100% HOTEL ANNUAL REVIEW

EDITORIAL Η γιγάντωση της διακίνησης της πληροφορίας μέσω του διαδικτύου, όπως την έχουμε βιώσει τα τελευταία χρόνια, ανέτρεψε βίαια την προηγούμενη υφιστάμενη κατάσταση στον έντυπο Τύπο. Είναι αλήθεια ότι, όπως φαινόταν τουλάχιστον στην αρχή, όλα τα δεδομένα ήταν υπέρ του ηλε- κτρονικού «κόσμου»: πολύ χαμηλό κόστος (κάτι που έγινε σχεδόν επιτακτική ανάγκη λόγω και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης από το 2008 και μετά), γρήγορη διακίνηση, εύκολη πρό- σβαση σε μεγάλο και πολυδιάστατο όγκο πληροφορίας ήταν μερικά από αυτά. Όπως συμβαίνει όμως σε κάθε σχεδόν πτυχή της ζωής, τα πράγματα δεν είναι μονοδιάστατα ‒ συνήθως ισχύει το «κάτι κερδίζεις - κάτι χάνεις». Στην περίπτωσή μας, μετά τα παραπάνω –πα- σιφανώς αποδεκτά– «κέρδη», αρχίσαμε να μετράμε και τις «χασούρες»: πολύ χαμηλό κόστος ναι, αλλά αυτό, σε αρκετές περιπτώσεις, σημαίνει και ύλη χαμηλών απαιτήσεων. Γρήγορη, εύκολη πρόσβαση σε πολλή πληροφορία ναι, αλλά αυτό ίσως δημιουργεί αναγνώστες που «τσιμπολο- γούν» πληροφορίες από δω κι από κει, χωρίς ουσιαστική ενημέρωση σε βάθος (έχω κουραστεί ν’ ακούω για «διαγώνια ανάγνωση»), ενώ από την άλλη σίγουρα έχει απολεσθεί το χαρακτηρι- στικό της πληροφορίας που «παραμένει» ώστε να μπορούμε να ανατρέξουμε και στο μέλλον εκεί (αυτό που λέμε «αρχείο» ή, ακόμη περισσότερο, «συλλεκτικό»). Έτσι, φτάσαμε στο σημείο να εκτιμούμε μεν τα αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού Τύπου, αλλά να μην αδιαφορούμε για τον ειδικό, εξαίσιο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το έντυπο, ιδιαίτερα όταν αυτό λαμβάνει τα μηνύματα των καιρών και προσαρμόζεται ώστε να καλύπτει υφιστάμενες ανάγκες και επιθυμίες. Το έντυπο «100% Hotel Annual Review», που κρατάτε στα χέρια σας, γεννήθηκε ως αποτέλεσμα των παραπάνω αναλύσεων/εκτιμήσεων. Πρόκειται για μια ετήσια έκδοση σε μορφή Coffee Table Book, που κάθε χρονιά θα στοχεύει να συνοψίσει, να καταγράψει και να κωδικοποιήσει τα κυ- ριότερα τεκταινόμενα στην Ελληνική Ξενοδοχειακή Αγορά για τη χρονιά που πέρασε. Άρα εμπε- ριέχει μεν το χαρακτηριστικό της άμεσης πληροφορίας, παράλληλα όμως αποτελεί μια καταγεγραμμένη επετηρίδα του χώρου της Ξενοδοχίας (και της Ξενοδοχειακής Αρχιτεκτονικής), κάτι που, χρόνο με τον χρόνο, ελπίζουμε ότι θα το καταστήσει συλλεκτικό. Η πρώτη του έκδοση, για λόγους και πρακτικούς μεταξύ των άλλων, επικεντρώθηκε στο διάστημα 2016-2017. Σ’ αυτή θα βρείτε: > Ουσιαστικά στατιστικά αποτελέσματα που συντελούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων όχι μόνο για το τι έγινε αλλά και για το τι αναμένεται να συμβεί στον χώρο το επόμενο διάστημα. > Επενδύσεις που ολοκληρώθηκαν ή που βρίσκονται σε διαδικασία ολοκλήρωσης. > Καταγραφή των επιχειρηματικών τάσεων που διαμορφώνουν το τοπίο του κλάδου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και οι οποίες αναπόφευκτα θα επηρεάσουν προσεχώς την αγορά. > Παρουσίαση επιλεγμένων ξενοδοχειακών projects Αρχιτεκτονικής Μελέτης και Κατασκευής που ολοκληρώθηκαν το προηγούμενο έτος. > Συστηματική καταγραφή νέων προϊόντων, υπηρεσιών και λύσεων με κριτήριο αξιολόγησης την καινοτομία. > Παρουσίαση προσώπων που για διάφορους λόγους υπήρξαν επιδραστικοί παράγοντες για τον κλάδο το προηγούμενο διάστημα. Ως πρώτη έκδοση, ξέρουμε ότι θα χρειαστεί να διορθώσουμε πράγματα, να βελτιώσουμε δε- δομένα, να βρούμε με λίγα λόγια την «περπατησιά» μας ώστε να ανταποκριθούμε σε υψηλές προσδοκίες. Ωστόσο το ταξίδι ήδη ξεκίνησε! Και το έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας θέλουμε να αναδειχθεί σε ένα συναρπαστικό όχημα που, μέσω της καταγραφής του άμεσου παρελθόντος, θα ρίχνει άπλετο φως στο δρόμο για το μέλλον! Δημήτρης Αντωνάκος



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ 018 100 ΧΡΟΝΙΑ... ΤΑΣΕΙΣ! 026 ΤΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΠΟΥ ΑΛΛΑΖΟΥΝ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ 032 036 ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ 042 178 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ 2017: 182 ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΑΛΛΑ ΜΕ 186 190 ΑΡΚΕΤΟΥΣ «ΑΣΤΕΡΙΣΚΟΥΣ» 194 ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ PROJECTS ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΟΛΩΜΟΖΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΡΙΑ ΒΟΓΙΑΤΖΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΗΦΗΣ ΚΑΙ ΜΑΝΟΣ ΜΑΜΑΛΑΚΗΣ PRODUCTS



ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ 100% HOTEL ANNUAL REVIEW 2017 Εκδότης-Διευθυντής: Δημήτρης Αντωνάκος Creative Director: Βασίλης Παπαδάτος Αρχισυνταξία-Επιμέλεια Ύλης: Ντόση Ιορδανίδου Συντακτική Ομάδα: Γιώργος Αγγελής, Τάκης Τσιρτσώνης Υπεύθυνη Διαφήμισης: Κατερίνα Τσούρτσουλα Γραμματεία Διεύθυνσης: Μαρία-Γλυκερία Μαραγγιανού Λογιστήριο: Δέσποινα Αυγουστίδου Εκτύπωση: ΠΟΛΥΓΡΑΦΟΣ PRESS Μ.ΙΚΕ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ Demand Customize Marketing ΜΕΠΕ Λ. Αθηνών 233, 12461 Χαϊδάρι [email protected]











