สารานุกรม-เปิดโลกปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน

สารานกุ รม เปิดโลกปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน Petroleum and Alternative Energy Encyclopedia

ผู้จัดทำ� ฝ่ายสอื่ สารองคก์ ร บริษทั ปตท. จำ�กดั (มหาชน) กองบรรณาธกิ าร ผู้เขยี นกิตตมิ ศักด์ ิ ศ. เกยี รติคณุ ดร. ปรีดา วบิ ลู ย์สวสั ดิ์ ศ.ดร. มรกต ตนั ตเิ จรญิ ศ.ดร. สมชาติ โสภณรณฤทธ์ิ รศ.ดร. ธนัญชยั ลีภ้ กั ดี รศ.ดร. สิรินทรเทพ เตา้ ประยูร ผศ.ดร. พฤทธพิ งษ์ ไทยแชม่ รศ. บันเทงิ สวุ รรณตระกลู ผู้เขยี น การสำ�รวจและการผลิตปิโตรเลียม ยงยทุ ธ ตรงั คชสาร การกลนั่ น้ำ�มนั และการแยกกา๊ ซธรรมชาต ิ ผศ.ดร. ปมทอง มาลากลุ ณ อยุธยา ผศ.ดร. ศิริพร จงผาตวิ ุฒิ ปฤชญนี นาครทรรพ ฐติ วิ รรณ ร่งุ เรืองพฒั นา กิติพงษ์ เตชะเพิ่มผล ระบบลอจสิ ติกส์ปิโตรเลียม เทพฤทธิ์ เวศอรุ ยั พิไลพรรณ ทุมมานนท์ สมพรชยั โสภาธรรม ศราวธุ พยคั ฆเรือง ชูเกียรติ กิตตวานนท์ การตลาดและการจดั จำ�หนา่ ย- มนูญ ศิรวิ รรณ ผลิตภณั ฑ์ปโิ ตรเลียม บุญรักษ์ ตงั้ ศรตี ระกูล อัครพัฒน์ กนั ธมาลา นนทวัฒน์ ตัง้ เจรญิ พลงั งานทดแทนและพลงั งานทางเลือก ดร. สมัย ใจอินทร์ ปิยะรตั น์ เซา้ ซ้ี สารานุกรม กนกพร เพชรสนั ทัด เปิดโลก ิปโตรเ ีลยมและพลังงานทดแทน ส่ิงแวดล้อมและการจัดการ รศ.ดร. วราวุธ เสอื ดี

ผู้ดำ�เนนิ การ สถาบนั ปโิ ตรเลยี มแหง่ ประเทศไทย ท่ปี รึกษา พภิ พ พฤกษมาศน์ ดร. เรอื งศกั ด์ิ ฐติ ิรตั นส์ กุล ดร. สมรัตน์ ยนิ ดีพิธ วิชยั ธารณเจษฎา ประไพ น�ำ ธวัช ฐนันดร์ มฤคทัต เกรยี งศกั ดิ์ วงศ์พร้อมรตั น์ ประสานงาน อจั ฉรยี า โชตกิ เดชาณรงค์ รศ. กญั จนา บณุ ยเกียรติ บรรณาธกิ ารวชิ าการ ณาฐยา เนตรรัตน์ สารานกุ รม บรรณาธกิ ารอ�ำ นวยการ สชุ าดา ยะมาลี เปดิ โลกปโิ ตรเลียมและพลังงานทดแทน ผชู้ ว่ ยบรรณาธกิ ารอำ�นวยการ ปรียารัตน์ โล่หว์ สิ ุทธิ์ มาอินทร์ บรรณาธกิ ารบริหาร สุนยี ์ แคนยุกต์ บรรณาธกิ าร ณัฏฐินี ฉันทโรจน์ศิริ พาณี จิระอดิศัย จิรายุ วบิ ูลย์ต้งั มั่น ปิยรัตน์ อินทรอ์ อ่ น บรรณาธกิ ารคำ�ทับศัพท์ ลดาวลั ศรกี ิตตปิ ระภสั ร์ พสิ ูจนอ์ กั ษร ทศั นยี ์ ต้ังจิตศานต์ิ สุธิสา อ้ึงขจรศกั ด์ิ จิตตินนั ท์ ฉนั ทโรจน์ศริ ิ จติ ตภิ รณ์ ฉนั ทโรจน์ศิริ พริ ุณพร เลศิ ผาตวิ งศ์ บรรณาธิการภาพ สาคร มงคล บรรณาธิการศิลปกรรม วโิ รจน์ นาคะ รูปเล่ม รุ่งฤทยั พุ่มมา อำ�นาจ ลาดภูเขียว ภาพวาดประกอบ อนุรกั ษ์ จตุรงค์ลำ้�เลศิ ช่างภาพ กุลธิดา จฑุ ามณีพงษ์ ประสานงานกองบรรณาธกิ าร ดารารตั น์ ปทั มาคม ภัทรพร จงพลาผลกลุ

สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและพลังงานทดแทน Petroleum and Alternative Energy Encyclopedia สงวนลิขสิทธิ์ © บริษัท ปตท. จ�ำ กัด (มหาชน) 2553 ข้อมลู ทางบรรณานกุ รมของสำ�นักหอสมุดแห่งชาติ National Library of Thailand Cataloging in Publication Data บริษทั ปตท. จ�ำ กดั (มหาชน) เปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและพลงั งานทดแทน, -- กรุงเทพฯ : บริษัท, 2553. 560 หนา้ . 1. ปโิ ตรเลยี ม. 2. พลังงานทดแทน. I. ชือ่ เรอื่ ง. 553.282 เลขทมี่ าตรฐานสากลประจ�ำ หนงั สือ ISBN 978-974-235-929-4 พิมพค์ รงั้ ท่ี 1 พ.ศ. 2553 เจา้ ของลิขสทิ ธ์ ิ บริษทั ปตท. จำ�กดั (มหาชน) 555 ถนนวภิ าวดีรังสติ จตุจักร กรุงเทพฯ 10900 จัดพิมพ์ บริษัท มเี ดยี เอกซเ์ พอร์ทสี อินเตอร์เนชน่ั แนล (ประเทศไทย) จำ�กัด 194 ซอยปรีดพี นมยงค์ 46 ถนนสุขุมวิท 71 แขวงคลองตันเหนือ เขตวฒั นา กรุงเทพฯ 10110 แยกส ี บริษัท สุนทรฟิล์ม จ�ำ กัด พมิ พ์และเข้าเล่ม เกียวโด-เนชั่น-พริ้นต้ิง เซอร์วสิ จำ�กดั 167/5 หมู่ 4 ถนน บางนา-ตราด ตำ�บลบางบอ่ อำ�เภอบางบ่อ สมุทรปราการ 10560 สารานุกรม เปิดโลก ิปโตรเ ีลยมและพลังงานทดแทน

สาร สารานกุ รม เปดิ โลกปโิ ตรเลียมและพลังงานทดแทน ประธานเ¨ŒาËนŒา·èÕบริËารและกรรมการ¼Ù¨Œ ัดการãËญ‹ บรÉิ ·ั ปµ·. ¨าí กัด (มËาªน) จากกำาเนิดของการปโิ ตรเลียมแหง่ ประเทศไทย (ปตท.) เมอื่ ป‚ พ.ศ. 2521 ซ่งึ ตอ่ มาได้แปรรปู จากรฐั วสิ าหกจิ เปน็ บริษทั มหาชนในป‚ พ.ศ. 2544 จวบจนวนั น ้ี นบั เป็นเวลากว่า 30 ปท‚ ี ่ ปตท. บริษทั พลงั งานแห่งชาติ ไดท้ าำ หน้าทแ่ี ทนรฐั และประชาชนในการบริหารพลังงาน ดว้ ยความมุ่งมั่น ตอ่ ภารกิจหน้าทใี่ นการสร้างความม่ันคงทางดา้ นพลงั งานใหแ้ กป่ ระเทศ ควบคู่ไปกับการดแู ลสงั คม ชุมชน และสงิ่ แวดล้อม ให้พรอ้ มเตบิ โตไปดว้ ยกันอย่างย่ังยืน การดาำ เนนิ ธรุ กจิ ของ ปตท. ไดพ้ ัฒนาอย่างต่อเนือ่ ง และขยายส่ธู รุ กจิ ปโิ ตรเลียมและปิโตรเคมี ครบวงจร จากกระบวนการตน้ นำา้ สปู่ ลายน้าำ ครอบคลุมต้ังแตก่ ารสาำ รวจไปจนถึงการผลิต เพือ่ พัฒนา วัตถุดิบปโิ ตรเลียมใหก้ ลายเป็นผลิตภณั ฑ์ท่ไี ด้คณุ ภาพพร้อมต่อการใช้งาน ส่งผา่ นถงึ มือผบู้ รโิ ภคและ สนบั สนนุ ภาคอุตสาหกรรม นอกจากน ี้ ปตท. ยงั เปน็ ผนู้ ำาในการผลติ และจำาหนา่ ยพลงั งานทดแทน และพลังงานทางเลือกต่างๆ ท้งั แกส๊ โซÎอล ไบโอดีเซล และ ก๊าซธรรมชาตสิ าำ หรบั ยานยนต์ เพื่อ ชว่ ยแกไ้ ขปัญหาพลังงานขาดแคลน ลดภาระของประเทศในการนาำ เขา้ นำ้ามนั และรว่ มรณรงคส์ รา้ ง จติ สำานึกแกส่ าธารณะในการใช้พลงั งานอย่างรู้คุณค่าอกี ด้วย ปตท. จงึ ไดจ้ ดั ทาำ สารานุกรม “เปดิ โลกปิโตรเลยี มและพลงั งานทดแทน” ขนึ้ เพอื่ แบ่งปนั องค์ ความร้ทู ี่ ปตท. ไดส้ ัง่ สมมา ใหเ้ ปน็ แหลง่ ขอ้ มูลพืน้ ฐานเกย่ี วกบั ธรุ กจิ ปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน และเป็นแหล่งข้อมูลอ้างอิงเชิงวิชาการท่ีเป็นประโยชน์ในการค้นคว้าและเรียนรู้สำาหรับประชาชน และเยาวชน ในการทำาความรจู้ ักกับโลกของปโิ ตรเลียมท่ไี ด้สร้างสรรคผ์ ลติ ภณั ฑท์ ี่จำาเป็น และอาำ นวย ความสะดวกต่อชีวิตประจาำ วันของทกุ คน ปตท. เชอ่ื มน่ั วา่ การดาำ เนนิ ธรุ กจิ ดว้ ยความรบั ผดิ ชอบตอ่ สงั คมอยา่ งจรงิ จงั จะทาำ ใหเ้ กดิ “พลงั รว่ ม” จากทุกภาคส่วนในการขับเคล่ือนประเทศและสังคมไทยให้ก้าวไปข้างหน้าอย่างมั่นคงเข้มแข็ง และเปน็ “พลังท่ยี ั่งยนื เพอ่ื ไทย” ตลอดไป ประเสรฐิ บุญสัมพนั ธ์ ประธานเจ้าหน้าที่บรหิ ารและกรรมการผู้จัดการใหญ่

กติ ติกรรมประกาศ ขอขอบคณุ ผู้เอ้ือเฟอ้ื ภาพ • บริษัท ปตท. ส�ำ รวจและผลิตปโิ ตรเลียม จ�ำ กดั (มหาชน) • สถาบันฝกึ อบรมและพัฒนาบุคลากรด้านปิโตรเลียม • กรมเชื้อเพลิงธรรมชาติ กระทรวงพลังงาน • การไฟฟ้าฝา่ ยผลิตแห่งประเทศไทย • สถาบนั วจิ ยั และพฒั นาพลังงาน มหาวิทยาลัยเชยี งใหม่ • สมาคมติดตั้งแกส๊ ไทย • สมาคมโคเนอ้ื พันธก์ุ �ำ แพงแสน • หจก. พลงั ไทยกาญจนบรุ ีและวสิ าหกจิ ชมุ ชนกล่มุ สบูด่ �ำ พลงั ไทยกาญจนบรุ ี • บรษิ ทั เนชัน่ มัลตมิ ีเดีย กรปุ๊ จ�ำ กดั (มหาชน) • บริษัท เนชั่น โพส จ�ำ กัด สารานุกรม เปิดโลก ิปโตรเ ีลยมและพลังงานทดแทน

สารบญั 12 วิธใี ช้สารานุกรม สารานกุ รม 14 การส�ำ รวจและการผลิตปโิ ตรเลยี ม เปดิ โลกปโิ ตรเลียมและพลังงานทดแทน 62 การกล่นั น�ำ ้ มันและการแยกกา๊ ซธรรมชาติ 112 ระบบลอจิสติกส์ปโิ ตรเลยี ม 158 การตลาดและการจดั จ�ำ หน่ายผลติ ภัณฑป์ ิโตรเลยี ม 202 พลังงานทดแทนและพลังงานทางเลอื ก 266 สง่ิ แวดลอ้ มและการจดั การ 294 ดัชนีภาษาองั กฤษ 304 ดัชนีภาษาไทย

วธิ ใี ช้สารานกุ รม เพอื่ ใหผ้ ศู้ กึ ษาไดร้ บั ประโยชนจ์ ากสารานกุ รมเปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและ พลงั งานทดแทนอยา่ งเต็มท่ี คณะผจู้ ดั ท�ำ ขอแนะนำ�ลักษณะเดน่ ๆ สารานุกรม ของสารานุกรมฉบบั นี้ ดงั น้ี เปิดโลก ิปโตรเ ีลยมและพลังงานทดแทน การนำ�เสนอเนอ้ื หา สารานุกรม เปิดโลกปิโตรเลยี มและพลงั งานทดแทน ประกอบด้วย เน้อื หารวม 6 หมวด ได้แก่ • การสำ�รวจและการผลิตปิโตรเลียม • การกลัน่ น้�ำ มันและการแยกกา๊ ซธรรมชาติ • ระบบลอจสิ ตกิ สป์ โิ ตรเลยี ม • การตลาดและการจัดจ�ำ หน่ายผลิตภัณฑ์ปิโตรเลียม • พลงั งานทดแทนและพลงั งานทางเลือก • ส่ิงแวดลอ้ มและการจดั การ ผศู้ กึ ษาสามารถสงั เกตการแยกเนอ้ื หาหมวดตา่ งๆ ขา้ งตน้ ไดจ้ ากแถบ สรี มิ หนา้ กระดาษซง่ึ แสดงแตกตา่ งกนั ไป โดยกอ่ นเขา้ สสู่ ว่ นค�ำ ศพั ท์ ของแตล่ ะหมวด จะเป็นหน้าเปดิ ซึง่ จะใหภ้ าพรวมเพือ่ สร้างความ เขา้ ใจเกยี่ วกับการดำ�เนนิ การของแตล่ ะหมวด จากนั้นจะเป็นหน้า แสดงลำ�ดบั เหตกุ ารณ์ส�ำ คัญ ซง่ึ จะช่วยให้ผศู้ ึกษาทราบถงึ ภูมหิ ลัง และความเปลีย่ นแปลงครั้งส�ำ คัญๆ นับแต่อดีตจนปจั จบุ ัน การคน้ หาคำ�ศัพท์ คำ�ศัพท์ของแต่ละหมวดจัดเรียงตามลำ�ดับตัวอักษรภาษาอังกฤษ คอื a, b, c, d ….. และจบลงภายในหมวดนนั้ ๆ การคน้ หาค�ำ ศพั ทจ์ ึงสามารถไลด่ ตู ามตัวอักษรของหมวดต่างๆ ไดโ้ ดยตรง ผู้ศึกษายังสามารถเปิดหาคำ�ศัพท์ที่ต้องการจากดัชนีภาษาอังกฤษ และดชั นีภาษาไทยท่อี ยทู่ า้ ยเล่ม ดัชนจี ะระบุเลขหน้าท่คี �ำ ศัพท์น้ัน ปรากฏอยโู่ ดยไมแ่ บ่งตามหมวดเนอื้ หา เมือ่ ผู้ศึกษาทราบเลขหนา้ แล้ว จึงคอ่ ยเปดิ ดูความหมายของค�ำ ศัพท์ทีค่ ้นหา การอ้างองิ โดยท่ัวไปแล้วคำ�หรือความท่ีปรากฏอยู่ในคำ�อธิบายอาจมี คำ�ศัพท์ภาษาอังกฤษกำ�กับอยู่ในวงเล็บทั้งนี้เพื่อให้ผู้ศึกษารู้จักคำ�

ศัพท์ภาษาอังกฤษควบคู่กันไปด้วยและเพ่ือประโยชน์ในการค้นคว้า prospect โครงสร้างทเี่ ช่ือว่าจะกักเกบ็ ปโิ ตรเลยี ม เพ่มิ เติมจากแหลง่ อื่นต่อไป ตัวอยา่ ง ค�ำ เฉพาะท่ใี ช้เรียกโครงสรา้ งทเ่ี ชอื่ ว่าจะกกั เกบ็ ปิโตรเลียม line survey การรงั วัดแนวส�ำ รวจ (ดู petroleum) ประเมินจากการส�ำ รวจวดั คลื่นไหวสะเทอื นซึง่ การรังวัดแนวสำ�รวจตามแนวทีก่ �ำ หนดไว้ในแผนที่โดยใช้ เปน็ การสำ�รวจข้นั สดุ ทา้ ยก่อนท�ำ การเจาะพิสูจน์ มคี า่ ใชจ้ า่ ยสูง กล้องส�ำ รวจ (theodolite) และเครือ่ งวดั ระยะทาง (electrical (ดู lead และ play ประกอบ) distance meter) เพอ่ื หาตำ�แหน่งและคา่ ระดบั ของหมุดแสดง • เพอื่ ใหผ้ ศู้ กึ ษาทราบวา่ นอกเหนอื จากหมวดนแ้ี ลว้ ยงั มคี �ำ ศพั ท์ ต�ำ แหนง่ กับหมายเลขของสถานรี ับคลื่นจโี อโฟน (geophone เดยี วกันนใ้ี นหมวดอนื่ ท่ีอ้างถึง ซงึ่ อาจมคี วามหมายแตกต่างไปบา้ ง station) และจุดกำ�เนิดคลน่ื (shotpoint) ตามแต่ที่ใช้กนั ในวงการน้นั ๆ ในกรณนี จี้ ะกำ�กับไว้วา่ (ดู xxxxxx, อย่างไรก็ดีการมีวงเล็บคำ�ศัพท์ภาษาอังกฤษกำ�กับยังเป็นไปเพ่ือ หมวด……… ประกอบ) ตวั อย่าง ประโยชน์ในการอา้ งอิง ดังนี้ explosive limit, flammability limit, flammability range • เพื่อให้ผู้ศึกษาทราบว่าสามารถค้นหาความหมายเพิ่มเติมได้ ขีดจ�ำ กัดการระเบดิ , ขีดจำ�กดั ของการเกิดเปลวไฟ จากค�ำ ศพั ท์ภาษาอังกฤษซงึ่ อยู่ในหมวดเนื้อหาเดยี วกัน ในกรณีนี้ ขดี จำ�กดั หรอื ช่วงกวา้ งของส่วนผสมระหวา่ งไอระเหยหรือกา๊ ซ จะกำ�กบั ไวว้ ่า (ดู xxxxxx) ตวั อยา่ ง เชอ้ื เพลิงกับอากาศท่สี ามารถเกดิ การระเบดิ หรอื เกิดเปน็ เปลวไฟ petroleum system ระบบการเกิดแหล่งปิโตรเลียม ตอ่ เน่ืองได้ เม่อื มปี ระกายไฟ อยรู่ ะหวา่ งค่าขีดจำ�กดั ข้นั สงู (up- ระบบการเกดิ แหล่งปโิ ตรเลยี มท่ีประกอบดว้ ยปจั จัยสำ�คญั per flammability limit, UFL) และค่าขีดจำ�กดั ขนั้ ตำ�่ (lower 8 ประการคือ 1. หินตน้ กำ�เนดิ ท่ีมสี ารอินทรียอ์ ยูม่ าก (ดู flammability limit, LFL) การตดิ ไฟหรอื การระเบดิ จะไม่เกิดขึ้น source rock) 2. สภาวะเหมาะสมท่ีจะเปลีย่ นสารอนิ ทรีย์ เม่ือความเขม้ ขน้ ของก๊าซเชอื้ เพลงิ นนั้ มีคา่ มากกว่าหรอื นอ้ ยกวา่ ให้กลายสภาพเป็นปโิ ตรเลียม (ดู maturity) 3. มีชอ่ งทางให ้ ชว่ งสว่ นผสม ขีดจ�ำ กัดขั้นสูงและขดี จ�ำ กดั ขน้ั ต่�ำ ของ ปโิ ตรเลยี มทเ่ี กิดแล้วย้ายท่ีได้ (ดู migration) 4. แหลง่ กัก เชอื้ เพลิงแต่ละชนดิ จะแตกต่างกนั ใช้ในการออกแบบหัวเผา เก็บ (ดู reservoir) 5. หนิ เนอื้ แนน่ ปดิ ทบั หินกกั เก็บ (ดู seal) ก๊าซ (gas burner) และแสดงถงึ แนวโน้มของโอกาสทจี่ ะเกดิ 6. ลักษณะโครงสร้างกักก้ันไมใ่ ห้ปิโตรเลยี มน้ันไหลไปทอ่ี ่ืน การระเบิดหรอื การลุกไหมเ้ ม่ือมีกา๊ ซร่ัวไหล (ดู explosive limit, (ดู trap) 7. ชว่ งเวลาท่ีเหมาะสม (timing) และ 8. การเกบ็ หมวดระบบลอจิสติกส์ ประกอบ) รกั ษาอย่ใู นโครงสร้างนนั้ ได้ไม่มรี อยแตกใหร้ ่ัวไหลขึน้ สู่ผิวดนิ (preservation) • เพื่อใหผ้ ู้ศกึ ษาทราบว่ามีค�ำ ศพั ท์ทเ่ี ก่ียวข้องและควรศึกษาเพ่ิม สารานกุ รม เตมิ ทงั้ นอี้ าจไมม่ คี วามเกย่ี วขอ้ งกบั ค�ำ หรอื ความทอ่ี ยขู่ า้ งหนา้ วงเลบ็ เปดิ โลกปโิ ตรเลียมและพลังงานทดแทน ในกรณนี จ้ี ะกำ�กับไวว้ ่า (ดู xxxxxx ประกอบ) ตัวอยา่ ง

