Тастанов Иі. Ескі қыстау

Нарынколдагы туысынын ушнде осы энпмесш айтканда, олар Еркш клтановтыц Нарынколда туратынын айтпай ма... Содан откен гасырда ом1р сурд! деп ойлаган жырауды редакцияга келт тапкан кандасымыз кояр да коймай акын агасын аркадан кагып, колкалап, аз iмен oipre алып K erri. Шаршы тактада бастаган шайкасымыз аякталмай калды... БЬ коше, мектеп атын кимасак та. «Капабланка мазары» сиякгы кеи тынысгы, халы к журелне жакын жырлар жазган акь1н eciMi eiu- кашан да умытылмайды.вйткеш, оньщ eciMi халык зердесшде. Ей бастыеы, бас-басы на 6 ip-6 ip сыйлык алып алып, ездеpin ел re куплей таныткысы келш, кггаптарын коныраулатып экгмдж аркылы erKianci келт журген Жазушылар Одагындагы iniaepi алдымен Еркшдей ар- калы агаларын ойласа деген тглек б!здщ шюр1лиздщ туй^н!- «Жетлсу», 17 цацтар, 2013 жыл КЫЗЫЛ ЖУЛДЫЗДЫ АТАМ 1950 жылдардыц аягындагы мезгик Бала кез1м!з. Мал багатын ушм1з Костобенщ томен жагында Текес езеншщ жагасындагы Ашылтубек деген тубекте отырган. Бул жер Байынкол мен Текес езеш косылып кегетш улкен арна. Судыц аржагындагы ну тогай Ды- тайдыц жерк ©зеншн жагасындагы келюН табигатта шаруасын ат- карып жаткан ушм1з 6 ip кун! азан-казан болып жылап жатты. Экем: «Кенепбай атан кайтыс болыпты» - б у ш р 1Мсолк еткендей куй кешш мен де «аталал» агыл-тепл жылап коя 6 epaiM. Атамды кермегенше коп болган. Нарынколга жакын Кдйшыбулак сайынын аузында отыр- ганда Кенепбай атам каракер атымен жш келетш. Кдлай екенш од Kici келгенде экем малда болса, апам Нарынколга базарга кетедк Эп- келер^м шыбык жонып отыратын меш тастап оздер! ойнап журетш. Атам уйге аялдамай, б{рден маган келт: «келе гой балам» —деп. ко- лын созады. «Аталап» умтылган мен! аттын устшен Бпп алып. ал- дына отыргызып, б1рден Нарынколдагы ушне тартады. Kecin бер ген тандырдын нанын жеп, мэз болып ойнап журген меш анда-сонда уй- ден шыгып бакылап кояды. Meni атам ешюмге керсетпей Нарынколга алып кеткенде «суга аплп кетт\\ ме, каскыр жеп Kerri ме» —деп, эке-шешем жер-кектен 1здел, асган-кестеч болады екен.Бул жагдайды б1рнеше per бастары- нан кешin журектер! шайлыккан олар 6 ip куш мен! алып бара жаткан 250

Кенепбай атамнын алдына.н шыгып. жалынып, ет 6 epin арен альт ка- лыпты. Сол атамныц кдйтыс болганына барам деп жылаган мен! уи­ кендер «балалар бармайды» деп тастал кетт!. Кешн «атадньщ б е й т » деп экем Талдысайдыц аузындагы зираггып арасыиан шоп осе баста- ган. тас 6 ejiri койылran кппкенс темпеинкп корсегп. Арада ондатаи жылдар отсе де «Егембер/нм адам болады» - де­ тей атампын кодыр даусы дула гымнал кетер емес. Miне, Кенепбай атамнын кедееде жа сал таи жеке ic-кагаздарыл парактад отырмьш. Нарынкоддагы «Пограничник» колхозыныц бас жылкышысы болып, сотые жылдары лекерте ат дай ыплатан Кенепбай атамныд ie-кагазы- ныд Ke6i орысша укьшты дайындалыпты: Сол жазулардан кыскаша уз!нд! келпрешн: «Награжден орденом «Красная Звезда в J944 году, № ордена J700112, награжден орденом «Трудового красного знаме­ ни» в 1947 году, № ордена 52957» - деп орденшн perine дейш укыпты жазылган. «Кызыл Жулдыз» орденin Келепбай Таетанов атам 1944 жылы Москвада еткен ауылшаруашылыгы кермесшен кехдееше та- гып кайтыпты. 1948-1956 жылдары Нарынкол селолык советшщ де­ путаты болыпты. Ал, «Едбек Кызыл ту» орден! туралы: «Старшему табушпику колхоза «Пограничник» НарынКольского района, Алма- Атинской области» товарищу Тастанову Кенепбаю, Поздравляю вас с высокой правительственной наградой орденом Трудового Красного Знамени. Надеюсь, что Вы передадите свой опыт другим труженикам сельского хозяийства и поможете им добиться высоких показателей в деле развитие животноводства в нашей стране. Желаю Вам здоровья, сил и далнейших успехов в работе. Министр сельского хозяйства Союза ССР» 4 октября 1948 г.» - деп, атамнын атына жазылган кут- тыктау хаттын саргайган парактарына теб1решспен карам отырмын. Сондай-ак, атамныц 1943 жылы 10 сэулрде «Отличник социалис­ тического сельского хоззяйства» медал!мен, 1947 жылы 7 тамызда «За доблестный труд в великой отечественной войне 1941-1945 гг.» медал!мен. СССР жэне Каз ССР ауылшаруашлыгы минисгрлшшш «К-урмет грамотасымен» марапатталуы да онын ерен ецбепнщ нэти- жес!н!ц белые! емес ne. Тэрпп тем!рдей катал сол кезде ордснь ме­ даль. грамоталардын каз!рг!дей «б!реуд!н озЕ б!реуд!д кез] жаксы» тургыдагы талгаммен таратылмайтыны белплЕ Ауданнын хатын алса. кокке уша алмай жургендер бар. Одактым Миниетрщщ, Казак ССР Жогпргы Совет! Президиумыньш Председа- тел! А.Казакбаевтын куттыктау хатын алган Кенепбай атам карапа- йы.м, кшнпеЙЕт. копшin мшезшен айны май. сары аязда багымындагы