REVIEW ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ... ΤΑΣΕΙΣ! ΜΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΑΝΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΣΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙ- ΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ- ΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑΞΙΔΙΩΝ, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΑΓΟΡΑ. Η εποχή όπου το πιο “καυτό” θέμα συζήτησης στην ξενοδοχειακή καινοτομία ήταν το δωρεάν Wi-Fi δεν απέχει και πολύ, όπως άλλωστε και η “προαγωγή” της ίδιας ακριβώς συζήτησης γύρω από μπάτλερ-ρομπότ, συστήματα πληρω- μών χωρίς χρήματα αλλά και \"εμβυθιστικές\" εμπειρίες! Πράγματι, οι τάσεις των ξενοδοχείων είναι, τρόπον τινά, φευγαλέες. Έτσι, φευγαλέα, θεωρήσαμε ότι θα ήταν ενδιαφέρον να κάνουμε ένα βήμα πίσω στο χρόνο και να προσδιορίσουμε μερικές από τις κορυφαίες τάσεις των ξενοδοχείων κατά τον περασμένο αιώνα. Κάποιες έρχονται και φεύγουν (μα τι να έγιναν όλα εκείνα τα «δονούμενα κρε- βάτια»;), ενώ άλλες, όπως οι σοκολάτες στα μαξιλάρια μας, εξακολουθούν να αποτελούν στυλοβάτες της ξενοδοχίας ακόμη και σήμερα. 018 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW 1900 1910 Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (1900): 2,00 δολάρια. Στις αρχές της Η δεκαετία του 1910 ήταν μια δεκαετία μεγάλης αναταραχής. Ξέσπασε ο δεκαετίας του 1900, καθώς τα σιδηροδρομικά ταξίδια έφταναν στο πόλεμος στην Ευρώπη, ενώ το Μεξικό, η Ρωσία και η Κίνα κλονίστηκαν αποκορύφωμά τους, άρχισε να αυξάνεται σημαντικά και η προτίμηση με τις επαναστάσεις. Ωστόσο, η συγκεκριμένη δεκαετία βίωσε την αυγή στις εσωτερικές διαδρομές. Για να φιλοξενήσουν αυτή τη νέα κατη- αρκετών μεγάλων βιομηχανιών, γεγονός που θα άλλαζε για πάντα τη φι- γορία ταξιδιώτη, άνοιξαν σε εθνικό επίπεδο αρκετά πολυτελή ξενο- λοξενία. Ήταν η έναρξη της εμπορικής αεροπορίας όπως και της μετα- δοχεία. Στον Καναδά, πολλά από τα σιδηροδρομικά ξενοδοχεία της φοράς με πούλμαν, ενώ η εισαγωγή του Model T Ford αποτέλεσε εποχής ήταν στην ουσία ρέπλικες των κάστρων της Ευρώπης. Στις επανάσταση στην αυτοκίνηση. Η κρουαζιέρα έγινε επίσης πιο συνηθι- αρχές της δεκαετίας του 1900 σημειώθηκε επίσης η εμφάνιση προ- σμένη, παρά την τραγική κατάληξη των δύο μεγαλύτερων πλοίων, του σαρμοσμένων προσφορών στα δωμάτια. Όταν το 1904 εγκαινιά- Τιτανικού και του Λουζιτάνια. Η λειτουργία της διώρυγας του Παναμά το στηκε το St. Regis στη Νέα Υόρκη, έγινε και το πρώτο ξενοδοχείο 1914 γοήτευσε με τη δυνατότητα των παγκόσμιων ταξιδιών, ειδικά σε που παρείχε ρυθμιζόμενη θέρμανση και ψύξη σε κάθε δωμάτιο. προορισμούς κατά μήκος της Δυτικής Ακτής. Η αύξηση της ζήτησης από Μέχρι το δεύτερο μισό της δεκαετίας, έκαναν την εμφάνισή τους τα τους διερχόμενους ταξιδιώτες οδήγησε στη δημιουργία νέων λιμενικών ατομικά τηλέφωνα και τα ραδιόφωνα. υποδομών αλλά και μεγάλων ξενοδοχείων. Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Fairmont (Σαν Φρανσίσκο, Καλιφόρνια), Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Beverly Hills Hotel (Καλιφόρνια), Chateau Moana Surfrider (Ουακίκι, Χαβάη), St. Francis (Σαν Φρανσίσκο, Κα- Laurier (Οτάβα, Καναδάς), Cliſt Hotel (Σαν Φρανσίσκο), Huntington Hotel λιφόρνια), Taj Mahal (Δελχί, Ινδία). (Πασαντίνα, Καλιφόρνια), Halekulani (Χονολουλού, Χαβάη). 019 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW 1920 1930 Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (1920): 2,50 δολάρια. Το “θορυβώδες” '20 Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (1930): 5,60 δολάρια. Η ευημερία ήταν η εποχή της μεγάλης ευημερίας: τα αυτοκίνητα, τα τηλέφωνα, οι ταινίες, της δεκαετίας του '20 έδωσε τη θέση της στη Μεγάλη Ύφεση και η ηλεκτρική ενέργεια και οι επίσημες ημέρες των διακοπών αποτέλεσαν προ- στην πιο “αυστηρή” δεκαετία του 1930. Περίπου ένας στους πέντε νόμια για όλους. Η έννοια της στέγασης υποβλήθηκε επίσης σε αλλαγές, δε- εργαζόμενους ήταν άνεργος, ενώ ο φασισμός και ο ναζισμός ρι- δομένου ότι περισσότεροι άνθρωποι άρχισαν να χρησιμοποιούν τα ζώθηκαν στην Ευρώπη, αποτελώντας τροχοπέδη για την αναδυό- αυτοκίνητά τους για αναψυχή. Η διαδρομή 66 στις ΗΠΑ θα ολοκληρωνόταν μενη τουριστική βιομηχανία. Αν και ταραγμένη, η δεκαετία ένα χρόνο μετά, αλλά τα πρώτα ξενοδοχεία σταθμών στον κόσμο (μοτέλ) παρήγαγε επίσης υψηλή τέχνη, λογοτεχνία και αρχιτεκτονική. Ήταν άρχισαν να ανοίγουν το ένα μετά το άλλο, ακολουθώντας ουσιαστικά την η εποχή που άνοιξε στη Νέα Υόρκη το Empire State Building, το κατασκευή των δρόμων της Αμερικής. Το Art Deco έγινε δημοφιλές μοτίβο πιο ψηλό κτίριο στον κόσμο, ενώ οι Αμερικανοί πήραν και την σχεδιασμού για τα πολυτελή ξενοδοχεία. Όταν, το 1927, άνοιξε τις πόρτες πρώτη γεύση από ταινίες τεχνολογίας, όπως ήταν ο Μάγος του του το Ritz-Carlton Boston, χρέωνε το εντυπωσιακό ποσόν των 15 δολαρίων Οζ. Η οικονομική κατάσταση οδήγησε στη μείωση των κρατήσεων ανά διανυκτέρευση, πρωτοστατώντας σε μία σειρά μοναδικών υπηρεσιών, στα ξενοδοχεία κατά 50% και πλέον. Πολλοί από τους ξενοδόχους όπως οι πρώτες ιδιωτικές μπανιέρες. Κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας, κήρυξαν πτώχευση. Παρά την κάμψη, οι τιμές των δωματίων αυ- το πρώην Savoy και νυν Fairmont στο Λονδίνο ήταν το πρώτο που έστειλε ξήθηκαν, πράγμα που σήμαινε ότι τα ξενοδοχεία έπρεπε να είναι αντιπρόσωπό του στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στη Νέα Υόρκη για να δημιουργικά με τις προσφορές που έκαναν στους επισκέπτες τους. βοηθήσει τους ταξιδιωτικούς πράκτορες στις κρατήσεις των πελατών του. Ο Όταν το 1931 άνοιξε στη Νέα Υόρκη το Waldorf Astoria, έγινε το τότε εκπρόσωπος ζήτησε και από άλλους κορυφαίους ξενοδόχους να συμ- πρώτο ξενοδοχείο που προσέφερε 24ωρη υπηρεσία δωματίου, μετάσχουν σε μια συλλογική ομάδα και τελικά έγινε το ξενοδοχείο-ηγέτης ένα χαρακτηριστικό που γρήγορα έγινε δημοφιλές και σε άλλα πο- του κόσμου. λυτελή ξενοδοχεία. Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Biltmore (Λος Άντζελες), Copacabana (Ρίο ντε Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Chateau Marmont (Λος Άντζελες), Τζανέιρο, Βραζιλία), Drake (Σικάγο), Hotel Le Bristol (Παρίσι), Pontchartrain Hotel Nacional de Cuba (Κούβα), King David (Ιερουσαλήμ), Los (Νέα Ορλεάνη), Peninsula (Χονγκ Κονγκ). Flamingos (Ακαπούλκο, Μεξικό). 020 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW 1940 1950 Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (1930): 3,21 δο- Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (1950): 5,91 δολάρια. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του λάρια. Αν και η δεκαετία του 1940 βίωσε την '50, στις ειδήσεις κυριαρχούσε ο πόλεμος της Κορέας, τα πρώτα σκιρτήματα του διαστη- έλευση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σηματοδό- μικού “αγώνα” και της κουβανικής επανάστασης, ωστόσο ήταν και η εποχή που για πρώτη τησε επίσης μια επιστροφή στην ευημερία. Ο πό- φορά οι άνθρωποι μπορούσαν να παρακολουθήσουν τα νέα μέσω της τηλεόρασης. Εκτός λεμος δημιούργησε αρκετές νέες θέσεις εργασίας, από τηλεοράσεις, όλο και περισσότεροι Αμερικανοί αγόραζαν και αυτοκίνητα, γεγονός με πολλές γυναίκες να συμμετέχουν για πρώτη που οδήγησε σε αντίστοιχη αύξηση τόσο των επιχειρήσεων όσο και των ταξιδιών ανα- φορά στο εργατικό δυναμικό. Το επιπλέον διαθέ- ψυχής. Ακολουθώντας αυτή τη ροή, τα ξενοδοχεία άρχισαν να αυξάνουν τις βασικές πα- σιμο εισόδημα οδήγησε σε αντίστοιχη αύξηση του ροχές φιλοξενίας. Στο Mayfair στο Σεντ Λούις, ο διάσημος ηθοποιός Κάρι Γκραντ ζήτησε τουρισμού. Η τεχνολογία άρχισε επίσης να διαδρα- από το ξενοδοχείο να δημιουργήσει στο δωμάτιο έναν διάδρομο από σοκολατάκια για ματίζει σημαντικότερο ρόλο στη λαϊκή κουλτούρα. μια φίλη κυρία που συναντούσε. Από τότε, ο διευθυντής του ξενοδοχείου συνέχισε να το- Αξιοποιώντας την αυξανόμενη αγορά επισκεπτών, ποθετεί σοκολατάκια στα μαξιλάρια για τους καλεσμένους του, δημιουργώντας μια δια- το 1946 τα Western Hotels (που ανήκαν τότε στην χρονική νέα τάση. Ο ρόλος της τεχνολογίας συνέχισε να κερδίζει έδαφος στη φιλοξενία. United Airlines και τον πρόδρομο της σημερινής Μέχρι το 1951, τα Hilton Hotels ήταν τα πρώτα που διέθεταν τηλεόραση σε κάθε δωμάτιο. Westin Hotels & Resorts) παρουσίασαν την Την ίδια εποχή εισήχθησαν και οι πρώτες διεθνείς πιστωτικές κάρτες, όπως η Diners Club πρώτη επώνυμη πιστωτική κάρτα ξενοδοχείων. και η American Express, προκαλώντας σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά των κατα- Ένα χρόνο αργότερα, η Western παρουσίασε το ναλωτών. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, το Sheraton είχε εισαγάγει το πρώτο πρώτο ξενοδοχειακό σύστημα κρατήσεων. αυτοματοποιημένο σύστημα κρατήσεων ενώ τον ίδιο χρόνο λειτούργησε και ο πρώτος χωρίς χρέωση τηλεφωνικός αριθμός κρατήσεων. Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Ashford House (Ιρλανδία), Dan (Τελ Αβίβ), Flamingo (Λας Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Disneyland Hotel (Αναχάιμ, Καλιφόρνια), Fontainebleau Βέγκας), Royal Palms Hotel & Casitas (Φοίνιξ). (Μαϊάμι), Half Moon Rose Hall (Τζαμάικα). 021 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW 1960 Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (1960): 10,81 δολάρια. Τη δε- καετία του 1960 ήρθε η ώρα να ακουστούν οι “φωνές”. Ήταν η εποχή του αντιπολεμικού κινήματος, των διαμαρτυριών για τα πολιτικά δικαιώματα, του φεμινισμού και των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων. Ήταν επίσης το καλοκαίρι της αγάπης για την πόλη του Σαν Φρανσίσκο. Οι ταξιδιώτες ήταν επίσης σε συνεχή κίνηση. Τα αεροπορικά ταξίδια έγιναν πολύ πιο προ- σιτά και οι αλυσίδες έσπευσαν να ανοίξουν γειτονικά ξενοδο- χεία ‒ μια φιλοσοφία που τα Hilton Hotels ισχυρίζονται ότι ξεκίνησε το 1959, όταν άνοιξε το San Francisco Hilton στο αεροδρόμιο του Σαν Φρανσίσκο. Ορισμένα ξενοδοχεία χρη- σιμοποιούν πρόσθετες χρεώσεις για να αυξήσουν τα έσοδά τους, ενώ πολλές υπηρεσίες αντιγράφονται από όλους, όπως του Hilton του Χονγκ Κονγκ ‒το οποίο έκλεισε το 1995‒ που εγκατέστησε τα πρώτα μίνι μπαρ στο δωμάτιο. Από μια δια- φορετική οπτική, ο Kemmons Wilson, ο ιδρυτής του Holiday Inn, απαυδισμένος από τις ξενοδοχειακές χρεώσεις, αποφά- σισε να εγκαταστήσει παγομηχανές σε κάθε όροφο των ξε- νοδοχείων του. Σύμφωνα με τη Gecho Hospitality, την ίδια δεκαετία, τα ξενοδοχεία άρχισαν να τοποθετούν σε κάθε μπά- νιο μίνι μπουκαλάκια σαμπουάν. Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Mauna Kea (Χαβάη), Sheraton Foxhead Motor Inn ‒τώρα Sheraton at The Falls‒ (Καταρ- ράκτες του Νιαγάρα, Καναδάς), Sheraton Marie Isabel (Πόλη του Μεξικού). 1970 Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (1970): 19,83 δολάρια. Η εξερεύνηση του διαστήματος, η ενεργειακή κρίση και η έξαρση της τρομοκρατίας είχαν όλες τις ρίζες τους στη δεκαετία του 1970, ωστόσο η τεχνολογία συνέχισε να σημειώνει μεγάλα άλματα. Κατά τη διάρκεια αυτής της πε- ριόδου, τα κτίρια ανέβηκαν σε νέα... ύψη, καθώς οι αρχιτέκτονες συναγωνίζονταν για την ανέγερση των ψηλότερων κατασκευών στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του CN Tower του Τορόντο, του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου της Νέας Υόρκης, του Tower Sears και του John Hancock Tower στο Σικάγο. Η δεκαετία αυτή γέννησε την Amtrak, η οποία αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για τα σιδηροδρομικά ταξίδια. Ήταν επίσης η εποχή της απελευθέρωσης των αεροπορικών εταιρειών, η οποία άλλαξε για πάντα τον τρόπο με τον οποίο οι αεροπορικές εταιρείες και τα επακόλουθα ξενοδοχεία προέβαλαν και προωθούσαν τις υπηρεσίες τους στους πιθανούς πελάτες. Οι Αμερικανοί συνέχισαν να ερωτο- τροπούν με την τηλεόραση ενώ το «Πλοίο της Αγάπης», η “τουριστικότερη” τηλεοπτική σειρά, τους ενέπνευσε περαιτέρω για να ταξιδέψουν. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μεταφέρθηκαν στα ξενοδοχεία. Μέχρι το 1973, το Sheraton Anaheim έγινε το πρώτο ξενοδοχείο που προσέφερε ταινίες στο δωμάτιο. Αργότερα γεννήθηκε το HBO και γρήγορα προστέθηκε στις υπηρεσίες πολλών ξενοδοχείων. Ηταν τόσο δημοφιλής υπη- ρεσία, που πολύ συχνά τα μοτέλ περιελάμβαναν τη διαθεσιμότητα του HBO στην οδική τους σήμανση. Εν τω μεταξύ, η ενεργειακή κρίση της δεκαετίας του 1970 προκάλεσε την επείγουσα υιοθέτηση οικολογικών πρακτικών από τη βιομηχανία, καθώς τα ξενοδοχεία άρχισαν να ζητούν από τους επισκέπτες να κλείνουν τα φώτα και τον κλιματισμό, όταν δεν βρίσκονταν στο δωμάτιο. Διεθνώς αρχίζει να ριζώνει το στιλ «Americana». Ο ξενοδόχος Gordon Gorman θυμάται ότι, τότε, το προσωπικό του ξενοδοχείου του στη Μεγάλη Βρετανία εξεπλάγη με κάτι νέο από την Αμερική, το δημοφιλές Club Sandwich. Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Hooters Casino Hotel (Λας Βέγκας), Hyatt Regency (Νέα Ορλεάνη), Keio Plaza Hotel (Τόκιο, Ιαπωνία), Shangri-La’s Fijian Resort (Φίτζι). 022 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW 1980 1990 Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (1980): 45,44 δολάρια. Ενώ όλοι άκουγαν την Madonna, Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (1995): 65,84 δολά- τον Boy George και τον Michael Jackson, ήταν επίσης κολλημένοι στις τηλεοράσεις τους, ρια. Στη δύση του Ψυχρού Πολέμου, η δεκαετία του ιδιαίτερα συνεπαρμένοι από μια σειρά μεγάλων καταστροφών, συμπεριλαμβανομένης '90 καθορίστηκε από την πολυπολιτισμικότητα και της καταστροφής του διαστημικού λεωφορείου της NASA, της έκρηξης του ηφαιστείου από μια διαφορετική πολιτιστική οπτική. Όμως το κυ- της Αγίας Ελένης και της καταστροφής που προκάλεσε ο σεισμός Loma Prieta στο Σαν ριότερο ήταν η εποχή του Διαδικτύου ‒ παρά τη Φρανσίσκο. Η τεχνολογία συνέχισε να προωθεί τις εξελίξεις στο ξενοδοχείο, με τη δεκαετία “φούσκα” dot com. Μέχρι το 1995, τα ξενοδοχεία να χαιρετίζει τις πρώτες μαγνητικές κάρτες-κλειδιά. Η πληρωμή με πιστωτική κάρτα ήταν παρουσίασαν σε μεγάλο βαθμό τους πρώτους ιστο- πλέον σύνηθες φαινόμενο και η Westin Hotels συνέχισε να ηγείται των εξελίξεων στην τόπους τους. Μέχρι το 1996, η Microsoſt ξεκίνησε ανάπτυξη συστημάτων, εισάγοντας πρώτη τις κρατήσεις και την αναχώρηση μέσω πι- την πρώτη ΟΤΑ (Online Travel Agency), Expedia.com. στωτικής κάρτας. Αυτή τη δεκαετία φούντωσε και ο ανταγωνισμός για την άδραξη της Λίγο αργότερα εισάγονται και τα Travelocity και εμπιστοσύνης των φιλοξενούμενων και, μέχρι το 1983, τόσο η Holiday Inn όσο και η Priceline. Ενώ η εμφάνιση του Διαδικτύου απομά- Marriott παρουσίασαν τα πρώτα προγράμματα επιβράβευσης πελατών των ξενοδοχείων κρυνε σταδιακά τους ταξιδιώτες από τα ταξιδιωτικά τους. Τα ξενοδοχεία άρχισαν επίσης να εστιάζουν περισσότερο στους υποτομείς του τα- πρακτορεία, τα ξενοδοχεία εξακολουθούν να θεω- ξιδιού. Στην πολυτελή αγορά, η Four Seasons έγινε η πρώτη ξενοδοχειακή εταιρεία που ρούν τους πράκτορες ένα πολύτιμο τμήμα της αγο- εισήγαγε την υπηρεσία θυρωρού ευρωπαϊκού τύπου σε όλα τα ξενοδοχεία. Άνοιξε επίσης ράς. Ήταν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 το Four Seasons Dallas, το πρώτο ξενοδοχείο που προσέφερε πλήρεις υπηρεσίες σπα. που τα ξενοδοχεία Carlson (Radisson) ξεκίνησαν το Εν τω μεταξύ, το 1989 η Hyatt, προσανατολιζόμενη στα οικογενειακά ταξίδια, εισήγαγε «Look To Book», δημιουργώντας μία από τις πρώτες το Camp Hyatt, το πρώτο επίσημο πρόγραμμα παιδικών κέντρων για τον ξενοδοχειακό πλατφόρμες που αποσκοπούσαν στην επιβράβευση κλάδο. Παράλληλα, τα Marriott Hotels παρακολουθούν τον επαγγελματία ταξιδιώτη και της πίστης των ταξιδιωτικών πρακτόρων. έτσι εγκαινιάζουν τη σειρά Courtyard. Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Barcelo Bavaro Palace Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Biltmore (Αριζόνα), Grand Floridian Beach Resort της Disney Deluxe (Δομινικανή Δημοκρατία), Hard Rock Hotel & (Ορλάντο), Four Seasons (Χιούστον), Westin Century Plaza (Λος Άντζελες). Casino (Λας Βέγκας), MGM Grand (Λας Βέγκας). Biltmore 023 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW 2000 2010 Μέση ημερήσια τιμή δωματίου (2000): 85,89 δολάρια. Η παγκοσμιοποί- Είναι πολύ νωρίς για να γράψουμε την ιστορία της τρέχουσας δεκαετίας. ηση και η κοινωνική ευθύνη ήταν οι φράσεις-κλειδιά στη στροφή της Ασφαλώς, ξεκίνησε με ένα κτύπημα όταν ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Μπα- νέας χιλιετίας. Φυσικά, η πιο καθοριστική στιγμή της δεκαετίας ήταν οι ράκ Ομπάμα συμβούλευσε τους επιχειρηματίες ταξιδιώτες να αποφεύ- επιθέσεις στη Νέα Υόρκη της 11ης Σεπτεμβρίου, στην Ουάσινγκτον και γουν το Λας Βέγκας. Οι βραχυπρόθεσμες προκλήσεις αυτής της ομιλίας στην Πενσυλβάνια. Ακολούθησε η παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία οδήγησαν σε μια συνειδητοποίηση ότι η βιομηχανία έπρεπε να ενωθεί κατέστρεψε τα ταξίδια και δημιούργησε μια άλλη νόρμα στη βιομηχανία και με μια φωνή να υπερασπιστεί και να τονίσει τη σημασία των ταξιδιών. της φιλοξενίας. Με τη σημαντική μείωση των ταξιδιών αναψυχής, οι ξε- Πιθανόν δεν είναι τυχαίο ότι το 2010 είδε επίσης το σχηματισμό της Brand νοδόχοι αύξησαν τις προσφορές τους για τους επαγγελματίες ταξιδιώτες. USA, της οργάνωσης μάρκετινγκ που είναι επιφορτισμένη με την προ- Η ιδέα του δωρεάν Wi-Fi στο δωμάτιο πρωτοστάτησε κατά τη διάρκεια ώθηση των ΗΠΑ ως προορισμού επισκεπτών. Ακόμα, είναι πολύ πιθανό αυτής της περιόδου, ειδικά στις μικρομεσαίες αγορές και προϋπολογι- να μην μπορούμε να φανταστούμε καν τις επόμενες τάσεις. Οι συγγρα- σμούς. Τα ξενοδοχεία αντιμετώπιζαν επίσης αύξηση της ζήτησης για φείς του αύριο πιθανότατα θα αναφέρουν την εμφάνιση ρομπότ, εικονικής ενεργειακή απόδοση ή «πράσινα» προϊόντα. Οι επιγραφές που ζητούσαν πραγματικότητας, κοινής οικονομίας και, φυσικά, την πειρατεία στον κυ- από τους επισκέπτες να επαναχρησιμοποιούν τις πετσέτες τους δεν ήταν βερνοχώρο ως καθοριστικές τάσεις αυτών των δεκαετιών. Όπως και ο πλέον επαρκείς. Το 2008, το Hilton Vancouver Washington έγραψε ιστο- προσανατολισμός των εστιατορίων στην τοπική κουλτούρα και στην κου- ρία, αφού έγινε το πρώτο ξενοδοχείο που ήταν πιστοποιημένο τόσο από ζίνα «από το αγρόκτημα στο τραπέζι», και η εμφάνιση φιλικών προς τα την LEED όσο και από την Green Seal. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, οι κατοικίδια ξενοδοχεία. Αλλά το μέλλον θα μπορούσε να περιλαμβάνει δια- ταξιδιώτες άρχισαν να βασίζονται για την πληροφόρησή τους στις κινητές στημικά ταξίδια ή/και την παρακμή των αεροπορικών ταξιδιών, καθώς τους συσκευές, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία εμφάνιση βρίσκεται σε εξέλιξη πραγματοποίησης η ζήτηση του κοινού για εναλλα- των εφαρμογών για ξενοδοχειακές κρατήσεις. κτικές μονάδες μεταφοράς υψηλής ταχύτητας. Είναι πολύ νωρίς για να ειπωθεί το οτιδήποτε. Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Four Seasons Resort Lanai (Λανάι, Χαβάη), Grand Palladium Jamaica Resort & Spa (Τζαμάικα), Honk Kong Αξιοσημείωτα εγκαίνια: Aulani by Disney (Ο’άχου, Χαβάη), Fogo Island Disneyland Hotel (Χονγκ Κονγκ), Lebua at State Tower (Μπανγκόκ, Inn (Νιουφάουντλαντ, Καναδάς), Nizuc Resort & Spa (Κανκούν, Μεξικό), Ταϊλάνδη), Mandarin Oriental Miami (Μαϊάμι), Standard High Line (Νέα Ritz-Carlton Rancho Mirage (Καλιφόρνια), The Pyramid at Grand Oasis Υόρκη). (Κανκούν, Μεξικό). Lebua at State Tower Nizuc Resort & Spa (Απόδοση από έρευνα της Monica Poling για το Hotel & Resort) 024 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW



REVIEW ΤΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΠΟΥ ΑΛΛΑΖΟΥΝ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΙΑ «ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΑ» ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ Ή ΔΡΟΜΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΑΝΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Από τον Γιώργο Αγγελή 026 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW Το έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον για τον ελληνικό τουρισμό, που εκδη- και στην κοινοπραξία για τη μεγάλη επένδυση στο Ελληνικό. Οι ξενο- λώνεται πλέον επισήμως από μεγάλους tour operators, ξένα funds και δοχειακές επενδύσεις στη χώρα μας θα αναπτυχθούν μέσω της εται- διεθνείς ξενοδοχειακές αλυσίδες, υποδηλώνει ότι οι επενδυτές πιστεύουν ρείας της Club Med SAS. πως η αναπτυξιακή πορεία των τελευταίων χρόνων θα έχει συνέχεια και τα επόμενα χρόνια. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του κορυφαίου > Η Grivalia Properties ΑΕΕΑΠ, μέσω της ξενοδοχειακής της πλατφόρμας tour operator της Ευρώπης TUI που ανακοίνωσε πρόσφατα στην Αθήνα Grivalia Hospitality S.A., συμφώνησε ήδη για τη μακροχρόνια μίσθωση τα σχέδιά του για την προσθήκη στο χαρτοφυλάκιό του 10 νέων ξενοδο- του ακινήτου των Αστεριών της Γλυφάδας το οποίο ανήκει στην ΕΤΑΔ. χειακών μονάδων 4 και 5 αστέρων στην Ελλάδα, φτάνοντας έτσι στα 42 Σκοπός είναι να αναβιώσει το θρυλικό ξενοδοχείο «Αστέρια», ανακα- συνολικά στη χώρα μας. Το ενδιαφέρον για τις νέες μονάδες εντοπίζεται τασκευάζοντάς το σε υπερπολυτελές ξενοδοχείο διεθνούς εμβέλειας κυρίως στη νησιωτική Ελλάδα και δευτερευόντως στην ηπειρωτική χώρα, (με bungalows και καμπάνες), διαχειριζόμενο από αναλόγου βεληνε- όπως στην Πελοπόννησο. Όπως είπε ο CEO της TUI Friedrich Joussen, κούς διεθνή ξενοδοχειακή αλυσίδα στα πρότυπα των επιτυχημένων το επενδυτικό ενδιαφέρον εκδηλώνεται και λόγω της παρουσίας της Fra- city resorts του εξωτερικού. Η Grivalia Hospitality S.A., μαζί με την port στα 14 περιφερειακά αεροδρόμια, που εγγυάται την αναβάθμιση Μακεδονικά Ξενοδοχεία Α.Ε., απέκτησε επίσης το ιστορικό διατηρητέο των εγκαταστάσεών τους και των υπηρεσιών. Ήδη η TUI εξαγόρασε πριν ακίνητο «Όλυμπος Νάουσα» στη Θεσσαλονίκη, με σκοπό να το μετα- από μερικούς μήνες έκταση για τη δημιουργία Robinson Club στην Ιερά- τρέψει σε πολυτελές Boutique ξενοδοχείο. Πληροφορίες αναφέρουν πετρα. Ένας άλλος tour operator της Γερμανίας, ο Alltours, ανακοίνωσε ότι η Grivalia βρίσκεται σε συζητήσεις για την απόκτηση και άλλου εμ- την ένταξη στο ξενοδοχειακό του brand τα ξενοδοχεία Zorbas Village and βληματικού ξενοδοχειακού συγκροτήματος της Αττικής, με υψηλές δα- Aquapark, 4 αστέρων, στην παραλία Ανισσαρά στη Χερσόνησο, που απο- νειακές υποχρεώσεις. τελείται από 223 δωμάτια και είναι χτισμένο σε στιλ κρητικού χωριού, και Carolina Mare, 4 αστέρων, στα Μάλια, 300 δωματίων. Ας δούμε επιγραμ- > Tο επενδυτικό πλάνο της ενιαίας εταιρείας των Sani και Ikos, μετά τις ματικά ποιες άλλες επενδυτικές κινήσεις είναι σε εξέλιξη στον ελληνικό επεκτάσεις και αναβαθμίσεις υπαρχόντων εγκαταστάσεων, προχωρά τουρισμό: στην αναμόρφωση των ξενοδοχειακών συγκροτημάτων, που εξαγό- ρασε. Ειδικότερα: Επενδύει 90 εκατ. ευρώ στο πρώην Club Med της ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΑΠΟ FUNDS Κω για την πλήρη ανακαίνισή του, που θα λειτουργήσει με την επω- νυμία Ikos Κefalos. To 5 αστέρων ξενοδοχείο με δυναμικότητα 410 > Την αγορά ξενοδοχείων ή την κατασκευή νέων στην Ελλάδα εξετάζει δωματίων, σουιτών και μπάνγκαλοου θα λειτουργήσει την άνοιξη του η κινεζική εταιρεία επενδύσεων Fosun International, η οποία μετέχει 2019. Παράλληλα, σε εξέλιξη βρίσκεται η επένδυση του ομίλου στην Κέρκυρα για τη λειτουργία τον Μάιο του 2018 του Ikos Dassia. Το νέο Αστέρια Γλυφάδας 027 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW ξενοδοχείο θα πάρει τη θέση ως ενιαία μονάδα των δύο ξενοδοχείων πλατεία Συντάγματος, και της μίσθωσης για την ενοικίαση κτιρίου προς Corfu Chandris και Dassia Chandris που εξαγοράστηκαν πέρυσι από ξενοδοχειακή χρήση στις οδούς Πανεπιστημίου 4 και Κριεζώτου 2, τον όμιλο. Θα είναι 5 αστέρων, συνολικής δυναμικότητας 984 κλινών καθώς και της πώλησης του «Ηνίοχος» στην οδό Βερανζέρου. και θα απορροφήσει 110 εκατ. ευρώ, > Μια ακόμη διεθνής φίρμα από τον χώρο του τουρισμού και της ψυχα- ΑΛΛΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ γωγίας, η Hard Rock International, βρίσκεται επίσης σε αναζήτηση 5άστερης ξενοδοχειακής μονάδας άνω των 200 δωματίων στο κέντρο > Ο Αστέρας Βουλιαγμένης, μετά την εξαγορά του από την Αpollo In- της Αθήνας. vestment Hold Co, και την ολοκλήρωση της εκτεταμένης αναβάθμισης των υφιστάμενων εγκαταστάσεων, την άνοιξη του 2018 θα είναι η ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ πρώτη ξενοδοχειακή μονάδα στην Ελλάδα που θα λειτουργήσει ως Four Seasons (πλήρης ονομασία: Four Seasons Astir Palace Hotel Athens), Εκτός από την TUI και την Alltours, που ανακοίνωσαν νέα ξενοδοχεία στην προσφέροντας τις ανάλογες υπηρεσίες υψηλού ποιοτικού επιπέδου. Κρήτη, στη μεγαλόνησο ξεχωρίζουν τα ακόλουθα επενδυτικά σχέδια: > Εργασίες αναβάθμισης σχεδιάζονται και στο ξενοδοχείο Hilton της > Η επένδυση από την κοινοπραξία «Mirum Hellas», ρωσικών συμφε- Αθήνας, που εξαγόρασε η Home Holdings Συμμετοχών (στην οποία ρόντων, στην Ελούντα της Κρήτης με την ονομασία «Elounda Hills», συμμετέχουν η TEMEΣ Α.Ε. –ιδιοκτήτρια της Costa Navarino– και η D ύψους 408 εκατ. ευρώ, που εντάχθηκε στη διαδικασία των στρατηγι- Marine, θυγατρική του ομίλου Dogus). Πληροφορίες αναφέρουν ότι κών επενδύσεων. Το επενδυτικό σχέδιο προβλέπει τη δημιουργία σύν- το Hilton της Αθήνας θα συνεχίσει, υπό το μάνατζμεντ της διεθνούς θετων τουριστικών εγκαταστάσεων με ξενοδοχεία, συνεδριακό κέντρο, αλυσίδας, αλλά με το brand Conrad, από τον Απρίλιο του 2018. σπα, αθλητικές εγκαταστάσεις, εστιατόρια, εμπορικά καταστήματα, καθώς και τη δημιουργία παραθεριστικών κατοικιών. > To Athens Ledra, που εξαγοράστηκε από την αμερικανική εταιρεία ακινήτων Hines, θα λειτουργήσει, κατά τις πληροφορίες, με operator > Η Minoan Group Plc, μετά την απόρριψη των προσφυγών κατά του την Hyatt. Προεδρικού Διατάγματος που δίνει το πράσινο φως για την επένδυση Ίτανος Γαία στην Κρήτη, βρίσκεται σε συζητήσεις με πιθανούς συνερ- > Σε εξέλιξη βρίσκονται οι διαδικασίες πώλησης του King George στην γάτες Hotel Operators και επενδυτές. Η επένδυση είναι συνολικού Elounda Hills 028 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW Kassiopi project ύψους 267,7 εκατ. ευρώ, δυναμικότητας 1.936 κλινών σε μια έκταση συμμετέχει και ο ινδικών συμφερόντων όμιλος ΤΑΤΑ. Οι νέες επενδύσεις περίπου 22.120 στρεμμάτων. θα προσθέσουν 2.500 κλίνες υψηλών κατηγοριών στη Χαλκιδική. > Στην περιοχή του Καβρού Χανίων σχεδιάζεται ξενοδοχειακή μονάδα ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ με πάνω από 1300 κλίνες. Τα χρήματα προέρχονται από επενδυτή από το Καζακστάν και θα απευθύνεται σε Ρώσους επισκέπτες υψηλών Εκτός από την επένδυση Ikos Dassia, στο νησί των Φαιάκων σχεδιάζεται εισοδημάτων. η επένδυση \"Kassiopi project”, η οποία ωστόσο συναντά ήδη τα γνωστά προβλήματα που υφίστανται οι περισσότερες μεγάλες τουριστικές επεν- ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ δύσεις στη χώρα μας. Η επένδυση θα αναπτυχθεί σε τρεις ζώνες στην περιοχή Ερημίτης της Κασσιόπης, σύμφωνα με τα σχέδια της αμερικανι- Δέκα μεγάλες τουριστικές επενδύσεις με συνολικό προϋπολογισμό που κής NCH Capital Inc, που είναι ο φορέας της επένδυσης. ξεπερνά τα 500 εκατ. ευρώ πραγματοποιήθηκαν ή έχει δρομολογηθεί η υλοποίησή τους τα τελευταία χρόνια στη Χαλκιδική, σύμφωνα με στοιχεία Η επένδυση, η οποία προϋπολογίζεται στα 120 εκατ. ευρώ, προβλέπει του κ. Γρηγόρη Τάσιου, προέδρου της τοπικής Ένωσης Ξενοδοχείων. την κατασκευή ξενοδοχείου 5 αστέρων, εξοχικές κατοικίες, αθλητικές εγ- καταστάσεις, πισίνες και μαρίνα με 60 θέσεις ελλιμενισμού. Στην πρώτη Η Χαλκιδική, πέραν των εγχώριων κεφαλαίων, προσέλκυσε κεφάλαια για ζώνη θα βρίσκεται το ξενοδοχείο, περίπου 90 δωματίων, μικρός αριθμός την υλοποίηση τουριστικών επενδύσεων από τις ΗΠΑ, τη Γερμανία και τη πολυτελών διαμερισμάτων, χώροι εστίασης, εξωτερική πισίνα, αίθουσες Ρωσία μέχρι την Ινδία. Ήδη τα τελευταία χρόνια έχει ολοκληρωθεί η υλο- εκδηλώσεων και σπα. Στις υπόλοιπες δυο οικιστικές ζώνες θα κατα- ποίηση των πολυτελών μονάδων Sani Dunes, Ikos Οlivia, Pomegranate σκευασθούν πολυτελείς κατοικίες, με ιδιωτικές πισίνες, που θα διατεθούν Wellness Spa Hotel, Mirragio Thermal Spa Resort και Eagles Villas. για πώληση. Eπίσης, δρομολογούνται άλλες πέντε μεγάλες επενδύσεις εκ των οποίων τέσσερις στην Κασσάνδρα και μία στη Σιθωνία. Οι επενδύσεις θα υλοποι- > Με γρήγορους ρυθμούς συνεχίζονται οι εργασίες για το νέο 5άστερο ηθούν από τον όμιλο Σαββίδη, από τον επιχειρηματία Γεράσιμο Μπακο- ξενοδοχείο που κατασκευάζει στην περιοχή Κομμένο η εταιρεία Ρο- γιάννη, από τη Mεντεκίδης Κατασκευαστική και από εταιρεία στην οποία δόσταμο ΑΕ. Η νέα μονάδα προβλέπεται να ανοίξει τις πόρτες της για 029 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW Atalanti Hills να υποδεχτεί τους επισκέπτες της το Πάσχα του 2018. Είναι δυναμι- ΣΤΗ ΛΑΚΩΝΙΑ κότητας 200 κλινών και υπόσχεται να δώσει νέα ώθηση στο τουρι- στικό προϊόν του νησιού παρέχοντας υψηλού επιπέδου υπηρεσίες. Ο Ελληνοκαναδός επιχειρηματίας Πήτερ Ηλιόπουλος έχει ξεκινήσει ένα Κατασκευάστρια εταιρεία είναι η Εργονομία ΑΤΕ και διακοσμητής ο φιλόδοξο σχέδιο για τη δημιουργία ενός τουριστικού χωριού, του Peter Σωτήρης Μπακόπουλος. and Paul’s Village, στη γενέτειρά του, στην Ποταμιά του Δήμου Σπάρτης. ΝΕΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΣΤΟ COSTA NAVARINO Το Peter and Paul’s Village, όπως τονίζει ο εμπνευστής του, είναι μια ολοκληρωμένη μορφή ανάπτυξης βασισμένη στην Αειφορία. Πρόκειται Δύο νέες πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες θα προστεθούν στο χαρ- για ένα σύμπλεγμα ιδιόκτητων εκτάσεων περίπου 1.000 στρεμμάτων, τοφυλάκιο του Costa Navarino, συνολικού ύψους 250 εκατ. ευρώ. Ήδη περιστοιχιζομένων κυρίως από δημόσιες δασικές εκτάσεις, συνδεδε- δόθηκε το πράσινο φως, με διάφορες εγκρίσεις, για το 5άστερο Navarino μένες μεταξύ τους με δίκτυο δημόσιων και ιδιωτικών οδών. Η περιοχή Waterfront, που θα αναπτυχθεί σε έκταση 124,1 στρεμμάτων. Η δεύτερη είναι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και συνδυάζει την ομορφιά της καλ- ξενοδοχειακή μονάδα θα ανεγερθεί στο Νavarino Bay. λιεργημένης με ελαιώνες, αμπελώνες, οπωροφόρα δέντρα λακωνικής γης με τον δασώδη ορεινό όγκο του Ταϋγέτου. Με πυλώνα την ίδια τη Η Π.Ο.Τ.Α «ATALANTI HILLS» λακωνική φύση, δημιουργείται σύμπλεγμα εγκαταστάσεων ώστε, με την παροχή υψηλοτάτου επιπέδου υπηρεσιών φιλοξενίας, να επιτυγ- Με την υπογραφή σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος από τα συναρμόδια χάνεται η ευεξία και να αναδεικνύεται το ευ ζην. Η επένδυση είναι μια Υπουργεία Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Τουρισμού, χαρακτηρίζεται από τις λίγες πλήρως αδειοδοτημένες επενδύσεις μέσω της διαδικα- και οριοθετείται η πρώτη Περιοχή Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυ- σίας fast truck της ειδικής υπηρεσίας αδειοδοτήσεων του Υπουργείου ξης (Π.Ο.Τ.Α) «Atalanti Hills» σε μη παραθαλάσσια περιοχή στην Ελλάδα, Τουρισμού, έχει ενταχθεί στον αναπτυξιακό νόμο και προσφάτως έχει στην περιοχή Έξαρχος του Δήμου Λοκρών του νομού Φθιώτιδας. Πρό- επιλεγεί ως μια εκ των 28 επενδύσεων που περιλαμβάνονται στο TASK κειται για επένδυση στρατηγικού χαρακτήρα, ύψους 1,3 δισ. ευρώ. FORCE που έχει συσταθεί από την ελληνική κυβέρνηση με στόχο την ταχεία υλοποίηση σημαντικών επενδύσεων για την επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας. 030 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW



REVIEW ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ 2017: ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΑΛΛΑ ΜΕ ΑΡΚΕΤΟΥΣ «ΑΣΤΕΡΙΣΚΟΥΣ» ΟΙ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗΣΑΝ ΣΕ ΕΣΟΔΑ ΚΑΙ ΑΦΙΞΕΙΣ. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 2018. Από τον Γιώργο Αγγελή 032 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW Με θετικό πρόσημο θα κλείσει η φετινή χρονιά για τον ελληνικό τουρισμό διάστημα Ιανουαρίου - Ιουλίου ξεπερνώντας τα 7 δισ. ευρώ. Παρά την υπερβαίνοντας σε επίπεδο διεθνών αφίξεων, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις αύξηση, παρέμειναν σε χαμηλότερα επίπεδα από τις εισπράξεις που κα- του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, τα 28,5 εκατ. Πα- τέγραψε η χώρα το επτάμηνο του 2015 (7,13 δισ. ευρώ). Το φετινό επτά- ράλληλα, οι ταξιδιωτικές εισπράξεις αναμένεται να ξεπεράσουν τα 14 δισ. μηνο οι εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 13,5% από τη Γερμανία, κατά 11,3% ευρώ, εν τούτοις οι αρχικές εκτιμήσεις αναθεωρήθηκαν επί τα χείρω. από τη Ρωσία, κατά 7,5% από το Ηνωμένο Βασίλειο και κατά 3,9% από Τα τελευταία στοιχεία από την Τράπεζα της Ελλάδας αποτύπωσαν την τη Γαλλία ενώ από τις ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 11,2%. Για τον Ιούλιο οι τα- ανοδική πορεία στα δύο βασικά μεγέθη του τουριστικού τομέα. Ειδικότερα, ξιδιωτικές εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 5,3% σε σχέση με τον ίδιο μήνα οι διεθνείς αφίξεις για την περίοδο Ιανουαρίου - Ιουλίου αυξήθηκαν κατά του 2016 φθάνοντας σε 2,92 δισ. ευρώ. Οι εισπράξεις από το Ηνωμένο 8% σε σχέση με το 2016 φθάνοντας σε 13,08 εκατ. Βασίλειο εμφάνισαν αύξηση κατά 12,7%, από τη Ρωσία κατά 12% και από τη Γερμανία κατά 10,1% ενώ από τις ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 11,6% Οι αφίξεις από τη Γερμανία παρουσίασαν αύξηση κατά 16,6%, από τη και από τη Γαλλία κατά 11%. Ρωσία κατά 11,4%, από το Ηνωμένο Βασίλειο κατά 10,1% και από τη Γαλλία κατά 9% ενώ από τις ΗΠΑ εμφάνισαν μείωση κατά 6,2%. Επιπρό- ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ σθετα, τον Ιούλιο οι διεθνείς αφίξεις αυξήθηκαν κατά 10,2% σε σχέση Ανησυχητικό στοιχείο για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελληνικού του- με τον ίδιο μήνα πέρυσι φθάνοντας σε 5,14 εκατ. Οι αφίξεις από το Ηνω- ρισμού είναι το γεγονός ότι στο επτάμηνο παρέμεινε σε αρνητικό έδαφος μένο Βασίλειο αυξήθηκαν κατά 24,3%, από τη Γερμανία κατά 13,9%, από η μέση δαπάνη ανά ταξίδι των ξένων επισκεπτών στην Ελλάδα, που μει- τη Ρωσία κατά 6,4% και από τη Γαλλία κατά 4,4% ενώ από τις ΗΠΑ μει- ώθηκε κατά 1,4% φθάνοντας σε 519,1 ευρώ. Την αντίστοιχη περίοδο ώθηκαν κατά 14,9%. του 2016 η μέση δαπάνη είχε διαμορφωθεί στα 526,4 ευρώ και του 2015 στα 578,8 ευρώ. Τον Ιούλιο η μέση δαπάνη μειώθηκε κατά 4,5% Μικρότερο ρυθμό αύξησης σε σχέση με τις αφίξεις είχαν για το επτάμηνο φθάνοντας στα 552,4 ευρώ. Τον ίδιο μήνα του 2016 η μέση δαπάνη είχε οι ταξιδιωτικές εισπράξεις, που παρουσίασαν αύξηση κατά 6,4% για το διαμορφωθεί στα 578,4 ευρώ και του 2015 στα 656,5 ευρώ. 033 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

