Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Байтақ елдің БАЛПЫҒЫ

Байтақ елдің БАЛПЫҒЫ

Published by bibl_sever, 2019-11-19 22:03:29

Description: Байтақ елдің БАЛПЫҒЫ

Search

Read the Text Version

EJI HECI - EAJinbIK KM \\\\z.

EJ1 MECI - EA JinbIK EH «Tay,qaH Tiperi SapAbin TaciaH wyperi 6ap» .qereHfleM, TnHb-LLIaHb Moran TaybiHbih JKOTanapbi MeH cineMflepiH, 63eH anrapbi MeH Ken >KaranapbiH MeKeH,qereH iypKi TeKTec xanbi^TbiK inbiH MaHiHAe ocanbi SonMaraH. >KepiH Kopran, eniHe naHa 6onraH, >Kyperi TaciaH >KapanfaH 6aTbipnapAbiH OiaHbi. l^onbiHa KemeH ycian, apbiK. ToraH Ka3bin, eriH erin, 6ay-6aKwa, 6aK ecipin >KepiH ryn^eH^ipreH 6ar6aH,qap MeH flMKaH 6a6anap MeKeHi. TepT TyniK Man ecipyAin ManianMaH uie6epnepi KewneHflinepfliK >Ka3 >KaMnaybiHa, Ky3 Ky3AeyiHe, Kbic KbiCTaybiHa aMHanraH, KeKTeM^e Ten anaibiH Kyubi Typarbi. OcbiHay Kkieni wepfli e3 KOHbicbiHa aPtHanAbipyra KVMap 6onbin iueT aMMaKTaH KenreH t^apaHneT KapaKLUbinapAbiH oi/ipaH canraH >Kepi. flereHiHe weie anMaii, KenreH i3iMeH Keie anMai/i >Kep >KacTaHraH >Kepi. Carbi cbiHbin, 6eTi KartTbin, Tipi KanfaH,qapbiHbiK Kepi ai/iHanbin KeTKeH >Kepi. ¥3aKKa, TbiM y3aKKa C03binraH corwc epiiHeH aMaH KanraH >Kep. VpnaibiHa acwn Mypa 6onbin caKTanraH >Kep. M wh ©flin- Mbii^ TipinreH a,qaM3aT SanacbiHbin KaHbi ci^in, en^eriMeH TeKKeH Tepi aKTanbin, en MriniriHe aftHanraH KMeni >Kep. KeHe iapnx TarbinbiMbi conafi Aeuni. TnHb -LUa H b TaybiHaH 6 a c ia n a Tb iH W yaH^apa x o H e Ka w Ka p e 3eH flep i KoewnfaH wepAeH 6a c Ta nb in, 118 6 uiaKbipbiM ra co3binbin waT^aH e3eH - LLIy e3eHi. O hw haHF3Pbl Ta yapanbiK Kb im a w aTKanM eH e iin , BoaM w a TKanb iHaH KeniH S ip TiH ^ e n KeHe^efli- Cyw Mon 6o nra H SaPibipFbi wbinAapbi cexceHHeH aciaM canacbi SoMbiHfla TipwifliK acTe Tona cTaM ara H. C onapAbiH iin iH ^ e ri ip in e p i ^o p a ra Tb i, M epKe, Kapa6ama, AKcy. K y p a ra ib i, Kv^raHHaH Kei/iiH M oiib iH KyM m o h o B e m a iv ja n a ap^binbi a rb in, waranaywnaa KaMbic ecxeH Kapacynapra 6 e n iH e A i. Lily anrapbi Kbipibi3 >KepiHeH 6acianbin Kopflati, Momhhkym, Capbicy, Co3aK enipine >Kere,qi. Byn Man wapyawbinbiFbiH AaMbnyra eie Konatinbi >Kep orbi3 xaH 3aMaHWHQ3 eMip cypreH TannanapAbin KbiCTaybi 6onraH. Orbi3 xaH/jbirbiHbin KypaMbiH,aa wnbipM3 TePT pynw enflin 6ipi >KanaPibip e3re TaiinanapMeH Kaiap lily enipiHAe BaTbic tyP'k KaraHAbiFbiHbinyMbiTKbicbi 6onraH. LilyMaHaK, CbipMaHa^KypaMbiHawaTaTbiHWanaiW pyw epie 3aMaH,qa Epiic neH OepraHa, l^an Taybi MeH J^biTan KopraHbi apanbiFbiHfla Kewin-KOHbin >KypreH e>Kenri pynapMeH Kaiap eMip cypreH. MiHe, ocbinapflbin iuJiHeH 6ip H e ine TapM arw A jrra fl MeH Ka paiay. Y n b u a y a iiM a rbiH MeKeHAereH. T XaH, ToKbipaybiH, KoHKacaT, KeMeceT, O a t, H in xa H , Ty p re H , Te n e n riT. Tepe. a n b i pynapAbiH Ta p n x Ta rb i 63iH A iK opHbi Pa w M A -a A -flM H HiK TybicbiHAa KeK 158

Ca li.iavoa ii 1*0 '11.1 ( ) B KoKcy ayAaHbiHbiK KypMeni a3aMaTbi, Ka3aKCTaH >KypHanncTep OAarbiHbin Myiueci

cunaTTanfaH. OnapAaH Tapan ecin-eHreH ypnaK TeMipwi KYpfaH Ynbi y/ibicTbin KepereciH KeneMTin, ipreciH 6eKiTyre aMTynw ynec KOCKaHbi aneM TapnxiubinapbiHbin eK6eriHfle ai/i^aM aHbiK >Ka3binfaH. TnHb-LUaHb TaybiHbin 6aTbicbiHAa >Kowbi ynbicbi MeH AnTbiH OpflaHbiK, LilafaiaM ynbicbi MeH W eieHin, TnHb-LLlaHbHbin, wbifbicbiHfla K)aHb (M anrinix en) MMnepMncbiHbin, OHTycTix 6aTbicbiHAa EnxaH MeMnexeTiHiH 6 om KeiepyiHe aicanbicbin, aibi ujbiKKaH xeHe pynapAbin KaybiMAacTbiFbi Wanafibip aiaHFaHbi xoHe 6enrini. MpaH, Mpax wepiHAe >KanaMbip MeMnexeTimn Heri3iH KanaraH XacaH w etixieH 6acian AxMeT CyniaHfa, MoFonciaH MeMnexeTiH Kypyra 6acTaMaiubmbiKTaHbiTKaH Ba6 bipra Kon^ay xepceixeH A6y-n f^acbiMWanatibip, Ceiwfl KacbiM niiiaK ara >KanaMbip 6acTafaH 6yTaKTapflbi MofoncTaHAafbi, Opia A3Hflflafbi. YHfliciaHAafbi Ynbi Moronflap aKiMiuiniriHe KaTbicbin, OepFaHa >xa3biFbiHaH >Keiicyfa AeiiiH KaHaT wartFaH. Ta pnxib iH ocbiHay xe3eniHAe Wanatibip apbiciapbi ipi/iiKTiK fle, 6 ipniKTin fle ynriciH KepceTKeH. AnawTbin ynKeHi TapaK Tan6anbi Wanatibip aiaHbin ynxeH MapTe6ere ne 6onFaHbi Tapnx aMflbiHbiHAa catipan waTbip. Ka3aK LuewipeciHqe UJyMaHaK apbiciapbi AHAac, Mbip3a, KapawanaH, OpaKTw, AK6ytibiM, Kanne, Cbinaiaw, KyuiiK aia, CbipMaHaKynaHAapbi ApbiKTaHbiM, BaMiuerip, Cubipujbi, BanFa/ibi, ^aPiLUbinbi, LDerenex aia ypnaKTapbiHbin ©3 anAbma aia, o,qaH py 6onbin Kanbimacybi ocbi xe3enHeH, hfhh 1468-69 wbinAapbi «Kewneni ©36eKTep» 6 ipnecTiriHiK Ka3aKxaHAbiFbi MeH ©36ex xaHAbiFbiHa, AnTbiH OpAaAaH YnxeH HoFawibi MeH KiLui HoFaPinbiFa 6eniHreH anacanbipaH wbinAapAaH 6aciay anFaH 6onap-ay LuaMacbi,» Aen >xa3aAbi H. f^binbiw6aeB « T a r r i6an MepreH» KiTa6 biHAa. TapkixH ipi TynFa/iapAbiii 6ipi - flepincanbiynbi BannbiK. KeHe wewipenepflin x<a3ybi MeH xapiKynaK KapuapAbin artTynapbma KapaFaHAa on Wanaiibip TaiinacbiHbiK UJyMaHaK iwiHAeri AHAac pybmaH inbiKKaH. 3aMaHbiHAa AHflac aiaHbiH 93i Ae KatibipbiMbi Mon, Kacneii 3op wapanaTTbi >xaH 6onFaH. ©MTxeHi «Baia ancan AHAaciaH, xeM 6onMaccbin M an-6aciaH» AereH M aien en iiuiHAe xenineH Tapan xeixeH. A n xem iriHe xencex, «AHAacTbin >kok KapaFaHAapbiHbin e3i wayfa iuanKaHAaH» Aen AepimeniHreH. Am bi aPien anFaH AHAac aiaHbin 6ananapbi xen 6onFaH. ConapAbin 6ipi - Ka^Ka Oa 3 h ,UYMceH6i. flyi?iceH6i xenxe AetiiH nep3eHT cytiMece xepex. Bapi >KapaiyiubiHbiK KonbiHAa Aen aTbiHaH Ty c n e M eniHe naHa 6onFaH aAaM exeH. AnnaHbin aaHbiMeH 6epinreH t y t 6eciriHe TaiiMenxe, KaMAaybin, KaHKO>xa arrbi ynAapbiH 6enen ecipreH. KaHKOxoAaH flepincanbi. flepincanbiAaH TyFaH 6ananap amay: BinAe6an, Menae6aM, BannbiK, CannbiK, Kewy6aM >*OHe UJiHeT.

BannbiKTbiH mewed - AK6anbiKflynaT eniHin BoiGaw pybiHaH, TeKTi wepAen LUbiwaH, TaniMAi, napacanbi >KaH eKeH. Acbin aHaHbin 03 6ananapbiHa 6epreH 6afanapbi KyHi 6yriHre AeuiH xanbiKTbin >KaAbiHAa wananbiHbin KeneAi. Bon>KaMLUbm, ujapanaubi aHa: - BinAe6aMbiM - ManAbin neci, MenAe6aiibiM - anenAin neci, BannbifbiM - enAiH neci, CannbirbiM - aybinAbin neci, Keujy6aMbiM - yii TemeriM 6onap! - Aen OTbipaAbi eKeH. 03 aHaHbiH aMTKaHbi KeniHipeKTe aHHa-Kaieci3 Kenimi. BannbiKTbiK 3epeKTiri MeH AaHanbifbi 6ana Ke3iHeH 6aPiKanbinTbi. O h n h anrauJKbi HbiiuaHAapbi Typanbi en ay3biHAa MbiHaAan anbi3 6ap: «Ylu >Kacap BannbiK (6ip a^riMeAe 6ip >Kacap Aen Te anibinaAbi) 6ipAe aHacbiHaH: «Ai/iTbinbi3Wbi, ana, MeH TyfaH KyHi ocbi ym aik iwi Kbin-Kbi3bin 6onbin KepiHAi fom MaraH. On He eAi coHAa?» Aenii. «Ya, apyaK! A h Myni3Ai, ai/ibip TynKTbi, TiniK KynaK. aAan ManbiMAbi caraH apHaAbiM! Tin MeH K63AeH caKTaFai/iCbih, >KapbifbiMAbi!» Aen >na66ap AnnacbiHa >Kan6apbiHfaH aHa: - CafaH TonraTapAbiH anAbiHAa raHa OTKni3re 6acTbipaTbiH K03bi >KyHiH Kbi3bin 6onyMeH 6onn, KepereHin 6acbma inin KonraH eAiM, KynbiHbiM! - Aemi. 8 p HapceAeH epexweneHe 6aciafaH 6anacbma aKeci flepincanbi Aa, aHacbi AK6anbiK Ta atipbiKwa K©nin 6enreH. Qcipece, ohw aKeci e3i 6aynbin, >KaHbiHaH TacTaMai/i, ©3i KaTbiCKaH Hri waKCbinapAbin 6ac KOCKaH >KepnepiHeH KanAbipMaraH. BipAe «Yh TeHTeri» aianbin >KypreH Kewy6ai/i ©3iHin KeniHineriH eMAen >KypreH 6aKCbiHbiK aK HeKere Kn^naT >Kacan KOHfaHbi yiuiH 6acbin 6amaMeH waybin, emipin TaciaPiAbi. EpAiK Kynbi eneyci3 KanaibiH Ke3 eMec. BaKCbiHbin en->KypTbi Tannbi- TanrbiMeH Kenin flepincanbiHbin aybinbiH wannaK 6onaAbi. Apara afanbiHAap Tycin, en aranapbi - 6nnep >KHbinaAbi. CoHAa 6ana BannbiK cybipbinbin anfa ujbiFbin: - BaKCbiFa 6am a KbinMbiCbi yciiHAe cimeHAi. YpbiFa Kyn >kok, ypbiFa kyh 6onca, MOMbiHFa kyh >kok! 03 TayKeHin 3aMaHbiHaH 6epi 6ypa KyHCbi3, 6yKa KyHCbi3, ypw KyHCbi3 eMec ne eAi?! - Aen )KHbinFan TonTbi TOKTaMFa KemipeAi. AKbinFa CbiHbiMAbi aAin 6nniKKe KiM TOKTaMaFaH? BaKCbiHbin eni Ae. SacKanap Aa 6yn weiniMre epiKci3 MOHbiHcyHaAbi. «BonaLuaK6MAiii>Konbi conan ai±ibinFaH» - Ae^Ai KaA'pMeHAi Kapuap. 03i Taybin, e3i Kanan, ©3i cannan anFaH 6nnepiHe xanbiK KawaHAa Kaian Tanan KOHbin OTbipFan. En anAbiMeH onapAbin Kapa KbinAbi KaK >KapFaHAai/i aAin 6onybiH

KanaraH. Con 6nnepAiH 6oMnapbiHAarbi 6ip epeKiue KacMenepi - TOKbipawaii TOKTaMam 3aMaTbiHfla >Kayan KaTKbiWTbiK weweHAiKTepi AeyiMi3 KepeK. CoHAan 3epeHfliniK flepincanbiynbi BannbiK 6a6aMbi3AbiH 6otibiHaH apbinMaraH. Kiiuiripiw 6onca Aa 6ipep Mbican Kemipe ©TeMiK. BipAe BaneKenHin eriHwiniKneH aiiHanbiCbin wypreH Ynbi >Ky3 - YticiH BoT6aM eniHAeri 6anAbi3AapbiHbiH 6ipi AaciapKaH yciiHAen 83in-Ka/i>KbiKFa Kapaw KuncTan: - BaneKe, Kanati Aeiici3, ocbi capTTbiK khw h 6a, MapniK KUbiH 6a, KaprrbiK khwh 6a? - AenTi. 03iH in KapTatibin Kene waTKaHbiH Aa waHaManaTbin eiKeH Ky Ti/iAiney 6anAbi3biHa KyniMcipew KapafaH BaneKe^: - CapubiK KUbiH eMec-ay, Bay-6aKnian 6onca. M apuiK KMbiH eMec-ay, AcTbifbiK, aKiuan 6onca. BapiHeH ne KapnbiK khwh eKeH, Kenini To nFa H A a p «aPiHanaiibiH, a ia » AefiAi. Kenini TonMaFaHAap «aMTKaHAapbinbi3 KaTa» AetiAi. KiMAiKi AVPb|c, KiMAiKi 6ypbic, O n >KaFbi Annara a «H , An, ceH cbiKbinAbi >k6 h 6ineiiHAep «fladapKaHFa 6 a ia » Aei/iAi- OyMMH! - Aen e3yre KynKi yiiipin, >KypeKKe >Kbiny T©KKeHAei/i ne6i3iMeH manbiMAbi wytipiK, Qja6biTTbi weweH eKeHfliriH TaFbi 6ip aKFapTca KepeK. En ay3bmaH >KMHanFaH cfconbKnopnbiK KywarrapFa KapaFaHAa wopbiKTbi Ke3Aepae Kon 6acian, Aaynbi Ke3AepAe ce3 6acian, waKbiHbiH wapanaMai/i, aFaiibiHbiH ananaMafi, anKanbi TomapAbi ay3biHa KapaTbin eTKeH opaK aybi3, o rrb i TinAi BannbiK 6nflin TynKi OMbiH TycnanAan 6inAipyAeri M8AeHneTi e ie >KOFapbi 6onFaH. Ohw h ap Ke^aeri aMTbinFaH Fn6paT, ecueT ce3AepiHe om >Kyripiceni3, >KaKCbi c©3AepAi neKinAeTe Ke/iin, >Kyperi»ii3Ai wwm eTKi3epniKTeii a>KyaHbi Terin >Ki6epeiiHAiri ce3ineAi- OHbiCbiHWH ©3' K©ninre Kip6in TycipMeMTiHAeM 3inci3, Hinci3, wenin aiiTbinaAbi. BipAe en iwiHAeri epKeTOTai/i 6ip >KiriT BaneKe^e Ke3irin «AMTbinbi3Wbi, aia, MeH ocbi KaHAaii 6oncaM eKeH?» Aen >Ka6 bicbinTbi. >KnbipMa 6ecTin o waK. 6y >KaFbma KenreHiMeH ani Ae 6onca ©3iHin eMipAeri >KonbiH Taybin Keie anMati >KypreH 6ynFan >KiriTKe oi/mbi >Ky36eH KapaFaH BaneKen: - >Kac 6onaMbiH Aecen TanAati 6on, >Kap KeniniH Tacbuapcbin. 3op 6onaMbiH Aecen HapAati 6on, CaMafibiH >KypTTbin KacbuapcbiH- T 8TTi 6onaMbiH Aecen 6anAai/i 6on, KyHAepAiH KyHi - Ty6iHAe, BspiMi3AiK MMbiMbi3Abi aiubiTapcbin! - Aemi Ae >Kypin KeTinn. «BinreH re Map>KaH, 6inMereHre ap3aH» ce3 ocbi AaFbi! Khwh AayipAe Tybin, Ka6bipFacbi epie Kaiai/ibin, 6yFaHacbi epie 6eKireH 03 )Kepi. 93 eniHin aAan nep3eHTi epie ecetireH Ae T8pi3Ai. Byn wartbiHAa wanaAaH Ta6binbin >K3TKaH conFbi AepeKTep K©nin KyaHTaAbi. Ocbi p e n e 6ana BannbiK neH EcKenA' 6hA'H anFaiuKbi Ke3Aecynepi watinbi 8nriMeHi aiiia ©TyiMi3 opbiHAbi. On 6binaii 6a*HAanaflbi. Bipne KapT 8Ke - flepincanbi 6anacbi BannbiKTbi aTKa MiHri3in, en apanaTbin, >Kacbin waunay T©piHe Kapati >Kon TapTbin Kene >KaiaAbi. KbipFM k©3, KbipaFbi >k3h 03Aepi *erie >KaTKaH >KonFa 6ip 6yiiipAeH Kenin KOCbinaibiH coKnaKTaH anbi anaMAbi 6aMKa^bL KeMnipKocaKTaHbin, anAbi-apibmaH Hyp TerinreH anri Kicire Fa>KanTaHa KapaFaH KapT 162

ohhh WbinKenflivnbi EcKenfli eKeHiH >Kbifa TaHMAbi. Byn aynneniK KacneT wana flapn SacTafaH EceKenHih20 w a c ra p iiuiHe emn Kene waTKaH m a rb i 6onca KepeK. MyHbi 6ineTiH enAiH e d i aAaMAapbi EceKeHHin wacanAbiFbiHa KapaMaciaH, KaM wepAe 6onMacbiH, >Kon 6epm, Tepre OTbipfbi3bin, Te6enepiHe Keiepin epeKiue KypweTTeMAi eKeH. CoHAai/i wapanarrbi aAaMMeH >non yciiHAe wonbiKKanbi TypraHbiH mokcw bipbiMra wopbiraH KepreHi Ken, KaAipni KapT flepincanbi aTbiHbih 6acbm can Teweii 6aciaraHAa BannbiK e>KeTTeHin, aibm Te6iHin, anra 03a 6epreH EcKenAiMeH y3enri KafbicTbipbin, o h w h aTbiHbiK caybipbm KaMWbiCbiMeH 6ipep cunan eieAi. MyHbi 6anacbiHbiH 6ananbiFbma >KopbifaH aKe yMTbinbin Kenin: - A H H a n a n b iH , E c K e n A i, iH in H in 6 ip e p K e n iriH a 6 e c iiK K e caHai/i K e p M e ? - A e n e T iH iw a iiTa A b i. C o H A a a n A b iM e H c a n e M A e c in a n fa H E c e K e n e 3 y Ta p Tb in : - A f a , 6 a n a n b i3 6 a n a n b iK >Kacan K e n e w a T K a H >kok, A a H a n b iK T a H b iT b in , a n A b iH 6on>Kan T y p . M e H iM e H Y 3 e n ri K a fb iC Tb ip ra H b i «> K a H b in b i3 fa w a Kb iH Ta p Tc a n b i3 , y s e n ri >KonA a cbiH bi3 6 o n b in , c a yp b iH b i3 A a H c kin a ra H A a M e M ip 6 a K n CbiM nan e ie p e A iM » A e re H i fom, T a n iM A i F b in T a p 6 n e n e ii 6 e p iK i3 , 6 i3 A iH 0Mip > K o n b iM b i3 T y iiic e T iH K e 3 a n b ic e M e c , -AeMAi. B o n a w a K k o f3 m K a M p a TK e p n e p iH iH a n F a u iK b i K e 3 A e c y n e p iH e H p,epeK 6 e p e iiH ocb i a n riM e m n >KanFacbiH K p F a n b i e ntip iH A e e M ip K e u jK e H K|yAaM 6epreH T a y a c a p y n b iH b in a y3b m a H >Ka3bin a n F a H O p a 3 H c M a M b in o B 6b in a M w a n Fa c Tb ip a A b i: «Y3enri KaFbicTbipbin, aTbiHbin caybipbiH cunaraH BannbiKKa can MOMHbiH 6ypFaH E c K e n A i: - > K e p 6 n ir i T a y 6 o n a p , - AeM Ai- - KiaHLua 6 n iK 6 o n c a A a k y h H yp b i OHbi w a n M a M w a ? ! - A eM A i B a n n b iK . - Tay e 3 e H i Ta c b ic a H e 6onap? - AeMAi EcKenAi. - AflFbi OHbiH Ken 6onap! - AeMAi BannbiK. - > K o n a y iiJb iFa k m w h 6 ip >Kon 6 a p , - AeM Ai E c K e n A i. - O H b iH b i3 a nA b iM b i3A a Fb i e p 6 o n a p ! - AeM Ai B a n n b iK - B a n a n w ir ir r iH > K a ya n ia p b m a a s h p n 3 a n a H b in K e iK e H E c K e n A i a Tb iH KaM LUbiM eH 6 ip c a n b in : - K a n M a , e H A e in e , KacbiM H aH ! - A e n e p re K a p a ii w e n e > K o p ib in K e ie A i- C o n KyH H e H 6 a c ia n K a c M e n e p i e p e K iu e e Ki w a H H b in e M ip M<onAapbi M a ^ rin iK K e Tyw iC K e H iH e 6 y r iH r i yp n a K Kya . >Ka cTa M b iH a H waKCbi K a c M e rre p A i 6oM bm a A a p b iTb in , A a p a n a H b in e c Ke H B a n e K e n ep >KeTin, ec ei/ie K e n e K e w 6 a c ia F a H KeceM , ce 3 6 a c ia F a H Lu e in e H A e n re iiiH e K e ie p in e Ty c e A i- A M TKa H b i a c b in , w e w iM i a A in a K b in M e c iH in 6 y n K e 3 e H A e p A e ri K e w 6ip a iiTK a H A a p b iH a K a p a c a n b i3, O HbiH Ty> Kb ip b iM A a p b iH a H 6 e M H e n i, 6 e A e p n i, a c e p n i c e 3 K e c Te n e p iH K e p e c i3. >Kanatibip >KypTbiHbiH waMcanAapbi >KbinKenAi. flepincanbi, AcaHynbi Ka6aH (K,a6binnca), >Kon6apbic aynwenepMeH aKbinnaca OTbipbin, Kanan, Kapaian, Ine enipiHAe OTbipFaH eniH 6aTbicKa Kapai/i wyFbin KewipyAin KaMbiH 6acTaMAbi. Onap AypKipew KeiepinreH enAi ce36eH FaHa >Ky6aTbin komm3m onapFa epniK, AaHanbiK idepiMeH Ae KopFaH 6ona 6ineAi. Aian ai/iTKaHAa, Tay TacKbiHbiHAati we^Kine KeujKeH enAiK anAbma >Kon6aciayujbinapAbi yMbiMAacTbipbin, anAbiH ana KenicinreH 6enrini 6aFbuneH, Ine-Aapun, lily ceKinAi 03eHAepAih 03Aepi 6ineiiH eTKenAepi apKbinbi 6TKi3in OTbipFaH. KeiiiTiK 6acTany Ke3iHAeri OKMFanapAbin 6ip caTiH H . K;binbiiij6aeB « T a r r i6 a M MepreH» KiTa6biHAa 6binaM cyperrenAi - A n e H A i H a K Tb i icKe K e w e n iK , - A e A i > K o n 6 a p b ic 6 h . - E n y M 6 e TiM e H 6a w . > K e p re we 6 o n a Tb iH A a 0 3 y M 6 e T i. M b iH a a n a c a n b ip a H A a 6 a p K a 3a K Tb in 6 a c Tb i M aKcaTb i - Y M 6 e TiH c a K Ta n Ka ny. A A a M 3a T 6 a K b iTb i o c b iH A a . C o n Y w iH B e T n a iv ja n a , M b ip 3 a w e n 163

