8 GUIDELINE 1: DEMOCRACY, GOOD GOVERNANCE, HUMAN RIGHTS AND THE RULE OF LAW 8 GUIDELINE 2: ECONOMIC DEVELOPMENT POLICIES 8 GUIDELINE 3: STRATEGIES 9 GUIDELINE 4: MARKET SYSTEMS 10 GUIDELINE 5: INSTITUTIONS 11 GUIDELINE 6: STAKEHOLDERS 12 GUIDELINE 7: LEGAL FRAMEWORK 12 GUIDELINE 8: ACCESS TO RESOURCES AND ASSETS 13 Guideline 8a: Labour 14 Guideline 8b: Land 14 Guideline 8c: Water 14 Guideline 8d: Genetic Resources for Food and Agriculture 14 Guideline 8e: Sustainability 14 Guideline 8f: Services 15 GUIDELINE 9: FOOD SAFETY AND CONSUMER PROTECTION 15 GUIDELINE 10: NUTRITION 16 GUIDELINE 11: EDUCATION AND AWARENESS RAISING 17 GUIDELINE 12: NATIONAL FINANCIAL RESOURCES 18

2 GUIDELINE 13: SUPPORT FOR VULNERABLE GROUPS 19 GUIDELINE 14: SAFETY NETS 19 GUIDELINE 15: INTERNATIONAL FOOD AID 20 GUIDELINE 16: NATURAL AND HUMAN-MADE DISASTERS 21 GUIDELINE 17: MONITORING, INDICATORS AND BENCHMARKS 22 GUIDELINE 18: NATIONAL HUMAN RIGHTS INSTITUTIONS 23 GUIDELINE 19: INTERNATIONAL DIMENSION 23 Section III: International Measures, Actions and Commitments 24 INTERNATIONAL COOPERATION AND UNILATERAL MEASURES 24 ROLE OF THE INTERNATIONAL COMMUNITY 24 TECHNICAL COOPERATION 24 INTERNATIONAL TRADE 25 EXTERNAL DEBT 25 OFFICIAL DEVELOPMENT ASSISTANCE 26 INTERNATIONAL FOOD AID 26 PARTNERSHIPS WITH NGOS/CSOS/PRIVATE SECTOR 26 PROMOTION AND PROTECTION OF THE RIGHT TO ADEQUATE FOOD 26 INTERNATIONAL REPORTING 27

3 Section I: Preface and Introduction Preface 1. The eradication of hunger is clearly reflected in the target set at the World Food Summit to reduce the number of undernourished people to half their present level no later than 2015 and as agreed by the Millennium Summit to “halve proportion of people who suffer from hunger” by the same year. 2. In the Rome Declaration on World Food Security, Heads of State and Government “reaffirm[ed] the right of everyone to have access to safe and nutritious food, consistent with the right to adequate food and the fundamental right of everyone to be free from hunger.” Objective 7.4 of the World Food Summit Plan of Action established the task: “to clarify the content of the right to adequate food and the fundamental right of everyone to be free from hunger, as stated in the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights and other relevant international and regional instruments, and to give particular attention to implementation and full and progressive realization of this right as a means of achieving food security for all.” 3. The Plan of Action “invite[d] the UN High Commissioner for Human Rights, in consultation with relevant treaty bodies, and in collaboration with relevant specialised agencies and programmes of the UN system and appropriate intergovernmental mechanisms, to better define the rights related to food in Article 11 of the Covenant and to propose ways to implement and realize these rights as a means of achieving the commitments and objectives of the World Food Summit, taking into account the possibility of formulating voluntary guidelines for food security for all.” 4. In response to the invitation by the World Food Summit, and following several international consultations, the Committee on Economic, Social and Cultural Rights adopted General Comment 12 which provided its experts’ views on the progressive realization of the right to adequate food. 5. In Paragraph 10 of the Declaration adopted at the 2002 World Food Summit: five years later, Heads of State and Government invited the Council of the Food and Agriculture Organization of the United Nations to establish at its 123rd session an Intergovernmental Working Group (IGWG), in the context of the World Food Summit follow-up, with the following mandate: “to elaborate, with the participation of stakeholders, in a period of two years, a set of voluntary guidelines to support Member Nations’ efforts to achieve the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security”. 6. The objective of these Voluntary Guidelines is to provide practical guidance to States in their implementation of the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security, in order to achieve the goals of the Plan of Action of the World Food Summit. Relevant stakeholders could also benefit from such guidance. 7. The Voluntary Guidelines take into account a wide range of important considerations and principles, including equality and non-discrimination, participation and inclusion, accountability and rule of law, and the principle that all human rights are universal, indivisible, inter-related and interdependent. Food should not be used as a tool for political and economic pressure. 8. In developing these Voluntary Guidelines, the IGWG has benefited from the active participation of international organizations, non-governmental organizations and representatives of civil society. The implementation of these Guidelines, which is primarily the responsibility of States, should benefit from the contribution of all members of civil society at large, including NGOs and the private sector. 9. These Voluntary Guidelines are a human rights-based practical tool addressed to all States. They do not establish legally binding obligations for states or international organizations,

4 nor is any provision in them to be interpreted as amending, modifying or otherwise impairing rights and obligations under national and international law. States are encouraged to apply these Voluntary Guidelines in developing their strategies, policies programs and activities, and should do so without discrimination of any kind, such as to race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status.