жылкылармен epicTe тунеп, 60 жастыд бел оpi асына де жетпей енбек мугедеп болып ом 1рден orin кетштт Ата! Улы Жедютщ 70 жылдыгы карсадында газетке жан-жлктан агылып жаткан хатгарды корытыл 6epin журш, Кызыл жулдызды С1здт ФЗО-да Кузбасс кешшшде болып денсаулыгын бузып кайтса да, шешем Ш алила Бекенкызымен 1930 жылдары Нарынколдагы колхоздын алташкь; ipreTacbiu калап, 50 жылдан асгам осы шарул- шылыкта мал баккаи экем Сасыкбай Таста пульш, Сталинграда а н ха- барсыз кеткен кокем Ась1кбай жайлы oip ауыз жылы леб1з 61лд1руге уакытым болмапты. Шздер Улы Жедшке елшсуНз улес коскапдары- дызды 6ip кезде Нарынколдагы замандастарыцыз жаксы бшетдт Бгз- ге «жаксы атаныц баласы» деп аркам ыздан кагып, балад к©дипхпзд1 кекке кетеретш. Солардын содында «Эй, Жэкемнщ баласы! Сен уйленгенше 6i3 ©лш калатын болдык кой» —деп кешеде кездесее колымнан суйin амандасып журш ©м]рден ©ткен гыл едбеккерлер1 Тойган Куддкбаева, Сара Шогбаева апаларымды калай умытайын! Сisдердщ маган деген ум1ттер1щзд1 актадым ба, актамадым ба бш- меймш. Оныд багасын мэртебел! уакыт берер. ТУМЫРЫН с о т ы е ЖЫЛАГКАНДЛТ, М ¥Ц Ы Н ЖЕЦ1С Ж¥БАТ1^АНДАР Мамыр айы, acipece 9 мамыр-Улы Жед^с куш жакындаган са- йын жан дуниемд! жагага соккаи тед13 толкындарьшдай тасдынды да, алабурткан кецш куй жаулап алады. Кей кейде бупнде арамызда жок согыстын алапаты мен кайгы-муцын, киындыктарын 6ip юЫдей бастан кешкен эке-шешелер1м!з бен олардыд замандастары eciwe rycin мудайып та калам, «вкед ©лседе экеднщ кезш кергендер ел ме­ с т » -дегендей, жегде салтанатына келген коз таные, кенен1д кезш- дей ШоганбаЙ Мусаев, кеше гана бакилык болган Кум1сбек Тас- танбаев баска да ардагерлер «Ой, халыд капай? Эке-шешелерщнш мейрамы гой 6yriH. Куоты болсын!» — дейтш букпешз, акжаркын кедшмен. Ондайда езще аяулы жандар уmin мактаныш сез!мже бо- ленепнщ де тушшктт Mine, касиетл де, кастерл1мереке карсадында еткеншд деректерш, кептен кодшде журген ойларымды ак кагазга Tycipin отырмын. 1985 жылы Улы Жедштщ 40 жылдыгы карсадында сотые арда­ герлер! мен тыл енбеккерле-рййд ерлжтерш, жанкиярлык ецбектерш