MeH Cbip anKa6biHa wnbinbin, ec xoibin, xyw 6ipiKTipin, Ka3aK 03 acxepiHin KVpawbiH HbiraiiTbin, Kon6acwbinapbiH 6eKiTneK. MatiflaH me6i MeH ypbic ananbi aHbiKTa/iMaK Corbie, airrapbi wok, KVP6aHAb|KCbi3 6onMaMflbi. W e n id in onatiFa TycnePiTiHi ae 6enrini BacbiH eniMre Tirin Kene waTKaH wonrapnap fy>uaHAbin OK-AapiciHe, opbicTbi^ i^apy- >KapaFbma ceHin xeneAi. Byn Karaauna Ka3aK 03iHin 6ipniriHe ceHefli. Benai 6exeM 6ybin >Kblflbl OpHblMbl3AaH WbinWHTblH Ke3 KeflAi- CblpTKbl MeLUKeii, opia MeiUKeMMeH IneHin KyMraHbiHa aMaH >Keiin, My3 iniHiciMeH apfbi 6eTTeri Momwhkym, XaH TaywHflafbi TybiCTapbiMbi3fa Kocbinbin, CbipFa weiy onaiiFa TycnenTiH tuapya. Ha3apAa Gonaibin >KaiiTTbiK 6ipi - won6apbic coFyFa wbiKKaH 6aTbip kohh Kybin KeineiiTiHiH ecuepTy. Kew >KonbiHAa KanMaK KbiciaKTapbi yiubipacca opbmcbi3 KaKTbiFbic, Kaibire3AiKKe >koji 6epMeti awHanbin eTKeH >k6 h. K,apynbi acKepi Ke3Aece Kanca 6ac cayFanaMati, TotiTapbic 6epyre wac SaTbipnapAbin AatibiH 6onFaHbi a03an. LUbinFbicxaH 3aMaHbiHaH 6epi Wanatibipnap KiMAi KonAaca, w enidin coFaH 6yHbipaibiHbiH KanMaigap MeH otiparrap ani Ae 6onca yMbua KOMMaFaH 6onap. YMbiTca, eciHe canyAbin caiiH wiSepMeii, aioii canbin >Kep >KaciaHAbipy 6apnbiFbiMbi3Fa opiaK- Byn cbiHaKTaH eTKeH ynaHAapbiMbn Ka3aK acKepiHiK KaiapbiHAa epniriMeH epeKweneHeTiHi ce3ci3. Yin KyHHeH KeniH Kew Opia 93eKTe TyMicciH. IneHin epiHAeri, KapaianAbin TeMeHri caFacbiHAa OTbipraH aFaiibiHAapAbin Ai^qana anKa6bma Typa TapTKaHbi a63an. Kew 6acujbicbi Wbi/irenfli MeH flepincanbi. AnAbiHFbi werrrin Kayinci3AiriH KaMTaMacbi3 e ie iiH Kon >KaciapAaH KypbinaAbi. KewTinopTacbiHAa Ka6binnca ei<eyMi3 6onaMbi3. Texe MeH KoiianAap Konw 6i36eH 6ipre SonaAbi. Ke iniin conbiHaH Kenep Kayirmn anAbiH anyFa >KanMbip3a MeH MbiKTbi6eKTin >Ky3Airi >KayanTbi. TaTTi6aH MeH AM6acTbin 6ipiKKeH >Ky3AiKTepi Ka/iwaK KonnapbiHa TOMTapbic 6epyre aprra KanaAbi. >KanMbip3a MeH MbiKTbi6eK KeMeKKe Kenyre caKaAati can 6onybi xepex. >KaMaHKapa wonFbiHLUbinbiKwacan, xa6ap >xeTKi3in TypaAbi. Cap6a3AapAbin 6apnbiFbi koc aTKa MiHin, 6ec KapyMeH KaMaiaMacbi3 eiinciH. - AMTKaHbiHbi3 6onaAbi! - AeAi Tani6aH. - 03Aepini3 Ae a6an 6onbinbi3Aap, - AeAi APi6ac. - Menxe, 6i3 caFaH aKbin aMTbin, ceHin Kaci6ine apanacbin xenec 6epe anMaiiMbi3* ay. - BaTanbi3Abi 6epini3, aynwe aia! MeH >KonbiMHaH KanMartbiH, - AeAi 3»<Ki 6apnayiubi 6ip Ti3epneH >KyriHin. - >KopiKaHAa >xonbin SoncbiH, wonAacbin Kbi3bip 6oncbiH, 6ap Ka3aK TineywiH 6oncbiH, KyHinyaK 6a6anHbin pyxbi KonAaywbin SoncbiH. 0yMHH! - 0yMHH, ayMHH, ayMHH! - Aecin warrbi KHeni KiHAixTe6eHin 6acbiHAaFbi waMafaT. EHAi >Kon6apbicTbiH Ha3apbi >KonMbip3a MeH MbiKTbiSexxe ayAbi. - Bi3 AaMbiH6bi3, - AeAi exeyi Kocapnana.

- 0n, 6apeKenai! MoPibiHKyMFa aMaH weieniK. Aprbi >KafbiH KenneH 6ipre Kepe )KaiapMbi3. ATKa KOHanbiK. ICKe caT. Kv^biCKaHbi KQTepinin OTbipraH enaih Keuii TeKeniHin TepiHeH, AmbiHeMenaiH 6eKTepiHeH >KanaHTec, O p ia 63eKKe KapaPi arbinflbi. CbipT K63re KaaiMri 6ePi6iT KYHAepfliK KQiuiHe YKcaraHbiMeH enaiH Kenini nac. >Komubi6aPi epyneyre ewKaMCbiCbi KaM,qaH6aFaH. TyPieHin KOMbmaa OTbipraH aKwaynbiKTbi a>Kenep, eMiueKTeri 6anacbi 6ap aHanap, KOC-KOdaH a i Mimn, KapybiH acbmraH ara 6ybiH eKinaepi aprra KanFaH >«ac cap6a3aapflbiK aMaHAbiFbm oPinan, Tanipre >Kan6apbiHbin KeneAi- At yciiHaeri Kapunnap aa ocbiHaaPi KyPiae GonraHbiMeH KawKaHHbiH aa, KyraHHbiH aa ceHepi 6ip KV^aPi aen 6ip-6ipiHe 6acy aPiTbin Keneai- TaPi. KYHaHFa MiHin KewTin anabi- apTbiH oparbiTbin, maybin >KypeTiH 6ananap 6yn wonbi Man aMaaywbinap Kaiapbma KOCbinraH. >KbinKbiiubinapabiH 6apnbifbi KypbiKfbin opHbiHa 6ec KapybiH acbiHFaH. Aprra KanFaH Tarri6aPi, Tinen, An6ac KonbiHbin KaPicapnbiFbiHa, inrepi KeTKeH >KaMaHKapa wacarbiHbiH KbipaFbinbiFbma niyGa KemipMereH >KbinKenai, flepincanbi >KacaKTbi aypniKTipin, KeuiKeH enaiH ypeiiiH anMai/i KeujTi acbiKTbipMaPi >Kbin>KbiTyaa. >Kon->KeHeKePi l^apaybinTe6e 6acbmaa >Ken6ipen TypFaH aipKaynbiKTapabi Kepin Keiu wonbiHbiH Kayinci3 eKeHiH ae anrapbin Keneai. CoFaH KaparaHaa >KaMaHKapa Konbi >Kay KonbiMeH Ke3aece KoPiMaraH. TeKe MeH KoPiaPiaap Konbi ca6bipnbiK caKTan anabiHFbi. apTKbi wemeH KenreH xa6ap-oiuapabi KewiKTipMeM >Kbinrenai, flepincanbi, >Kon6apbic neH K;a6binnca KapManapra >KeTKi3in OTbipabi. An KewTin conbma ep>KypeK ep-a3aMauapaaH TOCKaybin KoPibin, wayabin >KaKbmaan KanFaH anFbi neriH inrepi 6acTbipMaPi. ToPiiapTa 6inreH. C o h u h apKacbmaa >KanaPibip 6ananapbi wannaPi KbipFbiHFa yiubipayaaH aMaH Kanaabi. BeTnaKqanaHbi 6acbin eiin, l^apaiay acbin, Cbip 6oPibiHaaFbi TepeH03eK, K|a3anbi Ma^brna >Keieai. CbipaapunHbi KYAaunan, TepeK63eK, Ka3anbi enipine >KeTKeH enaiH TyTacTbiFbiH caKTaynapbiMeH ae Kynabi. AraPibiHHbiK Kenini KawaHaa aipKapKbiH. Cbipabin 6oPibiHa >KoncoKTbi 6onbin apbin- awbin, Ka>Kbin-Tanbin >KeTKeH wypTKa OHaarbi >KepriniKTi en inbiH Ke^inaepiMeH anyiubinbiK, MycipKeyiuiniK 6inaipin, 6ec-OH ywaeH TapaTbin axemeK Te 6onFaH. BipaK aianacTapbiHbin 6onaiiiaFbiH aypbic 6on>KaPi 6inreH aianapbiMbi3 TypFbinbiKTbi TybiCTapra anFbiciapbiH aPiia OTbipbin, 63 TaPinanaciapbiH >KaH->KaKKa biabipamaPi, 6ip LuoFbip eiin ycian Kanaabi. OnapabiH wauibipan KemeyiHe Kyiu canaabi. AiaMeKeHre opanyabiH carri Ke3eniH KyTeai- BannbiK 6m 1723-1750 >KbinaapabiH apanbiFbmaaFbi >KoHFap KanMaKTapbiMeH 6onraH woi/ikwh coFbiCTapabin 6apiHe ae 6aciaH-anK KaTbicbin, wenicii KyHai MOKbiHaaiyra 93iHaiK yneciH Kocaati. Wenic Tybi >Ken6ipereH cane 6yKin eniH KaPiTa Keiepin, aiaMeKeH >KeiicybiHa 6acian Keneai.

KartTap won/jbiHfla a3a6bi a3 GoriMaraH. «6ip won 6ap anbic, anbic Ta Gonca ^ kwh,, AereHAert, GipiHiniAeH, Kayinci3fliK >KafbiH, exiHwiAeH, Man^biK Aa wart-warflaqTbiH ortnan, acbiFbin-anTbiKnaciaH xanbiKTbin AeHiH CapbiapKa, Kexweiay. Ai6acap Kapaeixen, Anre3 apKbinbi Keiuipin, ennin eKiHiui 6eniriH Kapaiay, MortbiHKyM. LUy TeKi3 waranaybiMeH wbinwbiTKaH. TyfaH >Kepre opany wartbiHAa arartbiHAapAbm AaMbiHflbiFbi MeH KaM-KapeKeiiHe k©3 >KeTKi36eK 6onraH Tene GMAiH BanribiKnen je ort 6enicKeHi wartbiHAa «TeTTi6art MepreH» Kiia6biHaH KbiCKaiua y3iHAire OKbipMaH Ha3apbm ay^apaMbiK- - KvpaManapAbiH KYPMeiiHe xeniniH TonMafaH 6onap. Enre opany KaMUH ofinacTbipAbiHAap Ma, wbiparbiM? - 0 n 6 e u e . 0pxiMHin TyraH >nepi 63iHe Mbicbip eMec ne? >KaHbiciap KerrririHe canbin KeAepri xepceTnece KenreH >KonbiMbi36eH opanMaKnbi3. - byn He, wiieHAiK epxeniK ne? 0nAe xyrteynix KbiHbipnbifbin 6a? - EKeyiHiK Ae wonbi >KapacbiMAbi, Kbinbifbi eiiMAi, aFarrbifbi 6onca, xeiuipiMai. «naMFaM6ap Aa xyrtey 6anacbiH cbirtnanTbi» AereHAert, ci3AiHAaHanbiFbiHbi3 Ka3aigbiH w i waKCbinapbiHa ynri 6onrart. - >KeH afiTacbiH. Ka3aKTbi ayenAeH AanacbiMeH, OHaH con cam-AacTypiMeH caKTacbiH. OHbi eHAi wanracTbipaibiH Aa, waHFbipiaibiH Aa ceHAep ckmKTbi #ac 6 nnepAi aAanAbiFbiMeH caKTacbiH. - BipiKTipin >Kaica 6 h MbiKTbi, KypacTbipbinbin >Kaica kyti MbiKTbi. Kyn MeH ko)k3 MaiiAaHAa TeHeneAi. >KacneH Kepi KartpaHAa TeneneAi. Ban MeH xeAertAinwoMapTTbiKTa TeneneiiHiH xanbiK MartAaHbi Ae^enAeni. En cohwh weniciH Tortnan, weMiciH weii 6acTaAbi. ©nice Ae, 6acKaFa ynri 6onapnbiK aia canTbiMbi3AbiH caKTanFaHbiHa He >KeiciH? - Aei^Ai BannbiK 93iHe TeH GartcanAbinbiKneH. AFanbi-iHini AaHa 6 nnepAiH ocbmay canM^anbi cyx6aibiHaH HeHi a^apyra 6onaflbi? TexTinixTin, ca6aKTacTbiKTbiH ynriciHe 6ac kienix. EnwaHAbinbiK, eAinAi* pyxwMeH aiaAaH Ganara aMaHaT 6onbin Kanbin OTbipFaH TapnxKa mykmht 3ep canyAa afa 6ybm eKinAepi aMaHaTKa KMHHaT wacaMart ypnawa ynri 6ona 6inceK, ynTbiMW3AbiH KyHAbinbiFbi 6onap. AMTbinbin Kene waTKaH anbi3Aapra KapacaK, 3ertiHAi Ae 3epeK, Ka6ineii epexwe Banexen «3aMaHbiHa Kapart aManbi» AereHAi ecxepni Me eKeH, wok enAe Ke3enQepAiH 6ipiHAe MewGypnixTeH yrtpeHAi Me eKeH, ertTeyip, Monron MeH KbiTaii TinAepiH >KeiiK Ginimi. XanbiK o huh anbin, 30p TynFacbiHa Kapart, xapa KbinAbi K3K wapraH eAinAiriHe, wypexTiniriHe opart: «Kapa Baibip», «Kapa Gm», «Kapa BanribW Aen Te aiambi. «Ka3aKTbin KeHe Tapnxbi» AereH Kiiama «Ka3ax xaHAbiFbiHaH EweH xaHFa 6apfaH emuinep» AereH xecTe 6ap. CoHAa 1769 wbinAbin yujiHiiji artbiHAa AGbinart xaHHbiH e3 6anacbi Venn cymaH MeH >Kanartbip Kapa 6m GaciaFaH 15 aAaMHbin EweH xaHfa (KbuartFa) enwinixxe wiGepinrem KepceiinreH. fleMex, «Kapa 6m» 6onbin aTanbin TypFaH aAaM - Kapa BannbiK flepincanbiynbi AeyiMi3re anAarw artTbinFaH Aa^en. EnAi banexeKHin xeiueni ce3 certnen >xypreH LnaFbiHaH eAinAiriH xepceTepnix 6ip enriMe artia eienix: Cbip GortbmaH cbiprn xewin, aiaMexeHAepi >Keiicyra weTxeH enfliH exi >xiriTi Banexene xenin >xyriHeAi. flaynapbiHbin Ma3MyHbi Gbinart exeH: BartcepKe AereH exeyiHin Gipeyi - Gart aAaM exeH Aarw, exiHwici - >Kartcepxe TanxaHWH TaMarbiHa wyMcan, 6ana-iiiaracbiH e3ep acbipan >xypreH >Kaniiibi exeH. Bartcepxere GiTxeH mwh KortAbi >KartcepxeHin 6ananapbi 6arbin, >KeTicyra xernep anAbiHAa ecen artbipbicbinTbi. TaGaH aKbi, ManAart Tepnepmin ©TeMiHe THreH oh xortbiH anAaPb,Ha canbin OTbipraH onapra Bartcepxe Tarw Aa xonxa Tacian, «ManbiMAbi artAaca wypinAep, eK6exaKbinapbiHAbi >xeMertMiH» Aen KMbinca xepex. 166

>Ka3faH *ynAa Luapiuay 6oncbm 6a, WartcepKeHiK 6ananapbi atirini 6ai/iAbiK MbiK KOiibiH aiiAacbin, Kenep >Kepre Kenin weice, on wa3raH a*bi TeneMeK Tyrini anrinepAiK oh KOHbiHbiH 6ipiH ydan *anaAbi. «MyHbiK KanaM?» Aece, «MeHin MbiK *OMbiM 6onMaca, ceHAepAiK oh KOkinapbiK He ai/^ayra wypMefi, He 6ak>nayra KeH6eti >KOfanbin KeieTiH eai fom. CoHAbiKTaH MbiK KOMbiMHbiK ceHAepre Tnri3reH wapanaTbi yiniH 6ip KonnapbiMAbi ycian OTbipMbiH» Ae^Ai- - An en6eKaKbiMbi3Abi Here TeneMeHci3? - Ae^Ai >KaMcepKeHin 6ananapbi. - Man aiiAacKaHHaH ceHAep 3anan KepreH wo*cbiKAap. Won-weHeKeii MeHiK KonnapbiMAbi caybin iwin KyHenrriKAep. E K 6eKa*binapbiK coraH Kerri, - ne\\Ap,\\. Ocbi a^riMeHi 6acTaH-an* TbiKAan anraH BaneKeK Bai/icepKere Kapan: - >KancepKe 6ananapbiHbiK atiTbin OTbipraHAapbi pac na? - AeuAi- - Pac, - ASMAi BaPicepKe. - EHAeine, - AetiAi BaneKeK, - caraH 6ip cayan: ceH Mbin KOMbiKAbi wanna* >KanaMbipAbin Ynbi KewiHeH 6eneK, a^AanaMeH aMAaTKbi3bin KenAiH 6e, wo* anAe, KeujneH 6ipre wypAiKAep Me? - E, «KenneH KepreH ynbi to h» Aen, KewriK 6en opTacbiHAa KenAiK *oh, - Ae^Ai BancepKe. - Onaii 6onca, - Ae^Ai BaneKeK TyciH cybiTbin. - >KaPicepKeHiK Gananapbi caraH 6epemeK 6onca, ceH OHAa 6i3re 6epeiueKciK. KanbiK KeiuieH 6eniHin, 6eneK wypreHiHAe ceHiK MbiK KOMbin won TOpbiraH Kapa*inbinap MeH *ac*bipnapAbiK k sh a h LueKrenAepiHAe KeTyi KaAiK eAi. 0 3 iK aMT*aHAaM, Ynbi KeiuTiK 6en opiacbiHAa wypin ManbiK Tyren, iubirbiHCbi3 w e iim i. HlbirbiHCbi3 weTKeH ManAbiK ap6ip OHbiHaH 6ipeyiH yciay AereH KeciKTi 63iK iiJbirapbin oibip eKeHciK foh, eHAerne KOTaHbiKAarbi MbiK KOMbiKHaH wy3 6adbi can 6i3AiK anAbiMbi3ra. Byn, 6ip. EKiH iiii, KyAati ce3i - yaAeHi 6y3bin, inapya 6a**aH momwh waHAapAbiK Ka*biH wereHin yiniH oh KOMbiKAbi KYAartbinbiKKa inanbin, ocbiHAarbi weTiM-wecip, Kapin- Kacipnepre yneciipeciK- ©MTneiiAi eKeHciK. KOHbiCbiHAbi 6ac*a wa*TaH i3Ae! BaticepKe coHAa *onbm Kycbipbin, KynAbi* ypbin, 6acbiH Mimi. BaneKeKHiK con wonrbi aiiTbinraH: «FaAiriAiri 6onMaca arai/ibiH a3aAbi, KyiiMi Kenicnece toh waraAaH T03aAbi» AereH ynaraubi ce3i racbipnapAbi arran, 6i3AiK ypnarbiMbi3ra weTin OTbip. KonbiMbi3ra TycKeH AepeK, Kywar aHbi3, aKriMe, acpcaHanapra 6aMbinTbi TanAay wacaPiTbiH 6onca*, BaneKeKHiK 6ip aybin, 6ip aia, 6 ip TaunaHbiK apacbiHAarbi wep Aaybi, wecip Aaybi, Kona*bi, 6apbiMTa-cbipbiMTa, *yH Aaybi ceKinAi enapanbi* MacenenepAi ineinyAe Ae 6eAenAi 6onraHbiH aKrapaMbi3. MaceneH, aTbi aneivire aPirini 3aKrap wa3yinbi Myxiap 0 ye3OB komnh AaniepineciHAe Anre3 MaKbiH MeKeHAereH To 6bi*Tbi eniHeH wbi**3H aiaKTbi Aparina* 6h MeH BaneKeKHiK TinAecynepi e ie *bic*a TypTininTi. G ire K . ne KepeK, aKbinwaH araMbi3 auirini 6nnepAiK enri ©3i eciireH ce3 KarbidapbiH ya*biT Taybin, TapaTbin, Tonbi* Ma3MyHbiHAa *ara3ra TycipMen KeTimi. TapnxLUbinap MeH 3Ae6neT ynrinepiH wHHayinbinapra ManiM, 1920 wbinbi TypKiciaH aBTOHOMHnnbi pecny6nnKacbi yxiMeiiHiK yi/irapbiMbiMeH >Keiicy o6nbicbiHbiK fiend, Kanan ye3Aepi MeH o hn k 6ac*a Aa enAi MexeHAepiHe atipbiKina iccanapMeH LUbi**aH 9y6aKip flHBaeB 6aciaraH en aAe6neiiH wHHayinbi apHaPibi komhccmh (3KcneAHMnn) ambi aM 6oMbi Ta6aHAbi wyMbic iciereH 6onaTbiH. Ohw k TnnHa*Tbi Aa Ta6bidbi eK6ex eiyiHe 3op ynec Koc*aH aAaM - wHbipMa anTbi waciarbi TanaHTTbi wac a*biH lnnnc >KaHcyripoB eAi. KonbiMbi3ra TycKeH ManiMeuep Heri3iHAe aianapbiMbi3 «McKenbAbi-6nH nonynnpHbiM cyAb«», «Knprn3Ka Tapa6y3 6aH6nHe», «Ka6aH-aKbiH m MyApan AeBnua», «BannbiK-6nM», «HcKenbAbi-6nM h AOHb Tionn-6nn», «BeAaK)U4MM «3biKH nTHM Mopa Bann», t .6 . 6i3 Tan*aH Ti3iMAe 6ap, an*biH o*binaAbi. 167

