หนังใหญ่

81 ชอ่ื ตอนบทพากย์ หนงั ใหญ่วดั สวา่ งอารมณ์ สงิ ห์บรุ ี มจี าํ นวน ๔ ตอน ๑. ศกึ ใหญห่ รือศึกทศกณั ฑ์ ๒. ศึกอนิ ทรชติ หรือศกึ นาคบาต ๓. ศึกวริ ุณจําบงั ๔. ศึกพระมงกฎุ -บุตรลบ ๕. ชื่อตอนบทพากย์ หนงั ใหญ่วดั ตะกู อยุธยา มจี าํ นวน ๖ ตอน ๑. ศึกกภุ กรรณ ๒. ศกึ อินทรชิต ๓. ศกึ วริ ุญจําบงั ๔. ศกึ วริ ญุ มุข ๕. ศกึ ทศกรรณฐ์ ๖. นางลอย ๒.๑๐ อุปกรณ์ เครอื่ งประกอบการแสดงหนังใหญ่ อปุ กรณ์ หรอื เครอ่ื งประกอบการแสดงหนงั ใหญ่ท่สี าํ คญั ทาํ ใหก้ ารเชิดหนังน้นั เกดิ แสงเงาน่นั คอื ไฟ และจอหนงั ซ่งึ จะเรียกอปุ กรณท์ งั้ หมดท่อี ยู่รวมกันวา่ “โรงหนงั ” ซ่ึงจะประกอบไปดว้ ยสองสว่ นหลักๆคอื จอหนงั และบังเพลิง โรงหนงั “จอหนัง บังเพลิง” โรงหนงั ใหญ่แต่เดิมที ไม่ต้องปลูกเป็นอาคารยกพนื้ เหมอื นการแสดงชนิดอ่ืนๆสามารถแสดงไดก้ ับ พ้ืนดนิ เพราะเวลาเล่นใชค้ นยนื เชิดหนา้ จอ รูปหนงั จึงอยูส่ งู กวา่ ระดับพื้นดินท่ีคนนัง่ ชม ประมาณ วาเศษๆ จงึ

82 สามารถมองเห็นการแสดงไดอ้ ยา่ งทว่ั ถึง สถานท่ีตอ้ งเป็นท่ีโล่งกลางแจง้ มคี วามกวา้ งยาวเพียงพอ อยา่ งนอ้ ย ประมาณสองงานหรือครึ่งไร่ จอหนังใหญ่มีขนาดยาวประมาณ ๑๕ – ๑๖ เมตร สูงราว ๖ เมตร ใชผ้ า้ บางสีขาวทําจอ ซงึ่ แบง่ ออกเป็น ๓ ส่วน ตามความยาวของจอ คอื สว่ นกลางใช้ผา้ ขาวโปร่ง มคี วามยาวประมาณ ๘ เมตร ที่ เหลอื ดา้ นซ้ายและขวา ใชผ้ า้ ขาวธนนมดายาวขา้ งละ ๔ เมตร ใชผ้ ้าแดงเย็บทาบรมิ รอบขอบจอทงั้ ๔ ด้าน บางทกี ม็ ี ผ้าสนี ํ้าเงนิ ทาบตอ่ เพิ่มจากของสีแดงออกไปอกี ชน้ั หนง่ึ ท้งั ๔ ด้าน การขึน้ จอหรอื ยกจอ หนงั ใหญ่ ปักเสาสงู ๔ ต้น โดยใชไ้ ม้ไผ่ลําใหญๆ่ มาปักเรียงให้หา่ งกันประมาณ ๓ เมตร เสาต้นท่ีสองควรให้ห่างกับต้นทส่ี ามประมาณ ๑๐ เมตร เสาต้นที่สามกับเสาตน้ ทสี่ ่ีหา่ งกนั ประมาณ ๓ เมตร พอดสี ดุ จอหนังใหญ่ กอ่ นจะยกเสา เอาลกู รอกผูกติดไว้ท่ปี ลายเสา แล้วรอ้ ยเชอื กทิ้งลงมาทั้งสองข้างให้ ถงึ ดิน นําลาํ ไม้ไผเ่ ล็กมาผูกติดกนั ให้ยาวเทา่ กับจอหนงั แล้วผู กตดิ กับริมจอ ด้วนความยาว ๑๖ เมตร โดยใช้ เชอื กตัดยาวประมาณ ๑ คบื นาํ มาผูกเปน็ ระยะๆระหว่างรมิ จอกับไมไ้ ผ่ เรยี กวา่ หนวดพราหมณ์ ตลอดไป แล้ว เอาปลายเชือกเส้นหน่งึ ที่ร้อยลูกรอกไว้ มาผูกกบั ไม้ไผ่ เรยี กว่าครา่ วบน ใหไ้ ด้ระยะเสาชักขน้ึ ไปสูงจากพ้นื ดิน ประมาณ ๑ เมตร เอาปล ายเชอื กมาผูกไวท้ โ่ี คนเสา ปจั จุบนั วิวฒั นาการเรื่องจอหนังได้เปล่ยี นไป เพอ่ื ใหเ้ ข้า กบั ยุคสมยั จึงเปล่ยี นจากไม้ไผเ่ ปน็ แป็ปนํา้ เพอื่ ความสะดวกสบายและเก็บรักษาง่าย สว่ นลา่ งของจอท่สี งู จากพน้ื ดนิ คงผกู ติดกบั คร่าวอันลา่ ง ใชผ้ า้ ลายหรอื ผา้ ลายดอกสีต่างๆแขวนใตจ้ อ หอ้ ยลงมาเกือบจรดพ้ืนดนิ เพื่อความสวยงาม และเพอื่ มิใหค้ นดูได้เห็นสงิ่ ท่ีไมน่ ่าดภู ายในโรง ดา้ นบนของจอจะ มรี ะบายเปน็ ลายปดิ ด้วยกระดาษทองบ้าง ปกั ไหมทองอย่างจนี บ้าง มีด้ินหอ้ ยยาวหรอื ลูกลุย่ หอ้ ยยาวตลอดจอ ส่วนบนปลายเสาท้งั ๔ มักจะผกู ธงแดงบา้ ง ธงช้างบ้าง หรอื ขนนกยงู บ้าง เพอื่ ความสวยงาม ตามความเชือ่ และคตินยิ มของผู้เล่นหนังใหญ่ จะถือว่าการตัง้ เสา – ปกั จอ เป็นงานสําคัญเรมิ่ แรกที่ จะตอ้ งพจิ ารณาอย่างรอบคอบใหเ้ หมาะสมกบั สถานท่ี ทศิ ทางลม และเพ่ือความเป็นสริ ิมงคล ปอู งกันอนั ตราย ท้ังแก่ผูเ้ ลน่ และผู้แสดง ผู้ทีจ่ ะต้งั เสา – ปกั จอได้จงึ ต้องเปน็ “ผู้รู้” ทางดา้ นนี้ จะเริม่ จากผู้ทาํ พธิ จี ดุ ธูป จุดเทยี น ขออนุญาตเจ้าที่เจ้าทางเสียกอ่ น แลว้ จึงเรม่ิ ลงมือ บางชุมชนหนงั ใหญ่เรียกว่า ต้ังชมบ มลี ักษณะเป็นกระทง กาบกลว้ ยประกอบดว้ ย หมากพลู ดอกไม้ ธูปเทยี น เพ่อื บูชาแมพ่ ระธรณี ซึ่งจะกล่าวเปน็ คาถา ชมบ ทตี่ ั้ งท้ังสี่

83 จะตั้งเป็นแถวระยะหา่ งกันพอสมควรใหพ้ อดกี ับเสาท่ีจะใช้ต้ังจอท้งั สี่เสา หลังจากนัน้ จงึ ขดุ ดินตรงท่ตี งั้ ชมบ แล้วตัง้ เสา แล้วจึงชกั รอกจอหนังข้นึ ไป ขึงให้ตึง ตกแตง่ ใหส้ วยงามตามความนิยม ทงั้ น้ีกรรมวิธกี ารตัง้ เสา-ปัก จอ มิได้เสรจ็ สน้ิ เพียงต้ังจอเสร็จเพอื่ แส ดงหนงั ใหญ่เทา่ นน้ั แต่จะต้องกระทําเวลาถอนเสา – เกบ็ จอดว้ ย และ ต้องทอ่ งคาถาเชน่ เดียวกัน แตเ่ ปน็ คนละบทกันตอนตัง้ เสาในครัง้ แรก ดา้ นข้างและด้านหลงั จอใชล้ ําแพน หรือเสอ่ื ใบสาคขู นาดสูงใกลเ้ คยี งกัน กน้ั เป็นวงหรอื ทําเป็นคอก ล้อมเปน็ รูปคร่ึงวงกลมใหญ่ ปลายลาํ แพนท้งั สองข้ างยนื่ มาเกือบจะถงึ เสาต้นหัวและตน้ ทา้ ยของจอ เว้นช่องไว้ ให้คนเชิดหนังเดนิ ผา่ นไปมาได้ เพราะจะตอ้ งเชดิ ท้ังดา้ นนอกและด้านใน ภายในวงลาํ แพนใชเ้ ป็นทีพ่ ักผู้แสดง เก็บตวั หนงั ร้านเพลิง (กองไฟสุมใหแ้ สงสว่างเวลาเชดิ หนงั ) และอนื่ ๆทางด้านหนงั ตอนกลางปักเสาโน้มเอนมา ร้งั กบั เสาจอ ๒ ต้น ส่วนบนขึงผา้ หรอื ลําแพนให้สงู ขึ้น พอสมควรเพ่ือชว่ ยกนั แสงไฟมใิ ห้กระจายออกไป คงให้ แสงไฟไปจับอยทู่ ีห่ ลงั จอหนงั เรียกว่า“บงั เพลงิ ” ตรงกลางระหว่างบงั เพลงิ กับจอหนงั ปลูกรา้ นเล็กๆ ๒ รา้ น สงู ประมาณ ๑ เมตร ห่างกนั พอสมควร บนพื้นรา้ นปูดว้ ยหินหรือสังกะสีสําหรั บวางกองไต้หรือกะลามะพรา้ วจุด ให้ลุกเปน็ แสงสว่าง เรยี กกนั วา่ “รา้ นเพลงิ ” พอใกลเ้ วลาแสดง กจ็ ะเรง่ ไฟให้สวา่ งข้นึ ร้านเพลงิ ในสมยั ตอ่ มาเมอื่ มีตะเกียงก็ใช้ตะเกียงแทน และเปล่ยี นมาเร่อื ยๆ ตามยตุ สมัยเพ่ือความ เหมาะสมสะดวกสบาย แตก่ ารใช้กองใต้จดุ ให้ไฟลกุ เปน็ ธรรมชาติแ ละมบี รรยากาศกวา่ ดวงไฟ เพราะไฟ ธรรมชาติ มเี ปลวและเคลื่อนไหวทาํ ใหภ้ าพตัวหนงั สวยงามดมู ชี ีวิตชวี า เน่อื งจากการแสดงจาํ เปน็ ต้องปรบั ให้เข้ากับสภาพของสงั คมตลอดจนเพ่ือความสะดวกรวดเรว็ ดังนัน้ การให้แสงสว่างที่จอหนงั แทนที่จะใช้แสงจากไฟไต้และกะลาเหมอื นในอดีต จึงเปลี่ ยนไปใช้ไฟฟาู จากสปอร์ต ไลท์แทน ๒.๑๑ กระบวนการเชดิ และพากย์เจรจา คนเชิดหนัง คนเชดิ หนงั ท่ีดมี กั มีความเชีย่ วชาญในด้านการแสดงโขนและละครอย่แู ล้ว ด้วยทา่ ทที ่ีใช้ในการเชดิ หนังมกั จะเกี่ยวข้องกบั ทา่ ร่ายรําในโขน – ละคร ไดแ้ ก่ ทา่ เชดิ ทา่ เสมอ แม่ทา่ ท่าออก ฉาก และทา่ รบฯลฯ คน เชิดหนงั เป็นผู้ทําให้ตวั หนงั ดมู ชี ีวติ ชีวา สามารถแสดงใหผ้ ้ดู ูเห็นอากัปกิริยาของตวั หนังบนจอ การเชิดหนงั จะ

84 คลอ้ งสอดคลอ้ งกับบทพากย์ บทเจรจาและดนตรี การแสดงหนังใหญ่คนเชดิ ต้องแต่งตวั ใหส้ วยงาม เพราะคนดู จะดูคนเชดิ ไปด้วย การคัดเลอื กผเู้ ชิดหนงั ก็คงยดึ หลกั ของโขนและละครคือ ผู้ใดฝึกหัดโขนเปน็ ตัวยักษก์ ห็ ดั เชดิ หนัง ตัวยกั ษถ์ ้าฝกึ หัดโขนเป็นตวั ลงิ กใ็ หห้ ดั เชดิ ตวั ลงิ ในทาํ นองเดยี วกันถ้าฝักหัดโขนเป็นตัวพระ กใ็ ห้หดั เชดิ หนงั ตวั พระ ลางทกี ็ใหเ้ ชิดหนังตวั นางด้วย พวกทีไ่ ดร้ ับการฝกึ หดั โขนและละครน้ี จะเน้ นการฝกึ หดั ในรปู แบบของตวั ละครแต่ละตัวโดยเฉพาะ เร่ิมต้งั แต่การตัง้ เหลี่ยม การกา้ วเทา้ และกา้ วเทา้ หน้า การยกขา จะเปน็ ไปในรูปแบบ ของตวั ละครแต่ละประเภท คือพระ นาง ยกั ษ์ ลงิ เปน็ ทน่ี า่ สงั เกตวา่ คนเชิดหนงั มกั จะมีแต่ผู้ชายเปน็ ส่วนมาก ผู้หญิงไม่ใช่เ ชดิ อาจจะเป็นเพราะไม่ นิยมกนั มาแต่โบราณ ในสมัยก่อนนนั้ ถอื กนั ว่าผู้หญิงเป็นเพศที่ออ่ นแอ การเชดิ หนงั ใหญ่ต้องใชค้ นท่ีแขง็ แรง จงึ ไม่นยิ มใช้ผหู้ ญงิ เชิด แมแ้ ต่ของหลวงซ่ึงมีทงั้ โขนและละครทเี่ ป็นผหู้ ญงิ แตก่ ็ไม่นิยมใชผ้ ูห้ ญงิ มาเชิดหนัง วธิ จี ับตัวหนงั ใหญ่ หนังตวั ใหญ่ จะมไี มค้ าบ ๒ อัน เอามือทั้งสองจับท่ีโคนไม้คาบใตต้ ัวหนัง ขา้ งละมอื ใหไ้ ดต้ รงกลาง ระหว่างโคนไม้คาบ แล้วชูตวั หนงั ไว้ขา้ งหนา้ พยายามอยา่ ให้มือท้งั สองอยา่ ใหส้ ูงหรือตาํ่ จนเกนิ ไปกะใหไ้ ด้ ระดับหน้าของคนเชดิ สว่ นตัวหนงั น้ันให้ห่างจากใบหน้าประมาณ ๑๒ นวิ้ แ ขนทั้งสองจะไดเ้ ปน็ วงดสู วยงาม การชตู ัวหนังขึ้นมาน้นั ตอ้ งให้ส่วนล่างตรงริบขอบหนังสูงระดับศรี ษะของผู้เชิดจงึ จะดูสวยงาม ๒.๑๒ การแบ่งประเภทตัวหนังใหญ่ ในสมยั โบราณน้ัน ไม่ไดแ้ บง่ ตัวหนงั ใหญ่เปน็ ประเภทหมวดหมู่ เพยี งแต่ตง้ั ชอ่ื ตามบทบาทหน้าที่ กรยิ า การกระทาํ ดังเชน่ ในวารสารวชริ ญาณวเิ ศษ เรื่องหนังที่เล่นในการมะโหรศพ ไดบ้ ัญญตั ิช่อื หนงั ใหญด่ ังนี้ หนงั ที่เปนรปู เดินไม่วา่ ยักษ,ลิง, มนษุ ย,์ นาง, สดุ แต่เปนรูปเดินแล้วเรยี กชื่อวา่ “คะเนจร” หนังทีเ่ ปนรูปทา่ เหาะไม่ว่ายกั ษ,ลงิ , สดุ แต่เปนท่าเหาะแลว้ เรยี กช่อื ว่า “ ง่า ” หนงั ท่ีเปนสมุ พลสาหรบั ยกทัพ ไมว่ ่ายักษ,ลิง, สดุ แตเ่ ปนสมุ พลแลว้ เรยี กชอ่ื ว่า “ เขน ” หนังทเ่ี ปนรูปลิงขาวมดั ลงิ ดามาหาฤๅษีน้นั เรยี กชือ่ ว่า “เตียว” หนงั ที่เปนรปู ตลกนั้น เรียกช่ือว่า “ จาอวด ”

85 หนังจบั สามจบั นน้ั เรียกชอ่ื ว่า “ จับหนึง่ , จับสอง, จบั สาม” แล้วยังมีหนังฉากหนี ๑ ฉากไล่ ๑ ลากชาย ๑ หนงั โกง่ ๑ หนงั แผลง ๑ หนังไหว้ ๑ หนังรถ ๑ หนงั เมอื ง ๑ หนงั พลบั พลา ๑ หนงั ปราสาทพูด ๑ หนังปราสาทโลม ๑ รวมช่ือของหนงั ท่สี มมตเรยี กกันนัน้ ต่าง ๆ นัก เหลือทีจ่ ะพรรณา ตอ่ มาภายหลงั จงึ มกี ารแบง่ ประเภทตวั หนังใหญ่ ทําใหเ้ ปน็ หมวดหมมู่ ากข้นึ แ ต่อยา่ งไรกต็ ามเม่ือ แบ่งเป็นประเภทแล้ว ตวั หนงั ท่ีมลี กั ษณะสาํ คัญหลาย ช่ือถูกรวบไวใ้ นจําพวกเบ็ดเตล็ด อาทิ หนังปราสาท พูด หนังปราสาทโลม และไม่ได้ระบุช่ือ หนังรถ เป็นตน้ การแบ่งประเภทตัวหนังใหญ่ ๑.หนงั เจา้ หรอื หนังครู ตัวหนงั ท่ใี ช้สาํ หรับพธิ ีไหว้ครู ไม่ได้ใช้แสดง มี ๓ ตวั คือ พระฤาษี พระอิศวร พระนารายณ์ และ ทศกัณฐ์ หนงั พระอิศวรหรือพระนารายณ์ และทศกัณฐ์ เรียกวา่ “พระแผลง” เพราะหนงั ครูทัง้ สองภาพเปน็ ท่าแผลงศร ๒.หนังเฝูาหรือหนงั ไหว้ เป็นภาพหนงั เดี่ยว หนา้ เส้ียว พนมมือ ถ้าเปน็ ตัวหนังท่ถี ืออาวุธ ปลาย อาวธุ จะสอดใต้รกั แร้ และชี้ไปทางเบ้อื งหลงั หรือเหน็บไวก้ ับเอว หนังไหวไ้ ด้ หนุมาน องคต สุครพี พิเภก เปน็ ตน้ หนังชนิดนใี้ ชแ้ สดงตอนเขา้ เฝูา สูงประมาณ ๑ เมตร ๓.หนงั คเนจรหรอื หนงั เดิน ในบางครัง้ เรยี กหนงั ชนิดนว้ี ่า“ตวั เดนิ ” เป็นภาพหนังเดยี่ ว หน้า เสีย้ ว ถา้ เปน็ ตวั หนงั ทเี่ ป็นตวั พระ ตัวนาง ตัวยักษ์ จะอย่ใู นท่าเดิน หนงั ชนิดน้ใี ชต้ อนยกทัพตรวจ พลกองทพั ของตัวนาย ถ้าเปน็ ลิงมักสลักเป็นท่าหย่อง (คือการเอาเทา้ ทั้งสองวางกับพื้นสน้ เทา้ ขา้ ง หนึ่งวางบนพนื้ ส้นเท้าอีกขา้ งหนึ่งต้องพน้ จากพนื้ เล็กนอ้ ยแล้วหลบเทา้ ข้างนั้นลงนดิ หนอ่ ย) หนัง ชนิดนจี้ ะสงู ประมาณ ๑.๕๐ เมตร หนังตวั เดิน ได้แก่ พระรามตัวเดนิ ทศกัณฐต์ ัวเดิน นางสีดาตวั เดนิ เปน็ ตน้ ๔.หนงั งา่ เป็นหนังภาพเด่ียว หนา้ เสี้ยว ท่าเหาะ คอื ท่าทีย่ กเทา้ ขา้ งใดข้างหน่ึงไว้ ซ่งึ คลา้ ยกับท่า ของโขนและละคร) หนงั งา่ มอี ยูด่ ้วยกัน ๓ ลักษณะ คือ

