fluHHin napcbi TiniH^eri «>KaMnaT-Tayapnx» wewipe Kiia6biHa cy^eHe OTbipbin, TypKi >KypTbiHbiK ©TKeHi, LUbiHfbicxaH ayneTi >K9He OHbin ©3i waiibiHAa aca Mon AepeKTep Kemipefli, Ka3aK xaHAapbiHbin ©Mip6aaHbiHa epexiue TOKTanaAbi. lilbirapMa Heri3ri yuj 6©niMHeH Typaflbi. Bopnc ToAyHOBKa apHaybi, PawMA aa-flMHHin «fl>KaMM aT- TaBapnx» aubi enSeriHin KbicKaiua Tap>KiMa-6anHbi. OHbin 03iHAe TiKenen ay^apwa ycTiHAe PaiunA aA-fluHAi Ka3aK TaHbiMbi, Tapnxn HaKTbinbiKKa opai/i Ty3eTKeH wepnepi >xeTepniK. YiuiHiui 6©niMiHAe Opbic xaHHaH Opa3-MyxaMMeA cymawa AeiiiHri LUbiKfbic xaH ©yneii ypnaKTapbiHbin Lue>Kipeci xepiHic TanKaH. Fawaiibin Tapnxn TOfbi3 AacTaHbi ocbi 6©niMAe opbiH TenKeH. flacTaHAapbiHAafbi xanbiK MOAbiHAafbi afirini 6aibipnap, xaH-cymaHAapAbiHKati wepAe mahm 6onbin, wepneHreHiH KepceTyi 6yriHri FanbiMAapbiMbi3 yiuiH TanTbipMac MarnyMaT 6onbin Ta6binaAbi. lilbifapMa ujaraTaii TiniHAe, hkh TypKi - 6yriHri Ka3a* TiniHAe >Ka3binAbi. TinfliK epeKiueniri, Ma3MyHAay capbiHbmaH TyfaH xanKbiMbi3Abin AacTypni anriMeney ypAici >xynap aHKbin Typ. >KaHbinbi3Abi HypnaHAbipbin, caHanbi3Fa 6ipAeH yanai/i 6epeAi. FanbiMAapbiMbi3 «>KbinHaManap >KHH3FbiH» opia FacbipAaFbi aHa TiniMi3Ae AYHnere xenreH TyuFbiiu Tapnxn wbiFapManapAbin 6iperePii Aen 6aFanaAbi! MyHAa Ka3aK; xaHAbiFbiHbin X FacbipAbin 6acbiHaH 6epri iiuKi-CbipTKbi waFAatinapbi, Ka3aK TaunanapbiHbin xanbiK; 6onbin Kanbimacybi, ohwk xanbixapanbiK waFAaPinapbi, xaHAapAbiK >K©He onapAbin TeniperiHAeri Typni aneyMerrix TomapAbin caacM axyanAapbi >K©HiHAe TanTbipMac ManiMerrep 6epinreH. KiTa nTb iH aca 6 ip KVHAbinbifbi, eniMi3AiH xorpanwanbiK xen6eTi xepeMeT KecKiHAeFieAi. XanKbiMbi3Abin Kbic - KbiCTay, >Ka3 - wannay, xy3 - xy3Aeyi> mahapnap MeH enp,\\ MexeHAep, ksm wepAe H,a»aav\\ py-TannanapAbiM OTbipraHAbiFbi cuaKTbi KYHAbi 4)aKTinepMeH Kaybiwacbi3. >Kypirb iH KyHKepic xaci6i, 93eKTi MaAeHneTi MeH Typ n i waiiKacTapAbin ce6en-canAapnapbi anAbinbi3AaH >xynAbi3AaM caMcan wbiKKaHAa Tynci3 xeHHih ycTiHeH TycxeHAeM Kyn Keujepi^i3 6ap. TypKi aneMiHiH Tapnxbi aybi3iua we>KipeMi3Aeri xoMTTapMeH TOHHbin iLUKi 6aybiHAaM Ka6bica TapaTbinaAbi. Hyx nai/iFaM6apAaH TapTbin, uibiFbicKa >Ki6epinreH A6yn>xa xaH, KapaxaH, ohwh ynbi Ofw3 epniri EpreHeKOH anbi3bi apKbi/ibi ©pinin, UJbiKFbicxaHHbiH 6a6anapbi. ©3i >K9He ai/iTynbi ypnaKTapbi FyMbip6a«Hbi Heri3iHAe xeniHeH cypeneneAi- OcbinaPiiua Ka3ax xaHAapbiHbin iue>Kipenepi 6oiibiHa 6acKaH K©n cbipAbiM TueriH aFbiTy 6apbicbiHAa >xapnn k©3 anAbiHbi3Fa KeneAi. EnAin A©- >xepAin Ae 6ipTyTacTbiFH caKTanaAbi. TaFAbipnapbi en TipiuiniriMeH TbiFbi3 ca6aKTacKaH xaH, cynTaHAap. Kapaiuanap MeH SaTbipnap, a6bi3AapAbin xoHe ©3re Ae aneyMerrix TonTapAb'H penAepi MeMniHiue awbix KepceTinreH. ByFaH ^oca ayManbi-Texneni kyh xeuJKeH xaHAbiFbiMbi3AbiH iuiKi-cbipTKbi xofAdHbi, MeMnexeT 6acKapy iciHAeri 3an epe>Kenepi TypacbiHAa Aa FbinbiMH kyhah AepexTepAi MonbmaH anaMbi3. >Kannbi, TypKi xanbiKTapbi TapHXbiHAa anpbiKwa MaHi 6ap ©ujnec Mypa exeHAiriH MaKTaHbiiuneH anTaMbi3! ATanMbiuj iiibiFapMaHbiK epTeAeri xa3aK TiniHAe >xa3binFaH TyHFbiiu TapMXH en^eK eKeHAiri FanbiMAap TapanbiHaH er>xeM-Ter>Kei4ni AanexTenreH. FynaMa FanbiM UJoKaH YannxaHOB 6yn KiTanTbin aKbi3AaH repi aKHKaTbi SacbiMbipax Aen xyaHa >xeTKi3ce, pecewniKTepAin Konbrna a6aMCbi3Aa TycKeH Opa3MyxaMMeA neH KaAbipFanM 6acTaFaH apbicTapAbiH KopFacbiHAan canMaKTbi oKMFacbiH xnaccHK x<a3yiubiMbi3 M. MaFaynH «AnacanbipaH» aTTbi pOMaHbma apxay eTKeHAiri Senrini. Byn TaKbipbinTbi Heri3ri TeMipKa3biFbiHa aiiHanAbipbin >KypreH FanbiMAap 6yFaH AetiiH f\\e K©n 6onAW, Ka3ipn TanAa TinTeH xaTapnapbi TonbiFa TycyAe. MyHbin 6acTbi ce6e6i, aTa TapnxbiMbi3Fa K3TbiCTbi TbiH MaFnyMaTTapAbiK SoHbiHAa Mon yujbipacaTbiHAbiFbiHAa. «>KbinHaManap >KHHaFbiHbiii» >xanFbi3 xeiuipMe AaHacbiH Ka3aH yHMBepcMTen 304
KiTanxaHacbiHa Taiap fanbiMbi M. Xanc})iiH TancbipfaHbi anH. Con xeinipMeHi inbifbic *on>xa36anap >xnHarbiHa eH^ipreH npocfreccop M. Bepe3HHHinanfbice3iHeH y3iHAi: «Bi3 tubifapMafa KaHAaii aT 6epinreHiH 6inMeMMi3, 6ipaK xiTambiH Heri3ri 6eniri PawMA aA- fluHHiK afirini TybiHAbiCbiHbin KbiCKaina ayAapMacbiHaH TypfaHAbiKTaH 613 OHbin aTbrn Aa Kon>Ka36aMbi3ra 6epe anaMbi3». MiHe, ocbinaiiwa KaAbipranii enGeriH oHbin Hafbi3 aTbi 6enrini 6onraHiua «fl>xaMM ai-TaBapnx» - «>KbinHaManap >xnHarbi» Aen aiayAbi ycbiHfaH. ByAaH xertiH Ae en6exiiH TynHycKacbi Ta6binMafaHAbiKTaH ocbi aiayAbin Kana GepreHAiri xepiHin Typ. TynHycKaHbin aAeiii >xoMbinbin >xi6epinreHAiri eHAi auinaca Aa TyciHiKTi. ©MTxeHi, OHbin 6i3AiH TapnxbiMbi3fa TeH xen >xepnepi KbiCKapTbinraH. ExiHiuiAeH. axaAeMux ©nxen MaprynaHHbiHaMTbin xeixeHiHAeii, woranraH atirini xyMic caHAbiKTbiH iuiiHAe KaAbiprami >KanaMbipAbiH ©3re Ae GipHewe xiiaGbi GonraH AeceAi. KiM GineAi. xyHAepAe 6ip xyH Anna >xapbinKan, con ra>xan xiTamap TyfaH xanKbiHa xe3aiibiM opanbin Ta Kanap! XanbiKTbiK >xaAbi einneiiAi- Epnix neH enAixTih capa >xonbi ine>xipenepiMi3Ae TyHbin Typapbi Aa coHAbiKTaH. KepHexTi ranbiM an-OapaGu aibiHAarbi Ka3aK MeMnexenix ynrrbiK yHMBepcmeiiHiii npocfeeccopbi >KaHfapa flaAeGaeBTbiK Y3aK >xbinAaprbi 3epneynepi Heri3iHAe KaAbiprann KocbiMynbi Typanbi «AnMaTbi aKLuaMbi» ra3eiiHAe (30 luinAe 1997) cy6eni MaKanacbi >xapnnnaHAbi. MiHe, ocbi en6exie KaAbiprann 6a6aMbi3Abin CiGipAeri >xeprinixTi xanbiKKa otibiHa xenreHAepiH >xacan 6aKK3H aiaMaH EpMaxTbin KaHAbi KonbiMeH apaAaFbi wauKacbi Aawexii xepiHic TanKaH. Y3iHAi xemipenix: «...AiaMaHHbin caybiTbi KaHAaywn Mbip33Fa, KacfnaHbi CetiAexxe cbitiFa TapTbinaAbi, Kbinbimbi MeH GenAiri Kapainara GepineAi. ByraH KaparaHAa, EpMax KonbiH >xok) >xonbiHAaFbi coFbicia ocbi aianFaH yin aAaMHbin amapraH Kbi3Meii aca 30p 6onFaHFa yKcai/iAbi. EpMax enreHHeH xeniH Gynap CiGip xaHAbiFbiHAaFbi en 6eAenAi, biKnanAbi xicinepAiK KaiapbiHAa KanraH. CiGip >xbinHaManapbi MeH Gai/ibiprbi 3epTTey en6exiepAe aiaMaH EpMax 6aciaFaH KapaKWbinapAbiH >xaynayuJbinbiK wopbirbiHa KapCbi Typbin, ohuh 6ap aybipmanbiFbiH Tixenen xeiepreH 6ipAeH-6ip ipi TynFa Kapaina (KaAbiprami). EpMaxTbiK Luan^biHiiibinbiFbiHa, TOHaybiHa anFam yiubipaFaH cohnk ynbicw; Ci6ipre ynxeH xymneH xenreH Cei/iAexii KapCbi anbin, cohwh ToGbiHa KocbinaibiH ocbi a3aMai; AiaMaH EpMax^a >xaHCbi3 jxiGepin, OHbin xyujiH exire GeneiiH, ceiiTin 63 aynbma aiaMaH \\Ab 3 h Konbuo Gacian xenreH KbipbiK KapaKWbiHbi TyrenAeii Kbipbin canaibiH TaFbi Aa con; EpMax GaciaiaH KapaKWbinap KonbiHAa KanraH CiGip aciaHacbiH Kopinayra anbin, Gyxin CiGip Kapynbi xywiH >xaynayLUbinapia Kapcbi OiaH a3anbiFbi yinm corbicxa KeiepeiiH Ae ocbi x o h ; A^bipbiHAa, EpMaxTbin OenAiri MeH KbinbiinbiH 6eniHe TaFbiHaTbiH xahapMaH Aa con; Opa3 MyxaMeA xaH3 aAaMeH. Ce*AexneH Gipre flaHMna Mynxoeibin TyTKbiHbiHa TYCin, Macxeyre >xeTxi3ineTiH Ae ocbi Kapaina eAi- Ci6ipAiH a3anbiFbi yiniH ocbiHina KaH MeH Tep TexxeH 6aibip-Kon6acbi, MeMnexeT Kanpaixepi KaAbiprami Gex exeHi Typanbi Ka3aK ranbiMAapbi ocbi xyHre AeniH exi YWTbi nixipAe. Bi3Ainwe. Taiap FanbiMbi M. A. YcMaHOBibiK- «Ci6ipnix Kapaina MeH KaAbipiann 6ex 6ip aAaM», - Aen Ty>xbipbiMAaybi AanenAi. Aanexn api OHAa ynxeH HJbiHAbiK 6ap. .- Ci6ip Tapiixbi Typanbi anrainKbi Aepex xe3Aepi MeH aepneynepA© Opa3 MyxaMeAnen. CeMAexneH Gipre Aanana MynxoBibiK lyiKbiHbina lyceiin Kapaina «KeiniM xaHHbiH aKbinre* Kapainacb,» («Uapn KynyMOBa AyMHO* xapana^) Aen y3inAi- KecinAi, aHbiK xepceiineAi». 305
ByraH eHfli 6i3AiH anbin-KOcap ewTeneMi3 >kok Aep e^iK. >KorapbiAa KemipinreH Myxiap MaxaywHHiK: «KaAbiprann 6m >KanaMbip TypKi aneMiHAeri ynbi Tynfa. On ipi KoraM KaiipaTKepi, TapMxnibi, >xa3yujbi raHa eMec, Ci6ip wepiHAe EpMax 6acTaraH opbic OTapinbinapbiHa Kapcbi KypecKeH epeH acKep6acbi, 6ahaAYP Kon6acwbi», - AereH Ty>KbipbiMbiH 0AaH api AaweKTen Typ eMec ne?! «A JI AJ1ALU Y lb IH b l A P A C b IH M Y J 1 K E H I TA P A K TA M TA J Ib l HC A J1A H H IP b ( X lA ^ b I!» KiaAbiprariM >KanaMbip 63 eK6eriHin conbiHAa 6 bmaMwa KOpbiTbiHAbi wacaiiAbi: «Aji Anain Mbi^bi apacbiHAa y/iKeHi TapaK TaMFanbi wanaMbip 6onaAbi! LUbiHfbic xaH 3aMaHbmaH 6epi 6ip MapieAeH (ynbiKTbiK) Te6 pe 6eKKe TMAi. 0 a 3 h LLIaMx Cocfcbi 6eKKe TMAi, oa3 h H i6afa 6eKKe TMAi, 0A3 h Kapaw 6eKKe TMAi. Anarn MbiHbiHbin afacbi 6onbin xenreH ocbinap eAi. Onap 036eKMn apacbiHAa Aa ManiM- Maujhyp». (LUewipenep >KMHafbi. A/iMaTbi, KjasaKCTaH, 1907.126 6 .) A btop KiTa6 biHbiH ©HOoMbiHaH ocbiHay AacTypni KafMAarrbiH HaKTbinbirbiHa Ke^in cyapa k©3 >KeTKi3eMi3. <•mM|