«>KanaMbip BannbiK 6 m» MaiepnanbiH enKeTaHywbi, TapMxwbi, uue>Kipeuji Opa3 McMawbinoB Inunc WaHcyripoBTiH 6aM6iweci OaTMMa TancbipfaH Kara3flap/jbiH iuuiHeH TanKaH KepiHefli. ByHbiH KYHAbinbiFbi, 6ipiHwiAeH, a^riMe Innac aFaMbi3AbiK03 KO/ibiMeH >Ka3bmFaHAbiFbi 6onca, eKiHwiAeH, 6yn anriMenep TapMXTaH 6enrini. MdMfo AaTKa MeH weTicynbiK TypnbiM6errin >K0He MepePiTOMbi ToPinaHbin oTbipFaH Bannbi^ 6a6aMbi3AbiK 6ip 3aMaHAa eMip cypreHAiiaepiH 6ineMi3. EHAewe con Maiepnanflbi can FaHa biKwaMAay apKbinbi Ha3apnapbiHbi3Fa ycbmaMbi3. Tapnxn 6yn AepeicriHcon >xaKT3Fbi LueKeciHe Inunc aFaMbi3 ©3 KonbiMeH «Mycanip KacbiMxaHHbiHay3biHaH»flen >Ka3binTbi. OflaH api wonAbin Ten, opiacbiHa «>KanaMbip BannbiK 6m» Aen Tampan KOMbinFaH Aa anriMe SaaHAanaAbi. Oh n h MaTiHi 6binaii: «BypbiHFbi 3aMaHAa KbipFbi3, Ka3aK, c a p T-y iiie y iH e an6aH MaM6eTAereH Kici Aaixa 6onbimbi. 0Mipi Karrbi, cybiK Ka6aK, ManbiHaH waH 6acnaPiTbiH Kici eKeH. YfiiHiK imi TipenreH Kepne, >KacTbiK, MacaTbi KineM, xepere 6acbi >Knha3 6onca KepeK. WanaHbiH jKaMbinbin, ujbiHTaKTan waiaTbm MaM6eT AaTKa yiiiHe xenreH aAaMAapFa 6acbiH aa KeTepMeiiAi eKeH. ByFaH KenreH capT, Ka3aK, KbipFbi3AbiH >KaKCbi MeH waMcanflapu >KypeKTepi AYPcinAen, apen KipeAi eKeH. Kipce Ae Sip KaHaT KepereHin TycbmaH >KOFapbi 03a anMati, eciK >KaKKa wai/iFacaTbiH 6onbimbi. A n Tepre Kapam aAaM 6anacw SacnaiiTbiH KepiHeAi. Bip KYHi BannbiK 6 m 6ip >KyMbicneH Kenin, Tin KaTca, MaM6eT AaTKa: - >KanaMbip, KynbiKepiMcin, anAbiMeH a3aMaTbiMHbiK KynbiH Tene! - Aen A0naM6aT >Kacan, ceiinecneM KOMbinTbi. MyHbi ecTireH con enAiK TypnbiM6eT AereH liieineHi: - BannbiKKa 6acbiH KeTepMePi KOMFaH wa3FaHHbin ayceneciH MeH KepeniH, KanTin >KapnbiK wawbin, 6 MciHep eKeH! - Aen MaM6e rrin yPiiHe Kenin, KaK TepiHe 6acbin, MenujMin, aMaHAacnaPi OTbipaAbi. MyHaH con AaTKaHbin KaTbiHbi TypnbiM6erriH anAbma 6 ip a«K Ke>Ke aKenin ycbmca, on anMaPiAbi. AnMaca Aa Ke>KeHi anAbma KOW- TypnbiMSeT coHAa Aa naM AeMecTeH TyHepin oTbipbin anwnTbi. CoHAa AaTKaHbiK KaTbiHbi: - 0 m. 6aPiFyc, He KbinFaH Kicicin, iwcen iinin, iwnecen anicrbi KaMTapcanwbi, -Aewfli' CoHAa TypnbiM6eT KacbiKTbi Konbma anbin: - AnTbi anaujTbi apanaAbiM. l^aPiAa 6apcaM Aa Kapa Ke>Ke apTbiMHaH KanMaflWK- ApFbiH l^apaMeHAe 6 Mre Ae 6apAbiM, anAbiMHaH wbiKTbiH. KYAa* eMec, Kyfla^ aH 6ip 6binaM eMec, yw ynbiCKa AaTKa 6onFaH MaMSeTKe KenAiM. MyHAa Aa anAbiwHaH iiibiFbin oTbipcbi^. 0 3 YMiMHeH Ae Kybin >KYpreH Ky Kewe, KaMAa 6apcaM Kbip coHWMHaH

KanMaflbin-ay. Te ri MeHinawanbiM ceHeH 6onap!-p,e n Ke>KeHi KacbiKneH uuarmbinflaTbin, ca6anan Ke n 6epimi. CoHfla MaM6eT 6acbiH Keiepin: - 0 m, ceH KiMdn? - Aemi. - >Kanaiibip TypnbiM6einiH, - AeiiAi tueweH. CoHAa M8M6ei: - 03iH, cip©, aKbinbiK Mon, aPinaKep wbifapcbin. flaTKa aiaHcaM Aa >KanaMbipAaH He >KonAbi anfaHbiM >kok. He eceMAi Kaiiiapap eMecniH, - Aemi. - O >KyM3AaH 6y wyMara manca 6 a iire 6epMec AMaH6eKTin aibiHAaM wyi/ipiK BannbiK 6 m TypraHAa, ceH KiM eAin coHwa? - AeMAi TypnbiM6eT 3inAeHin. CoHAa MaM6eT Typbin: - >KanaMbipAbiK 6ip Kybi 6ap Aeywi eAi. MbiHay con eKeH fom, - a©n KaTbiHbiHa Kapambi. - Bonca 6onap, OTbipraH OTbipbiCbiH KepMeMMicin? - Ae^Ai KaibiHbi. CeMTin M©M6eT 6acbiH Keiepin, KaTbiHbi KapK-KapK Kynin: - Capbi MaMAafi caKTan >KypreH aca 6ip CbiMnbi TaMarbiM 6ap eAi, - Aen KyMic Ke6e>KeAeH Matibi ujbinKbinAaraH, >Ky3iMi apanac >KeHT eKenin anAbiHa KOMbimbi. flaTKa AereH AapAaii aibiMeH KenreH KOHarbiHa K©>Ke 6epri3reHiHe KbicbinfaH MaM6eT: - OcbiHbi enre waMMa, - Aen TypnbiM6eiKe «aybi36acTbipbiK» ece6iHAe 6ip a i MiHri3in, iujiK wayumbi yciiHe. MyHbi TypnbiM6e iTin apibiHaH ocbi aybinra KenreH 6ip capT eciin, enre waMbin >Ki6epimi. Ohw BannbiK eciin, TypnbiM6eTKe: - MeH ceHin KaAipiHAi 6inMeM >Kyp eKeM, >KapbirbiM. CaraH yciaTKaH >KopanfbiM 6oncbiH, MiHe! - Aen 6ip a i MiHri3in, 6ip Tyne >KeTeneTimi. l^a3aKCTaH Pecny6nMKacbi Y n rrb iK FbinbiM AKaAeMMncbi KiianxaHacbiHAa «Ka3aK 0Ae6Meii, cnpeK KiTamap >K0He Kon>Ka36anap» 6eniMiHeH Ta6binraH ocbi KywaT ianav\\ TbiH oi/mapra weienereHAeM. BipiHiniAeH, inrepiAe aMTKaHbiMbi3AaM, BaneKen enapanbiK AaynapAbiH 6iTiMiuici ece6 iHAe ksm Ke3Ae Ae 6eAenAi >K0He 63iH-e3i yciaM 6 ineiiH Tybicbi 6eneK >k3 h. EKiHiijiAeH, 6aii 6ona Ma, MaHan 6ona Ma, >kok anAe AaTKa 6ona Ma, Kiciniri waManbi >KaHAapfa acbin c©3iH wbiFbiHAaMaraH 6eK3aAa aAaM. YiuiHiijiAeH, apibiHaH epreH e ii Tipi >KaciapAbi Aep Ke3iHAe AeMeti 6ineiiH >KaHbi cepreK TeniMrep ara.

6i3 ocbmay >Ka36a KywaTKa yiubipaca OTbipbin, ocbiHAati MaTepnanAapflbi TaiuKeHT, BiiuKeK KananapbiHAarbi ¥nnbiK MeMnexerriK FbinbiM AxaAeMiwnapbiHbiH Kon>xa36anap KopbiHaH a a Ta6yra 6onaTbiHAbifbiH anfapAbiK- BannbiK 6 haih aK HMerrijiiriMeH acrracKaH waKCbi KacneTTepiHiM 6ipi - OMiubinflbifbi AeyiMi3 >k6 h . MaceneH: «KepiHreH >Kep anbic 6onMac, KepMereH en TaHbic 6onMac. 9p HapceHin Menwepi 6ap, llln >KyaHAan KaMbic 6onMac» - AereH AHAaKTHKanwK ujyMaKTapbi, «ApaM nurbi/iAbi aAaMAbi KopraMa, yaTKa Kanapcbin», «flYHneHin cunaTbiH Tyren 6 inreH neHAe >kok», «Acybi khwh >KonAaH Kaw, aMaH 6onap Man Mew 6ac», «AnnaHbiK KOJibiHAarbi ©Mip cbipbiH aAaM aiunaK eMec», «KapbiMbi >kok 6onca. 6 ineKTeH He natiAa, KatibipbiMbi 6oriMacat 6 nnixieH He naMAa?», «AKbinfa KHflHaT KbiriMaHMbiH Aecen, MaKTaHAbi TbiH», «YMpeTxeH ce3 Aayra >KapaMac», «>KereHre 6an T9 TTi, LUbifapAa >k3h T 0T T i» , «K a rrb i afaiiiKa Kycbin TycneciH, Karra aAaMfa icin TycneciH», «>KaMaH MeH waKCbi TyraHAa 6 ip TeneceAi, enreHAe 6 ip TeneceAi», «Aiacbi KapaHbi >Kybin arapia anMaticbiH, Tybicbi >KaMaHAbi ypbin waKcapia anMaiicbiH» AereH Tepe^ Marbmanbi fn 6 pai c©3Aepi aAaM3aT aKbin-oPibiHbiH >xynAbi3AapbiHAaii wapKbiparaH PyAaxM, Xacf>M3, >KeMn, Hayaw, 9n-Oapa6nnepAiH cf)nnococt)MflnbiK Ty>KbipbiMAapbiHaH euiKaHAai/i Aa KeM Aen aiiTa anMaiiMbi3. Byn ce3Aepre onnbi K©3AepMen Tepen yninreH >KaHAap, ce3 >kok, 03 >xypTbiHa, 63 ypnarbma AereH KaMKopnbiKTbi Aa. aAaMrepwiniK >xonfa tuaKbipraH KanawamH na. MMaHAbinbiKTbi Aa anfapaAbi. BannbiK 6nAin 0ynnenix KacneiiHeH Ae anriMe K03raMaM e iy >KeH 6onMac. 0ynnere Ta6biHy HcnaM, xpncinaH AiHAepiHAe Ken TapafaH. XpncinaH AiHiHAe OKAaraH m u h «Kacnerri» aynwenep 6ap...» (KC3, 2t.59 6.). SnocTbiK >Kbipnapfa xenin KoiicaK, Tanafi HepceHi MOMbiHAayra Typa Kenefli. AkuanbiK, «LLlopa 6aibip» AaciaHbiH OKbiraH >xac «TyMeAeH - Hap. >KbinKbiAaH - awfbip, CHbipAaH -6yKa, kohash - KoinKap anbin», eyniieAeH 6ana Tineyre arraHFaH aTa-aHaHW SineAi. Mn, 6onMaca «AnnaMbic 6aTbip» wbipbiH KonbiHa anfaH aAaM cexceHre wacbi TonraH Bai?i6epiHiH 60H6iweci AHanbiKTbi epTin anbin, apbin-awbin, >Kany->xannbinan KbipbiK KyHininiK LuenAeH ©Tin, «03ipeTi cymaH» aynneHiH 6acbiHa TapTKaHA3PblH OKHAbi. 0ynnenepre CHbiHyinbinbiK MyHAati MbicanAapAbi aybi3eKi anriMenepAen Ae Ken ecTyre 6onaAbi. CoHAbiKTaH Aa arapiymbi ynbi ranbiM UJoKaH: «^a3aK apacbiHAa apyaKKa CHbiHyinbinbiK eni Ae 6onca eie Kyiim. Onap KbiCbinraH xe3AepiHAe e3A6PIHIK 0ynnenepiH MycwnMaHAap cn«KTbi aia-6a6anapbiHbin arrapbiH aian ujaKbipaAbi- ^aTI TycKen icTin 6epiH apyaKTapAbin KeMeri >Ke6eAi Aen TyciHeAi. Ka3aKTap apyaKTapra 6afbiuiTan TepT TynixTin KaiiCbiCbiH SoncbiH Luana 6epeA> MiH0>KaT eTin, apyaKTapAbin 6acbma 6apbin TyHeiiAi- Con >KepAe KYpGaHAbiK wanaAbi. e3iHin Konbi >KemeH >KypreH xexePiKecTi apMaHbiH eieyai Tinei/iAi. Mbicanw, 6anacbi >KOKTap 6ana cypaiiAbi» Aen >Ka3raH 6onaTbiH. (HloKaH YemixaHOB, TaHA3Manb1, AnMaTbi. 1985 >k . 174 6 .). OcbiMeH Kaiap aia-6a6anapbiMbi3 AYHMeAeH eTxeH aynnenepAiH SacbiHa aybipwn. CbipKaraH wafAai/mapAa Aa, HaKaKTaH HaKaK xyMin 6apa >xaTKaH xe3AepiHAe Ae TYHef1, Tayen eTin xenreH. Timri, iHAeixe ywbiparaH ManAapbiH Aa aynwenep 6acbiHaH a W u ©TKeH. >Kannbi aAaMAap aynnenepre onapAbin Tipi Ke3AepiHAe Ae 6apbin, weneywiniK. >Ke6eyiiiiniK cypatiTbiH 6onraH. B a 6 a M b i3 B a n n b iK K a e n 6 a c Tb i waKCbi x a c H e rre p A i > K a p a Ty w b i c b in n a ra H 6onca. o n x a n b iK T b in M e i/iip , M a x a 6 6 a T , C Y M ic n e H w in ix , a n fb iC b iM e H MonbiKKaH. On 03 170

FYMbipbiHfla KHflHaT, KapaynbiK. KacxeMnix, apaMAbiK. apcbi3AbiK. acTaMWbinAbiK, KynipniK, KenripcyujiniK, ©Tipix, eceK, naneKOp, >KanaKop, wanFaHAbiKTapAbin >KonbiH KMbin, aAaMiubinbiKTbiH a/iTbiH a^AapbiHAaM Hyp wawKaH ©AineiTinix neH aAanAbiKTbin aK Tybrn >Korapbi yciaraH. CenTin, MewipiM, MeiiipMaHAbinbiK, i3riniK, Ta3anbiK, napacaTTbinbiKTbiH ypbifbiH ap x©ninre KV^ibin, ap >KypeKKe exxeH. BannbiK 6haih aynweniri x©3iHinTipiciHAe-aK 6aiiKanca KepeK. 0nAeHeAeH TapbiKKaH, 3apbiKKaH >K3HAap «aKcap6aciapbiH» anAapbma ©nrepin, BanexenHin 6aiacbiH anaTbiH 6onraH. An xeniHri AayipAe BanexenHin 6acbiHa TyHen, 6aKTapbi aubinbin KeTKeH >K3HAap Ken SonraH. En iiniHAe Ecexen (EcKenAi aynwe) aiiTbinTbi AereH MbmaAaM ce3 Sap: «MaraH TyHeiiAep, BannbiKTaH TinenAep». Banexen K63i Tipi Ke3iHAe anAbrna KenreH aAaMAapAbiH SonaujafbiH 6on>Kan, cayeretinix auTbin, onapAbin anFbi ©MipnepiHe 6afbiT-6aFAap Sepin Te OTbipFaH eKeH. On Kici Ha3anaHFaH aAaM Aa, Man Aa aMaH KanMaFaH. KepiciHine, xenini TycKeHAepi xerepin, ©cin-©Hin, ep6n 6epreH. AnnaHbin OFaH 6epreH ocbiHay aiipbiKwa KaciieTiHin Kbip-Cbipbi Si3 yuiiH KynMn. Banexenmn aynweniriH cbikinayiubinap on Kici AYHMe canFaHHaH xeiiiH Ae a3aiiMaFaH. Timi, Ain, apyaK, aynne-aM6ne Aece «>KbiHbi yciaFaH» xoMMyHMCTix napTMn AayipinAe Ae >xa3biKCbi3 >Kana inerin, >KaHAapbi KbiCbinFaH aAaMAap ypnaHbin 6onca Aa BanexenHin 6acbma TyHen, KYAatinbiK Sepin, KynwbinbiKTapbiH >KacayAbi TOKTaTnaFaH. Bip rawaSbi. conapAbin SapiHiK Ae iCTepi OKFa 6acbin, TacTapbi ©pre AOManan OTbipFaH. Ocbi peTTe xanbiK Kya SonraH MbiHa 6ip yaKMFaHbi awTa ©TyiMi3 opbiHAbi: 1934 >Kbinbi TypKicTaH - Ci6ip TeMip wonbiHbin Kypbinbicbi YwTeSe KanacbiHa TaaFaHAa ohbin anFaiiJKbi >Ko6aAaFbi cineMi Typa BannbiK aynkieHin MYPAeciH 6acbin ©TeTiH SonbinTbi. >Kep TericTeniHin, KyM-KMbipwbiK Terinin, OHbin apTbmawa penbc TeceniHin xene >KaTaAbi. CeiiTin TeMip>Kon Kypbinbicbi BanexenHin 3npaTbiHa Aa TaaMAbi. BipaK TaanFaH cai/ibiH wyMbicTapbi ©HSen, TexHHKanapbi >Kni->Kni cbiHbin, icTeH LUbiFbin Kana 6epeAi- >KyM6aK CbipAbin CbipbiH meine anMaFaH Sac HHweHep weprinixTi aAaMAapivieH KeneceAi. En aFanapbi K;aTKbin6aM BaiicaKOB, CanK TaxeHOBTep Syn >KepAe x©3iHin TipiciHAe xepinxenAiri MeH xeceMAiri, aynkieniri MeH inapanaTTbinbiFbi TaHbinFaH, a y^ m 6ip enAin ypaHbma artHanFaH BannbiK AereH aAaMHbin CY^eri x<aTKaHbiH atiTaAbi. KypbinbiCTbin Sac MH>xeHepi aKcaKanAapAbi mykmht TbiHAan, >xonAbi 6aFbiTbiHaH Sypy MacxeyAin KeniciMiMeH FaHa icxe acaTbiHAbiFbma KapaMacraH wayanxepwinixTi ©3 MOHHbiHa ana OTbipbin, Tayexenre SeniH 6ybin, TeMip>xonAbi 3nparraH aMTapnbiKTaM aynaKTaTbin axeTeAi. >KyMbic Ta >xypin SepeAi. Ami 6acKa ynT ©xiniH 6a6a pyxbma TaSbiHAbipbin, Tayexenre anapFaH KaHAati xyuj? Cbmbmap Tanip apTypni 6onFaHbiMeH >xapaTyiiibi AnnaHbin Sipey exeHAiriHAe. TaFbi Sip Mbican, MacxeyAeri SacLUbinapAbin 3AineTci3AiriHeH >xa6ip xepin, >xanaMeH >xyMbiCTaH 6ocaFaH exi MapTe EnSex Epi HypMonAa AnAaSepreHOB aTaMbi3 Aa EcxenAi SaSacbiHaH Tinen, BannbiK SaSacbiHbin SacbiHa TYHePiAi- IwTe HypMonAa, Cbiprra uubipaKUJbi >KanapKyn. Tan 6o3apbin aTa cbipTKa nibiKKaH HypMonAa iHicmiH He ai/iTapbm TaFaTCbi3AaHa xyTin OTbipFaH >KanapKyn: - BaybipbiM, SaSa Tin Karrbi Ma? - Ae^Ai anTbiFa. HypMonAa: - >Kep >KY3i ambinap caTTe BannbiK SaSaM: «K©Tep SacbiH^Abi, cepnin, >xa3biKCbi3 xiHanaFaHAap ©3 >xa3acbiH anaAbi. icin anFa 6acaAbi», - Aen anH 6epAi. - Ae^Ai TonKybiH >xacbipa anMaw. BaSa apyaFbi KonAaFaH HypMonAa AnAaSepreHOB Kexcy ayAaHbiHAaFbi MyKbipbi aybinbiHa SaciiibinbiKKa xenin, aybinAbin. enAin TypMbic TipwiniriH WySapAbin 171