86 -หนังง่าทีเ่ ป็นลงิ ยกั ษ์แสดงท่าทางการสูร้ บ ในมอื ถืออาวธุ เชน่ กรชิ กระบี่ -หนงั งา่ ท่ีอย่ใู นท่าเหาะ ได้แก่ หนมุ านใน ทา่ เหาะลายท่หี น่ึง และลายท่ีสอง ๕.หนังเมอื ง เป็นหนงั ภาพเด่ยี วหรือหลายภาพกไ็ ดอ้ ย่ใู นหนังผนื เดียวกัน ซงึ่ ในผนื หนงั จะต้อ ง ประกอบดว้ ยภาพปราสาทราชวัง วมิ าน พลับพลา ทอ้ งพระโรง ศาลา ทม่ี ตี วั ละครในเรอ่ื งท่ีจะ แสดง น่ัง นอน พูดกัน หรอื มีทา่ ทางอืน่ ๆ ตามเนือ้ เรือ่ งท่ีใชแ้ สดง หนังเมืองจะมีความกวา้ งมาก ทส่ี ดุ ตามขนาดของผนื หนังสูงประมาณ ๒ เมตร ๖. หนงั จบั เป็นหนังทมี่ ภี าพตวั ละครในเรอื่ งตง้ั แต่ ๒ ตวั ข้ึนไปอยู่ในหนังผืนเดียวกนั สว่ นใหญ่ จะเป็นภาพตวั ละครในเร่ืองกาํ ลังตอ่ สู้ เป็นภาพที่ใช้แสดงต่อจากหนังงา่ เชน่ หนงั จบั พระรวมกับ ทศกณั ฐ์ หนังจบั ลิงขาวกบั ลงิ ดํา หนังจับองคตกับยักษ์ปกั หล่นั หนงั จับหนมุ านกับนางผเี สอื้ สมทุ ร เป็นตน้ หนังจับจะมคี วามกวา้ งยาวเท่า ๆ กบั หนงั เมือง คือ สูงประมาณ ๒ เมตร กวา้ ง มากท่สี ดุ ตามขนาดของผนื หนังท่จี ะมไี ด้ ๗. หนงั เบ็ดเตลด็ เป็นหนังทีไ่ ม่จดั อยู่ในหนังประเภทใดประเภทหน่งึ โดยเฉพาะ แยกย่อยไดด้ ังนี้ - หนงั เตียว เปน็ ภาพหนัง ๒ ตัวกาํ ลังจบั มดั เชน่ ลงิ ขาวจบั ลิงดาํ - หนงั ปราสาทเปน็ ภาพหนงั ทมี่ ตี ัวละคร นอนอยู่ในปราสาท เช่น ปราสาทอนิ ทรชิต - หนังเขน เป็นหนงั ท่ีเปน็ ไพรพ่ ลของกองทัพไพร่พลลิง เรยี กว่า เขนลงิ ไพรพ่ ลยกั ษ์ เรยี กว่าเขนยักษ์กวา้ งประมาณ ๑.๒๐ เมตร สงู ประมาณ ๑.๕๐ เมตร - หนงั เบด็ เตลด็ ท่ีมีท่าทางแปลก เชน่ หนมุ านส่งนางบษุ มาลี ตวั ตลก คนถอื บ้องกญั ชา คนจนี ภูเขา สระนํา้ นก ดอกไม้ งู พญานาค ลิงเล็กลิงน้อย เปน็ ตน้ กรรมวธิ ีในการสร้างตัวหนงั ใหญ่ การสรา้ งตัวหนังใหญ่ หรอื การสลกั หนังนั้นเปน็ งานช่างสิปหมแู่ ต่โบราณ มคี วามสําคญั ไมห่ ยงิ่ หยอ่ นไปกว่าเคร่อื งประกอบอ่นื ๆ ช่างผสู้ ลักอาจเป็นคนเชิด หรืออาจเปน็ ชา่ งจําเพาะทมี่ ีความสามารถในงาน

87 วจิ ิตรศิลป์ วาดลายไทย ลายกนก ตามตวั ละครในเร่ืองรามเกียรติ์ และมีความรู้ในการสลักหนังใชเ้ ครื่องมอื ได้ ถกู ชนิดมีสมาธิแมน่ ยําในการตอกสลกั หนงั ดงั ในวารสาร วชริ ญาณวเิ ศษ เร่อื งหนังทเี่ ลน่ ในการมะโหรศพ ได้ อธิบายวิธที าํ ตวั หนงั ใหญ่ไว้ว่า “..จะขออธบิ ายถงึ วธิ ีทาตัวหนังแลวธิ ที าจอและการทจี่ ะเล่นหนงั นี้ก่อน แล้วจ่งึ จะกลา่ วถงึ ผลประโยชน์ของการเลน่ หนังนี้ต่อไป ก็วิธีซ่ึงจะทาเปนตัวหนงั ขึ้นนน้ั เอาหนังโคมาแช่น้าให้ออ่ น แล้วขงึ ผึง่ แดดไวจ้ นแห้ง แลว้ เอาเหล็กขดู ๆ ใหบ้ าง ดจู นสม่าเสมอเรียบรอ้ ยจงึ่ เอาเขม่ากน้ หมอ้ หรอื กาบ มะพรา้ วเผากไ็ ดล้ ะลายด้วยนา้ เขา้ เช็ด ทาผืนหนังน้นั ใหท้ ั่วทงั้ สองดา้ น ดพู อดาดีแล้วตากไว้ให้แหง้ เมื่อแหง้ แลว้ จึ่งถูด้วยใบฝักเขา้ ประสงคจ์ ะให้เปนมัน แลว้ จ่ึงหาชา่ งเขยี นทฝ่ี มี ือดมี าเขยี นเปนรปู ภาพตา่ ง ๆ ตามความ ต้องการของเจ้าของนั้น เม่อื เขยี นแลว้ ตรวจดูชอ่ งไฟไมข่ ัดขวางจึง่ ลงมอื สลกั เคร่ืองมอื สาหรับสลั กนนั้ มสี ่ิวฉาก อยา่ งหนึ่ง สิ่วเล็บมืออยา่ งหน่งึ มกุ ใหญ่ ,มกุ กลาง,มกุ ยอดอย่างหนง่ึ มุกนสี้ าหรับกัดตามเส้นรปู ภาพถ้าจะสลัก ตามลวดลายหรอื กนกแล้ว ตอ้ งใชส้ ิว่ เล็บมือ หรือสิ่วฉากใหญ่เลก็ ตามสมควร สลกั เสรจ็ แล้วจ่ึงย้อมให้เปนสีต่าง ๆ บา้ งเลก็ น้อยตามความต้องการ ถา้ จะ ให้เปนสขี าวเอาเหล็กขูด ๆ ท่ีหนังใหห้ มดสดี าทีท่ าเขม่าไวก้ เ็ ปนสีขาวถา้ จะใหเ้ ปนสีเขยี ว เอาจณุ สีฝนกบั น้ามนาวทาก็เปนสีเขยี ว ถา้ จะให้ เปนสีแดงเอานา้ ฝางกับสานส้มทากเ็ ปนสีแดง ถ้าจะใหเ้ ปนสเี หลอื งเอาน้าฝางทาแล้วเอานา้ มะนาวถู ๆ เข้า กเ็ ปนสเี หลือง แต่หนังตัวนางนัน้ ถา้ จะ ให้แลดูเปนขาว กส็ ลกั เอาพืน้ ตวั ออกเสีย เม่ือเชดิ ทาบเขา้ กับจอ พ้นื จอ สง่ ออกมากเ็ ห็นเปนขาว หนังสลักเอาพื้นตวั พนื้ หน้าออกเชน่ นีเ้ รียกกันว่า “นางหน้าแขวะ” คร้ันเมื่อยอ้ มสีตา่ ง ๆ สาเร็จแล้วจึง่ เอาไมม้ าส่ซี กี ขนาบเขา้ สองข้าง สาหรับที่จะได้ถือจบั เชดิ ไปเชดิ มา หนังใหญส่ รา้ งข้นึ จากหนงั โคและหนงั กระบือ สว่ นมากนยิ มใชห้ นังโคมากกวา่ เพราะหนงั โคนน้ั บาง และมีความโปร่งแสงในตัว อย่างที่เรียกว่า “หนงั แกว้ ” ถ้าเป็นหยงั ลกู โคยิ่งดี เวลาถกู ไฟสอ่ งจะเหมือนไฟลกุ จบั ตวั หนงั ทําใหด้ สู วยงาม ถ้าเปน็ หนงั ท่ใี ช้เลน่ ในเวลากลางวนั ตัวหนั งระบายสีอย่แู ลว้ กจ็ ะช่วยขบั สตี า่ งๆให้เห็น เด่นขึ้นอย่างชัดเจน ส่วนหนงั กระบอื น้ันหนามาก ขูดและฉลุลําบาก กรรมวิธใี นการสร้างตัวหนัง การฟอกหนัง นาํ แผ่นหนังวัวไปแช่น้าํ ปนู ขาวหรอื นา้ํ เกลอื หมักไวน้ านๆจนหนงั โคอ่อนน่มิ ได้ท่ีดีแลว้ ก็ นํามาขงึ ผึ่งแดดให้แห้ง พอหนงั เริม่ จะแห้งสนิทจงึ ใชก้ ะลามะพร้าว มดี สิว่ มุก ขดู พงั พืดและขนออก จนกระทัง่ หน้าบางเรยี บสะอาด ต่อจากน้นั นาํ แผน่ หนงั มาตากแดดให้แห้งสนทิ แลว้ ใช้ลกู น้าํ เต้าหรือใบ ฟักข้าวถพู น้ื ผวิ หนังจนเรียบเป็นมันดขู าวใส การลงสดี าํ เม่อื ได้แผน่ หนงั โคตามทต่ี อ้ งการ จงึ เขียนภาพลงบนผืนผนัง เป็นตวั ละครในเร่ือง รามเกียรติ์โดยมอี งคป์ ระกอบของภาพตามภมู ทิ ัศนข์ องช่าง รปู ร่างตวั หนงั จะสวยงมวจิ ติ รมากนอ้ ยแค่

88 ไหนใหอ้ ยทู่ ่ีช่างเขียน ช่างบางคนมคี วามชาํ นาญทง้ั เขยี นและสลัก บางคนกเ็ ปน็ แต่ช่างเขียน ตอ้ งใหค้ น อ่ืนมาชว่ ยสลัก การเขยี นนี้จะเขียนด้วยหมกึ ขาวเขยี นร่างลวดลายลงบนผนื แผ่นหนงั ท่ลี งสดี ําไว้ การสลัก สลักหนังไปตามลายเสน้ ทีร่ า่ งไว้ โดยใช้ส่ิวขนาดตา่ งๆกนั ตัง้ แต่ใหญ่ลงมาหาเลก็ ชอ่ งไฟท่ี เป็นรปู ส่ีเหลย่ี มใช้ส่ิว ส่วนรปู กลมๆใช้ “มุก” (ทําดว้ ยเหลก็ สาํ หรบั ตอกหนงั ใหท้ ะลุเป็นชอ่ งกลม ) มุก มีขนาดตา่ งๆกนั หลายขนาด ได้แก่ มุกใหญ่ มุกกลาง มกุ ยอด ฯลฯ สกดั หนังออกตามเสน้ รูปภาพ ดงั ในบทไหว้ครกู ลา่ วไวว้ ่า “มกุ กัดและเคยี งเรยี บรอบ”ส่วนทสี่ ลกั หนงั ออกจะโปรง่ ไปตามลวดลายท่ี ออกแบบไว้เพ่ือให้แสงลอดผ่าน สว่ นท่เี ป็นหนังคงสดี ําไว้ เม่อื เวลาแสงไฟส่อง จะเห็นเป็ นรปู เงาของ ตวั หนงั การระบายสี ถ้าเป็นหนงั ท่ีใชเ้ ล่นในตอนกลางวนั กจ็ ะระบายสี โดยทต่ี ัวหนังนน้ั ไม่ต้องทาสดี าํ มาก่อน สที ่ใี ชร้ ะบายหนงั น้ันเรยี กวา่ “นาํ้ ยา” สีเหล่านี้เปน็ วสั ดพุ ื้นบา้ นไดม้ าจากพืช รวมทั้งสจี ําพวกรงคแ์ ละ คราม หนังกลางวันน้ไี ม่ตอ้ งอาศัยแสงไฟสอ่ งฉายเงา การระบายสีจึงตบแต่งกนั ไดอ้ ยา่ งสวยงาม แต่ถ้า ช่างผู้ลงสีนน้ั มีความรใู้ นเรอื่ งรามเกยี รตดิ์ กี ็จะลงสไี ดถ้ ูกตอ้ งตามลกั ษณะของตวั ละครท่ถี กู กาํ หนดไว้ หรอื จะสร้างความวจิ ติ รสวยงามเหมอื นภาพจิตรกรรมโดยใช้การปดิ ทองช่วย เชน่ หนงั ตวั พระลกั ษณ์ จะปดิ ทองที่หน้า สว่ นตวั ของหนังมักจะลงดว้ ยสเี หลือง จึงดูเดน่ และสงา่ งามสมภาคภูมิ เปน็ ต้น สี ธรรมชาติทีใ่ ช้กับการลงตัวหนัง ไดแ้ ก่ สขี าวจะเอาเหล็กขูดทีห่ นังให้หมดสดี าํ สีเขยี วใช้จุนสกี บั นาํ้ มะนาวทา สแี ดงใชน้ ําฝางกับสารสม้ ทา และสเี หลืองใชน้ าํ ฝางทาแล้วเอานาํ้ มะนาวถู การติดไมค้ าบหนัง การตดิ ไมค้ าบหนัง คอื การใช้ไม้ยดึ ตัวหนงั สําหรับในการจับเชดิ ตัวหนัง ตัวหนัง ท่งั ไปคงใชไ้ ม้ตบั หรือ ไม้คาบ ไม้ไผ่ หรือ ไม้หลาวชะโอน เขาประกบตวั หนัง ถา้ เป็นหนังตวั เลก็ ทใ่ี ชไ้ ม้ อนั เดียว ถ้าเป็น หนงั ใหญ่ใช้ไมไ้ ผ่ ๒ อัน มัดดว้ ยหวายผูกใหแ้ นน่ เหลือโคน ให้ยาวลงมาสําหรับจบั เชิดประมาณ ๕๐ ซม.แตเ่ ปน็ ท่นี ่าสังเกตว่าถา้ เปน็ หนังตัวใหญ่ไดแ้ ก่ “หนังเมือง” จะเหลือไว้ ใหย้ าวประมาณ ๗๕ ซม. ด้วยเวลาถอนเอาหนงั ออกมาดนั ทห่ี น้าจอ จะตอ้ งอาศัยลาํ แขนและขอ้ ศอก ทาบติดกับไม้ มเิ ช่นนั้นจะ ไมส่ ามารถถอนตวั หนังใหต้ งั้ ตรงด้วยขอ้ มืออยา่ งเดยี วได้ การทําหนังเจา้ หรือหนงั ครู การทาํ หนังเจา้ หรือหนังครนู ้ันแต่ละสาํ นกั จะมีเคลด็ ลบั ปลกี ย่อยทีต่ ่างกันออกไปและเป็น เร่อื งสงวนปกปิดให้ร้กู นั เฉพาะผ้ทู ไี่ ดร้ ับมอบวิชาสืบตอ่ กนั มา รวมถงึ เป็นเร่ืองของความเช่อื ความศรทั ธาทีเ่ ปน็ ตัวยดึ เหน่ยี วจิตวิญญาณของผู้เชิดกบั ตวั หนงั เจา้ ตามที่ในวารสารวชิรญาณวิเศษ เร่ืองหนังที่เล่นในการมะโหร

89 ศพ ไดอ้ ธบิ ายวิธีทําหนังเจ้าวา่ อนึ่ง หนงั สาคัญอกี สามตัวท่ีผู้เล่นเคารพนบั ถือกนั นักนัน้ คือรูปพระแผลงสองตวั รปู ฤๅษีตวั หนึ่ง รวมสามตัวน้เี รียกชอ่ื ว่า “หนงั เจา้ ” หนงั เจา้ นีเ้ มือ่ จะทาขึ้นไดก้ ด็ ูเปนการลาบากสักนอ่ ย คือรปู พระแผลงสองตวั น้ัน ตอ้ งหาหนงั โคตายพรายมาทา หนงั รปู ฤๅษนี น้ั ต้องหาหนงั เสือหรอื หนังหมีก็ได้ เอามาทา จึ่งจะถอื กันขลงั หนังเจา้ ทง้ั ๓ นัน้ เม่อื จะเขียนจะสลักคนเขยี นคนสลกั ตอ้ งนุง่ ขาวหม่ ขาว แลว้ รบี เขียนรบี สลัก ให้แล้วในวันเดยี ว อยา่ ให้การขา้ มขวบค้างคืนได้ อนงึ่ เมอ่ื เวลาจะเขยี นจะสลักน้ัน ตอ้ งมีส่งิ ของทส่ี าหรบั คานับครู คอื บายศรีปากชาม ๑ เครื่องกระยา บวช ๑ ศศี ะสกุ ร ๑ เงนิ ติดเทียนดว้ ย ๖ บาทของเหล่านเี้ มอื่ บูชาครเู สรจ็ แล้ว ก็เปนผลประโยชน์ของผู้เขียนผู้ สลกั ครน้ั สลักเสรจ็ แลว้ จึ่งระบายสีเจ้า ท้ังสามตัว รูปพระแผลงสองตวั ระบายสเี ขียวตวั หนึ่ง สมมตเปนรปู พระ นารายน์ ระบายสีเหลอื งอ่อนหรือปิดทองกไ็ ด้ตวั หนึง่ สมมตเปนรปู พระอิศวร รปู หนงั เจา้ ทั้งสามองค์นใี้ ช้ ระบายสตี า่ ง ๆตามลายผ้านงุ่ และกนก ผิดกับหนงั ตามธรรมดาเพราะเอามาไชต้ ั้งเบกิ หนา้ พระแต่เวลายังไมค่ า่ “หนงั เจา้ ” หรือ “หนังคร”ู มีอยู่ ๓ ตวั คอื พระฤษี พระอศิ วร และพระนารายณ์ ภาพพระฤษีจะ สลักเป็นภาพฤษถี ือไมเ้ ทา้ ภาพพระอิศวรและภาพพระนารายณเ์ ป็นภาพท่าแผลงศร ซึง่ เรยี กกนั วา่ “หนงั แผลง” หนงั ท้ัง ๓ ตวั น้ี ใช้บูชาก่อนการแสดง เรียกกนั วา่ “เบกิ หน้าพระ” กล่าวกนั วา่ หนงั พระอศิ วรและพระนารายณ์จะตอ้ งทําจากหนังโคทถี่ กู เสอื กั ดตาย ถูกฟูาผ่าตาย และออกลกู ตาย สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอกรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ ทรงเรียกว่า โคตายพราย ส่วนตัวฤาษี นนั้ จะต้องหาหนงั ทม่ี อี ํานาจ เชน่ หนงั เสือ หนงั หมี ถือว่าศกั ดิ์สิทธ์ิ มตี บะ มพี ลงั ทจ่ี ะใช้ในการลงอกั ขระ เลข ยนั ต์ ใหม้ อี าํ นาจเมตตามหานิยม พิธสี ลกั นั้นทง้ั ผู้เขียนลวดลายและผูส้ ลกั ตอ้ งนุ่งขาวห่มขาว พรอ้ มท้งั มสี ิ่งของคาํ นับครูหรือบูชาครู ด้วยเครอื่ งบัดพลี คอื บายศรปี ากชาม , เครอื่ งกระยาบวช หวั หมู พร้อมท้งั เงนิ กาํ นล ธปู เทียนใชบ้ ชู า กรรมวธิ ี หนังเจ้าทุกอย่างจะต้องให้เสร็จภายในวันเดียว เม่อื เสรจ็ แล้วใชไ้ มท้ ีพ่ าดบนโลงศพมาถาก เหลาขนาดลาํ ไม้ไผ่ นํามาประกอบหนา้ หลงั แลว้ ใช้หวายผกู ตดิ กัน คงเหลอื ไม้ส่วนล่างไว้จบั เชดิ ประมาณ ๕๐ ซม. การทาํ เชน่ นี้ เพ่ือให้มคี วามขลงั มากย่ิงข้ึน

90 การพากย์และเจรจา การแสดงสื่อความหมายให้คนดูรูเ้ ร่ืองดว้ ยการพากย์และเจรจา คนพากย์ – เจรจา ทําหน้าทแ่ี ทนตวั หนังทั้งในเรอ่ื งคําพดู และแทนอริ ิยาบถของตัวหนังดว้ ยการใหเ้ พลง จงึ ต้องเป็นผูร้ ู้เพลงมาก และสามารถบอก เพลงใหป้ พี่ าทย์บรรเลงประกอบการแสดงไดอ้ ยา่ งถูกต้องเหมาะสม เขา้ กับบทบาทของตัวหนังสัน้ ๆ บทพากยเ์ ป็นคํารอ้ ยกรองประเภทกาพย์ ไดแ้ ก่ กาพย์ยานแี ละกาพยฉ์ บงั สว่ นคําเจรจานัน้ เป็นคาํ รอ้ ยกรองประเภทรา่ ย คนพากย์ – เจรจา จะดาํ เนนิ เรื่องดว้ ยบทพากย์ และเจรจาสลบั กนั ไป เมือ่ จบการพากย์ ตอนหนง่ึ หรอื จบบทสนทนาตอนหน่ึง ก็บอกเพลงให้วงป่พี าทย์บรรเลง คนพากย์ – เจรจาท่ีใชใ้ นการแสดงหนังใหญ่ต้องมีอย่างนอ้ ย ๒ – ๓ คน ต้องเปน็ ผูท้ ีม่ ีความ ชาํ นาญในเรือ่ งราวทจี่ ะแสดง รวมทง้ั จะตอ้ งสามารถจําจดคําพากย์อันเปน็ บทบังคับไดอ้ ย่างแมน้ ยํา เชน่ บท พากย์ ๓ ตระ (บทไหวค้ รู) นอกจากนั้นยังจะต้องมคี วามรอบรู้ ทง้ั ในเร่ืองและนอกเรือ่ งท่จี ะแสดงในชดุ นน้ั ๆ ได้ เป็นอยา่ งดหี รอื คดิ แตง่ คาํ พากย์ ฉนั ท์ โดยใช้ปฏิภาณของตนเองได้ คือต้องมีความเปน็ กวใี นตัวเอง บางตอน การเจรจาใช้คาํ ประพันธป์ ระเภทรา่ ยยาว ทมี่ คี วามสัมผัสคล้องจองกนั และในบางตอนก็อาจจะมีการว่า กระทู้ กัน (กระท้คู ือ การเจรจาในแบบร่ายยาว และมกั จะทอ่ งจํากันตามตํารา) ในสมัยโบราณคนพากย์มกั จะบอกเพลงหน้าพาทยใ์ หป้ ่พี าทย์บรรเลง ด้วยคําแผลง ซึ่งเป็นการ ลองเชิงดปู ฏิภาณไหวพริบสติปัญญาของผบู้ รรเลง เชน่ มีความประสงคจ์ ะใหป้ ่ีพาทยบ์ รรเลง “เพลงกลม” กจ็ ะ บอกวา่ “ลูกกระสนุ ” เป็นตน้ ทวี่ ่าสําคญั อีกอยา่ งหน่ึงคือคนพากย์ตอ้ งมีนาํ้ เสยี งดี ดังกงั วาน คําพูดชดั จน นอกจากน้นั จะตอ้ ง เปน็ คนทีม่ กี ระแสเสยี งแข็งแรง ไม่แหบแห้งงา่ ย ย่ิงในสมยั โบราณไม่มีเคร่ืองขยายเสียง การพากยแ์ ละการ เจรจาคนพากย์จะว่าครงั้ หนึ่งเปน็ เวลาหลายๆชั่วโมง หรอื ลางทีวา่ อยู่ตลอดทงั้ คืน จึงเปน็ เร่ืองท่จี ะต้องอาศัย กระแสเสียงทีค่ งทนไมแ่ หบแห้ง หรอื เปน็ ผทู้ ่ีมีพรสวรรคท์ างน้ําเสียงโดยเฉพาะ44 44 ผะอบ โปษะกฤษณะ.วรรณกรรมประกอบการเล่นหนงั ใหญ่ วัดขนอน จังหวดั ราชบรุ .ี ๒๕๒๐.