AcbinAbiH acbinflbifbiH TaHM 6inyAin 03i 6 ip faHuGeT eMec ne. Ka3aK TapuxbiHbiH KeiuiH 6ipa3 6eneciepre ujbifapbin KeTKeH MaHaiu Ko3bi6aeB 6binaii Ae^Ai: «KaAbipfann 6eK IfacbiMynbi PaiunA aA-AHHHin wewipeciMeH TeK TaHbic KaHa eMec, on ynbi TapMXLUbira yKcan 6aKTbi. Anaida on OHbin KeneuxeciHAe KanMaAbi. OHbiK wewipeciH wyPieneAi, KeTKeH KaieniKTepiH Ty se u i, nibifbic TepMHHonornncbiH TyfaH enAih TonbiparbiHa caiiKecTeHAipAi. reorpacf)nnnbiK aiaynap MeH eciMAepAe KeTKeH Aanci3AiKTepAi opbiHAbi wepiHe KOHAbi. On 63 3aMaHbiHbin 6 iniMna3bi, apa6 , napcbi, opbic TinAepin weTiK 6inreH, ynT LueK6epiHeH ujbirbin, aneMAiK Aenrenre K0TepinreH K0pereH fanbiM. «LL)e>Kipenep >KHHafbi» - Ka3aK xanKbiHbin Tapnxbi
Typanbi en 6a iit en Heri3ri Aepex K63i. KaAbiprann >KanaiibipAbin wewipeciHAe AnTbi AnaiuTbiH KypaMbma eHreH TaMnanapflbi^Tapuxbi 6epinreH. OHbin iuuiHAe wananbip TannacbiHbin anaiu MbinbiHbin - SyKin Ka3aKTbin HOKTa aracbi exeHAiri epeKiue AapanaHraH. K >Kanaiibip me>KipeciHiH 6ip 03reiueniri api 6i3re KepeK >Kepi - on ap6ip TynraHbiH aHacbiH xepceieAi. (MaHaw Ko3bi6aeB. «¥nrrbin TynFbiw ynbi TapMxwbiCbi», «AKMKaT» >KypHanbi, N° 1. 2002 >k .) EHAi ocbi aMTbinfaH Heri3AeMenepAi apfbi TapnxneH >K0He aBTopAbin 03i aca mbh OepreH WbinfbicxaH cypneyiMeH 6aMnaHbiCTbipbin xepenix. Tapnxn AepexiepAe OyriHAe Ka3aK xanKbiH KyparaH apHanbi TawnanapAbin OiperePii 6onbin Ta6binaTbiH >KanaiibipnapAbiK X racbipAa-aK Aep6ec ynbic Kypranbrn, oh TartnaAaH TypfaHbiH 6ineMi3. Bai/ixenAin onTycTix-wbifbicbiHAa ©Mrini KepyneH 03eHiHin 6oMbiH >xatinan >KaTKaH. OnapAbiH ocbiHAafbi anraniKbi ynbicw apKaticbicbi Mbin ymai KypatiTbiH 70 KypeHHeH (aMMaKTaH), hfhm 70 Mbin TyTiHHeH TypAbi. CoHAa KeMiHAe wapTbi mmwihoh xanKbi epKiH TbiHbiCTafaH 6enAi Ae aiaigbi ynbic eKeHAiri TynranaHaAbi! PaiunA-aA fluH MeH 06infa3biHbin AewexieMenepi >K0He xeHe Lue>xipeMi3re >xyriHcex, aiaigbi Orbi3 xaH 6a6aMbi3 flapnixeHHin ceri3iHiiji aiacw, an TypiK oh amwHWbi aiacbi 6onbin ujbifaAbi. CoHbiMeH 6ipre ocbi flapnixeH - Hyxi3Ain (Hyxiciin) Oanacbi. A n HyKi3 6onca TeMip KOpbiTbin xyH KepreH >K0He EpreHeKOHHaH 6ipre wbiwaH KonbiparrapAbin aiacbi fyiHHMeH Tybiciac. HaKTbinan TycceK, KMflH aiaKTbi EnxaHHbin Kiuji Oanacbi 6onca, an HyKi3 EnxaHHbin iHiciHin 6anacbi. XI-XIII racbipnap apanbifbiHAa >KanaHbip ynbicbma oh MbiKTbi Tartna OipixxeH eAi- Aian atiiap OoncaK, 6ynap - >KaT, ToKbipaybiH, OflT, TenenriT, Tepe, CaHfyT, KypbiKaH, KaHKaybiT, HinKaH, KvMCayblT- Tapnxwbi Tanac OMapOexoBTbin naiibiMAaybiHiija, 6yn aianraHAap 6a6anapbi OypbiH Tene TatinanbiK OAaFbi apHacbiHAa KypbinraH KbininaKTap MeH K^MaKTapAbin apfbi 6a6anapbi Heri3AereH Cip-EHAa KaraHaibiHAa (VI-VII F.F.), TOFbl3 OFbl3AapAblH V^Fbip KafaHaTblHAa (VIII-IX F.F.), ^MAaHAapAblH JlflO MeMnexeTiHAe (X-XII f.f.) MeMneKeniK wyneHi KanbimacTbipyFa aicanbiCKaHAap, afhm MeMnexeT Kypy Te>xipn6eciHeH xaOapnapbi 6ap Tannanap eAi- Ocbi opaiiAa Ka3aKCTaHAbiK 3epTTeynii KD. 3yeBTin Yiifbip KaraHaTbiH KypfaH 6acibi eyneniK Taiina MarnaKapAbi Manartbip aiaybiHaH iiibifapaTbiHbi Aa Ha3ap ayAapiaAbi. fleMex, VMFbip MeMnexeTiH 6nnereH aynerrin >KanaMbipnapAaH LUbiKKaHbi aPiKbiHAanbin Typ. MarnaKap->KanaMbipnap xeiiiHri >KeTicyAaFbi K^apaxaHAbiKfap MeMnexeTiHin Ae 6nniriHAe 6onfaH! K^bicKacbi, caHAafaH Facbipnap 6owbi AepOec, aneyMenix TenAixxe Heri3AenreH Tayenci3 MeMnexeT Kypyra yMTbinfaH >Kanai/ibipnapAbin apMaHAapbi onap AanKTbi >xopbiKTapMeH wMbipnan, KapyAbin xywiMeH AanKbiH acbipfaH 6acKa enAepAe eMec, Ka3ipri Ka3aKCTaH ayMafbiHAa faHa >xy3ere acTbi. Ka3ip onap «Ka3aK» AereH ynbi xanbiKTbin a>xbipaMac aTHUxanbiK 6eniri 6onbin TaObinaAbi. Conrbi >KbinAapbi TapMXTarbi onKbinbiFbiMbi3Abi TonTbipy wo/ibiHAa xen TaTbiMAbi Tipuuinix >xacan oTbipraH «AnauJ» 3 eprrey opTanbirbi wananbipnapAbin wewipeciH Hyx naMraM6apA3H Tyn TapTbin, E/ixaH - HyKy3 - flapnixeH XCanaiibip Aen Heh3Ae*Ai. («Ka3aKCT3H Tapnxbi», 161 6. «Anaw», A., 2008.) «>Kanaiibip Tawnacbi LilbinfbicxaHHbin Torbi3biHiubi aiacbi 6onbin xeneTiH BoAaHiuapAb.M xeaiHAe Ae ocbi arbiMen aTanraH». (CoHAa: 269 6.) «>KanaMb.p TannacbiHbiH Heri3iH e>xenri Aap^iKeH T a^na oflarbiHa KipreH Typxi TinAec pynap KypaAb.» (CoHAa: 185 6.) - Aen xaparaAb.. Ma, 06inFa3b, 6a6aMb.3Ab.H: «>KanaMbipnapAbiH Hehari Ty6 i MOfonAbin AapniKiH pybiHaH 6onap. AapmxiH em Hyxya ayneiiHeH» ((dUeJxipe)). 309 6 .) AereH aHbiKTaMacbiH OmMemiHAep xeMAe-xeM. MiHe, ocbi anraKTaManapAbiH 6api Ae KaAbiprann Kocb.Mynb.Hbin >xa36acb.MeH rorbicbin >xaiaTbiHbi ce3iMi3Ain OexeM Ae^en'- 309
>Kannbi, TapnxwbinapAbin Aa, xanbin wypTWbinbiKTbin Aa TYPKiniK Tyn TapnxbiMbi3,qbiK coHay EnxaH 6a6aMbi3AaH 6 a c ia y anap TatinanapAbiH, acipece KJOKbipaT neH >Kanatibip TatinanapbiHa T0H A n nara anH axHKaixa ani KyHre AewiH kg3 >KeTKi3e ar\\Mav\\ wypreH watibi 6ap. Ken 3epTTeywi 6acTayxarrapAarbi arnwH Aihfli xene- xepHey aMHanbin eiyre ayec. MyHbi Ka3ip Aawexien xepenix. MaceneH, KjaAbiprann 6 m 63iHin «>KbinHaManap >KMHafbiHAa»: «OnapAbiH anfaiuKbi ©Mipi >xai/inbi ujbiHLUbm TypiK LLie>Kipeiuinepi MbiHaAafi ManiMeT 6epeAi: 6apnbix Moron KaybiMbi EpraHexeHre 6apbin KaiiTbin xenreH exi aAaMHbin ypbifbmaH TapanraH. OnapAaH 6eKTep, ynbixiap (aMipnep) >xaHe capyepnep (TaMna xeceMAepi) >K0He M yia6ipnep (apAaKTbi aAaMAap) LUbiKKaH, xei/i6ip xaybiMAap onapAaH nav\\[\\a 6onAbi. OnapAbin iwiHAe Eepie- HuHi AeMTiH KypMeui aMipi 6ap eAi. AnaH-Kya xaiyHHbiH epi flo6yH-BaaH >xaHe Tarbi 6ipHeiue TaMna-xaybiMAap c o a sh naMAa 6onAbi». (33-34 66.) fleMex, 6apwa MOfonAap (TypiKTep) 6ip 6yTaKTaH ep6ireH. EHAi con 6yiaKKa x©3 >xyripTenix. 96inra3bi 6ahaAYPAih «Typix iue>KipeciHAe» wapMnnaHfaH 6anH: «...EnxaHHbin xen ynAapw 6ojiAbi, 6api cofbicia xa3a 6onaAbi. Kiiui ynbi Kmhh MeH m icim n ynbi HyKy3 raHa aMaH Ka/iaAbi, exeyi auenAepiM eH 6ipre TyTKbiHHaH Kawbin wbirbin EpKiHeKOH Taybma 6apbin KOHbicTaHaAbi. CoHAa, ecin-eHin, ManAbi->xaHAbi 6onaAbi. Qcipece Kmhh ayneii xen 6onaAbi. Py6acbinap, 6aTbipnap aKbinAaca xene 63AepiHAeri 6ip TeMipwiHiH xeMeriMeH >xon Taybin EpxmexoH TaybiH Tacian nibifaAbi». TyciH6eMTiH Heci 6ap MyHbin?! Bapi ae ©3iHiH Ten nep3ei-m fyiah MeH miciHin ynbi Hyxi3AeH Tapan OTbip. Bapujacbi e3AepiH enxaHAbiKTapMbi3 Aen MaKTaHbini xepe aiaraH! flayipiMi3AiH 552 >xbinbi Typxi xafaHaTbiHbiii xex6aMpafbiH xeiepreH ByMbiH Aa enxaH (ynbic xaHbi) p,en aianraH. Taay >xaHe OpTa LUbifbidbi 6nneyre 6apraH lilbiMfbic xaraHHbin HeMepeci Fynafy Aa, onapAaH 6nnixTi KaHTericci3 Ka6binAan anraH XacaH By3bipbiK (Ynbi LUeiix XacaH >KanaMbipn) 6aciafaH wanaiibipnap Aa enxaHAbixiap eciMiMeH Tapnxia xanraH! CoHbiMeH Hyxi3AeH epicTi >xanaMbip TaPinacbi 6en anaAbi. ©3re AepexiepAi 6binaM KOMraHAa, con 96infa3bi 6ahaAYP 03 wewipeciHAe: «An, w anatibipAbin Heri3ri Ty6i - Aapnixm pybiHaH 6onaTbiH, Aapnixm eni EnxaHHbiH HyKy3iHeH TapaMAbi» - Aen tuerenen Kerri! TapMX FbinbiMAapbiHbiK AOXTopnapbi T. OMap6exoB neH F Xa6n>xaH0Ba «Ko^bipaTTapAbiK opiafacbipnapAarbi iapnxn TaMbipnapbi» aubi MaKanacbiHAa 6yn TaKbipbinTbi >xepiHe >xeixi3e xopbiTTbi. MaxanaAa opiaracbipnapAa e>xenri Mofon ycTipTiH MexeHAereHxeHeTypixiai?inanapbiHbiK6ipi KoHbiparrapAbiH(OnxyHoyTTapAbiH) Tapnxbi MeH we>xipeci FbinbiMM TypFbiAaH TanAaHraH. ABiopnap e>xenri TapnxM AepexiepAi xeHe Lue>xipenix AepexiepMeH canbiCTbipa xenin LUbiHAbixTbin ujbin6bipbiH a6AeH 6exiTTi. 96inra3biHbiH «TypiK we>xipeciHin» «noxoneHne KOHKnpaTOB» Aen aTanaTbiH 6eniMiHAeri «y OAHoro nenoBexa M3 noxoneHMH KbmH 6bino Tpn cbiHa. CTapujMM cbiH Ha3biBancn HypnbiK-MepxaH... y Hypnbix-MepxaHa 6bin CbiH no MMeHM KoHKMpaT: o t ero poAa npon3omno Bee noxoneHMe k o h k m p 3TOB» AereH Taneiini >xa36aHbi iapnxn Lue>KipeMeH 6aPinaHbiCTbipa 6aMbiTTbi. Axm, EnxaH, OAaH Khhh. K,nHHHbiK yin ynbi 6onAbi. Onap >Kopnbix MepreH, Ky6aM ujbipa, Tyc6yA3H- AnraiiJKbi >Kopnbix MepreHHeH KpHbipaT-Ceuxe- HaraHan 6onbin TapaTbinca, an KY^art ujbipaAaH exi yn - EHrpac, OnxoHOT (OnxyHoyT) ecin-eHreH. KunHHbiH yujiHiui ynbi Tac6yAaiiAaH Aa exi yn TaparaH. Onap - KapaHyT >xaHe KyHyxnyT. AnfauJKbicbiHaH TaparaHAap XIII racbipAa TaMnara aMHanca, an xeMiHriciHeH IVIncap Tybin, OHbiH exi 6anacbi Kopanac neH EninbiraH XIII racbipAa exi pynw enre aftHanAbi. Ocbi MaxanaAa aBTOpnap: «AMTa KeTxeH jkgh, EpreHexoHHaH WanatibipnapAbiH aTacbi Hyxi36eH 6ipre uubixKaH Kmbt eM ec Kmbh, hfhm MoronAapAbiH eMec’ KoHbiparrapAbiH aTacbi 6onbin Ta6bmaAbi» - Aen 6eAepnen 6epeA'! CoHAa 310