REVIEW Η θετική πορεία του ελληνικού τουρισμού κατά τη φετινή σεζόν ήταν της εικόνας ενός ασφαλούς τουριστικού προορισμού. Κρίσιμος παράγον- προδιαγεγραμμένη από τον Μάρτιο τουλάχιστον. Ο όγκος των προκρα- τας, όμως, για τις τουριστικές εξελίξεις στη Μεσόγειο παραμένει η πλήρης τήσεων που είχε πραγματοποιηθεί μέχρι τότε προεξοφλούσε την ανο- ή μη επαναφορά της Τουρκίας στις διεθνείς αγορές. Ήδη, από τα μέσα δική εξέλιξη τόσο των διεθνών αφίξεων όσο και των ταξιδιωτικών της φετινής χρονιάς, ο τουρκικός τουρισμός πήρε μια «ανάσα» μετά τις εισπράξεων. Παράλληλα, καθ’ όλη την περίοδο των προκρατήσεων για διαδοχικές μειώσεις χάρη στην ανάκαμψη της ρωσικής αγοράς. Οι τούρ- τη φετινή σεζόν, η Τουρκία βρισκόταν εκτός των πρώτων επιλογών για κοι ξενοδόχοι θα επιχειρήσουν, με δέλεαρ τις χαμηλές τιμές, να ανακτή- τις διακοπές των Ευρωπαίων. Και αυτό γιατί η τουριστική εικόνα της σουν το μερίδιό τους και στις ευρωπαϊκές αγορές. Πάντως, η ασφαλής ή γειτονικής χώρας είχε πληγεί από τα προβλήματα αστάθειας που αντι- μη «διέλευση» του προορισμού στην επόμενη σεζόν θα αποτελεί και πάλι μετώπιζε στο εσωτερικό της. τη βασική παράμετρο για τις τουριστικές εξελίξεις στη γειτονική χώρα. Το ίδιο ισχύει και για άλλους ανταγωνιστικούς προς την Ελλάδα τουριστικούς Η εξέλιξη αυτή κατηύθυνε μεγάλο όγκο προκρατήσεων τόσο στην Ελλάδα προορισμούς, όπως η Αίγυπτος. όσο και σε άλλους προορισμούς όπως η Ισπανία, η Κύπρος, η Κροατία και η Βουλγαρία. Έτσι, ο περιορισμένος αριθμός διαθέσιμων κλινών σε Ο ελληνικός τουρισμός, πέραν της έντασης του διεθνούς ανταγωνισμού, σχέση με την αυξημένη τουριστική ζήτηση στους χαρακτηρισμένους ως θα έχει για το 2018 να αντιμετωπίσει δυσκολίες και από το εσωτερικό «ασφαλείς» προορισμούς ενίσχυσε την εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση μέτωπο. Αυτό που προβληματίζει την τουριστική αγορά είναι η επικείμενη και προς την Ελλάδα. Από την πλευρά τους οι Έλληνες ξενοδόχοι διατή- επιβολή από τις αρχές του 2018 φόρου διαμονής στα τουριστικά κατα- ρησαν σε ελκυστικά επίπεδα τις τιμές τους σε σχέση με τον ανταγωνισμό, λύματα. Ο φόρος διαμονής θα καταστήσει ακριβότερο το τουριστικό «κα- γεγονός το οποίο βοήθησε στην αύξηση των κρατήσεων. λάθι» της χώρας μειώνοντας τα αποθέματα ανταγωνιστικότητας του ελληνικού προορισμού. Πρόσθετες επιβαρύνσεις, αν δεν υπάρξει νομο- ΣΕ ΤΕΛΜΑ Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ θετική πρωτοβουλία για κάτι διαφορετικό, θα αντιμετωπίσουν οι τουρι- Η εικόνα του εσωτερικού τουρισμού δεν διαφοροποιήθηκε ιδιαίτερα σε στικές επιχειρήσεις σε νησιά του Αιγαίου όπου θα καταργηθεί το σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Τα φορολογικά βάρη αλλά και οι άλλες καθεστώς μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ από την 1.1.2018. Πάντως, οι οικονομικές υποχρεώσεις που έχουν οι Έλληνες συνεχίζουν να λειτουρ- εκπρόσωποι των τοπικών τουριστικών φορέων φέρονται διατεθειμένοι γούν ανασταλτικά στην προσπάθεια αναθέρμανσης της εγχώριας τουρι- να πιέσουν τους αρμόδιους φορείς προκειμένου να διατηρηθεί το καθε- στικής αγοράς. Επιπρόσθετα, συγκρατημένες ήταν και οι ταξιδιωτικές στώς των μειωμένων συντελεστών τουλάχιστον και για τον επόμενο δαπάνες των Ελλήνων στο εξωτερικό. χρόνο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας για το διάστημα Ια- Επιπλέον, κραδασμούς στην αγορά των ξενοδοχείων και των άλλων αδει- νουαρίου - Ιουλίου οι ταξιδιωτικές δαπάνες των Ελλήνων εκτός των συ- οδοτημένων τουριστικών καταλυμάτων συνεχίζει να προκαλεί η μεγέ- νόρων της χώρας μειώθηκαν κατά 1,9% φθάνοντας σε 1,13 δισ. ευρώ. θυνση της αγοράς της οικονομίας του διαμοιρασμού. Οι τουριστικοί φορείς Επίσης, κινήθηκαν χαμηλότερα ακόμη και από το αντίστοιχο επτάμηνο έχουν κατ΄ επανάληψη αναφερθεί στο θέμα επισημαίνοντας ότι θα πρέπει του 2015. Μόνο τον Ιούλιο οι δαπάνες των Ελλήνων στα ταξίδια τους να υιοθετηθούν ίσοι κανόνες σε θέματα φορολογικής και άλλης φύσεως στο εξωτερικό μειώθηκαν κατά 9,8% φθάνοντας σε 190,2 εκατ. ευρώ. μεταξύ των αδειοδοτημένων καταλυμάτων και των αστικών ακινήτων που προχωρούν σε τουριστικές μισθώσεις. Σε ό,τι αφορά στο 2018, ανα- ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 2018 μένεται περαιτέρω αύξηση των ακινήτων που προσφέρονται για τουρι- Το βλέμμα πλέον της τουριστικής επιχειρηματικής κοινότητας είναι στραμ- στικές μισθώσεις τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στους παραθεριστικούς μένο στην τουριστική σεζόν του 2018. Η Ελλάδα διατηρεί το πλεονέκτημα και χειμερινούς προορισμούς της χώρας. 034 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW



REVIEW ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΕΝΤΕ­ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ­ΚΑΙ­ΠΕΝΤΕ­ΑΓΟΡΕΣ­ΕΙΝΑΙ­ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ­ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ. Π­ έντε­Περιφέρειες­της­χώρας­και­πέντε­Αγορές­εισερχόμενου­τουρισμού της­χώρας,­κατέχει­το­Νότιο­Αιγαίο­(3.136­εκ.­ευρώ,­επί­συνόλου­12.749 είναι­οι­πρωταγωνιστές­του­ελληνικού­τουρισμού,­σύμφωνα­με­τα­στοι- εκατ.­ευρώ­που­είχε­η­χώρα­μας­το­2016). χεία­της­Τράπεζας­της­Ελλάδος,­που­επεξεργάσθηκε­το­SETE­Intelligence στην­εξαιρετικά­ενδιαφέρουσα­μελέτη­του­με­τίτλο­«Ποιος­πάει­πού;­Πόσο Στη­δεύτερη­θέση­βρίσκεται­η­Κρήτη­(3.095­εκατ.­ευρώ),­στην­τρίτη­θέση μένει;­Πόσα­ξοδεύει;» η­Περιφέρεια­Αττικής­(1.734­εκατ.­ευρώ),­στην­τέταρτη­θέση­η­Περιφέρεια Κεντρικής­Μακεδονίας­(1.688­εκατ.­ευρώ)­και­στην­πέμπτη­θέση­η­Περι- Οι­κυρίαρχες­πέντε­Περιφέρειες­είναι­του­Νοτίου­Αιγαίου,­της­Κρήτης,­της φέρεια­Ιονίων­Νήσων­(1.504­εκατ.­ευρώ).­ Κεντρικής­Μακεδονίας­και­των­Ιονίων­Νήσων,­που­«καρπώθηκαν»­το 87,5%­του­συνόλου­των­τουριστικών­εισπράξεων­του­ελληνικού­τουρι- Στο­σύνολο­των­υπόλοιπων­Περιφερειών­(Πελοποννήσου,­Θεσσαλίας, σμού­το­2016,­έχοντας­και­το­85,1%­των­συνολικών­διανυκτερεύσεων Ανατολικής­Μακεδονίας­και­Θράκης,­Ηπείρου,­Δυτικής­Ελλάδας,­Βορείου ανά­την­επικράτεια­και­το­82%­των­επισκέψεων. Αιγαίου,­Στερεάς­Ελλάδας­και­Δυτικής­Μακεδονίας),­οι­εισπράξεις­δια- μορφώθηκαν­στα­1.592­εκατ.­ευρώ. Οι­πέντε­σημαντικότερες­αγορές­για­το­σύνολο­της­χώρας­είναι­η­Γερμα- νία,­το­Ηνωμένο­Βασίλειο,­η­Γαλλία,­οι­ΗΠΑ­και­η­Ιταλία,­οι­οποίες­εισφέ- Οι­Περιφέρειες­με­τις­μεγαλύτερες­ροές­εισερχόμενης­ταξιδιωτικής­κίνη- ρουν­το­50,3%­του­συνόλου­των­τουριστικών­εισπράξεων­της­χώρας, σης­είναι­το­Νότιο­Αιγαίο,­η­Κρήτη,­η­Κεντρική­Μακεδονία,­η­Αττική­και­τα το­39,4%­των­επισκέψεων­και­το­47,8%­των­διανυκτερεύσεων. Ιόνια­Νησιά.­Λόγω­των­διαφορετικών­αγορών­που­δέχεται­η­κάθε­Περι- φέρεια­και­του­διαφορετικού­προφίλ­των­επισκεπτών,­αν­και­η­Κεντρική ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΡΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΙΣ ΕΙΣΠΡΑΞΕΙΣ ΤΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ Μακεδονία­έχει­τον­μεγαλύτερο­αριθμό­επισκέψεων,­το­Νότιο­Αιγαίο­και Την­πρώτη­θέση­στις­τουριστικές­εισπράξεις,­μεταξύ­των­13­Περιφερειών η­Κρήτη­υπερτερούν­σε­αριθμό­διανυκτερεύσεων­και­εισπράξεων.­Σε­ει- 036 >­­­100%­HOTEL­ANNUAL­REVIEW­­­­­­

REVIEW σπράξεις­επίσης­υπερτερεί­η­Αττική,­ενώ­μικρή­υστέρηση­έναντι­της­Κεν- ΜΕΣΗ ΔΑΠΑΝΗ ΑΝΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ τρικής­Μακεδονίας­έχουν­τα­Ιόνια­Νησιά.­ Η­Μέση­Δαπάνη­ανά­Επίσκεψη­στις­13­Περιφέρειες­της­χώρας­το­2016 διαμορφώθηκε­κατά­Μέσο­Όρο­στα­€­449.­Το­μέγεθος­αυτό­παρου- ΥΨΗΛΟΤΕΡΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΘΕΡΕΤΡΑ σιάζει­μεγάλη­διαφοροποίηση­ανάμεσα­στις­Περιφέρειες.­H­μέγιστη­τιμή Η­μελέτη­διαπιστώνει,­επίσης,­ότι­οι­Περιφέρειες­που­κατεξοχήν­δέχονται των­€­682­καταγράφεται­στην­Περιφέρεια­Κρήτης.­ τουρισμό­του­«Ήλιος­και­Θάλασσα»,­δηλαδή­το­Νότιο­Αιγαίο,­η­Κρήτη­και τα­Ιόνια­Νησιά,­έχουν­τις­υψηλότερες­τιμές­στους­δείκτες­Δαπάνη­ανά Σε­επίπεδα­πάνω­από­το­μέσο­όρο­της­χώρας­διαμορφώθηκε­και­η­Δα- Επίσκεψη,­Δαπάνη­ανά­Διανυκτέρευση­και­Μέση­Διάρκεια­Παραμονής. πάνη­ανά­Επίσκεψη­στην­Περιφέρεια­Ιονίων­Νήσων­με­€­612­και­ακο- Μάλιστα,­και­στις­τρεις­Περιφέρειες,­ο­δείκτης­Δαπάνης­ανά­Επίσκεψη­κυ- λούθησε­η­Περιφέρεια­Νοτίου­Αιγαίου­με­€­600.­ μαίνεται­από­€­600­και­πάνω,­έναντι­€­449­στο­σύνολο­της­χώρας. Στο­αντίθετο­άκρο­εμφανίζεται­η­Περιφέρεια­Δυτικής­Μακεδονίας­με­την Αντίθετα,­στις­Περιφέρειες­που­συνορεύουν­με­τις­Βαλκανικές­χώρες,­πα- ελάχιστη­τιμή­των­€­205­και­ακολουθούν­η­Περιφέρεια­Ανατολικής­Μα- ρατηρούνται­οι­χαμηλότερες­ή­από­τις­χαμηλότερες­τιμές­και­στους­τρεις κεδονίας­και­Θράκης­€­212,­η­Περιφέρεια­Κεντρικής­Μακεδονίας­€­264, δείκτες. η­Δυτική­Ελλάδα­με­€­283­και­η­Στερεά­Ελλάδα­με­€­287.­Η­μόνη­Περι- φέρεια­«κοντά»­στο­Μ.Ο.­της­Ελλάδας­είναι­η­Θεσσαλία­με­€­422­Δαπάνη Επίσης,­η­Περιφέρεια­Αττικής­έχει­σχετικά­χαμηλή­Δαπάνη­ανά­Επίσκεψη, ανά­Επίσκεψη.­Στις­υπόλοιπες­Περιφέρειες­οι­Δαπάνες­κυμάνθηκαν­με- παρά­το­ότι­η­Δαπάνη­ανά­Διανυκτέρευση­είναι­μάλλον­υψηλή,­λόγω­της ταξύ­€­300-400.­Ειδικότερα,­Ήπειρος­€­304,­Αττική­€­382,­Πελοπόννησος μικρής­διάρκειας­παραμονής­των­επισκεπτών. €­384­και­Βόρειο­Αιγαίο­€­399. 037 >­­­100%­HOTEL­ANNUAL­REVIEW­­­­­­

REVIEW 038 >­­­100%­HOTEL­ANNUAL­REVIEW­­­­­­

REVIEW ΔΑΠΑΝΗ ΑΝΑ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΗ ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Η­Μέση­Δαπάνη­ανά­Διανυκτέρευση­διαμορφώθηκε­στα­€­67­κατά­Μέσο Η­Μέση­Διάρκεια­Παραμονής­ανά­επίσκεψη­στις­Περιφέρειες­της­Ελλάδας Όρο­στις­13­Περιφέρειες.­Οι­μεγαλύτερες­τιμές­αναφορικά­με­τη­Μέση ήταν­6,7­διανυκτερεύσεις.­Η­Μέγιστη­Διάρκεια­Παραμονής­8,7­διανυκτε- Δαπάνη­ανά­Διανυκτέρευση­καταγράφηκαν­στην­Περιφέρεια­Κρήτης­€­79 ρεύσεις­ καταγράφηκε­ στις­ Περιφέρειες­ της­ Κρήτης­ και­ των­ Ιονίων και­στην­Περιφέρεια­Νοτίου­Αιγαίου­€­78,­ενώ­η­χαμηλότερη­τιμή­κατα- Νήσων.­Ακολούθησαν­οι­Περιφέρειες­Νοτίου­Αιγαίου­με­7,7,­Βορείου­Αι- γράφηκε­στις­Περιφέρειες­Δυτικής­Μακεδονίας­και­Κεντρικής­Μακεδονίας γαίου­7,5­και­Θεσσαλίας­7,2.­ με­μόλις­€­46.­Οι­μόνες­Περιφέρειες­που­κυμάνθηκαν­«κοντά»­στο­Μ.Ο. της­Ελλάδας­είναι­η­Αττική­και­τα­Ιόνια­Νησιά­με­Μέση­Δαπάνη­ανά­Δια- Η­Ελάχιστη­Διάρκεια­Παραμονής­4,0­διανυκτερεύσεις­καταγράφηκε­στην νυκτέρευση­τα­€­70.­Στην­Περιφέρεια­Στερεάς­Ελλάδας,­η­Δαπάνη­ανήλθε Περιφέρεια­Ανατολικής­Μακεδονίας­και­Θράκης,­ενώ­στις­Περιφέρειες στα­€­63,­στην­Ήπειρο­στα­€­60­και­στη­Θεσσαλία­στα­€­59.­Η­Μέση­Δα- της­Στερεάς­Ελλάδας­και­της­Δυτικής­Μακεδονίας­οι­διανυκτερεύσεις πάνη­ανά­Διανυκτέρευση­για­την­Πελοπόννησο­ήταν­€­56­ενώ­στις­υπό- ήταν­4,5­κατά­μέσο­όρο.­Η­μόνη­Περιφέρεια­που­κυμάνθηκε­«κοντά» λοιπες­τρεις­Περιφέρειες­(Ανατολική­Μακεδονία­και­Θράκη,­Βόρειο­Αιγαίο στο­Μ.Ο.­της­Ελλάδας­είναι­η­Πελοπόννησος­με­6,8­διανυκτερεύσεις.­Στις και­Δυτική­Ελλάδα)­η­Δαπάνη­διαμορφώθηκε­στα­€­53. υπόλοιπες­Περιφέρειες­η­Μέση­Διάρκεια­Παραμονής­κυμάνθηκε­μεταξύ 039 >­­­100%­HOTEL­ANNUAL­REVIEW­­­­­­

REVIEW 5,1-5,7.­Ειδικότερα,­Κεντρική­Μακεδονία­5,7­διανυκτερεύσεις,­Αττική­5,5 αμερικάνικη­και­η­κυπριακή.­Επιπλέον,­στις­τρεις­από­τις­τέσσερις­Περι- διανυκτερεύσεις,­Δυτική­Ελλάδα­5,3­διανυκτερεύσεις­και­Ήπειρος­5,1 φέρειες­που­συνορεύουν­με­Βαλκανικές­χώρες­(Δυτική­Μακεδονία,­Κεν- διανυκτερεύσεις. τρική­Μακεδονία,­Ανατολική­Μακεδονία­και­Θράκη)­τουλάχιστον­δύο­από τις­τρεις­αγορές­με­τον­μεγαλύτερο­αριθμό­επισκεπτών­είναι­Βαλκανικές ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ-ΣΤΥΛΟΒΑΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ χώρες­–­στην­Κεντρική­Μακεδονία­και­οι­τρεις.­ Από­την­ανάλυση­των­αγορών,­είναι­εντυπωσιακή­η­παρουσία­της­γερ- μανικής­και­της­βρετανικής­Αγοράς­σχεδόν­σε­όλες­τις­Περιφέρειες,­ειδικά Σχετικά­με­τις­δυο­μεγαλύτερες­Αγορές­του­ελληνικού­τουρισμού,­τη με­όρους­διανυκτερεύσεων­και­εισπράξεων:­δεν­υπάρχει­ούτε­μία­Περι- γερμανική­και­τη­βρετανική,­η­μέση­Δαπάνη­ανά­Επίσκεψη­στις­13­Πε- φέρεια­που­τουλάχιστον­η­μία­από­τις­δύο­χώρες­να­μην­συγκαταλέγεται ριφέρειες­από­τη­Γερμανία­διαμορφώθηκε­το­2016­κατά­μέσο­όρο­στα στο­top-3­των­Αγορών­της­Περιφέρειας.­Μάλιστα,­σε­οχτώ­Περιφέρειες €­624­έναντι­€­449­για­το­σύνολο­των­εισερχόμενων­τουριστών­στην συγκαταλέγονται­και­οι­δύο­Αγορές­στο­top-3. Ελλάδα,­ενώ­η­δαπάνη­των­τουριστών­από­το­Ηνωμένο­Βασίλειο­είναι σημαντικά­υψηλότερη­από­το­μέσο­όρο­της­χώρας­και­κυμαίνεται­από Αρκετά­μεγάλη­διαφοροποίηση­από­τις­υπόλοιπες­Περιφέρειες­έχει­η­Πε- €­319­(ελάχιστη)­στη­Δυτική­Ελλάδα­έως­€­725­(υψηλότερη)­στα­Ιόνια ριφέρεια­Αττικής,­όπου­οι­τρεις­μεγαλύτερες­Αγορές­είναι­η­βρετανική,­η Νησιά.­ 040 >­­­100%­HOTEL­ANNUAL­REVIEW­­­­­­



PROJECTS 18 MICON STR HOTEL ΑΘΗΝΑ | ATHENS Σε μια ιδιαίτερη περιοχή της Αθήνας, στου Ψυρρή, μια εμπνευσμένη αρχιτεκτονική πα- ρέμβαση μετέτρεψε ένα παλαιό βιομηχανικό κτίριο σε σύγχρονο προορισμό φιλοξενίας. Η αρχιτέκτονας με ειδίκευση στο interior design Νάνσυ Παπαζώη κατάφερε, διατηρώντας τον βιομηχανικό χαρακτήρα του, να δημιουργήσει 15 ιδιαίτερα και εντελώς διαφορετικά ως προς το ύφος και το μέγεθος δωμάτια, με κοινό χαρακτηριστικό την αρμονική συνύ- παρξη ανόμοιων υλικών. Όλα αποπνέουν μια ζεστή και φιλόξενη ατμόσφαιρα. Υπάρχουν πολλές διακοσμητικές «ελευθερίες», όπως ανοιχτές ντουλάπες και εξωτερικοί νιπτήρες, οι οποίες ωστόσο αποδεικνύονται απολύτως λειτουργικές. Η ίδια σχεδιαστική πεποίθηση εκφράζεται και στον τρόπο με τον οποίο συνδυάζονται υλικά εντελώς αντισυμβατικά με- ταξύ τους (σκουριασμένες λαμαρίνες και σίδερα, παλιά μαδέρια, τούβλα και τσιμέντο με βελούδο, δέρμα, ξύλο). Όσο για τις λεπτομέρειες του χρυσού και του χαλκού, αυτές απο- τελούν τους «πρεσβευτές» της πολυτέλειας στην industrial chic αισθητική του χώρου. In a special area of Athens, in Psiri, an inspired architectural intervention transformed an old industrial building into one of the most desirable hospitality destinations in Athens. The architect, Nancy Papazoi, specialized in interior design, has managed to create 15 unique rooms, different in size and decoration but all of them evoking the same harmonious co-existence of diverse materials, in keeping with the building’s in- dustrial character. There are many decorative “freedoms” in the rooms, such as open wardrobes and external washbasins, which however prove to be completely functional. The same design consciousness is expressed in the way in which totally incompatible materials are brought together (rusty iron, old woods, bricks, and cement, with velvet, leather, and wood). As for the details of gold and copper, those are the main features of luxury in the “industrial chic” aesthetics of the space. 042 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

PROJECTS 043 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

PROJECTS Από το ισόγειο μέχρι τον τελευταίο όροφο, το ξενοδοχείο έχει μια ιστορία εξωτερικοί χτιστοί νιπτήρες επενδυμένοι με τούβλο, που δίνουν την αί- να διηγηθεί μέσα από τη χρήση παλαιών υλικών και την αρμονική συνύ- σθηση της μακρόστενης σκάφης που χρησιμοποιούσαν οι παλιοί μάστο- παρξή τους με μοντέρνα και εκ πρώτης όψεως αντιφατικά στοιχεία. Για ρες για να καθαρίζουν τα εργαλεία. Στον δεύτερο όροφο κυριαρχεί το την ακρίβεια, πλέκει την ιστορία του κτιρίου με την ιστορία των τεχνιτών τσιμέντο ενώ στον τρίτο μια ιδιαίτερη μίξη τσιμέντου, ξύλου και γραναζιών. του Ψυρρή. Στους δύο πρώτους ορόφους τα παλιά ανοίγματα του εργο- Τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι εκείνα που υπήρχαν κάποτε σε στασίου, τα μακρόστενα δηλαδή παράθυρα που ξεκινούν από το πάτωμα μια αποθήκη ή σ’ ένα εργαστήριο κατασκευής εργαλείων της περιοχής. Η και φτάνουν στην οροφή, εξασφαλίζουν στο εσωτερικό το ίδιο φως που εμπειρία του ταξιδιού στον χρόνο ολοκληρώνεται στις σουίτες των δύο έλουζε τους πάγκους των τεχνιτών. Στον πρώτο όροφο κυριαρχεί το τού- τελευταίων ορόφων με τις μεγάλες βεράντες όπου μπορεί να απολαύσει βλο που συνδυάζεται με το ξύλο και το μέταλλο. Εντυπωσιακοί είναι οι κανείς την αποστομωτική θέα της Ακρόπολης. 044 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

PROJECTS From the ground floor to the top floor, the hotel has a story ternal washbasins with brick give a sense of washtubs of to tell through the unique usage of old and modern materials the past where workers were cleaning their tools. On the sec- and their harmonious combination. More precisely, the design ond floor, cement is the dominating element, while on the binds the history of the building with the history of the craſts- third floor there is a combination of cement, wood, and cog- men of Psirri. On the first two floors, the old openings of the wheels. Most of the materials used could be found in a stor- factory, the long windows that start from the floor and reach age or warehouse in the area. This whole experience of this the ceiling, bring in the same light that was covering the journey in the past is completed in the suites of the top floors stalls of the craſtsmen. On the first floor, brick is the main with big verandas in which anyone can enjoy a coffee or a element in all rooms, combined with wood and metal. Ex- meal while admiring the stunning view of the Acropolis. PROJECT ID Κατηγορία Ξενοδοχείου: Boutique Hotel Δυναμικότητα: 15 δωμάτια Αρχιτεκτονικό Γραφείο: Νάνσυ Παπαζώη Αρχιτεκτονική Εσωτερικού Χώρου: Νάνσυ Παπαζώη Φωτογράφος: Χρήστος Δράζος Ολοκλήρωση Εργασιών: Μάρτιος 2017 Έναρξη Λειτουργίας: Μάρτιος 2017 ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ / ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ Καλοταράνης | Ταπετσαρίες & rollers Βαγενάς | Κουρτίνες Massive Wood | Κατασκευή επίπλων Legrand | Διακοπτικό υλικό Μπίτσιος | Φώτα Collezione Imports | Διακοσμητικά 045 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

PROJECTS Α FOR ATHENS ΑΘΗΝΑ | ATHENS 046 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

PROJECTS Το A for Athens, με την πλεονεκτική του θέση στο συνεχώς αναβαθμιζό- Situated in a privileged position in the historical center of Athens, μενο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, στην πλατεία Μοναστηρακίου, προσφέρει on Monastiraki Square, A for Athens offers the most stunning απεριόριστη θέα στον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Ενταγμένο στη φιλοσο- view to the Acropolis. Incorporated in the Boutique Hotel philos- φία των Boutique Hotel, που προσφέρουν υψηλές ξενοδοχειακές υπηρε- ophy, which offers high hotel services to a new generation of σίες σε μια νέα γενιά ταξιδιωτών, ανακαινίστηκε πρόσφατα. Πρόκειται για travelers, it was recently renovated. This is a demanding design έναν απαιτητικό σχεδιασμό που πραγματοποιήθηκε με πιεστικό και ακριβές that was carried out with a pressing and precise timetable while χρονοδιάγραμμα ενώ το ξενοδοχείο παρέμενε σε λειτουργία και η έμφαση the hotel stayed in operation. The emphasis was on renovating δόθηκε στην ανακαίνιση των δύο τελευταίων ορόφων του 6όροφου ξε- the two last floors of the 6-storey hotel. The all-day bar-restau- νοδοχείου. Πραγματοποιήθηκε η εκ βάθρων ανανέωση του 5ου ορόφου rant on the 6th floor was drastically modified and the 5th floor και η μετατροπή του σε δύο πολυτελείς σουίτες αλλά και η ριζική αναμόρ- was completely remodeled and transformed into two luxurious φωση του all-day bar-restaurant στον 6ο όροφο. Μέρος των δωματίων suites. The suites and part of the rooms provide uninterrupted και οι σουίτες διαθέτουν απρόσκοπτη θέα στην Ακρόπολη ενώ το all-day views of the Acropolis, while the all-day bar-restaurant, located bar-restaurant, που βρίσκεται στον τελευταίο όροφο του ξενοδοχείου, on the top floor of the hotel, offers panoramic views of the center προσφέρει την πανοραμική θέα του κέντρου της Αθήνας. of Athens. 047 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

PROJECTS PROJECT ID Κατηγορία Ξενοδοχείου: 4 κλειδιά Δυναμικότητα: 31 δωμάτια και 2 σουίτες Αρχιτεκτονικό Γραφείο: DIP Architects Φωτογράφος: Άλκης Μωραΐτης Ολοκλήρωση Εργασιών: Μάιος 2017 Έναρξη Λειτουργίας: Μάιος 2017 Ιδιοκτήτης/Διαχειριστής: A for Athens, Ξενοδοχειακές και Τουριστικές Επιχειρήσεις Α.Ε ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ / ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ Mediastrom | Κρεβάτια Τ.G. Ways - Γιαννικάκης | Ξύλινα δάπεδα Interni | Έπιπλα, διακοσμητικά Κυπριώτης | Πλακάκια, είδη υγιεινής Mikos | Κουρτίνες, ταπετσαρίες Βαρανάκης | Ανοξείδωτες κατασκευές 048 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

PROJECTS Οι σουίτες είναι πλήρως εξοπλισμένες, ενώ το bar διαρθρώθηκε σε café, The suites are fully equipped, while the bar, a constantly busy wine bar και cocktail bar που βοηθάει στην καλύτερη εξυπηρέτηση του venue, has been structured in a café, wine bar, and cocktail κοινού, καθώς πρόκειται για ένα χώρο με συνεχόμενη ροή πελατών. Οι bar to help serve the public more efficiently. The spaces were χώροι μονώθηκαν εκτενώς με μονωτικά υλικά και κουφώματα τελευταίας insulated extensively with insulating materials and state-of- τεχνολογίας ώστε να αποφευχθεί η μετάδοση ήχου από το δρόμο και το the-art window frames to avoid sound transmission from the bar προς τα δωμάτια και τις σουίτες του ξενοδοχείου. street and the bar to the hotel rooms and suites. O συνολικός σχεδιασμός, επηρεασμένος από την ελληνική αρχαιότητα και The overall design, influenced by Greek antiquity and fo- επικεντρωμένος στην ανάδειξη της θέας, αποσκοπεί στη δημιουργία μιας cused on the prominence of the view, aims at providing an προσιτής πολυτέλειας. Στόχος ήταν η δημιουργία ενός χώρου που να απο- affordable luxury. The intention was to create a space that πνέει ηρεμία και να συνδιαλέγεται αρμονικά με το περιβάλλον και τις θεά- exudes tranquility and interacts harmoniously with the en- σεις. Η επιλογή υλικών υψηλών προδιαγραφών, τα ουδέτερα γήινα vironment and sights. The selection of high-quality materi- χρώματα, το μάρμαρο, το ξύλο, οι λιτές γραμμές των επίπλων και οι πτυ- als, neutral earthy colors, marble, wood, minimal furnishing, χώσεις στοχεύουν στο να ενσωματώσουν στο εσωτερικό του κτιρίου στοι- and folds aim to bring elements of the Acropolis hill inside χεία του ιερού λόφου. the building. 049 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW

PROJECTS 050 > 100% HOTEL ANNUAL REVIEW