91 ๒.๑๓ คณุ ค่า คุณค่าของการแสดงหนังใหญ่มหี ลายหลากสุดแต่ว่าจะมองแงใ่ ดมุมไหน เช่น หนงั ใหญ่มีคุณค่าต่อ ชุมชนด้วยกอ่ ใหเ้ กิดอัตลักษณ์ความโดดเดน่ ความภาคภูมใิ จ ส่งเสรมิ การตระหนักรใู้ นชมุ ชนและขยายไปสูก่ าร สง่ เสรมิ การท่องเที่ยววถิ ไี ทย เป็นต้น ทัง้ นีม้ คี ณุ ค่าหลักใหญ่สองประการทเี่ ก่ยี วขอ้ งกบั ศิลปการแสดงหนังใหญ่ ๒.๑๓.๑ คุณค่าทางศิลปะ การแสดงหนงั ใหญ่ไดผ้ ูกรอ้ ยรวมศิลปไทยหลายแขนงไว้ด้วยกนั อยา่ ง เหมาะเจาะ เปน็ งานศลิ ปะทม่ี ีจุดหมายเพื่อความงาม ความพอใจ มากกวา่ ประโยชนใ์ ชส้ อย เพราะศิลปินจะ สรา้ งสรรคง์ านขึน้ มาด้วยความพอใจ เนน้ ความละเอียดล ะออในการสรา้ งสรรคใ์ ห้วิจิตรบรรจง เราเรียกว่า วิจติ รศลิ ป์45 การเชดิ หนงั เป็นลีลาที่ผสานท้งั นาฏศลิ ป์ กรยิ าท่าทางอยา่ งตัวละครพระนางยักษ์ลิง และท่า รบรบั จับ ลอย กไ็ ด้มาจากพนื้ ฐาน กระบ่กี ระบอง เป็นศลิ ปะปูองกันตัว ท่ใี ช้เลน่ เพอ่ื ฝึกซ้อมพร้อมรบ เคลอ่ื นไหวถ่าย แสงเงาตามเสียงพากยเ์ จรจา ทว่ งทาํ นองรอ้ ยแก้วร้อยกรองตามแบบแผนและปฏิภาณเชิงกวี รวมถึงมีวงป่ี พาทยบ์ รรเลงเพลงประกอบการแสดง รวมอยู่ในแขนง ดนตรีและนาฏศลิ ป์ ตวั หนงั สรา้ งจากชา่ งวาดลายไทยและชา่ งสลักในอดีตเรยี กว่า ช่างสิบหมู่ เป็นชา่ งฝีมือด้ังเดิมของราช สาํ นัก อยใู่ นแขนงจติ รกรรมและปฏิมากรรม บทพากยน์ ํามาจากเรอ่ื งราวของกาพย์รามเกียรต์ิ ส่วนการเจรจาเปน็ รา่ ยยาวทใ่ี นแตส่ าํ นักหรือชุมชน จะมแี บบฉบับเปน็ ของตนเอง และสามารถร่ายดน้ สด เพ่ือแสดงปฏภิ าณ มตุ โตแตก คือผพู้ ากยเ์ จรจาและกวีใน คนเดยี วกนั ท้ังบทพากยแ์ ละบทเจรจา เหล่านรี้ วมอยใู่ นแขนง วรรณกรรม การสร้างจอหนงั บงั เพลิง ต้องรู้จกั การเลือกทําเลสถานที่ สภาพภมู ปิ ระเทศและสภาพภมู ิ อากาศ ความแขง็ ออ่ นชื้นของดนิ เพอื่ ปักเสาจอ หรอื คิดเผ่อื ให้คนดสู ะดวกน่งั รทู้ ศิ ทางเมือ่ ต้ังจอแล้วไมพ่ ้ดต้าน ไม้ไผ่ที่ นาํ มาทาํ เสา ทําโครงจอ ต้องแขง็ แรง รวู้ ิธกี ารผูกผ้าขาว ขึงจอ ตงั้ จอ รู้ระยะหา่ งช่องวา่ ง ของ การจดั ตงั้ เคร่อื ง ดนตรี คนดู นอกจากน้ยี งั ต้องรู้วิธกี ารสรา้ งรา้ นเพลงิ ท่ีกั้นบงั เพลงิ ทาํ อยา่ งไรจะกนั้ ให้แสงไฟพ่งุ ไปทจ่ี อแล้ว พร้วิ ไหวสวยงาม แถมมีชอ่ งทางระบายลมชว่ ยให้คนเชดิ ไมร่ อ้ นจนเกินไป เสาจอหนงั ยงั ต้องตกแต่งด้วยหาง นกยงู หรอื ธงชาติ เพือ่ ความสวยงามเหล่านเี้ ปน็ แขนง สถาปต๎ ยกรรม ฉบบั เคลอ่ื นที่ คอื ย้ายไปได้ทุกแห่งหน 45 วิจติ รศิลป์ แบง่ ออกเปน็ ๘ แขนงคือ จิตรกรรม ประติมากรรม สถาปตั ยกรรม ภาพพิมพ์ สอ่ื ผสม ศิลปะภาพถ่าย วรรณกรรม ดนตรแี ละ นาฎศลิ ป์

92 ความโดด่ เดน่ ท่ีทาํ ใหห้ นงั ใหญต่ า่ งจากศิลปการแสดงประเภทมหรสพไทย อื่นๆคือ เปน็ รูปแบบ สอื่ ผสม (mixed media) ประกอบดว้ ย จติ รกรรม ปฏมิ ากรรม สถาปตั ยกรรม46 วรรณกรรม ดนตรแี ละนาฏ ศิลป47 รวมกัน ๕ แขนงหรอื ๕ มติ ิ ทง้ั น้ีกระบวนการคิดการเรียนรู้ศิลปะแบบไทยจะเน้นให้ ผูเ้ รียนหรือศลิ ปินคนหน่ึง เรยี นรศู้ ลิ ปะ หลายๆแขนงหรือท้ังหมดจนเชี่ยวชาญ เชน่ ถา้ วาดรูปได้ กค็ วรสลกั ตวั หนงั ได้ เลน่ ดนตรีได้ก็นา่ จะพากยเ์ จรจา หนงั ไดด้ ว้ ย หรอื ถา้ เรียนโขน ละครก็ควรรเู้ รื่องหนงั ใหญ่ เปน็ ตน้ ซึง่ ในอดตี นน้ั แบง่ ประเภทงานศลิ ปต์ ่างๆ ตามรปู แบบช่างสิบหมู่ แต่ในปจั จุบนั ไดน้ าํ แนวทางสากลของ วจิ ติ รศิลป์ มาชว่ ยแบ่งแขนงศลิ ปะเพื่อให้ผคู้ น ทวั่ โลกเข้าใจคณุ คา่ ศิลปะของการแสดงหนังใหญ่ตรงกนั ๒.๑๓.๒ คณุ ค่าทางประวัติศาสตร์ การแสดงหนงั ใหญ่เปน็ เสมือนส่วนหนึง่ ของหนา้ ประวัตศิ าสตร์ทรงคุณค่าทบ่ี ันทึกเร่อื งราวในอดตี ผา่ น แสงเงาเร่อื งราวของตวั หนงั ทาํ ให้เรารู้ประวตั ิศาสตร์ในชมุ ชน ในชนชาติ ประเทศในภมู ภิ าค และมนษุ ย์ชาติ มองเหน็ ภาพรวมของหนังใหญ่ ท่ีเป็นหนึง่ ในการแสดงหนุ่ แสงเงาของโลกใบนี้ มีการ ผ่านถา่ ยแนวคดิ รปู แบบ การแสดง มาพร้อมการตดิ ต่อคา้ ขาย เผยแผ่ ศาสนา จากอินเดีย ชวา เขมรฯลฯ ผสานความเชอ่ื และศลิ ปะ วิถี เกษตรในรปู แบบชาติ แบบชมุ ชนชาวสยาม หนงั ใหญเ่ ร่ิมจากการละเล่นส่รู ูปแบบการแสดง หรอื มหรสพหลวงเป็นราชูปโภค ในราชปู ภมั ป์ ของ พระมหากษัตริย์ต้ังแต่สมยั อยุธยาตอนต้น ตามหลกั ฐานทางประวัติศาสตร์ทบ่ี ันทกึ ไว้เปน็ ลายลกั ษณ์อักษร เปน็ สอื่ ช้ันเลิศทรงอานุภาพท่พี ระมหากษตั รยิ ์ใชส้ ่อื สารทางการเมอื งการปกครองกับไพรฟ่ าู ประชาชน ต่อมาหนงั ใหญ่ถา่ ยทอดมาสู่วดั ทเ่ี ป็นเสมอื นศูนยก์ ลางของทุกชมุ ชน หนงั ใหญ่จงึ เพ่มิ ศกั ยภาพเปน็ อปุ กรณส์ อนธรรมมะ ผสานแทรกความบนั เทงิ 46 จิตรกรรม ปฏิมากรรม สถาปตั ยกรรม เป็น ทศั นศลิ ป์ (visual art) 47 วรรณกรรม ดนตรแี ละนาฏศลิ ป เป็น โสตทัศนศลิ ป์(audiovisual art)

93 เมือ่ สงั คมเข้าส่ยู ุคอตุ สาหกรรม เกิดเทคโนโลยีกา้ วลา้ํ มีระบบไฟฟูา มรี ปู แบบการแสดง ศลิ ปะทัง้ ใน ประเทศและต่างประเทศเกดิ ใหม่ วกิ ฤตการณ์ทางเศรษฐกจิ ในช่วงสงครามโลกครั้งท่ี ๒ รวมถึงการ เปลีย่ นแปลงการปกครองสู่ระบอบประชาธปิ ไตย ล้วนสง่ ผลทั้งทางตรงทางออ้ มใหก้ ารแสดงหนงั ใหญซ่ บเซา ตวั หนงั ใหญจ่ ํานวนมากถกู จําหน่ายและเคลอื่ นย้ายไปอยใู่ นพิพธิ ภณั ฑ์หลายๆประเทศ ต่อมาชมุ ชนหนงั ใหญ่ อย่างน้อย ๓ แห่งในประเทศไทยไดฟ้ ื้นฟูการแสดงหนังใหญ่ใหก้ ลับมามีชวี ติ อกี ครงั้ ท้ังหมดทกี่ ล่าวมาเป็นหลกั ฐานส่วนหนึง่ ของประวตั ิศาสตรห์ นงั ใหญ่ ทีค่ วรค่าแกก่ ารศึกษาอยา่ งลึกซง้ึ เพือ่ ใหเ้ กดิ ความภาคภูมิใจในชาติ ตระหนักรบั รู้ในคณุ ค่าของศิลปวัฒนธรรม ไทย นําอดตี มาเป็นบทเรียนพัฒนา ปรับใช้ในปัจจุบันและอนาคตได้ ๒.๑๔ การถ่ายทอดและการสืบทอดหนังใหญ่ ศิลปการแสดงหนงั ใหญ่มีการสบื ทอดมามหรสพหลวงมาเป็นมหรสพราษฏร์ในชมุ ชนทม่ี ีพระสงฆ์และ วัดเป็นศูนยร์ วมการจัดการเรียนร้ถู ่ายทอดในเวลาต่อมา ซ่งึ ผวู้ ิจยั ขอเสนอรูแบบการสืบทอดถ่ายทอดหนังใหญ่ ในชมุ ชนเปน็ หลัก ดงั น้ี ช่วงเวลาการสบื ทอดถ่ายทอดในชุมชน ๑.ชว่ งเร่ิมแรกในการสบื ทอดถา่ ยทอดมาจากจากมหรสพหลวง ความจริงการสบื ทอด หนังใหญ่ในชมุ ชนหรือราษฏร์ มมี าอย่างตอ่ เนอื่ งต้งั แตค่ ร้ังกรงุ ศรีอ ยธุ ยา แต่ เปน็ ทีน่ ยิ มกนั มากในสมัยรัชกาลท่ี ๕ ดว้ ยอสิ รภาพในการเลิกทาสและเลิกไพร่ ใน พ .ศ. ๒๔๔๘ การปรับ เปลี่ยนระบบกรมกอง สถานภาพบทบาทของพราหมณ์ในราชสํานักลดนอ้ ยลง และปัจจัยอีกหลายประการ ผคู้ นในชมุ ชนมปี ระสบการณโ์ ดยตรงและประสบการณท์ างอ้อมกับการสืบทอดถ่ายทอดหนังใหญ่ กรณขี อง ครูเปีย ครูหนงั ใหญ่ ผู้ถา่ ยทอดวิชาหนังใหญว่ ัดสว่างอารมณ์ สิงห์บรุ ี กเ็ ปน็ ทายาทหรือศลิ ปินใหญ่ กรมมหรสพ คนร่นุ ปลายอยธุ ยา แม้กอ่ นหนา้ นน้ั ผู้คนในชมุ ชนส่วนใหญ่รวมถึงผู้ทไี่ ด้รบั การถา่ ยทอด อาจจะ ซมึ ซบั รูจ้ ักหนังใหญใ่ นฐานะผู้ชมน่ันคอื การรับรทู้ างอ้อ ม เมือ่ มคี รผู รู้ ู้จริงมาถา่ ยทอดจงึ เกิดกระบวนการสบื ทอด ประสบการณ์โดยตรง อยา่ งสมบรู ณแ์ บบ

94 กรณขี องครูประดษิ ฐ์ ครหู นงั ใหญค่ นแรก สันนิษฐานกันวา่ เปน็ คนอยธุ ยา ผูถ้ ่ายทอดวิชาหนงั ใหญว่ ดั บา้ นดอน ระยองกเ็ ป็นผใู้ หป้ ระสบการณต์ รงกับผ้คู นในชมุ ชนเมอื งระยอง แม้กอ่ นหน้านั้ นผคู้ นในชุมชนอาจจะ ไมไ่ ดม้ คี วามคุ้นเคยกับการแสดงหนังใหญ่ แต่กไ็ มใ่ ชอ่ ปุ สรรคในการถ่ายทอด สําหรบั ครอู ง๋ั ครหู นงั คนแรกของชุมชนหนงั ใหญ่วดั ขนอน ราชบรุ ี ท่านมปี ระวัติความเปน็ มาน่าสนใจ มาก เดิมทา่ นเป็นชาวปกั ตใ์ ต้ มฝี ีมอื ในด้านการแกะหนงั ตะลงุ ไดเ้ ดินทางมาเล่นโขนอยู่ ทีค่ ณะของเจา้ เมอื ง ราชบรุ ี ก่อนทีจ่ ะมาเป็นครูหนงั สอนพากย์ สอนเชิด และสลักหนัง เรียกวา่ มคี วามรูค้ รบเคร่อื งรอบด้าน เมื่อวิเคราะหแ์ ลว้ จาก ๓ กรณขี ้างต้น ทาํ ให้ทารบว่า หนังใหญเ่ ขา้ สูก่ ระบวนการเร่ิมตน้ จากการเป็น มหรสพหลวง ดว้ ยองคป์ ระกอบ การแสดงและพธิ ีกรรมที่มรี ะเบียบแบบแผนทชี่ ดั เจน แตไ่ ม่ใชเ่ พ่งิ เรม่ิ สืบทอด มาเปน็ มหรสพราษฏร์ชาวบ้านมาต้ังแตต่ ้นรตั นโกสนิ ทร์ หากมสี ืบทอดมายาวนานตั้งแต่สมยั อยธุ ยา จากกรณี ของครูเปีย อยธุ ยาและครูประดิษฐ์ ตามประวัติทงั้ สองท่านไมไ่ ด้เปน็ ข้าราชการกรมมหรสพในราชสํานกั มา กอ่ นแต่มคี วามเชี่ยวชาญด้านหนังใหญ่ตามขนบราชสํานกั มาก และกรณีครูองั๋ ยิง่ หน้าสนใจมากเพราะทา่ นมี พื้นเพอยปู่ กั ษ์ใต้ จะเป็นคนนครศรีธรรมราช หรือพทั ลุง ก็ยังไม่ปรากฏหลักฐานชัด แต่พอทาํ ให้เชอื่ มโยงไดว้ า่ ในอดตี ชมุ ชนหรือหัวเมอื งแถวภาคใต้จะต้องมกี ารแสดงหนงั ใหญอ่ ยา่ งแนน่ อน ๒.ช่วงฟน้ื ฟสู ืบทอดการแสดงหนงั ใหญใ่ นชุมชน ประมาณชว่ ง พ .ศ.๒๔๙๐ การแสดงหนงั ใหญ่ทกุ ชุมชนไดย้ ุตกิ ารแสดงลงดว้ ยเหตุผลหลักคอื ผูค้ นใน ชุมชนหมดความนยิ ม เพราะมสี ง่ิ เกิดใหมเ่ ร้าใจน่าสนใจมากกว่า และเมื่อมนี ักวิชาการผู้คนตา่ งถนิ่ ไปกระตนุ้ เตือนความทรงจาํ ความสําคญั ตัง้ แต่ปี พ .ศ. ๒๕๑๘ หนังใหญใ่ นแตล่ ะชุมชนกฟ็ ื้นชวี ิตขึน้ มาอกี ครั้งจนถงึ ปจั จุบัน เป็นที่นา่ สงั เกตวา่ เกอื บทกุ ชมุ ชนหนังใหญ่ มีแนวทางในการสบื ทอดถ่ายทอดหนังใหญใ่ กล้เคยี งกัน ดงั ต่อไปนี้

95 ตาราง ๒.๓ แนวทางการสบื ทอดถา่ ยทอดการแสดงหนังใหญใ่ นชมุ ชน สรปุ จากกรณศี กึ ษา ชมุ ชนวัดขนอน ราชบรุ ีวัดบา้ นดอน ระยอง และวดั สวา่ งอารมณ์ สงิ หบ์ รุ ี แนวทางการสบื ทอดถา่ ยทอดการแสดงหนงั ใหญใ่ นชุมชน ๑. คนภายนอก/นักวิชาการเขา้ ไปกระต้นุ ศาสตราจารยพ์ นั ตรีหญิง คณุ หญิง ผะอบ โปษะกฤษณะ เขา้ ไปวจิ ัยหนงั ใหญว่ ัดขนอน คุณหญิงเตม็ สิริ บญุ ยสงิ ห์ เขา้ ไปช่วยนําเสนอเรื่องราวหนังใหญ่วดั บ้านดอน ระยอง รศ.อมรา กลาํ่ เจริญและคณะ เดนิ ทางไปเชญิ คณะหนงั ใหญ่วดั สวา่ งอารมณ์ สงิ ห์บรุ ี มารว่ มแสดง) ๒. ชุมชน(คนกลมุ่ เลก็ ๆก่อน)ลุกยืนฟืน้ ชีวติ หนังใหญด่ ้วยตนเองและมีผู้ใหก้ ารช่วยเหลอื ๓. ฟ้นื จากคนในชุมชนและจากความทรงจํา (จากศิลปินหนังใหญท่ ยี่ ังมชี ีวติ และมีแรงกาํ ลั ง ถ่ายทอดได้) ๔. ไดร้ ับเชญิ ไปแสดงหนังใหญ่ในงานระดับประเทศ ออกส่ือต่างๆ ๕. ไดร้ บั ทุนสนับสนุนจากภาครฐั และภาคเอกชน (เพ่มิ ทุนในการเรียนการสอนและอปุ กรณก์ าร แสดง) ๖. ไดร้ ับความสนใจจากหน่วยงานท้องถ่ิน ๗. มกี ารวจิ ัย (เพ่ือสํารวจ,ศึกษา,นําไปประยุกตใ์ ช้,พัฒนา และแนวทดลอง) ๘. ได้รับรางวัล (ใหก้ ารยอมรับ ใหก้ ําลงั ใจ) ๙. การถ่ายทอดแบบดั้งเดมิ ดว้ ยชุมชนตนเอง การถ่ายทอดโดยผา่ นหลักสตู รท้องถ่นิ การถ่ายทอดกรณพี ิเศษ ๑๐.สร้างแหล่งเรยี นรู้ พิพิธภณั ฑ์ พรอ้ มการสาธติ การแสดง ๑๑.การสืบทอดเผยแพรผ่ า่ นส่ือและกิจกรรมในเชิงรุก(เทศกาลหนังใหญ่ สร้างสือ่ อนไลน)์ และเชงิ รับ(ร่วมกจิ กรรมตามรบั เชิญ) การถา่ ยทอดแบบดง้ั เดมิ ดว้ ยชมุ ชนตนเอง รปู แบบการถา่ ยทอดศิลปการแสดงหนังใหญ่แบบดง้ั เดมิ มีสองลักษณะคอื ถ่ายทอดสู่ลูกหลาน และลกู ศิษย์ สาํ หรับชุมชนหนังใหญ่ยุคฟนื้ ฟู จะมุ่งเนน้ สอนให้เยาวชนคนรุ่นใหม่ท่ีอย่ใู นชุมชนไม่ได้จาํ เพา ะเจาะจงวา จะตอ้ งเป็นลกู หลานผูส้ บื เชอ้ื สายหนงั ใหญ่โดยตรง