5 Introduction BASIC INSTRUMENTS 10. These Voluntary Guidelines have taken into account relevant international instruments1, in particular those instruments in which the progressive realization of the right of everyone to an adequate standard of living, including adequate food, is enshrined. Universal Declaration of Human Rights, Article 25: 1. Everyone has the right to a standard of living adequate for the health and well- being of himself and of his family, including food, clothing, housing and medical care and necessary social services, and the right to security in the event of unemployment, sickness, disability, widowhood, old age or other lack of livelihood in circumstances beyond his control. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Article 11: 1. The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to an adequate standard of living for himself and his family, including adequate food, clothing and housing, and to the continuous improvement of living conditions. The States Parties will take appropriate steps to ensure the realization of this right, recognizing to this effect the essential importance of international cooperation based on free consent. 2. The States Parties to the present Covenant, recognizing the fundamental right of everyone to be free from hunger, shall take, individually and through international cooperation, the measures, including specific programmes, which are needed: (a) to improve methods of production, conservation and distribution of food by making full use of technical and scientific knowledge, by disseminating knowledge of the principles of nutrition and by developing or reforming agrarian systems in such a way as to achieve the most efficient development and utilization of natural resources; (b) taking into account the problems of both food-importing and food-exporting countries, to ensure an equitable distribution of world food supplies in relation to need. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Article 2: 1. Each State Party to the present Covenant undertakes to take steps, individually and through international assistance and cooperation, especially economic and technical, to the maximum of its available resources, with a view to achieving progressively the full realization of the rights recognized in the present Covenant by all appropriate means, including particularly the adoption of legislative measures. 2. The States Parties to the present Covenant undertake to guarantee that the rights enunciated in the present Covenant will be exercised without discrimination of any kind as to race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status. 11. Among others, Articles 55 and 56 of the Charter of the United Nations are relevant to these Voluntary Guidelines. 1 References in the Voluntary Guidelines to the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights and other international treaties do not prejudice the position of any State with respect to signature, ratification or accession to those instruments

6 UN Charter, Article 55 With a view to the creation of conditions of stability and well-being which are necessary for peaceful and friendly relations among nations based on respect for the principle of equal rights and self-determination of peoples, the United Nations shall promote: a. higher standards of living, full employment, and conditions of economic and social progress and development; b. solutions of international economic, social, health, and related problems; and international cultural and educational co-operation; and c. universal respect for, and observance of, human rights and fundamental freedoms for all without distinction as to race, sex, language, or religion. UN Charter, Article 56 All Members pledge themselves to take joint and separate action in co-operation with the Organization for the achievement of the purposes set forth in Article 55. 12. Other international instruments, including the Convention of the Rights of the Child and the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, the four Geneva Conventions and their two Additional Protocols also contain provisions relevant to these Voluntary Guidelines. 13. These Voluntary Guidelines have taken into account the commitments contained in the Millennium Declaration, including the development goals, as well as the outcomes and commitments of the major UN conferences and summits in the economic, social and related fields. 14. The IGWG has also taken into account several Resolutions from the United Nations General Assembly and Commission on Human Rights and the General Comments adopted by the Committee on Economic, Social and Cultural Rights. THE RIGHT TO ADEQUATE FOOD AND THE ACHIEVEMENT OF FOOD SECURITY 15. Food security exists when all people, at all times, have physical and economic access to sufficient, safe and nutritious food to meet their dietary needs and food preferences for an active and healthy life. The four pillars of food security are availability, stability of supply, access and utilization. 16. The progressive realization of the right to adequate food requires States to fulfil their relevant human rights obligations under international law. These Voluntary Guidelines aim to guarantee the availability of food in quantity and quality sufficient to satisfy the dietary needs of individuals; physical and economic accessibility for everyone, including vulnerable groups, to adequate food, free from unsafe substances and acceptable within a given culture; or the means of its procurement. 17. States have obligations under relevant international instruments relevant to the progressive realization of the right to adequate food. Notably, States Parties to the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) have the obligation to respect, promote and protect and to take appropriate steps to achieve progressively the full realization of the right to adequate food. States Parties should respect existing access to adequate food by not taking any