жан-жакты камтып корсету ушш аудандык «Со ветл к шекара» га- зетшщ шыгармашылык ужымы эр ауылга газегтщ 6ip номерш ар­ наута шедпм кабылдадьщ. 40 жылдык мереке каре ацындаты кошл куй де ерекше едг Майдангерлер когамдык орьшдарда, кешелерде 6ip-6ipiMcn кездесе калса езара емен-жаркын ацтарылып, эцпмеле- сепн. Шеруге катысагын тылда ецбек еткен апаларымыз баягы ак ки- мешектерш киш орталык кошсмен «Нарынколдан еекен самал жел айдай, Жауынды жецш аман кел айдай» - дел, журекп шым егюзер саздыд макамына салып эндспп бара жататын. Сол oip T eo ip em cri сэттердщ оргасында журш оз1.\\пзд1 алда ерекше б ip окигалар кутш тургандай толкушы едж. Кептщ усынысымен ¥ л ы Женю карсацын- да колка алынып жаткан мэдени-кепшшк шаралардан жасандылык- тан repi шын шынайы жарасымды ic-кимыл байкалатын. Сондай ниет пен пешлд! ауылдардан газет номерш дайындауга барганда да байкадык. Ардагерлер етшшпм1зд1 орьшдап, кан май- данда бастан кешкен кияметтерш кагаз бетше T y c i p i n колымызга ус- татып жатты. Майданнан елге жазылган саргайган хатгар да, эскери формамен тускен коне суреттер де табылды. Ал, тылда ецбек еткен апаларарымыз «6i3 не кермедж» деп, кемсецдеп коз жасына epiK беретш. Олардын букпешз журек теб}решстерш K e p in , майдан мен тылдыц зардабы мен ауыртпалыгын oip юслдей кетерген, ешкандай женицпктщ дэмш татпай канагатлен ем1рден еткен эке-шешелер{лпз еске тусетш. Кецнпкпз алай-тулей болатын. «Апыр-ау, Кузбасс кешшшде ецбек армиясында болган экем1з Сасыкбай мен тылда ецбек еткен анамыз Шалипа Бекенкызы да со­ тые туралы «6i3 не кермедж» деп сыр шертуцн ед1 гой. 0Mipaepi, таг- дырлары кандай уксас» —деп ершЫз ойланатынмын. Апам, Шалипа Бекенкь1:зы К^ызылорда облысыныц Шиел1 ауданы- ныц тумасы едг Бастан кешкен киындыктары eciHe тускенде эцп- месш маган сурак коюдан бастайтын. —Иембердк сен улкейгенде не боласыц? —Жазушы болам. —Si3 керген киындыктарды жазасыц ба? —Жазамын. —Б1з не кермедж?.. Кеке>цп Кезбастагы (Кузбасс) ецбек армия- сынан (Нарынколдагы озшен Kiuji агайьш-туыстар экемд1 «кеке» дейпн) «oip айлык ©Mipin калды» деп докторлар босатыпты. Елге жетш жыгылсын лесе керек. Б 1рак, мундагы ганыс орыстар кун са- йым I шашке тундырылган таза керосин ш ш зпт кыргауылдыц. кух-

тыц етш жепзш журш. оньщ ауруын жазды.Ол Козбаска кеткенде уйде 6 ipa3 ipi кара, усак малдар бар едг Содан 1 лак кана калды. Бэрш манданта бердж Е>кед жазьсшан сон Кдкпак тауына мал багу га шыктык. Уйде ауызга талшык етер азык шамалы. Таудын томенп бурылысынаи со- гыска ад етш дайындаган аншылар етедь «Aiu ауыл» деп oisre >ка- кындамайды. Клшкентай Абай мен Баян агаларын уйдщ тебеciне шы- гып (тебееш топыракпен жапкан, агаштан киып салган 1 белмезп уй) «Ага. ага! Муше бер, Барып алмаймын, окел in бер» деп айгайлайды. Адшылар естьмегендей айналып етедк Б1р куш кайдауз келгенш бишеймш, дэу бугы корага Kipin Kerri. «Тэк.тэк жануар, тэк, тэк жануар!» деп касына жакындап ед1м жерд! тарпып-тарпып турып басымнан сеюрдт Б1рак- корадан шыккан жок. Содан биж таудьщ басында кой жайып журтен кекене «Ей, дэу, дэу!» - деп кол булгап (палуан атанган экемд1 шещем1з «дэу» деп атайтын) айгайладым. Ею итпен келген оран бугыны керсетеем, «сол уш1н шакырдын ба» деп камшымен тартып ж 1бердг Hrri ж!берш едк бугыны тамактап, алып калды. Аузымыз кызылга тнд). Тагы 6ip куш ай жарыкта далага шыксам уйдщ касында агарган 6 ip нэрсе жатыр. Б^орыксам да акырын жакындап барсам, каскыр тамактап кеткен ел ж екен. Сол кыста каскыр куып келген], какпанга, тузакка тускеш бар 6ipa3 ipiai-ycaKTbi ап алдык. Элп муше бермеи айналып кететш ан­ шылар б!зден муше алатын болды —деп еске алатын, апам басы нан еткен киындыгыныа 6ipiH. - Таудын басынан айгайлап мен! шакырганда ею баланын 6ipi суга Tycin K erri ме деп коркып, койды тастап келгем. Сейтсем, бул бугыны керсетедк «Сол ушш шакырдьщ ба?» - деп, ашуланганнан камшымен тартып жубер]п ед!м. Иесуз калган койды каскыр куып кетсе, Tinri киын болатын ед! гой - дейд! ол окига жайлы экем1з. «0 лт1рем деген 6 ipey бар, елАрмеймш дейпн кудай бар» —дей./п гой. Олдекайдан келш Kopafa Kipin кеткен бугы шалакурсак эке-ше- meMi3 бер агаларымызга жаратканнын, буйырган Heci6eci шыгар... Тыл ецбеккерлершщ аузынан «тан каскадан-ала сак-сакка дейш енбек erriK» деген сезд! жш еститшмш. « Ган каскасы» тангы боза- рып келе жаткан кез де. «ала сак-сагы» карангы туеin кез байланган мерз!м екен. Окем Сталинградтан хабареыз кеткен inici Асыкпайды, солдатка ат дайындап J944 жылы Москвада еткен Буюлодактык ауыл шаруа- шылыгы кермесшде «Енбек К,ызыл Ту» кей1ннен «Курмет белпсЬ> 254