KMPTbiMbi3 KiM? MyHbin>xaya6 biHAa 06inFa3biHbiH83i 6epefli: «LUbinFbicxaHHbinapFbi aiacbi KaSyn xaHHbin am bi ynb i 6 o/iFaH: onapAbi^ 6 api e>xeT, 6aTbin, wbinnaM efli- Xa/ibiK ocbi 6 aTbipnap,qbi Ku h ta g c aTaAbi. 0 iiT x e H i MOFon^ap TayAaH aTKbin aKKaH 6 ynaKTapflbi k h h t fle n aTaMflbi...» ByAaH LUbiraibiH KopbiTbiHflbi, fy iflira p ^MflHHaH eMec, LUbinFbicxaHHbiH yujimui aiacbi ^aOynxaHHaH TapafaH. K|a6ynxaHHaH SypbiH MOFonflap^a «K mht» AereH py 6onMaFaH. Byn wewipe 6binaii TapaTbinaAbi: Ka6ynxaH - BapiaHxaH - Ecyrati 6aha/}yp - TeMipiui (HlbiHFbicxaH). KaSynxaHHbin ambi GanacbiHaH TapanFaHAap «fyi9TTap» ,qen aianca, xe3Aepi kom K63 (SypAwnruH) 6 onFaHflbiKTaH Ecyren eahaAYPA'H pybiHAaFbi Kicinep BypA>KMrnH-KnflT aianFaH. Banyan OTbipcbi3Aap, Kmhh MeH Kh h t yaKbiT anwaKTbiFbi 6ap eKi xe3enAeri aiaynap! B i3flin 6yn 0nriMeMi3f li Tapnx FbinbiMAapbiHbin xaHAMAaTbi f^ann HOpaiibiMwaHOB pecny6nnKanbiK «neAarornxa >K9He MeAHMMHa» ra3eiiHAe (28 MaycbiM 2019 >k.) wapMflnaHFaH «KewneHAinep MeH LUbi^FbicxaH TapnxbiHAaFbi aKTanAaKTap» aTTbi MaKanacbiHAa a6AeH MiH KaHAbipa Ty3AbiKTanTbi: «LUbihFbicxaHHbin Kh h t aTanybi Typanbi KbiTan >xa36a ManiMerrepmAe 6epri X II FacbipnapAaH xeiiiH FaHa >xa3bina OacTaFaHAbiFbi Ma/iiM. Hfh h , oash SypbiHFbi Kbuan >xa36anapbiHAa «Knm rap» >KaMbiHAa eiu6ip AepexTep xe3AecneiiAi- B y n wepAe TaFbi anKbiHAan xeieTiH waFAaHT 96inFa3biHbiH wewipeciHAeri: «...EpreHeKOHHaH WananbipnapAbin aiacbi HyKy36eH 6ipre wbiKKaH «K h h t» eMec, Teri 6ip TypKi KoHbipaTTbin aTacbi - Kmah» AereH TyciHiKTih xeninre KOHbiMAbi eKeHAiriH Ae Ha3apFa anbin OTbipMbiH. fleMex, EpreHeKOHHaH uubiKKaH EnxaHHbiH miciHihi 6anacbi!!! HyKy3 - Ynbi >Ky3re x<aTaTbiH WanaMbipjiapAbih apFbi aTacbi 6onbin ujbiraAbi. 0neMre aTbi Mamhyp lilbi^FbicxaH >KaHKeujTiniKneH 6ap FyMbipbiH >xyMcan KVPfaH MeMnexeTiH Exe MoFy/i y/ibicbi - Aen aTaAbi, hfhm, MOFonAap MMnepnncbi. Mmexen, Kay3an 6epcex, uuewipenix KV^arrap aiiHanbin xenin Hyxy3Ain >KanaMbipbma xenin TipeneAi, OAaH K^HTKa. CoHbiMeH, anrini Lilbinfbic KaFaHHbin >KanaMbipAbin KnnTbiHaH TapaHTbiHbma xe3 >xeTxi3AiK. An, >KanaMbipbiMbi3 - aTa-6a6a >xonbi, Ka3aKTbin ca/iT-AacTypi SoMbiHuua Ynbi >Ky3AiH Oe/iAi pybi, >xannbi ynTbiMbi3Abiht HOKTa aFacbi. Ma, ynbinbiFbiH aneM MOMbiHAaFaH ynbi Tynra LUbiHFbic xaHHbin Ka3a^ exeHAiriHe 6yAaH apTbiK KaHAan Aenen xepex?!. MiHe, eHAi ewKaHAaM Aa KYM3Hi^i3 6onMacbiH! HaKTbinan aiiTcaK, LLIbiHFbic xaH MMnepnncbi - BanbipFbi CaK ynbicbiHbin, Ynbi ^VHAapAbi^, YnciH MeMnexernniriHiH, TypHi KaFaHAbiFbiHbih Ynbi flanaAa KartTa TynereH 3anAbi Myparepi eAi. An, of\\an xeniHri con Aapa TynFa LLJbiHFbicxaHHbiH capa >xonbiH >xanFacTbipyuibi acbin TexTi ypnaKTapbi TybiH Tirin, Heri3iH KanaFaH - AnTbiH OpAa, Ak OpAa, HoFan OpAacbi, 06inxaMbip xaHAbirbi, Ka3aK XaHAbiFbi Typanbi ya>x aiiTy a6eciix 6onap Aen onnawMbiH. Here AeceHi3, e3iHih TapnxM SacTaybiH coHay 6i3Aih 3aMaHbiMbi3AaH 6ypbiHFbi AayipAeH anaTbm Ynbi flanaAaFbi ipi TaHnanbiK6ipnecTixTep, MeMnexerrep, KaFaHarrap, anrini ynbiCTap, xaHAbiKTap, OHAaFbi Facbipnap 6onbi KanbinTacKaH epxeHMeT YPflicTepi MeH MeMnexerrix 6acxapy x<YMeci ©3iHeH 03i, 6ip-aK Me3eTTe a«K acrbrnaH i3-TY3ci3 caFbiMFa anHanbin, >xoFanbin xeTyi mymxIh eMec )xaFAan. Ce6e6i, aneMHin ap TYKnipiHAeri (6i3AiK Ynbi flanaHbi KOcnaFaHAa) TapHXM ecxepTxiujTep Men xeHe >Ka36a ine>xipenepAi >xoMbin >xi6epy einxiMHln, euJKauuaH xonbm aH xene KonTbiH wapya eMec!..» .- eH6eKiepiHAe XVI FacbipAa KbinmaK TypiKiaHyiubi A. M_ J1eBUJl1HH^ ^ ereH Moron « 3 He KasaKiapAbiK MeKeHf leaTiHAiri neH >Keie AanacbiH flaflaa xaH 6un 1827 HOMep16)AeHKoacaK.conAayiPAe avtfaifranfaHAbifbiHa(«MocKOBCKMMBe *anavibip) Aanacbi Aen aianraHAbirbiHa Ka3aK Aanacbi eMec, Kbinli,a^’ HeTe ' 311
k©3 >KeTKi3eMi3. Tapnxiubi Eaiiy3aK Kp>Ka6epreH Ae ©3 eH6eriHAe lilapacjD ap-pm 0nn l4e3AM MofoncTaHAbi KaybiM-m >xeie Aen aiaPiTbiHAbiFbiH («3act>ap-HaMe», 22,24 6.), coHAaw-aK MyxaMMeA XaPiAap flynaTHAin Ae «Tapnx-n PawMAHAe» >Keie aiaybma TyciHiK 6epin: «>Keie AereHiMi3 - MofonciaH» Aen LuerenereHAiriH, « 6 a6bipHaMaAa» «e n », «ynbic», «MapAaH» (KaybiM-n >Keie, MapAaH-n >xeie) enAiKTi, wyprrbiKTbi 6inAipeiiH aTaynap peTiHAe Kaiap KOAAaHbiAFaHAbiFbiH TepenHeH TOAFaPi AawexTereH. COHbIMeH MOFOACTaH M O F O A A a p A b IK TapHXTaFbl YLUiHLUi MeMAeKeTi 60AaTbJH. CoAaH xePiiH LLJbiHFbicxaHMeH TepTiHiAi aiaAaH Ta6bicaTbiH aKcaKTeMipAinypnaKTapbi, afhm 6apAacTap 6a6bip 6a6aMbi3Abin 6aciaybiMeH 1526 >KbiAbi YHAidaHAa yAbi MoFOAAap MMnepuflCbiH Kypbin eAi fom! MyHbi mofoa eAeciMiHin Tapnxia TepTiHwi Mapie >xaKFbipybi AeMMi3. ByA en aAAbiMeH 6i3AiH apFbi 6a6aAapbiMbi3Abin >xaAWHbiH 6epiKTiri, ay 6aciaFbi tya Ka3biwa AereH aAaAAbiFbi MeH epeH ceHiMi! Coa ce6emi Ae, 6i3AiK apaMbi3Fa AePiiHri Mofoa eAi, LUbiHFbic KaraHHbin Mofoa yAbicbi, >Keiicy MeH KaLUKapHAAa KypbiAFaH MoFOAdaH, YHAidaHAa oh ceri3iHwi FacbipAa, hkm aFbiALUbiHAap >xayAaybiHa AePiiH FyMbip xewxeH Va n Mofoa MeMAexeTTepiHin aiaybi Aa, xaAKbi Aa 6ip TaMbipAbi, 6ip TiAAi, 6ip AiAAi exeHAiri ewKaHAaPi Aay TyAbipMaca xepex! KeMiHAe ym Mbin wbiAAbin MyFAapbiHAa AaHKTbi 6a6aAapbiHaH >xaAracK3H eAeciMAi xexOaPipaK xeiepin, Me3riA-Me3riA >xanrbipTbin OTbipyAbin e3i HeixeH TexTiAiK, KyflipeTTiAix Aeceni3wi! Ma^rypT 6oAcaK, eHAi 6i3 6oAAbiK. aA >xacaMna3 6a6aAapbiMbi3Abin >xaAbi HeixeH 6epix eAi! HHeTi Ae. ce3i Ae Ty3y Xapa-flaBaH: «BoeHHbie AePiCTBHA MkiHmcxaHa c tk >pxckmmw nAeMeHaMM 03HanaA0 HaMepeHHe BocciaHOBMTb ApeBHfOK) MOHroAO-TKjpxcxyx) nMnepnK)» AeMen ne eAi! Ocbi >xepAe MoHFOAHAHbiH 6eAriAi TapMxwbicbi, MeMAexei >xaHe kof3 m Kanpaixepi AHaHA AMapAbin: «M ohfoa ayAeii LUbiHFbic KaFaH TyFaHHaH 900 >xbiA 6ypbiH AayipAen, LUbiHFbiciaH 764 >xbm 6ypbiH fOaHBaii Kyanbi MeMAexeTiH opHaibin, 150 >xbm 6oPibi lilbiFbic A3MAHbi AYPn'KTipin TypaAbi» - AereH nixipi oPira opaAaAbi. (AHaHd AMap, KeuineHdifiepdihi wc^a mapuxbi, AnMambi, Amaxypm, 2011.49 6.) 0AKncca. BacKaHbi 6bmaPi KoPiraHAa, xyHi 6yriHre AePiiHri ManflaPibiMbi3Fa Oac^aH Aapa AaHbiiimaHbiMbi3 ayAMe A6aPiAbih, ce3iHe Here MAaH6acKa?! « ... Ma^ryAAaH ujbiKKaH xaAbiKTbiH 6ipi - 6i3AiH Ka3aK- Bi3AiK Ka3aKTbin ManryAAaH wbiKnaKTbirbi 6i3re y«T eMec, 6ipaK 6i3AiH 6iAiMci3, FbiAbiMCbi3 KaAMaKTbiFbiMbi3 yaT». (A6aPi. Exi tomawk LUbirapMaAap WHHaFbi, II-tom, 165 6. «>Ka3ywbi» 6-Cbi. 1986.) ByAaH apTbiK Kanart >xeTxi3ciH TapHx TarbiAbiMbiH. © A e n e A6aPiAbin yAbiK ce3AepiH peii xeAciH, xeAMeciH a^riMeciniH Ty3AbiFbiH xeATipy MaKcaTbiHAa TbiKnaAaPi 6epeTiH MbiKTbmapbiMbi3 Tarbi Aa yHci3. EHAi Ka3aKTbiH >xorapbiAa aiaAraH AaHbiwnaHAapbiHbin 6api 6nix 6araAaraH KaAbipraAM 6a6aMbi3AbiK en6eriHe CYneH6ecxe 6acKaAaPi bma>xbiHbi3 Aa >xok. X o w . BbmaPi >xa3aAbi aBTop: «ByA 3aMaHAa m ofo a apacbiHAa aibi aiaAbin, 6eAriAi 6oAbin jxypreHAepi >xaAaHbip, Taiap, oPipaT, MepxiT >xaHe 6acKa xePi6ip KaybiMAap m ofoa apacbiHAa eAi. 0p6ipiHin 6 3 nanuacbi 6ap eAi. ©Piixeni xepePtiT, HaPiMaH, OHryT, cexiAAi TannaAap epie 3aM3HHaH 6epi M3AiM 6oAca Aa >xaAnbi arrapbi m ofoa Aen aHTbmaTbiH. CoHAafi-aK >xaHe HMpyH KaybiMbi, afhh OAap HaFbi3 MOFOAAap eAi». («We>xipeAep >xnHaFbi», AAMaibi. «Ka3aKCTaH», 1997, 23 6 .) Kepin OTbipcbi3, Heri3 ri TaPinaAapbiMbi3AbiH 6 api Ae epieAe m ofo a aTaHbinibi. CoHAa 6 i3 HeAixTeH aianMbiw eAeciMHeH xawyra Tnicni3.«...MoFOAAbiH >xa36ama Tapnxbi ani >xok eAi. TaFbi (6 yA 3aMaHAa nanuaAbiKKa OTbipFaH) CyATaH Cav\\p Fa3aH xaHHbin Tapnxbi Aa >xaAnbi >xnbiHTbiFbiHAa Hyx 312
fanewhbiccanaMHaH 6epi M6THAa xm xu KpaHbin 6acianybiHa) AeiiiH 6ec Mbin >Kbm e n i Aen KbiCKaiua aixTbinfaH h;.)i MOfon (AapnnKHH) Aen aMTbinaAbi». (CoHAa: 496.) CoHbiMeH eHAi 6yriHri MoKfonuflA 1 lAapra KeneTiH 6oncax, onap Heri3iHeH anfaHAa, Ke3iHAe KbnaMAaH 6epi a-x iHbM>xypnap. LUbiHFbicxaH ypnaxTapbi OpTa A 3nn MeH Kbuaix wepiHe aybi enri MexeHAe xanFaH oixpauapAbiH i. KanaybiMeH MaHbnwypnap xemen xo «6i3AiK MOHfonAap Sip xe3Ae opbicr Gipirin anbin, lilbiHfbicxaHHbiH TyKbiMbiH Ty3Aaki KVpTTbi. ByriH onap «a m b iH ypt • h » euuKiM xanMaAbi AereHre 6ePiin. En 6aciubmapbi Aa 6yriHAe LUbinFbicxaHh >ih /KbiMbi KanMaAbi Aen ay3biH Ky inenneH cypTKeHAi >K6 H KopeAi. An Ka3axciab AanbixTbih waFAaixbi aybip xe3Ain 03iHAe MeMneKei TapanbmaH >Kowbi xaH Ma3apbi t eHAeyre Kapa>Kai 60niHin OTbipAbi. Ocbi >KaFbiH3H anFaHAa MeH Ka3axciaHAbi 6ipi u, opbiHFa xotibin, 03ymbiMAbi exiHwi opbiHFa KOflMbiH. Bi3AiH enAe TOpenepAi «anTbiH ypbiK» Aen aiaixAbi. 1929 >Kbinbi MonFonnnAa KOMMyHMCTep «ambiH ypbiK» ayneiiHeH 13 m n h 475 aAaMAbi Kbipbin Tacian, Aynne- MyKaManbiH TanaH-Tapa>KFa canAbi. ©xiMei KyHi 6yriHre AeiaiH onapAbi aKTaFaH >kok», - Aen aFbiHaH wapbinaAbi 0neMAiK UlbinFbicxaH axaAeMnncbiHbin npe3MAeHTi riypee-OMAOBbiH flaBaaHHM. ( «AMKbiH» ra3eii, 07.08.2008 >k .) EKi xoKTaFbi exi anbin MeMnexeT «MOHron» aiaHAbipbin TypFacbiH, xiiuxeHTaii OMpaT, 6ypnT Taiinanapbi «MOHFon» aiah6av\\ xaMTciH, MOMbiHAanAbi Aa. 0 iiTc e Ae, con MOMbiHAaFaHHbin naMAacbiH Ka3ip KBpin OTbip. Anain >xypTbiHbin apAaKTbicw, aneMAeri en y3aK >xacaFaH api 0Te Ken ayMaKTbi MeneHreH anbin Typxi nMnepnncbiHbiH Heri3iH xanaraH ynbi KonSacujbi HlbiHfbic xaHAbi «>xexeiuenen» anAbi!