7 measures that result in preventing such access, and should protect the right of everyone to adequate food by taking steps so that enterprises and individuals do not deprive individuals of their access to adequate food. States Parties should promote policies intended to contribute to the progressive realization of people’s right to adequate food by proactively engaging in activities intended to strengthen people’s access to and utilization of resources and means to ensure their livelihood, including food security. States Parties should, to the extent that resources permit, establish and maintain safety nets or other assistance to protect those who are unable to provide for themselves. 18. States that are not Parties to the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) are invited to consider ratifying the ICESCR. 19. At the national level a human rights-based approach to food security emphasizes universal, inter-dependent, indivisible and inter-related human rights, the obligations of States and the roles of relevant stakeholders. It emphasizes the achievement of food security as an outcome of the realization of existing rights and includes certain key principles: the need to enable individuals to realise the right to take part in the conduct of public affairs, right to freedom of expression and right to seek, receive and impart information, including in relation to decision making about policies on realizing the right to adequate food. Such an approach should take into account the need for emphasis on poor and vulnerable people who are often excluded from the processes which determine policies to promote food security and the need for inclusive societies free from discrimination by the State in meeting their obligations to promote and respect human rights. In this approach, people hold their governments accountable and are participants in the process of human development, rather than being passive recipients. A human rights-based approach requires not only addressing the final outcome of abolishing hunger, but also proposing ways and tools by which that goal is achieved. Application of human rights principles is integral to the process.

8 Section II: Enabling Environment, Assistance and Accountability GUIDELINE 1: DEMOCRACY, GOOD GOVERNANCE, HUMAN RIGHTS AND THE RULE OF LAW 1.1 States should promote and safeguard a free, democratic and just society in order to provide a peaceful, stable and enabling economic, social, political and cultural environment in which individuals can feed themselves and their families in freedom and dignity. 1.2 States should promote democracy, the rule of law, sustainable development and good governance, and promote and protect human rights and fundamental freedoms in order to empower individuals and civil society to make demands on their governments, devise policies that address their specific needs and ensure the accountability and transparency of governments and state decision-making processes in implementing such policies. States should in particular promote freedom of opinion and expression, freedom of information, freedom of the press and freedom of assembly and association, which enhances the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security. Food should not be used as a tool for political and economic pressure. 1.3 States should also promote good governance as an essential factor for sustained economic growth, sustainable development, poverty and hunger eradication and for the realization of all human rights including the progressive realization of the right to adequate food. 1.4 States should ensure, in accordance with their international human rights obligations, that all individuals, including human rights defenders of the progressive realization of the right to adequate food, are accorded equal protection under the law and that due process is guaranteed in all legal proceedings. 1.5 Where appropriate and consistent with domestic law, States may assist individuals and groups of individuals to have access to legal assistance to better assert the progressive realization of the right to adequate food. GUIDELINE 2: ECONOMIC DEVELOPMENT POLICIES 2.1 In order to achieve the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security, States should promote broad-based economic development that is supportive of their food security policies. States should establish policy goals and benchmarks based on the food security needs of the population. 2.2 States should assess, in consultation with key stakeholders, the economic and social situation, including the degree of food insecurity and its causes, the nutrition situation and food safety.

9 2.3 States should promote adequate and stable supplies of safe food through a combination of domestic production, trade, storage and distribution. 2.4 States should consider adopting a holistic and comprehensive approach to hunger and poverty reduction. Such an approach entails, inter alia, direct and immediate measures to ensure access to adequate food as part of a social safety net; investment in productive activities and projects to improve the livelihoods of the poor and hungry in a sustainable manner; the development of appropriate institutions, functioning markets, a conducive legal and regulatory framework; and access to employment, productive resources and appropriate services. 2.5 States should pursue inclusive, non-discriminatory and sound economic, agriculture, fisheries, forestry, land use, and, as appropriate, land reform policies - all of which will permit farmers, fishers, foresters and other food producers, particularly women, to earn a fair return from their labour, capital and management, and encourage conservation and sustainable management of natural resources including in marginal areas. 2.6 Where poverty and hunger are predominantly rural, States should focus on sustainable agricultural and rural development through measures to improve access to land, water, appropriate and affordable technologies, productive and financial resources, enhance the productivity of poor rural communities, promote the participation of the poor in economic policy decisions, share the benefits of productivity gains, conserve and protect natural resources, and invest in rural infrastructure, education and research. In particular, States should adopt policies that create conditions which encourage stable employment, especially in rural areas, including off-farm jobs. 2.7 In response to the growing problem of urban hunger and poverty, States should promote investments aimed at enhancing the livelihoods of the urban poor. GUIDELINE 3: STRATEGIES 3.1 States, as appropriate and in consultation with relevant stakeholders and pursuant to their national laws, should consider adopting a national human-rights based strategy for the progressive realization of the right to adequate food in the context of national food security as part of an overarching national development strategy, including poverty reduction strategies, where they exist. 3.2 The elaboration of these strategies should begin with a careful assessment of existing national legislation, policy and administrative measures, current programmes, systematic identification of existing constraints and availability of existing resources. States should formulate the measures necessary to remedy any weakness, and propose an agenda for change and the means for its implementation and evaluation. 3.3 These strategies could include objectives, targets, benchmarks and time frames; and actions to formulate policies; identify and mobilize resources; define institutional mechanisms; allocate responsibilities; coordinate the activities of different actors; and provide for monitoring mechanisms. As appropriate, such strategies could address all aspects of the food system, including the production, processing, distribution, marketing and consumption of safe food. It could also address access to resources and to markets as well as parallel measures in other fields.