ордешмен жэне «1941-1945 жылдары тылдагы ерен енбеп yiuin» ме- дал1мен марапатталган агасы Кенепбай атамды ж иi ойлайтын. 1916 жылы ага, ппсзмен 6 ipre Нарындолдан Ташкентке кетедг Азамат согысьша датысдапын, Лениндк Фрунзенк Будденныйды коргешн, Турар Рыскуловпеи oipre Турксиб дурылысына катысканып жш ай- тып отырушы едS. Мектептен келген 6 ip агамьп кекс «Турар Рысду- лов деген халык жауы бар екен гой» деп куле айтканда окем «отгама иттщ баласы» дейтш. Агаларымыз да мекгепте мугалшнщ айтка- нын дэлелдеп лешрш ауре. Солардын, легпргешмен журш экемнщ энпмелерш жазып ал ьт далмаганыма екшемш. «0 ткен ем!р» гой деп басталатын экемнщ канша кунды энпмелер1 1ш1нде к е т екен. 1930 жылдары Ташкентте мадташылардьщ бригадир! болып журген экемд1 «елге демалысда келш кетпейс1ндер ме» —деп агасы Кенепбай атам шадырады. Содан де малые алып келген iHicin ж iберм ей дояды. Улкеннщ алдынан аттай алмаган кекемн1н партбилетш андаусызда кшлпмен апам жуып ж1берген сод эдем «жогалтып алдым» деп адга- лып, оз1 айткандай малдыд сонында далыпты. Б1рде жумыс бабымен ауданга келген облыстык мэдениет бас- кармасынын баедтыгы К^аным Шотбаева эпкем1з:«Нарындолды Нарынкол жасаган сен1н окелерщ ед1 гой. Неге жазбайсыц?» - де­ генде, «апыр-ай, Нарын долда олар жургенде кеб 1 «ардагермш, тыл ецбеккер1мш» - деп кеуде дага алмаушы ед1. Олардын ол жак, бул жагындагы омырауында селкебайлары барларды мадтап журш, партбилетш жугызып барлыд марапаттан дагылган экемдд 6 ip K ic i- дей едбек еткен шешемдз естен шыгарыплын гой. Кдндай адымад- пын?» - деп еюне оларды ойладым. «Кап. Ташкенттен бекер кел­ ген екем» деп е к ш т отырганын жш K e p y m i ед1м. Осы естел!пм экемнщ айта алмай. жете алмай кеткен арманын жазу жузшдеп сэл гана орындалуы шыгар...Кеш!р1вдер меш, ардактыларым, ехпрдеп ен дымбатты жандарым! Зейнеткерлж жаска жеткенде ом iрдей мезпленз еткен асылдары- мыз. олардын ыдылас-пешлше беленш ескен шуакты кундер1м1з жи1 еске тусед! екен. Бэлюм жастыктьщ ecipiriMeH барга да, жодка да да- рамай. басты тауга да. таска да согьзп, есейс келе дызбалыктан repi акылдын жаша сер!к екен ж тус!нгеннен шыгар...Эйтсе де, экем1здщ, шешем1зд1н. олардын замандастарынын энпмеФ «муны умытый кетпе» дегендей ес!м1зге орала беред!. Б1з жежстен 7 жылдан кешн ом!рге келген урпадтар санатынанбыз. К!рак. куркзрел еткен согыс- \"Iын каллырган зардабы бала б!здерге де сезшепн.