Ocbi opartfla 3epTTeyuji flaHMap Kann6aeB awbma 6binai/i >Ka3faH efli: «Bce Ka3axdaHCKne M3flaHn« no rocyAapCTBy MuHrucxaHa npeACTaBnaxyr co6ox) nepenucaHHbie c TpyAOB MOHronoBeAOB khutm : KoTBuwa, BnaAMMMpqoBa, KbmaHOBa m Ap. M HMxaxon qeHHOCTM Ann HanucaHun MCTOpnn MHHrucxaHa He MMeK)T. MoHronoBeAbi cionb cjDanbcucpHMHpOBami MCTopmo MHHrucxaHa. rnaBHbiM o6pa30M, BbinonHna p a 6o iy b pycne ocpMMManbHOM nonm iiKu 6biBiuero CCCP H 6blBUJeM POCCHHCKOM MMnepMH, CTpeMHBLUHXCfl flK)6 0 M MeHOM MJlK)6blMH MeTOAaMH AOKa3aTb, m o MMHmcxaH He 6bin tio pxo m (Ka3axoM) nrin xiiTaMqeM, a nmub npeAdaBmeneM Hbme He3HaHmenbHoro, ManoHHcneHHoro 3THOca - MOHronoB». AHbifbi con, oTapuibin Pecen yxiMeiimn en Kayimi, en Kacipeui KbinMbicbiHbin 6ipi - OpTa A3mb MeH ^a3aKCTaH, wannbi TypKi xanbiKTapbiHbin yrnTbiK caHacbm KynAaHyfa xyw cany eAi. nannaHbin caacaixep-FanbiMAapbi opbiciaHAbipyAw TOKTaycbi3 >Kypri3y yiniH caacn-FbinbiMM anHanbiMra «naHncnaMH3M», «naHTK)pKM3M» AereH TepMHHAepAi eHri3ce, Kenec yKiMeii >KbinAapbiHAa weprinixTi xanbiKTbi aia TapHXbmaH, aia AaciypiHeH, aHa TiniHeH, yciaHraH AiniHeH 6e3iHAipy yiuiH Heine Typni Ky^TbipKbi TeopMHHbi >xaH->xaKTbi weiinAipAi- Acbin 6a6aMbi3AbiH TypixTecTirm e 6yriHAe T im i aneM weH6 epiHAe wex xemipep einxiM KanMaAbi. EHAeine, OHbiH con Tyc ia MOfon y c iip iiH MexeHAereH, 6yriHAe Ka3aK eniHAe KepereciH waiibm OTbipraH 6 ip TaPina, 6enAi pyAbiH exini exeHAiriHAe Aay >kok. An MyxaMeAwaH TbiHbiin6aeB 6 onca e3min a nrini en6eriHAe : «no CBMAeienbCTBy MOHronbCKoro ncTopnxa CaHaH-CeceHa A>xananpbi npoiicxoAflT H3 MHoroHMcneHHOM h CMnbHoii rpynnbi MoronoB, M3BecTHbix noA MMeHeM Exe- Moron (BenHXHe Moronbi)» - AenAi- Ynbi AanaAa Anain 6anpaFbi xeiepinreHAe Ta^6acbi Tapax 6onFaH. LLIoKaH YamixaHOB: «MoFon MeH MOUFonAbi atibipa 6inreH >X6 H. Moron - >xeie, wanaiibip TaiinacbiHbiH TapMaFbi» - Aen atiTKanbi Aa exi FacbipFa >xybiKTaAbi. ©36ex 6aybipnap MeHinixTen anFaH 0Mip TeMip a © BoAaHinap 6a6aMbi3AbiH ypnaFbi. CaMapxaHAaFbi xeceHeciHAe 6apnbix aia-Teri Ti3inin >xa3binFaH. WbiHfbic KaFaHHbiH >xeiiHini aiacbi flyiyM-MaHaHHeH exeyi 63exiece KOCbinaAbi. KjanAyflaH - LUbiHFbic KaFaH Tapaca, KainynbiAaH - 6apnacTap, bfhm AKcax TeMip ep6nAi! Ynbi TapMXLUbi PainHA aA-AHHHin aHa TiniMi3re Tap>xiManaHFaH TeKAecci3 xiia6bi apKbinbi MyFynAapAbin Typxinep, bxm e3iMi3Ain TixenePi 6a6anapbiMW3 exeHAiriHe a6AeH xe3 >xeixi3Aix. BoAaHinap 6a6aMbi3AaH TapaFaHAapAbiH 03i 6apina aAaM3aTTbi TaMcaHTbin OTbip! LUaxapiM l^yAanSepAiynbi «XaH ine>xipeci» enSeriHAe 6 binai4 Ae^fl': «&OAaH>xapAaH coh 6 anacbi By»<a xaH 6 onAbi. O hw h 6 anacbi - flaiyM eH xaH. MyHbiH ceri3 Sanacbi 6 ap eAi, >xeieyiH xonaiibipMeH coFbicxaHAa emipAi- l^anFaH ynxeH 6 anacbi Ka^Ay xaH 6 onAbi. (^aiiAyAbiH yin 6 anacbi - BancynKap. HlbipKanbiHKOM, >KayinnH. LLIbipFanbiHKOMHbiH yin 6 anacbi - MopbixAOKawbiHa. KeHAymiHa, ©nexineHiiniHa. MopbiKAOxawbmaHbiH 6 anacbi - MaMbixaii, ohwh 6 anacbi - KbiAaHTaMWbi, OHbin 6 anacbi - Apan, ohwh 6 anacbi - BapFbuai* KbipbinAaK- UJbiHFbicxaH TycbiHAa Tai/iwyi eniH 6 enin anbin, LUbiHFbicneH coFbicxaH ocbi BapFbiTan eAi- >KoFapFbi Ka^Ay xan enreHAe opHbma 6 anacbi BancynKap xaH 6 onAbi, OHbin opHbma 6 anacbi TyMeH xaH 6 onAbi. Ohw h TOFbi3 6 anacbi 6 ap eAi - HoiaKbiH, LUaKCbi, ^a>xyn, Ka6 yn, CbiMaxoxaH, Baixenexen, OAMp6 aflH, bon>xapAOFnaH, LUbiHTai4. HoiaxbiHHbiH exi 6 anacbi - OpyT, Ma^FbiT. ToKTaMbic xaHFa Hexep 6 onFaH E A ire ocbi M aHfbiT pybiHaH, KjyTTbi Ka6 a6 n AereHH'K 314
6anacbi e fli. TyMeH xaHHbin 6yn to iHbin iiuiHAe l^awyn MeHeH I^a6yn eri3 Tybin e fli. Ka6 yn - UJbinfbic xaHh = acbi, Kawyn - 0Mip TeMipAiH apfbi aTacw. 0M ip TeMip ocbi ^awynAbin £ iMiui Bapnac AereHHin HacinmeH, CaMapKaHfl ManbiHAaFbi KepereH cy HAa Kern AereH wypTTbiH 6acTbifbi Tapafaii Bapnac AereHHin 6 anacbi € ranbiM Xa$M 3a A6py «3y6AaT aT- TeMipfliK TeriH iHAeie 3epnereH o opereH h 6 h 9Mip Taparan-HORH h 6 h m Hiwbin-HOflH m6 h 9Mip Kapainop-HonH TayapbiKTa»: «CymaHAap cymaHbi 0 laMiiibi-HOflH m6 h 9Mip KawynaM-HOHH 9Mip BypKyn m6 h 9Mip MnaHbi3-HO«H i m6h 8Mip Cyry-cmuaH/LUeLueH/ m6 h s ih m6 h flyTyMaHHHxaH h 6 h ByKaxaH m6h TyMaHaxaH m6 h BaMcyFbipxaH n- i /KyH Hypbi/» A©n KatibipaAbi. ByraH h6h BeAaHiuapxaH /By>KbiH>KapxaH/ nt i ^ '6 h 9Mip BypKyn h 6 h HnaHfbi3 h 6 h eHHAAii-: «o0M ip TietjMMip KwepeireeMH hmu6mh 9^Mr. ip v-LueineH h 6 h 9Mip 0pAaMiiibi-6apnac M ishin h 6 h 9Mip ^apawop-HOflH h 6 h • m6 h 9Mip Ka>Kbi m6 h 9Mip TyMaHaM» Aei Car/apKaHAaFbi aiaKTbi fepn-0M ip /0Mip Ka6bipbi/ Ma3apbiHAarbi TacKa OMbin Kama; M9nriniK >Ka3yAbi KOCbiHbi3! >Kannbi 6yn T3pnx «MonFonAbiH Kynn« we>Kipeci», «AnTbiH Tonujbi», PawMA aA-flMH, 06inFa3bi, KaAbipFann >Kanaiibipn en6eKTepiHAe A© 1 r>KeH-Ter>Kei/ini Aa^SKTenreH! riani A6KI3! LUbinfbicxaHHbiH 6apnbiK MAeonorMncbiH >Kypri3reH, oh Konbi, hkm 6ac y93ipi 6onFaH aiaKTbi MaiiKbi 6 m a ® ©3iHin KaHAac-Tywcbi, apFbi BoAaHinap 6a6aMbi3AbiH ypnaFbi! KenediK TapMX o^ynbiFbiMeH ynaHFaH K9ci6M TapMxwbinapbiMbi3 MyHbi 6ine Typa aybi3AapbiH aw a anMaPi KenAi' EKeyiHin 6ipniriH 6inAip©TiH aFaiibiHAbiK AaMeKTeMenepiH Tepen 6eAepT>©reH TapMxiubi ^yp6aHFanM XanMA 6binaMiua naMbiMAaMAbi: «BaMKOTaH 6 m WbiHFbicxaHFa ya3ip-aF3aM 6onFaH MaflKbi 6 maih 6eciHiiji HeMepeci. MaiiKbi 6 m -W biHfbicxaH HbiH SeciHini aTacbi BaMcyHKapAaH TyraH». Kyp6aHFanM XanMA- «TayapMX xaMca» eH6eri, 25 6. KepeK AeceHi3, KaAbipFanMAbmaTaieriHiHe3i LUbiHFbicxaHMeH ca6aKTacbin >KaiaAbi. Bip flaiieK. «OpbicxaHHbin opAacbiHAa 6nniK aviTbin, ojeiaiae cennemiH aTaKTbi 6 nnep xeBinece wanaiibipflaH uibwaH. Ohw h iiuiHAe en *Y «p in KaAbipfanuflbiH 6a6anapb, - C o ^ B e x , Ere n iB e x BonraH («B n 6nMOTexa boctohhhx hctoPmkob». ^ a n n e H. Bepe3HHa T. II, M, 1. Ka3aHb, 1854, CTp. 4.) «LUbinrbic xaHAbi Bapnbix TapMX wanawbip pybinan uibirapaflbi. KaAb,prann )Kananbip weH ^ m r b ic x m exeyi XaiiAV xaHHaH B ip re xapanAbi, cocbiH BaMcywapra Ke/ireHfle, BaMcyHKapAaH in ^ P- iiia n a nprpH xiciAeH KaAbipfa/in )KariaMbip TapaMflbi. UJb ivbic xaH Tapanflbi Aa, UJapa neren xiciAeH ^a«b P Y, HH. M B Mb m «P yx8HM)Ka H™py»M eM neKeTriK6 a P h (()KaMHr aT.TayapMX>) T ypk, axafleMMacb, 6 \" cbl\" ^ ^ ^ ^ e ^ K a c b i H b i H TyHfb.ni HpeanfleHT, - KiTa6b,HbiH rvcayxecepi KaiipaTxepnepi. snanbi xaybiM EaBacbiHbin KiranxaHacbiHAa M® \" T n TmflepiHe x<YiipiK SapmBaH OpaaBaii SKinAepi xaibicybiMeH MaHAi eTT'u^ a®n\" naaaHblH, Typxi ttyprtJHbiH MaKTaHbiiub. - fapiKiManafaH Byn Bee TOMAbiK eH eMjD *onbiHa. ypnaxTapbiHbin eHereni UJbiHfbic xafaHHbiH aTa' 6a6anap“ aegacTblcbl _ ujbiHfbic KaraH liibiuxaH raiinaHbiH ^TepiHiK mewipeciHe ryHbin Typ. E h , 0 cbinaiiuja. eypoueHTpHcrix nnrbin 6ykia TYPKi *ypibiHa T0H eKeHfl,nHe ^ flen TpaHcKpnrmnHnay apxbiAbi rynxi *ereriHAeriaePAiH «MVfyn>» cesiH ^ oar° \" HMeTTepi « Y3ere acnaAbi! KvHAbi araybiMbisAbi yM birtbipyra TbipblCKaa Tb, 6 onbin raBbinaAbix (163 6. 1-r.), eH6eKTe: «M yrb in - TYPKinepA'H 6ip caHaTbi uu 315
1 «AcbinbiHfla, «Myfyn» ce3i anraujbiHfla «Myn yn» Aen aianfaH, w m «Mynnbi 6 eiiLuapa» api «aKKeHin, axwapKbiH, xiwinekiin» AereH MafbiHaHbi anfapTaAbi» - Aen Tawra Tan6a GacxaHAaM, aHbiK >Ka3binfaH. (143 6. 2-tom. PamnA aA-fluH «>KaMnr aT- Tayapnx», 3apin6aii Opa36aMAbin ayAapMacbi). Typ K in iK MoronAapAbiH BaTbicxa s n e y M e rrix axcnauMn wacaybi eypa3nnnbiK KemneHAinep aMurpauwncbiHbin courbi Aa canMaxTbi TonxbiHbi 6onbin ecemeniHeAi- Onap 6aiibipfbi TypaH-TypiK 6a6anapbiMbi3AbiH (cxMcp-caKTapAbin, capManap MeH fyHAapAbin) AaKKTbi wonAapbm wanaynbi >xenicTepiMeH ra>Kan wanracTbipAbi! Mapxo Ilono Ke3iHAe 03iHiH oh T e p T >Kbin ryMbipbiH LUbiurbicxaHHbin ypnaKTapbi opTacbiHAa 0TKi3reHi Genrini. EHAeuie OHbihj: «OpAaAa 6ip MbinaxGo3 6ne caybinaAbi, OHbin cyTiHeH «KbiMbi3» AeiiTiH cycbiH wacanaAbi. Ohm Tex LLJbiHFbic ypiM-6yiafbi MeH >xanaMbipnap faHa iiueAi» - AereH >xa3GacbiHa Here ceH6ecKe! XanbiKTbiH racbipnap TepertineH TaMbip TapTKaH acbin waAbma >xeTep eiuHapce >kok Aep eAiK. Ocbi opaiiAa Genrini xanaMrep, Ta3a TapHXTbiH waxTayuibiCbi Mapan blcxax6 ai/i nixipmexynaxacanbix: «CoHay 6 ip>xbinAapbi Ka3bi6 exGexTayacapynbiHbiH «Tyn-TyKn«HHaH ©3iMe w eiiiHi» wapunnaHraHAa, OHAarbi LUbiurbic xaH Wanartbip TaMnacbmaH iubixxaH» AereHAi oxbin, xei/iGipeynep epTOKbiMbiH GaywpbiHa anwn Tynan waTxaHAa on MaraH ewxaHAai/i wananbix 6 onbin KepiH6 ereH. GrtTxeHi on ce3 MeHiH Ky/iarbiMa 6 ana xyHiMHeH cinreH-Ai. lile>Kipe LuepTKiiu xapun aTaynw >KeTicyAbi xoiinaraH YnciHAepAi A6 aK, TapaK Aen exire GeneTiH. Byn py eciMi eMec, Tan6 anapbiHbiK aTbi. «TapaK» - >xanaMbipnapAbiK Tan6 acbi Aa. «A 6 aK» - an6 aH, cyaH, Ay^iaT, owaxTbi, capbiyMciHHin Tan6 acbi. LUe>xipeAeH xa6 apbi 6 ap aratibiH imiHAe GyriHAe Ae OHbi Tepicxe LUbirapaTbiH emxiM Ta6 bina xoi/iMac. CoHAbiXTaH Aa Tapax TanSanbi LUbinfbic TyxbiMAapbi Aa wananbipAbiH ypxbi Aen ecenTeneTiH. 316