96 การถ่ายทอดใช้วธิ คี รทู ําใหด้ เู ปน็ ตวั อยา่ งและทาํ ตาม ใช้วิธีจดจําไม่มสี อื่ ช่วยสอนมากมาย โดยครคู อย ชแี้ นะแก้ไข เนน้ การฝกึ ซ้อมจนดรี ะดบั นา่ พอใจ ครูถงึ จะถ่ายทอดบทเรยี นตอ่ ไปทลี ะขัน้ ต้องใชท้ ง้ั เวลาเรยี น เวลาฝึกซอ้ ม ผูถ้ ่ายทอดหรือครตู อ้ งมีความเมตตาสูง ผเู้ รียนกต็ ้องมคี วามต้งั ใจจริง อดทนพากเพียร เกิดความ ผูกพนั ธ์ใกล้ชดิ ซมั ซับภมู ิปญั ยาท่ีซอ่ นอยใู่ นตวั ครูผู้ถ่ายทอดไปทลี ะนิดๆ ผถู้ ่ายทอดหนงั ใหญใ่ นแต่ละชุมชน มกั ถา่ ยทอดแบบองค์รวมทั้งหมด คอื สอนใหส้ ลักหนงั ไดเ้ ชิดหนงั เป็น ใครมีแววเสียงดีก็เรยี นพากยเ์ จรจาเพม่ิ เติม เปน็ รูปแบบโบราณคลา้ ยการศึกษาตําราพชิ ยั สงคราม คอื ต้อง ศึกษาทงั้ หมด เพือ่ มองเหน็ ภาพรวม รู้ทง้ั ทฤษฎแี ละฝกึ ฝนปฏบิ ัติ สอนใหเ้ ปน็ หัวหนา้ โต้โผคณะ48 การถ่ายทอดโดยผา่ นหลักสตู รทอ้ งถ่นิ รปู แบบการถา่ ยทอดศิลปการแสดงหนงั ใหญ่โดยผ่านหลกั สูตรท้องถิ่นน้ัน เป็นการเรียนการสอนตาม เวลาจํานวนที่โรงเรียนระดับประถมศึกษาในชุมชน ร่วมกับหนว่ ยงานงานภาครฐั ดา้ นวัฒนธรรมและองคก์ าร บรหิ ารสว่ นท้องถิน่ รว่ มกนั กําหนด สําหรับชมุ ชนหนงั ใหญว่ ดั ขนอน จฬรรณ์ ถาวรนกุ ลู พงษ์ ผ้จู ัดการการแสดงหนังใหญว่ ัดขนอน กล่าว ว่า “...หนงั ใหญ่วัดขนอนมกี ารอนรุ ักษ์และถ่ายทอดศิลปะการเชิดหนังโดยจดั ทําเป็น หลักสูตรการเรยี นรเู้ สรมิ ทกั ษะ หรือที่เรียกวา่ หลกั สูตรท้องถิน่ เปน็ วชิ าเลอื กเสรีของโรงเรยี นวัดขนอน ท่ีถูกบรรจอุ ยูใ่ นหลกั สูตร มาแลว้ ประมาณ ๖ ปี โดยมเี ด็กและเยาวชนในท้องถ่นิ เขา้ มารว่ มสืบสานอยา่ งตอ่ เนือ่ ง การเชดิ หนังจะเรียนไดเ้ ฉพาะเดก็ ผูช้ ายเทา่ นั้น ส่วนเดก็ ผูห้ ญิงกจ็ ะให้เรยี นร้ใู นเร่อื งของดนตรีไทย และการตอกฉลลุ ายหนัง โดยเด็กชายจะไดร้ ับการฝกึ การแสดงหนงั ใหญต่ ้งั แต่ช้ัน ป .๔ ไปจนถงึ มัธยม สว่ น เด็กผู้หญงิ กไ็ ด้รับการฝึกฝนในเรอ่ื งของดนตรีไทยต้งั แต่ช้นั ป.๓ ส่วนการตอกฉลุลายหนงั เหมาะกับเด็กชน้ั ป.๕ ขนึ้ ไป เพราะต้องใช้สมาธิ โดยทั้งหมดจะใช้ความสมคั รใจเป็นหลักในการคดั เลอื ก แต่ทุกวนั นกี้ ย็ ังประสบ ปญั หาเรือ่ งนกั แสดง เพราะเด็กบางคนเม่อื จบชัน้ ประถมก็ตอ้ งยา้ ยไปเรียนในเมือง และหลายๆ ครอบครัวก็ มองวา่ การแสดงหนังใหญไ่ มใ่ ชอ่ าชีพทีม่ ัน่ คงและสามารถเลยี้ งครอบครวั ได้”49 48 แนวความคดิ ของ ครวู ีระ มีเหมือน ครูโบราณสอนใหเ้ ปน็ เจา้ ของคณะ คือรทู้ ุกอย่างอยา่ งลึกซ้ึง ในศาสตร์และการจัดการวฒั นธรรม 49 สืบสาน “หนังใหญ่วัดขนอน” ด้วย “หลักสตู รทอ้ งถ่ิน” อนรุ ักษ์ “ศาสตร์-ศิลป์” แห่งแผน่ ดินสยาม, เร่ืองเดียวกัน

97 จากในบทความ การสบื ทอดวฒั นธรรมผ่านกระบวนการศึกษาหลกั สูตรท้องถ่นิ กรณีหนังใหญว่ ัด บ้านดอน จงั หวดั ระยอง ของ ยภุ าพร ธัญวิวฒั น์กุล ได้กลา่ วไวอ้ ย่างนา่ สนใจว่า “...ปีพ.ศ. ๒๕๔๗ ด้วยความ ร่วมมือและประสานงานระหว่างโรงเรยี น วัด และชุมชน จดั ใหม้ ีการหารือพัฒนาหลกั สูตรท้องถ่ินขึน้ เพือ่ ม่งุ เนน้ ให้นักเรียนได้ศึกษาเรยี นร้เู ก่ยี วกบั วัฒนธรรมและภูมปิ ัญญาในทอ้ งถนิ่ ที่ตนอาศยั และได้พิจารณาบรรจุ ความรู้เรอ่ื งหนงั ใหญ่ไว้เปน็ สาระหนึ่งของแผนการสอนสําหรบั หลกั สตู รการศกึ ษาข้นั ที่ ๒ หรือช้ันประถมปลาย (ป. ๔ – ป.๖) ในสาระการเรยี นร้กู ล่มุ ศลิ ปวัฒนธรรมเพ่มิ เตมิ เพอ่ื ปรบั เปล่ยี นลกั ษณะการถ่ายทอดวัฒนธรรม ของท้องถิน่ และบม่ เพาะองค์ความรู้เกี่ยวกบั หนังใหญใ่ ห้ท้งั ชายและหญงิ เพอื่ ปลกู ฝงั จติ สํานกึ ความภาคภูมใิ จ ความรสู้ กึ รักหวงแหน และความเคารพตอ่ วฒั นธรรมของตนใหแ้ กเ่ ยาวชนอยา่ งเป็นรปู ธรรม การทดลองสอน ตามแผนดงั กล่าวจะเร่มิ ในปีการศกึ ษา ๒๕๔๘ บรรยากาศของการเรยี นจะเน้นให้นักเรยี นไดเ้ รียนรจู้ าก ประสบการณ์จรงิ นักเรยี นทง้ั ชายและหญงิ ชั้นประถมปีท่ี ๔-๖ จะใช้เวลา ๑ ชั่วโมงในแต่ละสปั ดาห์เรียนเรอ่ื ง หนงั ใหญ่จากวิทยากรทอ้ งถิ่นทพี่ ิพิธภณั ฑห์ นงั ใหญ่วดั บ้านดอนรวมจํานวน ๒๐ ชว่ั โมง ... ตลอดทงั้ สองภาค เรยี น สว่ นความเขม้ ขน้ ของเนือ้ หาท่ีเรียนจะมีความแตกต่างและคดั เลอื กใหเ้ หมาะสม กบั ความสามารถในการ เรยี นรขู้ องนักเรียนแตล่ ะช้นั ป.ี ..สําหรบั เด็กนกั เรียนช้ัน ป .๕ และ ป .๖ จะเน้นภาคปฏบิ ตั เิ พ่ิมข้ึน นักเรยี น ชายจะฝึกเต้นและจบั ตวั หนัง และนักเรยี นหญงิ ฝกึ หดั การนวดฝาุ เท้า...”50 ส่วนการเรียนรหู้ ลกั สูตรทอ้ งถ่ิน หนงั ใหญช่ ุมชนวัดสว่างอารมณ์ สิงห์บุรี โดยโรงเรยี นอนุบาล เทศบาล ๓ (พรหมรวมมติ ร) เทศบาลเมอื งสิงห์บุรี ในความดแู ลของสาํ นักงานยวฒั นธรรมจัง หวดั สิงหบ์ ุรี นน้ั จะให้เดก็ เรียนรู้เกี่ยวกับประวตั ิความเป็นมาของหนงั ใหญ่ และการทศั นศกึ ษาพิพธิ ภัณฑห์ นังใหญว่ ดั สว่าง อารมณ์ ต้ังแต่ช้ันอนุบาล จาํ นวน ๒ หนว่ ย รวม ๔ ชั่วโมง เม่ือเข้าเรยี นระดบั ประถมศกึ ษา ช้ันปที ี่ ๑-๓ จะเรยี นรู้ ประวตั คิ วามเปน็ มาของหนังใหญว่ ดั สว่าง อารมณ์เช่นกนั แตเ่ พม่ิ มมุ มองเจาะลึกเรือ่ งประวตั ภิ มู ิปัญญาทอ้ งถน่ิ “การเชดิ หนงั ใหญ่”และการทัศนศกึ ษา พพิ ธิ ภณั ฑ์หนังใหญ่วดั สวา่ งอารมณ์ จํานวน ๓ หนว่ ย รวม ๕ ช่ัวโมง51 50 ยภุ าพร ธัญวิวฒั น์กลุ , (เจา้ หน้าทีว่ ิจยั ภาคสนาม, โครงการวิจัยและพัฒนาพิพิธภัณฑ์ท้องถนิ่ ), การสบื ทอดวัฒนธรรมผา่ นกระบวนการศกึ ษา หลักสูตรทอ้ งถน่ิ กรณหี นงั ใหญ่วัดบา้ นดอน จงั หวดั ระยอง, แหลง่ ท่มี า ftp://smc.ssk.ac.th/intranet/sac.or.th/Subdetail/may_article/old_article/study/study.htm 51 เทา่ กบั วา่ ๓ ปี เรียนรู้เรื่องหนงั ใหญ่ ๕ ชวั่ โมง

98 สาํ หรบั ช้ันปีที่ ๔-๖ จะเรียนรู้ ประวัตคิ วามเปน็ มาของหนังใหญว่ ัดสวา่ งอารมณ์ สว่ นพนื้ ฐานการเตน้ การจบั ตัวหนงั ใหญ่ เฉพาะโครงไม้ไผ่ การเชิดหนัง แต่ละประเภทคือ หนงั เขนหนงั จับ หนงั ตี คัดเลือก เฉพาะนักเรียนชายไปเรียน การทศั นศึกษาพิพิธภณั ฑ์หนงั ใหญ่วัดสว่างอารมณ์ และการสรา้ งตัวหนังใหญ่ วาด ลวดลายและสลกั ตวั หนงั ใหญ่ จาํ นวน ๖ หน่วย รวม ๒๖ ช่วั โมง มสี ่วนของเงอื่ นไขและอุปสรรคท่ที ง้ั ๓ ชมุ ชนหนังใหญ่ประสบพบเจอเหมอื นกนั นั่นคอื ขนบทเ่ี มอื่ ถึง ขนั้ ตอนเรียนรู้ การเชดิ หนงั หรือสลักตวั หนงั จะเรยี นได้เฉพาะผชู้ าย และอุปสรรคสาํ คัญคือเมอื่ เดก็ ๆจบ การศกึ ษาระดับประถมศึกษาในชุมชนไปเรยี นตอ่ ทีอ่ ื่นแล้ว ก็ไมส่ ะดวกทจี่ ะสบื ทอดวชิ าห นังใหญ่ ดงั นั้นการ ถ่ายทอดการเรยี นร้หู นงั ใหญ่ โดยผา่ นหลักสูตรท้องถ่ินเป็นเหมือนการสร้างการรับรู้เบือ้ งตน้ อย่างน้อยก็ให้ เยาวชนคนรนุ่ ใหมท่ ุกคนในชมุ ชนไดผ้ า่ นบทเรียนนี้ และตระหนักในการมีสว่ นรว่ มสบื ทอดการแสดงหนังใหญ่ ด้วยกนั ตอ่ ไป การถ่ายทอดกรณีพิเศษ นอกจากการถ่ายทอดความรใู้ นชมุ หนังใหญท่ ้งั ๓ แห่งแล้ว ยงั มกี ารถ่ายทอดกรณีพิเศษทีน่ า่ สนใจคอื กรณกี ารถ่ายทอดการเรียนรหู้ นังใหญ่ของวัดพลบั พลาชยั ผ้สู ืบทอดคือ ครูวรี ะ มีเหมอื น เปน็ การ เรยี นรวู้ ธิ ี การสลักหนงั ใหญ่ เชิดหนงั ใหญ่ นอกจากนค้ี รูวรี ะยงั ถ่ายทอดวชิ าหนงั ใหญก่ ับนิสิ ตนักศกึ ษาทส่ี นใจ ทาํ วิจยั หนังใหญ่ท่ี บ้านพพิ ธิ ภณั ฑ์หนังใหญ่ อ่างทองอกี ดว้ ย กรณกี ารถา่ ยทอดการเรยี นรู้เฉพาะลวดลายหนงั ใหญ่ ผูถ้ ่ายทอดคอื ครูสงัด ใจพรหม เป็นการ เรยี นรเู้ จาะลกึ ศึกษาเร่อื ง การวาดลวดลายหนงั ใหญ่ในสกุ ลชา่ งตา่ ง อาทิ ช่างหนงั ใหญอ่ ยธุ ยา ชา่ งสบิ หมู่ (พระ นครไหว) ชา่ งเมืองเพชรฯ กรณีการถา่ ยทอดการเรียนรู้หนังใหญ่ของมหาวทิ ยาลยั เกษมบณั ฑติ ผู้สืบทอดคอื ครูสมพร เกตุ แก้ว เป็นการศกึ ษาในรว้ั มหาวิทยาลยั เอกชน ใหค้ วามรู้แบบดั้งเดิมแต่เปดิ โอกาสให้ผู้เรียนสามารถตอ่ ยอด ความคดิ นําเสนอรูปแบบการแสดงร่วมสมยั ได้

99 ๒.๑๕ ข้อมูลของผูบ้ อกรายละเอียด ๑. กรุ่น นาควลี ตวั แทนชมุ ชนหนงั ใหญว่ ัดบา้ นอิฐ อ.เมือง จ.อา่ งทอง ทายาทผู้นําชมุ ชน ประกอบอาชพี ชา่ งปรุงเรอื นไทยและค้าขาย ๒. จฬรรณ์ ถาวรนุกูลพงศ์ ตัวแทนชมุ ชนวดั ขนอน อ.โพธารามจ.ราชบรุ ี ผจู้ ัดการ และนายหนงั ศลิ ปนิ รว่ มสมัย ๓. ชนะ กรา่ํ กระโทก ตัวแทนชมุ ชนหนงั ใหญ่มหาวทิ ยาลัยเกษมบณั ฑติ อาจารย์ประจาํ ศนู ยว์ ัฒนธรรม มหาวทิ ยาลัยเกษมบัณฑิต ๔. บญุ เสรมิ ภสู่ าลี อดตี อาจารยป์ ระจาํ คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลยั รามคําแหง ศลิ ปนิ ผู้เช่ยี วชาญดา้ นดนตรไี ทย เกิดที่ จ.พระนครศรีอยุธยา ๕. เปรม หาเรือนชีพ ตวั แทนชุมชนหนงั ใหญ่วัดกษัตราธริ าชวรวิหาร จ.พระนครศรีอยธุ ยา ทายาทศลิ ปนิ หนงั ใหญ่ เป็นอดีตศิลปนิ พระเอกลิเก ๖. พิศ ภมู จิ ติ รมนสั อดตี ประธานชมุ ชนหนังหญว่ ดั สวา่ งอารมณ์ จ.สงิ ห์บรุ ี ขา้ ราชการครบู ํานาญ / ประกอบธุรกิจร้านอาหาร ๗. วัชระ พจนยี ์ ตวั แทนชุมชนหนังใหญ่วัดพระญาตกิ าราม จ.พระนครศรอี ยุธยา อดตี ขา้ ราชการตาํ รวจ /ผ้ปู ระกอบพิธไี หวค้ รูวัดพระญาตกิ าราม ๘. วัลลภ แสงอรณุ นายหนัง ครผู ู้ฝกึ สอนการเชิดหนัง ชมุ ชนหนังใหญว่ ดั บา้ นดอน จ.ระยอง ๙. หมอ่ มหลวงวลั ย์วิภา จรูญโรจน์ บุรุษรตั นพนั ธ์ุ อดตี นกั วิจยั ผู้เชีย่ วชาญระดับ ๙ สถาบันไทยคดีศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ราชสกุล ใน สมเดจ็ พระป่นิ เกล้าเจ้าอยู่หัวฯ (วังหนา้ ) หัวหนา้ โครงการ ซอ่ มแซมหนังใหญ่ชุดพระนครไหว

๑๐.วรี ะ มเี หมือน 100 ครูภมู ิปัญญาฯผู้เชีย่ วชาญหนังใหญ่ พิพธิ ภัณฑห์ นงั ใหญ่ อ่างทอง ทีป่ รกึ ษางานวิจยั หนังใหญ่ ๑๑.สงดั ใจพรหม ๓๑ หมูท่ ่ี ๒ ตาํ บลยายแพง อําเภอบางคนที จงั หวัดสมทุ รสงคราม ครศู ลิ ปนิ ช่างศิลป์ / พิพิธภณั ฑ์หนังใหญ่บางนอ้ ย สมทุ รสงคราม ๑๒.สมพร เกตแุ กว้ ๔๓ หมทู่ ่ี ๕ ตาํ บลบางพรม อาํ เภอบางคนที จังหวัดสมุทรสงคราม ครูศลิ ปนิ ชา่ งศลิ ป์ / บา้ นพญาซอ สมทุ รสงคราม ๑๓.เสถียร แสงมณี ๗๗/๑ บา้ นดอน หมู่ ๔ ต.เชงิ เนิน อ.เมืองระยอง จ.ระยอง ครผู ูห้ ญงิ สอนเชิดหนัง/อดตี ข้าราชการครู/ท่ีปรกึ ษาหนังใหญว่ ดั บา้ นดอน ๑๔.อภิเชษฐ์ เทพคีรี ผ้นู ํากล่มุ ลูกระนาด / ศลิ ปินพ้ืนบา้ นหนงั ใหญ่ ละครชาตรเี มอื งเพชร ๑๕.รศ.อมรา กลํ่าเจรญิ อดตี อาจารย์ประจํามหาวทิ ยาลัยราชภัฏพระนครศรอี ยธุ ยา ผเู้ ช่ยี วชาญด้านนาฏศลิ ปไ์ ทย / กลุ่มผู้รเิ ร่มิ ฟ้นื หนังใหญว่ ัดสว่างอารมณ์ ๑๖.อาวธุ ศุภนคร ๓๗ หมู่ ๕ ต.ต้นโพธิ์ อ.เมอื ง จ.สงิ ห์บุรี ตวั แทนชุมชนหนังใหญว่ ัดสว่างอารมณ์ จ.สิงหบ์ ุรี ครชู า่ งหนังใหญ่อาวุโส ชุมชนหนังใหญว่ ัดสวา่ งอารมณ์ ๑๗.อาํ นาจ แสงมณี ๗๗/๑ บ้านดอน หมู่ ๔ ต.เชงิ เนนิ อ.เมืองระยอง จ.ระยอง ผฟู้ ้นื หนังใหญ่และท่ีปรึกษาชมุ ชนหนังใหญว่ ดั บา้ นดอน จ.ระยอง ๑๘.อาํ ไพ บญุ รอด ศิลปนิ นกั พากยห์ นังใหญ่ / กรรมการสภาวฒั นธรรมจงั หวดั ระยอง รองประธานชมรมอนุรกั ษห์ นังใหญว่ ัดบ้านดอน

101 ๒.๑๖ ผ้เู ก็บขอ้ มลู และวนั เวลาทเ่ี กบ็ ๑. นายคมสันต์ สุทนต์ หวั หน้าผู้วจิ ัยหนังใหญ่ / ส่อื มวลชนนกั วชิ าการอิสระ ๒. นายวรี ะ มเี หมือน ครภู มู ปิ ญั ญาฯผเู้ ชยี่ วชาญหนงั ใหญ่ /พิพิธภณั ฑ์หนังใหญ่ อา่ งทอง ๓. นายสงัด ใจพรหม ครูศลิ ปินชา่ งศลิ ป์ / พิพธิ ภณั ฑห์ นงั ใหญ่บางน้อย สมทุ รสงคราม ๔. นายสมพร เกตแุ กว้ ครูศิลปนิ ช่างศลิ ป์ / บ้านพญาซอ สมทุ รสงคราม ๕. นายอภเิ ชษฐ์ เทพคีรี กลมุ่ ลูกระนาด / ศลิ ปินพืน้ บา้ นหนังใหญ่ ละครชาตรเี มอื งเพชร ๖. นายอําไพ บุญรอด ศลิ ปนิ นักพากย์หนังใหญ่ / สภาวฒั นธรรมจังหวัดระยอง ๗. นางสาวกฤตญา รัตนอานุภาพ ส่อื มวลชน / ฝุายข้อมูลรายการโทรทัศน์