Ол кезде эскери мшдетш отеу мерз1м1 3 жыл едь Балалары армия катарына шакырылган уйлердщ ата-аыалары тагы 6ip ойран-топыр бола ма дел коркып, улдарыныд аманды гыи тшеп, жылап-сыктап жа- татын. Согыстан жала ес жиып келе жагкан баска тартеа аякка жет- пейтш кезеднщ де куэс! болдык. Малды ауылга б'фде шамга жага- тын май, б1рде шамныц бштес! мерз1мшде жетпей. aoirepre салатын. Талканньщ да, куырылган бидайдыд да дом in гатгык. Ал, кыстау, кора деген аты тана. Крра дегеш 3-4 катар сыргауылдармен айнала коршалып, To6eci агашпен iлдал ап жабы латын. Малшы уй! дегеш де агаштан киып салынган шатыры жок шагын болме. Оньщ терезе. eciri малшылар к еш т барган соц тана жетюзьтетш, Жендеуш мал­ шылар оздер) жендейтш. Эюредцеп жеткен белсендшердщ жумыс уйымдастырудан repi айтайы басым едп Мундай киындыктарга карамастан сотые зардабын тарткан кайсар жандардыд 6ip-6ipiHe деген епшмд] беле-жармайтьш бауырмалдыгы, ынтымак 6ipairi кандай едь 9зара айткан эдпмелер! жарасып тура- тын, Каз1рг1лердей тыраштанып, ойдан ешнэрсе ойлап кешрмейтш. Айткан эдпмелершщ, туйген ойларыньщ магынасы да мазмунды бо- латын. Олай бол са, ¥лы Жещс мерекесб куш жаныма ыстык аяулы жандарым турады естелжтерд1 кеппен белюсем. Heci айып?! -Ж едеше, жецеше! Менщ muiepiiM бар —деп, куанып, юшкентай Абай мен Баянды содынан ертш журуш! едг Асыкпай кайным-дейтш апам. - Кеке! Б1здщ тукымды туйе успнен ит кабады. Жуас. Мына i«i- aepiMAi курым кшзге орап ecip - деп аманаттап согыска кетт ед1 - дейдь экем, шклн толкьш еске алып. Кенепбай атамды жаксы быемЫ. Апамыз Нарынколта базарга, экем^з мал жаюга кеткенде 1уайшыбулактыд аузындагы ну тотай. таекын судыд жагасына коныстанган кшз уйдщ алдында шыбык жо- нып отырган мен! каракер атымен арнайы 1здеп келш «Осылардыд imiHeH Егемберд!м адам болады» деп, ешшмге айтпай талай рет На- рынколдагы ушне алып кеткен. вке-шешем13 «каскьф жеп кетг! ме» сута агып кетп ме» деп, эбден !здеп, журектер1 шайылыпты.Б1р жолы меш алып бара жаткан жершен кездест калып, жалынып эред алып калыпты. вкем!здщ кудасы Курманжан карияныд маган кшдж эке болуы да кызык Ол кюшщ жолдасы КулэЙхан эпкем1з Мэретбаевтар эулет!- нен. Б]зге туыс. Сол Кулзйкан эпкем1з «теркЫ ме барамын» деп Кур­ манжан агамен б!зд!д малдагы уйге барып турады екен. 256

—Bip кыста «теркЫме барам» деп Кайшыбулакка барганда сен туып, Курманжан окем саган юнд!к эке болыпты —дейдк жедгем1з Фарида. Ол мезпл 1952 жылдык 2 кантары екен. —Ой, жэкемнщбаласы! Сен уйленгенше олш калатын болдык кой — деп колымнан суйin амандасатын Сара Шотбаева, Тойган Куцдкбае- ва апаларымньщ эркайсысы 6ip-6ip шеж1ре едг Осы апаларым тыл- да енбек еткеиде кушне кол кайшыман 80 койды кыркып тастайтын дейд1 бнтетшдер. КдзФ «еолардын умгпн актадым ба, сешмдерше лайык болдым ба?» —деп, о з1м1-ез!м сурак коямын. 1995 жылы ¥лы Жешстщ 50 жылдыгы мерекелж медалin тапеыру yujiH аудандык соггын торагасы, 3pi балыкшы агамыз К^арашов Кдна- гат екеум1зд1 Какпак ауылына болштг — Жур Иеш, агалы-шин бальщшылар болып ардагерлерге ме- далдарды тапсырып кайтайык - дейд1, Какад жымиып. Салтанатты жиын, марапаттау еткеннен кешн Нусшжан Мэрегбаев ага бастагад согыс ардагерлер1 екеум!зд1 уйлершдеп мерекелж дастарханына алып кеттг Ke6i эке-шешем)зд1 таниды екен. Дастархан басында осы- дан аз гада бурын аудандык газетге Нарынкол ауылыныд ардагерлер! турады жарияланган «Кещлдер! казына жандар ед!» атты елешмд1 окып берущ ет1нд1 олар. Сонымен «Кедшдер1 казына жандар едк KeKiperi шуакты армад едк Мынау барлык солардан бастау алып, Мынау дуние солардан калган едЬ> - деген шумактармен жыр окуды аяктаганымда олар тебь решп, арада жок замандастары ушш тост кетердй Сол риясыз бас косуымыздын сонын ардагерлер б1зд! Какпак езен ж щ жагасындагы тогайга кекке шыгарумен аяктады. Амал канша... Бупнде сол кай- ран жандардыц бэр! емзрден е т т кетть BipaK соларга деген сагыныш кеюрепм!зде сайрап тур. «Онай болмас он урпак кетерсе егер, Б1здщ урпак кетерген бул садмакты» - деп атакты акын А.Сурков жазгандай, адамныд мумюндюшен тыс ауырпалыктарды кайыспай K O T e p in , сурапыл жыл- дардын сынын жене бшген сол кайсаржандардыд букпеЫз пеййн мен 6 3 IMдегенге езепн жулып берер бауырмалдыгын жалгастыра бшсек, бекер ом ip сурмегетпм1з. Бумырларын согыс жылаткам, мундарын Женю жубаткан аскар таудай э келер мен арды ойлаган ак кимешекп аналардын жаксылыктары бэр1м1зге жугысты бол сын! Улы Женю мерекес! кутты болсын. курметла ардагерлер мен тыл енбекерлерз! 251