01 ÊÓÃǨ¸Ã³ÕÇ·Ô ÂÒÀҤʹÒÁ flooded forests lake or sea with abundant nutrients ÊÓÃǨ¸Ã³Õ¿Ê¡Ô ʏ plankton ¤×¹¾×é¹·Õèá»Å§ÊÓÃǨ apnladntdseacraeyinbusrtieadgnant muds calotemrpnaactitoionn and chemical dead plankton sink deep burial to generate coal and gas stagnant sea-bed organic rich mud ¡Óà¹´Ô »âµÃàÅÂÕ Á oil and gas Conductor Fresh Water äÁ¾‹ º»âµÃàÅÂÕ Á Surface Lost Circulation ¾º»âµÃàÅÕÂÁ Intermediate Production L(iinnesrome wells) HReigsherPvoreirssure à¨ÒÐÊÓÃǨ

¡ÒÃÊÓÃǨ áÅСÒüÅÔµ»â µÃàÅÕÂÁ ¼ÅÔµ»â µÃàÅÕÂÁº¹º¡ ¾²Ñ ¹Òà¾×Íè ¡Ò«¸ÃÃÁªÒµÔ ¼ÅÔµ»â µÃàÅÕÂÁ ¤Í¹à´¹àÊ· ¹éÓÁ¹Ñ ´ºÔ à¨ÒÐÊÓÃǨËҢͺࢵ »ÃÐàÁÔ¹»ÃÁÔ Ò³ÊÓÃͧ ¼ÅµÔ »âµÃàÅÕÂÁã¹·ÐàÅ





การ ำสารวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม 01 abandon การสละอยา่ งถาวร การสละหลมุ เจาะ (well plug and abandon) ในทะเลที่อยู่ใต้ระดบั นาำ้ ทะเล การทิ้งหลมุ เจาะทไ่ี มพ่ บปิโตรเลียม (ดู petroleum) หรือพบปโิ ตรเลยี ม ปานกลาง (mean sea level, MSL) และใต้พ้ืนทะเล (sea bed) โดยใช้วัสดุ เพยี งเล็กนอ้ ยไม่มสี มรรถนะในเชิงพาณิชย์ และอุดหลมุ ด้วยซเี มนต์ วิธี เนือ้ แน่นอุด (bridge plug) ในหลุมเจาะระดบั ต่างๆ เพอ่ื ก้นั ไม่ให้ของเหลว การดงั กลา่ วเรยี กวา่ อดุ และสละอยา่ งถาวร (plug and abandon, P&A) ในหลมุ เจาะแตล่ ะระดบั ความลกึ ไหลมาปนกนั เช่น น้าำ โคลน (mud) นาำ้ ทะเล สว่ นหลมุ นนั้ เรยี กวา่ หลมุ นา้ำ มนั ทส่ี ละอยา่ งถาวร (abandoned oil well) (sea water) แล้วใชซ้ ีเมนต์ (cement, CMT) อดุ ซำา้ หลายระดบั หรือหลมุ กา๊ ซทส่ี ละอยา่ งถาวร (abandoned gas well) acidizing การใชก้ รด เรอื ลากสายเคเบิลที่มกี ระบอกโลหะอดั อากาศและเครือ่ งรับคล่นื เสยี ง วธิ ใี ชก้ รดกระตนุ้ การผลติ (stimulation) โดยอดั กรดเกลอื (hydrochloric สะท้อนจากชน้ั หินใตน้ าำ้ สายเคเบิลที่ใช้มี 6 เส้น จดั เรยี งเป็นแถวลาำ ดบั acid) ลงในหลมุ เจาะ เพอื่ ละลายหนิ ปนู เปน็ การขยายชอ่ งวา่ งในเนอ้ื หนิ ทำาให้น้าำ มันหรือก๊าซไหลไดส้ ะดวกขึน้ (array) แตล่ ะเสน้ ยาวประมาณ 3,000 เมตร air drilling การเจาะแบบอัดอากาศ การเจาะแบบหมุน (rotary drill) ที่ใช้การอดั อากาศแทนการใชน้ ้ำาโคลน (ดู drilling fluid) มีอัตราการเจาะเร็วกว่า และเศษหนิ ทีเ่ กิดขึน้ จะเป็น ฝุ่นละเอียด ข้อจำากัดของการเจาะแบบอัดอากาศคือจะต้องไม่มีความ ดันสูงและไม่มีน้ำาอยู่มากในชั้นหินท่ีทำาการเจาะ มิฉะน้ันนำ้ากับผงฝุ่นที่ เกดิ ขน้ึ จะผสมกนั เป็นโคลนอุดตนั อย่ใู นหลมุ เจาะ ทำาใหก้ า้ นเจาะติดขดั air gun กระบอกโลหะอดั อากาศ เครอ่ื งกำาเนดิ เสียงทใี่ ชห้ ลกั การอัดอากาศ ใชส้ าำ รวจวดั คล่นื ไหวสะเทือน ในทะเล โดยอดั อากาศจนมคี วามดนั ประมาณ 2,000 ปอนดต์ อ่ ตารางนว้ิ จากนัน้ จงึ ปล่อยอากาศออกทาำ ให้เกิดเสียงดงั คลน่ื เสียงที่เกดิ ขึ้นจะเดิน ทางผา่ นนาำ้ ทะเลไปกระทบกบั รอยตอ่ ของชน้ั หนิ ชนดิ ตา่ งๆ หรอื โครงสรา้ ง ทางธรณวี ทิ ยาทอ่ี ยใู่ ตน้ าำ้ แลว้ สะทอ้ นกลบั มายงั เครอื่ งรบั คลน่ื เสยี งทเ่ี รอื สาำ รวจลากไป ระยะเวลาการเดินทางไปกลับของคลน่ื เสียงจากจุดตา่ งๆ ท่ีอยลู่ ึกลงไปจากผวิ น้าำ ทาำ ใหท้ ราบลักษณะของชั้นหนิ หรอื โครงสร้างทาง ธรณีวิทยาใต้นำา้ ได้ 18 สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเลียมและพลงั งานทดแทน

การทำางานของกระบอกโลหะอัดอากาศที่ส่งคลื่นเสียงไปกระทบชั้นหินใต้น้ำา แล้วสะท้อนกลับ การสาำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม มายังเคร่ืองรับหลายๆ เครื่องที่ผูกติดกันเป็นสาย (streamer) ยาวประมาณ 3,000 เมตร มที นุ่ ลอย (tail buoy) ผูกตดิ ไวท้ ี่ปลายสายใหเ้ ปน็ ทส่ี งั เกตเพ่อื ปอ้ งกันไมใ่ หเ้ รอื อ่นื ๆ วงิ่ ตดั ผา่ น alluvial fan เนินตะกอน (นํ้าพา) รปู พัด anaerobic สภาพขาดหรอื ไร้อากาศ เนินตะกอนที่เกิดจากการสะสมตัวของตะกอนในบริเวณที่มีการ สภาวะทข่ี าดออกซเิ จน เปน็ สภาวะทเี่ ออื้ อาำ นวยตอ่ การเกดิ ปโิ ตรเลยี ม เปล่ียนระดับของทางน้ำาจากหุบเขาชันลงสู่ท่ีราบ ทำาให้ความเร็ว (ดู petroleum) เพราะสารอินทรีย์ที่ตกทับถมรวมกับตะกอน ของกระแสน้ำาลดลงจนไม่สามารถนำาพาตะกอนบางส่วนต่อไปได้ ใแตตแ้ ่ถอูกง่ จนุลาำ้ ินไมทส่ รลียา์บยาเปงชน็ นกิา๊ดซทคี่ไามร่ตบ์ ้อองนกไาดรออออกกไซซดิเจ์ (นCยO่อ2ย) เแปล็นะกน๊าาำ้ ซ(มHีเ2ทOน) และตกสะสมในลักษณะทีแ่ ยกกระจายออกไปรอบข้างเป็นรปู พัด น(CาHน4น) ับกร้อรดยอละ้ามนีโปนี (amino acid) และนำา้ ตาล เมื่อเวลาผ่านไป alluvial plain ทีร่ าบตะกอนนาํ้ พา ช้ันตะกอนที่ประกอบด้วยสารที่ได้จากการย่อย ท่ีราบหรือค่อนข้างราบขนาดใหญ่สองฝั่งแม่นำ้า ในฤดูนำ้าหลากนำ้า สารอินทรยี ์จมลกึ ลงไปหลายรอ้ ยเมตรหรอื เปน็ พันเมตร กรดอะมีโน จะไหลล้นท่วมสองฝั่งแม่น้ำาและนำาตะกอนมาสะสม ถ้าเป็นท่ีราบ และน้ำาตาลจะแปรสภาพไปเป็นเคโรเจน (ดู kerogen) ซ่งึ เป็นสาร ขนาดเลก็ เรียกว่าท่ีราบลมุ่ ตะกอนน้ำาพา (alluvial flat) ตน้ กาำ เนดิ นำ้ามันหรือกา๊ ซธรรมชาติ (ดู natural gas) alluvial terrace ตะพกั ลุ่มนาํ้ anticline ชัน้ หนิ โค้งรปู ประทุน ท่ีราบเป็นข้ันๆ ข้างตล่ิง เกิดจากทางน้ำาท่ีตะกอนตกจมทับถมจน โครงสร้างทางธรณีวิทยาแบบหน่ึงท่ีช้ันหินมีลักษณะโค้งตัวเหมือน กลายเป็นที่ราบลุ่มน้ำา ต่อมากระแสน้ำาไหลแรงและกัดเซาะที่ราบ รูปประทุน เป็นโครงสร้างที่อาจจะเป็นที่กักเก็บนำ้ามันหรือก๊าซ ลุ่มนำ้าให้ตำ่าลง จึงทำาให้ที่ราบลุ่มนำ้าส่วนที่เหลืออยู่สูงกว่าท้องน้ำา ธรรมชาติ (ดู natural gas) ขนาดใหญ่ได้ โดยเฉพาะบรเิ วณท่มี ี ใหม่ ยิ่งนานเขา้ ทอ้ งนาำ้ ก็จะยง่ิ กวา้ งออกไป วนเวียนกันไปเรอ่ื ยๆ ชนั้ หนิ เนอ้ื แนน่ ปดิ ทบั ชน้ั หนิ ทมี่ รี พู รนุ เกดิ จากแรงบบี อดั ของชน้ั หนิ จนเกดิ ทร่ี าบเป็นข้ันๆ ขา้ งตล่งิ ในบริเวณนน้ั ใตผ้ วิ โลก อาจมองเห็นได้จากภาพถา่ ยทางดาวเทียม ภาพถา่ ยทาง alluvium ตะกอนน้ําพา อากาศ แตบ่ างทกี ็ไมป่ รากฏให้เห็นบนพื้นดนิ ตอ้ งใชว้ ิธีสาำ รวจทาง กรวด หิน ดนิ ทราย และส่งิ อนื่ ๆ ท่ีนำ้าพาไปสะสม ณ บริเวณใด ธรณีฟสิ กิ ส์ บริเวณหน่ึง หากสะสมอยู่ตามร่องน้ำาเรียกว่าส่ิงทับถมร่องนำ้า (channel-filled deposit) ตามที่ราบน้ำาท่วมถึงเรียกว่าส่ิงทับถม ทีร่ าบนำ้าทว่ มถึง (flood-plain deposit) ตามพ้ืนทะเลสาบเรยี กวา่ สงิ่ ทับถมในทะเลสาบ (lacustrine deposit) โครงสร้างทางธรณวี ทิ ยาแบบชนั้ หนิ โค้งรปู ประทนุ เปน็ ทก่ี ักเก็บปโิ ตรเลยี ม โดยมชี ้นั กา๊ ซธรรมชาติ (gas) ซ่งึ เบาท่สี ุดอยขู่ า้ งบน ตรงกลางเป็นชน้ั น้ำามนั ดบิ (crude oil) ล่างสุดเปน็ ช้ันน้ำา (water) ซ่ึงมคี วามถ่วงจำาเพาะสูงกว่านาำ้ มนั ดบิ สารานกุ รม 19 เปิดโลกปโิ ตรเลยี มและพลังงานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม Aํ PI (American Petroleum Institute) องศาเอพไี อ barge เรอื ทอ้ งแบนขนาดใหญ,่ บารจ์ หน่วยวัดความถ่วงจำ�เพาะของน้ำ�มัน (ดู API Gravity หมวด เรอื ท้องแบนท่มี ีอุปกรณ์การเจาะติดตั้งอยูบ่ นตัวเรือ เดิมออกแบบ การกล่ันนำ้�มัน) โดย ํAPI = (141.5 ถ.พ.) -131.5 (กำ�หนด มาเพ่อื ใชท้ �ำ งานบรเิ วณชายฝั่ง เขตน�้ำ ต้นื และทะเลสาบ โดยน�ำ ให้นำ้�บริสุทธิ์ของเหลวท่ีมีค่าความถ่วงจำ�เพาะ (ถ.พ.) = 1 มี เรือเข้าไปยังตำ�แหน่งเป้าหมาย จากนั้นจึงไขนำ้�เข้าห้องอับเฉาจน ความถว่ งจ�ำ เพาะเทา่ กบั 10 องศาเอพไี อ) เชน่ น�ำ้ มนั ดบิ เพชรของ เตม็ เพ่ือให้เรือจมลงจนท้องเรอื ตดิ พ้ืนใต้น�้ำ เมือ่ เสรจ็ งานจงึ สูบน�้ำ แหลง่ สิริกติ ์มิ คี วามถ่วงจำ�เพาะ ประมาณ 40 องศาเอพไี อ (หรอื ออกเพื่อให้เรือลอยขึ้นและลากจูงไปยังท่ีอื่นๆ ต่อไป บาร์จได้รับ ถ.พ. = 0.82507) คอนเดนเสท (ดู condensate) ในอา่ วไทยมี การพัฒนาจนสามารถออกไปทำ�งานไกลจากชายฝ่ัง โดยใช้ตัวเรือ ความถว่ งจ�ำ เพาะประมาณ 56 องศาเอพไี อ (หรอื ถ.พ. = 0.75500) เป็นทพ่ี ักอาศยั และเก็บอปุ กรณ์การเจาะ สว่ นตวั หอคอย (derrick) arenaceous rock หนิ เนอ้ื ทราย ย้ายขึน้ ไปไว้บนแทน่ เจาะกลางทะเล เรยี กบารจ์ แบบนีว้ ่าเทนเดอร์ หินตะกอนที่ประกอบด้วยเม็ดตะกอนขนาดทราย (0.0625-2 บารจ์ (tender barge) มิลลิเมตร) มากกว่าร้อยละ 75 แต่ไม่ได้บ่งบอกถึงองค์ประกอบ ของเน้อื หนิ ว่าเปน็ อยา่ งไร argillaceous rock หินเนอ้ื ดิน ที-3 (T-3) ท-ี 4 (T-4) หินตะกอนที่ประกอบด้วยเม็ดตะกอนขนาดทรายแป้งละเอียด (0.001-0.002 มิลลิเมตร) มากกว่าร้อยละ 75 หรือหมายถงึ หนิ ท่ี มดี ินเป็นส่วนประกอบสำ�คัญของเน้อื หนิ artificial lift การใช้แรงดันเสริมการผลติ ท-ี 7 (T-7) ชารล์ ยี ์เกรฟส์ การช่วยให้ผลิตนำ้�มันได้มากกว่าปล่อยให้น้ำ�มันไหลข้ึนมาเองจาก หลุมผลิต ใช้กับแหล่งกักเก็บท่ีมีแรงดันต�่ำ ไม่สามารถดันน�้ำ มันขึ้น แทน่ เจาะเทนเดอรบ์ ารจ์ แบบตา่ งๆ ทใ่ี ชใ้ นอา่ วไทย มาถึงปากหลุมได้ โดยการอัดก๊าซลงไปในหลุมเพื่อช่วยให้นำ้�มัน ไหล (gas lift) หรอื ใชป้ ม๊ั สบู น�ำ้ มนั ขน้ึ มา (pumping) แหลง่ น�ำ้ มนั ในประเทศไทยทใ่ี ชแ้ รงดนั เสรมิ การผลติ ไดแ้ ก่ แหลง่ อทู่ องทจ่ี งั หวดั สุพรรณบุรี แหล่งวิเชียรบุรีท่จี ังหวัดเพชรบูรณ์ กล่มุ แหล่งสิริกิต์ิ ทจ่ี งั หวดั ก�ำ แพงเพชร เป็นต้น (ดู primary drive ประกอบ) Beam Horsehead Gearbox Polished rod Motor Stuffing box Discharge การชว่ ยผลิตน้ำ�มันโดยใชเ้ ครอ่ื งสูบน�้ำ มนั (rod pump) ท่มี มี อเตอร์ (motor) ช่วยหมุนให้หวั ม้า (horsehead) โยกข้ึนลง ทำ�ให้มีแรงดันช่วยสูบนำ้�มนั ข้ึนมา 20 สารานุกรม เปิดโลกปิโตรเลยี มและพลังงานทดแทน

basement หินฐาน blowout การพลงุ่ ชุดหินท่ีรองรับหินตะกอนในพื้นท่ีหน่ึง โดยทั่วไปเป็นหินอัคนี การที่น้ำ�มันหรือก๊าซพุ่งทะลักจากหลุมเจาะโดยไม่สามารถควบคุม หรือหินแปรท่ีมีเน้ือแน่น ตรวจสอบได้จากการสำ�รวจธรณีฟิสิกส์ ได้ สาเหตุมาจากแรงดันภายในแหล่งกักเก็บ อาจทำ�ให้เกิดการ และการเจาะ โดยทั่วไปแล้วหินฐานเป็นท่ีซึ่งไม่น่ามีปิโตรเลียม ระเบดิ และไฟไหม้ (ดู petroleum) เขา้ ไปกกั เกบ็ อยู่ แตห่ นิ ฐานผอุ าจกลายเปน็ ทกี่ กั เกบ็ ปิโตรเลียมได้ เชน่ แหลง่ น�ำ้ มันดิบในทะเลของเวยี ดนามกกั เก็บอยู่ การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม ในหินฐานท่ีเป็นหินแกรนติ ผุ (weathered granite) basin แอง่ บริเวณเปลือกโลกที่ยุบต่ำ�ลงและมีตะกอนสะสมตัวมากข้ึน เร่ือยๆ โดยเฉพาะในตอนกลางแอ่ง แอ่งจะยุบตัวลงทีละน้อยไป พรอ้ มๆ กบั ตะกอนท่มี ีปริมาณเพิม่ ขึน้ เชน่ แอง่ ปตั ตานแี ละแอง่ มาเลย์ ในอา่ วไทย NOMAL CONTINENTAL LITHOSPHERE CRUSTAL MANTLE PHASE CHANGE CRUSTAL ภยั พิบัติจากการพลงุ่ เป็นเหตใุ หเ้ กิดไฟไหม้และแท่นเจาะถลม่ COMPRESSION THERMAL BULGE TENSION blow out preventer (BOP) อปุ กรณ์ปอ้ งกนั การพล่งุ (บโี อพี) EROSION อุปกรณ์ท่ีวางไว้บนท่อขุดเจาะ มีวาล์วปิด-เปิดควบคุมความดัน ในหลุมเจาะเพ่ือป้องกันไม่ให้น้ำ�มันหรือก๊าซจากภายในหลุมเจาะ ระเบิดพลุ่งสภู่ ายนอก INFILLING ZONE OF SUBDUCTION RIFT DRIFT SEQUENCE Sediments Lithosphere Asthenosphere การเกดิ แอง่ ในลักษณะตา่ ง ๆ bitumen ยางมะตอย, บทิ ูเมน อุปกรณ์ป้องกนั การพล่งุ บนปากหลมุ เจาะ สารประกอบอินทรีย์ที่อยู่ในหินตะกอน มีลักษณะเป็นของแข็ง หรือค่อนข้างแข็ง สามารถละลายได้ในตัวทำ�ละลายอินทรีย์ และหลอมตัวได้ (ดู asphalt, หมวดการกลั่นและหมวดการตลาด ประกอบ) ตวั อยา่ งเชน่ ปโิ ตรเลยี ม (ดู petroleum) ยางมะตอย ไขแร่ (mineral wax) สารานกุ รม 21 เปิดโลกปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน

การ ำสารวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม Bongkot field แหลง่ บงกช british thermal unit (Btu) บีทยี ู แหล่งกา๊ ซธรรมชาตขิ นาดใหญ่แหล่งหนึ่งในอา่ วไทย เริ่มผลิตก๊าซ หน่วยพลังงานความร้อนในระบบหน่วยอังกฤษ โดยกำาหนดค่า ธรรมชาตแิ ละคอนเดนเสทต้ังแต่ พ.ศ. 2536 ดำาเนินงานโดย 1 บีทียูเท่ากับพลังงานความร้อนที่ใช้ในการทำาให้น้ำานำ้าหนัก บมจ. ปตท. สาำ รวจและผลิตปโิ ตรเลยี ม ซึง่ ถอื ได้ว่าเปน็ แหล่งก๊าซ 1 ปอนด์ มีอุณหภมู สิ งู ขึ้น 1 องศาฟาเรนไฮต์ เป็นมาตรฐานที่ ธรรมชาตแิ ห่งแรกที่ดาำ เนนิ งานโดยบรษิ ทั ของคนไทย ณ ส้ินปี 2551 ใช้วัดค่าความร้อนของพลังงานชนิดต่างๆ เพื่อกำาหนดราคาการ คาดว่าแหล่งบงกชมปี ริมาณสำารองทีพ่ สิ จู นแ์ ลว้ (proved reserve) ซื้อขาย ใช้เปรียบเทียบค่าความร้อนของพลังงานต่างชนิดกัน แยกเป็นกา๊ ซธรรมชาติประมาณ 1,952,000 ล้านลูกบาศก์ฟุต และ เช่น กา๊ ซธรรมชาติ ในอ่าวไทยปรมิ าตร 1 ล้านลูกบาศก์ฟุต มี คอนเดนเสทประมาณ 36.35 ลา้ นบาร์เรล คา่ ความรอ้ นประมาณ 1,050 ลา้ นบีทยี ู นาำ้ มนั ดบิ เพชรจากแหล่ง สริ กิ ติ ์ปิ รมิ าตร 1 บาร์เรล มีคา่ ความรอ้ นประมาณ 5.71 ล้านบีทยี ู ดงั นน้ั ก๊าซธรรมชาติในอ่าวไทย 1 ล้านลูกบาศกฟ์ ุต มีคา่ ความ ร้อนเทียบเท่าน้ำามันดิบเพชรประมาณ 184 บาร์เรล ในทำานอง เดยี วกนั ถา่ นหนิ ในประเทศแหลง่ หนงึ่ นาำ้ หนกั 1 ตนั มคี า่ ความรอ้ น ประมาณ 12.7 ลา้ นบที ียู ขณะทน่ี ำ้ามันดิบอาระเบยี นไลต์ (Ara- bian Light) 1 บารเ์ รล มีค่าความร้อนประมาณ 5.85 ลา้ นบที ยี ู ดังนนั้ ถา่ นหินในประเทศ 1 ตัน มคี า่ ความรอ้ นเทยี บเท่าน้ำามันดิบ อาระเบยี นไลต์ 2.17 บาร์เรล แหล่งบงกช cap rock หนิ ครอบ, หินกกั กนั้ หินเน้อื ตันท่ีปดิ ทบั หินกกั เก็บปิโตรเลียม (ดู petroleum) ปดิ กั้นไม่ braided stream (river) ธารประสานสาย ให้ปโิ ตรเลยี มไหลขึน้ ส่ผู วิ ดนิ ไดแ้ ก่ หนิ ดินดาน (ดู shale) ธารนำ้าสายหน่ึงในช่วงท่ีแตกออกเป็นร่องนำ้าเล็กๆ หลายร่อง carbonate rock หินคาร์บอเนต ไหลประสานกันไปมา ไหลแยกออกจากกนั บ้าง ไหลมาบรรจบกัน หนิ ทปี่ ระกอบดว้ ยแรจ่ าำ พวกคารบ์ อเนตซง่ึ วดั ดว้ ยนาำ้ หนกั ไดร้ อ้ ยละ บ้างจนมีลักษณะคล้ายเปยี ถัก ทีเ่ ป็นเชน่ น้ีเนือ่ งจากทอ้ งนาำ้ ชว่ งน้นั 50 ขนึ้ ไป เชน่ หนิ ปนู โดโลไมต์ หนิ จาำ พวกนม้ี กั มโี พรงและชอ่ งแตก เกิดตืน้ เขนิ เพราะมตี ะกอน กรวด ทราย มาทบั ถมกันมาก ทำาให้ ทาำ ใหเ้ ปน็ ทกี่ กั เกบ็ ปโิ ตรเลยี มได้ (ดู petroleum) เชน่ หนิ ทพ่ี บในแหลง่ นา้ำ ไหลไม่สะดวก จึงไหลแยกเป็นร่องๆ ธารประสานสายน้มี ักพบ ก๊าซธรรมชาตินำ้าพอง จังหวัดขอนแก่น และแหล่งก๊าซธรรมชาติ ในบริเวณตะกอนรูปพัดเชิงเขาหรือตามที่ราบน้ำาท่วมถึงซึ่งเป็นท่ี ภฮู ่อม จังหวัดอดุ รธานี กาำ เนดิ หนิ ทรายซงึ่ มรี พู รนุ เปน็ ทกี่ กั เกบ็ ปโิ ตรเลยี มได้ (ดู petroleum) ลักษณะของธารประสานสายที่เป็นแหลง่ กาำ เนิดหินทราย 22 สารานกุ รม เปิดโลกปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน

casing ทอ่ กรุ cementing การอัดซีเมนต์ การสาำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม ท่อท่ีทำาจากโลหะผสมสำาหรับใส่ลงในหลุมเจาะและยึดติดกับผนัง การอัดซีเมนต์เหลวลงไปที่ก้นหลุมเจาะ เพื่อให้แทรกตัวเข้าไปใน หลุมเจาะด้วยซีเมนต์ ช่วยกันไม่ให้นำ้าเข้าหลุม ป้องกันหลุมพัง ชอ่ งว่างระหว่างท่อกรุ (ดู casing) กบั ผนังหลมุ เจาะ และยึดท่อ กันไม่ให้น้ำาโคลนที่ใช้เจาะสูญหายไปในรอยแตกของช้ันหิน (lost กรุกับผนังหลุมเจาะเขา้ ด้วยกนั ป้องกันของไหลจากช้ันหินที่ความ circulation) และปอ้ งกนั อนั ตรายจากช้ันหนิ ท่มี คี วามดนั สูง (high ลึกระดับต่างๆ เข้ามาปะปน การอัดซีเมนต์ยังใช้ทดสอบการไหล pressure reservoir) ทอ่ กรุมหี ลายขนาด ทอ่ กรุที่มีชว่ งบนถงึ ปาก ในบางช่วงของหลุมเจาะ หรอื ใช้อดุ หลมุ เม่อื ต้องการสละหลมุ เจาะ หลุมใหญ่ท่สี ดุ เรียกวา่ ท่อนำา (ดู conductor pipe) ทำาหน้าทก่ี ัน (ดู abandon ประกอบ) ดนิ ทรายไมใ่ หไ้ หลเขา้ มาในหลมุ เจาะ โดยทว่ั ไปทอ่ นาำ จะมขี นาดเสน้ central processing platform (CPP) แทน่ ผลติ กลาง (ซพี ีพ)ี ผา่ นศูนย์กลาง 9.625 น้ิว - 36 นิว้ ทอ่ กรใุ กล้ผิวดิน (surface แทน่ ขนาดใหญส่ าำ หรบั รบั ปโิ ตรเลยี ม (ดู petroleum) จากหลมุ ผลติ casing) 7 น้วิ - 20 นิ้ว ทอ่ กรุช่วงกลาง (intermediate casing) ของแท่นหลุมผลิตแต่ละแหง่ เพอื่ นาำ มาแยกสถานะ โดยปโิ ตรเลียม 5 นว้ิ - 13.375 นวิ้ ทอ่ ผลติ (production casing) 5 นวิ้ - 11.75 นว้ิ จะถูกสง่ เขา้ อุปกรณแ์ ยกภาคสนาม (field separator) ซง่ึ จะแยก ท่อผลิตขนาดเล็กท่ีสุดเรียกว่าไลเนอร์ (liner) มีขนาดเส้นผ่าน กา๊ ซธรรมชาติ (ดู natural gas) คอนเดนเสท (ดู condensate) ศนู ย์กลาง 5 น้ิว - 9.625 น้วิ (ปจั จบุ นั ไลเนอรข์ องหลมุ ผลิตก๊าซ และนำ้าออกจากกัน ธรรมชาติ (ดู natural gas) ในอ่าวไทยมขี นาดเสน้ ผ่านศูนย์กลาง christmas tree คริสต์มาสทรี 2.875 นวิ้ ) อุปกรณ์ทปี่ ระกอบดว้ ยท่อและวาลว์ ติดตง้ั บนปากหลุม (wellhead) เพ่อื ควบคมุ การไหลของนา้ำ มนั และก๊าซ และรกั ษาความดันในหลมุ ผลติ ปิโตรเลียม (ดู petroleum) Conductor Fresh Water Surface Lost Circulation Intermediate Production (Liinnesrome wells) HReigsherPvoreirssure การประกอบทอ่ กรใุ นหลมุ เจาะ เรม่ิ จากทอ่ นาำ (conductor) ตามดว้ ยทอ่ กรใุ กลผ้ วิ ดนิ คริสตม์ าสทรีประกอบดว้ ยท่ีครอบยึดท่อผลิต (production string) วาลว์ หลายชุด (surface casing) ทอ่ กรชุ ว่ งกลาง (intermediate casing) และทอ่ ผลติ (production สำาหรับควบคมุ การไหลของปโิ ตรเลยี ม มาตรวัดความดนั (tree cap and gauge) casing) บางหลุมใสท่ ่อผลิตขนาดเล็กทีเ่ รียกวา่ ไลเนอร์ (liner) ดา้ นนอกของท่อกรอุ ัด อุปกรณ์เพิ่มและลดขนาดช่องทาง (surface choke) ที่ให้ปิโตรเลียมไหลผ่านไปสู่ ดว้ ยซเี มนตเ์ พอ่ื ยดึ ท่อกรเุ ขา้ กบั ผนังหลุมเจาะท่เี ป็นชนั้ หนิ ตา่ งๆ เครอ่ื งแยก สารานกุ รม 23 เปิดโลกปโิ ตรเลียมและพลงั งานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม clay ดิน, ดนิ เหนียว, เคลย์ concessionaire ผรู้ บั สมั ปทาน เศษหนิ หรอื แร่ หรอื อนภุ าคของเศษหนิ ดนิ ทราย ทมี่ สี ว่ นประกอบ ผู้ที่ได้สิทธิ์ทำ�การสำ�รวจและผลิตปิโตรเลียม (ดู petroleum) ต่างๆ โดยทว่ั ไปจะมีขนาดเลก็ กว่า 0.002 มิลลเิ มตร ในแปลงสำ�รวจ แปลงสำ�รวจแต่ละแปลงอาจมีผู้รับสัมปทาน claystone หินโคลน, หินเคลย์ ร่วมกันหลายบริษทั เช่น แปลงสำ�รวจบี 15 (B 15) ในอา่ วไทยซึ่ง หนิ ตะกอนเนอื้ ละเอยี ดทป่ี ระกอบดว้ ยอนภุ าคดนิ มากกวา่ รอ้ ยละ 67 เปน็ ที่ตัง้ ของแหลง่ ก๊าซบงกช (ดู Bongkot Field) ไดร้ บั สัมปทาน และอัดแน่นจนกลายเป็นหนิ แต่ยงั ไมแ่ ขง็ ตวั นัก มักพบอย่ทู ี่ช้ันบน เมือ่ วันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2515 ปัจจุบันมีผรู้ ับสัมปทานร่วมกนั ของหลมุ ผลติ ปิโตรเลียม (ดู petroleum) บนบกในภาคกลางและ 3 บริษัท คือ บมจ. ปตท. ส�ำ รวจและผลติ ปิโตรเลยี ม (รอ้ ยละ ในอา่ วไทย บางทเี รยี กว่าหนิ โคลน 44.45) บจ. โททาลอีแอนด์พีไทยแลนด์ (ร้อยละ 33.33) และ coastal plain ทร่ี าบชายฝง่ั บจ. บีจีเอเชียแปซิฟิกพีทีอี (ร้อยละ 22.22) ผู้รับสัมปทานราย ที่ราบอยู่ติดฝั่งทะเลนับจากแนวนำ้�ลงต่ำ�สุดขึ้นไปจนถึงแผ่นดินท่ี หน่ึงๆ อาจถอื สัมปทานในแปลงส�ำ รวจไดม้ ากกว่า 1 แปลง เชน่ อยู่ใกล้ที่สุด เกิดจากน้ำ�ทะเลและคลื่นกัดเซาะชายฝ่ังจนผุกร่อน บจ. เชฟรอนประเทศไทยส�ำ รวจและผลติ ถอื สมั ปทานรว่ มในแปลง ต่อมาบริเวณน้ันยกตัวสูงข้ึนเน่ืองจากการเคลื่อนไหวของเปลือก ส�ำ รวจในอ่าวไทยหมายเลข B 10, B 11, B 12, B 13, B 14A, โลกจนกลายเป็นท่ีราบ ที่ราบชายฝ่ังยังอาจเป็นท่ีราบซึ่งเกิดจาก B 15A และ B 12/27 เปน็ ต้น (ดู exploration block และ กระแสนำ้�พัดพาเอาตะกอนมาทับถมไวใ้ นบรเิ วณใกล้ๆ ปากแม่น�ำ้ operator ประกอบ) ตะกอนดังกล่าวต่อมากลายเป็นหินตะกอนท่ีกักเก็บปิโตรเลียมได้ condensate คอนเดนเสท (ดู petroleum) สารประกอบไฮโดรคาร์บอนหนัก มีสภาพเป็นของเหลวอยู่ compression platform (CP) แท่นอุปกรณเ์ พ่มิ แรงดนั (ซพี )ี ร่วมกับก๊าซหรือละลายในก๊าซภายในหลุมผลิต นำ�มาแยกหรือ แท่นท่ีใช้อัดก๊าซธรรมชาติ (ดู natural gas) เพ่ือเพิ่มแรง ควบแน่นเป็นของเหลวในขั้นตอนการผลิตหรือแยกก๊าซธรรมชาติ ดัน เน่ืองจากก๊าซที่ผ่านกระบวนการผลิตยังมีแรงดันไม่มากพอ (ดู natural gas) ประเทศไทยเร่ิมผลิตคอนเดนเสทพรอ้ มกบั ก๊าซ จึงจำ�เป็นต้องสร้างแท่นเพื่ออัดก๊าซโดยเฉพาะ ปัจจุบันในอ่าวไทย ธรรมชาติในอ่าวไทยมาต้ังแต่ พ.ศ. 2524 ปริมาณการจำ�หน่าย มีแท่นอุปกรณ์เพ่ิมแรงดันจำ�นวน 1 แท่นอยู่ท่ีแหล่งเอราวัณ คอนเดนเสทท่ัวประเทศตั้งแต่เริ่มผลิตจนถึงส้ินปี พ.ศ. 2551 ผลิตกา๊ ซธรรมชาติและคอนเดนเสท (ดู condensate) โดยบรษิ ทั มีประมาณ 353.80 ล้านบาร์เรล มลู คา่ รวม 436,914 ล้านบาท เชฟรอนประเทศไทยสำ�รวจและผลิต จำ�กดั ปริมาณการผลิตคอนเดนเสทของผู้รับสัมปทานท้ังหมดรวมกันใน concession สมั ปทาน ปี 2551 ประมาณ 31.33 ล้านบาร์เรล ในอ่าวไทยมีการผลิต สิทธใิ นการสำ�รวจและผลิตปโิ ตรเลยี ม (ดู petroleum) ในพืน้ ทีใ่ ด คอนเดนเสทจากแหล่งก๊าซธรรมชาติ 16 แหล่ง ได้แก่ แหล่ง พ้ืนท่ีหน่ึงซ่ึงรัฐให้แก่ภาคเอกชนเพื่อดำ�เนินการภายใต้สัญญา เอราวัณ บรรพต สตลู สตูลใต้ ปลาแดง ตราด ปลาทอง กะพง สัมปทาน การให้สัมปทานปิโตรเลียมในประเทศไทยเริ่มขึ้น ฟนู าน จกั รวาล จกั รวาลตะวนั ตก โกมนิ ทร์ ไพลนิ ไพลนิ เหนอื บงกช หลังการประกาศใช้พระราชบัญญัติปิโตรเลียม พ.ศ. 2514 และ แหล่งอาทติ ย์ นอกจากนี้ ยงั มกี ารผลติ คอนเดนเสทจากแหล่ง และพระราชบัญญัตภิ าษีเงนิ ไดป้ โิ ตรเลียม พ.ศ. 2514 โดยมีระยะ บนบกหนงึ่ แหลง่ คอื ทแี่ หลง่ กา๊ ซธรรมชาตสิ นิ ภฮู อ่ ม จงั หวดั อดุ รธานี เวลาในการสำ�รวจปิโตรเลียมไม่เกิน 8 ปีนับแต่วันให้สัมปทาน conductor pipe ท่อนำ� และระยะเวลาในการผลติ ปิโตรเลียมไม่เกิน 30 ปนี ับแต่วนั ถัดจาก ท่อกรุท่ีอยู่ช่วงบนสุดของหลุมเจาะมีขนาดใหญ่กว่าท่ออ่ืนๆ วนั สน้ิ ระยะเวลาส�ำ รวจปโิ ตรเลยี ม พระราชบญั ญตั ปิ โิ ตรเลยี ม (ฉบบั ท�ำ หนา้ ทก่ี นั ดนิ ทรายไมใ่ หไ้ หลเขา้ มาในหลมุ เจาะและไมใ่ หเ้ กดิ โพรง ท่ี 4) พ.ศ. 2532 ได้ปรบั ลดระยะเวลาในการส�ำ รวจปโิ ตรเลยี มลง ขา้ งหลุม เหลอื ไมเ่ กนิ 6 ปี และระยะเวลาในการผลิตปิโตรเลยี มไมเ่ กนิ 20 ปี ตามขอ้ มูล ณ วันที่ 31 ธนั วาคม พ.ศ. 2551 ประเทศไทย มีสัมปทานปิโตรเลียมทั้งหมด 62 สัมปทาน 80 แปลงสำ�รวจ เป็นพื้นที่บนบก 30 สัมปทาน 39 แปลงสำ�รวจ พื้นที่ใน อา่ วไทย 31 สมั ปทาน 38 แปลงส�ำ รวจ และพน้ื ทใี่ นทะเลอนั ดามนั 1 สัมปทาน 3 แปลงสำ�รวจ ท่อนำ� (conductor pipe) ซึ่งอยู่ช่วงบนสุดของหลุมเจาะ ท่อกรุ (casing) ใน ช่วงระดับความลึกต่างๆ และช้ันที่ยิงทะลุผ่านท่อกรุเข้าไปในชั้นหินข้างหลุมเจาะ (perforated interval) 24 สารานกุ รม เปิดโลกปโิ ตรเลียมและพลงั งานทดแทน

core sample ตัวอยา่ งแท่งหิน cuttings เศษหิน ตัวอย่างแท่งหินทรงกระบอกท่ีเก็บจากหลุมเจาะโดยใช้เครื่องมือ หินใตด้ ินท่ีถูกหัวเจาะ (ดู drilling bit) ตดั เปน็ เศษเลก็ ๆ และถกู น�้ำ พเิ ศษ น�ำ มาวเิ คราะห์ (core analysis) เพอ่ื ใหท้ ราบสมบตั แิ ละชนดิ โคลนพาขน้ึ มาจากหลมุ เจาะ การเกบ็ เศษหนิ ตง้ั แตช่ ว่ งบนของหลมุ ของหนิ เชน่ หนิ ตน้ ก�ำ เนดิ ปโิ ตรเลยี ม หนิ กกั เกบ็ ปโิ ตรเลยี ม เปน็ ตน้ เจาะจนถงึ กน้ หลมุ ไปท�ำ การศกึ ษาทางธรณวี ทิ ยาชว่ ยใหส้ ามารถระบุ ชนดิ และคณุ สมบัตขิ องหิน ตลอดจนคาดคะเนการเรียงล�ำ ดบั ของ ชนั้ หนิ ตา่ งๆ ในบริเวณที่ส�ำ รวจได้ การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม ตวั อยา่ งแทง่ หนิ ตะแกรงร่อนเศษหนิ ออกจากนำ�้ โคลน เพอ่ื น�ำ เศษหินไปศึกษาคณุ สมบัติ และแยกนำ้�โคลนไปหมนุ เวียนใช้ในการเจาะตอ่ ไป crude oil production process กระบวนการผลติ น้ำ�มนั ดบิ ข้ันตอนในการผลิตนำ้�มันดิบที่แท่นผลิต เน่ืองจากนำ้�มันดิบท่ีป๊ัมข้ึนมาจากหลุมผลิตจะมีนำ้�และก๊าซ ธรรมชาติ (ดู natural gas) ผสมอยดู่ ว้ ย จงึ ตอ้ งนำ�น�ำ้ มนั ดบิ ไปแยกทเี่ ครอ่ื งแยกสองสถานะหรอื วฏั ภาค (two-phase separator) กา๊ ซธรรมชาติซ่ึงมนี �้ำ หนักเบาท่สี ดุ จะถูกแยกออกทางดา้ นบนของเครอ่ื งแยก เพอ่ื นำ�ไปใชผ้ ลิตไฟฟ้าทส่ี ถานผี ลติ ให้ความรอ้ น (heater) หรอื น�ำ ไปเผาทิ้ง (ดู flare) สว่ นน้ำ�มนั ดบิ จะ ถกู แยกไปเกบ็ ทถ่ี งั เกบ็ น�ำ้ มนั ดบิ เพอื่ รอขนสง่ ไปยงั โรงกลนั่ น้�ำ มนั ทางรถบรรทกุ หรอื ทางรถไฟ ในขณะทนี่ ำ้� จากการแยกสถานะจะถูกนำ�ไปบำ�บัดก่อนเกบ็ ในถงั เก็บต่อไป (ดู gas and condensate production process และ gas production process ประกอบ) กระบวนการแยกน้�ำ มนั ดบิ ทส่ี ่งมาจากหลมุ ผลิตบนบกดว้ ยเครอื่ งแยกสองสถานะ (2-phase separator) 25 สารานกุ รม เปดิ โลกปิโตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม Department of Mineral Fuels กรมเชอ้ื เพลงิ ธรรมชาติ development well หลุมพัฒนา หน่วยงานในสังกัดกระทรวงพลังงาน รับผิดชอบกำ�กับดูแลการ หลุมที่เจาะเพื่อเตรียมผลิตนำ้�มันและก๊าซธรรมชาติ (ดู natural ส�ำ รวจและผลติ ปโิ ตรเลียมของผูร้ บั สัมปทาน (ดู concessionaire) gas) หลังจากท่ีได้เจาะหลุมประเมินผลพิสูจน์ปริมาณสำ�รอง มอี ำ�นาจหน้าทีด่ ังนีค้ อื (ดู reserve) แล้วว่าเพียงพอที่จะพัฒนาข้ึนได้ หลุมพัฒนาที่ติด 1. บริหารจัดการเร่ืองการใหสัมปทาน การสำ�รวจ การผลิต ตั้งอุปกรณ์เคร่ืองมือที่จำ�เป็นเพื่อให้นำ้�มันและก๊าซธรรมชาติไหล การเก็บรักษา การขนสง การขายและการจำ�หน่ายปโ ตรเลียม จากแหล่งกักเก็บข้ึนมาท่ีปากหลุมเรียกว่าหลุมผลิตปิโตรเลียม 2. กำ�หนดแนวทางการจัดหา การพัฒนา และการจัดการแหล่ง (production well) ในปี พ.ศ. 2551 มีหลมุ พฒั นาในประเทศไทย ปโตรเลยี ม รวมท้ังส้ิน 412 หลุม แบ่งเป็นหลุมบนบก 54 หลุม และใน 3. วิเคราะห์ วิจัย ประเมินศักยภาพและปริมาณสำ�รองและ อ่าวไทย 358 หลมุ พฒั นาแหลง่ เชื้อเพลิงธรรมชาติ 4. พิจารณาสิทธิ ประสาน และอ�ำ นวยความสะดวกแก่ผปู้ ระกอบ หลุมพัฒนาที่ติดตั้งท่อผลิตปิโตรเลียม 2 ชนิดคือ ท่อชนิดส้ัน (short string) การใหเ้ ปน็ ไปตามกฎหมายและขอ้ ผกู พนั ตอ่ รฐั รวมทั้งจัดเก็บค่าภาค และทอ่ ชนดิ ยาว (long string) เพอื่ แยกผลติ ปโิ ตรเลยี มในชนั้ กกั เกบ็ ระดบั ตา่ งๆ ออก หลวงและผลประโยชน์อื่นใดจากปิโตรเลียม จากกนั โดยมอี ปุ กรณป์ ดิ กนั้ (packer) ไมใ่ หป้ โิ ตรเลยี มในแหลง่ กกั เกบ็ ชน้ั ลา่ งและชนั้ 5. ก�ำ หนดมาตรฐานการด�ำ เนนิ งานอาชวี อนามยั ความปลอดภยั และ บนไหลมาผสมกนั ในหลมุ ผลติ แต่จะควบคุมปิโตรเลยี มท่ีอยชู่ ัน้ ลา่ งให้ไหลเข้าทอ่ ยาว สิง่ แวดล้อมในการประกอบกิจการปโิ ตรเลยี ม และปโิ ตรเลยี มทอ่ี ยู่ชั้นบนให้ไหลเขา้ ทอ่ สนั้ 6. ประสานความรวมมือในการสำ�รวจและพัฒนาแหลงเชอื้ เพลงิ ธรรมชาติในพื้นที่พัฒนารวม พ้ืนที่ทับซ้อนกับประเทศเพื่อนบ้าน directional drilling, deviated drilling การเจาะหลุมเอยี ง และประเทศอืน่ เทคนคิ การเจาะหลมุ ผลติ โดยเจาะเปน็ มมุ เอยี งหรอื ทแยงจากแนวดง่ิ 7. บริหารจัดการข้อมูลสารสนเทศปิโตรเลียม และเช้ือเพลิง ซงึ่ จะครอบคลมุ อาณาบรเิ วณทเี่ ปน็ แหลง่ น�ำ้ มนั หรอื กา๊ ซไดม้ ากทส่ี ดุ ธรรมชาตอิ น่ื ๆ ท�ำ ใหส้ ามารถเจาะหลมุ พฒั นา (development well) จากแทน่ ผลติ 8. ปฏบิ ตั กิ ารอน่ื ใดตามทก่ี ฎหมายก�ำ หนดใหเ ปน อ�ำ นาจหนา ท่ี ของ (platform) เดียวกันได้หลายหลุม การเจาะหลุมเอียงยังเป็นวิธี กรมเช้ือเพลิงธรรมชาติ หรือตามท่ีกระทรวงพลังงานหรือคณะ หลีกเล่ยี งอุปกรณก์ ารเจาะทีต่ ดิ คา้ งอยใู่ นหลมุ เดิม รัฐมนตรมี อบหมาย การเจาะหลมุ เอยี ง 26 สารานกุ รม เปิดโลกปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน

dolomite โดโลไมต์ (CO3)2] หนิ จำาพวกคาร์บอเนตท่ีมีแรโ่ ดโลไมต์ [CaMg มากกว่าแคลไซต์ (CaCO3) มักเปน็ โพรงหรือมชี ่องแตกให้ เปน็ ที่กกั เก็บปโิ ตรเลียมได้ (ดู petroleum) drill pipe กา้ นเจาะ การสาำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม ทอ่ กลวง ยาว ปลายเปน็ เกลยี ว มนี าำ้ หนกั มาก ใชต้ อ่ กบั หวั เจาะเพอื่ เปน็ ชอ่ งทางใหน้ า้ำ โคลนไหลเวยี น กา้ นเจาะแตล่ ะ ท่อนมคี วามยาวประมาณ 30 ฟุต แขวนหอ้ ยไว้ด้วยเครือ่ งกวา้ นบนโครงสรา้ งหอคอย (derrick) เวลาเจาะกา้ นเจาะ จะถกู ตอ่ เขา้ ดวั ยกนั ทลี ะกา้ นโดยขนั เกลยี วกา้ นเจาะอนั ถดั ไปกบั กา้ นเจาะอนั สดุ ทา้ ยดา้ นตรงขา้ มกบั หวั เจาะ กา้ นเจาะ จะถกู หมนุ โดยจานขบั กา้ นเจาะ (rotary table) ท่ขี บั เคล่ือนด้วยเครื่องยนต์ และบงั คับให้กว้านทาำ งานไปพร้อมกนั น้ำาหนักของก้านจะกดหัวเจาะซ่ึงหมุนอยู่ให้บดตัดชั้นหินลงไป ขณะทำาการเจาะต้องควบคุมนำ้าหนักกดท่ีหัวเจาะให้ คงท่ี รวมทั้งคอยปั๊มนำ้าโคลนลงไปตามก้านเจาะเพื่อให้ไหลเวียนกลับข้ึนมาปากหลุมพร้อมกับนำาเศษดินหินจากก้น หลมุ ขนึ้ มาดว้ ย นาำ้ โคลนยงั ชว่ ยหลอ่ ลน่ื ชว่ ยลดความรอ้ นทเี่ กดิ ขนึ้ ในหลมุ เจาะ และชว่ ยเคลอื บผนงั หลมุ และปอ้ งกนั มิให้ของไหล (นำา้ หรอื ปโิ ตรเลยี ม) จากช้นั หนิ ทะลักเข้าสู่หลมุ อนั อาจทาำ ให้ผนงั หลมุ พังทลายหรอื เกดิ การระเบิดได้ ก้านเจาะท่ีใช้งานแลว้ drill ship เรือเจาะ เรอื ทม่ี อี ปุ กรณก์ ารเจาะพรอ้ ม สามารถเคลอ่ื นทไ่ี ดเ้ อง เดมิ ใชว้ ธิ ี ทอดสมอเพอ่ื ยดึ ตวั เรอื ใหอ้ ยกู่ บั ท่ี แตป่ จั จบุ นั ใชเ้ ครอ่ื งยนตใ์ บพดั ท่ี ควบคมุ ดว้ ยระบบคอมพวิ เตอรเ์ พอ่ื ปรบั ระดบั และตาำ แหนง่ เรอื ให้ อยกู่ บั ท่ี ขอ้ เดน่ ของเรอื เจาะคอื ใชเ้ จาะในระดบั นาำ้ ลกึ ไดถ้ งึ 10,000 ฟตุ เมอ่ื พ.ศ. 2519 มกี ารใชเ้ รอื เจาะชอ่ื ดสิ คฟั เวอเรอร์ 534 (Discoverer 534) เจาะหลมุ สาำ รวจ W9-E-1 ในแปลงสาำ รวจของ บจ. เอสโซ่ เอกซพ์ ลอเรชน่ั แอนดโ์ พรดกั ชน่ั ไทยแลนด์ ในทะเล อนั ดามนั ทร่ี ะดบั นาำ้ ลกึ 3,461 ฟตุ (1,055 เมตร) โดยสามารถเจาะ ลงไปในชน้ั หนิ ถงึ ระดบั ความลกึ สดุ ทา้ ยท่ี 14,036 ฟตุ (4,278 เมตร) เรือเจาะ สารานุกรม 27 เปิดโลกปโิ ตรเลยี มและพลังงานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม drilling การเจาะ ขนั้ ตอนหนึ่งในการสำ�รวจปิโตรเลียม (ดู petroleum) เพอ่ื พิสูจน์ว่าในบริเวณท่ีเชื่อว่ามีการกักเก็บปิโตรเลียมนั้นมี น้ำ�มันหรือกา๊ ซธรรมชาติ (ดู natural gas) อยจู่ รงิ และยงั หมายรวมถงึ การเจาะเพอื่ การผลติ ปโิ ตรเลยี มดว้ ย ในปฏบิ ตั ิ การเจาะหลมุ ปโิ ตรเลยี มตอ้ งมแี ทน่ เจาะทว่ี างอยเู่ หนอื พน้ื ดนิ หรอื เหนอื พน้ื น�้ำ มหี ลมุ เจาะซงึ่ อาจอยลู่ กึ ลงไปใตผ้ วิ ดนิ หรอื ผวิ น�้ำ หลายรอ้ ยหลายพนั เมตร โดยอาจเปน็ หลมุ เจาะในแนว ดง่ิ หรอื แนวเอยี ง มบี คุ ลากรหลายฝา่ ยปฏบิ ตั งิ านรว่ มกนั เพอื่ ใหง้ านเจาะราบร่ืนและสำ�เรจ็ ผล เป็นต้นวา่ เจ้าหน้าที่ของ บริษัทซึ่งเป็นตัวแทนของบริษัทผู้รับสัมปทาน (company man หรอื company representative) ดแู ลการปฏบิ ัติ งานทกุ อยา่ งทแ่ี ทน่ เจาะรวมทงั้ การวางแผน การสง่ั อปุ กรณ์ และการตดั สนิ ใจในระหวา่ งปฏบิ ตั กิ าร ผรู้ บั ผดิ ชอบดแู ลกลมุ่ คนงานและแท่นเจาะ (tool pusher, drilling rig fore- man, supervisor หรอื rig superintendent) ลูกจ้างของ บริษัทรบั จ้างเหมาเจาะ (drilling contractor) และคนงาน (roustabouts) ท่ที �ำ งานอยบู่ นแทน่ เจาะ drilling bit หัวเจาะ อุปกรณ์ส่วนปลายสุดที่ต่อกับเครื่องเจาะ สำ�หรับตัดผ่าน ชั้นหินให้แตกเป็นเศษหินเล็กๆ เพื่อให้นำ้�โคลนพาขึ้นมา จากหลุมเจาะ มีหลายชนิดตามวัตถุประสงค์ของการใช้ งาน เชน่ หัวเจาะชนดิ 3 หัว สำ�หรบั ทะลวงผา่ นช้ันหิน ที่ต้องการเจาะอย่างรวดเร็ว หัวเจาะชนิดมีรูกลวงส�ำ หรับ เก็บตัวอย่างแทง่ หนิ ระบบการเจาะ แสดงอปุ กรณส์ ำ�คญั ของแทน่ เจาะทอ่ี ยบู่ นดนิ และในหลมุ เจาะใตด้ นิ การเจาะหลมุ ตอ้ ง อาศยั การขับเคลือ่ นของ 3 ระบบ คือ ระบบกว้าน (hoisting system) ระบบหมุนเวียนของนำ้�โคลน (circulating system) และระบบหมนุ เจาะ (rotating system) หวั เจาะแบบตา่ งๆ 28 สารานกุ รม เปดิ โลกปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน

drilling fluid, drilling mud นํ้าโคลน การสาำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม ส่วนผสมของโคลน นำ้า และสารเคมีที่ใช้ในกระบวนการเจาะเพื่อหล่อล่ืน หวั เจาะ (ดู drilling bit) และลดความรอ้ นของหวั เจาะ ชว่ ยนำาพาเศษดนิ เศษหิน (ดู cuttings) จากก้นหลมุ ขน้ึ มาสู่ผิวดิน เคลอื บและป้องกนั ผนังหลมุ เจาะไม่ให้พัง ควบคุมการไหลของน้ำามันหรือก๊าซข้ึนสู่ด้านบน และป้องกัน มใิ หข้ องไหล (นาำ้ หรอื ปโิ ตรเลยี ม) จากชนั้ หนิ ทะลกั เขา้ ในหลมุ อนั อาจทาำ ใหผ้ นงั หลมุ พงั ทลายหรือเกิดการระเบิด มรี ะบบหมนุ เวยี นนำ้าโคลนระหว่างกา้ นเจาะ (ดู drill pipe) กบั ผนังหลุมเจาะจากปากหลุมลงไปก้นหลมุ อย่ตู ลอดเวลา ระบบหมุนเวียนนำ้าโคลน (drilling fluid) ในหลุมเจาะ  เคร่ืองสูบนำ้าโคลนอัดนำ้าโคลนลงใน ก้านเจาะ (drill pipe) ผ่านหัวเจาะที่กำาลังหมุนตัดชั้นหินลึกลงไป น้ำาโคลนจะนำาเศษหิน (cuttings) จากก้นหลุมเข้ามาในท่อกรุ (casing) ขนึ้ มาท่ีปากหลุม เศษหนิ จะผา่ นไปตามรางนำ้า โคลนเขา้ สทู่ รี่ อ่ นเศษหนิ สว่ นนาำ้ โคลนจะถกู บาำ บดั ในถงั นาำ้ โคลนกอ่ นสง่ กลบั เขา้ เครอ่ื งสบู นาำ้ โคลน เพ่อื หมนุ เวยี นไปใช้ในหลุมเจาะได้อกี สารานุกรม 29 เปดิ โลกปิโตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม drillstem test (DST) การทดสอบอตั ราการไหล (ดีเอสที) การทดสอบหลมุ ส�ำ รวจหลังจากเจาะได้ถึงความลึกท่ตี อ้ งการ เพ่ือหาปิโตรเลียมในช้ันหินเป้าหมายท่ีช่วงความลึกนั้น รวมท้ังหาอัตราการไหลและลักษณะของของไหลในช้ันหิน หาความดันดั้งเดิมของชั้นหินและหาสมบัติของช้ันหินท่ีมีต่อ การไหลดว้ ย การทดสอบแยกออกเป็น 4 ชว่ ง คือ 1. ชว่ งกอ่ นเปดิ ใหไ้ หล (pre-flow period) เปน็ ชว่ งการผลติ เพ่ือทำ�ความสะอาดหลุมและกำ�จัดส่ิงกีดขวางการไหลในชั้น หินอันเนอื่ งมาจากน้ำ�โคลน (ดู drilling fluid) เขา้ ไปอุดตาม ชอ่ งวา่ งในช้นั หินขณะทำ�การเจาะ 2. ชว่ งปิดการไหลขัน้ แรก (initial shut-in period) เปน็ ชว่ งทป่ี ดิ ใหค้ วามดนั ในชน้ั หนิ ลดลงจากชว่ งกอ่ นเปดิ ใหไ้ หลอนั เน่อื งจากการอดุ ตนั เพอ่ื ใหไ้ ดค้ วามดนั ตามปกตขิ องชั้นหินท่ี ตอ้ งการทดสอบ 3. ช่วงเปิดให้ไหลเต็มท่ี (main-flow period) เป็นช่วงที่ ต้องการทดสอบคุณสมบัติต่างๆ เม่ือเปิดให้ของไหลจากชั้น หนิ ไหลไดเ้ ตม็ ท่ี เกบ็ ตวั อยา่ งของไหลมาตรวจสอบปรมิ าณน�ำ้ ปรมิ าณกา๊ ซ ความดนั และอณุ หภมู ิ โดยใหไ้ หลผา่ นชอ่ งขนาด ตา่ งๆ (variable choke) บันทึกปริมาตรตวั อย่างของไหลท่ี ข้นึ มาถึงปากหลมุ และน�ำ ไปวเิ คราะหแ์ ยกแตล่ ะชนดิ รวมทงั้ บันทึกความดันและอณุ หภมู ิ 4. ช่วงปิดการไหลขั้นสุดท้าย (final shut-in period) เปน็ การบนั ทกึ ความดนั ของชนั้ หนิ รปู รา่ งเสน้ กราฟของระดบั ความดันท่ีค่อยๆ เพ่ิมข้ึนจะแสดงถึงสภาพให้ซึมผ่านได้ (ดู​ permeability) ของชั้นหิน ตลอดจนระดับความเสียหาย ของชนั้ หินท่เี กิดระหวา่ งการเจาะ การทดสอบอตั ราการไหล ของปิโตรเลียมในหลุมเจาะเพื่อวางแผนการผลิตที่พัฒนาไป ใช้กับหลุมเจาะขนาดเล็กเรียกว่าทีเอสที (tubing surface testing, TST) การทดสอบอัตราการไหลโดยหย่อนเคร่ืองทดสอบลงในหลุมเจาะถึงระดับความลึก ของชั้นหินที่ต้องการทดสอบ ทดสอบอัตราการไหลของช้ันหินโดยใช้แพคเกอร์ยาง (packer) 2 ชน้ิ อดุ ดา้ นล่างและดา้ นบนของชนั้ หนิ ทอี่ าจจะท�ำ เปน็ ช้ันผลติ ปโิ ตรเลยี ม 30 สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและพลังงานทดแทน

Erawan field แหลง่ เอราวณั การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม แหล่งก๊าซธรรมชาติในอ่าวไทยท่ีถูกค้นพบโดยการเจาะสำ�รวจของ บจ. ยูเนียนออยล์ แห่งประเทศไทย (Union Oil Company of Thailand) และ บจ. เซ้าท์อีสต์ เอเชียปิโตรเลียมเอ็กซพลอเรช่ัน (South East Asia Petroleum Exploration Co., Ltd.) เม่อื ปลายปี พ.ศ. 2515 ซ่งึ เป็นการพบแหล่งก๊าซธรรมชาติเชิงพาณิชย์ ครง้ั แรกของประเทศไทย ปจั จบุ นั (พ.ศ. 2552) ด�ำ เนนิ งานโดย บจ. เชฟรอนประเทศไทย ส�ำ รวจและผลติ ณ สน้ิ ปี พ.ศ. 2551 คาดวา่ แหลง่ เอราวณั มปี รมิ าณส�ำ รองทพ่ี สิ จู นแ์ ลว้ (proved reserve) แยกเปน็ กา๊ ซธรรมชาตปิ ระมาณ 779,000 ลา้ นลกู บาศกฟ์ ตุ และ คอนเดนเสทประมาณ 25.07 ลา้ นบารเ์ รล exploration block แปลงสำ�รวจ เขตพนื้ ทบ่ี นบกและในทะเลทก่ี �ำ หนดขน้ึ เพอ่ื ใหบ้ รษิ ทั น�้ำ มนั ยนื่ ขอสมั ปทาน (ดู concession) ปโิ ตรเลยี ม (ดู petroleum) การแบง่ แปลงสำ�รวจในอา่ วไทยใชว้ ธิ ีลากเส้นขนานกับเส้น ละตจิ ดู หา่ งกนั 20 ลปิ ดาจากฝงั่ ดา้ นอา่ วไทยไปชนกบั เสน้ สกดั ไหลท่ วปี ซง่ึ ทำ�ใหแ้ บง่ แปลง ส�ำ รวจได้ 19 แปลง มพี นื้ ทแ่ี ปลงละประมาณ 10,000 ตารางกโิ ลเมตร ในทะเลอนั ดามนั ใชว้ ธิ กี ารเดยี วกนั นล้ี ากเสน้ ขนานออกจากแนวฝง่ั ไปทางทศิ ตะวนั ตกชนกบั เสน้ สกดั เขต ไหลท่ วีปแบง่ พ้นื ทเ่ี ป็นแปลงส�ำ รวจในเขตน�ำ้ ตนื้ ได้ 6 แปลง และแปลงส�ำ รวจในเขต น�ำ้ ลึกเกินกว่า 200 เมตรได้ 3 แปลง พระราชบญั ญตั ปิ โิ ตรเลียม พ.ศ. 2514 กำ�หนดระยะเวลาส�ำ รวจปิโตรเลยี มไว้ไมเ่ กนิ แปดปีนับแต่วันให้สัมปทาน ผู้ท่ีได้รับสิทธิสำ�รวจปิโตรเลียมต้องคืนพ้ืนท่ีร้อยละ หา้ สบิ ของแปลงสำ�รวจแปลงนนั้ เมอ่ื ครบหา้ ปนี บั แตว่ นั เรมิ่ ระยะเวลาสำ�รวจปโิ ตรเลยี ม และต้องคืนพื้นที่ท้ังหมดเมื่อส้ินระยะเวลาสำ�รวจปิโตรเลียม ต่อมาพระราชบัญญัติ ปโิ ตรเลยี ม (ฉบบั ท่ี 4) พ.ศ. 2532 ก�ำ หนดใหม้ ีระยะเวลาส�ำ รวจไม่เกนิ หกปีนับแต่ วันให้สัมปทาน เม่ือครบส่ีปีนับแต่วันเริ่มระยะเวลาส�ำ รวจปิโตรเลียม ผู้รับสัมปทาน ต้องคืนพ้ืนที่ร้อยละห้าสิบของพื้นที่แปลงนั้น และต้องคืนพ้ืนที่ท้ังหมดเมื่อส้ินระยะ เวลาสำ�รวจปโิ ตรเลียม พน้ื ทีท่ ี่ไดค้ นื จากผ้รู ับสัมปทานรายเดมิ และพน้ื ทซ่ี งึ่ ยังไม่มีผู้ขอ สัมปทานสามารถนำ�มากำ�หนดเป็นแปลงสำ�รวจแปลงใหม่ได้ กรมเช้ือเพลิงธรรมชาติ เป็นหน่วยงานรับผิดชอบนำ�คำ�ขอสัมปทานในแปลงสำ�รวจท่ีมีผู้ยื่นขอภายในวันที่ 15 ของทุกเดือนมาพิจารณาเพ่ือนำ�เสนอคณะอนุกรรมการและคณะกรรมการปิโตรเลียม ซึ่งจะได้นำ�เสนอรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพลังงานและคณะรัฐมนตรีเพื่ออนุมัติให้ออก สมั ปทานปโิ ตรเลยี มตอ่ ไป (ดู concessionaire และ operator ประกอบ) สารานกุ รม 31 เปิดโลกปโิ ตรเลียมและพลังงานทดแทน