102 ตาราง ๒.๔ สถานที่วนั เวลาการเก็บข้อมูลภาคสนามหนังใหญ่ ลาํ ดับ สถานที่ วันเวลาทเ่ี ก็บขอ้ มูล ผเู้ ก็บข้อมูล ๑ ราชบุรี ๓๐ พฤศจิกายน ๒๕๕๗ นายคมสันต์ สุทนต์ ๑๔ มนี าคม ๒๕๕๒ (รายการไทยโชว์) ๒๗ มนี าคม ๒๕๕๒ (รายการไทยโชว์) ๒ ระยอง ๑๖ ธันวาคม ๒๕๕๗ นายอาํ ไพ บญุ รอด ๓ สิงหบ์ รุ ี ๒๐ สงิ หาคม ๒๕๕๒ (รายการไทยโชว์) นายคมสนั ต์ สุทนต์ ๑๘ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๗ นายวีระ มเี หมอื น ๒๗ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๗ นายคมสันต์ สทุ นต์ ๔ กรุงเทพฯ ๙ กนั ยายน ๒๕๕๗ (มรดกโลก) นายคมสันต์ สทุ นต์ ๕ อยุธยา ๑๖ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๗ นายคมสนั ต์ สุทนต์ ๑๖ กันยายน ๒๕๕๖ (ม.เกษมฯ) ๒๔ ตุลาคม ๒๕๕๗ ๒๕ พฤศจิกายน ๒๕๕๗ ๖ ลพบรุ ี ๒๗ พฤศจิกายน ๒๕๕๗ นายวรี ะ มเี หมอื น ๗ อา่ งทอง นายคมสันต์ สุทนต์ ๒๔ ตลุ าคม ๒๕๕๗ นายวีระ มีเหมอื น ๔ เมษายน ๒๕๕๒ (รายการไทยโชว์) นายคมสนั ต์ สทุ นต์ ๓๐ เมษายน ๒๕๕๒ (รว่ มพธิ ีไหว้ครู) ๘ สมุทรสงคราม ๒๒ ตลุ าคม ๒๕๕๗ นายสงดั ใจพรหม ๒๗ มิถุนายน ๒๕๕๔ (๑๓๐ปที ่านครู นายอภิเชษฐ์ เทพครี ี หลวงประดษิ ฐไพเราะ) นายสมพร เกตุแกว้ (๒๗/๖/๕๔) นายคมสนั ต์ สทุ นต์ ๙ เพชรบรุ ี ๑๘ มกราคม ๒๕๕๗ นายอภเิ ชษฐ์ เทพคีรี ๘ สิงหาคม ๒๕๕๖ (ไหว้ครู/ตามรอยฯ) นางสาวกฤตญา รัตนอานุภาพ นายคมสันต์ สุทนต์

103 บทที่ ๓ เงื่อนไขภาวะ ป๎จจยั คุกคามของหนังใหญ่ สภาพป๎จจบุ ัน สภาพปจั จุบันของชมุ ชนและการแสดงหนงั ใหญ่ ล้วนไดร้ ับผลท้ังทางตรง และทางออ้ มมาจากอดตี การเปล่ียนแปลงการปกครอง พระมหากษัตรยิ ใ์ นระบอบประชาธิปไ ตย ขาดสืบทอดอย่างจรงิ จัง ในชว่ งรอยตอ่ มหรสพหลวงกับกรมศลิ ปากร ศลิ ปการแสดงไทยอน่ื ๆ มคี วามนา่ สนใจและไดก้ ารสนับสนุน มากกว่า มีรปู แบบความบันเทิงจากต่างประเทศ เช่น หนงั ญป่ี ุน หนงั กลางแปลง หนงั โรง ฯลฯ มาแทนท่ี เกดิ สงครามโลก ภาวะเศรษฐกจิ โลกตกตาํ่ นโยบายชาตินิยม จนการแสดงหนังใหญต่ ้องยตุ ลิ งช่ัวคราว ซ้าํ ร้ายตัว หนงั ใหญ่จาํ นวนมากถูกขายต่อไปยังต่างประเทศ เม่อื สงั คม เศรษฐกจิ การเมอื งมีการเปลยี่ นแปลง ย่อมสง่ ผลกระทบ กบั ศลิ ปะการแสดงหนงั ใหญ่ อยา่ งหลีกเลย่ี งไม่ได้ ทั้งหมดเปน็ เพียงตวั อยา่ งของปจั จัยคุกคามในอดตี ทีส่ ง่ ผลมาถึงปจั จบุ ัน ซง่ึ ขอเรียกวา่ ชว่ ง “ฟน้ื ชีวิตหนังใหญ่” ดงั ขอยกกรณศี ึกษา สภาพปัจจบุ ันของชุมชนหนังใหญ่ โดยแบ่งออกเปน็ ๕ กลุ่มคอื ๑. ชุมชนหนงั ใหญ่ท่ีฟน้ื ฟูแล้ว ๒. ชุมชนหนงั ใหญ่ทจ่ี ะฟื้นฟู ๓. ชมุ ชนหนงั ใหญท่ น่ี า่ จะฟน้ื ฟไู ด้ ๔. หนังใหญภ่ าครัฐ ๕. หนงั ใหญใ่ นสถาบนั ศึกษา ๑.ชุมชนหนงั ใหญ่ที่ฟืน้ ฟแู ล้ว หนังใหญว่ ดั ขนอน ราชบรุ ี เปน็ แม่แบบในการฟ้ืนฟหู นังใหญใ่ นชมุ ชน ท่เี หน็ ได้ถงึ ความพยายามใน การต่อสทู้ กุ อุปสรรคปัญหา ต้งั แต่เร่ิมต้นฟ้ืนชีวติ หนงั ใหญ่ และประสบผลสําเรจ็ ก้าวหน้ามาอยา่ งตอ่ เนื่อง ด้วย ความมุ่งม่ันทุ่มเทของผู้นาํ และผคู้ นในชมุ ชน มีกระบวนการถ่ ายทอดสบื ทอดท่ีตอ่ เน่อื ง มพี น้ื ทว่ี ฒั นธรรม สําหรบั การแสดงสาธิตและพพิ ธิ ภณั ฑ์ ด้วยระบบการจัดการแบบพึ่งพาตนเอง ได้รบั การยอมรับในศักยภาพ

104 การบริหารจดั การและผลงานการแสดงทีม่ ีคณุ ภาพ มีสอื่ มวลชนช่วยเผยแพร่อยา่ งต่อเนื่อง จดั กจิ กรรมเทศกาล หนงั ใหญต่ ่อเนือ่ งทกุ ปี ฯลฯ หนังใหญว่ ดั บา้ นดอน ระยอง เปน็ อีกหน่งึ กรณีศึกษาที่ชมุ ชนมศี ักยภาพในการฟื้นฟูหนงั ใหญด่ ว้ ย ตนเอง และประสบผลสาํ เรจ็ ตามมาอย่างต่อเน่อื ง เม่ือผู้เป็นศูนย์รวมศรัทธาในชุมชนคอื เจ้าอาวาสมรณะภาพ ลง หลายฝุายคาดเดาวา่ หนังใหญว่ ัดบา้ นดอนจะซบเซาลงแต่ปรากฏในทางกลบี กนั กลบั กลายเ ป็นแรงพลงั ให้ ทุกคนในชุมชนรวมพลังช่วยกนั สร้างสรรค์ผลงานมากขึ้นอยา่ งต่อเน่อื ง หนงั ใหญว่ ัดสว่างอารมณ์ สงิ ห์บรุ ีในหว่ งเวลานี้ (พ.ศ.๒๕๕๗) ที่น่าเปน็ หว่ งทีส่ ดุ ด้วยครหู นงั ศิลปินรนุ่ ใหญ่อายมุ าก เฉลยี่ ๘๐ ปี ยังไมม่ ีคนรุนใ่ หม่เขา้ มาสาต่ออยา่ งชัดเจน แตม่ กี ารวางรา กฐานฟนื้ ฟมู าอย่างเป็น ระบบมีพพิ ิธภณั ฑ์หนงั ใหญ่ฯของตนเอง มีนักวิชาการเขา้ ไปทําวจิ ยั ศึกษาเก็บขอ้ มูลไวบ้ า้ ง แต่สว่ นท่ีตอ้ ง เรง่ ด่วนเก็บขอ้ มลู คือ มุขปาฐะ หนงั ใหญ่ท้ังหมดจากเหล่าครูหนงั ใหญ่อาวโุ ส ๒.ชุมชนหนังใหญ่ท่ีจะฟนื้ ฟู หนงั ใหญว่ ดั พลับพลาชยั เพชรบรุ ี มีศักยภาพหลายดา้ นที่พร้อมฟ้ืนฟูหนงั ใหญ่ใหก้ ลบั มามชี ีวติ ด้วย เปน็ เมืองของช่างศลิ ป์ “ช่างเมอื งเพชร” สถานทตี่ งั้ แวดลอ้ มดว้ ยแหล่งท่องเที่ยวอยใู่ จกลางเมือง คณะหนังใหญ่ มีประวัตทิ ี่น่าสนใจ ไมว่ า่ จะเปน็ หลวงพ่อฤทธิ์ครชู า่ งท่มี ชี ื่อเสยี งมาก หนงั ใหญ่เคยแสดงหน้าพระทน่ี ่ัง รชั กาลท่ี ๕ ปัจจุบนั มีพิพธิ ภณั ฑห์ นงั ใหญฯ่ และมีกลมุ่ เยาวชน ในเพชรบรุ ี รวมตัวกนั จัดกจิ กรรมฟนื้ ชีวิตหนัง ใหญ่ หนงั ใหญว่ ัดบางน้อย สมุทรสงคราม แม้ตัวหนงั ใหญ่ สว่ นใหญ่จะถกู ไฟไหมไ้ ปพรอ้ มอาคารสงฆ์ แต่ ก็ยังพอมีตัวหนังใหญ่หลงเหลืออย่จู าํ นวนหนึ่ง และแรงกระตุ้นของครสู งดั ใจพรหม ผสู้ ร้างพพิ ธิ ภณั ฑ์หนงั ใหญ่ บางน้อย เปน็ แรงจงู ใจสาํ คญั ใหผ้ ู้นาํ ชุมชน หรอื เจ้าอาวาสวดั รูปปจั จุบัน มคี วามตั้งใจท่ีจะฟ้ืนชีวิตหนังใหญ่ และหากฟ้นื ไดร้ วดเรว็ จะมีนักท่องเทยี่ วใหค้ วามสนใจ เพราะเป็นชุมชนที่อยู่ระหว่างอัมพวาและดําเนนิ สะดวก

105 ๓.ชุมชนหนงั ใหญท่ น่ี ่าจะฟืน้ ฟูได้ วดั โบสถ์ โกง่ ธนู ลพบุรี ปจั จุบันมีการสบื สานโขนพากย์ นงั่ ราวอยู่แล้ว จงเปน็ ไปได้มากทีจ่ ะฟน้ื ชวี ิต หนังใหญเ่ ข้ามาเพม่ิ สีสันในการนําเสนอเปน็ โขนติดหนัง เช่นในอดตี ท่ชี ุมชนแหง่ นกี้ ็เคยมรี ูปแบบการแสดง เช่นนี้ กอ่ นที่ตัวหนงั จะถูกขายทอดตอ่ มาอยทู่ ่ีวดั สว่างอารมณ์ สิงห์บุรี วดั บา้ นอฐิ อา่ งทอง มศี ักยภาพในการฟน้ื ฟู ดว้ ยผคู้ นในชุมชนเรม่ิ มีการต่นื ตัวและมีความตั้งใจจรงิ ประกอบกบั อยใู่ กลต้ ัวจังหวัดและวิทยาลยั นาฏศลิ ป อา่ งทอง แมป้ ัจจบุ นั จะเหลือแต่เพียงหนังครอู ย่กู บั ทายาท ตระกูลหนังใหญ่เท่าน้ัน วดั ตะกู อยุธยา ดว้ ยบรรยากาศสง่ิ แวดล้อม ผู้คนในชมุ ชนยงั มคี วามเช่ือศรัทธาตอ่ เทพครูบาอาจารย์ สิงศกั ด์สิ ทิ ธิ์ มีรูปป้ันขนาดใหญ่หลวงพ่อฤาษีทศี่ ิลปินพ้ืนบา้ นและผ้คู นในชุมชนใหค้ วามศรัทธาเป็นอย่างสูง ๔.หนงั ใหญ่ภาครฐั การถ่ายทอดและการแสดงของสํานกั การสงั คตี กรมศิลปากร จะเกิดข้นึ เฉพาะกรณีพิเศษ เชน่ งาน พระราชพิธี สว่ นการจัดแสดงตวั หนงั ใหญ่ในพพิ ธิ ภัณฑ์ฯ กม็ จี ัดไว้บางสว่ น นอกน้นั อยูใ่ นสว่ นของกองคลังที่ มกี ารดูแลและซ่อมบํารุงเปน็ ระยะๆ ๕.หนงั ใหญใ่ นสถาบนั ศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั เกษมบณั ฑิต เปน็ สถาบันอดุ มศกึ ษาเอกชนแหง่ แรก ทีส่ นับสนุนใหม้ ีการเรยี นรูแ้ ละการ แสดงหนังใหญใ่ นรูปแบบร่วมสมัย จากกรณศี กึ ษาชมุ ชนหนังใหญท่ ่ฟี นื้ ฟูแลว้ เป็นวัดทงั้ ๓ แห่งคือวดั ขนอน วดั บ้านดอน และวัดสว่าง อารมณ์ ดว้ ยเดิมทมี คี ณะหนังใหญภ่ ายใต้การสนับสนุนของวดั แมย้ ุตกิ ารเล่นแล้วก็ยงั เก็บรกั ษาตวั หนงั ไวท้ ว่ี ัด จึงเป็นปัจจัยความพร้อมลาํ ดับแรกทเี่ หมอื นกัน รูปแบบในการฟ้ืนฟูก็มสี ว่ นใกล้เคยี งกัน คือผูค้ นทเ่ี คยเปน็

106 ศิลปนิ หนงั ใหญ่ที่ยงั พอมเี ร่ยี วแรงอยู่กจ็ ะมาถา่ ยทอดความรใู้ หก้ บั เยาวชนคนรนุ่ ใหม่ สร้างพพิ ิธภณั ฑห์ นังใหญ่ มีชวี ิตเหมอื นกันคอื เป็นทั้งแหลง่ เรียนรู้ในอดตี พร้อมสาธติ การแสดงให้ ผสู นใจได้ชม จุดตา่ งบางอยา่ งเกดิ จาก ตวั แปรทเ่ี ปน็ บคุ คล อาทิ การมรณะภาพของท่านเจ้าอาวาสวัดบ้านดอน ระยอง หรือ ครหู นงั ใหญว่ ดั สว่าง อารมณ์อยชู่ ว่ งวัยชรามากจนเกรงว่าจะขาดผูส้ านตอ่ เปน็ ต้น สว่ นชมุ ชนหนังใหญท่ ่จี ะฟืน้ ฟูนน้ั วดั พลบั พลาชยั และวดั บางน้อย เกดิ จากแรงขับ เคลอื่ นภายในชุมชน เอง ทม่ี ีกลมุ่ คน ผนู้ ํารุ่นใหม่ที่เหน็ ศกั ยภาพความสําคัญของหนังใหญ่ ซง่ึ ทง้ั สองแหง่ มีความพรอ้ มทกุ ด้านในการ ฟนื้ ชีวติ หนังใหญ่ เพ่ือสง่ เสรมิ การท่องเทยี่ ว ด้วยทําเลท่ตี ัง้ และประวัตคิ วามเปน็ มาของชมุ ชนหนังใหญท่ เ่ี คยทีม่ ี ชือ่ เสยี งในอดีต ชมุ ชนหนังใหญท่ ี่น่าจะฟื้นฟไู ด้ วดั โบสถ์ โก่งธนู วดั บ้านอฐิ และวดั ตะกู ท้งั สามชุมชนแม้จะอย่คู นละ จังหวดั แตม่ สี ภาพเหมือนกนั คือปัจจุบันไมม่ กี ารแสดงหนงั ใหญ่ คนร่นุ ใหมไ่ มร่ วู้ า่ ชุมชนของตนเองเคยมคี ณะ หนังใหญ่ ด้วยประวัตคิ วามเปน็ มาและสภาพสิ่งแวดลอ้ มทเี่ หมาะสม จงึ ยงั เอื้อ ตอ่ การฟนื้ หนงั ใหญใ่ ห้กลบั มามี ชีวิต หนังใหญภ่ าครฐั เป็นหนงั ใหญท่ ม่ี ศี ักยภาพความพรอ้ มสงู สุด โดยเฉพาะตวั หนังใหญ่ทม่ี ีความงดงาม มี โอกาสในการนาํ เสนอและพ้นื ที่ในการแสดงได้มากกว่าชมุ ชนต่างๆ รวมถึงตัวหนังใหญ่ หากนาํ มาจัด นทิ รรศการหมนุ เวียนอย่างต่อเนือ่ ง หรอื แบบเคลื่อนที่จะก่อเกดิ ประโยชน์มหาศาลตอ่ วงการศิลปะไทย หนงั ใหญ่เอกชน กรณขี องมหาวทิ ยาลยั เกษมบัณฑติ เปน็ เรื่องที่น่าสนใจคือ สถาบนั แหง่ นี้ไมเ่ คยมี ประวตั คิ วามเป็นมาเกี่ยวขอ้ งกบั หนังใหญเ่ ลย แตด่ ้วยการสนับสนุนอย่างจริงจงั จงึ ทาํ ให้เกดิ คณะหนงั ใหญ่ ข้นึ มา จงึ น่าจะเปน็ แรง บนั ดาลใจให้สถาบันศึกษาอนื่ ๆ หรอื แมก้ ระทัง่ ชมุ ชนต่างๆ ใหส้ นใจสนับสนุนสง่ เสรมิ การแสดงหนังใหญ่ในปจั จบุ นั ไมท่ างตรงกท็ างออ้ ม

107 ปจ๎ จยั คุกคาม ปจั จัยคุกคามของชมุ ชนหนงั ใหญ่ มขี น้ึ ทงั้ ภายในภายนอก บางอยา่ งเป็นเรอ่ื งท่ีผ้คู นในชมุ ชนใชว้ กิ ฤตท่ี มองเห็นวา่ เป็นปัญหา มาใช้ เปน็ โอกาสในการปรบั ปรงุ พฒั นา ปจั จยั คกุ คามภายในชมุ ชนทส่ี ําคญั และแทบ มองไม่เห็นคือ กระบวนการคดิ ในเชิงรับ มากว่าเชิงรุก การไม่เท่าทนั สอ่ื และระบบสงั คมออนไลน์ สว่ นภยั จากการไหลบ่าเขา้ มาของวฒั นธรรมต่างชาติ การฉกฉวยผลประโยชน์จากผ้ทู ่มี ีเทคโนโลยี เหนอื กวา่ และ การนาภมู ิปัญญาของกลมุ่ ชนหนง่ึ ๆ ไปใช้อยา่ งไมเ่ หมาะสม น้นั นา่ จะเป็นเพียงปัญาคกุ คาม พืน้ ฐานที่ศลิ ปการแสดงทกุ แขนงของไทยประสบพบเจอเหมอื นกัน เชงิ รบั มากกวา่ เชิงรกุ มบี างกรณีศึกษาที่มีกลมุ่ ศิลปินรว่ มสมัย เขา้ ไปพัฒนารปู แบบการนําเสนอของหนงั ใหญ่ในชมุ ชน ด้วย ความเช่ือที่ว่าจะช่วยการแสดงหนังใหญม่ คี วามกระชบั สนุกสนาน น่าสนใจยิง่ ข้นึ ชมุ ชนกร็ ับรูปแบบนัน้ มา เพราะม่นั ใจในประสบการณข์ องผูช้ ี้แนะหรอื กรณบี รษิ ทั จดั การแสดงวฒั นธรรมต่างประเทศเชิญให้ชุมชนหนงั ใหญแ่ หง่ หน่งึ ไปรว่ มแสดง แต่ต้องปรบั รปู แบบการนําเสนอให้ดูร่วมสมยั มากยงิ่ ข้ึน ทงั้ สองกรณีไมไ่ ดม้ ีปญั หาให้ชุมชนหนังใหญล่ ะท้ิงรปู แบบรากฐานด้ังเดิม ดว้ ยภมู คิ ุม้ กันท่เี ข้มแข็งระดับ หนง่ึ แต่หากชุ มชนปรับสดั ส่วนเชงิ รกุ และรบั ในความถท่ี เ่ี ทา่ ๆกนั เช่นการนาํ เสนอหนังใหญ่ตอนใหม่ มี รปู แบบสอ่ื ผสมระหว่างการแสดงพื้นบ้าน มีกระบวนการจัดการ ระบบแสงสี เสียง การเล่าเรื่องท่กี ระชบั นา่ สนใจ แตย่ งั คงองค์ประกอบหนงั ใหญ่ มีเชิดหนัง แสงเงาทาบจอ มีพากย์เจรจา ดนตรปี พ่ี าทย์ครบครนั จดั แสดงทั้งในชมุ ชน และเดนิ สาย แสดงตามหวั เมอื งวัฒนธรรม เพอ่ื เผย แพรแ่ ลกเปลี่ยน สรา้ งประสบการณ์ให้ ศิลปินรวมทั้งกอ่ เกิดรายหมนุ เวียนพอหล่อเล้ียงชมุ ชนหนงั ใหญ่ได้ เปน็ ตน้ ไมเ่ ทา่ ทันสอ่ื การไมเ่ ทา่ ทันสอื่ เป็นภยั คกุ คามรปู แบบหนง่ึ ดว้ ยสือ่ ปจั จุบันมีพลังอานภุ าพในการสอ่ื สารทุกอยา่ ง บางครง้ั ชมุ ชนหนังใหญจ่ ึงอาจเปน็ เครื่องมอื กลไกของสือ่ ในการต่อรองกบั ผู้สนบั สนนุ หรอื นําเสนอในแนวท่ไี ม่ เหมาะสม บางกรณีพยายา มชี้นําสรา้ งจิตสํานึกให้เกดิ ความหวงแหนการแสดงหนงั ใหญ่ จนมผี ลกระทบกับ