АСПАНТАУДЫЦ Т 0 Л ПЕРЗЕНТ1 Кои/ербай Данабеков туралы - Нарынколдан «женгешмш» деп, телефонмен хабарласты - дейд] жолдасым. -Кай жецгем? -Бымеймш. Сен «Кешербай ага» деп 6ip xici туралы жш айтушы едш гой. Сол клсппн «жолдасымын» дейдг -Койшы Кешербай ага ем1рден еткел! кашан. Ол кклшн жолдасы Кайда екенш де бшмеймш гой. - Телефоннан осылай деп айтты. Тагы да езще хабарласар. Мына хабар меш ерж аз ойга калдырды. Улкен Какпак жайлауын- дагы Кайшы сайыныц аузында орманшы болып отырган Кешербай агага барып энпмелессем деп каншама рет окталдым. EipaK, жоспа- рымньщ бэрш жумыстагы кездейсок карбаластар б.узып, окталганым бос дэр1мен ауага атканнын керш кешть Жакындарымнын, туыста- рымньщ ©ткен OMipi туралы 6ip кющеи б т ет ш Кешербай агадан сыр тартсам, экелер1м1здщ согыс кезшдеп кезшдей есю кыстаулары Бо- зымбайга, Сулысайга, Хантэшршщ тубш деп туган жер1м, тушме жш ешп, мазалайтын Кдйшыбулакка 6ip барып каитсам деген арманым орындалмады. Эл1 орындалмай келедг Туган жер туралы угым жай- лауын аралап, тауларына шыдан, еск! кима уй мен кораныц орнын Kepin куанган тустеп елеспен шектелдь Сондай ойым онга бел шin журген мазасыз кундердщ б1ршде ауылдан келген жедгем^зден 6ip азамат туралы сурадым. - Оны откенде Кешербай дайтыс болганда сонын ушнен кергем- дейд1 женгем]3 жайбаракат кещлмен. - Кешербай ага кашан кайтыс болды? - Eipa3 болды гой...Еопмеп пе едш? -BipiHmi рет ecTin турмьш... Бейгам айтыла салган хабар тебемнен жай туиргендей болды.Ка­ тан керсец де жараган аттай сергек журетш, кездескенде емен-жар- кын амандасып, жагдай сурагд «Какпакка балыкка жш келеншшн естцпм. Уйге неге сокпай кетесщ?» - деп, KipmiKcis назын айтатын Кешербай аганьщ ауырганы туралы еспм еп ед1м. Какпакка эне ба­ рам, мше барам деп жургенде арага он жылдай салып жаксы аганын кайтыс болатынын ктм ойлаган. Орманды, гауды, оныд андарын кор- гайтын егерлер коп кой. Сол пйркшдердщ кейб1реушш саламын алу- N

дьщ ез1 киын.Облыстагы, аудандагы. ауылдагы элдеб!р мыктымен байланысып алып. олар келее бар жагдайын жасап, акын алдына куып кем oepin «кун керш» ж ургендер каншама. Беделднп агалап, жакы- нынан, бауырларынан кашкакгап, к'южшкгей гумыр кешкен сондай егерсымактар туралы кегшллж ешкашан да жаксы сез айткан жок- Айтлайды да. «Ол курсын, ол адам ба» деген лагнетпен шектелсдг Кешербай Данабеков ондай егсрлер санатынан емес едг Кезден кете с, кошлден кетед! дегендей, калай умытып кеткенб!з деген ойым- ды жецгелпз Улгайшаньщ хабарласуы толыктыргандай болды. «Со- нымьпдан iaeein келе жатдан жал-куйрыгымыз ед]'н. Агац ем1рден ет- кел1 сег1з жыл болды. Хабарласпай, аганды еске алмай кеттщ. Откен- де шал-кемшрлер турган кошелерше машинамен жольш туеш, еткен- деп neoip окигаларды eciMe алып. коципм бузылды» —дейдй Улгайша женгелпз. «Мен Ci3ai ауылда емес, калага кеппп кеткен шыгар деп ойладым» - деп акталуга тура келдг Кез алдымнан кешеп ынтымагы жараскан, бауырмал, юшшейш аскар таудай экелер мен арды ойлаган аналардьщ бейнелер! мен жаркын жуздер1 жупрш еткендей болды... Кеш ербай орманшыныц eciMi бала кез!м13ден 6i3re оз1м1з кино- дан керген Дерсу Узаладай еетшетш. Б1здщ кешеде ез шаруасына мыгым, ешюммен какты-соктысы жок oip кария турды. Оны тустас- гары онша дабыралатпай, намысына да тимей, сез peTi келгенде «аю талаган шал» деп, сыртынан айтатын Сол эцпмеден балад кеншмен узш-жарып туешгешм^з темендегщей. Б1рде жацагы карияныд адга курган какпаньша аю туе in калады. Ашулы аю какпанды жулып алып, агаштыд арасында жасырынады. Тэлешне карай шыгар сол кезге какланыд керуге келген кария аюга тап болады. Аю оны талап, тастап кетедг Осы окигага Кешербай ага да тап келш, аюдыд i3iHe Tycin, оны атады. Адньщ бауыры ма эйтеу!р oip мушелш есш жиган карияга ж епзт, сыркатынан айыктырады. Азы елге мэлш орманшы мундай шытырман окиганыд талайын бастан кешкен шыгарЛу Fan елкесшщ тауы мен орманыныд жана- шырына айналган Кешербай Данабеков туралы кезшде баспасезде кеп жазылды. Жаксы аты ел аузыиан туспейтш. 1959-1967 жылда- ры аудандык мэдениет угшпн жетекнйс]’ болтан Кошжен уды таудын, койнауындагы шалгайдагы малшыларды кеп аралады. Кейшнен мэдениеттеп кэшбш табигатпен жалгастырып, 1967-1979 жылдары аудандык аншылар когамын бас карды. Б1зд1н олкем1здег1 кызыл кь з'апка енген ацдар мен кустарды. орман агаштарын коргауга оз улесш кос гы.