AapeweciHfleM 6nix MepePire 6enen, en eciHAe caKTanbin, Manrinix TVpafbiH Taywn, a/ibin ecKepTKiiui SoPi xeiepAi. EHfli ayni/ieHin ypiM-6yTaFbiHaH 6ipep aybi3 ce3: YnxeH Sanacbi - TineHiui. Kiwi 6anacbi - OnAexe. TinemuifleH: EaMF03bi, Te/iF03bi. BaPiF03biAaH - Cepra3bi, OcnaH, Kacen. CepFa3biflaH - LUapin, OAaH - ByKa6aPi, OAaH - BaPiTart, ohwh 3-4 6anacbi 6ap. KeKcy ayflaHbiHflaFbi KeK6acTay aybinbiHbiH TypFbiHAapbi. OcnaHHaH - ypnaK >kok- KaceHHeH - KepiMSaPi, OAaH - Mapai, o,qaH - CaHaT, C a m AereH yn,qap Sap. BannwK KeHTiHAe Typaflbi. TeriF03biAaH - Kyp^aHSex, CbiAbiK. Kann, fyiCMeT. KypMaH6exieH: AxMenue. O^Fap. CbiAbiKTaH - BaKbi. KanMAaH ypnaK >kok. «Kapa wanbipaK» neoi 6onbin KanraH KncM eueH - >KyMaxaH. OAaH - BonaT, OAaH - CaKeH, A3aMaT AereH 6ananapw 6ap. (Kbi3Aapbi - rynHa3, MepyepT, MaKnan). ©nAexeAeH EapiM6eK, ©TereH, HaPi3a6ex, KenivieMSeT, MMaH6ex AereH Sec yn TyFaH. BapiM6eKTeH ypnaK * ok. 0TereHHeH 6ec yn: CeiiiTSex, MonAaSex, Ta3a6eK. HaKbicSex, HaKbioxaH. MonAaSexieH - CMaFyn, OAaH >KanapKyn. Hai/i3aSexTeH - LLlaHiuap, KenMeMSeneH - Ta>xiFyn. MMaH6exieH —Maw, AKbiwaH, HycinSex. BaSaMbi3Abin AynbiFacbiH en uriniriHe aPiHanAbipbin, TanAbiKOpraH KanacbiHAafbi MypawaPiFa TancbipFaH ocbi - ©nceMei Kapun! MiwaHAbi SonFbip, 1991 >xbinbi KaPiTbic 6onAbi. «YnAa He xepcen ywKaHAa cohn inepcin», «A ia xepreH ok >xoHap» AereH xanxbiMbi3Aa KamKbicbi3 aPiTbinFaH AaHanbiK ce3 6ap. C on aPiTKaHAaPi, BanexenHiH ynxeH Sanacbi TineHiui Ae 63 KaiapnacTapbiHaH acbin Tycin, Ka3bi SonFaH. K|a3bi - wyriHyLuinepre 6ip e3i FaHa LueujiM LUbiFapbin, Tepenix aPiTaTWH Aapa 6m. OcbiMeH Kaiap, TineHiui Ka3bi nanuanbiK PecePi axiMAepiHin ceHiMiHe xipin, xanKbiHbiH aTbmaH C63 cePinePiTiH kof3 m KaPipaixepi, MaMinerepnix (AMnnoMaTTbiK)AenrePireAe^H xeiepinreH. Ohwh 1846 wbinFbi >Keiicy wepiHAeri UlySapaFaw-OPixoPinayAa 0TKeH ynw >KMbiHFa Kaibicbin, Ynbi >xy3 Ka3aKTapbiHbiM PecePi nanuanbiFbiHbin KonacTWHa 6Ty xe3iHAe ynxeH pen aTKapraHbi TapnxiaH MeniM. Byn >xeHiHAeri aPiFaK. AepexTepfli >xypHanncT >xa3yibbi >KaHaT AxMaAn Sacnace3 SerrepiHe SipHeine AYPK*H >xapnflnan ynrepAi («TineHwi BannbiKynbiHbiH Mep-TaHSacbi», «>Kac anauu», 87-mi caHbi, 28 minAe. 6eiiceH6i, 1994 *.). 172

Tinemui Ka3biHbin BaMF03bi AereH 6anacbiHaH TyfaH OcnaH onbi, aft6biHAbi, aKbmAbi 6onbin ecKeH. On 03 aKeci &aMF03bi AYHMe canFaH con eKi wbinAaH KertiH K63 )KyMF3H 6a6acbi - Tinemui Ka3biHbin Aa acbiH ambi AyaH enAi maKbipbin (imiHAe KbipFbi3 6aybipnapbiMbi3 Aa 6ap) 9TKi3reH. Con aciaFbi KbipbiK waKbipbiMra >Ki6epinreH 600 aTTbin anAbiHAa TineHUji Ka3biHbin LLIy6ap aibi Aapa KeneAi. O iirini AKaH ceprniH KynarepiHAeti AanKKa ujbiKKaH con Wy6ap arrbin 6acbi BannbiK 6a6aHbin 6atibipFbi KOHbiCbi - AnMaTbi o6nbicbi Kep6ynaK ayAaHbiHAaFbi TeciKTacTbin KybicbiHAa ani KyHre AefiiH caKTaynbi Typ. OraH ap >Kbin caMbm Tay eiywinep Ken. En ay3biHAa anbi3 6onbin KanraH TineHLui Ka3biHbin con acbi waiinbi BannbiK 6a6aHbiH 0nAexe ynbiHaH ep6miH. inrepiAe ai/ubinraH Hycin6eK 6anacbi 0nceMeT Kapun: At LuanKaH winAe eiin, TycKeH TaMbi3, K|a3biAaH OcnaH eAi uibiKKaH HaFbi3. Batirere ambi >Ky3 aubi artAaraHAa, K a 3b iH b in L U y 6a p a ib i K e n re H >KanFbi3, - A e re H a K e c iH e H e c iir e H M a y n iM 6aM a K b iH H b in 6ip rn y M a K e n e n iH a u T b in O Tb ip a Tb iH . OnceMeT Kapun TineHUji Ka3biHbin acbiHa TecKetiAe ManAapw, TeceKTe 6aciapbi Kocbinbin >KaTKaH HaMMaH aia 6ananapbiHbin imiHeH Ke3iHAe LUoKaH YannxaHOBKa >KonbiFbin >KypeTiH ai/irini floceiynw T aHeKe 6aTbipAbin, coHAati-aK KanKa6an 6ananapbi MaMaH, TonKbiHHbiK. >KaHKeT 6ananapbi Kbinw. Kbip6aciapAbin Aa KenreHiH KeniHeH TonFaFaH 6onaTbiH. TaHeKe 6aTbip TineHLui Ka3biHbin ¥n6aii AereH Kbi3biH anwn KauJbin YMneHimi. Byn yaKUFa: - Bip KyHi TaHeKe MeH Yn6aw KauJKaH. CaAbip. Maiart wMbinbin Kanbi cacKaH. En 6onbin, enAiK >Kacan, atibin TapTbin, KeniHAi 6ynAere opan 6eiiH aujKaH, - AereH wbipra Aa aiiHanbinTbi. BannbiK aynneHi^ ujapanaibi HeMepeci OcnaHFa Aa Aapbiram OcnaHHbin aKeci BaMF03bi Ke3iHAe KeceM Ae weweH, aM6biHAbi aAaM 6onraH. Kanan 6eKiHiciHAe LUoKaH YannxaHOBneH 1855 >Kbinbi Ke3Aecin, ohwh >Keiicy enipiHAeri wep, cy auapbi >KaMbiHAaFbi cypaKTapbiHa MaFbmanbi TyciHiKTeMe 6epin, ranbiMHbin epexme 173

cyiiicneHiuiniriHe 6eneHreH aAaMHbiH 6ipi. Tin e H iui Ka3biHbin Tipi Ke3iHfle Baiiroay KaiiTbic 6onbin, o hnk acbiH 6epy ycTiHfle ^a3bi HeMepeciHe: - 0KeHHin acbiH waKCbi aTKap^biH, an MeH enceM acbiMflbi Kanati 9TKi3ep efli^? Aewfli. Kami Kepin, 9MipAin TyiiiHiH TyMreH KapnnnapAbin «naM-naii, wnbipMa 6ec» aer TaMcaHaTbiH >KacKa weTe KOMMafaH anrbip 6onbic OMnaH6acTaH: - Aia, ci3fliKiH 6yAaH a a KepeMeT Kbin 9TKi3eMiH, - Aewfli. HeMepaciHi^ HueiiHe pn3a 6onfaH TineHiui Ka3bi: - Tinayine weT, TeK eKi Hapce OMbinaa 6oncbiH. Bipiniuici, anaMaHfa ujy6apAu Koc. CaTi TYcee 6ipiHiui Kenep. EKiHiuici, Kypecie nanyaHbin we^iCKe >KeiciH. Epien >Kyac6aiiAbi MaraH >KeTKi3. «AnawTbiH HOKTa aracbi >KanaMbip» AereH KafMaaHbi KacTepnew KenreH afaiibiHAapAbiH anAbiHAa M9pTe6eH ecciH, - Aen 6aiacbiH 6epefli Byn 6on>KaMAbi anriMeAeH KeniH TineHiui Ka>Kbi yw >Kbin 9Mip CYPAi- AiacbiHbiH aMaHaibiHaH kha 6acnaw >KanbiHAafaH wac 6onbic OcnaH Mbip3a LUy6ap Tynnap Men >Kyac6aPiAbiH KyTiMiH eHAi TiKeneii 93iHin Ha3apbiHa anaAbi. «LUy6ap a T» KiTa6 biHaH OcnaH 6onbic Typanbi Y3iHAire Keniri SeneiiiK. TeMeHri ^apaian 6oMbiHAafbi fleHWMAeH kyh Keiepine an^a KOHraH Wa/iMeH/ie 6nAi^ (fl9yiT6aMTeri BaMLUbifawynbi >KanMeHAe 6m 93iHin aKbinAbinbifbi MeH aflinfliri apKacbiHAa Kapanai/ibiM opia ujapyaAan wbiKca Aa 16 >KacbiHAa ciapiubiH, 17 wacbiH^a 6h, 18 wacbiHAa 6onbic 6onbin, ara cymaH meHiHe >KeTKeH, MeKKere Kawbinbiwa canap LueKKeH KepHeKTi Tynfa) To6bi 93eHAi epneii OTbipbin, apara 6ip kyh KOHbin, Bbiww MeH MyKaHiubi 93eHAepiHin TOfbicbiHAarbi Tan-TepeKTepi yiibiCKaH KanbiHHbiH weiiH/ie OTbipfaH OcnaH Mbip3aHbin aybinbiHa Keneci KyHi kyh Tac Te6eAeH aya 6epe Tann KanraH eAi. OcnaH 6acTaraH Ton 6yAaH 6ip wan KaMHaTbiM 6ypbiH aybinbiHaH K03biKew >KepAe >Kon 6oi4biHAa TypraH. Bynap wypKbipaM aMaHAacwn, Kan-waM cypacwn, con 6eTTepiHAe Bai/iiubifaiuynbi >KanMeHAere apHafibi TirinreH ceri3KaHaTTbi aKW3HK3H aK6o3 Y^re Kapaii TapTKaH. At TepneTin KenreH KOHaicrap AeMAepiH anbin, KbiMW3- KbiMbipaHHaH 6ipa3 TocTaraHAbi Te^Kepin TacTan wannaHraH carre KawaH Aa °^blH KYn6imeneMeM Typa aMTaTbiH OcnaH KiiuiripiM TeSeAeii 6onbin OTbipraH )Ka/iMeH/ie 6nAiK Kac-Ka6arbiH 6ip 6aiiKan anbin: ->KaKe, A6an AOCbinbi3ra 6apfaH canapbinbi3 caTTi 6onbin, ApKaHWM TbiHWC- TipiuiniriMeH TaHbicbin Kai4Tbincbi3. - Hyp >KaycbiH caraH, OcnaH. KypMerrenciH SacbiMAbi, 93iHHeH ytikch wacbiMflbi. flacTapKaHAa 6api Typ, an iiueniK acbiHAbi, an ceH enAin TbiHbic-Tipujiniri watibiHfla anriMeHAi awra OTbip. - Aen >KaKeK OcnaHAbi ceiineTneKKe biHfaM TaHbiTTbi. OcnaH 6onbic en waMbiH aiiTa Kene 6ip KiAipic >KacafaHAa >KanMeHAe 6 m: - OcnaH ujbipaK. ©3inHin Kanepi^Ae ne OMnafaHbin 6ap? AnaMaH 6ai4re, KynaH 6dW&< >Kopfa >napbic, catibiCKepnep, caAaKKepnep, nanyaHAap KYpeci, aKbiHAap aiiTbicbiH 9TKi3y OMbih^a 6ap Ma9 EpTeAe 9TKeH aprbiH CarbrnaiiAbin, AnaTay Kbipfbi3bi Bopan MaHambiii acbiHAa yw >KY3AeH KeM aT mannaraH AeiiAi- Ka3biHbin acbiHa OAaH KeMaT KenMec Aen OMnaiiMbiH. f^aHiua aTKa 6ai4re KOMMaKCbin? - BipiHiui aiTbiH 6anreci >Ky3 aTaH TyMe, OAaH KeniHri aTTapra eKi >ky3 tyh b... airman KancaM, anAe ci3AepAin anAapbiHbi3Aa, anAe apyaKTbin anAbiHAa aiibinTbi 6onbin >KYpepMiH. ATaM TineHiui K93iHin TipiciHAe aMaHarran KeTKeH LUySap aTbiH 6anrere AaiibiHAayAaMbiH. LUoh 6ai4re aTan OTbipraHbiM con fom, - AeAi. Byn Y3iHAi 6ip luanbipaicrbiH acTbiHa 6apiH >KMHan, 6acbiH Kocwn, y^wTbin, yiibiMAacTbipbin, aKbinMeH apKaHAan, iue6epniriMeH luereHAen. KiciniriMeH KiceKflen, TanKbipnbifbiMeH Tycaynan. KeceMAiriMeH KereHAen. meiueHAiriMeH ceHflipi0, AanAiriMeH, AaneKTiniriMeH AanenAen lueiueTiH OcnaH 6onbiCTbiH aTa aMaHaTbin 174

opbiHAay wonbiHAafbi, en HaMbicbiH caKTayAarbi Keneni om epeciH anrapTca, TynnapAbi mannan TynrbiHaH TaHMTbiH, TyrbipAarbi cyHKapAbi KH^rbiHaH TamiTbiH, Kici 6onap SanaHbi 6eciriHeH TaHUTbiH KepinKen >KanMeHAe 6nAiK bannbiK 6a6a ypnaKTapbma KypMeiiH, en 6onbin Keiepep TipniriMi3Ae 6ip-6ipiMi3re KonAay Kepceie OTbipbin biHTbiMaKTbi caKTayAafbi TipiuiniKTi anrapica KepeK. BannbiKTbin eKiHini ynbi QnAexeAeH BepiM6eK, ©TereH, HaM3a6eK, KenMeM6eT, MMaH6eK AereH 6ec yn 6onfaH. BepiM6eiaeH Ka3ip ypnaK >kok- ©TereHHeH 6ec yn - CetiiT6eK, MonAa6eK, Ta3a6eK, HaKbic6eK, HaKbioxaH. KeKiperi Ka3bma mewipe KapTbiMbi3 >KanapKyn Kapun, MiHe, ocbi MonAa6eKTin CMarynbiHbiH 6anacbi, hfhm BannbiK 6a6aMbi3Abin 6eciHiiii 6ybiHbi. Haii3a6eKTeH -LDaHwap, KenMeH6eKTeH - Ta>KiFyn. MMaH6eKTeH - Ham, AKbiwaH, Hycin6eK. MiHe, 6yn aianfaH aianapbiMbi3Abin ypnaKTapbi 6yriHAe >KeiicyAbiH ap enipiHAe. Heri3iHeH KeKcy, Kpranbi, Kapaian aTbipamapbiHAa eHin-ecin, epKeH wai/ibin, axeAeH 6ana, 6anaAaH HeMepe-me6epere wanracbin eMip cypin >KaTbip. BannbiK 6a6aHbin eKi Kbi3bi Aa CyaH aia imiHAeri Mbip3axenAiHin aiaKTbi K>inbi6ai/i Ka>KbiCbiHbiH aybinbiHa y3aTbinfaH eKeH. YnKeH Kbi3bi yi/mi-SapaHAbi 6onbin, ypnaK cywin 6aH-KyaTTbi eMip Kemin >KypreHAe aybip HayKaciaH KatiTbic 6onaAbi. >KneHAepiM M<eTiMcipeMeciH AereH BannbiK 6a6aMbi3 Kimi Kbi3biH >Ke3AeciHe y3aTKaH eKeH. KapMnnapAaH ecTireH 6yn anriMe Ae KanTKbicbi3 6onbin mbiKTbi. Ke3iHAe, hfhm 1994 >Kbinbi BannbiK 6a6aMbi3Abin aian eiinreH MepeHTOMbiHa con Kbi3AapAaH ep6in-ecKeH >KneHAepAin aTa-cam AaciypiMeH, >Kon->KOpanFbicbiMeH 6ip yi/iip >KbinKbiHbi ai/iAan a3a canbin xenreHiHin Kyaci 6onAbiK- TeriHAe BannbiK 6a6aMbi3 aia-6a6a >Konbm caKTayAa ypnaK >KanracTbiFbma 6aca Ke^in 6enreH xo h . Ocbi >K9HiHAe H. Kbinbim6aeB «Tarri6aM MepreH» KiTa6biHAa MbiHa watiTTbi anFa TapTaAbi. KapbiM6aM ynAbi 6onFaHAa Tinen oynneHin HbiFbma 3epeH manaH >Kaybin, 6acbiHa KynAbi3 6epiK Knri3in waTKaHAa KapbiM6aPi TynFbimbi 6eneHreH 6eciKTi aiacbiHbin anAbma Hannan KOMbin, aymieHin anAbma >KyriHe OTbipAbi. Ka6binnca 6acian, KanFaHAapbi KOCTan >Kon6apbiciaH Tarri6aMAbiK HeMepeciHe a i KOK) paciMiH >KanFacTbipyAbi eiiHAi- YnKeH ynbi Tyi/iTeAeH TyFaH >Ka6aFbi, Tanaiap, Mbip3a, BeKaiap anbi, eKiHiui ynbi KaHTap6aHAaH cytireH >KaKbin, AnA^np, KenAnnp, BeneK anbi HeMepenepmin anAbi a i >KanbiH TapTKaH >KiriTTep, 6ipa3bi 6anayca >Kirinep. Kimi ynbi f^apbiM6ai/iAbin TyurbimbiHbin MypHbi nbicbinAan anAbiHAaFbi 6eciK imiHAe >KaTbip. CexceHHiH cenripmeH acbin, TOKcaHFa Tann KanFaH >Kon6apbic SanFbiAaw TbiH- BeniHe KbinbimbiH inin, KonbiHa Hai/i3acbiH anbin ep EciM6eK aTKa KOHFaHAa 6ip AeMAe e3iHin TaHqaynbi wacarbiHbin 6acbiH KOCbin, can Ty3ey AaciypiH >KanFacTbipa 6inreH 6aTbipnapAbii-i 6ipi >Kon6apbic KpcaMAbiH CoM6aFbiHa menmeK 6onbin KeneAi- >Kon6apbiCTbin >Kacbi ynKeH 6onFaHbiMeH TaTTi6aMAbiH >Konbi ynKeH. ExeymiH cbiwnacbiMAbiFbi a y^ m enre Y^ri- AnAbiHAa >Kacbi xoibipMara Tona KOMMaraH KapbiM6aM aKe aiaHbin OTbip. Kemeri TamKeHT ManbiHAarbi mauKacKa KaTbiHacbin, aKeciHeH 6ip an 6ypbiH opanFaH. BacKaFa ynri 6oncbiH AereH 6ip TarbinbiMAbi anriMe 6acTayAbi >k6h caHaraH >Kon6apbic K;apbiM6anAaH K63iH anMati: - Bi3 03 TayKe xaHra caneM 6epe 6apraHbiMbi3Aa MeH 0Tbi3 TOFbi3AaMbiH, TaiTi6aM HeSapi oh wacia eAi. Banayca w irirrin MepreHAiriHe pn3a 6onbin, KiM eKeHiH MeHeH cypan anraH. UlypeKTiH HeMepeci, EciM6eKTiH Sanacbi Aen xoii-wancapbiH TyciHAipreHiMe KapaMacTaH ceKceH TepT >Kaciarbi xaH, cbiHaMaK 6onAbi Ma eKeH, Tarri6ai/iFa Tecine Kapan: - CeH KaM 6anacbin? - AeMeci 6ap Ma. Ai/i6apnbi xaHHbiK TeTeHme KonraH cyparbiHa He x<ayan 6epep exeH Aen Ko6an>Kbin MeH TypMbiH. CoHAa ceHin axen Tarri6aM em 6erenMecTeH: 175

- Cypacan pybiMflbi 6aTbip AHAac, TanipiM Ten 6epimi Man MeHeH 6ac. KenreH^e weTi wacKa wonAac 6onbin, 03iMMeH 6ip >KYpinTi KbiAbip, Innnc, >KaH aiaM OHaH coHfbi 6aibip LLIypeK, 0 3 0KeM TeriH eMec, o Aa 6aTbip, riaMAacbi enre mreH ep EciM6eK. LLJbiH>Kbipbi >xeii aiaAaH y3inMereH, Cypaca^ TyKbiMbiMAbi uibiH KapaKeK, - AereHfle xanHw^ pM3a 6 onraHbiHa K63iM w e iri. EciM6 eK neH CaMeHAi >KaKCbi 6 ine iiH 03 TayKe: «© H ep iK epKeHAen, epxemn ecciH, inbiparbiM! Ypnarbina KbiAbip KOHbin, 6a* Aapbicbm!», - Aen 6aiacbm 6 epreH eAi. E y riH xaH 6 aTacbiHbin Ka6 bin 6o/ifaHbiHa K63iMi3 >Keiin 0TbipMbi3. AHAac neH TonbiM aHaHbirt aMaHaTbiH KanTKbiCbi3 opbiHAafaH ypnaKTapbi meTiHeH 6 aibip 6 onbin e c ii. XanKbma KanbipbiMbi mo/i aHAadapAbiH 6ai/inbirbi Aa xenxe ManiM. «AHAac >Kanai/ibipAbiH Saciayw, Tafaw TonraH aciaybi, eTex-weni Ken, nenini AapHn Ken. AHAac iiuiHAe a36aPicbiH, 6 epexen Keiin T036ancbin» AereH ce3 biKbinbiM 3aMaHH3H 6i3re >KeTKeH. TanipfliH Kanaybi conan Aen Tycm enix OHbi. XaH 6 aTacbma opancaK, 6aTbip/ibiKTaH aa. 6 annbiKTaH Aa acKaH eHep 6 ap eKeH. On - 6 iniM AiniK neH S in ix Tin ix . Byn >KafbmaH >Konbi 6onfaH, ByKapa. CaMapKaH 6 apbin 6 iniM KyraH 6 ananapAbiH anflw enre aMaH opanAbi. >Kanfacibi 6 oncbm. UJanbipawTbi Ka3bi6ex 6 eK enmin uie>xipeciH Ae, Mbma >KOHfapnapMeH 6onraH KaKTbifbicbiH Aa >xinxe Ti3reHAen fbin Kanan, Kara3ra Tycipin, HacHxanayAaH wapwaMaHAbi. >KananbipAbiH TapHXbi 6aMTaK 6onfaHbiMeH HacnxaTbi 6acKaHbin KonbiHAa xe TTi. Bip i aK cePinece. eKimuici Kene-KepHey HaKaK cennenAi. Bapa-6apa aKHKairbi wanraHra anHanflbipa Ma AereH KyAiKTi MeH aiiTnacaM, KiM anmaK? O h w k CbipTbiHAa Ka3aK wepme 6eKiHic canfanbi K iiu i >Ky3 6 eH OpTa >Ky3Aeri aranbiHAap Kici wanAan, 6 ananapbiHa opwc 6 iniMiH ynpeTin xoT^aH KepiHeAi. BenKaMAbiK TaHbiTbin >xaTK3H 6i3Aep raHa. Byn onKbinbiKTbi Ty3 e Te iiH Mbma KapbiM6an Kaiapnbi waciap 6onMaK- BannbiK: - >Kana ypnaK eMipre wa^a TineKneH xeneAi- >KeTeMi3re >KeieTiH ce3. Ocwhwh 6apnbirbi en Ha3apbmaH Tbic KanMacbiH. TapnxTbin MenAipniriHin caKTanybma yneciH KOCCbiH AereH yMrmeH api xaMin ceHiMMeH KapbiM6anAbin TyurbiwbiH Ha3ap Aen aiacaM Kanan KapancbiHAap? - Aeni- - Aianbi Aa Saianbi ce3 6onAbi, anTKaHAapbinbi3 xencm, - Aen yn-iiui ryinflen xeni. Ocbi carre: «CeHin aibin Ha3ap, cern^ aibin Ha3ap, ceHin aibin Ha3ap», - Aen Kaniapa AaybiCTan, 6ecixTi KapbiM6anra yciaia 6epAi.