>KanaiibipAbin Ynbi >xy3re « ho kt3 afa» SonybiH, Tapa^TbiHbiH apfbiHra « hokt3 ara» 6onybiH con LLIbi^fbic xaHHbin KYAipeT-xyujinin ap^acbi Aen KapaMTbiH».(«LUbinFbicxaH» >KypHanbi, N°1, 2011. 70 6.) >KaHe 6ip Heri3AeMe. K >KanaMbipAbin wewipe Kiia6biHAa UUbiKfbicxaHHbiH aia- 6a6anapbi MeHypnaKTapbiHbinKVAaTycin Kbi3anfaHTai/inanapbi TyrenAeM xepceTinreH. TeKiperiHAeri KOUbipaT, HaMMaH, xepert, OMpaT, MepKiT, Taiap t .6. py-TawnanapAaH Kbi3 anbin ytineHin oibipfaH. CoHAa AeMMiH-ay, con AayipAe 70 Mbin xypen KVparaH, afhh >xapTbi MunnuoH wanai/ibip TawnacbiHaH WbiHFbicxaH aianapbiHbiK HeMece 6epri ypnaicrapbiHbiH OTacybiHa 6ip Kbi3 TaObinMaraH 6a?! Qnf\\e onapAbin 6epiHin MypbiHbi canKbi, Tini caKay 6onfaH 6 a ? MiHe, ocbiAaH-aK anFapbinbin Typ eMec ne, 93Aepi xinen wanai/ibip 6onca. TyMbiCbi 6ip wanaMbipnapMeH KanaMwa KyAanaccbm! flan ocbi apaAa Bunypun aTaiiAbin con 3aMaHAafbi xonaiibipnap Typanbi aiiTa xenin: «>Kaciap yrtneHyi xepex, ©3 TaMnacbiHbin Kbi3AapbiHa yMneHce, TyKbiMAapbiHbiK 6ipie-6ipie a3bin, KaHAapbiHbiK 6y3binaTbiHbi Aa 6aMKanbin KanAbi. CoHAbiKTaH Kbi3 anca, xepiui TaiinanapAaH any cam w con xe3Ae aHbiKTana 6aciaAbi» - AereH Ty>xbipbiMbiH ecxe Tycipy opbiHAbi Aen ecemeMMi3. («OpTa A3nnHbi MexeHAereH xanbiKTapAbin x©He 3aMaHFbi Tapnxbi», AciaHa: «AyAapMa», 2008. 316.) Bi3Aih ocbiHay AaiieriMi3Ai oa3 h api ujerenereH TapMxwbi Mbip3a6ex KapFa6aeB 6binaMiua naMbiMA3HAbi: «M iax, xto ohh >Kananpbi? OixyAa ohh nonBunucb? M mto xoTen cxa33Tb HaM aBTOp xpohmxm, xoTopbiM coo6iAan, hto « oh B3nn c co6om 13 6oraibipeM (6aTbipOB) nneMeHM >KananpoB»? H noneMy aBTOp xpohmxm nonin HMnero He roBopm o hmx? fleMCTBMTenbHO, aBTOp xpohmxm ynoMMHaeT nneMH >KanawpoB OMeHb peAxo. Ha (£oHe Apyrux nneMeH TtopxoB, xax HaMMaHbi, KoHpaTbi, KepeMmA6ax- xepeM(cepxmbi), o hmx HMnero He cnbiLUHO, xax 6yATO mx He 6bino P«AOM c hmmm. Bee npaBMnbHO. aBTOp «TaMHOM mctopmm» nncan mctopmk) xoneBHMxoB tkdpxob nneMeHM >KanaMp, m eMy He Hy>xHO 6bino noAnepxMBaTb, to , mto 6bino acho BceM. OTC»OAa bmaho, mto MCTopMMecxan xpoHMxa MSHananbHO npeAnasHananacb conneMeHHMxaM MMHrMCxaHa» («ATnaHTMAa xoMeBHMXOB», 42 CTp. KaparaHAa, 2007.) ByraH Koca aTanMbnu aBTopAbin MbiHa 6ip Ty>xbipbiMbiHa >xaHe 3ep canbinbi3: «HMHrMcxaH - Tiopx M3 nneMeHM >KanaMp. ootomox Apbica. n n e M * hocmt m m * 6paTbeB - >Kan m A mP (>xan - rpMBa, a *p - BMna, xas., Tiopx.), TaMroebiM 3Hax xoTopbix MMeeT BMA BMnbi (LU). Taxoii 3Hax >KanaMpbi HOCMnM 3aAonro a o HMHrMCxaHa» (CoHAa. 68 6.) ATanMbiuj aTa n e c jy p m xyni Ka3ipre AeMin >xanFacb.H Ta6yb.H ©m .p .m .s a .h xenTeren KbipnapbiHaH anrapaMbia. MaceneH, ynxeH ac, TOM->xMbiHAapAa xasaxTbih hokt3 aracbi ->xanaMbipnapFa anAbiMeH cea 6epineTiHAiriH YHeM. xep.n xeneMis. ° H^ ^ 'H A ix ^ o n b , MeH w3hi 6ap eKeHfliriH Kenep ypnaKKa m y r ® th,ct,m ,3 fle. AeniH fle M b ^ a r a H per * a 3b.nbm Kanran: «Pof l fl*a n a M P cHMTaerca Hb,HeicrapiUMM «3 BeriHKOM Opflb,. Ha nnpax. nPM noflane KyLuaHbes, cnparnH sa^r ecTb-flM Ha nHUo dapiiiHM M3 DOflOB IlxcanaMp? fl/ia roro Hro6bi noflHeciM eMy nepeoMy. Ha CBaflb6ax H a C a Z e T e f S Z v Z . a - r f l a mx hot, to OiuaKTbi. (H.M. rpoflexoa. «KMPrM3b, \" KK»aSaPa3a3raK PTa™p3MbXlbCiHbb' PiH? T/eDp:e:nr nKaaTpnanpanappbwTriJwHn ^C bp 'r a ^ H .ry -kL h a„bw6aa„pauryuMn.npkumH h * 317
0TiH,qe 6oncbiH!» Aen 6aTacbiH 6e p in ii.» ( «C nbipiiibi», «0(J)ceT» OacnaxaHacbi, 2008 >k . 25 6 .) LLJbiHFbic KaraH TapuxbiH M. MaraynHAei/i TepeK 3epTTen wypreH >xaH xeMAe-xeM. Ocbi opaM,qa xnaccwx >xa3ywbiHbiK MbiHa 6ip ne6i3iH KemipreH >x©h Aen 6ineMi3: «TyTKbiHHaH 6ocafaH BepieHi anbin KaMTyra TeMywiHHiK ©3i 6apMan >K0He yHeMi 6ipre >KypeTiH TyraH iHinepi Kacap MeH BenryiaPiAbi >xi6epMeii, Timi, ceHiMAi Hexepnepi Baybipiubi MeH >KenMeHi Ae >xyMcaMaM, 6ap canMaKTbi >Kanakibip Ca6ara apTybi Aa Ke3AeMCOK eMec. Cipa, >xacbi YJixeH xici epi wanatibipAbiK xepHexTi aAaMbi. BipiKKeH >xypTKa opTaK, 6nniri 30p aMipiui cai/inay tuapT. TaKAay - TeMywiH CHfligw on Aa BoAaHiiiap-BaiicyKKap ayneiiHeH uibiKKaH, ©TiMAi c©3, MatiAa TiniMeH FaHa eMec, KonSacbi peiiHAe a © xeKiweH TaHbinFaH, canayaibi Mon, cancaibi 30p >KaMyKa- ujeweHre TYceAi»- («LUbiKFbicxaH >xaHe ohwk 3aMaHbi», «>KynAbi3» wypHanbi, Ns 10, 2011 >k .) An >KaMyKa-weiijeHHin >KanaMbip TaiinacbiHbiK ipi exini eKeHAiriH 6ap 6acTayxaTTap Tatira TanSa 6acKaHAaPi xepceTeAi! Onaii 6onca, LUbiKFbicxaHAbi >xanaMbip Aen Here Ka6binAaMaPiMbi3?! BacKa ManiMerrepre KapaFaHAa >xaHe Ae WbiHFbicxaH Typanbi TycipreH KbuaMAbiK 0Tbi3 cepMnnbi cpHnbMiHAeri xen6ip ann30ATapra CY^eHcex, MyKarni LUbiKFbicxaHHbiK «KbiTaMra nanna 6on» AereH ycbiHbicbmaH 6ac TapiaAbi. «H e re ?» Aen WbiKFbicxaH cypaFaHAa MyKanH 6ahaAYP: «MeH T©pe eMecniH», - Ae^Ai- CoHAa: «>KanaMbip MyKann», - Aei^fli LUbiKFbicxaH, - ceH MeHin TybiCKaHbiMCbiK fom, KaHAacbiMCbiK fom. CoHAbiKTaH ceHiK nanua 6onyFa xaKbiK 6ap!». AKbinbi ac^H Ynbi KaFaHHbiK Heri3ci3 eujKiMre: «CeH MeHiK TybiCKaHbiMCbiK fom, KaHAacbiMCbiK fom!» - Aen anmacbi aKHKai! Ma, a^Fapbin 0TbipFaHbiMbi3AaM, Ynbi KaFaHHbiK aPiHanacbiHAaFbi CYMeHepnepiHiK 6api xonaiibipnap. >Kac xe3iHeH 6acian ohwk aybipmanbiKTbi TaFAbipbiHbiK biCTbiK- cybiFbiHa, Ynbi MeMnexeTi LuaKbipaFbiHbiK 6nix 6onybiHa epeH aicanbiCKaHAap Aa, waKbiH aHAanapbi Aa 6api-6api wanatibipnap. CoHAa ©3i KatiAaH wbiKnaK?! Byn apaAa 6ip aHTapbiMbi3,6i3AiK TapnxujbinapbiMbi3 con LUbiKFbicxaH 6a6aMbi3AbiK HMnepHHCWH acKaH T©3iMAiniKneH KypbiCKaH, xei/iiHri Aj it u h OpAa, Ka3aKxaHAbiKTapbiHbiKTapnxbiHAa Aa eneyni ponb aTKapFaH, xepex AeceKi3, BaFAarra >ky3 >KbinFa wybiK 6nnix KYP^aH >xanai/ibipnap, xei/iiHri onapAbin KartTa MOKFbipraH wanFacbi wanartbip-KaAwapnap Typanbi canMaKTbi 3epTTeynepre Ae AeH komm3 m xeneAi. ByAaH enAiriMi3AiK xexwMeri xeKeMMece, TapbinMac eAi fom! Ka3aK KOFaMbma KonbiHa xanaM anFanbi 6epMeH aAinAixTiK aK HypbiH ce6enen xene >k3tk3h 6enrini >xa3yuibi haM Aep6ec TapnxwbiMbi3 BexcymsH HypwexeynbiHbiK cokfn >KbinAapbi «Ka3aK aAe6neii» ra3eiiHAe UlbiKFbicxaHHbiK Typxinix aneMi, >xannw Ka3aKTbi aiiTacbi3, MbiHay «neni >Keiicy enxeciHe, ocbiHAaFbi Facbipnap 6oMbiHa Tan>KbinMaH OTbipFaH wsnatibip Tai/mscbiHa TaH exeHAiriH >K3H->x3KTbinbi Aa^exTereH 6ec 6ipAeti xeneMAi 3epTTey Maxanacbi >xapnnnaHAbi. Euj6ip >xaH 6anacw n 6apexenA' AeMe^Ai. 6acxanaH Aen xapcwnbix 6inAipMeMAi. Kanaiiiua Kapcbinbix 6inAiPc'H- LLJbiKFbicxaHHbiK 6i3AiH xa6bipFanbi xanxbiMbi3AbiK Ten nep3eHTi exeHAiri atifxau aHbix! CoHbi MOHbiHAaMaM OTbipFaH xa3ax xaHa! BaTbicbiK Aa, opbic-opMaHbiK Aa 6aflFbiA3H 6inin OTbip. Ynbi KaFaHHbiK anbin 6eMHeciH >xapKbipaTa awyFa enweyci3 Y^ec Kocwn OTbipFaH BexcymaH Hyp>xexeynbiHbiK Ty>xbipbiMbi aAeTTe TereypiHAi xeneAi: « B HA' iue>KipeMi3re KanTa opanawbiK- flo6yH-BanH enreH cok Aa AnaH-roa KY^ey0'3 Yiu yn TyaAbi: ByxyH-KaTaKM, CanA>KM, BoAaHnap AereH. BepTe-uJMHaHbiK 6yraH AeniHri ypnarbi >xannbi >xanaMbip aTanbin xence, 6yn y iu ynAan TaparaH ypnaK HHpyH xonaMbip, athm HypAaH wapanraH xonaKbipnap aTanaAbi. ‘l HnpyH' AereHAi ayAapMaiubi opbiCTbiK “Hpecna” AereH ce3iMeH TYciHAipeAi- B.flanb 318
oHbi “noflCHMua, xpecTeub mah na Haa T330M ” Aervri. Be/i, ceri3K©3 cexin A i- Ba/ixiM, “6 en wa ce <oKy/ibiH >KanaMbip» AereHi Me, xiM 6 in e A i? \\ h -KanA y, OAaH - B a n c y nxap, BoAaHnapAaH - Byna, OAaH —f ly T OAaH - TyM6nH3-xaH, o a s h - Ka6> i - BapTaH-6 axaAYP> OAaH - nap noho on ap a bin ypnarbi - E c y r3 M-6 axaA Y P , o a sh MnHrn3-xaH 6api HypAaH TyraH w anaM bipnap CoHAa TeK LUbi^rbicxaH raHa xananiua w a n a u b ip 6 o / iM aM A b i? (« . 1 5 .0 3 .2 0 1 3 .)-Aen Annafa a?iH aKHKanbi aniubiKTaH TYceAi. i Mapai >KaHAbi6aeB TeMeHAeriiue Ocbmay anAan aKHxaTTbi Tanamo mukm eAUHoro poAocnoBHoro flpeBa KbipHaw TyceAi: «Hyxy3 h Khbh ecTb p ) b IV-IX BeKax, a b IX-XIV BeKax n o6 iahocth noA HMeHeM «flapnbireH OCHOBHbIX B e TB e ii: «HyKy3CKOM» n noA HMeHeM «flapnHKeH» (flapnexHH) ( i taTenn h Hocmenn TaMrn «TapaK.» hh-OT», .r.. T.«a»n•A«*b—iKop»--r-a-H--.--5-9---d- p^.)/. «KHBHCKOH» nOTOMKH KOTOpbIX H3BeCTHk - <> inim maKKaH opbicTbin iiibiH 5inripi (Mapai >KaHAbi6aeB. MdopHHecKoe acce «T TypKiTaHy FbinbiMbiHbin ManbiH KanKt>n BacnriHH BnaAHMHpoBHH BapTonbA SaarbiAa-aK TeMeHAeriAen aHbiKTaMa 6epreH. «>KanaHbipnapAbiH aiaybi anrauj MOHron ymbiHbin aiaybi 6onraH». (BapionbA B.B. «Pa6oTbi no hctophh h (J)nnonornH tiopkckhx h MOHronbCKHx HapOAOB», M. 2 0 0 2 .1 7 2 CTp.). OpbiCTbih ynbi TYpKiiaHyujbicbi H. bHMypHHHiH ocbi peneri ipreni eK6eKTepiMeH TaHbicKaH >xaHHbiH LUbinrbicxaHHbin Kan TannaAaH wbiKKaHAbifbiH 6ipAeH 6inepi xaK. Here Aeceni3, OHAa ynbi xaraHHUH apfbi TeriHeH 6epMeH KapaHfbi 6ap Tapnxbi KonMeH KanafaHAan >xa3bmfaH. «CoHbiMeH 6 .>k .c. 92 >Kbinbi YnciHAep e ie KaTTbi *eninicKe ywbipaHAbi. >KY3>KaH Aeren enAen rceninicKe yajbipan 500 Yh rana KanaAbi. 500 Yh Kaiubin 6apbin Aman TaybiH naHananAbi. OnapAbih Tbifbinbin KanraH *epiH cypenereHAe. NaH-rcarbiHbin 6api 6niK ray. eiuxiM ere anManibiH KVa-Nap^ aAaM apen e ie iiH wonbi 6ap, ap warbi Ken anxan eAi A^HAi (H. H. nnypHH. « pTa 3H h MeKeHAereH xanbiKTapAbin K0He saMaHfbi TapHXbi». AciaHa: «AyAapMa». 2008. Opbic TiniHeH ayAapfaH 0xiM Tapa3H. 24 6 .). wLirinOLJ ^ u iu An-ra* «CoHb.MeH xayra xawbin ibifbinran YnciHAepAiK YPnafb. 460 *b.nAaH K e ^ AnraH Tayunan wb.fbin anri eaAepinin aia *ayb. >KY3>KaHAapra coKKb. 6epeA-. Nenmren .S S Hm,«*■«•'«\"»■ T— Aa 6ip cofbicxaHAa, «ci3Aep KiMAepcinaep » AereH« ■ £ Tenb)) nereH MarblHa AenAi. «K©k Typbixnbi3» AereHi. opb'^^^^1^ ! ^ypaTt>iH x a Z n b . 3. 6.3 k©k OinAipeAi. Bi3 6 nix TayAa TypaTbiH xanbiKnbi3, o ¥ ^ nHb,Mbl3 aereH M arbm a^ MblKKowap Me« TawyTrapflUH XpMCTMaH >Kbin caHaybiHaH oh «cb,p Ke, * bmflapbl *oiiKb.H, KbiTanfa iua6ybinbi >«ninen rycKeH. . e3apa a^acbin, cofbicbin KeTeTiH cypanbin 6onfaH. An KbiTaii * ePl^ f r ' ^ e3flepfle MbiHKonpap MeH Taufynap. TinTi. TVCTaPbiHflaaybi36ipniK6onMaMKanFaH Keaa P A _ ^ ^ napfa Ken ^ a j KepceTeTiH •ajki ^buanra eHin, con apaAa 6exiHic KVpw • K SonfaH. (CoHAa: 25,46 66.) T eMeHKapanTypca-TapaKTbinapAbiH «asrs35SSKSi--«--— * * —■ 319