Таудын адам аягы сирек басатын калын жынысты жерлерше ан- дарга тузак, какпан курып кететендер аз емес. Кешiкед 6ipimni ке- зекте мумкпупп болса осындай тузакшылар мен какпаншылардын жолын кесуге тырысты. Мысалы улкен Кдкпактаты уМиде шаруа- шылыгьша кемектесш журген Мазак деген адшынын улы тауда ан кай сокпакпен журедг кай кезде жайылымга шыгады, кай суаттан су iiiieai деген мэселелерге келгенде бш мейпш кемде-кем. Сол Мазак шалга «ага таудын 6ip киырыма тузак курмацызшы. М езплш де ба­ рып карамайсыз. Тузакка туекен ан б о ска олш калады. Обал гой» - дегк жш ескертш жататып. Колына «курай» ус гаса аннын лагын да. буазын да ата берет!н oipep койшыларга да «тоймай журсщ бе» ден туе шайысып жургенш де керд1м. Аннъщ да киес! болады дейд1 гой. Кешн сондай жандардыц б!разы ictI болды. Ардакты аганын, табигатты коргаудаты улкен журекп азаматты- тын жетшешин жылдары студент кез1м!зде «Экран» кинотеатрында «К,ар барысы» деген дерекп фильмшен 6ipre окитын курстас доста- рыммен керт, тамашаладым. Таудын пк, кулама беткешнщ жалгыз аяк киын сурлеу!мен ерлеп бара жаткан езше сешмдк кимылы сам- дагай, ыкшам киш ген атты адамды тау кормеген жолдастарым тац- даныспен тамашалаи Kepin отыр. Mine ол таудын басындаты ак кар баскан аланкайта токтады. Аланкайдаты ак карда тузакка туеш, акси- тан TicTepiMeH ырылдап айбат uierin жаткан кызыл-коныр терпи тау барысыньщ супу кершюше ержев суйсшес1з. Барыстын айбат шек- кенше кул!мс!рей караган жанагы азамат аттан туе in, узын ею ашалы ею аташты кес!п алады. Сол агашпен алыстан ебш тауып барыстын аягындагы тузакты босатады. Ал, тузактан босаган барыс кардын уетшде аятынын канын жалап адып, аншыга да тшепей ез жешмеп кете бередк «Барысты тузактан босаткан не деген журек жуткан адам едН? «Барыс адам тшспесе ез1 де тшепейд! деп ecrin едк» —дейд) курстастарым езара жанагы кернпске танданып.. Армиядан жэне окута тапсырудан кешн кездеспегенджген Ко- шербай аганы кермегешме жылдар ©ткен. Элемге танымал ерльза- йыпты кинорежисерлар В.Велялов пен Лариса Мухамедгалиеваньш 70-80 жылдары республика экрандарынан жш корсеплетш «Кар ба­ рысы» атты дерекп фильшнщ басты кейткер! Кешербай Данабеков екенш кешн биуДм. Ол дерекп кинонын улкен киындыкпен a p i аса сактыкпен туО ртгеж белгпп. Айталык, каз1р 6ip ецбек озаты ту ралы кеплд!р экранга дерекп KepiHic r y c i p y ешюмд1 де тандандырмайды. Ол адамнынтуОртлепш туралы алдым ала хабарланалЬ].Ту сiрiл iмнiн 260