- Enflih KeniniHfle >KYpreH apMaHAbi aMaHaTKa aMHanAbipAbiHbi3, >KaKe. BacbiH 6aMrere Tirin, 6ip cy^eM >KepiH way KonbiHAa KanAbipMayfa 6eniH 6eKeM 6yfaH 6apwa Ka3aKTbiK 6yriHri apeKeii, aPuapbi wok, ypnarbiMbi3AbiH ym 6onbin Kanbiniacbin, epxeHneTKe hwk k3A3m 6acybiHbin KaMbi fom. 0cipreH Kbi3AapbiMbi3AbiM TeKTi, ynAapbiMbi3AbiK cedi 6onybi 6apiuaMbi3Fa opTaK MyAAe. >KaKCbi epAin iiuiHAe ambiH epTOKbiMAbi aT )KaiaAbi, >KaKCbi aiienAiH iiuiHAe ambiH 6eciKTi yn waiaAbi. APiTKaH aMaHarrapbiKbi3AbiK opbiHAanybi MbiHa 6eciKTin iiuiHAe nbiCbinAan yiibiKTan waTKaH Ha3apAbi^ anAbiHaH inbiKCbiH, - AereH EannbiK 6 h Ha3apbiH Ka6binncara ayAapAbi. - >Kep oi?manbi 6iniH6ec, E6iH Taybin yn TiKce. En onnaKbi 6iniH6ec, EniHe can yn Kence, - Aen KonbiH waMFaH KaGbinMca ©TKip K63iMeH ym iiuiHAerinepAi 6ip monbin e n i Ae: - Ocbi OTbipfaHAapAbiH Tineyi Ka6bin 6onbin, KapbiM6aMAbin Ha3apbi ambiH epTOKbiMAbi aT YCTiHeH TYcneiiTiH aAan yn, 8Ain 6 m 6oncbiH. 0yMMH, - Aen 6eTiH CMnaAbi. Tinen 6aiareM aianbiK ycia3 afacbi >Kon6apbiCKa, KMe AapbifaH Ka6binMcafa, 6aK KOHfaH EannbiKKa. en aHacbi aiaHraH flapa6o3Fa 6ip-6ip aT MiHri3Ai- Baibip 6onca Aa aAeminiriHeH arran KepMereH Tarn6aM MbiHa uri waKCbinapAbin anAbiHAa e3imn KiininiriH MoPibiHAan, Tinem iH biKbinacbiH iHi peTiHAe Ka6binAaFaHbi Y^KeHAepAiH Ha3apbiHaH twc KanFaH >kok. LLIinAexaHa camaHaTbi ypnaK ca6aKTacTbiFbiH >KanFacTbipy - >KapaiyiubiHbin aAaM 6anacbiHa >KYKTereH aMaHaibi eKeHiH oTbipFaHAapAbin eciHe TYcipin, ceHiMAepiHe cenKeyci3 pyxaHM KyaT 6epreHAei/i 6onAbi. Ba6anapAbiK aK 6aiacbi Ka6bin 6onbin Tarri6aM MepreHHin HeMepeci, aKbinMeH xaH-TepeHi 6aFbiHAbipFaH ^apbiM6aM aynMeHin 6anacbi Ha3ap 6a6aMbi3 18 wacbiHAa LueiueH, Typaiubin 6 m, anAbiH 6onwaM 6ineTiH aynMe aiaHbin, en w iH iH yciaFaH. TepT KY^binaM Tyren 6oncbm Aen ymbiMbi3AbiK caKTanybma ©3iHAiK Y^ec KOCKaH BannbiK 6a6aMbi3Abin TypMbic-TipniriHin, ineineHAiK ce3AepiHiK, ecMeT- Fa3enAepiHin ypnaKTaH YpnaKKa weTKem eMip YwiH KYpecTiH TOKTaMaFaHbm, TonacTaMaMTbiHbiH anFapTca xepex. TaHbiMAbi TynFanapAbiH anAbiHAa 6ac Min 6iniKTiniriH, KepereHAiriH, Tap6MeniniriH, ypnaK Tap6MeciHAeri w e Tid iriH Kepceie 6inreH, onap Typanbi en eciHAe caKTanFaH ec ii ce3AepAi ypnaKKa weTKi3yre aicanbiCKaH 6apiuaFa anFbicbiMbi3 Luexci3. Anbin >xanbi, TYMeHiK KOMbiHAa wypin, eni YiuiH Te6iHriciHeH Tep TexKeH BannbiK cbiHAbi 6a6anapbiMbi3Abi yMbimay, Kaciepney -AanenAeyAi KaweT e rne *™ aKMKaT. Byn canaAaFbi aTKapbinap idin, ani f\\e Mon exeHi Aaycbi3.

Benrini >Ka3yiubi Opa3 HcMaMnoB en apanan, K9HeK63 xapTTapMeH xe3Aecin EcxenAi MeH BannbiK 6 m , Ka6binMca wbipay, >Kon6apbic 6aibip, t.6. Typanu en ay3biHflafbi kyhaw MaiepManAapAbi >KMHan, apxMB Ky^arrapbiH aigapbin Kafa3 6eiiHe Tycipin, anFawKbinapAbin 6ipi 6onbin 6ipHeiue KiTamapAbi AYHnere axe/iai. AfaMbi3 6a6aAapAbiK ypnaxneH Ta6bicybma moa en6ex cinipAi B yn ypAic KemereH a3aMaTTapra om canbin, Konnapbrna KanaM aAbin, TapMX TaMbipbmaH cbip wepiep KyHAbi TybiHAbmap Tyfbi3yAapbiHa ce6enw i Ae 6onAbi. EHAi Opa3 HcMaiuioB >KMbiCTbipfaH BannbiK 6a6aHbin om TyHbifbiHaH cy3inreH ecMerrepimH 6ipmaMacbiH OKbipMaH Ha3apbma ycbmanbiK- BAJIAJlblK KE3IHEH BIP CMFIAT Tene 6 maIk 6anacbi >KaHxe6aM araMbiHFa KaMbipbiMAbi, xeiiiHri ypnaxxa 6aywpMan >KaKCbi >xaH exeH. On 6 ipAe Kbipfbi3, Ka3aKTbin 6 acbiH KOCbin, anaMaH 6 aMreni GM^qiKtom >xacanTbi. OraH anbicTarw ApxaAaH aiaKTbi Tonbi6 aM cbimubi Aa xeneTiH 6onbimbi. Byn xa6apAbi ecTireH >KaH6 exen arrbiH raHa eMec, eciMi enre >xaMbinraH KeMenrepAiH ne6i3iH 6 inin Kany MaKcaTbiHAa ManaMbiHAaFbi 6 ip Myuuen jxacxa To/iap- TonMac >KacecnipiMAepAi ipiKTen KOBAbi. Onap: OnAexe (>xaHbic), TyfaH6aM (>KaHbic), OcieMip (Aynai), ByMeH6aM (an6aH), Haypbi36aM (LuanbipainTbi) 6 onbin iiibiraAbi. T om e ie iiH >xepre anaHyAaH 6 ip xyH 6 ypbiH >KaH6exeM anri 6ananapAbi Tyre/iaeM YMiHe axenin KOHAbipaAbi. On xiciHi^ 6aM6 iweci a © Ha3apnbi 6onca xepex, coash KayimeHreH >KaH6exeM 6aM6iweciHe «Mbmanap yMbiKTan >xaTK3H xe3Ae eiuxaMCbiHWH ew >xepiHe 3ep canyiubi 6onMarbiH» a ©n ecxepTeAi- Byn c©3 aMennepre tsh ayecKOMnbiKTbi apubipbin >xi6epeAi. «AnbipaM, a, MyHbi Here aMTTbi, Kapaca KaMTefli exeH?» - Aen aneni xyM3enic xyfire TyceAi- Ta n Kbinan 6epe >KaH6exeM TbiCKa ujbirwn, yi/ire Kai/iTa xipin xene >xaica, 6aM6 iiueci xepneciH KbiMTafaH 6onbin GnAexeHiH aiiKacKaH aaicrapbiH >xa3bin OTbip exeH AeMAi. - 0 m, OHbiH He, xapaMa AereHiM xaMAa cafaH? - 0 m, auereH-aM! - AeMAi >KaH6exeM. BipaK 6 onap ici 6 onbin, 6 oaybi ciHin. art# 1 xepeiiH HapceciH xepin xanaAbi. >KaH6 exei/i Aepey 6 ananapAbi ombin, >xonra LUbiFaAb'- ATKOCiubinapbiH tuaKbipbin anbin: - CeHAep Tonbi6 aM cbiHuubiHbiK >xonbiH Tocbin, 6 ip xyHAix >xepAeH Kapcbi anbiHAaP- MafaH >xonbixnaM Typbin, euixaHAaM Manra Aa, >xaHra Aa xe3iH canyiubi 6onMacbiH. Ocbi caneMiMAi AypbiCTan >xeixi3iHAep! - AeMAi. >KiriTTep MyHbi Mym eTxi36ei/iAi- Tonbi6aMAa koui anaAbi. KenreH 6eTiHAe )K9H6eKeM Tixxi3in KOMraH yMre TyceAi- AMaHAbiK-caynbiKTbi cypacbin 6 onfaH cbiMnacTbi >xaHAaP rnapya waMbiHa xewxeH xe3Ae >KaH6exeM: - MbiHa 6ananapAbi Cbrnan 6epini3? - AeMAi- Ynbi cbiHiubi anAbiMeH OnAexere momuh 6ypaAbi. BanaHbi 6acbiHaH cMnan oTbipwn. - Bananbi3Ain MaHAaMbi >xa3biK, bipbidbi exeH. Orren, aAbiMbi Tap, apTbi oca/iAay 6ona Ma Kanai/i? - AeMAi (con Bnnexe acxaH 6aM 6onAbi AeMAi- Ohwh >xbinxbinaPb! cy iujxeHAe xiiuiripiM xapacynap TOKTan xanaAbi exeH. Tex TyxbiMbi xen ecneii anTbi- >xeTi yMAiH waMacbi 6onbinTbi Aa KOMbiriTbi. >KaH6exeM MyHbi 6aM6iweciHin Ha3apbiH3H xepin eTinTi). Exiniui peT TyfaH6aMra xaparaH CbiHiubi OHbi >xafbiHaH cnnan >xi6epin: - ATM<aKTbi xenreH capbi exeH. CybiTnati xoccan k3 ha3 mp,a SaMreHin anAbiH 6epwec >xyMpixTeM 6onap. Ylu aTacbiHa AePiiH Snnix apbinMac. ApTbi Aa aTa LUOKbiPafk>|HaH ]aH6ac, -AeMAi (Tonbi6aMAbiH 6yn 6 on>xanbi Aa Typa wbiFbinTbi. TyFaH6aMAbiH6anacbi 178

Ba3in ae 6 m 6onbin, ohwh 6anacbi Cap>KaH 6onbic caMnaHbinTbi. OHaH xeMiHrinepi ae en Ti3riHin ycTambi). Ywirnui Ke3eKTe ynbi CbiHiubi ©CTeMipain KiHaiK TycbiH CMnan Typbin: - Byn 6anaKbi3 aaaM3arrbin apnaHbi eKeH. AMHanacbi enai 6onap. Ken ecin, Ken eHep. TeK 6ip KeMiuiniri - TamycTe Tanan waTca aa 6ip-6ipiHe Kapatinacnac, - aeiiai (6on>Kan aMHa-Kaieci3 Kenin, OHbin TyKbiMbi >KaKCbi ecin-eHreHaepiMeH 6 ip-6ipiHe aereH 6aybipMaujbinbiKTapbi 6 o n M a m u ). TepTiHiui Ke3eKTe CbiHiubi ByMeH6aMabiH eieriH ycian: - Oxo, uibinKbiraH 6an 6onaabi exeH. KeMLuiniri - e3iH naHanan xenreH Koncbinapbi Ty6iHae Tyn 6acbiHa ujbiFbin KerreTiH tubifap, -a e m i (6yn aMTbinraH ce3ae aan Kenimi. ByMeH6aMnapabiH aybinaapbiHa cinreH 6acKa aTaHbin 6ananapbi onapabi 6Mnen- Tecien xeTxeH KepiHeai). BeciHiui 6onbin waHbiHa waKbiHaaraH Haypbi36aMabi ynbi CbiHiubi KynarbiHaH Karbin: - KanKaHKynaKTay exeH ocbi, 6aibip 6onap. BaTbipawn 6ip KeMiuiniri - aaaM eMipiHe KaciaHabiK Macauabi. CeMTin, ePueyip 6ipeynepaiH peHiiuiHe yLUbipaiiabi. CoHabiKTaH aa apTbi a3 6onaabi. MbiHaHbiH e3iHeH xeMiH TyKbiMbiHaH 6aibip wbiKnac, -aeMai. Tonbi6aM cbiHWbiHbin K63i OKiuay TypfaH 6anan >KiriTKe Tycin: - AHa 6ana Kam 6ana, - aeMai- - Byn >KanaMbip KaHKO>xa 6aTbipabin HeMepeci, aibi BannbiK. - BannbiKTbi waKbipbinaap. Anabma xenreH BannbiKKa CbiHiubi Kachan Kapan Typbin: - 0-a-e! >KanaMbipnap ani ae 6onca TyfbipbiHaH TaMMambi. ¥3arbmaH 6onraM! IleHaeiuiniKTeH aca anMafaH Ka3aKTbin KaM6ip wewipewi, LueiueHaepi KaHina TbipbiCKaHbiMeH >KanaMbip apbiciapbiHbin Mepie6eciH TeMeHaeiy KonaapbmaH xene KOMMac. KyHi 6yriHre aeiiiH >KanaMbipCbi3 tom 6acTanbin, ce3 aMTbinMaMTbiHbi ynT aacTypiHiH 6epiKTiriHeH. >KanaMbipabin 6inreH xicire opHbi 6enex. MbiHa >KiriTTin 6acbi YnxeH, aMManqaM, aiiabiHabi 6eT, Kapa enai eKeH. BaTbipnbiKTaH aa, 6MniKTeH ae KypanaKaH KanMac. E h YnxeH KacneTi - aynMenix 6onbin TaHbinap. TyKbiMbi a36ac, - aenai- LLIbiHabiFbiHaa BannbiKTbiH ynbi TineHini eaineTTi Ka3bi 6onbin, iue6epeci Ocnan 6onbic YMciH-HaiiMaH enaepiHe aca Kaaipni. CbiMnbi 6onbin eTxeH. CbiHLUbiHbiH CbiH-6on>xaMbi anKrana 6epreH carre >KaH6exeM: - 9 , Kyaan! AaanbiHaH aMTbinraH 6aK-aayneTiMi3ai T03abipMaM, enre 6epexe-6ipniK 6epreMcih! - a e n e 3i 6aTa >xacan, KyaartbinbiK wanabipbinTbi. BAJ1A BA JinbIKTbl ^KEHrECIHIH CblHJlAYbl >Kacbi >xaFbiHaH Ecxenai 6m ynxeH, BannbiK 6m Kiwi exeH. flapa6o3 AHa onapabin exeyiHeH ae erae 6onca xepex. AKbinabi aHaHbin wwh eciMi - Kannna exeH. TepxiHi - >xanaMbip iiuiHaeri KapawanaH. TycxeH >xepi - aHaac iwiHaeri xeHwexe. EpiHin eciMi - K y n w a a e n a M Tb ina a b i. Bypbmaap xeniH aTa-aHacbiHbin yrtiHeH MiHin nibiKKaH aTbma TycxeH >xepiHaeri 6ipeyai MiHri3y aacTyp 6onbinTbi. fla p a 6 o 3 AHa xeniH 6onbin TycxeH xe3iHae anabiHaH ujbiKKaH 6ip Ton 6ananapabin iwiHeH e3iHe yHan xeTxeH BannbiKTbi aTbma MiHri3reH exeH. En iiuiHae «03i ae wapanarrbi aaaM, 6anxiM, 6onaiuaK aynneHi TaHbiFaH wbirap» aereH ce3 6ap. 179

A H b lF b in KETKEH AK TAHJ1AK Banxaw 6 oMbiHAafbi aybinAapAbi apanan KaMTy MaxcaTbiHAa eKi 6 m canapra LUbiraAbi. ^apaian 93eHiH >Karanan, >xon 601/ibi 93inAecin xene >xaTca MOMHbiHfla TyMapbi, T96eciHAe Kbi3binAbi->xacbinAbi wofbi, xexin >xyHiH9 6 ip luok YKi 6aMnaraH 9AeMi aK TaMnaK omh3k canbin, >xonaywbinapAbin anAbmaH wbiraAbi Aa na3Ae raMbin 6 onaAbi. Banexen EcxenAire Kapan ma 93in, mh wbiH: - Moh >xanarbi TaMnaKTbi arrbiM, - AeMAi- - Coh aTcan MeH ohn >xa3aMbiH, - fxeup} Ecexen p,e 93in-wbiHbiH 6inAipMeM. Exayi 93in-Kan>xbiHMeH ayAeM >xap >xypin, apnapbiHa Kapaca «Aiawbi, aia!» Aen 6ipay >xyripin xana >xaibip AeMAi. Exeyi arrapbiHbiH 6aciapbiH TeweMAi. BaMxaca >xanarbi >xonAafbi aiien 6ana. - ApyaKTapbiKHaH aMHanatibiH, aianap. Bi3Ain Y^, MiHe, TMin Typ. 03Aepini3 ai 6acbiH 6ypap Aen aAen caKTan Typ eAiK, e iin 6apa >xaTbipcbi3Aap. Yiire Tycin, cycbiHAan wbifbiHbi3Aap? - AeMAi KUbinbin. Ka3ax KawaHAa atie/i 6anaHbi Kanbi KYPMerrereH eMec ne, TineriH opbiHAbi xepin YMre xence, anriHAeri aK TatinaKTbiH iwi xeyin xeixeH. 0pen TbiHbician, enreni >xaica xepex. Banexen Y^re xipreHAe Ecexent TbicTa Kana 6epin, on anrbiMeH aK Tai/inaKTbin iwiH 6acbin, KO/ibiHAafbi KaMWbiCbiMeH yw AYP^iH TapTbin >xi6epinTi. ApTbiHiua y^re xipin, BanexeKMeH 6ipre wart iwin, KbiMbi3 ciMipin cycbiHAan, 6ipre arraHaAbi. BipaK, 93AepiHiH xiM exeHAepiH aMTbin, xaiiTap wonAapbiHAa KOHaTbiHAbiKTapbiH SinAipeAi- «Bynap arrapbma KOHbicbiMeH aK TaMnaK KaMTaAaH OMHaKTan wbira xeninm, - AeMAi aKriMewin KapTTap. BOJ1MAH KAJIFAH KbIPFblH KanMaKTbiH anKbmraH >xacarbi >xeninic Taybin, aMaH KYTbinfaH Konbi T03-T03 6onbin xeTxeH eAi. A3 yaKbiT cofbic-coMKaHHbin Tonac TanKaH wafbiHAa KanMaK xaHbi KaMTa 6ac xeTepeAi. Byn >xonbi >xacarbm aTTaHAbipMaii >xiniwxe >xonMeH xenin, ce6i3rineTin ce3iH >xeTxi3eAi- Kenini Tene 6 maN axManAaM, CY^piK caycaK. cyny Kbi3bi MaMMnafa ayraH exeH. 0yenriAe >xonbi 6onMaM ManAaMbi Tacxa TMreH exeH Ae eHAiri >xepAe «6epce KonbmaH, SepMece >xonbiHaH» Aen cec ceMcepiH cybipMaK 6onaAbi. MyHAaMAarbi TOKTaM ce3, apMHe, Tene 6MAiKi eAi- IcTin aKbipbi He 6onapbm ofinan xyHAi3 xynxiAeH, TYHAe yfiKbiAaH xanraH BannbiK 6 m 6ip KunHHaH >xene >xopTbin, Tene afacbiHbin aybinbma xeneAi- T YH KaTbin xene KanfaHbi KaHAaM >xaKCbi 6onfaH? En >xaKCbinapbi axwanKaH Y^AiH waHbipafbiH xeTepin, a>xapnaHAbipbm >xi6epinTi. Tene afaHbiH on Ti3eciH 6aca OTbipraH EcxenAi 6MAi, oash 6epipexTe waMfacxaH Kofbin aynMem xepin iwi >xbinbin, xyaHbin xanaAbi. - Kbi3 MeHixi, 6aybip - ceHAepAiKi. MeH 6ip aAaMMbm, ceHAep xenciHAep. xenwinix aMTCbiH TyMiHAi ce3Ai, - AeMAi Tene 6 m. - ^aH Texnenix. OraH xeH6ece OMbiMbi3Abi >xacbipbin, 6oMbiMbi3Abi 6YKnenix. KacxeMre Kbi3 >xok, KacxyHeMre >xon >xok, - AeMAi EcxenAi 6 m. - K|aH cacbiTKaH enre xapa Aa >xok. M e m n TOKTaMbiM ocbi, - Aen Bannwx 6 m EcxenAi weweHHin ce3iH xocTaMAbi. 180