6aTbiCKa Kapaw >Ki6epreH wahaHrepi >KaH-KHHH: «YPiciH MeH CbipMaHaKTap, afhh wananbipnap 6 ipre xewin, 6 ipre KOHbin >k y p » - aen >xa3aAbi» (CoHAa: 530 6 .). >Kanribi enAiriMi3re T0H 6acTayxarrapAa Ynbi H03binap TypacbiHAarbi AawexTeMenep >KeiepniK. Kni3 TybipnbiKTbinap TafAbipbiHbin CbiHAapnbi caTTepiHAeri anpbiKina penAepi jxannbi a3 )Ka3binMaFaH. EHAi, MiHexn, BunypnH en6eri apKbinbi onapAbin Monaiibipnap eKeHAiriHe a6AeH KaHbiFbin 0TbipMbi3. fla n ocbi >KepAe MarnyMarrapAbi 0AaH api TonbiKTbipa Tycy MaKcaTbiHAa TeMeHAeri AepeKTepAi Ae Kernipe xeTxenmH apTbiKTbiFbi >kok a ©n 6ineMi3: «¥nbi no3binap - epie 3aMaHAa eniMi3Ain 6aibic comycTiK eKipiH KOHbiCTaHraH ewenri ynbiCTapAbin 6 ipi. EniMi3AiH x<a36a wbinHaManapbiHAa onapAbin aTbi «¥nbi noci», «¥nbi M03i»t «¥nbi >Ky3» TypiHAe xe3AeceAi. KeniH Kene 6ynap «¥nbi M03i» >xaHe «K iiu i M03i» A©n 2-re 6eniHreH. Ewenri xaHcy TiniHAe >xa3binraH 6yn ynbiCTapAbin aibm «¥nbi ny3», «K in ii ny3» («¥nbi >Ky3», «K iw i >ky3 ») Aen OKyra 6onaAbi». («Ka3aKTbin K6He Tapnxbi», A., «>KanbiH», 1993. Apan KapniHeH KemipreH MypaixaH Kami. 58 6 .). AAaM3aTKa UUbiKFbicxaHAan apAaK nep3eHrri 6epreH wananbip TannacbiHbin enAiK MapTe6eMi3AiH YCTeM OonybiHa KOCKaH Yneci yujaH-TeHi3. OHbin 6apiH Ti36eney apTbiK Aan Ka3ip.flereHMeH,>KanaMbipnapAbiKlilbiiiFbicxaHOpHaTKaHEypa3iiflnbiKMeMneKeTTe FaHa eMec, LUbipwbiK neH AHrpeHAe a © 14 FacbipAa ©3 opAacbiH KypraHbiH, coHAan-aK MpaH-Mpax wepiHAe ¥nbi LLleiix XacaH Ey3bipbiK >xananbip MeH CymaH Yaiiic wananbip KypfaH >KanaMbip enxaHAapbi MeMnexeTiHiH 14-15 FacbipnapAa rawanbin TapnxbiMeH epeKLuenemeHiH ecxe TycipreHiMis a03an. CoHAbiKTaH Aa 6onap, 6enrini TapHxuibi l/lcnaM KaGbiiuy/ibi Ka3ipri MoHFonnn >xepi ewenri TypaHHbin 6 ip nyiunaFbi eKeHAiriH aMTa xenin 6 binaHwa Ti3riH TapTaAbi: «TY p iK KaraHaTbiHbin Heri3iH canywbi ByMbiH KaraH (MoMbiH Karan) 552 wbinbi )Ky>KaHAapAbi wenreH com EnxaH aTarbma He 6 onAbi. fleM ex, Ka3aKTbi^ wananbip TaPmacbiHbih Tapnxbi enxaHAapAbiH 6api Moro/iAap 6 onraHAbiFbiH HaKTbi AanenAenAi- Lilb irb ic TapHxiubinapbi, acipece napcbi ra/ibiMAapbi enxaH /iaya3biMbm TYpxinep xaHAapbi Aa HeneHrem'H ex<ejiAeH 6 epi >xa3 bin Ke/ieAi». (TypaH aneMi, A -Tb i, CaHaT, 2007 >k . 45 6 .). flanocbiapaAa>KanaHbip-KaA>KapnapAbiM6epTiHreAeHiHMpaHAa6MniK>KYpri3reHAiriH ecxe canFaHbiMbi3 a63an! KaAwapnap - MpaHAbi 1779-1925 wbinAapbi 6nnereH TYpKiniK coKFbi ayneT 6onbin Ta6binaAbi. An UpaHHbiK 03ip6an>xaH npoBHHqHncbiHAa KaAwapnap 6nniri Tim i 1979 >KbinFa AeniH caKTanFaH. TapHxwbi A. I\". TyMaHOBCXHM «O t KacniiHCKoro Mopn k XopMy3CKOMy nponnBy h o6paTHO» (1 8 94 r . ) anbi KiTa6biHAa 6yn TypacbiHAa ©3 K©3KapacbiH 6binaHwa 6inAipeAi: «...OxoHHaTenbHO TerepaH AenaeTCfl CTonnuen TonbKo npii KaAwapax. ...KaA>Kapbi nepcmi BeAyr CBoe nponcxo>KAeHne ot Tjopox-flwenaHpoB. V CapTaxa 6bin cwh KaAwap. CapTax BnaAen npocipaHCTBOM ot AMy-flapbH ao Pen. CbiHa CBoero no npiiKa3aHHK) MnbxaHa-A6a KaaHa (1265-1282 r.) oh nopynnn Aia6eKy ApryHy, xoTOpbin h Bocnman ero. Wnnn ohh Ha RopreHe. TaM ero noKoneHHe h pa3pacnocb. B papCTBOBaHiie Ta3aH XaHa (XacaH 1295-1304 r.) KaA>Kap nonynnn TyMaH-TanAwy npii CecpeBHAax, ULIax-A66ac, onacancb ycnneHnn 3Toro nneMeHH, pa3Aennn ero Ha oTAeneHim m pacceniin b pa3Hbix Meciax» - Aece, pecennix acxepn Oapnayujbi, noAnonKOBHMK Anexceii KonK)6aKHH 63iHiH «CociaB HaceneHMn nepcmi no nneMeHaM h npoBMHunn» (1883 toa) AereH KiTaObiHAa KaA>«<apnbiKTapAbih TYn TeriH Sbinanwa capanaiiAbi: « . . . BeTBb, xorAa to 3H3MeHHToro B HCTOpHH 3THX CTp3H TypKMeHCKOTO nneMeHH fl>KenaHp... MHHrH3-XaH OTnpaBHn k OHr-xaHy, Ann 0T03BaHnn m BbiTpe6oBaHH« BypTe-cpyA>KHH, 3Mnpa H3 nncna oHrKyTOB, nneMeHH A^ananpcxoro, no hmchh Ca6a, AeAa (Toro) CapTax-HOHOHa, KOTopbin b Ahh ASTCTBa ApryH-xaHa, no yxa3y ASaxa-xaHa, 6bin ero opAbmcxHM smhpom h npaBHTeneM XopacaHa h Ma3aHAepaHa». 322
CoHbiMeH K3fl>Kapnaplqbin a ia-6a6anapbi MpaH >KepiHe Fynary acKepiMeH 6ipre KeneAi. Conan 6onybi Tnic Te eAi. EwenAeH KaHAac, TeKTec. 6 ipre ©pin, 6ipre wycan >KypreH a^aMAap. MoronAap TapnxbiHbiK 6apjibiK 6aciay HycKanapbiHAa Ca6a - LUbiHfbicxaHHbiH eK KVPMaT TyTi^aH apAaKTbinapbiHbiK Oipereni peiiHAe KecKiHAeneAi. EcTepiHi3Ae 6onap, O k xaHHbin KonbiHAarw BepieHi anbin KanTywbi eAi ron. >KonAa >Koiiibi ©Mipre KeneAi. Con Ca6aHbiK 6anacbi CapTaK hohh MbiKAbiKTbi 6acKapbin FynaryMeH 6ipre Tany liibifbiCKa KeieTiH. MiHexn, ©3renep 6i3AiH an6biHbiMbi3Abi ocbinaMLiia acbipy yciiHAe. Bi3 6oncaK, wyMraH ay3biMbi3Abi ©ni a ® auinaHMbi3! TypKiniK pyxaHumTbiK 6an KyHAbinbiKTapbiH TonbiK KypTyra ©yec 6onfaHAap, ©puHe, iueT)KypTTbiKTap. acipece apa6iap Aep eAik. Here AeceKi3, e3AepiHiK nAeonoruncbiHa Te3ipeK unaHAbipy yrniH wypTLUbinbiKTbiK caHacbiHa racbipnap 6oHbiHa cinicTi 6onbin KanfaH KyHAbinbiKTapAbi ewneHAiniKneH emipy KaweT eAi- An eHAi ec 6inin, eieK->KeKiH >KMHaraHHaH TyfaH xanKbiH 6ipAen 6iniMre TapTbin, anin6niH KanbimacTbipraH LUbiKFbic KafaHAbi oTbipapnbiK KiianxaHaHbi epieAi Aen anbinTayAbiK KucbiHbi TimeH KenMenAi. >Keii facbip 6onbiHa ypnaicrapbiHbiK 6yn>KbunaM opbiHAan OTbipraH 3aKHaManapbiHbiK Heri3AeMeciH, e3 6onbiHAaFbi Teneren TeKi3 6iniM-6iniriHiK KanMarbiH LUbiHFbicxaH con KyHAbi KiTamapAaH anMaraHAa, ksmash anAbi? Ocbi opanAa EpeHranbin OMapoBTbiK MbiHa 6ip nixipi 6i3AiK onbiMbi3Abi OAaH api 6eAepnen TyceAi: «HaM H3BecTHO, hto ot acJjTanuTOB ocianocb 235 khht, ot tkjpkob m Toro 6onbiue, HecMOTpn Ha to, hto npn ncnaMH3auMM L4eHTpanbHon A3nn co>KrnM Bee khmfm. BTopan b Mnpe 6 n6nnoTeKa 6bina b OTpape, b CTonnue ApeBHnx Ka3axos». («L4MBnnM3aTOpCKafl ponb. A. 2006.) EHAi ocbiAaH apTbiK kaHAan AepeKKe nnaHfbiKbi3 KeneAi?! «KacKbipAbiK ay3bi wece Ae KaH, weMece Ae k3h» Aen Ka3aK Aan ocbinan a6AeH Ha3anaHraHAa aHTKaH wbirap- ay! OiiTnece eniMi3AiK aprbi-6epri Tapnxbi MeH KaTnap-KaTnap MaAeHnenH ewenAeH 3epTTen >KypreH MypaT 0ye3OB: «>Kanribi anraHAa, KiMAe-KiM LUbiKFbic xaHAbi Kapanay, xoMaHAay warbiHAa Typca, on aAaMHbiK Tapnxn ce3iMi Ta«3 6onraHbi» - Aen Kecin aiiTnaraH Aa 6onap eAi! («AnTbiH OpAa», 9 MaMbip, 2003 >k .) CoHbiMeH TypKinepre HcnaM AinmiK Tapanybi apa6TapAbiK wayrepwiniK wopbiKTapbiMeH 6 ipre V III racbipAbiK 6acbiHAa 6 acTay anaAbi. 0 6 y PanxaH 0 n - BnpyHH (973-1048) X racbipAbiK 6 acbiHAa >Ka3raH KeHe ecKepTKiiuTepre toh KiTa6 biHAa 6 binan Aei^Ai: «KyTa n6a 6 hh MycnHM 0n-BennKM 6apnbiK cayaTTbi Kicinep MeH Ain Kbi3MeTi±iinepiH Kbipbin 6onraH con. onapAbin KiTanTapw MeH Konx<a36anapbiH >KMHan anbin epTeyMeH 6onAbi. 3opnbiK epeKeT eKi racbip 6onbi >Kanfacbin, e3AepiHiK TapnxbiH 6 ineTiH caHanbi aAaMAapAbiK K63Aepi MeH MaAeHM ecKepTKiujTepiH wonbin 0TbipraH» (57 6 .) An K. BaunaKOB neH n. Ep3aKOBHH «flpeBHne ropoAa Ka3axcTaHa» aTTbi enOeKTe: «ApxeonornHecKoe o6cneAOBaHne ropoAnuu CeMHpenbe, HyncKon m TanaccKon AomiHax noKa3ano cneAbi nowapa h 3anycTeHnn. CnnTaTb, hto Bee ohm norn6nH b xoAe npoABM>KeHMn MOHronbCKMx boi/ick k CbipAapbe, HeT ocHosaHMM, TaK KaK nMCbMeHHbie mctohhmkm MonnaT Ha 3tot cneT. 1255 r. 3pmrhckmm nyTemecTBeHHMK ynoMMHaeT OTpapa HapnAy c ApyrnMM KpynHbiMM ropOAaMM Ha CbipAapbe. (159 c.) fleMeK, 6yAaH LUbiraTbiH KopbiTbiHAbi, apa6, opbic TapMxujbinapbi Kan Ke3eKAe Ae Ynbi KaraHAbi OapbiHina >Kepre TyKbipTa wa3y apKbinbi e3 enAepiHiK TypKi xanbiKTapbiHa KepceTKeH Kapa HMeTTi waMaHAbiKTapbiH xocbipbin Kanyfa yMTbinraH. Mine, coHAbiKTaH Aa LUbiKFbic 6a6aMbi3AbiK TeK wbiHanbi TapnxbiH Tapa3binbin >KYpreH TapMxiubi CepiKOocbiH HypKacbiMOB TeMeHAeriwe Tyvunnemi: «UJbiKFbic xaHHaH 350 >Kbin 6ypbiH OTbipap ^anacbiHAarbi aneMAeri eKiHwi opbiHAa TypraH KiTanxaHaHbi apaSTap epTen >Ki6epreH. l^anbipxaHHbiK caTKbiHAbirbi KeceniHen OTbipap KynpereH, «>Ki6eK >KonbiHAarbi» M3Kbi3bi ecKepinin 1235 >KbinAapbi Kana Kamanan KannbiHa 323