ap6ip кершшше дешн ойлаетырылады. Тележурналистер мен one- раторлар жакагы адамньщ сейлейтш сезш, киепн кшмпк туратын жерше д ей т жоепарлап алып, керл-пс rycipyai бастайды. Лл «Кар ба­ рысь!» киносындагы Кешербай /]днавековтыд ic-кимылын осындай ененарийге сыйгызып кор низ mi... Кузар гаудын басындагы ак кар, кек музда «мыл кинога та рта гой» деп кай барыс т.узакка туе in жачу- шы едк Жаракапанган, ашулапган тагы жыртдышты тузаклан босату да Kayinei3 емее. Сол кинопы Tycipy тобыпда жургеп зоопарк пн кыз- меткерлер! «51зге барыс устап бермедш» дсп ронж ireнде, Кешербай Данабеков «Б.ул б1здщ тауда журген киел! ац. Содгы кездер! оны аула- гыштар кебейш кетп. Kiivi бглепк бут гауда журген еонгы барыс шы- гар» - деп жауап берштк Буш тол табигатыныд, туып-ескен жершйд нагыз жанашырынын, патриотыныцжуректен шыккан ce3i гой. Кешербай Данабеков турады дере как фильм тагы да сол ерлг- зайьптгы кинорежисерлар В.Вел ялов пен Лариса Мухам едталиева- пыц басшылыгымен кешннен «Буркптш» дерекп фильмшде жал- гасты. Бул дерекы фильмд! xycipy барысында Кешербай Данабеков Аксай ауылыныц тумасы, согыс жэне едбек ардагерк согыстан кейжп баска тартса амкка жетпейлн киын жылдары какпанмен, иг- псп, мылтыкпен, бурк!тпен ан,шылык жасап oip ауылды асыратан Солтанкулов Вбшэюм кариямен тыгыз байланыста болады, - Атам Эбшэюм Бурган сайдаты бурю ттip уясына тор ку.рып, буркн и ус ran, Кешербай аганы бурютшийкке баулыды. Уштебеде uitapi а тар гып. буркггп умрегп. Кызылтебеде жэне Келсайга апарып буркггп ripi гулкire салдырды. Кейш Жалаулыиьщ асуында каекыр- дыц апанын 2 кун андыды. Кдншыгын атып, апанын казып, 7 Kymirin алды. Буркггп каекырга rycipy уцдн кугшкгерш 2-3 ай бакты-дел еске алады Эбшэюм карияныд Hewepeci Кдйрат. Немересднщ эдл’мес шен Эб inакта Солтанкулов карияныд ад- шылык. саятшылык кэеттер1 ту ралы кептеген деректер алдык. Бу- йыртса ол деректерд! толыктырып окырмандар назарыпа усынармыз. Сондай-ак Кешербай Данабековтыд жолдасы Улгайша жедпхчнз де Эбшэюм кария туралы жылы леб1збен еске алып: «Кешербай агад- ньщ KepcernereHi жок кой. 4 каекырды кинога туе 1редi деп Gipneme ай бактым. Темip гордый тебесжеи шланпмен су берем!н. Erri же- мей. ripi бальгкгын етш берепнб(з. Уйде орыс жазушылары М.Зве­ ре в. В.Песковтар жиi болатын» - дей,д. Киндай сэйкеспк! Кезшде Кеде с Одагындагы жогары марапат саналагып Ленин/пк сыйлыкгын лауреаты атанган Василий Песков

езшдей табигаттьщ тел перчены, аспантаудын ардакгы азаматы Ке- шербай Данабековтын сыйласы, opi сырласы болыпты. Ардакты ага- мыз табигатты суйетш жазушы-журналист В.Песковтын таза кейш- кер) едь Эттен Песковтыд каламына иннгенде б1здщ уды тауларымыз туралы талай купиялардын сыры ашылар едк BipaK, Кешербай ага кайтыс болганда «Кар барысы», «Бурютцн» дерекп фильмдершщ rycipia ijvi тобы кед in жануясынын кайгысына ортактасып, жогары- дапы фильмдерд in касета сын естелжке б ер in K ciyi абзал азаматгын кад1рш бшдзредк Зымырап еп п жаткам уакыт-ай! 29 маусымда аснантаудьщ. гутан табигатыньщ жанашьзр перчены болган Кошербай Данабековтыц eMipfleH еткенше 6ipa3 жылдар болыпты. BopiMi3 ушш сагынышка айналган аяулы ага туралы шагын ecтeлiгiмiздi жолдасы Улгайша жедгем1здщ, ул-кыздарынын, куйеу балаларыныц. Hewepeaepi мен шеберелершщ (<Т{рлнспдтайгагынажасымаган, Бардыктьщ бакыты- на тасымаган. Бала-ш агац ацсайды мешрзддр Оларга жок кой сенен асыл адам» - деген журекжарды тiлeгiммeн аяктаганды жон кердж.

МАЗМ¥НЫ ОТАНЫ М А Т1ЛЕК (Алгы соз ориы на).............................................................3 Е б е л Ы . E C K I К Ы С Т А У ...................................................................6 11-белЫ. МЕМЛЕКЕТ'ПК КЫЗМЕТ. 0ЛЕЦДЕР......................................... 183 II 1-бел iM. ОЙЛАР, ЕСТЕЛ1КТЕР............................................................ ......214

Иемберд1 Та ста н ов ECKI ЦЫСТАУ Редакторы Дагжан БЕЛДЕУБАЙ Беттеген Ниязбай ОРАЗЫМБЕТ’ОВ М^кабаны коркемдегеи Орынбек АНЕСОВ Басуга 13,07,2018 ж. кол койылды. Ппшм! 60x90 V Офсегпк кдгаз. Колем! 16,5 б.т. Таралымы 500 дана. «Абзал-Ай» басиасы Алматы каласы, АбаЙДаниилы. 143, 433-кенсе тел/факс: 8 (727) 394 38 32. 385 74 67 «DALAPRINT» баспаханасында пасылды. 050056. Алматы каласы. Ереван кошса. тел.: 290-86-47; +7 747 633 95 29; +7 707 158 88 81 e-mail: dataprim-zakaz.ffimail.ru