C e kiTin E cx e n A i Konbi xiAipMeM >Konfa w b ifb in K e ie fli. Ta y acbin, Tac 6acbin Jla6acbiHbin KynaMacbiHAa OTbipraH A^mbip xa H ra Aa >KeieAi. XaH opAacbiHa Ec Ke nA iH in 93i Kipin 6apaAbi. >Ky3i ca6bipnbi eAi. KanMaKTap «M yHAaHaK» OMHan, KaHHeH-Kanepci3 OTbip exeH. E a p i ae ycTepm eH >xaii TycxeHAeM 6 yre>KeKTen, OTbipraH opbiHAapbiHAa wanKaH wenTeM >Kanbipbinbin KanbinTbi. - KaH ana anM afaH coh >xaH anMaK 6 o n fa H exeH cin- E n KVJiafbi eny. AMTKaH n e 6 i3 in ywKaH KycneH 6 i3 re ae >Keiin >KaTbip. >KaM 6acian >KaTbin anbincbin fom, >KaH Kepex 6o n c a , xoi/ibiHAbi Ta n . G iim e c e , yin KyHHeH xertiH xa6apbinAbi x y ie M , TypbicaTbiH w ep ihA i aMT. O i6a c b iH A a OMpaH w b ira p y - e 3 A iK Tih . e c e p n iK Tin 6 e n ric i, - Aen E c xe n A i cepT KaMWbicbiH xexxe cinTei/iAi- E p ie ^ r i xe p e Tim K63iHe xepiHAi Me exeH, KaKanb in-w aw anbin KanfaH AKWbip xaHHbiH MypHbmaH Kbin-Kbi3bin x;aH caynai/iAbi. E p Te n iH A e Ka3aK >xepiH Ta c Ta n, apfbi 6e TKe >xaH ca yfa na n KOTapbina K e w im i. Ocbi OKHfaHbi e d i r e H BannbiK 6 m LLIbiMbip e3emHiH xo ra cb iH A a >KOHFapnapAaH TycipreH >Kopfa aTbrn KVflaMbira manbin, 6yxin KaybiMfa a s m - Ty3 eTin ynecTipeAi- a pk a fa CAnAP >Kon6apbic 6MAin 6aiacbm anfaH BannbiK 6 m 6enrini 6ip 6 maIk 6acbma TyHeyAi yMFapaAbi. AraMbiH 6onbin aMTbinfaH aKbin-xenecTeH anAbiMeH 6ynap ApKaAarbi KapaMeHAe aynMemn 6acbiHa 6apbin TyHeMAi- TyciHAe anH 6epreH aynMe: « 0 m, BannbiK! ExeyMi3re AnnaHbin wapanaTbi weHAec eAi, ceH MeHeH repi inrepiney BexTay aynMemn 6acbma 6apcanwbi», - a sm a i- &9M6iujeciH epTin apTbiHbin- TapTbiHFaH Banexen eHAi conaM Kapaii >Kbin>KMAbi. AMaH-eceH >KeTin, TyHeMAi- BexTay aynne Banexene TyciHAe capbimonaK xe3AiK 6epeAi- Ohw anbin Typbin Banexen « Anbipay, myhwh nibinaybi 6onMaywbi Ma eAi?» Aen Konbrn >xan 6epreHAe BexTay aynne: - Y36eci ocanAay AeMecen! - Aen ywbi xeTMreH 6axiHi Ae Konbma ycTaTaAbi. EpTeciHe MyHbi e c Tin -6 in re H aAybiHAbi 6aM6iine «KyAaM onnaca, 6e p e xe TTi 6oncbm! >KepAiK Ty6iH eH xenin Typbin 6exep KaMTaMbiH 6a, MeH Ae TyHeMMiH, 6epeM Aece >KapaTywbiHbin 6anacbi a3aMbin KanMac» Aen o xici Ae 6apbin aynMemn 6acbma 6ip t y h TyHeMAi- TyciHAe on aynMemn KonbmaH exi MOHinaK anbin, MOMHbma TafaAbi. CeMTin aynne aTaMbi3 6eH aHaMbi3 wacTbiK LuaKTapbiH 6Txi3in 6apbin TineHLui, 0nAexe AereH exi ynAbi (0nAexe xencipixci3 TybinbinTbi) >xaHe AKMOHinaK, KexMOHinaK (6ipeynep napina, Topiua Aen Te aMTaAbi) AereH exi Kbi3Abi 6onbinTbi. Onap Ka3ipri AnMaTbi o6nbicbi riaH4)MnoB ayAaHbma KapacTbi l^onbipenen ManbiHAarbi cyaHAapra y3aTbinraH AeMAi- 181

EAIIEKEHHIH EACblH K0TEPYI >Ka66ap A rna fa wanbiHbin, aynnenepAin 6acbiHa TyHen >xypin KepreHfleri koc nep3eHTiHin 6ipi 0nAexe wacTaPi KaPiTbic 6onfaHfla Banexen >k3 h 6anacbiHa >xy6aTy 6epMeM Heme kyh , Hewe ty h >xep 6aybipnan >KaTbin anbinTbi. CoHfla Cynbi 6m - cynaTaii eniHeH wbiKKaH KymubiK flereH KapT wbipay Kenin: -AMHanaiibiH, BannbifbiM, TbiHfla CQ3iH xanKbiKHbiK. KaPifbi flereH 6ane foim, 03eKTi lubifbin epTePiAi. He KacipeT 6onca Aa, >KbinayMeHeH 6 iTnePiAi. Byn 4)0HHAe He ona 6ap, CaH caxa6a, capAap Aa 6 T x e H , BoPibiHAa xyiu, 6aPinbiFbi 6apnap Aa eTxeH. MeH caraH apfbiHbi eMec, 6epriHi aPiTaM, 0Ken Ae enreH, w eiiien Ae enreH, Kepi Luenre MeH MyHAap coHbi KepreH. 036aPiTbiH eMip >kok, To36aHTbiH TeMip >kok. l^ynaH >xopTcaf LueniHe Kerri, AKKy yiuca, KeniHe Kerri. 0nAexe ence, 6epiMi3 6apaTbiH weHiHe Kerri. ©fiAexe - ceHin yribin 6onca, KyAaH-TafanaHbiK Kynbi 6onaTbiH. TyMaK Ta xaK, eriMex Te xaK. AnnaAaH eMip weice, 6i3 Ae eneMi3, MaKiuapAbi 6ipiMi3 epie, 6ipiMi3 xeiu xepeMi3. Bepi Ae >KapaTKaHHbiH >Ka3ybmaH, Te y 6eKe Ken, TbIM >KaC blH Abl, Keiep SacbiHAbi. Kepicenix, 6aybipbiM! - AereHAe Banexen 6acbiH >xepAeH >xynbin anbin: - KjatipaH Keweni xeceM, Kjapa TinAi lueiueH KynwbiFbiM-aPi. Conatibi conaPi exeH-ay. MeHixi Annara acbinbiK, >Ka3MbiiuKa KapcbinbiK 6ona >xa3AanTbi. KenAiM Tey6eMe, Anna apTbiH onrapcbiH! - Aen KapT >KbipayAbi Kancbipa xenin KywaKTaraH exeH.

EAnEKEHHIH EATblJl IHICIHE CYHCIHYI >KyaHHbiH>KiHiLUKepin,>KiKiLUKeHiKY3i^in>KaTKaHOTaManbiHbinyaFbi6oncaKepeK. TepidiKTeH KyH-TyHiMeH cynKbinAaM coKKaH Kapa cybiK TbiMbinMaPi KOMbinTbi. ManflaH Aa, MamubiAaH Aa kym KeTin, en KyM3ene 6acianibi. Capbi6ynaKTbin KYHrew 6eTiHAeri KbiciaybiHAa OTbipfaH BaneKenmn aybi/ibrna KbipFbi3Abin aiaKTbi 6aibipnapbiHbiK 6ipi KaHaPi 6ip Ton >KonAaciapbiMeH Kenin, aFaPibiHAbi eKi enAiH aybi36ipniri, en TbiHbiiuTbiFbi waPibiHAa aHriMenecin oTbipbinTbi. KaHinaMa >KonAacTapbiMeH KOHa waTbin, epienri waPinapbiH iiuin oTbipFaHAa TaPiMeHKeAeH LiibiKKaH >Kac 6epeH Kapa6ePi6iT AereH Kene KanbinTbi. BaneKen cupeK KeneTiH KOHaKTapbma ambiKaHaT aK Y* TiKTipin, Man coMAbipTbin, acTapbma KanbirtAaTbin Kepne canAbipTbin, ot waKTbipbin, anriMe- AY*eH KVPbin OTbipca KepeK. Tb idaFb i Kapa cybiKTbin apTbi KapFa ynacbin, aya paPibi Tim eH 6y3bina TY c im i. «AiAbiHbih AaMiH TaTKaH 6 ineA i» AereHAePi, Ka3aH-OLuaKTbin waPibiMeH TbiCKa >KMi uubiFbin >KYpreH BaneKenHi^ 6ai?i6 iiije c i TaieHcapbi: - Anna TaFana Kahapbma anAbi 6 ineM, Kapa cybiKKa Kap apanacbin YAen 6 apaAbi( OHCbi3 Aa CYPieri >KyKapbin LUbiKKaH Man KbipbinaTbiH 6onAbi-ay, - new 6 epinTi. fle re H caPibm BaneKenMeH KOHaKTapAbin anriMeci 6y3bina 6 epce KepeK. KoHaKTap KOHaKKa t 3 h aA em iniriH caKTaca, BaneKen Y^peHiuiKTi aAeiiMeH on ce3re enen eTnem i. KaiuaH 6oncbm, KaPiAa 6oncbm ynKeHnepnM ynaFaubi ce3Aepi ywm iwin OTbipFaH acbiH >Kepre Kombrn Kapa6ePi6iT apen nibiAan OTbipca KepeK. BaPi6iwe anri «03aHbma» KaPiTa 6acKaH Ke3Ae: - 9Pi, >Keneuie! CoHina Here 3apnaAbiH? BannbiK 6 m enMe, OHbin 6 aPi6 iLueci TaieHcapbi, ceH enMe, coHAa K0M-K03bi enMePi KVAaPiAbiH e3i ene Me? -Aen aKbipbin KanFaH eKeH. KaHaPi MaHan >Kam Kapan: - BaneKe, Mbma 6ana KiM? - Aemi - iHiM eAi, - AeMAi BaneKen 6aPicanAbi KannbiH 6y36acTaH. - Ci3 enreH coh ocbi 6ana 6onaAbi eKeH-ay enini3re Me, - AePiA' KaHaPi. - Byn Ka3ip-aK Me 6onbin wyp! - Aen BaneKe^ ynxeH cyMciHic 6inAipim i.

^COFAJlbin TAEblJIFAH EOKWA BaneKeKHin 6ai46iiueci TaieHcapbi 6oi6ai4 eniHin Kbi3bi. 03i Aece AereHAeii-aK aii Aece ay3bi, kyh Aece K63i 6ap cyny, cshkom 6onca KepeK. CofaH opai/i en oHbi Kei^qe Kep6e3, Keifae Cynyuuaw Aen Te aianTbi. Kaw wepAeri Towra Keiin 6apa >Kaica Aa ona- Aanan, aiiHa-TapaK, cypMenepiH canaTbiH 6oKiuacbiH KaHWbiracbiHaH TaciaMaiiflbi eKeH. Bip TOMfa 6apraH wepAe anriciH ypnaTbin anbinTbi. Ytire KenreH 6oi4Aa epKe 6aM6iwe BaneKene Tuicin: «CeHi wypT cbiiinayAbi KOiiFaH-ay, cipa. CbiPinaca certiep Me eai? MeHiii SoKiuaMAbi ypnaraHbi - caiibin KenreHAe MyKaiynapw fom» - Aen 6onManTbi. 96AeH KV^aFbi capcbiFaH aynne ^apbiM6aPiFa Kici wyMcan LuaKbipTbin anbinTbi. - KapaFbiM KapbiM6ati! Xanwwa KaAipiH 6onMai4Abi eKeH, 6eTiHAi KepeAi. KaTbiHFa KaAipiH6onMaMAbi, eii^Ai KepeAi eKeH. BaiaMAbi 6epei4iH, MbmaHbih 6oKwacbiH Taybin aKen 6epiui! - Aemi. CoAaH KapbiM6aMcypay canbin, >KonFaLUbiKCbiH. Am>KypeAi. >Kbin>KypeAi. AKbipbi i3iHe Tycin, apFbiH iiuiHAeri To6biKTbi ©CKeH6aMAbin aybinbma >KeieAi. AMFaK, Kya Ta6binFaH coh 6ona Ma, anFaH aAaMAap LUbiHAbiKTapbiH aMTbin, «aynMemH 6aM6iweciHeH bipbiM Fbin anFaHbiMbi3 pac eAi» Aen 6ip TOFbi3 aiibinKa Kocbin >KacaybiMeH 6ip Kbi3 6epimi. Y3biHKynaKTaH anrim ecTireH 6aM6iine «^apan oibipMaPi, Kapan KanFbip. 6acbiMa 6aneHi 63iM TinenniH-ay, TOKan Fbin anbin Konp Ma eKeH?» Aen Kanbi Ma3anaHbinTbi. CeMTin BaneKene SinAipMeM KapbiM6ai4AbiH anAbiHaH KyHiuiniK >KepAeH e3i ubiFbin: - © m, KaiiHbiM, on>Kanbi opanbin Kene waT^aHra yKcaMCbiH. MbiHa Kbi3Abi KiMre Kocnas OMbiH 6ap? - Aemi anbin wbiKKaH KbiMbi3, iuy6aT, kypt, MaMbiH anAbiHa Tocwn. KapbiM6aM Aa TeriH 6e, Mbipc eiin: - KopbiKna, weneiue, 6yn Kbi3Abi KyAai/i Kanaca, TineHiuire KOcaMbiH! —AeMA*- BaM6iine ryn-ryn waMHan, anFbicbiH >KayAbipbin, ujanaHbiH Knri3imi. MiHe, aHAadapAbiH apbiAaH 6acian A6aPi aybinbiMeH anbicbin-6epicin, >KenK3T SonynapbiHbi^ 6ip ce6e6i ocbinaii 6acianca KepeK. K 03 )KA3bin KAJ1FAH BI3 AE OPTAK BannbiK aynMeHin >Kacbi ynraMbin, en iiuiHAeri Aay-AaMaMFa apanacyAaH Kana 6aciaFaH Ke3i 6onca KepeK. >KanaMbipAbin eKi >Kiriii cyaH eniHe ypnwwa arraHbin, watinay TepiHeH 6ipa3 wbinKbiHbi aMAaM KaiuaAbi. OnapAbi Kepin KanraH cyaHAap coKAapbiHa Tycin eKiuenen Kybin 6epeAi. Henip Hecep Terin Typca KepeK, eTKen TannaraH ypbinap TepeKTiHiK cybiHa KOMbin KeTeAi. ApHacbiHaH acbin-Tacwn waTKan arbiHbi Kanbi Tay ©3eHiHe ypbiHbin 6ipi Keiin, 6ipi wbinan-enipen enre weieAi- CyaHHbiH con Ke3Aeri MbiKTbi aAaMbi KapaMeHAe iiuiHAeri flayneT 6ma*H 6anacbi ManAbi6aM 6 m eKeH. Wanartbipnapra Kyn 6epri36ei/i KOHAbi. AmaTbiHbi - «ypbira KyH >kok, ypbira Kyn 6onca, MOMbrnra kyh >kok» AereH EcKenAi, BannbiKTbiH ©3 ce3Aep' CoAaH en wMbinbin ayniiere Kenin «Ci3Ain Tipi Ke3ini3Ae-aK eciin KyHCbi3 Keie 6epe Me?» Aen Ma3anaM 6epimi. AKbipbi aiaMbi3 >KaHbiHa >Ky3 Kici epiin wonra wbiraAbi. Aprbi waKTSH ManAwGaM 6 m Ae Kapcbi aTTaHbin. ym TiKTipMeM >KonA3H KamapMaK 6onbin, YwreHTacTbiH 6eniHAe KapCbinaiiAbi. >Kacbi Kiiui 6onFaHAbiKTaH ayeni ManAbi6aPi caneM 6epeAi. CaneMiH anbin Typbin BaneKen: - Ci3AeH TbiK eiin TMreH >kok TanK. 184

Ep cacTbi, eieK 6acTbi, CyaH Kyflbi, cy 6acibi. CyaH Aa opTaK, cy Aa opTaK, K©3 >Ka3bin KanraH 6i3 Ae opiaK, Aen KeneMiH, ya, KapaK. - nerenne ManAbi6ai/i: - Ay, >KiriTTep. aybinra iua6biHAap, yPi TiKCiH, Man cowcbm! - Aen 6yMbipbinTbi. - 0£i6ay-ay. He 6on KanAbi, yaAe 6ynaii eMec eAi roti, >KonAaH KafiTapMafbiHbi3 KaPiAa? - Aen >Kirinep AypnireAi- Coha3 ManAbi6aPi: - AraHbin aAanAbifbi aKHKanaH aybiTKbiMaAbi. 03iH f\\e aKTan OTbipraH >kok. IcTin KeciMiH Ae aAin aimbi. Bi3AN Tenei?iTiHiMi3 yiuTin 6ipi. KapT 8ynneHiK Ha3acbma ywbipafaHiua Ha3apbiHa iniHin, 6aiacbiH ananbiK? - Aen aybinbiHa Kapati 6acTaraH eKeH. HEMEPECIHIH CVPAFbIHA WAYAEbl >Kacbi TOKcaHAbi anKbiMAaraH KapT BaneKene 6ipAe KiuiKeHe HeMepeci: - Aia, ceH KawaH enecin? - AereH eKeH oKbiciaH. CoHAa 0ynne acbin-cacnaciaH: - MeH ceH enreHHeH KeiiiH eneMiH, 6anaM! - Aen >Kayan KaTbinTbi. Byn C63Ai KynaKTapbi Luanbin KanraH yiiAerinepAiH 6ipi : - 0ynne an>KHbiHAereH-ay, aiiTnece 6ynaii AeMece KepeK eAi. - Aen TahAaHbiCbinTbi. Ce3 6aMbi6biHa 6oi/inaii anr/iaw KanraH KeniHAepiHiH 6ipi Kaubi ceKeMAeHeAi. KeniHiHin TepenAen TyciH6epi TypraHbm anrapraH 9ynne: - lilbiparbiM, eHAi TOKcaH >Kbin >KacaMacbiMAbi e3iM ^ 6ineMiH. MeHin aibiMAbi LUbifapaTbiH, MeHi ay3bmaH TaciaMan aiiTbin >KypeTiH ocbi HeMepeM GonaAbi. Byn Tipi TypfaHAa MeH TipiMiH. On enreH con MeHi KiM ay3biHa anap AeiiciK. MeH Ae eneMiH! - AereH eKeH. COH,Fbl CAYAJl ATTapbi aHbi3fa aMHanbin, en ay3biHAa >KypreH AcaH-CnbiK, Ka6binnca, EcKenAi, BannbiK, Ai/iTy, >Kon6apbic, KapawonaK, flapa6o3 AHa )K0He Tafbi 6acKa eynwenepAin ©3 MaKapinapbiHAafbi epTypni KySbinbic, KaHAbi KaKTbifbic, ynKeH waMKac ceKinAi en 6acbiHa aybipTnanbiK eKeneTiH yaKHranapAbi ypinepiHAe OTbipbin-aK Kepe anaTbiHAan, ce3e anaTbiHAan Kacnerrepi 6onraH Aei^Ai- Bip wewipeHin >Ka3ybiHa KaparaHAa BannbiK aynwe ceKceH >KacbiHAa, eHAi 6ipeynepAiH am-ynapbma KaparaHAa TOKcaHra Kenin AYHHe canraH. MyHbi 6ip TeyniKTen 6 ypbiH KapbiM6aii 8ynne ce3reH AewAi- Y a ^ ra 6binai/i 6onca KepeK: KapTaPibin KanraH BaneKeii KapbiM6aiira Kici wyMcan: «KynarbiMa anbiCTaH 6ip wybin KeneAi. On He KbinraH Abi6bic eKeH?» - Aen cypanTbi. At TepneTin anbiCTaH >KeTKeH aAaMHbin ce3iH ec™ cana KapbiM6ai/i aynwe: - KatipaH, apbicbiM-an, araM-ati. AnbiCTaH >KeTKen on wybin cyaH araPibiHAapAbin aybinAapbiH waybin >KaTK3H wonrapnapAbiH oPipaHbi eAi row. Kananwa raHa atibipa anMaAbi eKeHciH- BapiH aHHaAarbiAan Kepin, 6inin oTbipyuibi eAi row. On KacneTmeH aMbipbinraHbi - AYHMeAeH KawTanbiH AereHi eMec ne? - Aen eKipin, ©Kcin >KbinaraH eKeH AeMAi- 185