การ ำสารวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม แปลงสำารวจปิโตรเลียมท่ีกระทรวงพลังงานประกาศเชิญชวนให้บริษัทผู้ประกอบการปิโตรเลียมย่ืนขอสัมปทานเพ่ือสิทธิสำารวจและผลิตปิโตรเลียมคร้ังที่ 20 เมื่อวันที่ 23 พฤษภาคม พ.ศ. 2550 ประกอบดว้ ยแปลงสำารวจบนบกซงึ่ มพี ้ืนทต่ี ้งั แต่ 1,893-3,999 ตารางกโิ ลเมตร จาำ นวน 56 แปลง (ช่อื แปลงเป็นตวั อักษร L ตามดว้ ยหมายเลข สว่ น /50 หมายถึง พ.ศ. 2550) และแปลงสำารวจในอ่าวไทยซึ่งมีพนื้ ที่ตง้ั แต่ประมาณ 121-11,710 ตารางกโิ ลเมตร จำานวน 9 แปลง (ชือ่ แปลงเปน็ ตวั อักษร G) รวมเป็น พนื้ ที่ทงั้ หมด 235,606 ตารางกโิ ลเมตร ประกาศนีม้ ีอายุ 1 ปี โดยเริม่ ย่นื ขอสัมปทานไดใ้ นวันท่ี 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2550 ในช่วง 6 เดอื นแรก คือ (กรกฎาคม-ธันวาคม) มผี ้ยู น่ื ขอสัมปทานปโิ ตรเลียมสำาหรับแปลงสาำ รวจ 34 แปลง (26 แปลงบนบก และ 8 แปลงในทะเลอ่าวไทย) รวม 32 ราย (40 บริษัท) 54 คาำ ขอ 32 สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

exploration well, exploratory well หลมุ สํารวจ fishing การกอู้ ปุ กรณก์ ารเจาะ การสาำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม หลุมเจาะสำารวจปิโตรเลยี ม (ดู petroleum) ทั้งท่ีอยู่ในขั้นสาำ รวจ การนำาอุปกรณ์การเจาะ เช่น ก้านเจาะ (ดู drill pipe) ปิโตรเลยี มในบรเิ วณทีย่ งั ไมม่ กี ารพสิ ูจน์ หรือทพ่ี สิ จู น์แลว้ แตย่ งั ไม่ หัวเจาะ (ดู drilling bit) ที่หลดุ หรอื ขาด ตลอดจนเศษวัสดุที่ แน่ชัดวา่ มีปโิ ตรเลยี มในเชงิ พาณิชย์ แบง่ ออกเป็น 3 ประเภทคอื ตดิ คา้ งอยูใ่ นหลมุ เจาะซึง่ เรียกรวมๆ วา่ ฟชิ (fish) ขน้ึ มาจาก 1. หลุมแรกสำารวจ (wildcat well) เป็นหลุมแรกเจาะ หลุมเจาะก่อนที่จะทำาการเจาะต่อไป เป็นปฏิบัติการท่ีต้องใช้ เพอ่ื สาำ รวจหาปโิ ตรเลยี มในพน้ื ทท่ี ไ่ี มเ่ คยพบนาำ้ มนั หรอื กา๊ ซธรรมชาติ ความชำานาญสูงและต้องใช้อุปกรณ์ที่ออกแบบมาเป็นพิเศษ (ดู natural gas) มากอ่ นเลย เช่น เครื่องมือชนิดจับยึด (overshot) หรือเคร่ืองมือชนิด 2. หลุมประเมินผล (appraisal well) เป็นหลุมเจาะในพื้นท่ี แม่เหล็กจับยึด (fishing magnet) หากกู้อุปกรณ์ที่ติดค้าง ทสี่ าำ รวจพบนาำ้ มนั และกา๊ ซธรรมชาตแิ ลว้ เพอ่ื หาขนาดขอบเขตและ อยู่ไม่สำาเร็จ จะต้องเจาะหลุมใหม่ในแนวทแยงจากแนวเดิม ประเมินคุณค่าทางเศรษฐกิจของแหล่งนำ้ามันและกา๊ ซธรรมชาตนิ น้ั (sidetrack) เพอื่ ให้การเจาะดาำ เนินตอ่ ไปได้ 3. หลมุ สาำ รวจขอบเขต (delineation well) เป็นหลุมเจาะเพื่อหา ขอบเขตของแหล่งกักเกบ็ ปโิ ตรเลียม ขอ้ มลู ในปี พ.ศ. 2551 แสดง Typical Fishing String ว่าประเทศไทยมีหลมุ สำารวจทง้ั สนิ้ 47 หลุม เป็นการเจาะสาำ รวจ บนบก 21 หลมุ (พบปโิ ตรเลยี ม 13 หลุม) และเจาะสาำ รวจใน Heavyweight drillpipe อา่ วไทย 26 หลมุ (พบปิโตรเลียม 20 หลุม) Rev fault รอยเล่อื น Jar accelerator Uprp แนวที่ชั้นหินแตกเล่ือนออกจากกัน อาจเป็นแนวยาวหลายร้อย HDreiallvcyowlleairgshtordrillpipe กิโลเมตร เชน่ รอยเลื่อนแซนแอนเดรอัส (San Andreas Fault) ในรัฐแคลิฟอร์เนีย ของสหรัฐอเมริกา รอยเล่ือนอาจจะดึงช้ันหิน เน้อื แน่น เช่น หนิ ดินดาน มาต่อกบั ชน้ั หนิ กักเกบ็ ปิโตรเลยี มทาำ ให้ ปโิ ตรเลียมไหลออกไปไมไ่ ด้ Jar Bumper sub Overshot ลักษณะการใชเ้ ครอ่ื งมอื ชนิดจบั ยดึ (overshot) ดงึ อุปกรณ์การเจาะ ท่ีหลุดค้างอย่กู ้นหลมุ เจาะ โครงสรา้ งรอยเลอื่ นทท่ี าำ ใหน้ ้ำามนั และก๊าซถูกกักเก็บไว้ โดยมหี ินดนิ ดานเน้ือแนน่ (impervious shale) มาปดิ บงั field แหลง่ พืน้ ทใ่ี นแอ่งซึง่ มปี โิ ตรเลียม (ดู petroleum) กกั เกบ็ อยู่ เชน่ แหลง่ นา้ำ มนั สริ กิ ติ อิ์ ยใู่ นแอง่ พษิ ณโุ ลก แหลง่ กา๊ ซเอราวณั อยใู่ นแอง่ ปตั ตานี เคร่อื งมอื ชนิดแม่เหล็กจับยึด (fishing magnet) ใชด้ ึงอปุ กรณ์การเจาะ ช้ินไมใ่ หญ่นัก เช่น หวั เจาะ (bit cone) ท่หี ลดุ คา้ งอยูก่ ้นหลมุ เจาะ สารานุกรม 33 เปดิ โลกปิโตรเลียมและพลงั งานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม flare, flaring การเผากา๊ ซทิ้งท่ปี ล่อง flood-plain ท่ีราบน้ำ�ท่วมถงึ การเผาก๊าซส่วนเกินที่ไม่ได้นำ�ไปใช้ประโยชน์หรือไม่ได้นำ�ไปซ้ือ ทีร่ าบริมแม่น�ำ้ หรอื ลำ�ธารซ่ึงมักมนี ำ้�ท่วมเป็นครง้ั คราว ในหน้าฝน ขายทิ้งไป ด้วยเหตุผลทางด้านความปลอดภัยและส่ิงแวดล้อม หรือหนา้ น�้ำ เปน็ ทกี่ ำ�เนดิ ของหนิ ตะกอน เพอ่ื ก�ำ จดั กา๊ ซทไ่ี มต่ อ้ งการและปอ้ งกนั ไมใ่ หก้ า๊ ซสะสมตวั มากจนเกดิ flood-plain deposit สง่ิ ทับถมที่ราบน้ำ�ทว่ มถงึ การระเบดิ ขึ้นได้ (ดู flare, หมวดสง่ิ แวดล้อม ประกอบ) ตะกอนดนิ ทรายทน่ี �ำ้ ในแมน่ �้ำ ไหลหลากน�ำ พาไปตกจมทบั ถมแผเ่ ปน็ บริเวณกว้างบนที่ราบน้ำ�ท่วมถึง สิ่งทับถมที่เกิดเป็นที่ราบนำ้�ท่วม ถึงและส่วนที่มาทับถมใหม่นี้จะหนามากท่ีสุดตรงบริเวณใกล้แม่น้ำ� และจะบางลงในบริเวณท่ีห่างออกไป ตะกอนดังกล่าวต่อมากลาย เป็นหินตะกอน fluvial deposit ส่ิงทบั ถมธารนำ้ �พา ส่ิงตกจมท่ีประกอบดว้ ยวตั ถุน้ำ�พา ตะกอนดงั กล่าวตอ่ มากลายเปน็ หินตะกอน การเผาก๊าซความดันต�่ำ บนแทน่ ผลติ ปิโตรเลยี มในอา่ วไทย fossil ซากดึกดำ�บรรพ์ หลักฐานเก่ียวกับร่องรอยของส่ิงมีชีวิตในอดีตที่ประทับอยู่ในหิน บางแหง่ เปน็ รอยพมิ พ์ บางแห่งมซี ากเดมิ ปรากฏอยดู่ ้วย flare platform (FP) แท่นเผาก๊าซทิ้ง (เอฟพี) gas and condensate production process กระบวนการ แท่นเผาก๊าซความดันต่ำ�หรือก๊าซความดันสูงบางส่วนจากเครื่อง ผลติ ก๊าซธรรมชาตแิ ละคอนเดนเสท แยกทิ้งเพอื่ ความปลอดภัย (ดู flare ประกอบ) เพราะหากกา๊ ซดัง การผลิตก๊าซธรรมชาติ (ดู natural gas) และคอนเดนเสท กล่าวสะสมมากเกินไปอาจเกิดการระเบิดและเป็นอันตรายต่อชีวิต (ดู condensate) ท่ีแท่นผลิต รวมกระบวนการผลิตนำ้�มันดิบ และทรัพย์สนิ บนแทน่ ผลติ ปโิ ตรเลียมได้ ปจั จบุ นั ในอา่ วไทยมีแท่น (ดู crude oil production process) และกระบวนการผลิต เผาก๊าซท้งิ อยู่ 12 แท่น ก๊าซธรรมชาติ (ดู gas production process) เข้าด้วยกัน floating production storage and off-loading (FPSO) กา๊ ซธรรมชาตทิ พ่ี บในอา่ วไทยเปน็ กา๊ ซชนดิ เปยี ก (wet gas) ของไหล เรือผลิตและเก็บ (เอฟพีเอสโอ) ที่ปั๊มข้ึนมาจากหลุมผลิตจึงมีท้ัง 3 สถานะคือ ก๊าซธรรมชาติ เรือท่ีติดต้ังอุปกรณ์ต่างๆ ที่ใช้ในการผลิตและเก็บคอนเดนเสท คอนเดนเสท และนำ้� เม่ือของไหลจากหลุมผลิตหลายๆ หลุม (ดู condensate) หรือน้ำ�มันดิบที่ผ่านกระบวนการแยกไว้รอการ ถูกผ่านเข้าเครื่องแยกสถานะ ก๊าซธรรมชาติที่มีน้ำ�หนักเบาที่สุด ขนถ่ายเพื่อจำ�หนา่ ยต่อไป ปจั จบุ ันในอ่าวไทยมเี รอื ผลติ และกกั เก็บ ถูกแยกออกทางด้านบนของเคร่ือง จากน้ันจึงผ่านเข้าระบบอัด 2 ลำ� ทแี่ หลง่ ทานตะวันใช้ในการผลติ น้ำ�มนั ดบิ คอนเดนเสท และ ความดันเพ่ือเพิ่มความดัน ก่อนจะผ่านเข้าระบบดูดความช้ืน กา๊ ซธรรมชาติและที่แหลง่ จัสมิน (glycol contactor) เพ่ือแยกนำ้�ที่อิ่มตัวอยู่ในก๊าซธรรมชาติออก floating storage and off-loading (FSO), floating storage ก๊าซธรรมชาติท่ีผ่านกระบวนการดูดความช้ืนแล้วจะถูกส่งผ่าน unit (FSU) เรอื เก็บ (เอฟเอสโอ, เอฟเอสยู) มาตรวัด (metering) ในระบบการซื้อขายและส่งเข้าเส้นท่อของ เรือท่ีทำ�หน้าที่เป็นถังเก็บนำ้�มันขนาดใหญ่ใช้เก็บคอนเดนเสท บมจ. ปตท. สำ�รวจและผลติ ปิโตรเลยี ม ต่อไป นำ�้ ท่ีแยกออกจาก (ดู condensate) และน้ำ�มันดิบที่ผ่านกระบวนการแยกแล้วไว้ กระบวนการผลติ ตอ้ งผา่ นการบ�ำ บดั กอ่ นก�ำ จดั ทงิ้ สว่ นคอนเดนเสท รอการขนถ่ายเพ่ือจำ�หน่ายต่อไป ปัจจุบันในอ่าวไทยมีเรือเก็บรวม ท่ีออกจากเคร่ืองแยกสถานะจะผ่านเข้าระบบการทำ�ให้เสถียร 6 ลำ� อยทู่ แ่ี หลง่ เอราวณั ปลาทอง บงกช นางนวล เบญจมาศ (stabilization) เพอื่ ใหค้ อนเดนเสทคงตวั อยใู่ นสถานะของของเหลว และทพ่ี นื้ ทพ่ี ฒั นารว่ มไทย-มาเลเซยี (ดู Malaysia-Thailand Joint และเกิดความปลอดภัยในการส่งไปเก็บรักษายังเรือกักเก็บเพื่อรอ Development Area) การจำ�หนา่ ย (ดภู าพประกอบหน้า 35) 34 สารานกุ รม เปิดโลกปโิ ตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

Compression Gas Metering การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม Separator CoGnlytaccotlor PTT Pipeline WPlealtlfhoeramd SCtoanbdileiznastaiotne FSO WPlealtlfhoeramd TreWaatmteernt WPlealtlfhoeramd กระบวนการแยกกา๊ ซธรรมชาติ คอนเดนเสทและนำ้� gas field แหล่งก๊าซธรรมชาติ พน้ื ทใ่ี ตด้ นิ ซง่ึ มแี หลง่ ก�ำ เนดิ กา๊ ซสะสมอยู่ ทงั้ ทอ่ี ยบู่ นบกและในทะเล การส�ำ รวจปโิ ตรเลยี ม (ดู petroleum) ในประเทศไทยในระยะแรกน้ันมุ่งหวังเฉพาะแหล่งน้ำ�มันท่ีสามารถพัฒนาข้ึนมาใช้ประโยชน์ได้ทันที ขนส่งได้ง่าย มีตลาดรองรับทั้งในประเทศและต่างประเทศ จึงไม่ให้ความสำ�คัญกับก๊าซธรรมชาติ (ดู natural gas) เนื่องจากต้องขนส่งทางท่อและใช้เงินลงทุนสูง และต้องมั่นใจได้ว่าแหล่งก๊าซนั้นมี ขนาดใหญพ่ อคุ้มค่าตอ่ การลงทุน หลุมเจาะสำ�รวจปโิ ตรเลียมหลุมแรกในอ่าวไทย เจาะเมื่อปี พ.ศ. 2514 จนถงึ ความลกึ 2,935 เมตร โดย บ.โคโนโค (CONOCO ชอื่ เตม็ คอื Continental Oil Company of Thailand) พบก๊าซธรรมชาติและนำ้�มันดิบเล็กน้อย ต่อมาในปี พ.ศ. 2515 บ.ยูเนียนออยล์แห่ง ประเทศไทย (Union Oil Company of Thailand) เจาะหลุม 12-1 (ตอ่ มาเปล่ียนชอื่ เป็นเอราวัณ 12-01) ถึงความลึกสุดท้าย 3,526 เมตร พบก๊าซธรรมชาติ จึงได้เจาะหลุมประเมินผลอีกหลายหลุม จนพบแหล่งก๊าซเอราวัณท่ีพัฒนาเชิงพาณิชย์ได้เป็นแหล่งแรก แหล่งก๊าซของประเทศส่วนมากอยู่ใน อ่าวไทย ได้แก่ แหลง่ เอราวณั บรรพต สตลู ใต้ สตลู ปลาแดง ตราด ปลาทอง กะพง สรุ าษฎร์ ปลาหมกึ ฟนู าน จกั รวาล จกั รวาลตะวนั ตก โกมนิ ทร์ ไพลนิ ไพลนิ เหนอื ยะลา บงกช อาทติ ย์ ทานตะวนั ราชพฤกษ์ เบญจมาศ เบญจมาศเหนือ มะลวิ ัลย์ จามจรุ เี หนือ แหล่งก๊าซบนบกมจี �ำ นวนน้อย ได้แก่ แหล่งน้ำ�พอง จังหวัดขอนแก่น แหล่งสินภูฮ่อม จังหวัดอุดรธานี และก๊าซที่เกิดร่วมกับนำ้�มันดิบในกลุ่มแหล่งสิริกิต์ิ จังหวดั กำ�แพงเพชร ในปี พ.ศ. 2551 ผรู้ บั สมั ปทาน (ดู concessionaire) ขายกา๊ ซธรรมชาตทิ ง้ั บนบกและ ในทะเลรวมประมาณ 0.916 ลา้ นลา้ นลกู บาศกฟ์ ตุ (Tscf) มลู คา่ ประมาณ 148,803 ลา้ นบาท ปรมิ าณกา๊ ซ ธรรมชาตทิ ข่ี ายไปแลว้ ตง้ั แต่ พ.ศ. 2524-2551 ประมาณ 11.978 ลา้ นลา้ นลกู บาศกฟ์ ตุ (Tscf) รวมมลู คา่ ประมาณ 1,180,637 ลา้ นบาท สารานกุ รม 35 เปิดโลกปโิ ตรเลียมและพลงั งานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม gas production process กระบวนการผลิตก๊าซธรรมชาติ geologic map แผนทธี่ รณีวิทยา การผลิตก๊าซธรรมชาติ (ดู natural gas) ที่เป็นก๊าซชนิดแห้ง แผนท่ีท่ีแสดงข้อมูลต่างๆ ทางธรณีวิทยา ได้แก่ ขอบเขตการ (dry gas) คือไม่มีคอนเดนเสท (ดู condensate) ปนอยู่ด้วย แผ่กระจายตัวและธรรมชาติของหน่วยหินต่างๆ โครงสร้างทาง ในการผลิตก๊าซธรรมชาติในแหล่งกักเก็บท่ีอยู่ร่วมกับน้ำ� ต้องนำ� ธรณวี ทิ ยาทป่ี รากฏใหเ้ หน็ เชน่ ชน้ั หนิ คดโคง้ การวางตวั ของชน้ั หนิ ของไหลจากหลุมผลิตไปแยกนำ้�ออกท่ีเครื่องแยกสถานะ ก๊าซ รอยเลื่อน รอยแตก แหล่งแร่ แหล่งปิโตรเลียม (ดู petroleum) ธรรมชาติที่มีนำ้�หนักเบาท่ีสุดจะแยกออกทางด้านบนของเครื่อง เป็นต้น มขี อบเขตการใช้ประโยชนอ์ ยา่ งกวา้ งขวาง ทง้ั ในด้านการ จากน้ันจะผ่านเข้าระบบดูดความช้ืนเพื่อแยกนำ้�ที่อิ่มตัวอยู่ใน คน้ หาทรัพยากร เช่น หิน แร่ ปิโตรเลียม แหลง่ วสั ดุอตุ สาหกรรม ก๊าซธรรมชาติออก ก่อนจะนำ�ไปผ่านมาตรวัด (metering) ใน และวัสดุก่อสร้างชนิดต่างๆ ด้านการพัฒนาทรัพยากรแหล่งนำ้� ระบบการซ้ือขายและส่งเข้าเส้นท่อเพ่ือจำ�หน่ายต่อไป น้ำ�ที่แยก บาดาล ด้านการชลประทาน เช่น การสร้างเข่ือน ฝายนำ้�ล้น ออกจากกระบวนการผลิตนี้ต้องนำ�ไปผ่านการบำ�บัดก่อนกำ�จัดทิ้ง อา่ งเก็บน�ำ้ ดา้ นการพัฒนาและการจดั การเรื่องการใช้ท่ีดิน ข้อมลู (ดู crude oil production process และ gas and condensate พ้ืนฐานจากแผนที่ธรณีวิทยาสามารถนำ�ไปประยุกต์ใช้ในการ production process ประกอบ) ปรับปรุงแนวทางการพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เชน่ การแกไ้ ขปรบั ปรงุ สภาวะแวดลอ้ มของมนษุ ย์ แผนทธ่ี รณวี ทิ ยา จัดแบ่งชนิดได้ตามขนาดหรือมาตราส่วนของการทำ�แผนท่ีและ ลักษณะการใชง้ าน ได้แก่ แผนที่ส�ำ รวจชนิดหยาบ (มาตราสว่ น ประมาณ 1:250,000 หรอื น้อยกว่า เชน่ 1:1,000,000) แผนที่ ธรณวี ทิ ยาภมู ภิ าค (มาตราสว่ นของแผนทป่ี ระมาณ 1:25,000 หรอื 1:50,000) แผนท่ธี รณวี ทิ ยาชนดิ ละเอยี ด (มาตราส่วน 1:10,000 หรอื มากกวา่ ) สว่ นแผนทธ่ี รณวี ทิ ยาเฉพาะทางเปน็ แผนทท่ี ต่ี อ้ งการ ศึกษารายละเอียดเพื่อประยุกต์ใช้ในงานเฉพาะทาง การกำ�หนด มาตราสว่ นขนึ้ อยกู่ ับความละเอยี ดของงานที่ต้องการ เช่น 1:500, 1:1,000 หรือ 1:10,000 Dehydration System Sales Gas Gas Metering Separation System Scrubber Gas Well Water Treatment Water Tank Treat & กระบวนการผลติ กา๊ ซธรรมชาตชิ นดิ แหง้ (dry gas) ของไหลจากหลมุ ผลติ ถกู สง่ เขา้ มาทาง Disposal ทอ่ เขา้ เครอื่ งแยกสถานะ (separator) เพอื่ แยกสว่ นทเี่ ปน็ กา๊ ซ และ น�ำ้ ออกจากกนั แตล่ ะ สว่ นต้องผ่านกระบวนการทีจ่ �ำ เปน็ ก่อนสง่ เข้าเสน้ ทอ่ หรอื กักเก็บ หรอื ก�ำ จดั ทิง้ ตามลำ�ดบั 36 สารานกุ รม เปิดโลกปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน

geologic time scale มาตราธรณกี าล การลำาดับอายุทางธรณีวิทยาโดยเร่ิมตั้งแต่กำาเนิดโลกประมาณกว่า 4,700 ล้านปีมาแล้ว ระหว่างน้ันมีการเปล่ียนแปลงใหญ่และย่อย ทงั้ ในทางโครงสรา้ งของโลกและววิ ฒั นาการของสง่ิ มชี วี ติ เพอื่ ความสะดวกนกั วทิ ยาศาสตรไ์ ดแ้ บง่ ธรณกี าลออกเปน็ บรมยคุ (eon) มหายคุ (era) ยคุ (period) สมัย (epoch) และช่วงอายุ (age) ตาราง¸ร³กี าล เวลา การสาำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม สมัย (ล้านป‚) บรมยคุ (Eon) มหายคุ (Era) ยคุ (Period) (Epoch) 0.01 วิวฒั นาการของสิง่ มชี วี ิต ควอเทอร์นารี โฮโลซีน มนุษยเ์ รียนร้กู ารใชไ้ ฟ (Quaternary) (Holocene) ไพลสโตซนี 1.8 (Pleistocene) ไพลโอซนี 5 กาำ เนิดโฮโมฮาบิลิส (homo habilis) (Pliocene) ซีโนโซอกิ ไมโอซนี 23 กำาเนิดโฮมนิ ิด (hominid) (Cenozoic) (Miocene) โอลโิ กซนี 37 กาำ เนดิ เอป ฟาเนอโรโซอิก เทอรเ์ ชยี รี (Tertiary) (Oligocene) 55 กำาเนิดสตั วป์ ระเภท (Phanerozoic) ครเี ทเชียส 65 อโี อซนี 140 กอ่ นเอป (ape) (Cretaceous) (Eocene) บรรพบุรุษของลิงมีหาง พาลโี อซนี (Paleocene) กำาเนิดสตั วไ์ พรเมต (primate) ไดโนเสารส์ ญู พันธ์ุ มโี ซโซอิก จแู รสซกิ (Jurassic) 210 กำาเนิดสตั วป์ ระเภทนก (Mesozoic) ไทรแอสซิก (Triassic) 240 เกดิ สัตว์เลย้ี งลกู ด้วยนม พาลีโอโซอกิ เพอร์เมยี น (Permian) 280 ไมม่ ีเหตกุ ารณ์สำาคัญ (Paleozoic) คารบ์ อนเิ ฟอรัส 360 กาำ เนิดสัตวเ์ ลอ้ื ยคลาน (Carboniferous) 400 กาำ เนดิ สตั วค์ รง่ึ บก คร่ึงนาำ้ 435 กำาเนดิ ปลาที่มขี ากรรไกร เดโวเนียน (Devonian) ไซลูเรยี น (Silurian) ออร์โดวเิ ซยี น (Ordovician) 500 กาำ เนิดสัตว์ทม่ี กี ระดูกสันหลงั แคมเบรียน (Cambrian) 570 กำาเนดิ สตั ว์ท่ไี มม่ ีกระดูกสันหลงั โพรเทอโรโซอกิ ปลาย ปลาย แอลกองเคียน 900 กาำ เนิดสัตว์ทหี่ ายใจดว้ ยออกซเิ จน (Proterozoic) กลาง (Algonkian) 1,600 พรแี คมเบรียน ตน้ 2,500 กาำ เนดิ สัตวเ์ ซลล์เดยี ว ตน้ (Precambrian) อาร์เคยี น (Archaean) 4,000 กำาเนิดโลก 4,700 ครปิ โทโซอกิ (Cryptozoic) ตารางธรณกี าลดดั แปลงจากพจนานกุ รมศัพทธ์ รณวี ทิ ยา สารานกุ รม 37 เปิดโลกปิโตรเลียมและพลงั งานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม geological survey การสำ�รวจธรณีวทิ ยา geophone array แถวลำ�ดบั จีโอโฟน การรวบรวมข้อมูลจากการสำ�รวจในอดีตมาศึกษาและประเมินผล การพ่วงจีโอโฟนตามแนวสำ�รวจเป็นแถวลำ�ดับเข้าด้วยกัน สถานี เพอื่ น�ำ ไปใชใ้ นการส�ำ รวจภาคสนาม การศกึ ษาภาพถา่ ยทางอากาศ รับคลื่นแต่ละแห่งจะมีจีโอโฟน ประมาณ 12-24 เคร่ือง แต่ละ ภาพถ่ายดาวเทียมเพื่อประเมินโครงสร้างธรณีเบื้องต้นก่อนลงมือ เคร่อื งหา่ งกันประมาณ 1-5 เมตร คล่นื สญั ญาณจะถูกส่งไปตาม ตรวจสอบในพืน้ ที่ การวัดทิศทางการวางตวั ของช้ันหิน การส�ำ รวจ สายเคเบิลและบันทึกบนเทปแม่เหล็กโดยเครื่องมืออิเล็กทรอนิกส์ โครงสร้างธรณีของช้ันหินกักเก็บปิโตรเลียม (ดู petroleum) ครงั้ ละ 48-120 สถานี ในชว่ งเวลาประมาณ 5 วนิ าที การบันทกึ การเก็บตวั อย่างหนิ เพื่อวิเคราะหอ์ ายแุ ละสารต้นก�ำ เนิดปโิ ตรเลียม สัญญาณคล่ืนนี้จะต้องไม่มีคล่ืนเสียงหรือคล่ืนสั่นสะเทือนชนิดอื่น รบกวน เชน่ คนเดิน ลมพดั หรอื เสยี งจากรถบรรทุก เพราะจะ ท�ำ ใหส้ ญั ญาณท่บี นั ทึกมคี ุณภาพไมด่ ี เนอื่ งจากจีโอโฟนไวต่อความ สะเทอื นมาก การสำ�รวจธรณวี ิทยาภาคสนาม geophysical survey การสำ�รวจธรณฟี ิสิกส์ การสำ�รวจข้อมูลโครงสร้างใต้ผิวโลกโดยอาศัยคุณสมบัติทางฟิสิกส์ geophone จโี อโฟน แม่เหล็ก และไฟฟ้าที่แตกต่างกันของช้ันหิน การสำ�รวจวัดความ อปุ กรณท์ ใ่ี ช้รับคลืน่ เสยี งสะท้อนจากช้นั หนิ ตา่ งๆ ใชใ้ นข้ันตอนการ เข้มของสนามแม่เหล็กโลกและความถ่วงจำ�เพาะของช้ันหินช่วยให้ เกบ็ ขอ้ มลู ในการส�ำ รวจวดั คลน่ื ไหวสะเทอื น (ดู seismic acquisition สามารถก�ำ หนดขอบเขตรปู รา่ งของแอง่ ทม่ี ชี นั้ ดนิ ปดิ ทบั ทงั้ ยงั ชว่ ยให้ ประกอบ) จ�ำ กดั พนื้ ทใี่ หแ้ คบลง หลงั จากนนั้ จงึ ส�ำ รวจวดั คลน่ื ไหวสะเทอื นผา่ น ช้ันหินเพื่อประเมินโครงสร้างธรณีซ่ึงคาดว่าน่าจะเป็นพ้ืนที่กักเก็บ ปโิ ตรเลยี ม (ดู petroleum) อันเปน็ เป้าหมายทจ่ี ะเจาะพิสูจนต์ อ่ ไป graben แกรเบน พืดหินท่ีเลื่อนลงเป็นบล็อก โดยมีรอยเลื่อนขนาบเป็นแนวยาว สองขา้ งพดื หนิ นนั้ อาจปรากฏใหเ้ หน็ บนผวิ โลกหรอื ไมก่ ไ็ ด้ ถา้ ปรากฏ จะมีลักษณะเป็นหุบเขา ร่องหุบเขา หรือแอ่ง ในบางพื้นท่ี เช่น แหลง่ น้�ำ มนั สริ กิ ติ ใ์ิ นแอง่ พษิ ณโุ ลก บนพน้ื ผวิ จะมลี กั ษณะราบเรยี บ แตล่ กั ษณะข้างใตด้ ินจะเป็นกึง่ แกรเบน (half-graben) รปู รา่ งและขนาดของจโี อโฟนทมี่ หี มดุ ปกั ตรงึ ไวบ้ นพนื้ ดนิ และมสี ายเคเบลิ สง่ คลนื่ เสยี ง ภาพตดั ขวางของแหลง่ น้ำ�มันดิบสริ ิกติ ์ถิ ึงความลึก 5 กโิ ลเมตรใต้พนื้ ดนิ ในแนวตะวนั สะท้อนเข้าเครอ่ื งรบั และบันทกึ บนเทปแม่เหลก็ โดยเคร่ืองมืออเิ ล็กทรอนกิ ส์ ออก-ตะวันตก แสดงลักษณะหินฐานทางด้านตะวันตกถูกแรงภายในโลกกระทำ�ให้ เลื่อนตวั ลงลึกกว่า 4 กิโลเมตร ในขณะที่หินฐานทางด้านตะวนั ออกทรุดตวั ลกึ ลงไป ไมถ่ งึ 1 กโิ ลเมตร จงึ เรยี กโครงสรา้ งดงั กลา่ ววา่ กง่ึ แกรเบน (ถา้ หนิ ฐานดา้ นตะวนั ออก และด้านตะวนั ตกทรุดตวั ลงลกึ เทา่ ๆ กัน จะเรยี กโครงสร้างนวี้ ่าแกรเบน) 38 สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

horizontal well drilling การเจาะหลุมในแนวราบ initial reserve ปรมิ าณสำ�รองเบ้ืองต้น การเจาะหลมุ ปโิ ตรเลยี ม (ดู petroleum) โดยใหห้ วั เจาะทะลวงเปน็ ปริมาณน้ำ�มันดิบและก๊าซธรรมชาติ (ดู natural gas) แนวนอนเขา้ ไปในชน้ั กกั เกบ็ ปโิ ตรเลยี มใหม้ ากทสี่ ดุ ท�ำ ใหป้ โิ ตรเลยี ม ท่ีประมาณการณ์ว่าจะผลิตได้จากแหล่งกักเก็บที่สำ�รวจพบแล้ว ไหลเข้าสู่หลุมเจาะไดส้ ะดวกจงึ ผลิตปโิ ตรเลยี มได้มากขนึ้   รวมถงึ ปรมิ าณทผี่ ลติ ไปแลว้ ทง้ั หมดและปรมิ าณทค่ี าดวา่ จะสามารถ ผลิตได้ในอนาคต ท้งั น้เี ป็นไปตามเทคโนโลยีและสภาพเศรษฐกจิ ท่ี คาดการณ์ได้ ณ เวลานั้น (ดู ultimate reserve และ unrecover- การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม able volume ประกอบ) jack-up rig แทน่ เจาะแจ็กอปั แทน่ เจาะในทะเล ประกอบดว้ ยขา 3-5 ขา แต่ละขายาวประมาณ 300-500 ฟตุ ชว่ ยค�ำ้ จุนตัวแท่นตดิ กับพ้ืนใต้ทะเล สามารถเจาะใน น�้ำ ลกึ ตั้งแต่ 13-350 ฟตุ ขนึ้ กบั สภาพภูมอิ ากาศ การเจาะจากแทน่ ผลิต (wellhead platform) ใชห้ ัวเจาะเจาะหลุมในแนวราบเข้าสู่ แทน่ เจาะแจก็ อปั เอดบี ี (ADB) ช้ันน�ำ้ มัน และอาศัยแรงดนั จากช้นั น�ำ้ ดา้ นลา่ ง และชั้นก๊าซดา้ นบนชว่ ยในการผลติ hydrophone ไฮโดรโฟน เครือ่ งรับสญั ญาณคล่ืนสะท้อนกลับจากชน้ั หินชนิดใต้ผวิ โลก ใช้ใน การสำ�รวจวัดคลืน่ ไหวสะเทอื นในทะเล ลกึ จากผิวน้ำ� 5-8 เมตร ตอ่ พว่ งกนั ยาวประมาณ 3,000 เมตร มจี ำ�นวน 1 สายหรอื มากกวา่ ดังน้ันจึงจำ�เป็นต้องเคลื่อนย้ายส่ิงกีดขวางต่างๆ ออกจากแนว ส�ำ รวจ แท่นเจาะแจก็ อปั เอลจนิ 4 (Elgin 4) เรอื ลากเคร่ืองรับสัญญาณคล่นื ที่ผกู ตดิ กันเปน็ สายยาวทา้ ยเรือ kerogen เคโรเจน ขณะสำ�รวจวัดคล่ืนไหวสะเทอื นในทะเล สารประกอบอินทรียท์ ่อี ยใู่ นหนิ ตะกอน ไมส่ ามารถละลายในตวั ท�ำ ละลายอนิ ทรยี ์ เบส และกรดทีไ่ มม่ อี อกซเิ จน เช่น กรดเกลอื กรด กัดแกว้ kick คิก ลักษณะท่ีของไหลในช้ันหินทะลักเข้าสู่หลุมเจาะเพราะความกดดัน จากช้ันหินสูงกว่าความดันของนำ้�โคลน ถ้าไม่แก้ไขให้ถูกวิธีจะนำ� ไปสู่เหตกุ ารณท์ ขี่ องไหลพงุ่ ขึ้นสู่ปากหลุม (ดู blowout) ท�ำ ใหเ้ กิด ความเสยี หายได้ ของไหลนอ้ี าจเปน็ กา๊ ซธรรมชาติ (ดู natural gas) น�ำ้ หรือน้ำ�มนั สารานกุ รม 39 เปดิ โลกปิโตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

land rig แท่นเจาะบนบก แทน่ เจาะทใ่ี ชส้ าำ หรบั การเจาะบนบกมอี ยู่ 2 ชนดิ คอื ชนดิ ตดิ ตง้ั บนรถบรรทกุ (portable/ mobile rig) ทส่ี ามารถเคล่ือนยา้ ยไดเ้ ร็ว และชนดิ มาตรฐาน (standard rig) ท่สี ามารถ ถอดแยกเป็นช้นิ ส่วนกอ่ นจะใช้รถลากไปประกอบขึน้ ใหม่ ณ ตาำ แหนง่ ท่ีจะทำาการเจาะ การ ำสารวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม แท่นเจาะบนบก limestone หินปูน หนิ ตะกอนชนดิ หนงึ่ ซงึ่ มสี ารประกอบแคลเซยี มคารบ์ อเนตมากกวา่ ร้อยละ 50 โดยน้าำ หนกั เชน่ แคลไซต์ อาจมีหรอื ไม่มโี ดโลไมต์ก็ได้ หินปูนเกิดจากการตกจมทับถมของซากเปลือกหอยหรือส่ิงมีชีวิต อื่นๆ ทอ่ี าศยั อยู่ในทะเล หรือการตกตะกอนทางเคมี การตกผลึก การเกดิ ผลกึ ใหม่ หินปูนท่ีพบส่วนมากจะมีซากดึกดาำ บรรพ์ปรากฏ อยู่ ในประเทศไทยมหี นิ ปนู อยมู่ าก ทเี่ รยี กหนิ ปนู เนอื่ งจากสมยั กอ่ น นำามาเผาทำาปูนขาวเพื่อใช้ในการก่อสร้าง และเติมน้ำาขม้ินให้มี สแี ดงเปน็ ปูนที่กนิ กบั หมาก แท่นต่างๆ ที่ใช้ในการประกอบกิจการปิโตรเลียมกลางทะเล ได้แก่ แท่นหลุม ShoreInlniRmeereesrfteoenfe(ReeRfeeflfatC) reOsutter (Fore reef) ผลิต (wellhead platform) แท่นผลติ (production or processing platform) level แท่นที่อยู่อาศัย (living quarter platform) แท่นชุมทางท่อ (riser platform) reef แทน่ เผาก๊าซความดนั ตำ่า (low-pressure platform) และแท่นเผากา๊ ซความดนั สูง Sea (high-pressure platform) การเกิดหนิ ปูน lead โครงสร้างทน่ี ่าจะกักเก็บปิโตรเลยี ม คาำ เฉพาะทใี่ ชเ้ รยี กโครงสรา้ งทนี่ า่ จะกกั เกบ็ ปโิ ตรเลยี มได้ (ดู petro- line survey การรงั วัดแนวสาํ รวจ leum) ประเมนิ จากการสาำ รวจในขนั้ ตน้ เชน่ การสาำ รวจธรณวี ทิ ยา การรังวัดแนวสำารวจตามแนวท่ีกำาหนดไว้ในแผนท่ีโดยใช้กล้อง (ดู geological survey) การสาำ รวจวดั คลื่นแมเ่ หล็ก (ดู play และ สาำ รวจ (theodolite) และเครอ่ื งวดั ระยะทาง (electrical distance prospect ประกอบ) meter) เพื่อหาตำาแหน่งและค่าระดับของหมุดแสดงตำาแหน่งกับ หมายเลขของสถานรี บั คล่นื จโี อโฟน (geophone station) และ จุดกาำ เนดิ คลืน่ (shotpoint) 40 สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและพลังงานทดแทน

living quarter platform (LQ) แทน่ ทอี่ ยู่อาศัย (แอลคิว) การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม สถานทส่ี �ำ หรบั พักอาศัยกลางทะเลในระหวา่ งการประกอบกจิ การปิโตรเลียม (ดู petroleum) มอี ุปกรณ์ อำ�นวยความสะดวกต่างๆ เชน่ หอ้ งนอน หอ้ งอาหาร หอ้ งนั่งเลน่ หอ้ งออกก�ำ ลงั กาย ปจั จุบันในอา่ วไทย มแี ทน่ ท่ีอยู่อาศยั 9 แท่น คือ ทแี่ หล่งเอราวัณ 2 แท่น และมแี หล่งละ 1 แท่น ทีแ่ หล่งสตูล ปลาทอง ฟูนาน ไพลิน บงกช เบญจมาศ และพ้ืนท่ีพัฒนาร่วมไทย-มาเลเซีย (ดู Malaysia-Thai Joint Development Area) Malaysia-Thailand Joint Authority (MTJA) องคก์ รรว่ มไทย-มาเลเซยี องค์กรท่ีรัฐบาลไทยและรัฐบาลมาเลเซียร่วมกันจัดตั้งขึ้นภายใต้ความตกลงว่าด้วยธรรมนูญองค์กร ร่วมและพระราชบัญญัติองค์กรร่วมไทย-มาเลเซีย พ.ศ. 2533 เพื่อสำ�รวจและแสวงประโยชน์จาก ทรัพยากรธรรมชาติที่ไม่มีชีวิตในพื้นท่ีพัฒนาร่วมไทย-มาเลเซีย โดยเฉพาะอย่างยิ่งปิโตรเลียม (ดู petroleum) ทง้ั สองประเทศทำ�พธิ ีแลกเปลีย่ นสัตยาบนั สารกันที่กรงุ เทพฯ เมื่อวนั ท่ี 21 มกราคม พ.ศ. 2534 องค์กรร่วมไทย-มาเลเซียมีฐานะเป็นนิติบุคคล มีอำ�นาจทำ�สัญญาให้สิทธิสำ�รวจและพัฒนา ปิโตรเลียมแก่ผู้ประกอบการ ภายใต้เง่ือนไขของสัญญา ไทยและมาเลเซียจะรับผิดชอบค่าใช้จ่ายและ แบง่ ปนั ผลประโยชนท์ ไี่ ดร้ บั จากกจิ กรรมการสำ�รวจและผลติ ปโิ ตรเลยี มในสดั สว่ นเทา่ กนั (50:50) องคก์ ร ร่วมไทย-มาเลเซีย มีคณะกรรมการองค์กรร่วมและเจ้าหน้าที่ปฏิบัติงานท้ังฝ่ายไทยและฝ่ายมาเลเซีย ผลัดเปลี่ยนกันทำ�งานในตำ�แหน่งหน้าท่ีต่างๆ ปัจจุบัน (พ.ศ. 2552) สำ�นักงานองค์กรร่วมตั้งอยู่ท่ี กรุงกัวลาลัมเปอร์ ประเทศมาเลเซีย Malaysia-Thailand Joint Development Area (MTJDA) พื้นที่พฒั นารว่ มไทย-มาเลเซยี ไหลท่ วปี ในอา่ วไทยตอนลา่ งทป่ี ระเทศไทยและมาเลเซยี อา้ งสทิ ธทิ บั ซอ้ นกนั มพี นื้ ทร่ี วมกนั ประมาณ 7,250 ตารางกโิ ลเมตร ในปี พ.ศ. 2522 รัฐบาลท้งั สองประเทศไดล้ งนามในบันทึกความเข้าใจเพ่ือกอ่ ตั้งองค์กร รว่ มไทย-มาเลเซยี เพอ่ื บรหิ ารจดั การพนื้ ทอ่ี า้ งสทิ ธทิ บั ซอ้ นดงั กลา่ วและเรยี กพน้ื ทท่ี บั ซอ้ นนวี้ า่ พน้ื ทพ่ี ฒั นา รว่ มไทย-มาเลเซีย การผลติ ก๊าซธรรมชาติ (ดู natural gas) ในพน้ื ท่ีพัฒนารว่ มไทย-มาเลเซียเริม่ เป็น คร้ังแรกในปี พ.ศ. 2548 จากแหล่งจักรวาล แปลง เอ-18 ซง่ึ ในปี พ.ศ. 2551 ผลิตกา๊ ซอัตราเฉลยี่ วนั ละ 504 ล้านลกู บาศกฟ์ ตุ และคอนเดนเสท (ดู condensate) วันละ 5,819 บารเ์ รล ประเทศไทย ไดร้ บั คา่ ภาคหลวงปิโตรเลยี ม (ดู royalty) ก�ำ ไรและรายได้อื่นๆ จากการผลิตปโิ ตรเลียมในพ้ืนทพี่ ัฒนา รว่ มไทย-มาเลเซีย ระหวา่ งปี พ.ศ. 2548 - 2551 รวมประมาณ 12,683.32 ล้านบาท แผนที่แสดงตำ�แหน่งพื้นที่พัฒนาร่วมไทย-มาเลเซีย โดยจุดศูนย์กลางอยู่ห่างจากชายฝ่ังจังหวัดปัตตานี ประมาณ 180 กิโลเมตร จากชายฝ่ังจังหวัดสงขลา ประมาณ 260 กิโลเมตร และจากเมืองโกตาบารู รฐั กลนั ตนั ประเทศมาเลเซยี ประมาณ 150 กโิ ลเมตร สารานกุ รม 41 เปิดโลกปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม พนื้ ทพ่ี ฒั นาร่วมไทย-มาเลเซยี ประกอบดว้ ยแปลงส�ำ รวจจ�ำ นวน 3 แปลง คือ แปลงเอ-18 แปลงบี-17 (รวมกบั ซี-19) และแปลงบี-17-01 มีการสำ�รวจพบก๊าซธรรมชาติในแปลงเอ-18 จำ�นวน 9 migration การย้ายท่ี แหลง่  คอื  แหลง่ จกั รวาล (Cakerawala) สุรยิ า (Suriya) บหุ ลนั การย้ายที่ของปิโตรเลียมจากหินต้นกำ�เนิดไปสู่หินกักเก็บที่มีรูพรุน (Bulan) ภมู ี (Bumi) ภมู ตี ะวนั ออก (Bumi East) เซนจา (Senja) ในโครงสร้างตา่ งๆ สมทุ รา (Samudra) สมทุ ราเหนือ (Samudra North) และวรี ะ (Wira) ส่วนแปลง บี-17 (รวมกบั ซี-19) พบกา๊ ซธรรมชาติจำ�นวน 9 แหล่ง คอื แหลง่ มูดา (Muda) มดู าใต้ (Muda South) ตาปี (Tapi) เจงกา (Jengka) เจงกาตะวนั ตก (Jengka West) เจงกาใต้ (Jengka South) เจงกาตะวันออก (Jengka East) อมฤต (Amarit) มะลิ (Mali) และแปลง บี-17-01 พบก๊าซธรรมชาติ 3 แหล่ง คือ แหล่งจินดา (Jinda) แหล่งตันจุง (Tanjung) และแหล่งแอนดาลัส (Andalas)  marsh gas กา๊ ซเชอ้ื ไฟ ก๊าซที่ประกอบด้วยก๊าซมีเทนเป็นส่วนใหญ่ เกิดจากการเน่าเปื่อย ของพืชในหนองนำ้� maturity ครบกำ�หนด การยา้ ยทข่ี องปโิ ตรเลียมจากหนิ ตน้ ก�ำ เนิดไปสหู่ นิ กกั เก็บในโครงสร้างประทุนควำ่� สภาวะความกดดนั และความรอ้ นครบก�ำ หนดทท่ี �ำ ใหส้ ารอนิ ทรยี ใ์ น หนิ ตน้ ก�ำ เนดิ แปรสภาพเปน็ น�้ำ มนั หรอื กา๊ ซธรรมชาติ การแปรสภาพ natural gas กา๊ ซธรรมชาติ เป็นน�ำ้ มันหรือก๊าซธรรมชาติ (ดู natural gas) ข้นึ อยกู่ บั ชนดิ ของ ก๊าซท่ีเกิดข้ึนเองตามธรรมชาติจากการทับถมของซากพืชซากสัตว์ สารอินทรีย์และอุณหภูมิ ถ้าอุณหภูมิสูงถึง 100 องศาเซลเซียส รวมกับโคลนตมเป็นเวลานานนับร้อยล้านปี มักพบอยู่ร่วมกับ จะได้กา๊ ซมีเทนเปน็ ส่วนใหญ่ แหลง่ น�ำ้ มันดบิ ในความหมายทั่วไปเป็นกา๊ ซผสมของสารประกอบ ไ(ปสCฮว่รโ4ะนดHกใร1หอ0ค)ญบาปร่ กบ์นอา๊ ออาซนยจคบู่อมามา่ิ้ ีกรงตบ์า๊ วัซนอหอนอลีเกไทดาจนยอาชอกนน(กCดิไอ้ี ซ2าHปดจ6ร์ม)ไะกีนกโา๊โอพตซบรรเจเดเพจอืว้ นนปยนกฮา๊ท(เีCซลมี่ ม3ยีกีHเีมำ�ท8ม)นแะลแถ(ะCลนั คะHเปวบ4าน็)วิ มอเเทปชงนื้นน็ค์ อยดู่ ว้ ย ในประเทศไทยพบแหลง่ กา๊ ซธรรมชาตทิ ง้ั บนบกและในทะเล และเริ่มผลิตเชงิ พาณชิ ย์ได้ตงั้ แต่ปี พ.ศ. 2524 42 สารานกุ รม เปิดโลกปิโตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

natural gas pipeline system ระบบท่อขนส่ง การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม ก๊าซธรรมชาติ โครงข่ายท่อส่งก๊าซประกอบด้วยระบบท่อส่งก๊าซ แผนทแ่ี สดงเครอื ขา่ ยทอ่ ส่งก๊าซธรรมชาตใิ นประเทศไทย ธรรมชาติ (transmission pipeline) สำ�หรบั ขนสง่ ก๊าซจากแหล่งผลิตท้ังบนบกและในทะเลไปยังโรง แยกกา๊ ซและโรงไฟฟา้ และระบบทอ่ จดั จ�ำ หนา่ ยกา๊ ซ ธรรมชาติ (distribution pipeline) สำ�หรับส่งกา๊ ซ ตอ่ ไปยังลกู ค้าอุตสาหกรรม ทอ่ ขนสง่ ก๊าซธรรมชาติ เส้นแรกของไทยเป็นท่อในทะเลมีความยาว 425 กโิ ลเมตร ขนาดเสน้ ผา่ นศนู ยก์ ลาง 34 นว้ิ สว่ นทตี่ อ่ ขนึ้ ฝง่ั ไปยงั โรงไฟฟา้ เปน็ ทอ่ ขนาดเสน้ ผา่ นศนู ยก์ ลาง 28 นิ้ว ระบบท่อส่งก๊าซธรรมชาติประกอบดว้ ยท่อ ในทะเลและท่อบนบก มีความยาวรวมกัน 3,539 กโิ ลเมตร สว่ นทเี่ ป็นทอ่ ในทะเล (1,975 กโิ ลเมตร) ได้แก่ ระบบท่อที่ต่อจากแหล่งก๊าซธรรมชาติใน อา่ วไทยมาขนึ้ ฝง่ั ทจี่ งั หวดั ระยอง (เชอื่ มตอ่ ทโี่ รงแยก กา๊ ซธรรมชาตหิ นว่ ยที่ 1, 2, 3, 5 ของจงั หวดั ระยอง) และระบบทอ่ ทต่ี อ่ จากแหลง่ เอราวณั และแหลง่ บงกช มาข้ึนฝั่งที่อำ�เภอขนอม จังหวัดนครศรีธรรมราช ส่วนท่ีเป็นท่อบนบก (1,564 กิโลเมตร) แบ่งเป็น ระบบท่อฝั่งตะวันออก (จากโรงแยกก๊าซจังหวัด ระยองไปยงั โรงไฟฟ้าระยอง บางปะกง พระนครใต้ วงั นอ้ ย ทอ่ี �ำ เภอทา่ หลวง จงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยา และอำ�เภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี) และระบบ ท่อฝ่ังตะวันตก (เชื่อมต่อจากชายแดนไทยและ สหภาพพม่า จังหวัดกาญจนบุรี มายังโรงไฟฟ้า จังหวัดราชบุรี) ภายหลังระบบท่อท้ังสองฝ่ังได้ เช่ือมโยงเป็นระบบเดียวกันโดยท่อส่งก๊าซธรรมชาติ ราชบุรี-วังน้อย ช่วยเพิ่มความยืดหยุ่นในการนำ� ก๊าซธรรมชาติจากท้ังอ่าวไทยและสหภาพพม่ามาใช้ ทดแทนกันได้ในกรณีจำ�เป็น ระบบท่อจัดจำ�หน่าย ก๊าซธรรมชาติเป็นท่อย่อยท่ีเช่ือมต่อจากระบบท่อ ส่งผ่านไปยังลูกค้าอุตสาหกรรม ความยาว 770 กโิ ลเมตร เพอ่ื จ�ำ หนา่ ยกา๊ ซใหล้ กู คา้ อตุ สาหกรรมและ รองรบั ความตอ้ งการใชก้ า๊ ซธรรมชาตทิ ค่ี าดวา่ จะเพมิ่ สูงขึ้นในระยะเวลา 10-15 ปีข้างหน้า ตลอดจน เตรียมพร้อมรองรับการเปิดเสรีธุรกิจก๊าซธรรมชาติ และการด�ำ เนนิ โครงขา่ ยระบบทอ่ สง่ กา๊ ซธรรมชาตใิ น ภูมิภาคอาเซียนด้วย ระบบท่อขนส่งก๊าซธรรมชาติ ลงทุนและด�ำ เนนิ การโดย บมจ. ปตท. สารานกุ รม 43 เปิดโลกปิโตรเลียมและพลงั งานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม offshore drilling rig แทน่ เจาะในทะเล แท่นเจาะท่ีใช้สำ�รวจปิโตรเลียม (ดู petroleum) ในทะเล มหี ลายชนดิ ขนึ้ อยกู่ บั สภาพของพนื้ ใตท้ ะเลและระดบั ความลกึ ของ น้ำ�ทะเล โดยทัว่ ไปมีอยู่ 2 ประเภท คอื ประเภทท่ีมีแทน่ เจาะ หยง่ั ลงในพน้ื ใตท้ ะเล และประเภทลอยตวั โดยยดึ ตดิ กบั พน้ื ใตท้ ะเล ดว้ ยสมอ หรอื ใชเ้ ครอ่ื งยนตใ์ บพดั ทค่ี วบคมุ ดว้ ยระบบคอมพวิ เตอร์ คอยปรบั ระดบั และต�ำ แหน่งเรอื ให้อยูก่ ับท่ี small tejancdkeert with semi-submersible drillship fixed platform sit-onp-blaottfotormm type jack-up แทน่ เจาะประเภทต่างๆ (จากซ้ายไปขวา) 1. แท่นเจาะทตี่ วั แทน่ วางอยู่บนพนื้ ใตท้ ะเล (sit-on-bottom type platform) ใชเ้ จาะในที่ ระดบั น�้ำ ลึกไมเ่ กิน 50 ฟุต 2. แทน่ เจาะที่มีขาแทน่ ขนาดเลก็ ตรงึ อยกู่ บั พื้นใตท้ ะเลและมีเรือลำ�เลียงเครอื่ งมือกับอุปกรณ์การเจาะ (small jacket with tender) ใช้เจาะในทีร่ ะดบั น�้ำ ลึก 50-150 ฟตุ 3. แทน่ เจาะแจก็ อปั (jack-up) สามารถปรับระดบั ความสูงของแทน่ เจาะ ได้ ใชเ้ จาะในท่รี ะดบั น�้ำ ลกึ ไมเ่ กนิ 400 ฟุต 4. แท่นเจาะเซม-ิ ซบั เมอร์ซเิ บลิ (semi-submersible) มีทง้ั ชนดิ เจาะในท่ีระดับนำ�้ ลกึ ไม่เกิน 4,000 ฟตุ และชนดิ เจาะในระดับน�้ำ ลกึ ไม่เกิน 6,500 ฟตุ 5. แท่นเจาะท่ีมขี าแท่นตรงึ อยู่กบั พ้ืนใต้ทะเล (fixed platform) เดมิ ใช้เจาะใน ทีร่ ะดับน้ำ�ลึกไมเ่ กิน 1,500 ฟุต แต่ไดร้ บั การปรบั ปรงุ จนปัจจุบนั สามารถเจาะไดท้ ่รี ะดับน�ำ้ ลกึ ไมเ่ กิน 3,000 ฟตุ 6. เรอื เจาะ (drillship) ใช้เจาะในทร่ี ะดับน�้ำ ลึกถึง 10,000 ฟตุ 44 สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและพลังงานทดแทน

oil field แหลง่ น้ำ�มัน การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม พ้ืนท่ีใต้ดินทั้งบนบกและในทะเลท่ีมีแหล่งกักเก็บ (ดู​ reservoir) สารประกอบ ไฮโดรคารบ์ อน มหี นิ เนอ้ื แนน่ ปดิ ทบั การสำ�รวจหาแหลง่ น้ำ�มนั ทำ�ไดโ้ ดยวธิ กี ารทาง ธรณีวิทยาและวิธีการทางฟิสิกส์เพื่อส�ำ รวจหาแหล่งต้นก�ำ เนิดหรือหินกักเก็บ เมื่อ พบว่าบริเวณใดน่าจะเป็นแหล่งน�้ำ มันที่มีปริมาณมากพอในเชิงพาณิชย์ จึงทำ�การ พฒั นาตอ่ ไป ในแหล่งที่พบน�้ำ มันมกั พบก๊าซธรรมชาติ (ดู natural gas) รวมอยู่ ด้วย ภูมิภาคที่มีแหล่งนำ้�มันมากคือตะวันออกกลาง โดยเฉพาะอย่างย่ิงประเทศ ซาอดุ ิอาระเบยี อิหรา่ น อริ ัก คเู วต การ์ตา ในแอฟริกา เช่น ประเทศลเิ บยี และ แอลจเี รีย ในทะเลแคริบเบียน และในยโุ รปบริเวณทะเลเหนือ เปน็ ตน้ นอกจากน้ี มีการพบแหล่งนำ้�มันใหม่ๆ ในรัสเซียและประเทศที่เกิดขึ้นหลังการล่มสลายของ สหภาพโซเวียต เช่น คาซัคสถาน oil fields in Thailand แหลง่ นำ้ �มนั ในประเทศไทย ประเทศไทยมที งั้ แหลง่ น�ำ้ มนั ดบิ บนบกและแหลง่ น�ำ้ มนั ดบิ ในทะเล แหลง่ น�ำ้ มนั ทพี่ บ เปน็ แหง่ แรกคอื  แหลง่ น�้ำ มนั ฝาง จงั หวดั เชยี งใหม ่ เปน็ แหลง่ ประเภททม่ี นี ้ำ�มนั ไหล ซมึ ขนึ้ มาใหเ้ หน็ บนพนื้ ดิน (ดู oil seep) กรมรถไฟเริ่มจ้างผ้เู ช่ียวชาญต่างประเทศ เขา้ ไปเจาะส�ำ รวจต้งั แต่ พ.ศ. 2464 ปัจจบุ ันอยูใ่ นความดูแลของ กรมการพลงั งาน ทหาร กระทรวงกลาโหม แหล่งนำ้�มันดิบบนบกแหล่งแรกที่ผู้รับสัมปทาน (ดู concessionaire) สำ�รวจ พบและเริ่มผลิตเมื่อต้นปี พ.ศ. 2526 คือแหล่งน้ำ�มันสิริกิต์ิท่ีอำ�เภอลานกระบือ จงั หวัดกำ�แพงเพชร รวมน้�ำ มันดิบทีจ่ �ำ หนา่ ยไปแล้วจากกลุ่มแหล่งสิริกติ ิ์จนถึงสิน้ ปี พ.ศ. 2551 เปน็ ปรมิ าณ 184 ลา้ นบารเ์ รล มลู คา่ ประมาณ 162,272 ลา้ นบาท นอกจากนน้ั ผูร้ บั สมั ปทานปโิ ตรเลยี มยังค้นพบแหลง่ น�ำ้ มันบนบกขนาดเลก็ อีกหลายแหลง่  เช่น ที่จังหวัดกำ�แพงเพชร เพชรบูรณ์ สุพรรณบุรี และนครปฐม ซึ่งมีการผลิต น้ำ�มนั ดบิ จนถึงสิ้นปี พ.ศ. 2551 รวมแลว้ ประมาณ 4.68 ล้านบาร์เรล แหล่งนำ้�มันดิบในอ่าวไทยพบคร้ังแรกท่ีแหล่งนางนวล อยู่ห่างจากชายฝ่ังจังหวัด สรุ าษฎรธ์ านปี ระมาณ 30 กโิ ลเมตร ตอ่ มาไดพ้ บน�ำ้ มนั ดบิ อกี หลายแหลง่ ในอา่ วไทย คอื  แหล่งทานตะวัน เบญจมาศ มะลิวลั ย์ จามจรุ ี ราชพฤกษ์ ลนั ตา ปลาทอง กะพง ปลาหมึก สรุ าษฎร์ ยะลา ปลาแดง จสั มิน บัวหลวง และสงขลา แหลง่ ที่ ผลติ และจ�ำ หนา่ ยน�้ำ มันดิบไปแล้วมากท่สี ุดเปน็ กลุม่ ของแหล่งเบญจมาศ มะลิวัลย์ จามจุรี จนถึงสนิ้ ปี พ.ศ. 2551 รวมกันประมาณ 129 ลา้ นบารเ์ รล มูลคา่ ประมาณ 242,532 ล้านบาท  สารานกุ รม 45 เปดิ โลกปิโตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

การ ำสารวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม 46 สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

oil seep บอ่ นำ้ �มนั ซมึ การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม น�ำ้ มนั จากแหลง่ กกั เกบ็ ใตพ้ นื้ ดนิ ทซี่ มึ ขนึ้ มาสผู่ วิ ดนิ เกดิ ขน้ึ ไดเ้ มอื่ หนิ เนอื้ แนน่ ทป่ี ดิ ทบั ชนั้ น�้ำ มนั เกดิ รอยแตก หรอื ชนั้ น�้ำ มนั และหนิ ปดิ ทบั ถกู แรงกระท�ำ ภายในโลกดนั ใหช้ นั้ หนิ เอยี ง ตอ่ มาเปลอื กโลกบรเิ วณ นี้เกิดการยกตัว ในขณะที่หินปิดทบั ดา้ นบนคอ่ ยๆ ถูกกดั กรอ่ นจน หลดุ หายไป การกดั กรอ่ นนด้ี �ำ เนนิ ตอ่ ไปเปน็ เวลานานจนถงึ บางสว่ น ของช้ันหินกักเก็บนำ้�มัน ทำ�ให้เห็นเป็นบ่อนำ้�มันโผล่ขึ้นมา เช่นที่ อ�ำ เภอฝาง จงั หวดั เชยี งใหม่ ภาพแสดงบอ่ น้ำ�มันดบิ และกา๊ ซทีผ่ วิ ดนิ (gas seep) ทร่ี ัฐแคลฟิ อรเ์ นีย ประเทศ สหรฐั อเมริกา โดยมแี หล่งน�ำ้ มัน (oil field) กกั เก็บอยูใ่ ตพ้ นื้ ดิน oil shale หินน้ำ�มัน หนิ ดินดาน (ดู shale) สนี ำ้�ตาลอ่อนจนถึงน�ำ้ ตาลแกม่ ีสารอนิ ทรียท์ ่ี เรยี กวา่ เคโรเจน (ดู kerogen) ซงึ่ เปน็ สารประกอบไฮโดรคาร์บอน แทรกอยู่ในเน้ือหิน จุดไฟติด ชาวบ้านจึงเรียกว่าหินติดไฟหรือ หินดินดานน้ำ�มัน สามารถกลั่นสลายเป็นน้ำ�มันเพ่ือนำ�มาใช้เป็นเชื้อ เพลิงและประโยชน์อ่ืนๆได้ แหล่งหินน้ำ�มันที่สำ�คัญในประเทศไทย ไดแ้ ก่ แหล่งท่อี ำ�เภอแม่สอด-แม่ระมาด และทอ่ี ำ�เภออุ้มผาง จงั หวัด ตาก แหล่งบ้านป่าคา อำ�เภอล้ี จังหวัดลำ�พูน และแหล่งที่อำ�เภอ เมอื ง จังหวัดกระบี ่ operator ผู้ดำ�เนินงาน ผู้ปฏิบัติงานที่ทำ�หน้าที่สำ�รวจและผลิตปิโตรเลียม (ดู petroleum) ท่ีเป็นตัวแทนผู้รับสัมปทาน (ดู concessionaire) หรือผู้ร่วมทุน รายอน่ื (ดู exploration block ประกอบ) สารานุกรม 47 เปดิ โลกปโิ ตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