xemipinin X V III racbipfa AeniH eMip CYpreH». («Ynbi 6 ipnixTin yiiTKbiCbi - IDbiHFbic xaH». «UJbiHFbicxaH» wypHanbi, Ns> 3, 2013 >k .) ByraH eHAi 6i3Ain Ae anbin-KOcapbiMbi3 >ko k Aep ©Aik ! AKceney Cei4AiM6exoB aHay >Kbinbi a6AeH xyi4in 6ip xeixeHAe; «Ka3ip 6i3Aih ranbiMAap C b ip n a fb i xe3 xenreH 6 ipey «ceH >xbiHAbicbin» Aece, «H 0 , MeH >KbiHAbiMbiH» Aen wenicrix 6epMei4TiH xytire >xeixeH» - Aen eAi-ay. («Keiuneninep Tapnxbi», A., 1995, 5 6 .) EHAewe C b ip u a H >KarbmraH Kapa xytieHi cbinbin TacTaiiTbiH Me3rin >Keni Aen 6ineMi3. TeriHAe, 6yriHriHin Tyn TepKiHiH KeiueriAeH i3Aei4TiHiMi3 xaK- To h h h h iuiKi 6aybiHAai4 6awnaHbiCbin >xaTbip. E haI con xeuieriHAi AaHKTbi UlbiHFbicxaHCbi3 k©3 anAbiKbi3ra enecTeiin xepini3uji. TynAbip Aynne. A6ai4 aynne aMTnaKWbi, Honb! Ynbi 6a6aMbi3 - LUbinfbicxaHHbiH LLibiMaMbi GeiiHeci LuaM-T03aHHaH apbina coMAanfaH caPibiH xanKbiMbi3 Aa KbipaHAaii caMraii TycneK. >Kannbi epxeHMerrix KapbiM-KaTbmacTap K©He AayipnepAe Gaciay anraHbiMeH LUbi^FbicxaH 3aMaHbiHAa xenineH epic TanTbi. Byn xanbiKTapAbiKacipece, MeiepnanAbiK>K0He MeAeHM 6onMbic-6iTiMAepiHeH KepiHic 6epAi. Ynbi KaFaHHbin TeMipAen T 0pTinKe Heri3AenreH 0cxepn >K0He AeMOxpaTHflnbiK Gunix wyiieciHin TuiMAiniriH apnbipybi; MianunAaH - Kopenra AeniHri ynaHrafibip KeHidiKTe 6ei46iTiuinix opHaTbin, xanbiKapanbiK GaiinaHbicTapAbi HbifaMTyw; «¥nbi >KacaK» >K©He Binix 3anHaManapbiH Eypa3na xanbiKTapbma eHAipyi; AunnoMainanbiK Kbi3Meui >Konfa KOHbin, Tim i corbicbin >KaTKaH enAepAiHeniiiinepiHe Ae ewxiMHiHTMicney KyKbiFbiH eHri3yi; Ynbi >Ki6eK >xonbiH wanFbipTbin, ic >Ky3iHAe Aynne>xY3inix pbiHOKKa >Kon aujbin, cayAarepnepAiH epxiH >Kypin-Typy Kayinci3AiriH KaMTaMacbi3 e iyi; aAaM33T TapuxbiHAa anFam pei MeMnexerrix 6ai/inaHbic >xyi4eciH >xonFa kojou; exiMiuinix- TeppuTopnanbiK KypbinbiM apKbinbi ynxeHAi-Kiujini aTKaMiHepnepAin KOFaMAaFbi poni MeH MiHAeTiH aiiiubiKTaybi; enAeHeme 6enixiepre 6eniHin >xypreH Kbnannap MeH opbidapAbiK MeMnexenix >Kyi4enepiH KanbimacTbipybi; en wen6epiHAeri GapnwK xanbiKTapAbiM Ain 6ocTaHAbirbiH KaMTaMacbi3 e iyi; ynrrbiK anin6nAi 03ipneTin, >xypTiiibmbiKTbiK KYKYKTbiK TyFbipbiH 6e xiiyi; Ka3ipri Tanaa >xepujapbi 6onbin xeiepin 324
oTbipraH /jeMOKpaTMH, a3aManbiK KoraM, TonepaHTTbiK, OAineniniK, aAaMrepwinix, a3aMaTTbiK KoraM cexinAi yrbiMAapAbin con xe3Ae-ax ©pic Ta6ybi; TypixTexTi xePiiHri anAeHeiue MeMnexerrep anFbiiiiaprrapbiHbiH Heri3AeniHyi; coHAaPi-aK aPmanacbiH >KanFaHiiibinap MeH wapaMcaKTapAaH apbimybi cbiHAbi aAaM3ai epxeHMeTiHin anFa 03ybina KOCKaH TehAecci3 yneciH 6yriHAe AOCbiMbi3 Aa, AywnaHbiMbi3 Aa MOMbiHAan OTblp! EHAeiue, «Tiney6epAi ^nenf\\en OTbipFaH LUbiHAbiKTbi 6ypbm 6i3re Ka3bi6ex 6eK Tayacapynbi, Ka3aHran BaPi6onynbi Ka3axTbin Aia iue>Kipeci 6oPibiHiua LUbi^FbicxanAbi >KanaiibipAaH TapaTbin >xa3bin xeixeH a© eAi- BipaK 6i3 ohn FbinbiMFa eMec, AayFa canAbiK. An 6yn wonbi Tiney6epAiHin FbinbiMM Ty>KbipbiMAapbiH Tbi>xbipbiH6aPi, ©3 aia-6a6aMbi3 waPmbi Tapnx Aen, xypMeineH xa6binAaPibiK. ©MTxeHi on coFaH naPibix. CaacaT apanacbin apaMAaFaH TapnxbiMbi3Abi AepeKTi AanenMeH aAanAaPibix! Typix xanbiKTapbiHbiH 6acbm 6ipiKTipin, 6ip MeMnexeT xypraH xepereH aAaMAbi 6acxbiHiubit >xaynayiiJbi Aen ©3reAeH 6ypbiH ©3iMi3 waMaHAan xenAix, OFaH ipini-ycaxTbi TanaPi Hapce ce6en 6onAbi, eHAi Ka3aK TapuxbiHaH, o hnu OKynbiFbiHaH LUbinfbicxaH ©3iHe naiibiK opbiH anybi Tnic Aen oiinaPiMbiH», - Aen BexcymaH Hyp>KeKeynbi aPhnaxinbi, oncbi3 Aa ceri3 Facbip ©Tin xeni fom. eHAi yaKbirrbi yubipMacTaH inyrbin icxe xipicy Ka>xeT. EHAi 3epTTeyuji LLJaMca6ex Axbin6exoBTin «UlbiHFbic xaH. Anbi3 6eH AxnKaT» arrbi MaKanacbiHAaFbi naPibiMbiHa AeH KoiiFaPiCbi3: «B. PaAnoBTbiH 19-FacbipAa xanbix apacbmaH >xa3bin anFaH « Ka3aKTbiH Ty6i» AereH anbi3biHAa floMAaryn coxbip, ToKTaFyn MepreH Aen xemipineAi, an cyny Kbi3 AnTbiH6en xaHHbin Kbi3bi, HypAaH >xyxii 6onFaH exen, coAaH WbiHFbic TyaAbi. Exi anbi3Aa ynxeH yxcacTbix 6ap. «Kynnq me>xipeAe» apbi KapaPi ocbi exi ynAaH TapaFaH pynap xemipineAi: 1. flepBiH (flypMeH) 2. >KaAbipaH. 3. Bapbm 4. BenryHiT, 5. ByriHYT 6. KaTbiK, 7. CanwybiT 8 . Bapnac 9. ByAbiFyT 10. AAbipa 11. VpFbiT, Ma^fbiT 12. TaPiinybiT, BecyAeii. 13. KoHKaTan, OpaHap, Apynai t .6. 14. >Kypxi. Ocbi pynapAbi capanaFaHAa xa3ipri 3aMaHFa >xeTxeHAepi: 1 . flypMeH - Ka3aK , e36ex . Horan iiuiHAe 2. BapbiH - 6 ip 6eniri HOFaPi iiuiHAe 3. Bapnac - Ka3ax, e36ex. iiuiHAe 4. CanwybiT - CewmoT AereH ameH HoraPi iiuiHAe 5. VpFbiT, Ma^FbiT - Ka3aK. Horan, xapaxannax iiuiHAe. OcbinapAbiH 6epi p,e Ka3ax, Ynbi >xy3. Moron pynapbi. BynapAbi xePiiH AanenAeiiMi3. Epexiue 6enin anaTbiH Tarbi yin py 6ap: 1. >KaAbipaH ( >KaPiiuaT, WaixoipaT) 2. TaPiiuybiT ( TaiiinaT, TaPi>xiriT) 3. >Kypxi ( >KypxiH ) 1776 >xbinbi >xa3binraH Ka3bi6ex 6ex aiaMbi3Abm x iia 6biHAa TeMipAi (LUbiHFbic) ^KanaPibip TaPinacbi, OpaxTbi pybiHbin Ahasc aiacbmaH TapaiaAbi. 12- racbipAa >KanaPibip yiuxe 6eniHreH. 1 TapaxTbi pybi - 6ni TaprbiTaPi KbipbinAax 2. OpaxTbi pybi - 6 ni EcyrePi 6aibip 3. >Ka3biKTbi pybi - 6ni >KaMyxa lueiueH. «Kynnn Lue>xipeAeri» >KaAbipaH pybi KbnaPi TiniHe ayAapbinraHAa e3repiinin xeixeH >Ka3biKTbi pybi. «IUbiKFbic xaH MeHin TybiCbiM» - 6yn «^ynnn iue>xipeAeri» >KaMyxaHbin ©3 C63i. OpaxTbi pybi iue>xipeAe xepceiinMereH, MyMxiH KbnaPi TiniHe ayAapbinraH xe3Ae Moi^caKTbiK xeixeH HeMece eAePii xepceiinMereH. LDewipe 6exepre xynn« Aen aianMaraH roPi.Tarbi 6ip ce6e6i, iue>xipe 6ipHeiue peT 6acxa TinAepre ayAapbinraH 325
con, a^aM, >Kep-cy, py-Tanna arrapbiHbin Ke6ici a^aM TaHbiMacTati ©3repreH. Ka3bi6eK SexTin Tapaiybi 6oHbiHLija LUbinrbic xaH >KanaMbipAbin 25-ypnarbi. «^ynnfl we>xipeAe» TyM6nHaM Aen xemipeTiH Sip aiacbm I^a3bi6ex Sex TypbiMTaM lueiueH Aen KepceTKeH. XaH3y TiniHAe P-AbiSbicbi SonMafaH con TyMSMHati SonaAbi Aa. Mbicanra, Acnapa KanacbiH KbiTatiina >Ka3faHAa OcySonai/i 6onaAbi.¥KcaTbin Kepini3. fliH AereH aiacbmaH BanH, >KypeK TapanAbi. Kanan ayAaHbiHAarbi BanHwypex TaybiHbin aibi ocbi KicinepAen KanraH, Sip Ke3AepAe Syn Tay afaiibiHAbi exi >KiriTTin KOHbicbi 6onraH. BaRHHaH - Ecyrert - TeMip (UlbinfbiCTbin Harbi3 aTbi). «Kynnfl iue>KipeAeri» >KypKi AereH py ocbi >KypeKTin TyKbiMAapbi, TeMipAin aianac TybiCTapbi. Cama 6ex (CamubiSeK), TaPiiubi. Bepi 6anyaH 6nnix ywiH TeMipMeH SiTicnec Kypec >Kypri3reH. >KanaMbip TatinacbiHbin yin pybiH 6nnereH TapfbuaM, >KaMyKa weweH >K0He EcyreiiAin Myparepi TeMipAin apacbiHAa wananbipAbin xaHbi Sony yiuiH anAbiMeH >Kanai/ibipAbin 6ip 6eniriH >K9He SipHeuie MOfon Tai/macbiHbin 6acbiH 6ipiKTipy ywiH KypecKeH!» En anAbiMeH, >KOfapbiAa peceiinix fanbiM BnaAHMMp BenHHCxMM KepceTin 6 epreHiHAeH, UJbinrbic KaraHHbin ocbmay ¥nbi AanaHbin Ten nep3eHTi exeHAiriH pecMM TypAe TaHybiMbi3 wapT. Byn opaiiAa ¥nbi 6a6aMbi3Abi eneM xeneMiHAeri 6ipAe-6ip con b in >xaynaymbi HeMece eniM otwh TyTaiyinbi AereH TyprbiAa a ir m a n , ewKaHAaii yxiM ujbifapMafaHAbifbiH, an >xa6binfaH >xana Tex >xeninreH >xaynapbiHbin TaparibiHaH raHa aMTbinraHAbifbiH, xepiciHine fOHECKO-Hbin LUbinfbicxaHAbi exiHini MbinwbinAbiK aAaMbi Aen TaHbiraHAbirbiH ecxepyre Tnicni3!
LUeici3 fle LueKci3 Eypa3nn xeniciiriHAe enfliriH epeH naiu eTKeH xgx TypixTepAih KYHfleM KypKipen, HaiteaHbin yuibiHAa YKinert ynbiKTaraH epujin PyxbiH Kanbin Ka3aK imiHe Kailua opanTnaMbimua epnepAin ici 6iiep Me?! «YcTiMi3Ae - kgk acnaH, TGMeHAe - Kapa >xep, exeyiHin apacbiHfla a^aM 6anacbi wapaTbi/ibimbi, a^aM 6anacbiHbin ydiHe Tanipi TypiK KaraHAapbiH (ByMbiH >KGHe EcieMic) OTbipfbi3binTbi!» - Aen Kapa TacKa Kawan >Ka3faH KaPipaH 6a6anapbiMbi3 coHiuaMa Gpiuin, coHiuaMa 3anfap >KapaTbmap Ma eAi?! flan ocbinai/iLua CG3 6gh icii KipiKTipe, 6YKin aneM 6i3AiK awcaK anaKaH. >KyMcaK >KyAbipbirbiMbi3Aa, TypiK KaraHAapbi 6ap aAaM3aubiH 6nneyiuici Aen wahaHfa >xap cana anyAbin G3i con AayipAeri GpxeHneTini3AiH wbinbi eMec ne! Ka3aK eni ani-aK Ta3a Ta6nraTbiMeH aneMAi Tan-TaMawa KanAbipMaK! 0iiTxeHi TapuxTbiH KaMTa aMHanbin xenepi xaK. ToSbiKTaM TY^iHre xGwcex, aneMAiK AenrePiAeri ynbi rynaMa KjaAbiprann >Kanaiibipn G3iHiHTeHAecci3eK6eri apKbinbi Ka3aKTbinaia TapuxbiH Ken6eTTi xecxiHAen 6epAi- 5i3Ain MeMneKeTTiriMi3AiK Aapn« xe3eni Ynbi LUbiHfbicxaH 6a6aMbi3 >xaHe OHbin ypnaKTapbi xe3eniH 6apbiHiua xenmeiH api 3op CYMicneHwinixneH cypeTTeAi. CGMTin, 6YriHri wbiHfbicxaHTaHy iniMiHin Ma^ri/iix MyKanMac ipreiacbm KanaAbi! MiHe, con ce6enii a© «xon xiiamap OKbin, xorni 6ine» >xYpin, Tapnxn caHaMbi3AbiK xoxxe QpneyiHe Gnujeyci3 Ynec KOCKaH KaAbiprann KpcbiMynbi 6a6aMbi3Abin apyafbiHbin anAbiHAa 6apiwi3 a© 6acbiMbi3Abi neMi3, Tar3biM eieMi3! >KaHe eciMiH ypnaKTaH-ypnaKKa >xeixi3y >xonbiHAa >xaHAbi Aa MaHAi mapanapAbi aTKapa 6epyre MiHAeniMi3!
1 ?MT *71
TYMIH AqaMHbiK 6onMbiCbi - Ta6MFarrbin 6ip 6emueri. BanKiM, coHAbiKTaH tubirap, Kacnerri >Kep - AHa ap6ip neHAeHi ananan-KynanaMati LuanafaT HypbiHa 6eneyAeH TaH6aiiAbi. flereHMeH a^aM anAbiMeH 03iHe cbmwbi 6onybi KepeK. KYHb|K MeH MiHi^Ai 6ipeyre TanAaTKaHHaH repi iLUTei/i Tapa3binan anFaHbiH a63an. >KaKCbi KepreHAep MaigrayFa, yHamaMTbiHAap AanayFa 6eMiM. ©3 Tapa3bin - aAacnayAbiH en TuiMAi eniueMi AereHAi aKeMHeH yKKaHWM 6ap. BannbiK 6nre apHanFaH KiTan >Ka3y cariMaFbi MaFaH TycKeHAe 03iMAi ©3iM Tapa3binan, yjiKeH TonKyAa SonAbiM. >KypHanncT eMecniH, MaMaHAbiFbiM KaiapAaFbi cftMnonor, aHAa-caHAa ra3eT->KypHan 6eiiHe MaKananapbiM wbiKKaHbiMeH ynKeH icKe anFaw aaK 6acyFa wypexciHe 6epAiM. Bm, 6aibip, aynne BannbiK 6a6a Typanbi om TonFay ynKeH i3A0HicTi, weSepniKTi KaweT eieAi- Ba6aHbin 6acbiHa 6apbin, Tay eiin, aKbin cypaFaHbiM >KacbipbiH eMec. H. Kbinbiw6aeB, M. BurenAneB, T. flocbiM6eKOB, F. ToKneMicoBTeM en asaManapbiHaH, ©. ©piH, H. 06AipaxbiM, >K. ©Mipees ceKinAi KaHiri *ypHanMCTepAin TybiHAbinapbiH OKbin, 3epAeMe TyiireH con FaHa TayeKen p,er\\ KonbiMa KanaM anAbiM. KeHeHi K93AeH 6TKi3e oibipbin, >KanaMeH ca6aKTacTbipy, >KanFacibipy ynTbiMbi3Abii-t cambi. EreMeH en aiaHbin, KeHe TapMXbiMbi3Abin Keneuxe Tyciapbi cypyrnanbin, ocbiHay ynaHFawbip Ken flanaHbi KacbiK KaHbi KanFaHiua KopFaFaH ynbi 6a6anapbiMbi3Abi - TapnxTbiK ambiH aM h, TeMipKa3biFbiH ypnaFbiMeH KaybimTbipFaH ara ypnaxTbin eHLuiciHAeri MaKananapAbi 3epA0^a^ oibipbin, >KypeKciHe Kipicin eAiM, TMRHaKTbi 0H6eriMHin HaTMweciHAe BannbiK 6 m Typanbi KiTa6biMbi3AbiH co^Fbi napaFbiH aaKTan, HYKTedH KOMAbIM. «P y x — KMeni yFbiM. Pyx aAaM3arrbin MbiHAaFaH >KbinAap 6oMFbi TipujiniriMeH Kanbimacbin, >KOFapbi caTbiFa xeiepinreH, xeMeniHe >xeTKeH aKbinbi MeH onnay epiciH, caHanbi TipniKKe 6eMiMAey Ka6ineiiH wbiHQaMTbiH, ap aAaMHbin 6oMbiHa 6iTKeH napacaubihi, caHaHbih MaHiH awaTbiH TbincbiM xyiiJ. 9p ynTTbinwep SeiiHAe opHanacybi, TbiHbic-TipujiniriHin Kanbimacybi MeH AaMybma can e3iHAix KVHAbi epeKLneniKTepi Ae 6onaTbiHbi aKMKaT. Macene, ocbi KyHAbinbiKTbi KiM KanaM naMAanaHaibiHbiHAa. YnubiK aAeT-Fypbin neH canT-AaciypAiH caKTanybi >xac ypnaKTbiK enxoHAbinbiK ancbiHAa 331
T9p6neneHyiHe Kanati Kbi3MeT eTeiiHiHfle. PyxaHM Gai/inbiK weHiHAeri 0nriMeHin TepKiHi ocbiH,qa 6onca, YnTTbiK pyxTbin 6aciay K©3iH ocbiHay iepen 63eKTeH i3fleyiMi3 KepeK ujbifap» flen >Ka3binTbi H. Kbinbiuj6aeB «¥ n rrb iK pyx» MaKanacbiHAa. Ocbi omaw 6acTbi HbicaHara ana oTbipbin anAbiMbi3fa 6ec MaKcaT KoPiflbiK. BipiHini - TanAay. ©TKeH TapnxbiMbi3Abi 3epAeney wana cunaTKa, wana apHafa aybidbi. KiTambi wana om a rra , wana apHaAa >xa3yfa Tbipbicbin, wannunaMa 6a«HAayAaH TanAay >xonbiH Taiwan, GaGaHbin ecnei ce3AepiHe TanAay wacaAbiK. EKirnui - LUbiHAbiK- Tapnx LiibiHAbiFbma Goi/man caGaKTacTbiK, ©AinAiK, epney 6arbiTbiMeH eniMi3AiK ©TKeHi, 6yriHrici, Keneineri Typanbi OKbipr/iaHMeH om 6enicyre Tbipbicbin, 6a6a Aayipi MeH 6yriH ri AayipAi canbidbipa nibiHAbiKKa >KyriHAiK. YiniHLui - tw h AepexTep. Bip KiTan >xa3y ymiH >Ky3 KiTan OKybiH xepex AereHAei/i, BannbiK 6a6a MeH >KanaMbipnap Typanbi >Ka3binFaH KiiamapAbi naiiAanaHa OTbipbin, 6ipmaMa KenwiniKKe TaHbina KOMMaFaH >Ko^Fap uuanKbiHiiJbinbiFbi Ke3iHAeri atiTynbi oKHFanap KiHAiKTe6e, K,apaian KbiprbiHbi, Yiu KaMay Typanbi Ke^inre cenKeM TycipMenTiH t u h AepeKTepre jKyriHreH TapMxn yaKHFanapAbi atiTynbi a3aMaTapAbin oiinbi MaKananapbiH eHri3AiK. TepTiHiui - en Tapuxbi. YnxeH ©Mip Ta6anAbipbiKTaH 6acTanaAbi AereHAeti en TapMXbi Aa TyFaH wep TaGanAbipbiFbiHaH 6acTay anaAbi. >KeTicy enxeci xya 6onFaH yaKHFanapFa 6aca Ha3ap ayAapAbiK. BeciHiui - ynrrbiK pyx. Ba6anap ycTaHbiMbi - en Gipniri MeH biHTbiMaFbi, TbiHbiLUTbiFbi MeH 6ei/iGiT ©Mip GaFacbiH GaFaMAati ynTTbiK pyxKa Aen komawk. ATa 6a6anap pyxbm KacTepnen >KeTKi3yAin 6ip HycKacbi KiTan. « KiTan MaFaH TaigaH A a KbiM6aT», - Aen >Ka3binTbi Ka3aK oi/iuibinbi. KiTan apKbinbi eneMAeri xanbiKTap MeH ynbiCTap, MeMnexerrep ©3Aepimn eTKeHiHe xe3 xcyripTin, aTa TapnxbiH GaFaMAan Kenemex ypnaK yujiH 3epAenen Tac 6eTiHe TycipreH. ByriHri xym KiTanTaH anbiCTan 6apa >xaTKaH ypnaivrapAbin KiTanneH TaGbicybiH Kanap eAiK. « KiTan - xe3i >KyMbiKKa ap3aH, xe3i aujbiKKa Map>KaH», «KiTan - anTbm caHAbiK, iixii TonFaH Ka3biHa-KyT, okw, okn Aa OMbina TyT» AereH AaHa c©3 Gap. AnTbiH caHAbiFbiMbi3Aa MapwaHHbin 6ip A9Hi Gonca MaKcaTbiMbi3Fa >KeTxeHiMi3.
Bafana^TbiH ci3Aepci3Aep, KaAipMeHfli KeniuiniK. XXI-faCbipAa 0/ieM >KypTlUbinblfbl MOMbIHAaFaH, 63iHAiK CblpTKbl, ilUKi cancaT, Aep6ec KyaTTbi axoHOMkixacbi 6ap AaMywbi ipreni Ka3aK eni Manrinix en aiaHAbi. EreMeHAiriMi36eH 6ipre 6ipniriMi3, enAiriMi3 Hbiraa TycTi. Ka3aKCTaH Pecny6nnxacbi npe3MAeHTi KacbiM->KoMapT ToKaeBTbin HaKTbi iciepre ash koh OTbipbin, eniMi3Aeri Kneni >nepnepre 3nnpaT >xacan, atiTynbi Ty/ifanapra KvpaH 6aFbiujTan xanKbiHbin aMaHAbifbi MeH >KypTbiHbiK TbiHbiujTbiFbiH TinereHi - ecxenen ypnawa ynri. «©ni pa3bi 6onMaM, Tipi 6aMbiMaMAbi» AereH AaHa xanKbiMbi3. CoHAbiKTaH Aa npe3MAeHT aca yjiKeH naya3biMAbi Kbi3Meixe Kipicep anAbiHAa 6a6anap pyxbma TaF3biM eiin, 6a6acbi >Kon6apbic 6aTbipAaH pyxaHn xyw-KyaT anFaHbma wy6a xemipMeHMi3. Byn aAenn’K AacTypre ai/iHanybi TypKiniK TeriMi3 6eH Ka3aKM K3HbiMbi3Abin MbiKTbinbiFbiH aMWbiKTaM TyceAi. «MePiipiM wyaFbi Mon, neiiini xen xanbiKTbin nep3eHTi 6onyAaH apTbiK 6aKbiT >kok. Con xanbiK Ka3aK xanKbi. Enmin eTKeHiH yMbunaii, xeneweri yujiH KanTKbicbi3 en6ex eixeH nep3eHTi 6ap xanbiK 6aKbiTTbi» Aemi flwaBaxapnan Hepy. BaKbinbi xanbiKTbin ypnaFbi 6onFaHbiMbi3Fa pM3aMbiH. 9p icin enAix 6on >xaH6aca, YnTTbiK HaMbiCbin 6onMaca, YnnbiK pyxbin 6onMaca, VnbiKTbiK 6nniriK Aan6aca, - Aen Myx;aFanM wbipnaFaHAaii, «Ba6anapAbi KaAipfiey eixeHAi xexcey eMec, GanFbiHbin KaAipniciH KYP^eney, an, KypMeneii 6inMereH enAe GonawaKTa >xok»- AereH exeH FynaMa >xa3ynibi F.MycipenoB. XanKbiMbi3AbiH pyxaHM Mypacbi ap xe3 aKTapbinbin, KaHinaMa ayAapbinca Aa. Kamapbida KanFaH Ka3biHa, wepTinMei/i xenreH wewipe, 6aMKanMaM KanFaH 6aMnbiK 6ap. Op Aayip ap xe3eHHin Lue>xipeciH wacatiTbiHbi 6enrini. Kiiambi KVpacTbipyAa 6aiacbiH 6epin, aibiMAbi eprren, aKbin KOCKaH Haypbi3 Kbinbiiju6aeBKa >xaHe GenceHAinix TaHbiTKaH, uri iciepAiH 6aciaMaujbiCbi 6onbin >xypreH 6apnbiK a3aMarrapFa anFbiCbiM Luexci3.
MA3M¥Hbl A.F. Bamanoe BABAJ1AP >KOnbl G H E rE rE TOJlbl..........................................................................................4 C.M. flYUceHOiHoe EJ1 KMECI - BAJinblK BM ......................................................................................................... 8 M. Buaenduee K IH fllK TG BE.............................................................................................................................. 15 T. flocbiM6eKoe BAJinblK BM EJ1 >KYPEriH A E.................................................................................................25 M.K. KenQaee 0 3 I BM, 0 3 I BATblP BAJinblK BABA .................................................................................... 32 F. Toqneuicoe KYTTb l KOHbIC BOJ1FAH BAJlKALLIblM!................................................................................ 39 P.P. Ecdaynemoe FYMbIPHAMACbl FYJlAMAJlblKKA TO Jlbl............................................................................. 58 /(. Byndbidaee KMEHHEH AMHAJIAMblH BAJinblK A TA ............................................................................... 65 A. ddifi PyXAHM >KAHFblPy - ¥JlTTb lH VJlbl M¥PACbl....................................................................69 H. d6dipaxbiM Y/1T TAPMXbIHflAFbl VJlbl TYJ1FAJ1AP.................................................................................. 78 )K. OcnaHynbi Y lil BGMTEPEK - YUJ ABbl3................................................................................................... 87 /(. K^apaMaH BAJinblK BM - E P fllh BIPI EMEC, B IP E rE M I...................................................................... 101 C. Toufibi6aee EKI G HHIHTAPM Xbl.............................................................................................................109 B. OMipOeKoe BAJinblK BM nO PTP ETI KAJ1AM >KACAJlflbl?!................................................................... 117 H. KbinbiLu6aee KAPATAJ1 KbIPFbIHbl........................................................................................................... 123 C. Bd3inoe EJ1 MECI - BAJinblK BM....................................................................................................... 158 BAJinblK BABA AKbIHAAP >KYPEriH flE ................................. 201 EC KEJlfll, BAJinblK, KABblJlMCA BABAJ1APFA APHAJ1FAH AKbIHAAP MYLU0MPACbl................................................................................211 KAPA UJAHblPAK.............................................................. 243 AAPAB03 AHA..................................................................................................... 253 VJlbl >KIBEK >KOJlbl ............................................................................................. 267 >KAJlAMblP BABAM!........................................................Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z Z '.l...............288 FYJ1AMAJ1AP TIJ1AECKEHAE.............................................................................. 290 0 . dpiH YJlTTblhJ ¥Jlbl TAPMXLLIbICbl, 9J1EMAIK AEHFEMAEn TYJ1FA, BAhAAYP KOJIBACLUbl, AMnJIOMAT KAAbIPFAJIM ......................................................... 297 TYMIH .................................................................................................................................. 331
80>K 94 (574) KB)K 63. 3(5Ka3) 6 20 BAMTAK E/1AIH BAJinblFbl: 6 20 Tapuxu mynranap xaunbi Maxananap Men monraynap, apHay ene^dep. AmiaTbi: «6a«H>KYpeK» 6acnacw, 2019, - 336 6eT. ISBN 978-601-7532-86-4 «flana AaHbiwnaHbi» aiaHFaH BannbiK 6maih 325 wbinflbiK MepeMToPibiHa opafi wapbiK KepreH 6yn KiTama EcKenfli, Bannw* 6 m, Ka6aH *bipay (Ka6bmnca) cwhaw Tapuxu ynbi TynranapbiMbi3 waiinbi Tbin Aa KyHflbi Aepexrep onap 0 Mip cypreH con anMafawbin Ke3enHiK luwHAbiFbiMeH acTapnaca 6anHAanaflbi. WMHawa eHri3inreH «Yuj 6aiiTepeKTiH» rn6paTTbi GMipnepi, uieweHAiK, TanxbipnbiK eHepnepi Mew aianw cesAepi 6yriHri wac ypnax ylu«h TambipMac TarbinwM, ymeH Tap6ne MeKTe6i 6onbin Ta6binapbi Aaycbi3. Kiian wac enKeTaHyujbi fanbiM Aapra, w annw eniHiKOTKeHiH 6inyre Kyauap ynaHAapra apHanfaH. 90>K 94 (574) KB>K 63. 3(5Ka3) ISBN 978-601-7532-86-4 © «BaflH>KYpeK» Gacnacbi. 2019
EaHTaK e/iflin B A /in b lF b l TAPHXH TVflFAJ1AP >KAMflbl MAKA/1AJ1AP MEH TOnFAyflAP aphay enEHflEP K ypacii.ipyiiibiiap: Caiuayuau B.nuoe, Mdp.ien Koji6aee JJudap Apacandau^bubi PeflaKTop: yR’etfic bla\\a6au, Ep.tcm O.uapoe <Porocypeniiijiep: Hypaexdi Cepsowayjbi Berreyuii: *»>VHIUKYPEK Kiran «EaairA'ypcK» 6acnacbim>m KOMiibKXrcp i i a < ri/\\< -i . i opiajikirhiiiaii Tepi;iin. 6crreJiai. Baciiaiikiu .inpck iop1,1 Apacan6au Ecmen )k\"etcceHoeny.iw AjiMaibt Ka;iacu, A6aii ;iaiu buibi, 143, 400 a. bjbaspasi(a mail.ru, 8-707-188-18-90 9 \"78601 7*532064 G acyia 19.09.2019 ko;i KoiibiJUbi. IliiuiM i 60x84'/,, K apiii rypi «A p n a ;i» . KoneMi 2 1,0 6acna TaGaK. TapajibiM bi 10 0 0 ziana.Tancbipbic X.*475 1. Tancbipuc 6epyiuinin <J)aii.n.uapbmaii Ka »aKcran PeciiyOanKacbi «Iloanrpa4)KOM6HMaT» )K U lC -ib ie 6acbumw. 050002, AviMaibi Karachi, MaxaiacB Komcci, 41.
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333