AMTKaHbiHflaM- aK xeneci xyHi BannbiK eynneHiH Aynne canFaHAbiFbi Typanbi cybiK xa6ap en-enre, wep-wepre Tapan KeTKeH xepiHeAi. KypMeTTi oKbipMaH! Heri3iH^e ©AinAiKTin uibipaKWbicbi aiaHFaH BannbiK GwAin >K0He EcKenfli, Ka6binnca 6a6anapAbiH ecueuepi MeH HaKbin c©3AepiH WMbJCTbipwn «Ba6aMbi3 BannbiK aynne», «E n >KyperiHAeri EcxenAi 6 m», «>Kbip aTacbi - l^a6aH >Kbipay» KiiamapbiHAa wMHaKTan >KapbiKKa wbiFapFaH, MaHAati TepiH TeKKeH 6enrini >Ka3yLJUbi >KepneciMi3 Opa3 HcMaiibinoBKa pn3aujbinbiFbiMbi3Abi 6inAipceK apTbiK 6onMac. Bi3 Ae BannbiK 6a6a ecueiiHin Sip ToGbiHa TanAay wacaii OTbipbin ycbiHAbiK. MaKan-MaTen TanaPi 3aMaHAap KanbimacKaH xanbiKTbiht acbin Mypacbi. MaKan^a o il TyjKbipbiMAanbin, AaHanbiK KopbiTbiHAbi, TyPiiHAi nixip TypiHAe aMTbmaflbi, an MaTenAepAe oii-nixip MaKanAapAaFbiAaii Tixeneii xecin a irry TypiHAe eMec, x<aHaManan HycKaii aiiTy (muapa) TypiHAe aiiTbinaAbi. MaKan Aa, M0Ten Ae ce3 acbinbi, cacj) ambiHbi. ^a3aKTbiH HaKbin ce3AepiH 3eprren >KMHaFaH axaAeMux B.B. PaAnoB «Ka3aKTap MyAipMeii, xiAipMei/i epexwe exniHMeH ceiineiiAi. OPibiH Aan, aiiKbiH yFbiHAbipaAbi. 0 p ce3iHe m ©h 6epe >xeTxi3eAi- Aybi3exi ceiinen OTbipFaHHbin 63iHAe cetinereH ce3Aepi yfiKacneH, bipFaKneH xeneTiHAiri coHinanbiK, 6etiHe 6ip enenAeTin OTbipFaHAaPi Tan KanacbiK» f\\en >xa3FaH. BannbiK 6a6aMbi3Abin yiiKacneH, bipFaKneH atiTbinaTbiH HaKbin ecMerrepi AaHanbiK oiiAbiH wewipeci MeH xanbiKTbin pyxaHn eMipiHin SHunxnoneAuncbi. BannbiK 6nAiH HaKbin ce3AepiHin Facbipnap Goiibi M0HiH >xoMMaii 6i3re >xeTxeHi MipAin OFbiHAati eTxipniriHAe, biKinaMAbinbiFbiHAa, Aay TyAbipMac AaHanbiFbiHAa, eHerere Gaynmbm TeniMAiniriHAe, TanKbipnbiFbiHAa. BannbiK 6a6aMbi3Abin HaKbin ecueTTepi >xaii ujbiFapbina canMaFaH. GpTypni xoFAaiinapFa 6aPinaHbicTbi aiiTbinFaH aTanbi ce3i en eciHAe caKTanbin, 6i3re >xeTxeH. BannbiK 6a6aMbi3 HaKbin ce3AepiHAe iCTiht H0TH)xeniniriHeH repi KOFaMFaTHiMAiniriHe 6aca xenin 6enreH >xeHe ohnh TuiMAi 6onybiHa TeMeHAeri OM-TyiiiHAepiHAeM Tanan K0HF3H: 6ipiHLuiAeH, anAbiMeH xiciHin ce3iH TOCbin, nixipiH TbiMAan, otibiH yFbin, coash xeiiiH FaHa ©3 nixipiHAi atiT; exiHUjiAeH, e3ihAi e3in yHeMi waHbin, KaMiubinan oTbip; YLuiHiiiiAeH, 03ine Ae TMiMAi, KOFaMFa Aa TiiiMAi Gonybma xenin 6en; T e p T iH in iA e H , ic -a p e x e T 6 a c Ta F a H A a o h h h x e 3 A e re H M a K c a Tb iH a > x e Te TiH iH e ceHiMAi 6on. 0 c n e T ce3AepAin 6i3re > xe Ty cbipbi ocbinap. Ynbi oiiiijbin flao-u3bi Gbinaii AenTi: «KeMenrep aGbi3Aap xenTi^ iwiHeH epexiueneHin TypaAbi, ce6e6i, onap e3AepiH GyTiHHin 6enweriMi3 Aen ecenTen, ynbi HbicaHanapfa Kon >KeTxi3eAi. Onap aTaK-AanK i3AeMeiiAi. CocbiH, onapAbin Tyna GoHbiHAafbi a6bi3AbiK KacweTi aiiTKaH nixipnepiHen FaHa eMec, icTereH iciHeH Ae GiniHin TypaA^- Byn KackieT onapAbin Tyna 6onbiHAa TyHbin TypaAbi». P fhm, BannbiK 6a6aMbi3Abmfla ynbinbiFbiHbiK twm Tepentqe >xaTKaHbiH, e3re xanbiK AaHanapbiHaH xeM TycneiiTiHiH, aAaM3aT i3rinixTepiMeH acTacbin >xaTaTbiHbiH anFapy khwh eMec. Bipne Gepexeni yiiAin AacTapxaHbi GacbiHAaFbi OTbipbiCTa aybin aKcaxanbi: - Banexe, ep w irirrin xaHina >xypTbi Gap? -AenTi. BannbiK Ga6a: - ©3in aHTWbi, KaHina >xypTbi Gap Aen onnaiicbiK? - >KiriTTiK e3 >xypTbi, HaFambi >xypTbi, KaiibiH >xypTbi 6ap, an ©3 >xypTbi - xyHiuin, HaFawbi xcypTbi - cbiHWbin, KaiibiH >xypTbi - MiHwin Aen en aiiTbin >xyp foh. - 0 m, OTaFacbi-a*, - AenTi BannbiK Ga6a. -OKirrmn en 6acTbi, Heri3ri >xypTbiH am GinMeMAi exeHci3 foh. - On Kan >xypTbi? 186

- TbiHQanbi3, MeH aMTaPibiH. >KiriTTin KyHAeMeMTiH, cbiHaMaiiTbiH, MiHeMetiTiH Harbi3 >KypTbi - Anaw >KypTbi. - BapeKenAi, Taybin aMTTbiHbi3, 6a6a. >KypTTbi pyra, wiKKe 6enMeMTiHAepre apHaiibi aMTbinraH aianbi ce3 fom MbiHay, - Aemi KenwiniK. >Kanawbip iujiHAeri OpaKTbi pybi «H okt3 aracbi» aianaAbi. Byn KYPMeT OpaKTbi 6aTbipAbiK >KayrepiuiniK Ke3AepAe enre cinipreH en6eKTepi yiuiH KepceTinreH. «O h 6eciHAe opAa 6y3raH» anaMTec, anbin Tynfanbi TeKe 6aTbipAbin KamaraM 30p AeHeciHe opart Kynarbi Aa KanaKTaii yriKeH 6onbimbi. KbiCTbin K63i Kbipayra KapaiuaM Ine >KafanaybiHa 6eKiHreH OMpanapAbi Type Kybin TySiHe M<eTin, enre opanraHAa BannbiK 6m SacTaraH >KanaMbipnapAbiH uri >KaKCbinapbi AHAac enimn KOHbiCbi - 6ip Ke3AepAe LUbiHFbic xaH waTbip KYPfbi3raH >KenAiKapa MaKbiHAarbi KiHAiKTe6e yciiHe yM TiKTipin Kapcbi anbiriTbi. Texe 6aTbip coha3 KynarbiHbin iuiKi TyKTepiHe KaTKaH caybic-caybic My3Abi KaMWbiCbiHbin ca6biMeH cbipibiHaH Karbin Tycipin OTbipbinTbi. Typnaibi Aa, Tynracbi Aa yHan KeTKeH wac 6aibipra BannbiK 6m 6binai/i Aen 6aia 6epimi: - «>KbinKbi TeriHe TapiaAbi» Aeywi eAi, O, 6aybipbiM, 6oncan 6onapCbiH- Tehne TapTcan TeriHAe Ba6anAaM AanKTbi 6onapcbiH- >Kana TyraH art 6oncan. Oh 6ecinAe TonapcbiH- >Kana LLibiKKaH xyH 6oncan, ¥nna >Keiin KOHapcbiH- Te6iHriAeH Tep Terin, XanKbiHHbin KaMbiH oMnacan, VpnaK >KaMbin onapcbiH- Ba6an ceHin OpaKTbi, ©KineneM Kybin KanMaKTbi AMbipKe3en acbipbin, BocanbipraH Tay >KaKTbi. BadaM 6ep, 6aTbip, KonbiHAbi, Anna onfapcbiH KonbiHAbi. Kbi3bip-lnMnc, KbipbiK ujimeH, >Ke6en >KypciH weHiHAi! 0yMMH! Tafbi ocbiHAaii 6ip>KMbiHAa BannbiK 6a6aAaH KiMAe, HeAe KacMeT >KOKAencyparaHAa: - CepiiHeH TaMraH Aocia KacMeT >kok, >Ken TocnaraH KOda KacMeT >kok. Tanancbi3 6onca epAe KacMeT >kok, BanbiKCbi3 6onca KenAe KacMeT >kok. 03iMwin, 036bip aAaMAa KacMeT >kok, MaKTaHiuaK. apcbi3 HaAaHAa KacMeT >kok. Ic 6iTipMereH enneicre KacMeT >kok, En uibipKbiH 6y3raH TeHTeKTe KacMeT >kok. >Kay inannaraH Kbinbiwia KacMeT >kok, >Kenic TannaraH ypbicTa KacMeT >kok. - Aen aoctwh aAanAbirbiH, epAin anAbiHa KOMraH MaKcaT-MypaTbiHa >Keiy >KonbiHAa Ta6aHAbi 6onybiH aMTa Kene e3iMwin HaAaH 6onyAaH caKTaHAbipbin, waybiHa anycbi3 6onbin, en a3aT Tbirbi >KonbiHAa wenic ywiH Kypece 6inyre tuaKbipaAbi. 187

BannbiK 6a6aHbin ©cneTTepi iepen ommch KGMKepinin, eniH, >KepiH, epiH KypMeTTert 6ineTiH ypnaK ca6aKTacTbifbiHbin y3inMeyiH TinereH otibiH KeMenAeHreH weweHAiK ©HepMeH KeneiueKKe >KeTKi3Ai. ©cneui ce3flepiMeH ecin-GHin, GHereni iciMeH en eciHAe KanfaH waHAap KamuaMa? BannbiK 6a6a ypnarbi GKi mgptg E h6gk Epi HypMonAa AnAaSepreHOB «AKbin - 6aKTbiH Typarbi, apMaH - otiAbin nbipafbi» AereH 6a6acbiHbin acbin CG3AepiH wacTartbiHaH 6oPibiHa cinipe OTbipwn 6aKTbin Typarbi aKbinAa, an aKbinAbi 6ony wonbi i3AeHic eKeHiH TywbipbiMAan, ocbiHay 6niKKG >K6TTi. ApMaH - omawk nbiparbi eKeHiH Tyi/iciHin, anAbiwa ynbi apMaH-MaKcaT koh 6inin, napTMHHbin X X II cte3i Konxo3biH AYpKipeTin, MyKbipbi aybinbiH rynAeHAipin TepTKyn eneMre TaHbinAbi, TaHbiTTbi. En KypMeTiHe 6eneHin. Y3biH >KonAbiK GoiibiHAarbi «EcKenAi, BannbiK, Ka6binnca apyarbi KonAacbiH, cohas ceH Ae HypMonAaAai?i 6onacbin» AereH ynaraTTbi ce3re C. MyKaHOBTbin «Yiu aynne KaiapbiHa TepTiHini 6onbin HypMonAa KOCbinAbi» AereHi KOCbinbin, LUbiHAbiKTbiH aiiHacbi 6onbin Typ eMec ne? - >KaMaH KaHina KecenaT >Kacaca Aa, LLIapanaTbi waKCbiHbin 6onMaK ycieM, - AereH 6a6a ce3iHin HypMonAa AnAaSepreHOBTin 6acbiHAarbi khwh Ke3enAe anAarbi >KapKbiH KyHre AereH ceHiMiHe Heri3 6onraHbi, AeMey 6onraHbi Aaycbi3. 188

Bap 6aKbiTbiH wepaeH TanKaH En6eK Epi TaMWbi6aeBa 3binnxa >KaH6onaTKbi3bi en ay3biHAafbi oiinbi ce3,qepAi komwh AaruepiHe >Ka3bin >KYpeiiHiH, ohwh iwiHAe BannbiK 6a6aHbiH Aa HaKbin ce3Aepi 6ap eKeHiH, onapAbiH pyxbi KyiuTi c©3Aepi Hap 6epeTiHiH ai/iTbin, «©cep enAin 6anacbi apMaHLUbin KeneAi. ernep eriAin 6anacbi waHwanwbin KeneAi», «OTbipfaH repine waMaHAbiK luaiuna, waKCbinbiK Ta, waMaHAbiK Ta ash CMflKTbl, KatiCblCblH LUaiDCaH, COHbl OpaCblK» AereH 6a6a ce3AepiHin MaH-MafbiHacbiHbin 6yriHri xyHi Ae M8HiH jKOfamnafaH KyAipeTiHe TanAaHbicbiH 6inAipin, apKanaHraHbiHa «ye SonraHbiM 6ap. En6ei<ini aybinbrna >KaKCbinbiK erin, xoKCbinbiK LuanaraTbiMeH HypnaHAbipraH 3bmnxa >KaH6onaTKbi3biHbiK pyxbi 6yriH p,e eniHih Hypbi 6onbin Typ. KackieT KOHfaH Kep6ynaKTa Ke3iHAe 6ipHeiue Konxo3Abi 6acKapfaH, enre cbii/inbi, aybi3bi Ayanbi BannbiK 6h ypnafbi Mri6aM Ba3ap6aMTeri aKcaKan ryMbip KeiuKeH. BannbiK 6a6acbi KanMaKTaH eni->KepiH KOpraca, aKcaKan Ynbi OiaH cofbicbiHa KaTbiHacbin, OiaH yiniH 6onfaH KaHAbi ManAaHAa 6ip anrbiHaH aiipbinca Aa MOMbiMaii eni yiniH enSeK eTin, en KypMeTiHe 6eneHAi. Kep6ynaKTbiH Ka3bmanbi aKcaKanbi Mri6an aiaHbi K63i KepreH Kapnap BannbiK 6a6acbiHbin: FyMbipAbi Anna 6epeAi, Haci6eciH neHAe TepeAi. He6ip >xaKCbi, waMaHAbi, ¥3aK wacaraH xepeAi. A6aPi 6onbiHAap, eii, wapaH, Aiana He Kbincan, anAbina con xeneAi, - AereH MaKanbiH >Kni KonAaHbin, waKCbinbiK waca, xoMaHAbiK wacacan anAbi^HaH inbiraAbi, 63 anAbiHHaH inbiKnaca ypnafbina xecipin TiieAi Aen >KaMaHAbiK\"raH caKTaHAbipbin, en 6ipniriH HbifaMTbin, 6apAbi 6afanai?i 6iny napKbiH ecxe canbin OTbipaTbiH eAi AeiiAi- Tayenci3AiKTii-ianFauJKbi KMbiH-Kbiciay Ke3eniHAe «Kbi3bin>Kap» y>KbiMbiH 6acKapfaH BaMMyxaH6eTOB Ba3ap6aM en biHTbiMafbiH caKTan, biAbipaman 6ip ybicia ycian, TOKbipayAaH TyKbipTnaM anbin inbiKKaH, 6acKapraH ywbiMAapbiHAa aAinAiKKe Tepen M9H 6epreH BannbiK 6maN wac TonKbiH ypnaKTapbiHbin 6ipi. Ba3ap6ai/iAbiH a3aMaTTbiK Ken6eTi, Kiciniri, Kiininiri xenxe ynri-eHere 6onAbi. BannbiK 6a6aHbin: BipiKTipin waTca 6 h MbiKTbi, K^MblCTbipbin >KaTCa Kyn MbIKTbl. 0Aineici3 xaH eniHeH aMpbinaAbi, 0Aineici3 6m ceHiMiHeH aMpbinaAbi, - AereHiH TyMapAan x<aAbiHAa caKTan, aAinAiKTeH TaMMaraH acbin KacneTi OHbi caH 6MiKxe xteienereHi c©3ci3. Ba6a pyxbiH KaAipnereH Ba3ap6aM BannbiK 6a6aHbin anfawKbi MepeMTOMbiHa 63iHAiK yneciH KOCKaH a3aMaT. ByKinoAaKTbiK KOMCOMonAbin 19-inbi cte3iHe AeneraT 6onbin KaTbmacbin, eniHin aman a3aMaTbi 6onbin, AnMaibi o6nbicbiHbiK KYPMeTTi a3aMaibi aiaHybiHbin aciapbi 6a6a pyxbiHbin KonAaybiHAa waTbip. 189

>KonaMaH aybinbiHfla ryMbip KeiuKeH BannbiK 6 m aiaHbiH 6eciHiui ypnarbi 06fliceM eT aKcaKan B m aiaHbiK flynbiracbi MeH wbiMbinflbifbiH, 6acKa Aa 3aTTapbiH caKTan, MyxaMeT>KaH TbiHbiiu6aeB aTbiHAarbi MypawaMra 9TKi3reH acbinflbiK cbiHbifbi. lilbiH M0HiH^e 6a6aHbin Kapa wanbiparbi -0AicaMeT aTaHbin maHbipafbi. B m aiacbrn KypMeuey wanbipaKTbin 6y3binMac 3anbi. B m aiaHbiK >KeTiHiui ypnaFbi hfhm 96nicaMeT aiaHbin Mypai6eK 6anacbmaH TyFaH HeMepeci >KonaMaH aybinAbiK OKpyriHin axiMi flayneT wacTaMbmaH B m aia C93iH Kynarbrna cinipin, aia LUbiMbinAbiFbiH KacTepnen, fly/ibiFacbiH KypMenan, iu9HAi noroHbm KOJibiHa ycTan, KaAbip-KacM9TiH 6inin 9CKeH a3aMaT. BannbiK aiaHbiK anraioKbi MepaMTOMbiHa apHanFaH T9c 6e nrire Kapa>KaT 6epreH a © ocbi flayneT. B m aia Typanbi anriMe ko3F3m Kancan, aia Typanbi 6ipa3 AYHMe 6ineiiHiHe K93in >KeieAi. «ApAaKTaM 6incen ap KbiM6aT, 6aranaM 6incen 6ap KbiM6aT» Aen 6acian TaKnaKTaM weHeneAi- - fla yneT, ap Ke3AecxeH caPibiH anriMe 6 acbm ocbi MaKanAaH 6acTaMCbin, OHbiK ce6 e6 i He? - AereH cypaFbiMa: - Ba6aM Abi OMnacaM, OMbiMa anAbiMeH ap TyceAi, apAaH KeiiiH 6apAw inainnaM 6aF an ay TyceAi- B yn ce3 MeHiH KaHbiMa cinin KanFaH, Memn eMipniK 6oMTyMapbiM. >Ka3a 6acnaM, aAinAiKTeH TaMMaM, en cbiMbma 6eneHin wypremM «>KaKCbiAaH >KaMaH Tyca )KbiHHaH nibiFap, >KaKCbiAaH >KaKCbi Tyca HypAaH iubiFap» AereH aia ce3iHin Hypbi 6onap, - Aen ce3iH 6ip KaMbipbin TaciaAbi. - OMHaMa, 6anaM, OMnaHFbiH, AKina Kapra TiKTeHcen, Exi K93in Kapbirap. 0 3 >KypTbiHaH KainKaH ep, Ty6iHAe Tyn 3apbirap. OMHaMa, 6anaM, OMnaHFbiH, ArbiCKa Kapcbi «ah» ypcan, Exi Kapbi^ Tanbirap. AaanAbiKTaH ayraH ep, Bip Kecenre >KonbiFap, - AereH BannbiK 6 m ce3iH Heri3re anraH Haypbi3 Kbinbii±i6aeB ypnaKKa «OMHaMa, 6anaM, 0MnaHFbiH» arrbi exi tomawk KiTan ycbiHAbi. KiTanTbin KynAbinbiFbi, 6a6a aMTKaH exi aybi3 ce3AiH ap >KonbiHa m9h 6epe OTbipbin ypnaKKa yaKbiTbiHAbi 9TKi3in anMart, KaMLUbiHbiH KbicKa ca6biHAaM KbiCKa eMipAin T9TTiciH Ae, na33aibiH Aa aAan en6exneH epTepex Taybin, Kbi3biFbiHa Kany Tex 93AepiHe 6aMnaHbidbi eKeHiH, caHaHbi a3AbipMay, ypnaKTbi T03AbipMay aMaHaTbi >KacTapFa >KyKTeniHeTiHiH, eTKeH eMipiHin «6apeKenAici» MeH «auereH-aM» carrepiH capanaM, ypnaKneH cbipnaca, caHaca OTbipbin, 3aMaH arbiMbiHa 93 6aFacbiH 6epe >KeTKi3yiHAe. KvHAbi KiTan >Ka3yFa om canraH BannbiK 6a6a pyxbi MeH 6ip aybi3 C93A'H KyAipeTi exeHi Aaycbi3. Kanbin wypTKa waMbinbin Tecex, wacTbiK, Ken AacTapxaH 6ona 6inreH, cancaT neH MaHcanTbin a sm Ih Ae xe3ex TaTKaH, 6aK neH Aay^erri ycTaM 6inreH BannbiK 6a6aHbiH >KMeHi KeiuKiH6aM >KaHaTOBTbiH Aa 3M*nbi KaybiMHbiH. xanKbiHbin KOinaMeTiHe Me6onFaHAbiFbiH xe3AeMCOKTbiKAen aMTa anMaiicbin. 0TxeHAep pyxbiMeH TbiHbicTan, >KapKbiH 6onainaKKa yMTbinbic wacaybi BannbiK 6a6a pyxbiMeH yHAecTiriHAe 6onap. BannbiK 6a6aHbin: EniHAe waKCbi Ken 6onca naiiAacbi TMep, EninAe >xaMaH Ken 6onca KaMnacbi TMep, Ep xoKCbiCbiHd cyMiHin, >KaMaHbma xyMiHep, - Aen waxcbi MeH >KaMaHAbi aiibipa 6in, waKCbinbiKTbi KaAipneti 6in AereH ecneTiHe can 190

H.A/iflaSepreHOBTbiH LUyGapra cinipreH en6eriH opbiHflbi wanracTbipAbi. H.AnAa6epreHOBKe HaKaK >Kana >Kaybin, woMapT wypTTbi Ka^FbipTbin KaMbipwbinbiK xy iire TycipreH anAaMinbi anbimapMeH 13 >Kbin anbicbin, wenin, >Kep MeH aybin^bi ais/iaH caKTan, Kbipyap ic GiTipin, X X I- racbipra ceHiMMeH anK 6acTbipraH efli. An, Keinxm6aiiFa 6yn Kyiu KaiiAaH naiiAa GonAbi? Aianapbi BeKTypfbiH, Kocbi, flocaii, Epexine eMLueKTecTep EcxenAi, EcTaii, Bee >Kon6apbic aiaHFaH 6eK neHeH 6 m, OcbinapflbiH cineMi Hap KewxiH6aM. AeMex, BannbiK 6 a6 aMeH cepiKTec 6 onraH 6 a6 anapbiHbih TeriHAe >KaTbip. Byn ypnaK ca6 aKTacTbifbi Ma, apMHe, ypnaK ca6 aKTacTbifbi. BannbiK 6 a6 aHbin ancaraHbi Aa oebi eMec ne?! >Keiicy wypTinbinbiFbiHbiH wypermeH Mauri ew neii opbrn anFaH Kaciepni eciMHi^ 6 ipi - BannbiK aynne. BannbiK aynMe eciMimn en waAWHan yMbiTbinMaii waurbipbin OTbipybiHbiH Cbipbi Tap won, TaiiraK Keiuyni 3aMaHAa BanexeHih ypnaKKa KanAbipFaH eHereni ic ie p i MeH 3epAeni wypexxe won Ta6ap HaKbin c e 3AepiHAe, 6onaujaKTbi Aafi 6onwaii 6 inreH KepinKen KepereHAiri MeH cayereiiniriHAe, TexTi KacMeuepiHAe waTbip. «KMeni apyaKTap MeKeHi» Aen MaKTaHbiwneH aianaTbm K a p a ia n ehjipiHAe K0 F3 M aFbiMbma KapaM a p iy p n i c e 6emepMeH eciMAepi yMbiTbina 6aciaFaH apyaKTbi 6a6anapAbiH auapbiH KaiiTa wa^Fbipiy tuapanapbi epiepeK 6 acianA bi. ApbidapbiH apAaKTaii 6ineiiH KapaianAbiK Ka3bmanbi K a p u a p CeMAaxMeT KocwaHOB neH CaK6a ii MyKaweBTapAbin 6a 6anap waiibiHAaFbi nixipnepme 3aMaHa Kahapbma KapaMaii KaMMbiKnaii KynaK aca 6 acTaraHAapAbiH KaiapbiHAa l^apaian ayAaHAbiK napTMn KOMMTeiiHin 6 ipiHini xanubicbi AHaionMM BacMneBMH CienaHMneB Te 6ap eAi. l^a3aKTbi y m peiiHAe yiibiCTbipbm TypFaH 6acibi KypanAapAbin 6ipi, pyxbma KyaT, xeninme ina6biT 6epeTiH, anra wbinwyAa, Mbi3FbiMac 6epiKTiKTi KaMTaMacbi3 eiyAe, e3iHAi Taybin, TaHbin caHaFa cinipyAe 6a6anap pyxbiHbiK opHbi epeKLue. Ocbi KaFMAaHbi 6aFAapwaMra ai/manAbipraH asaManapAbiii 6ipi 90AipaxMaHOB KepiMTaii TanaTapynbi. >KaciaMbmaH aia-aHacbmaH 6a6anap Typanbi anbi3- aHriMenepAi Kynarbma Kyiibin ecKeH KepiMTaii KjapaTan ayAaHbma axiM 6onbin TaFaiibiHAanFaHAa 6a6anap pyxbiH acKaKTaTyFa epexwe xeni/i 6enAi- TeriHAe «Ep w iriTTin aTKapraH iciHe cyMciH» Aen 6exep aiiTbinMaraH fom. AaHareii xanKbiMbi3 «Ep - enAiH aiiHacbi», «BaTbip Tyca en yiniH, waKCbi Tyap xen YUiiH» Aen Texxe aiiTnaraH. 3aMaHbiHAa xen yiniH Tybin, xanKbma Kbi3MeT eTxeH BannbiK aynne eciMiH Mauri ecTe KanAbipy MaKcaTbiHAa KepiMTaii TanaTapynbi aTKapraH mapanap «En yMiTiH ep aKTap, ep aTarbiH en caKTap» AereH AaHanbiKTbin aKMKaTTbiFbm xepceTce xepex. KeceHe - ynTTbiK pyxbiMbi3AbiH aii6biHbi, pyxaHM a3biK, naTpMOTTbiK Tap6Me 6epyre Kbi3MeT eTeAi. BannbiK 6 m xeceHeciH 1994 wbinrbi wanapTyAa KapaTan ayAaHbiHbiK axiMi K. 96AipaxMaHOB yiibiMAacTbipy wyMbiCbma 6acinbinbiK wacaAbi. KepiMTaii TanaTapynbi Kexcy ayAaHbiHbiH axiMi xe3iHAe 2008 wbinrbi xypAeni weHAeyAe 6ap inapyaHbi 63i aTKapAbi. «Aana» wypHanbiHbin Kexcy ayAaHbi TypFbiHAapbiHbiii BannbiK 6Mre AereH ceHiM, pyxbma Tar3biMbiH apKanaraH 2008 wbinrbi ceri3iHini caHbiHbin inbirapbinybma 6ac-xe3 6onAbi. Ke3i TipiciHAe-aK aTbi anbi3ra aiiHanraH, caHanbi ryMbipbiHAa Kapa 6acbiHbin eMec, xanKbiHbin ksmwh oiinaFaH, ynTTbin pyxbm xeTepreH cynrbina a3aMaTTbin en6ex wonbi ypnaKKa eHere. K;apaTan, EcxenAi, En6exiniKa3aK, Kexcy ayAaHAapbiHAa axiM 6onraH, en KYPMeTiHe 6eneHreH a3aMaT. flaHKKa Tynnap 191