ผูด้ ำ�เนินงาน (ข้อมูล ณ วันที่ 20 พ.ค. 2550) ลำ�ดบั ผู้ดำ�เนนิ งานบนบก ผดู้ ำ�เนินงานในทะเล การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม 1 บริษัท ปตท. สผ. สยาม จำ�กัด 1. พ้นื ท่ที บั ซอ้ นไทย-กัมพูชา P TTEP Siam, Ltd. บ รษิ ัท Thailand Blocks 5 and 6 LLC Thailand Blocks 5 and 6 LLC 2 บรษิ ัท ปตท. สผ. อนิ เตอรเ์ นชั่นแนล จำ�กดั บรษิ ทั บรติ ชิ แกส๊ เอเชีย องิ ค์ P TTEP International Limited B ritish Gas Asia Inc. บริษัท เชฟรอน ประเทศไทย ส�ำ รวจและผลิตปโิ ตรเลียม จำ�กัด 3 บรษิ ัท ปตท. สผ. (ประเทศไทย) จ�ำ กัด Chevron Thailand Exploration and Production Co., Ltd. P TTEP (Thailand) Limited บริษทั ปตท. สำ�รวจและผลติ ปิโตรเลียม จ�ำ กัด (มหาชน) PTT Exploration and Production Public Company Limited 4 บริษัท เอก็ ซอนโมบิล เอ็กซ์โพลเรชน่ั แอนด์ โพรดักช่ัน โคราช องิ ค์ บริษัท ปตท. สผ. อินเตอร์เนชนั่ แนล จำ�กดั Exxon Mobil Exploration and Production Khorat Inc. PTTEP International Limited 2. พืน้ ทใ่ี นสว่ นของประเทศไทย 5 บรษิ ัท เฮสส์ (ไทยแลนด์) จำ�กัด บรษิ ัท เชฟรอน ประเทศไทย ส�ำ รวจและผลติ ปิโตรเลียม จำ�กดั Hess (Thailand) Ltd. Chevron Thailand Exploration and Production Co., Ltd. บริษทั เชฟรอน ออฟชอร์ (ประเทศไทย) จ�ำ กดั 6 บริษทั ซโิ น-ยเู อส ปโิ ตรเลยี ม องิ ค์ Chevron Offshore (Thailand) Ltd. Sino-U.S. Petroleum Inc บรษิ ทั เชฟรอน ปตั ตานี จำ�กัด Chevron Pattani., Ltd. 7 บริษทั แพน โอเรียนท์ เอน็ เนอยี่ (ไทยแลนด)์ จ�ำ กดั บริษัท เชฟรอน ปโิ ตรเลยี ม (ประเทศไทย) จ�ำ กัด P an Orient Energy (Thailand) Ltd. Chevron Petroleum (Thailand) Ltd. บริษัท ปตท.ส�ำ รวจและผลิตปิโตรเลียม จำ�กดั (มหาชน) 8 บริษัท แพน โอเรยี นท์ เอ็นเนอย่ี (สยาม) จ�ำ กดั PTT Exploration and Production Public Company Limited P an Orient Energy (Siam) Ltd. บรษิ ทั ปตท. สผ. สยาม จ�ำ กดั PTTEP Siam Limited 9 บรษิ ทั แพน โอเรียนท์ รีซอสเซส (ประเทศไทย) จำ�กัด บริษทั ปตท. สผ. (ประเทศไทย) จ�ำ กัด P an Orient Resources (Thailand) Ltd. PTTEP (Thailand) Limited บรษิ ทั ปตท. สผ. โครงการไทย จำ�กดั 10 บรษิ ทั ซเี อ็นพซี เี อชเค (ไทยแลนด์ ) จ�ำ กัด PTTEP Thai Projects Company Limited CNPCHK (Thailand) Limited บริษัท เพริ ล์ ออย (ประเทศไทย) จ�ำ กดั Pearl Oil (Thailand) Limited 11 บริษัท อพิโก (โคราช) จ�ำ กัด บรษิ ัท เพริ ์ล ออย (อมตะ) จำ�กดั Apico (Khorat) Limited Pearl Oil (Amata) Limited บริษัท เพริ ์ล ออย ออฟชอร์ จำ�กดั 12 บรษิ ทั อพิโก แอลแอลซี จำ�กดั Pearl Oil Offshore Limited A pico LLC บรษิ ทั เพิรล์ ออย (อา่ วไทย) จ�ำ กัด Pearl Oil (Aoa Thai) Limited. 13 บรษิ ัท สยาม โมเอโกะ จำ�กดั บริษทั เพิร์ล ออย บางกอก จำ�กดั Siam Moeco Co., Ltd. Pearl Oil (Bangkok) Limited บรษิ ทั เพริ ์ล ออย (ปิโตรเลียม) จ�ำ กัด 14 บรษิ ทั อะดานิ เวลสพัน เอก็ ซพลอเรช่นั จำ�กัด Pearl Oil (Petroleum) Limited Adani Welspun Exploration Limited บริษทั โซโค เอก็ ซพ์ ลอเรช่นั (ประเทศไทย) จ�ำ กัด Soco Exploration (Thailand) Co., Ltd. 15 บรษิ ัท เจเอสเอก็ ซ์ เอ็นเนอรย์ ่ี (ประเทศไทย) จ�ำ กดั บริษัท นวิ คอสตอล (ประเทศไทย) จ�ำ กดั JSX Energy (Thailand) Ltd. NuCoastal (Thailand) Limited บริษทั ซติ า ออยล์ เอก็ ซพลอเรช่ัน เฮ้าส์, อิงค์ 16 บรษิ ัท ทวนิ ซา ออยล์ จ�ำ กัด Sita Oil Exploration House, Inc. Twinza Oil Limited 3. พ้ืนทใ่ี นทะเลอนั ดามนั บรษิ ทั ปตท. สผ. สยาม จำ�กดั 17 บริษทั ซาลาแมนเดอร์ เอ็นเนอรย์ ี (อ&ี พี) จำ�กัด PTTEP Siam Limited S alamander Energy (E&P) Limited 18 บรษิ ทั นอร์ธเทริ น์ กัลฟ์ ออย (ประเทศไทย) จ�ำ กดั Northern Gulf Oil (Thailand) Co., Ltd. 19 บรษิ ัท อ่าวสยามมารนี จ�ำ กัด Auo Siam Marine Co., Ltd. 20 บรษิ ทั ซิตา ออยล์ เอ็กซพลอเรชั่น เฮ้าส์, อิงค์ Sita Oil Exploration House, Inc. 21 บรษิ ัท คารน์ าวอน ปิโตรเลยี ม จ�ำ กัด Carnarvon Petroleum Limited 22 บริษัท เพริ ล์ ออย (รีซอสเซส) จำ�กัด Pearl Oil (Resources) Limited 23 บรษิ ทั มติ รา เอ็นเนอรย์ ่ี จ�ำ กดั M itra Energy Limited 24 บรษิ ทั ทาเทกซ์, แอลแอลซี T atex Thailand, LLC 48 สารานกุ รม เปิดโลกปโิ ตรเลียมและพลังงานทดแทน

perforation การทำ�ให้เกดิ รอยแตกในช้ันหนิ กกั เก็บ permeability สภาพใหซ้ ึมผา่ นได้ การส�ำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม การยงิ กระแทกภายในผนงั หลมุ เจาะดว้ ยปนื ยงิ ปรผุ นงั (perforating ความสามารถในการยอมใหข้ องไหลซมึ ผา่ นชอ่ งวา่ งในเนอ้ื หนิ แสดง gun) ท�ำ ใหก้ ระสุนโลหะทะลผุ ่านท่อกรุ ชัน้ ซีเมนต์ และช้นั หนิ ข้าง ค่าในหน่วยดาร์ซี (darcy) หินทรายกักเก็บปิโตรเลียมท่ีดีจะมีค่า ผนงั หลุมเจาะ เกดิ รอยแตกในช้ันหินเป็นชอ่ งทางให้ปิโตรเลียมไหล สภาพใหซ้ ึมผ่านไดข้ องหิน 50-100 ดาร์ซี ขึ้นไป เข้ามาในหลุมได้สะดวกขึ้น petroleum ปิโตรเลยี ม สารผสมของสารประกอบไฮโดรคารบ์ อนทเ่ี กดิ ขน้ึ เองตามธรรมชาติ จากการทบั ถมของซากพชื ซากสตั วร์ วมกบั โคลนตมเปน็ เวลานานนบั ร้อยล้านปี อาจมีสภาพเปน็ ของเหลว กา๊ ซ หรอื ของแขง็ และสาร เจอื ปนอนื่ ๆ ทม่ี กี �ำ มะถนั และไนโตรเจนเปน็ องคป์ ระกอบ ครอบคลมุ น้ำ�มันดิบ ก๊าซธรรมชาติ (ดู natural gas) และคอนเดนเสท (ดู condensate) ปืนยิงปรุผนังท่ีหย่อนลงไปในหลุมเจาะและมีช่อง (removable charge carrier) Petroleum Committee คณะกรรมการปิโตรเลยี ม ส�ำ หรับยงิ ลกู กระสุนโลหะทะลใุ ห้ท่อกรุ (production casing) และช้นั ซเี มนตเ์ ข้าไป คณะบุคคลท่ีประกอบด้วยปลัดกระทรวงพลังงานในฐานะประธาน ในชั้นหนิ กักเก็บปิโตรเลยี ม กรรมการ อธิบดีกรมเช้ือเพลิงธรรมชาติ อธิบดีกรมท่ีดิน อธิบดี กรมประมง อธบิ ดกี รมป่าไม้ อธิบดกี รมสรรพากร ผู้แทนกระทรวง Conductor Pipe กลาโหม ผู้แทนกระทรวงการคลัง ผู้แทนกระทรวงอุตสาหกรรม Surface Casing และบคุ คลซงึ่ คณะรฐั มนตรแี ตง่ ตง้ั อกี ไมเ่ กนิ หกคนในฐานะกรรมการ มีอำ�นาจและหน้าที่ตามบทบัญญัติแห่งพระราชบัญญัติปิโตรเลียม Production Casing และมีหน้าที่ให้คำ�ปรึกษา คำ�แนะนำ� และความเห็นแก่รัฐมนตรี ในเร่ืองต่อไปนี้ 1. การให้สมั ปทาน 2. การต่อระยะเวลาสำ�รวจปโิ ตรเลยี ม 3. การต่อระยะเวลาผลิตปิโตรเลยี ม 4. การขยายอายุสมั ปทาน 5. การอนญุ าตใหผ้ รู้ บั สมั ปทานรบั บรษิ ทั อน่ื เขา้ รว่ มประกอบกจิ การ ปิโตรเลียม 6. การอนุญาตให้โอนสัมปทาน 7. การเพิกถอนสมั ปทาน 8. การสง่ั ใหผ้ รู้ บั สมั ปทานจดั หาปโิ ตรเลยี มเพอื่ ใชใ้ นราชอาณาจกั ร 9. การหา้ มส่งปิโตรเลียมออกนอกราชอาณาจักร 10. ก ารสั่งให้ผู้รับสมั ปทานเสยี คา่ ภาคหลวงเปน็ ปิโตรเลียม 11. ก ารชำ�ระคา่ ภาคหลวงเปน็ เงนิ ตราตา่ งประเทศ 12. ก ารลดหยอ่ นค่าภาคหลวงใหแ้ กผ่ ู้รับสัมปทาน 13. เ รือ่ งอืน่ ตามทีร่ ัฐมนตรมี อบหมาย ผลการยงิ ทะลุผนงั ท่อกรุเข้าไปในชัน้ หินกักเก็บปิโตรเลียม สารานกุ รม 49 เปิดโลกปโิ ตรเลียมและพลงั งานทดแทน

การ ำส�รวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม petroleum contractor ผรู้ บั จา้ งเหมาโดยตรงของผรู้ บั สมั ปทาน ผู้ปฏิบัติงานท่ีมีความชำ�นาญเฉพาะด้านและรับผิดชอบดำ�เนินการแทนผู้รับสัมปทาน (ดู concessionaire) การประกอบธรุ กจิ สำ�รวจและผลติ ปิโตรเลยี ม (ดู petroleum) มขี นาดใหญ่ มากทงั้ ตอ้ งการความช�ำ นาญเฉพาะทาง ผรู้ บั สมั ปทานไมไ่ ดด้ ำ�เนนิ การเองทงั้ หมด ตอ้ งจา้ งเหมา บรษิ ัทท่ีมีความช�ำ นาญในด้านตา่ งๆ เชน่ การจดั จา้ งคนงาน การจดั หาเคร่ืองมือเครื่องใช้ การ จัดการดา้ นวตั ถรุ ะเบดิ การบนิ การเจาะ การทดสอบหลมุ เจาะ การสร้างแท่นผลิต เปน็ ต้น ตวั อยา่ งผ้รู ับจา้ งเหมาโดยตรง เช่น บจ. อมฤตแอนดแ์ อสโซซิเอทส์ (ลอจิสติกส์) บจ. ชลัมเบอร์ เจอร์ โอเวอรซ์ ีส์, เอส. เอ. (การเจาะ, การจัดการหลมุ เจาะ) บจ. เอซ็ โปร โอเวอร์ซสี ์ องิ ค์ (การจัดการสารกัมมันตรังสี) บจ. ซยี อู ีแอล (การสร้างแทน่ ผลติ ) petroleum income tax ภาษเี งนิ ได้ปิโตรเลยี ม ภาษีเงินได้ที่ผู้รับสัมปทาน ท่ีมีกำ�ไรสุทธิจากการประกอบกิจการปิโตรเลียม (ดู petroleum) ต้องเสียให้แก่กรมสรรพากร กระทรวงการคลัง ทั้งน้ีเป็นไปตามพระราชบัญญัติภาษีเงินได้ ปโิ ตรเลียม พ.ศ. 2514 ทแ่ี กไ้ ขเพ่มิ เติมโดยพระราชบญั ญัติภาษเี งินไดป้ โิ ตรเลยี ม (ฉบบั ที่ 4) พ.ศ. 2532 ในปี พ.ศ. 2551 กรมสรรพากรจดั เกบ็ ภาษเี งนิ ไดจ้ ากการประกอบกจิ การปโิ ตรเลียม ได้เป็นจ�ำ นวนเงิน 65,767 ลา้ นบาท บรษิ ทั ทีม่ รี ายไดห้ ลังจากหกั คา่ ใช้จ่ายแล้วและเรม่ิ เสียภาษี เงนิ ไดต้ ้ังแตป่ ี พ.ศ. 2528 ถึงปี พ.ศ. 2551 มีจำ�นวน 22 บริษทั รวมภาษีเงินไดท้ จี่ ดั เกบ็ ได้ ต้ังแต่มีการประกอบกิจการปิโตรเลียมในประเทศทงั้ หมดประมาณ 408,315 ลา้ นบาท petroleum system ระบบการเกดิ แหล่งปิโตรเลยี ม ระบบการเกิดแหลง่ ปิโตรเลียม (ดู petroleum) ทป่ี ระกอบดว้ ยปัจจัยสำ�คญั 8 ประการ คือ 1. หินตน้ กำ�เนดิ ทีม่ ีสารอนิ ทรีย์อยู่มาก (ด​ู source rock) 2. สภาวะเหมาะสมทจ่ี ะเปลยี่ นสาร อินทรีย์ให้กลายสภาพเปน็ ปิโตรเลยี ม (ดู maturity) 3. มีช่องทางให้ปโิ ตรเลยี มทีเ่ กดิ แลว้ ยา้ ยท่ี ได้ (ดู migration) 4. แหลง่ กกั เก็บ (ดู reservoir) 5. หนิ เนอื้ แน่นปิดทบั หินกักเกบ็ (ดู seal) 6. ลักษณะโครงสร้างกักกั้นไม่ให้ปิโตรเลียมไหลไปท่ีอ่ืน (ดู​ trap) 7. ช่วงเวลาที่เหมาะสม (timing) และ 8. การเก็บรักษาอยู่ในโครงสร้างนั้นได้ไม่มีรอยแตกให้ร่ัวไหลข้ึนสู่ผิวดิน (preservation) ปัจจยั ต่างๆ ทที่ �ำ ใหเ้ กดิ แหลง่ น�้ำ มนั (oil field) 50 สารานกุ รม เปดิ โลกปิโตรเลียมและพลังงานทดแทน

pipeline ทอ่ ขนส่งปโิ ตรเลียม ทอ่ สาำ หรบั ขนส่งนา้ำ มันหรอื กา๊ ซธรรมชาติ (ดู natural gas) ทัง้ บน บกและในทะเล การสาำ รวจและการผลติ ปโิ ตรเลยี ม การวางทอ่ กา๊ ซธรรมชาตใิ นทะเลไทยดว้ ยเรอื วางทอ่ โดยทาำ การเชอื่ มทอ่ บนเรอื กอ่ นจะ การวางท่อส่งก๊าซธรรมชาติบนบกด้วยการฝังท่อลง หยอ่ นลงทะเลทางดา้ นทา้ ยเรอื ในขณะทเี่ รอื เคลอื่ นทไี่ ปขา้ งหนา้ การวางทอ่ ในอา่ วไทย ในดนิ ทร่ี ะดบั ความลกึ 1-1.5 เมตร จากนนั้ จงึ ทาำ การ ซง่ึ มคี วามลึกของทอ้ งทะเลไม่เกิน 70-80 เมตรใชว้ ิธกี ารวางท่อแบบตวั เอส (S Lay) กลบใหเ้ รยี บรอ้ ยและปกั ปา้ ยแสดงเขตวางทอ่ กา๊ ซซงึ่ หา้ มทาำ การขดุ เจาะก่อสร้างใดๆ ในระยะ 5 เมตร ทั้งซ้ายและขวาจากแนวท่อก๊าซ แต่เจ้าของพ้ืนที่ ยงั คงปลกู พชื ลม้ ลุก เชน่ ขา้ วและพชื ไรไ่ ด้ตามปกติ pipeline inspection gauge (PIG) กระสวยตรวจสอบภายในท่อ (พิก) อปุ กรณท์ ใ่ี สเ่ ขา้ ไปในทอ่ สง่ นาำ้ มนั หรอื กา๊ ซ (ดู pipeline) เพอ่ื ทาำ ความสะอาดทอ่ เพอ่ื ตรวจดวู า่ มสี ว่ นใด ของทอ่ สกึ กรอ่ นหรอื ชาำ รดุ หรอื เพอื่ วดั คา่ ตา่ งๆ โดยเคลอ่ื นทไ่ี ปตามแรงดนั ของของไหล อาจมลี กั ษณะ เป็นลูกยางแขง็ พลาสติก หรอื แท่งโลหะท่มี อี ุปกรณ์รับรู้ติดต้งั อยดู่ ้วย (sensor) กระสวยตรวจสอบ ภายในท่อมหี ลายชนิดข้นึ อยกู่ ับวตั ถปุ ระสงค์ในการใช้งาน เช่น โฟมพิก (foam PIG) ใชส้ ำาหรบั การ ตรวจสภาพทอ่ เป็นคร้ังแรกเพอ่ื ประเมนิ ความเหมาะสมกบั พิกชนดิ อน่ื ๆ ทีจ่ ะนาำ มาใช้ คพั พกิ (cup PIG) ใชส้ ำาหรับไลส่ ง่ิ สกปรกและของเหลวออกจากทอ่ คลนี นิงพิก (cleaning PIG) ใช้ขดู สงิ่ สกปรก ใหห้ ลุดออกจากผนงั ท่อและไล่ออกจากทอ่ เกจจงิ พกิ (gauging PIG) ใช้ตรวจหาการบุบเบ้ยี วและ รศั มีความโค้งของท่อ เอฟเอ็มแอลพกิ (FML PIG) ใช้ตรวจหาตาำ แหน่งที่เกดิ การผกุ ร่อนทง้ั ภายใน และภายนอกท่อ จโี อเมทรีพกิ (geometry PIG) ใช้ตรวจสอบความกลมและการบุบเนอื่ งจากแรง ภายนอก เป็นตน้ (ดู pipeline inspection gauge หมวดลอจสิ ตกิ ส์ ประกอบ) กระสวยตรวจสอบภายในทอ่ สารานุกรม 51 เปิดโลกปิโตรเลยี มและพลงั งานทดแทน

plain ทีร่ าบ porosity ความพรนุ ภมู ปิ ระเทศทรี่ าบเรยี บหรอื มลี กั ษณะเปน็ ลกู คลน่ื โดยปกติ ความสงู ตา่ำ อตั ราสว่ นระหวา่ งปรมิ าตรของชอ่ งวา่ งในเนอ้ื หนิ กบั ปรมิ าตรหนิ ทง้ั ของพ้นื ที่ในบรเิ วณนน้ั จะแตกตา่ งกันไมเ่ กนิ 150 เมตร ก้อน ปกตคิ วามพรนุ ของช้ันหินกกั เกบ็ จะอยู่ระหว่างรอ้ ยละ 5-30 การ ำสารวจและการผ ิลต ิปโตรเ ีลยม plankton แพลงกต์ อน ส่ิงมีชีวิตขนาดเล็กทั้งท่ีเป็นพืชและสัตว์ ล่องลอยอยู่ในน้ำาจืดและ น้ำาทะเลตามการเคลื่อนไหวของน้ำา แพลงก์ตอนในยุคดึกดำาบรรพ์ เม่ือตายลงจะทับถมรวมกับตะกอน และจมลกึ ลงเรื่อยๆ ในขณะที่ มีตะกอนดินทรายชุดใหม่มาทับถมอย่างต่อเนื่อง ความกดดันจาก ตะกอนดินทรายชุดใหม่รวมทั้งจากผืนนำ้าและความร้อนภายในโลก ในสภาวะที่เหมาะสมจะแปรเปลี่ยนตะกอนให้กลายเป็นหินและ เปลย่ี นซากแพลงกต์ อนใหก้ ลายเปน็ ตน้ กาำ เนดิ ของปโิ ตรเลยี มในทส่ี ดุ Origin of oil & gas ขนาดของเม็ดทรายและช่องว่างระหว่างเมด็ ทรายท่ีตา่ งกัน ทำาให้ปิโตรเลยี มไหลผ่านได้มากน้อยไมเ่ ทา่ กัน flooded forests lake or sea with abundant nutrients panladntdseacraeyinbusrtieadgnant muds plankton portable rig, mobile rig แทน่ เจาะเคลือ่ นท่ี แทน่ เจาะทใี่ ชส้ าำ รวจปโิ ตรเลยี ม (ดู petroleum) บนบก มโี ครงสรา้ ง calotemrpnaactitoionn and chemical dead plankton sink หอคอย (derrick) ทป่ี รบั เอนราบไดต้ ดิ ตง้ั อยบู่ นรถบรรทกุ ขนาดใหญ่ จึงสามารถเคลอ่ื นยา้ ยแท่นเจาะไดโ้ ดยสะดวก deep burial to generate coal and gas stagnant sea-bed organic rich mud oil and gas แพลงก์ตอนชนิดตา่ งๆ ทีต่ ายทบั ถมรวมกบั ตะกอนในทะเลสาบหรือทะเล สมยั ดึกดำาบรรพ์ plateau ทร่ี าบสงู ท่ีราบซ่ึงอยู่สูงกว่าระดับผิวโลกโดยรอบต้ังแต่ 300 เมตรข้ึนไป เชน่ ทร่ี าบสงู โคราช play โครงสรา้ งทอี่ าจจะมีปโิ ตรเลียมกักเกบ็ คำาเฉพาะท่ีใช้เรียกโครงสร้างท่ีอาจจะมีปิโตรเลียมกักเก็บอยู่ ประเมินจากขอ้ มลู ธรณวี ิทยาเบ้อื งตน้ (ดู lead และ prospect ประกอบ) แท่นเจาะบนบกชนิดติดตงั้ บนรถบรรทุก สามารถเคล่อื นท่ีได้เร็ว 52 สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเลียมและพลงั งานทดแทน