108 ความรูส้ ึกของประเทศเพ่ือนบ้านในประชาคมอาเซยี น รวมถงึ เปน็ การสร้างค่านยิ มทีต่ อกยาํ้ ความเป็นเลิศในชน ชาติจนหลงลืมว่าเรายงั มีชุมชนศลิ ปะเพื่อนบ้านประเทศใกล้เคียง ท้งั ที่สื่อควรจะช่วยเสนอ แนวคดิ ดีๆทค่ี วรจะ มองหนังใหญ่เปน็ ศิลปการแสดงของมนษุ ยชาติ ดงั นัน้ จงึ เปน็ เรอื่ งที่ชุมชนหนังใหญแ่ ละส่ือรว่ มกันหาแนวทาง ท่เี หมาะสม คอื ชุมชนหนังใหญ่ตอ้ งเทา่ ทนั สือ่ ควรรู้วธิ ีการใช้สอ่ื หรอื สรา้ งสรรค์ผลิตสอ่ื สมยั ใหมๆ่ เชน่ ส่อื ออนไลนไ์ ด้ด้วย และสอื่ กต็ ้องเรียนร้เู ขา้ ใจเหน็ ใจ ชุมชนหนังใหญ่ มากกว่าการจุดประเดน็ หรือสร้างกระแสข่าว ในทางทไี่ ม่เหมาะสม มีข้อคิดจาก เนาวรัตน์ พงษ์ไพบลู ย์ ศลิ ปิ นแหง่ ชาติ กลา่ ววา่ “โทรทศั น์ ๑๐๐ สถานี ๒๔ ชว่ั โมง ได้ ทาลายลา้ งสนุ ทรียทศั น์ของคนทงั้ ประเทศภายในเวลาไม่ถึงหนง่ึ ชวั่ อายคุ น ทาใหค้ นทงั้ ประเทศรบั รู้ เหมือนกนั รู้สกึ เหมือนกนั ร้องราทาเพลงอย่างไร้รสนิยมเหมือนๆ กนั นีค่ ือการครอบงาทางศิลปะ นีค่ ือ วิกฤตทางวฒั นธรรม” ความจรงิ แลว้ หนังใหญเ่ ปน็ ตน้ แบบเครอื่ งมอื สื่อสารยคุ ก่อน มีศักยภาพในตวั เอง ทไ่ี ดถ้ ่ายทอด สาระบันเทิงใหแ้ ก่สาธารณะชน ดังนั้นชมุ ชนหนงั ใหญจ่ ึงมภี ูมิ คุ้มกันสอื่ โดยแทบไมร่ ้ตู ัว ส่วน นักวชิ าการดา้ น ส่ือมวลชนอาจนาํ เรือ่ งราวของหนงั ใหญใ่ นแงข่ องการเปน็ สือ่ ทรงอิทธิพลสมัยกอ่ นมาศกึ ษาวจิ ยั เชงิ ลึก เพอื่ นาํ สงิ่ ทคี่ ้นพบมาประยกุ ตใ์ ช้ในวงการส่ือสารมวลชนได้ดว้ ย สังคมออนไลน์ สงั คมออนไลนเ์ ปน็ ผลติ ผลใหม่ในสังคม ท่ีเปิดพรหมแดนการตดิ ตอ่ สือ่ สารในโลกให้ใกล้ชิดกัน ตดิ ต่อสื่อสารถึงกันในหลากมิตใิ นเวลารวดเรว็ ในกรณีศึกษาจะเห็นว่ามีชมุ ชนหนงั ใหญ่วดั ขนอน และวดั บา้ น ดอนมศี ักยภาพสงู ในการเผยแพร่ความรู้ผลงานผ่านสงั คมออนไลน์ แต่ชมุ ชนหนงั ใหญว่ ดั สวา่ งอารมณข์ าดผู้ สร้างสรรคง์ านตรงนี้ กลายเปน็ ข้ อมูลมีความเลือ่ มลํา้ ขาดความตอ่ เน่อื งในการรายงานกจิ กรรมความ เคลื่อนไหว ซึง่ กส็ ามารถแก้ไขสง่ิ น้ีไดไ้ มย่ ากนกั แตป่ ญั หาสาํ คัญในสังคมออนไลนค์ ือการใหข้ ้อมูลการแสดงหนงั ใหญ่ทอ่ี าจมีความคลาดเคลือ่ น หรือ เปน็ ขอ้ มลู ฝุายเดียว มมุ เดยี ว ปราศจากการวิเคราะห์ โต้แย้ง ปรบั ปรุ งแกไ้ ขให้ถูกตอ้ งทนั สมัยตลอดเวลา หาก มองในมุมกลับกันเราสามารถนาํ วกิ ฤตให้เป็นโอกาสได้ เพราะสงั คมออนไลน์มขี อ้ ดีทจ่ี ะใหค้ นทมี ีความสนใจ

109 เรอ่ื งชุมชนหนงั ใหญส่ ามารถเขา้ ถึงไดโ้ ดยงา่ ย และสามารถรวมกลุ่มเปน็ ชุมชนหนังใหญ่ในโลกออนไลน์ 52 เพ่อื สร้างสรรค์ทาํ กจิ กรรมร่วมกนั ในอนาคต ปัจจัยคกุ คามในอดีตกอ่ นการฟื้นหนงั ใหญ่ ได้กลายเป็นบทเรียนทเ่ี ข้มแขง็ หรือเป็นเสมอื นวคั ซนี สร้าง ภมู คิ ุ้มกนั ทางวัฒนธรรมใหก้ ับชมุ ชนหนังใหญ่ ๓ แห่ง วดั ขนอน วัดบ้านดอน และวัดสว่างอารมณ์ ท่ีฟนื้ ชวี ติ หนังใหญส่ าํ เร็จแล้ว ซึ่งเปน็ เรอ่ื งท่ีนา่ สนใจคือ ผู้นาํ ในชุมชนมีความเข้มแข็งไมไ่ ดต้ ระหนกตกใจอะไรกบั ภัย คกุ คามในปจั จุบันมากจนเกนิ เหตุ ยงั พรอ้ มรบั การเปลีย่ นเปลงพรอ้ มตอ่ สไู้ ม่ยอมจาํ นน คงเป็นเพราะหนงั ใหญ่ เคยมสี ภาพเฉยี ดตาย เพราะเคยสัมผัสอาการน้นั จงึ ทําใหไ้ ม่กลวั ความตายอีกต่อไป 52 ผ้วู ิจยั ได้จดั ตงั้ กลมุ่ เฟสบคุ [facebook] ชมุ ชนคนรกั หนงั ใหญ่ ๙ แผน่ ดนิ

110 บทท่ี ๔ การสงวนรักษาหนังใหญ่ ท่ีผา่ นมาตงั้ แตป่ ี พ .ศ.๒๕๕๒ ก่อนหน้าทจี่ ะเร่ิมงานวจิ ยั หนงั ใหญ่ ผ้วู จิ ยั ได้ลงไปศกึ ษาข้อมลู ภาคสนามเบือ้ งต้นกบั ชมุ ชนหนงั ใหญเพอ่ื นามาเสนอในรูปแบบของสอื่ โทรทศั น์และสงิ่ พมิ พ์ตามแนวทาง ของสอื่ มวลชนและผ้มู ีใจรักด้านศิลปการแสดงพนื ้ บ้านไทย ได้ร่วมจดั กิจกรรมความเคลื่ อนไหวตา่ งๆอาทิ พิธีไหว้ครูช่างหนงั ใหญ่ การเสวนาฟืน้ หนงั ใหญ่ การจดั กิจกรรมตามรอยหนงั ใหญ่ การสร้างชุมชนสงั คม ออนไลน์ให้ผ้ทู รี่ ักหนงั ใหญ่ได้รู้จกั กนั ได้มองเห็นภาพรวมเรื่องราวขา่ วสารความเคลอ่ื นไหว สาระความรู้มา อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง จึงมองเห็นภาพที่ผา่ นมาพร้อมความเปล่ี ยนแปลของหนงั ใหญ่มาเป็ นระยะเวลาหนงึ่ ซงึ่ เป็ น เหตผุ ลสาคญั ให้มงุ่ มนั่ ทีจ่ ะศกึ ษาจริงจงั เรื่องหนงั ใหญ่ ตอ่ เนอื่ งตลอดชีวติ การวจิ ยั ครัง้ นจี ้ งึ เป็ นจดุ สาคญั ที่ ภาครัฐคอื กรมสง่ เสริมวฒั นธรรม กระทรวงวฒั นธรรม ได้ตระหนกั ถงึ ความสาคญั มอบโอกาสและทนุ สนบั สนนุ ให้ผ้วู ิจยั ได้ สง่ ตอ่ ความรู้เร่ืองหนงั ใหญ่ทงั้ หมดให้แก่สาธารณะชน บทบาทของสอ่ื มวลชนและนกั วิจยั ในบทบาทของคนๆเดยี วกนั นนั้ จึงไม่สามารถละเลย เพือ่ เป็ น เพยี งผ้เู ฝ้ ามองให้ชมุ ชนหนงั ใหญ่เป็ นไปตามยถากรรม หากแตต่ งั้ ใจเฝ้ าดอู ยหู่ า่ งๆ และคอยแลกเปลย่ี น ความคิดเหน็ ตามความสามารถ ทั้งนไี ้ ม่วา่ จะเป็ นในฐานะสอ่ื มวลชนและผ้วู จิ ยั ซงึ่ มีแนวทางชดั เจนตรงกนั คือไม่เคยก้าวลา้ เส้น หรือบงการชีแ้ นะใดๆ ในความคดิ การตดั สนิ ใจของผ้คู นในแตล่ ะชมุ ชนหนงั ใหญ่ สาหรับเร่ืองราวของแตล่ ะชุมชนหนงั ใหญ ทงั้ ๙ จงั หวดั ในกรอบขอบเขตกาศกึ ษาทีผ่ า่ นมา ได้ กลา่ ววเิ คราะห์สรุปไว้พอสงั เขปในบทที่ ๓ และหากแยกรายละเอียดลาดบั ประวตั คิ วามเป็ นมาไว้ในบทท่ี ๕

111 การดําเนนิ งานของผ้วู ิจัยกับชมุ ชน ผวู้ ิจัยขอแบ่งผลการดําเนินงาน เปน็ ๗ หวั ข้อดังน้ี ๑. กจิ กรรม หนังใหญค่ นเพชร ตามรอยหนงั ใหญห่ มายเลข ๑ และ เสวนาครกึ ครึน้ “ฟนื้ ชวี ิตหนังใหญ่ ๒. ส่อื สงั คมออนไลน์ เฟสบุค๊ กลมุ่ ตามรอยหนังใหญ่ และ ชุมชนคนรักหนังใหญ่ ๙ แผน่ ดนิ ๓. วารสารเชิดสยาม ๔. เทศกาลหุ่นโลก กรงุ เทพฯ ๒๐๑๔ ๕. พพิ ิธภัณฑห์ นังใหญ่ ครสู งดั ใจพรหม จงั หวัดสมุทรสงคราม ๖. พพิ ิธภณั ฑ์หนังใหญ่ ครวู ีระ มเี หมอื น จังหวดั อ่างทอง ๗. สรปุ กระบวนการมสี ่วนร่วมในชุมชน “หนังใหญ่” แบง่ เป็น ๙ จงั หวัด ๑.กิจกรรม หนังใหญค่ นเพชร ๑.๑ ตามรอยหนังใหญ่ ๑ หนังใหญค่ นเพชร วดั พลับพลาชัย เป็นกิจกรรมกอ่ นการวจิ ยั หนังใหญ่ (๘ สิงหาคม ๒๕๕๖) แตส่ ่งผลตอ่ เน่ืองมาส่กู ิจกรรมเสวนา ซึ่งเป็น ทั้งกระแสความเคล่ือนไหวใหก้ ับผคู้ นทสี่ นใจหนังใหญ่ และเปน็ ตน้ แบ บแนวคดิ หรือจุดประกายใหห้ ลายๆ ชุมชนให้ความสนใจ เอือ้ ตอ่ การทาํ ความเขา้ ใจ และกระบวนการมสี ่วนรว่ มชุมชนอ่ืนในแผนงานวิจยั รูปแบบกิจกรรมคอื การเชิญชวนใหค้ นที่สนใจหนงั ใหญเ่ ดนิ เท้าภาคสนามเพือ่ สาํ รวจบรเิ วณโดยรอบ วดั พลับพลาชัย เมอื งเพชรบุรี และรว่ มพธิ ไี หว้ครชู ่างหนังใหญ่ ซ่งึ ผู้วิจัยไดช้ ่วยใหค้ ําแนะนาํ และประชาสัมพนั ธ์ ผ่านส่อื ต่างๆ ข้อมูลประกอบ ตามรอยหนงั ใหญ่ ๑ หนงั ใหญ่คนเพชร วัดพลบั พลาชยั ข่าวบนั เทงิ ThaiPR.net -- พฤหสั บดที ่ี ๘ สงิ หาคม ๒๕๕๖ ๑๑:๕๕:๑๕ น. โครงการจัดตงั้ มลู นธิ ิเพลงสยาม ร่วมกบั โครงการ ๑๐๕ หนังใหญ่วัดพลับพลาชัย เชิญคณุ ร่วมกิจกรรม มนษุ ย์ศิลปส์ ญั จรตามรอยหนังใหญ่ หมายเลข ๑ หนงั ใหญค่ นเพชรณ วดั พลับพลาชยั และชุมชนย่านคลอง กระแชง เมืองเพชรบรุ วี นั พฤหสั บดที ี่ ๘ สงิ หาคม ๒๕๕๖ วิทยากรรบั เชญิ ครูวรี ะ มีเหมือน :ครชู ่างหนงั ใหญ่ ครูภมู ปิ ญั ญาไทย ครศู ิลป์ของแผ่นดนิ ครูน้อย- อภิเชษฐ์ เทพครี ี :ครูศลิ ปินพ้นื บ้านผ้รู ิเริ่มฟ้ืนฟูหนังใหญ่ วดั พลับพลาชัย สญั จรทัศนา ลงภาคสนาม ค้นหาความงาม วถิ ศี ลิ ปพ์ น้ื บ้านยา่ นคลองกระแชง เมืองเพชรบรุ ี ..รว่ ม พิธีไหวค้ รชู า่ ง หนังใหญ่ ,ชมพพิ ิธภณั ฑห์ นงั ใหญ่ในวิหารคันธาราชศาลเจา้ หนุมาน ,สะพานจอมเกลา้ ,สมั ผัสวิถี ชวี ติ คนซอยรมิ นํา้ พานิชเจรญิ ,ลานสนุ ทรภู่, บา้ นนกั เขยี นครมู นัส จรรยงค์ ,ชมพพิ ธิ ภณั ฑ์สมบตั ิแมน่ ํา้ เพชร ,กรุ ภาพพระเอกมติ ร ชยั บัญชาและ ศาลาคามวาสี ฯลฯ “การเรียนรวู้ ิถีศลิ ป์ที่ไมอ่ ยู่ในตําราเรยี นไม่มีคะแนนมอบ ให้ มีแตค่ วามจริงจากใจคนเพชรทีใ่ ห้คณุ ไดป้ ระทบั ใจตลอดไป”

112 ภาพ ๔.๑ ใบปลวิ ประชาสัมพันธ์ พิธไี หวค้ รู และ ตามรอยหนงั ใหญ่ เพชรบรุ ี

113 ๑.๒ เสวนาครึกคร้ึน “ฟื้นชวี ิตหนังใหญ่ ๑๐๕ ปี วัดพลบั พลาชัย” เปน็ กิจกรรมเริ่มตน้ ทรี่ ว่ มมือกับชุมชนและอีกหลายหนว่ ยงาน ซง่ึ ทาํ ใหเ้ กิดการเขา้ ใจและร่วมกัน ดําเนนิ งานไปส่เู ปาู หมายเดียวกนั คือการร่วมฟืน้ ฟูหนังใหญข่ องจังหวัดเพชรบุรี โดยมีวิทยากรทง้ั ในชุมชนและ นอกชมุ ชนมาแลกเปลี่ยนความคิดเห็นจากประสบการณ์จริงท้งั หมด เปน็ รปู แบบกิจกรรมเสวนาทเี่ น้นความเป็นกนั เอง มีผคู้ นในชมุ ชนให้ความสนใจเข้ามารว่ มฟงั และ เสนอแนวทางความคิดเห็นร่วมกัน ขอ้ มูลประกอบ เสวนาครกึ ครนึ้ “ฟืน้ ชวี ิตหนงั ใหญ่ ๑๐๕ ปี วดั พลบั พลาชยั ” เสวนาครกึ ครนึ้ “ฟื้นชีวติ หนังใหญ่ ๑๐๕ ปี วัดพลับพลาชยั ” กําหนดการ วันเสารท์ ่ี ๑๘ มกราคม ๒๕๕๗ เวลา ๑๙.๐๐ น. ณ ลานสุนทรภู่ ตาํ บลคลองกระแชง อําเภอเมอื ง จงั หวัดเพชรบรุ ี เสวนาโดย คณุ ทวโี รจน์ กลา่ํ กลอ่ มจิตต์ : นกั ประวตั ศิ าสตร์ทอ้ งถิ่นเพชรบุรี ศิลปนิ ดา้ นวรรณกรรม รอ้ ยแกว้ และบทความ องิ ประวัตศิ าสตร์ เจา้ ของมวิ เซ่ยี มเพชรบรุ ี คุณคมสนั ต์ สุทนต์ : นกั วิชาการสอ่ื มวลชน ผวู้ ิจยั เร่อื ง “หนงั ใหญ่” โดยได้รบั ทนุ สนับสนุนจาก กรมสง่ เสรมิ วฒั นธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ผดู้ ําเนินรา ยการ รายการ “ไทยโชว์” สถานโี ทรทศั น์ทีวไี ทย (พ.ศ. ๒๕๕๒- ๒๕๕๔)ผู้อํานวยการ โครงการจดั ต้ังมูลนิธิเพลงสยาม อาจารยช์ นะ กราํ่ กระโทก : อาจารย์ประจําศูนยว์ ัฒนธรรม มหาวทิ ยาลัยเกษมบัณฑิต บคุ ลากรดเี ด่นของ สมาคมสถาบันอุดมศึกษาเอกชนแหง่ ประเทศไทย (สสอท.) ประจาํ ปี ๒๕๕๖ ในงานด้านการสนับสนนุ วิชาการ กลุ่มงานศิลปวัฒนธรรม ระดบั ผ้ปู ฏบิ ัติการ ครูนอ้ ย-อภิเชษฐ์ เทพครี ี : ผรู้ ับผดิ ชอบโครงการศูนยเ์ ครือขา่ ยมหรสพและการละเล่นพ้ืนบา้ น เพอ่ื สุขภาวะ ชมุ ชนจงั หวดั เพชรบุรี ระยะท่ี ๒ ดําเนินการเสวนาโดย : ดร.ทัดทอง พราหมณี ผู้ช่วยอธิการบดี มหาวทิ ยาลัยราชภฏั เพชรบุรี

114 ภาพ ๔.๒ ใบปลวิ เสวนาครกึ ครนึ้ ฟนื้ ชีวติ หนังใหญ่ เพชรบุรี ๒. สื่อสังคมออนไลน์ เฟสบุค๊ กลุม่ ตามรอยหนงั ใหญ่ และ ชุมชนคนรักหนังใหญ่ ๙ แผน่ ดิน เป็นรปู แบบชมุ ชนคนในสงั คมออนไลน์ ทเ่ี น้นกลมุ่ คนรุ่นใหม่ หรือกลุ่มเปาู หมายท่ีความสะดวกในการ ตดิ ตอ่ ส่อื สารผ่านระบบออนไลน์ ผ้วู จิ ยั ต้งั ใจใช้เปน็ เครือข่ายสงั คมคน และขยายจํานวนคนทมี่ ีความสนใจดา้ น หนงั ใหญ่ในเชิงปรมิ าณในอนาคต โดยมแี ผนการตามลาํ ดับคอื ระยะแรก ให้ผสู้ นใจสมคั รสมาชิกดว้ ยตนเอง ตามขอ้ มลู ทไี่ ด้รับการประชาสมั พันธ์ ระยะสอง ระดมเชญิ ผสู้ นใจทวั่ ไปให้ มาเปน็ สมาชิกกลุม่ ตามรอยหนังใหญ่ โดยมีเปูาหมายที่ จาํ นวน ๕,๐๐๐ ท่าน

115 ภาพ ๔.๓ สงั คมออนไลน์ เฟสบคุ๊ กลุ่มตามรอยหนังใหญ่ และชมุ ชนคนรกั หนังใหญ่ ๙ แผ่นดนิ LINK เชอ่ื มเขา้ กล่มุ เฟสบุ๊ค “ตามรอยหนังใหญ่”https://www.facebook.com/groups/๑๐๗๒๘๔๓๒๒๗๔๗๒๑๒/ และ ชุมชนคนรักหนงั ใหญ่ ๙ แผ่นดนิ https://www.facebook.com/groups/๑๕๗๗๑๐๗๒๓๕๘๕๓๙๘๕/ ทัง้ น้ี สื่อสังคมออนไลน์ เฟสบุค๊ กล่มุ ตามรอยหนงั ใหญ่ และ ชมุ ชนคนรกั หนงั ใหญ่ ๙ แผน่ ดิน ยงั เป็นเครอ่ื งมือในการชว่ ยแสวงหากลมุ่ เปาู หมายแนวกว้างและยงั ชว่ ยชีเ้ จาะลึกภาคสนาม รวมถึงช่วยในการ รว่ มสาํ รวจแสดงความคดิ เห็นอกี ด้วย

116 ๓.วารสารเชดิ สยาม เปน็ สอื่ สงิ พมิ พท์ ่ีผวู้ ิจัยกอ่ ตง้ั ขึ้นเพอื่ สรา้ งพน้ื ทสี่ ือ่ สารมวลชน ให้กบั หนงั ใหญแ่ ละศลิ ปการแสดงไทย ทุกประเภท โดยจะเขียนบทความและนําข้อมลู ภาคสนามงานวิจยั (ทีส่ ามารถเผยแพรไ่ ด้ ) เผยแพร่อย่าง ต่อเนอื่ งทุกฉบับ วารสารเชิดสยาม : วารสารมชี วี ติ เชิดชูสยู่ อดความเปน็ ไทย รูปแบบนวัตกรรม ทมี่ ิใชเ่ ปน็ เพียงแค่ วารสารสิ่งพมิ พ์ แตไ่ ดเ้ พมิ่ มลั ติมีเดยี ไฟลภ์ าพเคลื่อนไหว เสียงสมั ภาษณ์ การแสดง และกจิ กรรมสรา้ งสรรค์ ตา่ งๆใน DVD พร้อมแนบทกุ เล่มวารสารฯรวมถึงการส่อื สารผ่าน Social Network อาทิ Facebook, Youtube, Blog, websit,Line, Instargrame เพือ่ สร้างกระแสความเคล่อื นไหว การประชาสัมพันธ์ข่าวสารใน วงการศิลปการแสดงและวฒั นธรรมพ้นื บา้ นไทย พรอ้ มกับการสร้างกจิ กรรมเพอ่ื สรา้ งพน้ื ทใี่ นการแลกเปลีย่ น ความรู้ อาทิ การเสวนาพรอ้ มสาธิต อบรมเชงิ ปฏบิ ัตกิ าร สมั ภาษณ์ภาคสนามเชิดสยามสญั จร เป็นตน้ ทั้งนีไ้ ดส้ รา้ งปรากฏการณ์ท่รี วมสมาชิกกอ่ ต้ังจาํ นวนมากกวา่ ๑๐๐ ทา่ น หลากหลายวิชาชพี ที่มคี วาม สนใจและเชีย่ วชาญด้านศลิ ปการแสดงไทย ซง่ึ จะเป็นประโยชน์มหาศาลในฐานะทปี่ รกึ ษางานวจิ ยั หนังใหญ่ ตอ่ ไปด้วย ภาพ ๔.๔ ปกหน้า-ปกหลงั และเนอ้ื หาด้านใน วารสารเชดิ สยาม LINK เชอื่ มเขา้ กลุ่ม เฟสบุ๊ค เชิดสยาม วารสารมีชีวิต - เชดิ ชสู ยู่ อดความเป็นไทย https://www.facebook.com/groups/๑๔๕๒๔๗๒๕๗๘๓๓๓๓๘๕/ รายช่อื สมาชิกผ้กู อ่ ต้งั วารสารเชดิ สยาม และเปน็ ท่ปี รึกษาโครงการวจิ ัยหนงั ใหญ่ ในลาํ ดบั ตอ่ ไป

117

118

119 ๔. เทศกาลห่นุ โลก กรงุ เทพฯ ๒๐๑๔ ผู้วิจยั ไดม้ ีส่วนรว่ มในการสนับสนนุ ใหข้ ้อมูลห่นุ ไทยและหนังใหญ่ ในการเตรยี มงานเ ทศกาลหนุ่ โลก กรงุ เทพฯ ๒๐๑๔ โดยไดผ้ ลักดันให้เทศกาลดงั กล่าวตระหนกั ถึงความสําคัญของหนังใหญ่ ซง่ึ ถอื วา่ เป็นหุน่ ประเภทหนึง่ ในหมวดหุน่ แสงเงา ดงั น้คี อื ๑.ใหร้ วบรวมขอ้ มูลหนงั ใหญ่ไทยท้งั หมดไ ว้กับนามานุกรมหุ่นไทย ท่จี ะจัดทาํ ขึ้นหลังจัดกจิ กรรม เทศกาลห่นุ โลกฯ ๒.นําเสนอใหม้ กี ารอบรมเชิงปฏิบตั กิ าร สอนให้ศลิ ปนิ นกั เชิดหุ่นทั่วโลกทม่ี าร่วมงาน เรียนรู้การเชดิ ห่นุ กับ ครูวรี ะ มีเหมือน ผู้เชยี่ วชาญด้านหนงั ใหญ่ของประเทศไทย ๓.ให้ข้อมลู และสนับสนุนให้หนังใหญท่ ุกคณะในประเทศไทย ได้มโี อกาสรว่ มสร้างประวตั ศิ าสตรแ์ สดง ในงานเทศกาลดงั กล่าว ซ่ึงจะเปน็ แรงจูงใจใหเ้ กิดการฝกึ ฝนซักซ้อม พัฒนารูปแบบหรือแมก้ ระทง่ั ฟื้นฟหู นัง ใหญ่ในบางชมุ ชน เพอ่ื ให้ทันเวลาร่วมเทศกาลหุ่นโลก กรงุ เทพฯ ๒๐๑๔ ข้อมูลประกอบ เทศกาลหุ่นโลก กรงุ เทพฯ ๒๐๑๔ LINK เทศกาลหนุ่ โลก กรงุ เทพฯ ๒๐๑๔ http://www.harmonyworldpuppet.com Harmony World Puppet Carnival In Bangkok, Thailand เทศกาลหนุ่ โลกกรุงเทพฯ ณ กรงุ เทพมหานคร ประเทศไทย ๑ – ๑๐ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๗ เทศกาลห่นุ ท่ีจะเป็นศูนยร์ วมของ ละครหนุ่ ภาพยนตรห์ นุ่ วีดีโอหุ่น การอบรมสมั มนาหุ่นต่างๆจากท่ัวโลก ขบวนพาเหรดพรอ้ มท้ังดนตรี การเตน้ และกจิ กรรมอน่ื ๆอีกมากมายที่จะเกิดขึ้นในเทศกาล

120 ภาพ ๔.๕ ส่อื ออนไลน์ประชาสัมพนั ธ์ เทศกาลหุน่ โลก กรงุ เทพฯ ๒๐๑๔ ๘. พพิ ธิ ภณั ฑ์หนังใหญ่ ครูสงัด ใจพรหม จงั หวดั สมุทรสงคราม พพิ ธิ ภณั ฑ์หนงั ใหญ่ ครูสงัด ใจพรหม จังหวดั สมทุ รสงคราม ตงั้ อย่บู า้ นเลขท่ี ๓๑ หมู่ ๒ ต.ยายแพง อ.บางคนที จ.สมทุ รสงคราม เปิดให้เยยี่ มชมตงั้ แตว่ นั ที่ ๙ มนี าคม ๒๕๕๗ ผู้วิจัยไดม้ ีสว่ นร่วมในการเขียน บทสมั ภาษณ์ลงในหนังสอื ศิลปินถ่ินอัมพวา เม่ื อ พ .ศ. ๒๕๕๔ และตดิ ตามประชาสมั พนั ธร์ ายงานความ เคล่ือนไหวมาอยา่ งต่อเนือ่ ง ๙. พิพิธภณั ฑห์ นงั ใหญ่ ครวู ีระ มีเหมือน จังหวัดอ่างทอง พพิ ธิ ภณั ฑห์ นังใหญ่ครวู รี ะ มเี หมอื น มชี อื่ อยา่ งเปน็ ทางการว่า “พิพิธภัณฑก์ ุฏไี ศเลนทร” เปน็ แหลง่ รู้ หนังใหญ่ โขน งานช่างสิบหมูแ่ ละศิลปวิทยาการต่างๆ เปิดให้เข้าชมและเรยี นรแู้ บบตามอธั ยาศัย ตง้ั แตป่ ี พ .ศ. ๒๕๓๘ ขณะเก็บข้อมลู ภาคสนาม (พ.ศ.๒๕๕๗) กาํ ลงั ขยายพื้นทีอ่ าคารปรุงเรอื นไทยเพ่ิมขึ้นเพื่อใช้เปน็ พิพธิ ภณั ฑ์หนังใหญ่ ผ้วู จิ ยั ได้มีส่วนร่วมในการช่วยประชาสัมพนั ธแ์ ละตดิ ตอ่ ประสานงานกับองค์กรดา้ นวัมน ธรรมทอ้ งถ่ิน ทั้งน้ชี ุมชน อําเภอสามโก้ จังหวัดอา่ งทองเป็นภมู ลิ าํ เนาเดิมของผู้วิจัยฯ

121 ตาราง ๔.๑ สรุปกระบวนการมีสว่ นรว่ มในชุมชน “หนังใหญ่” แบ่งเป็น ๙ จังหวดั 53 ลําดับ จงั หวัด คณะหนงั ใหญ่ กระบวนการมสี ว่ นร่วมในชุมชน ๑ ราชบรุ ี คณะหนงั ใหญ่วัดขนอน แนวทางที่ทํารว่ มกนั U (สถานะ/มีอยแู่ ลว้ ) -มศี ักยภาพความพร้อมทกุ -การตอกยํา้ ภาพลักษณแ์ ละกาประชาสมั พนั ธ์ ด้านมากทีส่ ดุ -เพ่มิ ช่องทาเผยแพรผ่ ่านสื่อในรปู แบบต่างๆ ชมุ ชนเขม้ แข็งมาก/เป็น -การวางแผนการบรหิ ารจัดการระยะยาว แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วของจงั หวดั / ชือ่ หนงั ใหญ่อยใู่ นคาํ ขวญั จงั หวัด/มีกิจกรรมประจาํ ปีฯ ๒ ระยอง คณะหนังใหญ่วดั บา้ นดอน แนวทางที่ทํารว่ มกัน U (สถานะ/มีอยู่แลว้ ) -มศี กั ยภาพความพร้อมทุก -สรา้ งความเชือ่ มันขวญั กําลงั ใจในการสืบสาน ดา้ น แตผ่ นู้ ําชุมชนพนื้ ที่หนงั -กําหนดทิศทางในการนาํ เสนอระหว่างรปู แบบ ใหญ่ คอื เจ้าอาวาสฯ การแสดงด้งั เดมิ และรปู แบบรว่ มสมยั มรณะภาพ (๒๕๕๖) -สร้างการรบั ร้กู ับผู้คนในชุมชนและกลุ่ม มีผพู้ รอ้ มสนับสนุนทุนทรพั ย์ นกั ท่องเทย่ี ว จงั หวดั ระยอง อยใู่ นแหลง่ ทอ่ งเทย่ี ว เรียนรรู้ ูปแบบการแสดงเพม่ิ เติมเพ่ือเสรมิ ศกั ยภาพ ๓ สิงหบ์ รุ ี คณะหนงั ใหญ่วัดสว่าง แนวทางท่ที าํ ร่วมกัน U (สถานะ/มอี ยู่แล้ว) อารมณ์ -เสรมิ ทีมนักแสดงทีจ่ ะร่วมสบื สานหนังใหญ่ -มีศกั ยภาพความพรอ้ มทุก -การเพ่มิ พน้ื ท่ใี นการแสดง ดา้ น/ควรเพม่ิ กิจกรรมให้ -การสรา้ งกจิ กรรมการแสดงท่ตี อ่ เน่อื ง มากข้ึนและการ ประกอบด้วยสาธิตนกั ทอ่ งเทย่ี วทุกสปั ดาห์ ประชาสัมพันธ์สร้างการรับรู้ หรอื เดือน เทศกาลหนงั ใหญ่สงิ หบ์ รุ ี (เดือน เพิ่มขน้ึ สิงหาคม) ทุกปี -สรา้ งเครอื ขา่ ยเรียนรหู้ นงั ใหญ่ ในชุมชนพน้ื ท่ี ต่างๆ ในจังหวัดสงิ หบ์ ุรี 53 ส่วนใหญ่เป็ นกระบวนการสว่ นร่วมหลงั จากเสร็จสิน้ งานวิจยั ในฐานะของส่ือมวลชนและนกั วิชาการอสิ ระ

122 ตาราง ๔.๑ สรปุ กระบวนการมีส่วนรว่ มในชุมชน “หนงั ใหญ่” แบ่งเปน็ ๙ จังหวัด (ต่อหน้า ๒) ลําดบั จงั หวดั คณะหนังใหญ่ กระบวนการมีส่วนรว่ มในชมุ ชน ๔ กรุงเทพฯ สํานกั การสงั คตี กรม -แนวคดิ ส่วนตัวของผูว้ ิจยั ยังคงเนน้ ทอ่ี ยากจะ ให้ชปู ระเด็น“หนงั ใหญช่ ุดพระนครไหว” ใน U (สถานะ/มีอยู่แล้ว) ศลิ ปากร -มีศักยภาพสูง / จุดแขง็ คือ รูปแบบของนทิ รรศการ หรอื เทศกาลหนังใหญ่ หนงั ใหญช่ ดุ พระนครไหว / เกาะรัตนโกสินทร์ สานตอ่ จากกรมมหรสพ / เพิ่มการนําเสนอเผยแพร่/ สรา้ งการรบั รมู้ ากขนึ้ ศนู ย์วัฒนธรรม แนวทางทท่ี ําร่วมกนั U มหาวิทยาลัยเกษมบัณฑิต -พฒั นารปู แบบการแสดงให้ร่วมสมยั -เป็นภาคเอกชน ที่จริงจงั -เผยแพรใ่ นรปู แบบของการอบรมเชงิ ส่งเสรมิ หนงั ใหญ่ ปฏบิ ัติการแก่ชุมชนพืน้ ท่ีและ เพิ่มการเรียนรู้ และรูปแบบ สถาบนั การศึกษา ท่ีมีความสนใจหนังใหญ่ การแสดงแนวอนุรกั ษ์ -เป็นต้นเร่อื งในการจัดมหกรรม“หนังใหญ่ พระนคร” ทุกปี ๕ อา่ งทอง พพิ ิธภัณฑห์ นงั ใหญค่ รูวีระ แนวทางทที่ ํารว่ มกัน U (สถานะ/รอตอ่ ยอด มีเหมอื น -การประชาสัมพนั ธ์ ให้เปน็ ที่รู้จกั พฒั นา) -ตวั เรอื นไทยพพิ ิธภณั ฑใ์ กล้ -สรา้ งแรงจูงใจใหท้ งั้ ชุมชนคน และชมุ ชนพ้ืนที่ เสรจ็ และพร้อมเปดิ ทนั ที มาเรยี นรอู้ ยา่ งตอ่ เน่อื ง จนสามารถสาธติ และ ออกแสดงได้ -มศี ักยภาพในการถา่ ยทอด สงู แตข่ าดผู้สนใจเรียนรู้ ส่วน ชุมชนพื้นที่ บา้ นอิฐ เมอื งอา่ งทอง ต้องสรา้ งการรบั รู้ / สรา้ ง -ต้องใชเ้ วลาในการสรา้ งความเขา้ ใจ เพราะ กิจกรรมต่อเนือ่ ง ถึงแมจ้ ะเปน็ ชุมชนพนื้ ท่หี นงั ใหญใ่ นอดตี กจ็ ริง แต่ขาดการสานต่อมานาน

123 ตาราง ๔.๑ สรปุ กระบวนการมีสว่ นรว่ มในชุมชน “หนงั ใหญ่” แบ่งเปน็ ๙ จงั หวดั (ต่อหน้า ๓) ลาํ ดับ จงั หวดั คณะหนังใหญ่ กระบวนการมีส่วนรว่ มในชุมชน ๖ เพชรบรุ ี คณะหนังใหญว่ ดั พลับพลา แนวทางท่ที ําร่วมกัน U (สถานะ/รอต่อยอด ชยั จังหวัดเพชรบุรีเป็นหนังใหญ่ต้นแบบชุมชนนํา พฒั นา) -มีพพิ ธิ ภัณฑห์ นังใหญ่ รอ่ งในงานวิจยั น้ี จากการลงพ้ืนที่พบว่า ผใู้ ห้ บริบทแวดลอ้ มแข็งแกร่ง ความสนใจฟื้นฟูหนงั ใหญ่นั้นเป็นชมุ ชนคน คือ อยู่ใจกลางแหล่งท่องเที่ยว ไมใ่ ช่คนท้องที่ตัวเมืองเพชรบุรี แต่มคี วามต้งั ใจ เมอื งเพชร/มีศลิ ปนิ ในชุมชน ในการฟื้นฟหู นังใหญ่วดั พลบั พลาชัย เห็นคณุ ค่าและกําลงั ชว่ ยกนั -ร่วมสนับสนุนการจดั กจิ กรรมหนงั ใหญ่คน ฟนื้ ฟู/ควรส่งเสรมิ การเรียนรู้ เพชร ๑๐๕ ปี (พ.ศ.๒๕๕๘) และสรา้ งกิจกรรมให้ ต่อเนอ่ื ง ๗ สมทุ ร พิพิธภัณฑห์ นังใหญค่ รสู งัด แนวทางท่ีทาํ รว่ มกัน สงคราม U ใจพรหมหรอื อื่นๆ -พิพธิ ภัณฑ์บ้านหนงั ใหญค่ รสู งดั ใจพรหม (สถานะ/รอตอ่ ยอด -มอี งค์ความรู้งานชา่ งหนงั (หนงั ใหญว่ ดั บางน้อย) เปิดตวั พพิ ิธภํณฑแ์ ละ พัฒนา) ใหญ่ / มีเรอ่ื งราวหนังใหญ่ จัดงานไหวค้ รชู า่ ง เรยี บร้อยเมือ่ วนั ท่ี ๙ วัดบางนอ้ ย / ควรรวมตัวกนั มนี าคม ๒๕๕๗ ชมุ ชนแหง่ น้ีได้เข้าไปชว่ ย เปน็ “หนังใหญ่อัมพวา” ประชาสัมพนั ธ์และขับเคล่ือนรว่ มกนั มา UU (ครสู งัด ใจพรหม ,ครูสมพร ต่อเนือ่ งก่อนระยะเวลาดาํ เนนิ การวิจัย เกตแุ กว้ ,วัดบางนอ้ ย, วัด -ดว้ ยศกั ยภาพความพรอ้ มของอัมพวา “เมือง ราษฎร์บูรณะ, วัดภมุ รนิ ทร์ ศิลปนิ ” กุฎีทอง) ซึง่ จะมีความ นอกจากทบ่ี า้ นครูสมพร เกตุแกว้ , วัดราษฎร์ เข้มแขง็ ครบทกุ ด้าน บรู ณะ, วัดภมุ รินทร์กุฎที อง แล้วยังคน้ พบ ตวั หนังใหญเ่ ร่อื งอเิ หนา (สร้างใหม่) เก็บรกั ษาไว้ ในอุทยานรชั กาลท่ี ๒

124 ตาราง ๔.๑ สรุปกระบวนการมสี ่วนร่วมในชุมชน “หนงั ใหญ่” แบง่ เปน็ ๙ จงั หวัด (ตอ่ หน้า ๔) ลาํ ดบั จังหวดั คณะหนังใหญ่ กระบวนการมสี ่วนรว่ มในชมุ ชน ๘ พระนครศรี คณะหนังใหญ่วัดตะกูหรือ แนวทางทีท่ าํ ร่วมกัน อยุธยา (สถานะ/รอฟืน้ ฟู) U ๙ ลพบุรี อนื่ ๆ -รวบรวมขอ้ มลู หนงั ใหญ่อยุธยา (สถานะ/รอฟื้นฟู) -มสี มุดไทยโบราณ / เพราะการแสดงสบื เนือ่ งมาตั้งแต่สมัยกรุงเก่า เรอ่ื งราว พธิ ีกรรม ความเชื่อ เป็นต้นเร่อื งตัวหนงั ช่างปรุ สลักหนงั แตเ่ ม่อื / ควรรวมตัวเป็น “หนงั ลงภาคสนามกลับพบว่าเหลือหลักฐานทีน่ ํา U ใหญ่อยุธยา” (วัดตะกู,วดั ประติดประต่อน้อยช้นิ แต่จดุ ทเ่ี ชอ่ื มโยงและ U โคกเสอื ,ทายาทครูวน บ้าน หนา้ สนใจมากคอื ผูท้ ี่ให้การอปุ ภัมปห์ รอื ใหม่หางกระเบน, วดั เจา้ ของคณะจะมพี นื้ ฐานในเรอ่ื งของการแสดง กษัตราธิราชฯ) ซึง่ หนังใหญ่ โขน และศลิ ปะปอู งกันตัวกระบ่กี ระบอง อนั ชุมชน(จังหวัด)น้ี เปน็ ตน้ กาํ เนดิ ของหนงั ใหญ่อีกชน้ั หนึง่ ไม่วา่ จะ จะมีความเข้มแข็งด้านดนตรี เป็นหลวงพอ่ กล่ัน วัดพระญาติการาม , หลวง และบทพากย์ เจรจา การ พ่อเทยี ม วัดกษตั ราธิราช, ครวู น บา้ นใหม่หาง แสดงสงู กระเบน คณะหนงั ใหญว่ ัดท้ายตลาด แนวทางท่ีทาํ ร่วมกนั U หรืออื่นๆ เหลอื เพียงตัวหนัง บ้านดาบโก่งธนู เมืองลพบุรี เป็นแห่งแรกใน จ. ใหญ่/ แต่ดว้ ยประวตั หิ นัง ลพบรุ ี ทีม่ ีความพรอ้ มในการฟนื้ หนังใหญ่ ดว้ ย ใหญใ่ นชุมชนทีเ่ ก่าแก่ ยังมกี ารถา่ ยทอดเรยี นร้เู รือ่ งโขนนัง่ ราว ซึ่ง นา่ เช่ือถือ และชุมชน เป็นรูปแบบการแสดงโขนโบราณ ทนี่ ่าจะ แวดลอ้ มท่มี ศี กั ยภาพสงู / แสดงควบคมู่ ากบั การแสดงหนังใหญ่ หากมี ควรรวมตัวเป็น “หนังใหญ่ การฟน้ื ฟูจนประสบผลสาํ เร็จ จะเปน็ การแสดง U ลพบุรี หรือหนงั ใหญ่ หนงั ใหญ่ท่ีแตกต่างน่นั คือ โขนติดหนัง หรือ สมเด็จพระนารายณ์”( หนงั ตดิ โขน U พพิ ิธภณั ฑสถานฯ สมเดจ็ พระนารายณ์,วดั ตะเคยี น ตําบลท้ายตลาดและวัด สาํ ราญ ตาํ บลโพธเิ์ ก้าตน้ และบ้านดาบโก่งธนู)โดยมี หน่วยงาน(วัฒนธรรมฯ)และ สถาบนั ด้านวัฒนธรรม(วทิ ยาลัย นาฎศลิ ป)ในชมุ ชนร่วมดว้ ย

125 แผนงานในการสงวนรกั ษา แผนงานในการสงวนรกั ษาเกิดขึน้ จากแนวความคิดของผ้คู นในชมุ ชนหนังใหญ่ ผสานกบั ความคดิ เหน็ ของผ้คู นในสังคมออนไลนชมุ ชนคนรกั หนงั ใหญ่ฯ ซ่งึ มปี ระโยชน์อย่างยิ่งและมีความเชอื่ มั่นวา่ ทุกแนวคดิ สามารถทาํ ให้เป็นรปู ธรรมได้ท้ังหมด ผู้วิจยั จึงขอนาํ มารวบรวมแบง่ หมวดหมู่ ให้สะดวกในการศึกษาค้นคว้า และดาํ เนินงานต่อไป ๑.มกี ารฟื้นฟหู นงั ใหญ่ ๙ แผน่ ดนิ โดยยึดพ่นื ท่ีเริ่มต้นจากขอ้ มูลวจิ ัยหนังใหญ่ ฉบับน้ี โดยคาํ วา่ ๙ แผน่ ดนิ มีสองนัยยะ ใหม้ ีหนังใหญ่ ๙ จงั หวดั จาก ๙ แผน่ ดินขอพระมหากษตั ริย์ในกรงุ รัตนโกสนิ ทร์ จัดต้ังเป็นกองทนุ หนงั ใหญ่ ๙ แผน่ ดิน (รัตนโกสนิ ทร์) เพอื่ จัดรอบการแสดง เชน่ โขนสมเด็จฯมหกรรม หนังใหญ่ สลับกันเป็นเจา้ ภาพ มนี ิทรรศการ อบรมเชิงปฎิบัติการ การแสดงหนงั ใหญ่ จัดทัศนศกึ ษา ตามรอยหนงั ใหญ่ ๙ จังหวัด ตาราง ๔.๒ ตวั อย่างการอบรมเชิงปฏบิ ตั ิการ หนงั ใหญ่ ลาํ ดบั หวั ขอ้ ประเดน็ การอบรมเชิงปฏิบัติหชการและกิจกรรมอน่ื ๆ รว่ มกบั ๑ สลักหนงั ใหญ่ เรยี นรกู้ ารสลักลายหนงั ใหญ่ข้ันพนื้ ฐาน กรมส่งเสริม ๒ เชดิ หนงั ใหญ่ วฒั นธรรรม ๓ พากยห์ นังใหญ่ กระทรวงวฒั นธรรม ๔ ดนตรหี นงั ใหญ่ เรยี นรู้เทคนิคเบ้ืองตน้ ในการเชดิ หนังใหญ่ “พระนางยกั ษ์ และหนว่ ยงานอ่ืนๆ ลิง” เรยี นรกู้ ารพากยเ์ จรจาหนังใหญเ่ บ้ืองตน้ เรยี นร้แู ละเขา้ ใจบทเพลงหน้าพาทย์สําหรบั ใช้ ประกอบการแสดงหนังใหญ*่ *จะตอ้ งมีพ้ืนฐานในดา้ นดนตรีไทยประเภทปพี่ าทย์มาก่อน

126 เปิดโอกาสใหผ้ สู้ นใจศิลปะการแสดงหนังใหญ่ได้เขา้ รบั การอบรมเชิงปฏิบตั ิการกับศลิ ปินผเู้ ช่ียวชาญใน การสลักหนงั ใหญ่ เชิดหนงั ใหญ่ พากย์เจรจาหนังใหญ่ และดนตรปี ่พี าทย์ประกอบการแสดงหนังใหญ่ เพอ่ื เปน็ พลังสาํ คญั ในการช่วยสืบสานงานหนังใหญ่ และส่วนหนงึ่ จะไดร้ บั การคดั เลือกเปน็ คณะทาํ งาน มหรกรรมหนงั ใหญ่ ๙ แผ่นดนิ ทัง้ นีจ้ ะมีการบนั ทกึ ภาพวดี ที ศั น์ เพอื่ ใชเ้ ป็นข้อมูลอ้างองิ สําหรบั ผ้สู นใจศึกษาเร่ืองหนงั ใหญ่และในการ ขึ้นทะเบียนมรดกภูมปิ ญั ญาทางวัฒนธรรมฯ ต่อไป ๒.รวมตวั ตั้ง ชมุ ชนหนังใหญ่ เพือ่ สรา้ งกิจกรรมรว่ มกนั ในกล่มุ ผู้สนใจหนงั ใหญ่ สลับการเป็นเจ้าภาพจดั กจิ กรรม อาทิ มหกรรมหนัง ใหญ่ ๙ แผน่ ดนิ ทําต่อเน่ืองทุกปี โดยรูปแบบกิจกรรม มีไหว้ครชู ่างหนังใหญ่ , เสวนา การแสดงหนังใหญ่จาก ทกุ ชุมชน ในจอหนงั เดยี วกัน อาจเกบ็ บัตรเขา้ ชม เพอ่ื เป็นทนุ หมนุ เวยี นในการจัดกจิ กรรมครัง้ ตอ่ ๆไป ๓.ผลิตสารคดโี ทรทัศน์และภาพยนตรส์ ารคดี ๓.๑ สารคดภี าพยนตรต์ ามรอยหนงั ใหญ่ ๙ แผ่นดิน หาทุนผสู้ นับสนุนและทํางาน (ตวั อยา่ งในแตล่ ะ ตอน ภาพBackgroud สง่ เสรมิ การท่องเที่ยว) เช่น หนงั ใหญ่บา้ นอิฐ ซง่ึ มีความเกย่ี วโยงกบั กรม มหรสพ หนงั ใหญว่ ดั ตะกูหนงั ใหญ่ วัดสวา่ งอารมณ์ ชมุ ชนบ้านน้ําผึง้ ท่ีอยู่ใกลเ้ คียง เป็นทอ่ี ยขู่ องครู หนงั ใหญ่และศิลปการแสดงพื้นบา้ นอน่ื ๆ ตําราพากย์หนงั ใหญ่ทกี่ ระจัดกระจาย ศลิ ปินหนงั ใหญใ่ น อดีตวนั นี้ลูกหลานบางตระกูลกย็ งั สบื สานศิลปะการแสดงแขนงอื่นอยู่ หนงั เจา้ หรอื หนังครูทท่ี ายาท หนงั ใหญร่ กั ษาไว้ มีประวัติความเปน็ มาอยา่ งไร เปน็ ตน้ ๓.๒ ภาพยนตรส์ ารคดี “หนังใหญ่พระนารายณ์มหาราช” เรือ่ งราวของเด็กนาฏศลิ ป ลพบรุ คี นหนง่ึ ที่ สานต่อใหบ้ ทพากย์สมทุ รโฆษคําฉันท์กลายเปน็ หนังใหญ่ท่โี ลดแล่นอย่บู นจอจรงิ ๆ ๓.๓ สารคดพี ระนครไหว เร่อื งราวของหนงั ใหญข่ องพระนครไหว ๓.๔ สรา้ งสารคดกี วา่ จะเป็นหนังใหญ่ ฯลฯ

127 ๔.กิจกรรมเสวนาตามรอยหนงั ใหญ่ ๙ แผ่นดนิ ตาราง ๔.๓ เสวนาตามรอยหนังใหญ่ ๙ แผน่ ดนิ ลาํ ดบั หวั ข้อเสวนา ประเด็นเสวนาและกิจกรรมอน่ื ๆ ร่วมกับ ๑ เบกิ โรง“ตามรอยหนังใหญ่ เสวนามุขปาฐะหนังใหญ่ ๙ แผ่นดิน (มหากาพยห์ นังใหญแ่ หง่ สยาม กรมส่งเสริมวัฒนธรรรม ประเทศ จากมหรสพหลวงในราชปู ถัมป์ สูม่ หรสพราษฎร์ทเี่ กจิอาจารย์ กระทรวงวฒั นธรรม ๙ แผน่ ดนิ ” พระสงฆ์ เปน็ ผอู้ ุปภมั ป์ ตาํ นาน ความเชอ่ื ความจรงิ ส่ิงท่ีต้องพิสจู น์ ๒ ตามรอยหนังใหญอ่ ยุธยา มหรสพแสงเงากรงุ เกา่ ทีโ่ ลดแล่นเหนอื การเวลา ไมม่ ีข้าศกึ คนไหนฆา่ สถาบนั อยธุ ยาศึกษา, วญิ ญาณความเปน็ อยุธยาได้ หนังใหญ่หลวงพอ่ กล่ันและหลวงพอ่ อ้นั วัด วฒั นธรรมและสภา พระญาติฯ หนังใหญห่ ลวงพ่อเทียมวดั กษัตรธิราชฯ หนังใหญห่ ลวงพอ่ วฒั นธรรมจงั หวัด เกลย้ี งวดั ตะกฯู หนังใหญค่ รปู ุน เวชาคม และหนงั ใหญค่ รูวน บางบาล (ปูุ พระนครศรีอยธุ ยา เป็นตน้ ของกํานนั สําราญ เกดิ ผล ศิลปินแห่งชาติ) ๓ ตามรอยหนงั ใหญอ่ ่างทอง ตามรอยหนงั ใหญ่วดั บา้ นอิฐ เปดิ กรุหนังครูเจ้าครหู ล่าํ บ้านอฐิ คร้งั แรก วัฒนธรรมและสภา และครัง้ เดียว และรว่ มเปดิ พิพิธภณั ฑห์ นงั ใหญ่บ้านครวู รี ะ มเี หมอื น วฒั นธรรมจงั หวดั อ่างทอง อําเภอเมือง อาํ เภอสามโก้ วทิ ยาลยั นาฏศิลปอ่างทอง และวิทยาลัยนฏศิลป สุพรรณบุรี เปน็ ต้น ๔ ตามรอยหนังใหญล่ พบรุ ี ตามรอยหนังใหญห่ ลวงพอ่ ป๎้น วัดตะเคยี น โขนติดหนังหลวงพอ่ พริง้ วฒั นธรรมและสภา วดั โบสถ์ โก่งธนู หนงั ใหญว่ ดั สาํ ราญ ๗๕๐ ตัว ในอิตตาลี แนวทางสาน วฒั นธรรมจงั หวัดลพบุรี ตอ่ พระราชประสงค์สมเด็จพระนารายณ์มหาราช จากบทพากยส์ มทุ รโฆษ วิทยาลยั นาฏศลิ ปลพบุรี สหู่ นังใหญ่ เปน็ ตน้ ๕ ตามรอยหนงั ใหญส่ งิ ห์บรุ ี ตามรอยหนงั ใหญห่ ลวงพ่อเรืองวัดสวา่ งอารมณ์ แหล่งรวมตัวหนัง ๔ ทศิ จ วฒั นธรรมและสภา สงิ ห์บรุ ี ลพบรุ ี อยธุ ยา พระนคร ร่องรอยหนังที่วดั ตกึ ราชา วดั ประศุกฯ วฒั นธรรมจงั หวัดสงิ ห์บุรี และสถาบนั หน่วยงานอื่นๆ เป็นตน้ ๖ ตามรอยหนงั ใหญ่ราชบุรี ตามรอยหนังใหญ่หลวงพ่อกลอ่ ม วัดขนอนมอี ะไรย่งิ ใหญ่ ? มากกวา่ หนงั วฒั นธรรมและสภา ใหญ่ ต้นแบบฟื้นฟหู นังใหญ่อย่างยัง่ ยืน วฒั นธรรมจังหวัดราชบุรี วิทยาลัยนาฏศิลปลพบุรี และหน่วยงานอนื่ ๆเปน็ ต้น ๗ ตามรอยหนงั ใหญ่เพชรบรุ ี ตามรอยหนังใหญ่หลวงพอ่ ฤทธิ์ ตํกศลิ าวัดพลับฯ แรงบันดาใจ สีดา เร่อื ง วฒั นธรรมและสภา สั้นของครูมนสั จรรยงค์และราํ ลึก ๑๐๕ ปีหนงั ใหญ่วัดพลับหนา้ พระทนี่ ่ัง วฒั นธรรมจังหวัดเพชรบรุ ี ฯ รัชกาลที่ ๕ และหน่วยงานอื่นๆเป็นต้น ๘ ตามรอยหนงั ใหญ่ ตามรอยหนงั ใหญ่หลวงพอ่ อยวู่ ัดบางน้อย, พิพธิ ภณํ ฑห์ นงั ใหญ่ครสู งดั ใจ วัฒนธรรมและสภา สมทุ รสงคราม พรหม หนงั ใหญค่ รดู ี (บิดาของครเู ออื้ สุนทรสนาน)วัดราษฎร์บูรณะ หนงั วฒั นธรรมจงั หวดั ใหญ่วัดภุมรนิ ทร์กุฏีทอง และหนังใหญ่ชดุ อิเหนาท่ีอุทยาน ร.๒ สมทุ รสงครามและ หนว่ ยงานอน่ื ๆ เป็นต้น ๙ ตามรอยหนังใหญร่ ะยอง ตามรอยหนงั ใหญเ่ จา้ เมืองระยองจากวัดเก๋ง(วดั จันทรอดุ ม) สูว่ ดั บ้านดอน วัฒนธรรมและสภา วฒั นธรรมจังหวัดระยอง และหน่วยงานอน่ื ๆเป็นตน้

128 ๕.สร้างสรรคเ์ ขยี น เรยี บเรยี ง รวบรวมหนงั สอื ท่เี กยี่ วขอ้ งกบั หนังใหญ่ ตาราง ๔.๔ สรา้ งผลงานหนังสอื หนงั ใหญ่ ลาํ ดบั ตวั อย่างช่ือหนังสอื เนือ้ หาหลกั ผ้สู นับสนุน ๑ ตามรอยหนงั ใหญ่ รวบรวมประวัตคิ วามเป็นมาของหนงั ใหญ่ ๙ จงั หวดั เพอ่ื ใช้ประกอบกจิ กรรมการ เสวนาและอบรมเชิงปฏบิ ัติการ พรอ้ มระบุขอบพระคณุ กรมส่งเสริม วัฒนธรรม ๒ จดหมายเหตหุ นงั ใหญ่ กระทรวงวัฒนธรรมทใ่ี หท้ ุนสนับสนนุ แผน่ ดนิ งานวิจยั หนงั ใหญ่ ๙ ลาํ ดบั เหตุการณเ์ ร่อื งราวหนังใหญเ่ น้นสมยั ๓ นามานุกรมหนังใหญ่ รตั นโกสนิ ทร์ รัชกาลท่ี๑-๙ รวบรวมชอื่ ศิลปิน ชมุ ชน ศัพทช์ ่างหนงั ๔ รวมบทความหนังใหญ่ ใหญ่ พรอ้ มภาพประกอบ รวมบทความหนังใหญจ่ ากนกั วิชาการ อดีตถงึ ปัจจุบนั ***พมิ พจ์ าํ นวน ๑๐๐-๕๐๐ เล่ม แบบดิจติ อล ออฟเซท ตามจาํ นวนผู้ส่ังจองหรอื ตามกาํ ลังของผสู้ นบั สนนุ และ เพ่ือง่ายตอ่ การเพิ่มเตมิ เน้ือหาใหม่ตลอดเวลา ๖.ศึกษาเรื่องของหนงั ใหญ่ท่ีน่าสนใจเชงิ ลึก ประเด็นการศกึ ษาวิจยั และงานคน้ ควา้ เร่อื งหนงั ใหญท่ ี่ต้องทําต่อไป ต่อเน่อื งในเชิงลึกใชแ้ นวทางดังน้ี ๑.ศกึ ษาต่อดว้ ยตนเองตอ่ ไป ๒.ร่วมศึกษากับพนั ธมิตร ไดแ้ ก่ ชมุ ชน สถาบันการศกึ ษา และหน่วยงานอน่ื ๆทม่ี คี วามสนใจ ๓.เปน็ ทป่ี รกึ ษาให้กับงานวิจยั หรอื โครงการน้ัน ในฐานะทีไ่ ดศ้ กึ ษานํารอ่ งและใหส้ นบั สนนุ ทกุ เต็ม ความสามารถ

129 ตาราง ๔.๕ ตวั อย่างหัวข้อการศกึ ษาหนังใหญท่ ่นี า่ สนใจ ลาํ ดบั ตัวอยา่ งหัวขอ้ การศึกษาหนงั ใหญท่ ีน่ ่าสนใจ ๑ การศกึ ษาลวดลายหนังใหญ่54 ชา่ งสกุลเมอื งเพชร กรณีศกึ ษาหนงั ใหญ่วัดพลบั พลาชัย เพชรบุรี ๒ พัฒนาการหนงั ใหญ่ สู่หนังกลางแปลงและหนังโรง ๓ หนังใหญ่ฉบับหลวง เครือ่ งมอื ส่อื สารของสมมตุ เิ ทพ ๔ หนงั ใหญฉ่ บับราษฏร์ เคร่ืองมือสื่อสอนศาสนา ๕ ผพี รามหณ์พทุ ธในหนงั ใหญ่ ๖ โครงการสรา้ งหนงั ใหญ่ จากรปู สลกั หิน รอบระเบยี งพระอโุ บสถ วัดพระเชตพุ นฯ ๗ หนงั ใหญใ่ นมุมมอง สงั คม เศรษฐกจิ และการเมือง ๘ พิชัยสงครามในหนงั จับ กรณีศกึ ษาจิตรกรรมภาพจับ เร่อื งรามเกียรติ์ในหอไตร วัดพระเชตพุ นฯ ๙ การศึกษาและสร้างตัวหนงั ใหญเ่ พ่อื ต่อยอดเชงิ ธรุ กจิ ๑๐ การผลติ ส่ือสาระบันเทงิ เกย่ี วกบั หนงั ใหญ่ ผ่านสงั คมออนไลน์ ๑๑ การสร้างหลกั สูตรการเรยี นรหู้ นงั ใหญช่ มุ ชน ฉบบั นอกหอ้ งเรียน ๑๒ หนงั ใหญฉ่ บบั เกจอิ าจารย์ สมภารวดั ผ้อู ปุ ถัมป์ความเปน็ ไทย 54 เสน้ สายลายหนงั ใหญ่ การรวบรวมศกึ ษาลวดลายหนงั ใหญ่ ท้ังในประเทศและตา่ งประเทศ อาจแยกเป็นแต่ละสว่ น เชน่ การศึกษาหนงั ใหญ่ นครไหว ชดุ หนังใหญ่หลวงพอ่ ฤทธว์ิ ดั พลบั ชุดหนังใหญใ่ น ประเทศเยอรมัน ชุดหนงั ใหญใ่ นประเทศอิตาลี เปน็ ต้น จดุ ประสงค์เพ่ือทราบช่วงเวลา อายุของหนงั เทยี บเคียงจากประวัติ ชว่ งเวลาบทพากย์

130 บทที่ ๕ ประวตั คิ วามเปน็ มาและการลงพ้ืนทสี่ าํ รวจ ชมุ ชนหนังใหญ่ ๙ จังหวดั หนังใหญ่วัดขนอน ราชบรุ ี สถานทีต่ ้ัง วดั ขนอน ต.สร้อยฟาู อ.โพธาราม จ.ราชบุรี ชว่ งระยะเวลาประมาณ รชั กาลที่ ๕ – ต้นรชั กาลท่ี ๙ (พ.ศ.๒๔๔๘-ปจ๎ จบุ นั ) ผูว้ ิจัยสรปุ ลาํ ดบั เหตกุ ารณ์หนังใหญ่วดั ขนอน ราชบรุ ี ตามเวลาปีพุทธศกั ราช(พ.ศ.) ดังน้ี พ.ศ.๒๓๙๐ ปเี กิดพระครูศรัทธาสนุ ทร (หลวงปูุกลอ่ ม) พ.ศ.๒๔๔๘ ครูอ๋งั ชา่ งจาด ช่างจะ๊ และช่างพ่วง ช่วยหลวงพอ่ กล่อมสร้างตวั หนัง ชุดแรกหนมุ านถวายแหวน รวม ๙ ชุด จํานวน ๓๑๓ ตวั พ.ศ.๒๔๘๕ พระครูศรัทธาสุนทร (หลวงปุกู ลอ่ ม) มรณะภาพ พ.ศ. ๒๕๑๙ พันตรหี ญงิ ผอบ โปษะกฤษณะ ทําวจิ ยั หนังใหญ่วดั ขนอน ไดพ้ บครูลออ ทองมสี ทิ ธิ์ อายุ ขณะนน้ั ๘๐ ปี อดตี ครพู ากย์ เปน็ กําลงั สาํ คญั ในการฟน้ื หนังใหญว่ ดั ขนอน พ.ศ.๒๕๓๒ สมเดจ็ พระเทพฯ มพี ระราชดาํ ริให้อนรุ ักษห์ นงั ใหญว่ ัดขนอน พรอ้ มฟนื้ การแสดงหนงั ใหญฯ่ พ.ศ.๒๕๔๒ เปดิ พิพิธภัณฑห์ นงั ใหญว่ ดั ขนอน มีสาธิตการแสดงทกุ วันเสาร์ ๑๐.๐๐ น. และเพ่มิ วนั อาทติ ย์ ๑๑.๐๐ น. พ.ศ.๒๕๔๒ เริ่มจัดงานเทศกาลหนงั ใหญ่วัดขนอน ทกุ วนั ท่ี ๑๓-๑๔ เมษายนของทุกปี ต่อเน่ืองมาถงึ ปัจจบุ ัน (พ.ศ.๒๕๕๗, รวม ๑๕ คร้งั ) พ.ศ. ๒๕๕๐ ได้รบั รางวัลการขึ้นทะเบยี นทางยูเนสโก เปน็ มรดกทางวัฒนธรรมโลกของภูมิภาคเอเชยี แปซิฟิก(ACCU) ได้รับการยกย่องให้เปน็ ๑ ใน ๖ ชุมชนดีเดน่ ของโลกทม่ี ีผลงานในการ อนรุ ักษ์ฟ้นื ฟูมรดกวัฒนธรรมเชงิ นามธรรม