AYJiAififliriMeH weieAi, ep-a3aMai 6inripniriMeH >KeieAi. .QanKTbin wonbi Aa^Fbin eMec, a6bipoMAbiH wonbi apAafibiM apHanbi 6ona GepMei/iAi. KepiMTartAbiH ujbJKKaH 6niKTiK >Konbi Aa KypecKe, i3AeHicKe, weni/iicKe, wenicKe, >KeMicKe To/ibi won. «LUbiHAbiK nibipafbi Aaybin coKca Aa eumeHAi» Aen >Ka3binTbi FaGMAeH MycTacpMH. KepiMTaw TanaTapynbiH weHinicKe MoftbiMaft, weHicKe MaciaH6aM anra weienereH KYAipeni KywriH TaMbipbi 6a6anap pyxbiH iepen ce3iHe 6inyiHAe >KaTbip. KepiMTai/i TanaTapynbiMeH 6ipa3 wbinAap Kbi3MeTTec GonAbiK- PyxaHM x<aKFbipy Typanbi anriMe K03rana Kanca epeKiue KaHaTTaHbin KeieiiHiH KepiMTaii TanaTapynbiHbiH ©3i Ae anrapMa\\a KanaTbiH. E^GeK wonbiHAarbi enre cinipreH enGerme KenreHAe luopKaKTaHaTbiH. Ce6e6i, «MeH icieAiM AereHwe, en icieai AeceKLui» Aen, en en6erm 6ipiHLui koatwh. BuiKniH Aen MaKTaH6a, AcKap-acKap Taynap 6ap, Ap>xaFbiHAa acnaH 6ap, - AereH 6a6anap ce3iH a/iFa TapTbin, aAaM, KoraM, TafAbip Aen aianaibiH KypAeni yrbiMAapra 03 omwh KOCbin, TanAay wacatiTbiH. «TapnxiaH anap TaFbinbiMbiMbi3Abi anbiciaH i3AeMeki-aK 6a6anap AaHanbiFbiHbin KawHapbi - ecueT c©3AepiHeH, Ayanbi aybi3 aKcaKanAapAbin 6aTacbiHaH Ta6aMbi3. BynapAbin Gapnbifbi Aa caH racbipnbiK cy3riAeH cyphimanbin ©TKeH, yHTblMbl3AblH Y3blHa 60MFbl TapilXM T0)KipM6eciH 60MblHa 6yKKeH W0He AaHanbiK TywbipbiMAapbiH KopbiTKaH rawatibin K©MGeci» AereHAi >KMi afiiaTbiH. Enre wannbi MiHe3i 6ap, xanKbiM AereH >Kyperi 6ap, xanKbiHbiH KaMKOpwbi Tiperi KepiMTan TanaiapynbiH HaMbicbi KipneMett, aAaMM KacneTi anacapMati 6niKTe Gonybma TineKTec en->KypTbi apKawaH KYpMeT TyiaAbi. GpKiMHi^ TaHbiM Tepe3eciHe xapaii cayne TyceAi . Con cayne Hypbi TynFaHbi caHa AeKreiiiHe Keiepyre biKnan eieAi. Cayne HypbiH 6aranaki 6inreH >k3h ©MipAiK 6niK 6eneciHe KVnaw ypbin HypnaHaAbi. TbiHbiMCbi3 e^GeKneH 6ipre aAaMAW Hypnbi x<onAa KonAan OTbipaTbiH TbincbiM K y iu 6ap. On-6a6anap pyxbi. A3aMaT con pyxKa can wayan Kaiy KepeK. K;apaian ayAaHbiHa aKiMAiKKe TaraMbiHAanraHbiHa a3 yaKbiT 6onca Aa BannbiK 6a6aHbiH Mepeti TOHbiHa AaapnbiKKa 6en weuie Kipicin, 6a6a KeceHeciHe yaKbiTKa, aKcai^anAapAbiH ycbiHbic-TineriHe, wyprrbiH Tana6biHa Kapaii aFbiMAbi >K©HAey, akmanacbiH a6aTTaHAbipy wyMbicTapbma, yubiMAacrbipy mapananapbiHa epeKiue biHTaMeH Kipicin KeTKeH ^anpaT BynAbi6aeB 6a6a pyxbma nanbiKTbi «Tin KaTbin», en6eK eiyAe. AiaAaH 6anaFa Mnpac 6onbin Kene >KaTKaH AapHfl AacTypiMi3AiK 6acbiHAa Kewere xypMeT, 6yriHre i3eT waTbip. Ynbi AanaHbiH Heci 6onbin KanybiMbi3 yiniH 6a6a FypnbiH >KypeKKe cinipy KaweT. Ke3iHAe GannbiK 6a6aHbin KeceHeciH wanapiyra ©3iHAiK en6eriH cinipreH KepiMTafi TanaTapynbi, flyMceH6iHOB CymaH Mbip3a6eKynAapbiHbin i3riniKTi iciepiH wapracrbipbin. 0p Kbi3MeTTe >Kypin, a3aManapAaH ynri anbin, onapAbinaKbinbinbiMeH, wonbiMeH ©piciH Kenei/iTin, aAaMrepwiniKneH yimacKaH GacKapyuibinbiK xa6ineTi Mon, aAanAbirbma ©AinAiri, iCKepniri can, Kann«Aa >xon Ta6a Giny KacMenepAi GotibiHa wMHaraH a3aMaTTbiH ici ocbinan 6onca KepeK-Ti. «BipniKKe ytibiraH enre, 6epeKe ynnai/iAbi» AereH BannbiK 6a6a. Ba6a KeceHeci SacbiHAarbi yHbiMLUbinAbiKneH GacianraH inapyaHbi Kepin KapaianAbiKTapAbiH GacbiHAarbi Kemec AayneTiHe, ytibiraH Gipnirme natibiKTbi Gacwbi Gonbin KenreH a3a MaTKa en GepeKeciH apubipbin, eTeHe en6eK eTe GepyiHe TineriH x<eTKi3reH hypnbi Kepin K©^niMi3 TonAbi. Y3arbiHaH 6onraM. KeKiperi KynAew KyMGipnereH Kapn« AereH KMeni yrbiMra naPibiK, araMbiH- TybiCTbiH axbin aniap a6bi3bi, HiieiiM eH en->KypTbiHbiH KYP^eTiHe GeneHreH, AapxaH >KypeKTi, Ka3biHanbi KapMn I^MCMeTOB B o n a i >KyMaxaHynbi BannbiK 192



BAJlIlblK BHVPflAKTAPBI Ajiiim c P A K B IM , bojiai K H C M F . T O B , Aoy.iei I I Y C I f l B E K O B 194

CepiK AXMETHEHOB, BcpiK O HfA PO B, Kyaiibim OIU APOB 195

KepiMTaii B B J IP A X M A H O B To .ic re ii IllO H b IH B E K O B 6a6aHbiH ambiHiubi ypnaru. A^aM eMipre TeKKe KenMeiifli. 0pKiMHin apKanafaH >Kyri 6onaflbi. Bo/iarrbiH Aa 6a6anapAbin Mepeti TofinapbiHAa apKanafaH wyri canMaKTbi. «eni pn3a 6onMaw, Tipi 6aMbiMbiM(qbi»-lqereH^eM 6a6aHbiH KeceHeciH >KanapTy,qa, ac 6epinin, fleMeyminiK >KacaraH,qa cayanTbi icTepmin LUOKTbirw SuiK. >KaciaMbiMbi3AaH 6ipre eciiK. BonaT-ryMaHMCT >k3h. Kici aKbiCbm >KeMey. o6an- cayanTbi yMbiTnay, i3riniK, KatibipbiMAbinbiK, KaHaraTTbinbiK, bmcanTbinwK Soubma 6a6acbmaH KOHfaHAaki. >KanapKyn aTacbmaH >Ka3bin anfaH BannbiK 6a6acbiHbiH ecueTTepiH 6i3re OKbin 6epeTiH-Ai. >KaKbiHAa ecKipreH AanTepA' okh OTbipbin BannbiK 6a6aHbin: «BniKciH a^ariAbiK neH wbiHAbiK SapAa, KaHafaT Kbin. T9y6e KenTip, KonAa 6apfa» AereH ecueTTepiH eKeci >KyMaKaH Kbi3bin cMflMeH Cbi3bin KOkiraHbiH OKbiAbiK Ta. BonaTKa KapaAbiK- Bi3Ai yHci3 yKKaH on: - 0KeMHin epeKine aMaHaTbi,- aen Sip caT y3aK oiira inoMbin KeTTi. AMaHaT Sap Aa ohw opbiHAay 6ap. Ba6a ecueTiH, ei<e aMaHaTbm a6bipoMMeH apKanafaH >KaHra TaSbic TineAiK. BonaTbin a«eci >KyMaKaH aTaHbin wanbipafbiHAa anfaiu HypMonAa AnAa6epreHOB aTaHbi Kepin, caneivi 6epin, KonbiHaH anbin, ynafaTTbi enriMeciH TbiHAafaH eAiM. CoHAa Hyp ara: - BannbiK 6a6aMHbin «EninHiK aMaHAbiFbi.wepiHHin SyTiHAiri.en opHbiHAa, xaH TafbiHAa OTbipca - 6ipiHwi >K0HHaT, ynKeHAi Cbiiinan, Kiwire i3eT wacay, e>xenri aTa AacTypAiM 6y3binMaybi -eKiHini >K9HHaT, ypibin OTbipfaH ot Sacbin, ouuaK Kacwn -yujiHUji >K9HHaT»,-AereH eceTi 6ap, ocbiHbi yrbiHAap Aen y/ixeHre f\\e Sanafa A3 MeiiipneHe Kapan eAi. «>KaKCbi aAaM kyh Hypbi ceKinAi MetiipneHe Kapaca SonbiHAbi MQHriniK Hyp erineAi»- AereH eAi >KanapKyn aTa. BonaTTbin en KypMeTiHe 6eneHyiHAe con HypAbiH inyafbi Sap-ay. 196

« l 3AeHreH aKbinflbifa KVpMeT Te, 6 aKbiT Ta, 6 aMribiK Ta 63i KeneAi» AeMen ne eAi BannbiK 6 m?! ApyaK Cbm/ian, 6 aK kohf3 h a3aMaTapAbin 6 afbi opTaMMacbm. EcKepreHAi ecKepeMiH, EcKepMereHAi a©c KepeMiH, ©3iH ecKepreHAep 93reHi Ae ecKepciH, KiM A e -KiM M eH i e c Ke p ce, MeH ofaH ec 6epeMiH, - Aen EcKenAi 6a6a aiiTKaHAaM, 6a6anapbiH ecKepreHAepre ec 6epin, 6arbi waHbin, Tacbi epre 03bin, Mepei/iiHiH ecKeHiHin KyaciMi3. 0 T K e H fa c b ip n a p A a © M ip c y p re H ry n a M a n a p O M a p Xa M HM , O M pAoycM , A caHKaM Fbi, K ia 3 Ty Fa H , flo c n a M 6 e T , LLIa nKM i3, A K Ta M 6 e p A i, B y K a p w b ip a y/ia p A a M 6aMTan; e n A iH B a n n b iF b iH b iK A a e n A i 6 ip n iK K e w a K b ip Fa H , w a^cbi M iH e 3A i M a A a K Ta n , >K3MaH M iH e 3A i M iH e n , e n M yA A e c iH >KOFapbi k o h O Tb ip b in xa /ib iK K a a A a n Kb i3M e T e iy r e y H A e re H H a rb in c e 3 A e p i M a H iH >k o m m 3 m w a n r in iK e n iM e H 6 ip r e F a c b ip n a p w a c a M A b i.





V

BAJinbIK BABA A K bIH M P HCYPEHHAE >Kannbi aKbm, >Kbipay AereH xiMAep? Akwh - no33nnnbiK TybiHAbinapAbi (enen- >Kbip, AacTaHAap, no3Ma) ©3 ortbmaH aybi3iua HeMece >Ka36aiua LUbirapaibiH ©Hep Heci. XanbiKTbiH c©3 ©HepiHAe epTeAeH KanbimacKaH Aaciyp 6 oMbmiua wbmaPibi aKbiHAap ©nenAi Ta6 aH acTbiHAa cybipbin canbin aPiTKaH. A kwh AereH c©3Ain Mafbmacbi ©Te Ken, on Typni xe3enAe ©pKunw AapbiH HenepiH KaMTMAbi. >Kbipay - ©3 MOHbmaH >xbip inbirapbin akuaTbiH xanbiK no33nncbiHbin ©Kini. >Kbipay TynracbiHbin TapMXbi TepenAe waTbip, cayerePinix, 6aiarePiiLJiniK, Ta6nraT Ky6binbiciapbma, 6acKa Aa >xaFAaPinapFa 6on>xaM >xacan, a6bi3 MiHAeTiH aTKapy K©He Aayip wbipaynapbma t ©h Kacnei. >KbipaynbiK MexTenTin Tyn Heri3iH a6bi3Aap KanaFaH. A kwh Aa, >Kbipay Aa Tex enen HeMece >xbip wbiFapbin kohf3 h >xok, wayrepwinix 3aMaHAa Konbma HaPi3a ycian, aTKa KOHbin >xayFa anaHca, 6ipi Kon 6aciaFaH 6aTbipnapFa cepix 6onbin, >xacaKTapAbi pyxiaHAbipbin oibipFaH. Bipi xaH KacbiHAa xenecLiJici 6onbin, aKbin-xenec 6epin a6bi3AbiK Aenrenre AewiH xeiepinreH. AKbiHAap MeH wbipaynap Typanbi Aepexiep M. KawKapHAin «flnyaHM-nyFaT-aT Typix» en6eriHAe xe3AeceAi- C©3iMi3 Aa^OKTi 6ony yinm ByKap >xbipay ^anKaMaHynbiHbin FyMbipbma x©3 cananbiK. ByKap >xbipay >x©HiHAe caKTanFaH waFbm ManiMeuepre KapaFaHAa on apFbm pybiHbin Ka6bipFanbi 6nnepiHin 6ipi 6onFaH. ©Mipimn 6ipa3 waFbm xaH capaiibiHbiK, hfhh A6binaPiAbin wanbiHAa ©Txi3in, en 6acKapy icme 6enceHe KaibiCKaH. CoHAbiKTaH KapT >xbipay ©Mip KySbinbicw MeH AYHMe 3anAbinbiKTapbiH, aneyMeuix >xaFAaPi MeH aAaMrepLuinixii kof3 m TypFbicbmaH TyciHin wbipnaPiAbi. ByKap >xbipay MypanapbiHbin iwiHAe 03 3aMaHbiH, con xe3A0ri xePiGip iapnxn LUbiHAbiKTapAbi 6ewHeneMTiH TonFay->xbipnap MeH LueweHAiK, HaKbin c©3Aep a3 eMec. >Kbipay 6 onFaHAbiKTaH Aa ByKap x©6 mece Tomay TypiH naPiAanaHaAbi, ohwk ujbiFapManapbiHAa 4)nnococ|)nnnbiK oPinap TyPieTiH weineH ©pHexiep. aPiwbiKTbi c©3Aep. 0Txip acf)Opn3MAep >Kni yuibipacaAbi. ©nenAepinin 6 apwacbi Aepni* epxiH yPiKacneH >xeii-ceri3 6 ybiHAbi >xbip TypiHAe opbiHAanFaH. Ai/i6 biHbi AnaiayAaPi A6 binaPiAaH nMeH6 ePi aAin 6 onbinbi3 , e p ie n ri ypnaK KaMbiH oPinanbi3 Aen oPi Tadan, SbinaPi AO^flP APiHanacbiH >xep TyTKaH APiaw 6amac AeMeni3 . APiHana iwce TaycbinMac Ken cyanMac AeMeni3. KypcaFbi KymaK 6aPinapAaH flaynei TaPiMac AeMeni3. >KapnbiHbi >xapnbi Aewenis: >Kapnbi 6aPiFa Ten xenin, >KaPinayFa wapbica xeiunec AeMeni3. >KanFbi3Abi >xanFbi3 AeMeni3: >KanFbi3 xenxe Tenenin, Bip >xanaHAa coFbicbin, KeriH anMac AeMeH'3. 201

KynaH,qap oiiHap Ky TaKbip Kypa\\a 6 imec AeMeni3 . KypaPi 6 imec Ky6 a >koh KynaH jKopmac ,qeMeni3. Kypcafbi >KyaH 6 0 3 6 ne KynbiH canwiac AeMeni3 . KynbiK TyraH Kynawa KypcaKTaH6ac AeMeni3. Ky TanKTbi KeflePire flayneT 6 imec AeMeni3 . Mcaiai/i TaiiMaHOB KeiepiniciHAe Mcaiai/iAbiH >KaH cepiri aKbiH MaxaM6eT ©TeMicynbi wac Ke3iHeH xaH capaPibiHAaFbi 9Aineici3AiKKe Kapcbi 6 0/ibin, xanbiKTbiK aybip Mynbi MeH TypMbicbiH x o h wyperiMeH TyciHe oibipbin Mcaiaii To 6 bma Kocbina,qbi. AKbiHHbin Ken enenAepi McaiaPiFa apHanaAbi. TeKi3AeM Tepen aKbinAbiM, Te 6 ipeH6 ec aybip MiHe3AiM, AtiFatinaca 6 enAiK 6 aPinaHFaH, AdaHa >xypTbiH atiHanFaH, ATbma TypMaH 6oncaM a ©n, >KypTbiHa Kyp6aH 6oncaM Aen, AAbipHacbiH ana eri3AePi MenipeTxeH, ATKaH OFbi EAin->KaiibiK Ten eTKeH, ATKaHbiH KapAai/i 6opaTKaH, Kex iiibiObiFbiH KaHflbi aybi3Aati wanaTKaH, ApbidaH eAi-ay Mcaiaii, Byn cpaHMAiK >Ky3iHAe, ApbidaH OAaH KiM eTKeH?

MaxaM6 eT wbipnapbiHbin 6 acibi epeKiuiniKTepi - wa/ibiHflan TypfaH o t t w Kbi3ybiHAa, acKaK apMaH annaraH pyxbiHAa, 6 onawaKKa AereH ceHiMiHAe. ©nermepi 6 otibina xdrep 6 epin, waHbina KaiipaT, wyperiHe enin->xepin Typanbi ceyneni Maxa6 aT >KbinybiH KV^bin, 6 nix apMaH. 6 nix MaKcaT yiuiH eMip cypyre, xanbiK ynbi 6 onyra YHAeiiAi- MaxaM6 eT wanbiHAbi wbipnapbiMeH cap6a3AapAbiH 6 oMbma aAinAix yiuiH xypec pyxbiH ce6 e 6 inAi. Hece6enTeHA6binaHAbiHH;acbiHaHByKap>Kbipay, McaiaHAbiHKacbiHaHMaxaM6eT Ta6binaAbi? Ce6e6i, onap Manrinix enAi ancaraH apMaHbi acKaK, MaKcaTbi 6ip, pyxbi MbiKTbinap. EcxenAi, BannbiK 6nnep MeH K|a6aH wbipayAbin Aa apacbiHAarbi a>KbipaMac 6ipnix Tayenci3 Maurmix en 6ony wonbiHAarbi a3aTTbiK yiuiH Kypecie eniH->KepiH KOprayfa, 6ipniKTi, ypnaK ca6aKTacTbifbiH caKTayfa Heri3AenreH. EcxenAi, BannbiK 6nnep KVpweT TyTKaH K|a6aH aKbiHAbi (Ka6binnca) KaA'P TyTKaH xanartbiK «AKbiH aia», «A6bi3 aia», «Ka6binnca >Kbipay» Aen Te aiaraH. An OHbin eni Mbip3aHbi «AKbiH eni» Aen KypMenereH. «blpbic anAbi biHTbiMaK» AereH ene^iHAe Tipii^Ae cbiunac, aiuyAbi aKbinra we^m, ecex-eiipiKTeH aynaK 6on, apaMAapAaH aynaK >Kyp. AVwnaHbiHa KaTTbi 6oncan KOKTenciH Aei^Ai- ©nreHiue Kop 6onMaMAbi, A 3 aM a n a p HHeTi aK. Onapra yPiip SonaAbi, CapKbinMaHTbiH Aay^eT, 6aK- 0nMeMTyfbiH neHAe >kok, >KaH aMaHaT, oi/inan 6aK. blpbinAacna TipiHAe, blpbic anAbi - biHTbiMaK-


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook